เอกสารวชาการสวนบคคล

(Individual Study)

หลกนตธรรมกบการรางกฎหมายกระบวนการยตธรรมทางแพง

จดทาโดย นายธานศ เกศวพทกษ รหส 5904๑๑

รายงานนเปนสวนหนงของการอบรม หลกสตรหลกนตธรรมเพอประชาธปไตย รนท 4

วทยาลยรฐธรรมนญ สานกงานศาลรฐธรรมนญ

ลขสทธของสานกงานศาลรฐธรรมนญ

๒  

  

หลกนตธรรม กบการรางกฎหมายกระบวนการยตธรรมทางแพง

“หลกนตธรรม” (The Rule of Law) มทมาจากหลกกฎหมายของกลมประเทศคอมมอนลอว (Common Law) ซงพฒนามาจากหลกการจากดการใชอานาจของพระมหากษตรยผปกครองไมใหใชอานาจเกนขอบเขตโดยใหใชอานาจไดภายใตกฎหมาย ซงละมายคลายคลงกบ “หลกนตรฐ” (Legal State) ของกลมประเทศซวลลอว (Civil Law) คอหลกรฐอยภายใตกฎหมาย หมายความวารฐหรอเจาหนาทของรฐจะกระทาการใดๆ อนจะกระทบตอสทธเสรภาพของปจเจกชนไมได เวนแตจะมกฎหมายใหอานาจ ฉะนน ในนตรฐ หลกความชอบดวยกฎหมายจงมความสาคญ๑ และจาเปนตองมการควบคมความไมชอบดวยกฎหมายของการกระทาของรฐดวย๒ อนไดแก หลกความชอบดวยกฎหมายของการกระทาทางนตบญญต หลกความชอบดวยกฎหมายของการกระทาทางบรหาร และหลกความชอบดวยกฎหมายของการกระทาทางตลาการ๓ แตในสงคมโลกในยโลกาภวฒน (Globalization) นน Lord Bingham ผพพากษาศาลแหงประเทศองกฤษผมชอเสยงใหคาแนะนาวาในสถานการณของโลกปจจบน หลกนตธรรมอาจมใชเพยงการบงคบใชกฎหมายใหเปนไปตามกฏหมายเทานน แตรวมถงหลกการพนฐานในสงคมดงตอไปน

(๑) กฎหมายตองมความชดเจน สามารถทาความเขาใจและคาดเดาไดโดยงาย และปราชาชนตองสามารถเขาถงกฎหมายไดงายเทาทจะเปนไปได

(๒) ปญหาขอกฎหมายเกยวกบสทธและความรบผดของบคคลโดยปกตตองตดสนชขาดโดยการใชบงคบตามกฎหมายมใชโดยการใชดลพนจ

(๓) กฎหมายตองใชบงคบกบบคคลโดยเสมอภาคเทาเทยมกน ขอยกเวนจะตองไดรบการอธบายความแตกตาง และใหเหตแหงรายละเอยดของความแตกตางอยางสมเหตผล

(๔) กฎหมายตองจดใหมมาตราการคมครองสทธมนษยชนขนพนฐานอยางเพยงพอและเหมาะสม

(๕) กระบวนการพจารณาตดสนชขาดคดตองปราศจากคาใชจายทแพงเกนไป ไมลาชากวาปกต และไมหามการทคความจะแกปญหาขอพพาทของตนเองโดยสจรต

(๖) รฐมนตรและเจาหนาทของรฐทกระดบจะตองปฏบตหนาทและใชอานาจโดยสจรต สมเหตผล และอยภายใตขอบเขตแหงหนาทและอานาจของตน

(๗) การพจารณาพพากษาคดของศาล และกระบวนพจารณาอนๆ จะตองมความเปนธรรมและผพพากษาจะตองมอสระในการพจารณาพพากษาอรรถคด

(๘) รฐมพนธกรณทจะตองผกพนตามกฎหมายระหวางประเทศดวย

                                                            ๑ มานตย จมปา,คาอธบายกฎหมายปกครอง เลม ๑ (กรงเทพ ,สานกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย)

หนา ๗๘ ๒ เรองเดยวกน,หนา ๗๙ ๓ เรองเดยวกน,หนา ๘๐ – ๑๐๓

๓  

  

หลกนตธรรมในบรบทของ Lord Bingham ดงกลาว และจากประสบการณทางานของผเขยนในฐานะทเคยเปนผพพากษาศาลชนตน ผพพากษาศาลอทธรณ ผชวยผพพากษาศาลฎกา และผพพากษาศาลฎกา มาเปนระยะเวลาตดตอกนยาวนานถง ๔๐ ป ควบคกบการเปนผบรรยายวชากฎหมายวธพจารณาความแพงทงวธพจารณาสามญ วธพจารณาวสามญ วธพจารณาความอาญา และวธพจารณาคดในศาลชานญพเศษตางๆ ในสถาบนการศกษาหลายแหง และทสาคญคอการทาหนาทเปนกรรมการกฤษฎกา สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกามาตงแตป พ.ศ. ๒๕๔๐ ตลอดมาจนถงปจจบน และเปนกรรมการพฒนากฎหมาย สานกงานคณะกรรมการกฤษฎกา รวมทงประสบการณจากการเปนกรรมาธการพจารณารางกฎหมายวธพจารณาคดผบรโภค รางกฎหมาย วธพจารณาคดแบบกลม (Class Action) รวมทงรางกฎหมายวธพจารณาคดทจรตและประพฤตมชอบ ผเขยนเหนวาการรางกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง ใหสอดคลองกบบรบทของหลกนตธรรมในยคสมยปจจบนตามขอเสนอแนะของ Lord Bingham นน เนอหาสาระของกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง จาเปนตองคานงถงหลกการสาคญในประเดนตาง ดงน

๑. รางกฎหมายจาเปนทจะตองมสวนทยดโยงอยกบหลกทวไปตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง ซงเปนแมแบบของกฎหมายวธพจารณาความแพง กฎหมายกระบวนการยตธรรมทางแพง เปนกฎหมายเกยวกบการจดตงศาลและกระบวนการฟองรอง ดาเนนการพจารณาพพากษาคด ตลอดจนการบงคบคดแพงใหเปนไปตามคาพพากษาของศาล มลกษณะเปนกฎหมายฝายวธสบญญตเพอบงคบการใหเปนไปตามกฎหมายแพง ทเปนกฎหมายสารบญญตนนเอง ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง เปนกฎหมายแมแบบของกฎหมายวาดวย วธพจารณาความแพงทบญญตรายละเอยดและขนตอนของการดาเนนคดแตละขนตอนไวอยางครบถวนสมบรณ ดงนน หากมความจาเปนตองบญญตกฎหมายวธพจารณาเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงอนใดเพอนามาใชบงคบแกการดาเนนคดประเภทใดเปนการเฉพาะ กฎหมายเฉพาะนนกเพยงแตบญญตลกษณะเฉพาะของวธพจารณาคดนนๆ แลวกมบทมาตราหนงในกฎหมายนนบญญตในทานองวา นอกจากทบญญตไวแลว ใหนาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบโดยอนโลม เชน (๑) พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๗ “กระบวนพจารณาคดผบร โภคให เ ปนไปตามบทบญญ ตแหงพระราชบญญตนและขอกาหนดของประธานศาลฎกาตามมาตรา ๖ ในกรณทไมมบทบญญตและขอกาหนดดงกลาว ใหนาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบโดยอนโลม” (๒) พระราชบญญตจดตงศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๓๑ “ใหนาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบแกการดาเนนกระบวนพจารณาในศาลแรงงานเทาทไมขดหรอแยงกบบทแหงพระราชบญญตนโดยอนโลม”

๔  

  

(๓) พระราชบญญตจดตงศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. ๒๕๓๙ มาตรา ๒๖ “กระบวนพจารณาในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศใหเปนไปตามบทบญญตแหงพระราชบญญตนและขอกาหนดตามมาตรา ๓๐ ในกรณทไมมบทบญญตและขอกาหนดดงกลาว ใหนาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงหรอประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาหรอพระราชบญญตจดตงศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวงมาใชบงคบโดยอนโลม” (๔) พระราชบญญตจดตงศาลลมละลายและวธพจารณาคดลมละลาย พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๑๔ “นอกจากทบญญตไวในพระราชบญญตน กระบวนพจารณาในศาลลมละลายใหเปนไปตามกฎหมายวาดวยลมละลายและขอกาหนดตามมาตรา ๑๙ ในกรณทไมมบทบญญตและขอกาหนดดงกลาว ใหนาบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงหรอประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา หรอกฎหมายวาดวยการจดตงศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวง แลวแตกรณ มาใชบงคบโดยอนโลม” (๕) พระราชบญญตศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. ๒๕๕๓ มาตรา ๖ “ใหนาบทบญญตแหงพระธรรมนญศาลยตธรรม ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง และกฎหมายวาดวยการจดตงศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวง มาใชบงคบแกคดเยาวชนและครอบครวเทาทไมขดหรอแยงกบบทบญญตแหงพระราชบญญตน” ๒. กฎหมายทรางจะตองมขอความทไมขดหรอแยงตอรฐธรรมนญ

รฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดของประเทศ บทบญญตใดของกฎหมาย กฎ หรอขอบงคบ ขดหรอแยงตอรฐธรรมนญน บทบญญตนนเปนอนใชบงคบไมได๔

๒.๑ บทบญญตของรฐธรรมนญ๕ทผรางกฎหมายทกประเภทจะตองคานงถง (๑) มาตรา ๓ วรรคสอง บญญตวา “ การปฏบตหนาทของรฐสภา คณะรฐมนตร ศาล รวมทงองคกรตาม

รฐธรรมนญ และหนวยงานของรฐ ตองเปนไปตามหลกนตธรรม” (๒) มาตรา ๔ “ศกดศรความเปนมนษย สทธ เสรภาพ และความเสมอภาคของ

บคคล ยอมไดรบความคมครอง” (๓) มาตรา ๒๙

                                                            ๔ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ มาตรา ๖ ๕ บทบญญตของรฐธรรมนญทกบทมาตราทหยบยกมากลาวเปนบทบญญตในรฐธรรมนญแหง

ราชอาณาจกรไทย พทธศกราช ๒๕๕๐ ซงแมวาจะถกยกเลกไปแลวกตาม แตกเปนหลกการพนฐานทจะตองบญญตไวในรฐธรรมนญทกฉบบ

๕  

  

“การจากดสทธและเสรภาพของบคคลทรฐธรรมนญรบรองไว จะกระทามได เวนแตโดยอาศยอานาจตามบทบญญตแหงกฎหมาย เฉพาะเพอการทรฐธรรมนญนกาหนดไวและเทาทจาเปน และจะกระทบกระเทอนสาระสาคญแหงสทธและเสรภาพนนมได

กฎหมายตามวรรคหนงตองมผลใชบงคบเปนการทวไป และไมมงหมายใหใชบงคบแกกรณใดกรณหนงหรอแกบคคลใดบคคลหนงเปนการเจาะจง ทงตองระบบทบญญตแหงรฐธรรมนญทใหอานาจในการตรากฎหมายนนดวย

บทบญญตในวรรคหนงและวรรคสองใหนามาใชบงคบกบกฎทออกโดยอาศยอานาจตามบทบญญตแหงกฎหมายดวยโดยอนโลม”

(๔) มาตรา ๓๐ “บคคลยอมเสมอกนในกฎหมายและไดรบความคมครองตามกฎหมายเทาเทยมกน ชายและหญงมสทธเทาเทยมกน การเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรม ตอบคคลเพราะเหตแหงความแตกตางในเรองถน

กาเนด เชอชาต ภาษา เพศ อาย ความพการ สภาพทางกายหรอสขภาพ สถานะของบคคล ฐานะทางเศรษฐกจหรอสงคม ความเชอทางศาสนา การศกษาอบรม หรอความคดเหนทางการเมองอนไมขดตอบทบญญตแหงรฐธรรมนญ จะกระทามได

มาตรการทรฐกาหนดขนเพอขจดอปสรรคหรอสงเสรมใหบคคลสามารถใชสทธและเสรภาพไดเชนเดยวกบบคคลอน ยอมไมถอเปนการเลอกปฏบตโดยไมเปนธรรมตามวรรคสาม”

๒.๒ บทบญญตเฉพาะของรฐธรรมนญทผรางกฎหมายเกยวกบกระบวนการ

ยตธรรมทางแพงจะตองคานงถง

มาตรา ๑๙๗ “การพจารณาพพากษาอรรถคดเปนอานาจของศาลซงตองดาเนนการ ใหเปนไป

โดยยตธรรม ตามรฐธรรมนญ ตามกฎหมาย และในพระปรมาภไธยพระมหากษตรย ผพพากษาและตลาการมอสระในการพจารณาพพากษาอรรถคดใหเปนไปโดย

ถกตอง รวดเรว และเปนธรรม ตามรฐธรรมนญและกฎหมาย การโยกยายผพพากษาและตลาการโดยไมไดรบความยนยอมจากผพพากษาและตลา

การนน จะกระทามได เวนแตเปนการโยกยายตามวาระตามทกฎหมายบญญต เปนการเลอนตาแหนงใหสงขน เปนกรณทอยในระหวางถกดาเนนการทางวนยหรอตกเปนจาเลยในคดอาญา เปนกรณทกระทบกระเทอน ตอความยตธรรมในการพจารณาพพากษาคด หรอมเหตสดวสยหรอเหตจาเปนอนอนไมอาจกาวลวงได ทงน ตามทกฎหมายบญญต

ผพพากษาและตลาการจะเปนขาราชการการเมองหรอผดารงตาแหนงทางการเมองมได”

มาตรา ๑๙๘ “บรรดาศาลทงหลายจะตงขนไดกแตโดยพระราชบญญต

๖  

  

การตงศาลขนใหมเพอพจารณาพพากษาคดใดคดหนงหรอคดทมขอหาฐานใดฐานหนง โดยเฉพาะแทนศาลทมอยตามกฎหมายสาหรบพจารณาพพากษาคดนน จะกระทามได

การบญญตกฎหมายใหมผลเปนการเปลยนแปลงหรอแกไขเพมเตมกฎหมายวาดวย ธรรมนญศาลหรอวธพจารณาเพอใชแกคดใดคดหนงโดยเฉพาะ จะกระทามได” มาตรา ๔๐

“บคคลยอมมสทธในกระบวนการยตธรรม ดงตอไปน (๑) สทธเขาถงกระบวนการยตธรรมไดโดยงาย สะดวก รวดเรว และทวถง (๒) สทธพนฐานในกระบวนพจารณา ซงอยางนอยตองมหลกประกนขนพนฐาน

เรองการไดรบการพจารณาโดยเปดเผย การไดรบทราบขอเทจจรงและตรวจเอกสารอยางเพยงพอ การเสนอขอเทจจรง ขอโตแยง และพยานหลกฐานของตน การคดคานผพพากษาหรอตลาการ การไดรบการพจารณาโดยผพพากษาหรอตลาการทนงพจารณาคดครบองคคณะ และการไดรบทราบเหตผลประกอบคาวนจฉย คาพพากษา หรอคาสง

(๓) บคคลยอมมสทธทจะใหคดของตนไดรบการพจารณาอยางถกตอง รวดเรว และเปนธรรม

(๔) ผเสยหาย ผตองหา โจทก จาเลย คกรณ ผมสวนไดเสย หรอพยานในคดมสทธไดรบการปฏบตทเหมาะสมในการดาเนนการตามกระบวนการยตธรรม รวมทงสทธในการไดรบการสอบสวนอยางถกตอง รวดเรว เปนธรรม และการไมใหถอยคาเปนปฏปกษตอตนเอง

(๕) ผเสยหาย ผตองหา จาเลย และพยานในคดอาญา มสทธไดรบความคมครอง และความชวยเหลอทจาเปนและเหมาะสมจากรฐ สวนคาตอบแทน คาทดแทน และคาใชจายทจาเปน ใหเปนไปตามทกฎหมายบญญต

(๖) เดก เยาวชน สตร ผสงอาย หรอผพการหรอทพพลภาพ ยอมมสทธไดรบความคมครองในการดาเนนกระบวนพจารณาคดอยางเหมาะสม และยอมมสทธไดรบการปฏบตทเหมาะสมในคดทเกยวกบความรนแรงทางเพศ

(๗) ในคดอาญา ผตองหาหรอจาเลยมสทธไดรบการสอบสวนหรอการพจารณาคดทถกตอง รวดเรว และเปนธรรม โอกาสในการตอสคดอยางเพยงพอ การตรวจสอบหรอไดรบทราบพยานหลกฐานตามสมควร การไดรบความชวยเหลอในทางคดจากทนายความ และการไดรบการปลอยตวชวคราว

(๘) ในคดแพง บคคลมสทธไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายอยางเหมาะสมจากรฐ” มาตรา ๔๐ (๒) รบรองสทธในกระบวนการยตธรรมของบคคลซงผรางกฎหมายวธพจารณาความจะตองคานงถงวา อยางนอยตองมหลกประกนขนพนฐานในกระบวนพจารณาในเรองตางๆ ดงน ๑) การไดรบการพจารณาโดยเปดเผย ๒) การไดรบทราบขอเทจจรงและตรวจเอกสารอยางเพยงพอ ๓) การเสนอขอเทจจรง ขอโตแยงและพยานหลกฐานของตน ๔) การคดคานผพพากษาหรอตลาการ ๕) การไดรบการพจารณาโดยผพพากษาหรอตลาการทนงพจารณาครบองคคณะ ๖) การไดทราบเหตผลประกอบคาวนจฉย คาพพากษาหรอคาสง

๗  

  

พงสงเกตวา หลกประกนขนพนฐานในกระบวนพจารณาความทระบไวในมาตรา ๔๐ (๒) นน รฐธรรมนญใชคาวา “อยางนอยตองม” ดงนน ผรางกฎหมายวาดวยวธพจารณาความแพงยงอาจจาเปนตองคานงถงหลกประกนขนพนฐานในกระบวนพจารณาในเรองอนๆ อก เชน ในเรองของการใชสทธอทธรณ ฎกา ตามความเหมาะสมในแตละประเภทคด เรองกรอบระยะเวลา ความยงยากซบซอนในการดาเนนกระบวนพจารณาแตละขนตอน และคาใชจายทตองใช เพอใหคความไดรบการเยยวยาชดเชยความเสยหายไดโดยงาย ประหยดและภายในกาหนดเวลาทเหมาะสม เพราะตองตระหนกวาความยตธรรมทลาชานนเปนปฐมเหตสาคญของความไมยตธรรมและความยตธรรมทไดมาดวยความยงยาก ลาบาก หรอสนเปลอง กเปนอกเหตปจจยททาใหเกดความไมยตธรรม ไมยอหยอนไปกวาการทเขาถกลวงละเมดสทธโดยคความอกฝายหนง ผรางกฎหมายพงตระหนกวาอยาใหกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงทรางขนมากลายเปนบทซาเตมใหผถกลวงละเมดหรอถกโตแยงสทธนนกลบถกกฎหมายลวงละเมดสทธซาสองโดยขนตอนหรอกระบวนการยตธรรมทผดพลาดหรอขาดตกบกพรอง ซงหากเกดขนแกบคคลใดยอมทาใหบคคลนนไดรบทกขเวทนาอยางนาสงเวช

สทธในกระบวนการยตธรรมของบคคลตามมาตรา ๔๐ (๒) คอสทธพนฐานในกระบวนพจารณา คาวา “กระบวนพจารณา” มบทวเคราะหศพทอยในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑ วา “หมายความวา การกระทาใด ๆ ตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายนอนเกยวดวยคดซงไดกระทาไปโดยคความในคดนนหรอโดยศาล หรอตามคาสงของศาลไมวาการนนจะเปนโดยคความฝายใดทาตอศาลหรอตอคความอกฝายหนง หรอศาลทาตอคความฝายใดฝายหนงหรอทกฝาย และรวมถงการสงคาคความและเอกสารอน ๆ ตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายน” ซงอาจแสดงใหเหนภาพไดงายขนตามแผนภม ดงน

ตามแผนภมแสดงความหมายของ “กระบวนพจารณา” ดงกลาว ผรางกฎหมายพงตระหนกวา กระบวนพจารณา คอ การกระทาใดๆ อนเกยวดวยคดตามทกฎหมายบญญตใหคความ

ศาล

แผนภมแสดงความหมายของ“กระบวนพจารณา ”

หมายเหต  :   เสนลกศรคอการกระทาใด ๆ อนเกยวดวยคดตามทกฎหมายบญญตใหตองกระทาตอกน

โจทก จาเลย

๘  

  

ตองกระทาตอกนนน กฎหมายทรางควรจะกาหนดใหมเทาทจาเปนตองกระทา เพอเปนหลกประกนขนพนฐานในการดาเนนคด เพอใหคความไดรบทราบขอเทจจรงและตรวจเอกสารอยางเพยงพอ ไดมโอกาสเสนอขอเทจจรง ขอโตแยงและพยานหลกฐานของตนอยางเตมท อนจกเปนประโยชนตอศาลทจะปฏบตตามหลกฟงความทกฝาย (Both sides must be heard) คอ ศาลพงตองฟงพยานหลกฐานโจทก และพยานหลกฐานจาเลยทไดเสนอหรอนาสบตอศาลมาจนสนกระแสความแลว จงจะสามารถวนจฉยชงนาหนกพยานหลกฐานแลวมคาพพากษาหรอมคาสงชขาดคดไดอยางถกตองเทยงธรรม แตขณะเดยวกนกตองพงระวงมใหมกระบวนพจารณาใดทฟมเฟอย หรอไมเกยวแกประเดนแหงคดเพราะจะเปนการเปดสทธเปดโอกาสใหคความฝายทไมสจรตใชชองทางการดาเนนกระบวนพจารณาทไมจาเปนแกคดเชนวานประวงคดใหลาชาเนนนานไปโดยไมสมควรได

๓. กฎหมายทรางจะตองไมเกดอปสรรคขอขดของแกบคลากรทกฝายทจะปฏบตตามกฎหมาย ศาสตราจารย ดร. หยด แสงอทย อดตเลขาธการคณะกรรมการกฤษฎกา เคยใหความเหนเกยวกบวธปฏบตในการรางกฎหมาย เพอใหกฎหมายทรางออกมามผลบงคบไดตามเจตนารมณ ไมเกดอปสรรคขอขดของกบบคคลทกคนทกฝายทจะตองปฏบตตามกฎหมายนน อนไดแก เจาพนกงานทมหนาทปฏบตตามกฎหมาย ราษฎรซงจะนากฎหมายนนไปใชบงคบ และศาลซงเปนผนากฎหมายนนไปวนจฉยชขาดขอพพาทแหงคดไว ดงน๖ “ผรางกฎหมาย ตองลองสมมตตวเอง ๓ ประการดวยกน คอ (ก) ถาผรางกฎหมายเปนเจาพนกงานทปฏบตการใหเปนไปตามกฎหมายนนจะปฏบตไดสะดวกสมตามเจตนารมณของผรางกฎหมายหรอไม หรอปฏบตไปแลวจะประสบอปสรรคอยางใด อปสรรคนเปนอปสรรคทางกฎหมาย เชน เปนเพราะรางกฎหมายไมใหเจาพนกงานมอานาจเพยงพอ หรอลมรางถงขอความบางอยาง ทาใหยงไมมมาตรการทจะชวยใหเจาพนกงานปฏบตหนาทไดโดยสะดวก ฯลฯ (ข) ผรางกฎหมายตองลองสมมตตนเองวา ถาผรางกฎหมายเปนราษฎรซงจะนากฎหมายนนไปใชบงคบ ราษฎรจะเดอนรอนจนเกนความจาเปนและสมควรหรอไม ถาเจาพนกงานใชอานาจในทางทผดหรอใชอานาจเกนเลยกวาทกฎหมายบงคบไว จะใหราษฎรมทางแกในทางบรหาร เชน ใหอทธรณตอคณะกรรมการทจดตงขนหรออทธรณตอรฐมนตรหรอไม หรอจะใหมทางแกไขโดยใหราษฎรมาฟองตอศาลทเดยว ถาจะใหมทางแกทางศาลไมวาภายหลงการใชทางแกทางบรหารแลวราษฎรยงไมพอใจ หรอใหราษฎรใชทางแกทางศาลโดยตรง กจะตองดวารางกฎหมายใหศาลตองถกผกมดกบคาวนจฉยของเจาพนกงานหรอคณะกรรมการในเรองดลพนจหรอไม หรอใหศาลพจารณาไปตามรปคดโดยปราศจากขอผกมดใดๆ ทงสน และ (ค) ผรางกฎหมายจะตองสมมตตวเองเปนศาลวาถารฐบาลหรอราษฎรมาฟองศาล ตนจะวนจฉยขอพพาทอยางไร จะมชองทางใหหรอไม การวนจฉยขอพพาทของศาลนนตรงตาม

                                                            ๖ โปรดด หลกเบองตนเกยวกบการรางกฎหมาย โดย นายอชพร จารจนดา อดตเลขาธการ

คณะกรรมการกฤษฎกา , วารสารกฎหมายปกครอง เลม ๓๐ ตอน ๓ หนา ๗๖  

๙  

  

เจตนารมณของตนหรอไม ถาไมตรงกตองแกรางกฎหมายใหชดเจนขนจนศาลไมตองตความและวนจฉยขอพพาทตรงตามเจตนารมณของตนเองหรอไม ๔. กฎหมายทรางตองกาหนดใหศาลตองฟงคความทกฝายกอนทจะพพากษาหรอมคาสง หลกประกนขนพนฐานในกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญมาตรา ๔๐ (๒) ในเรองการไดรบทราบขอเทจจรงและการตรวจเอกสารอยางเพยงพอ การเสนอขอเทจจรง ขอโตแยง และพยานหลกฐานของตน นน เปนสทธขนพนฐานเพอนาไปสหลกการใหญของกฎหมายวธพจารณาความ คอ “หลกฟงความทกฝาย (Both sides must be heard) นนเอง ดงนน กอนศาลจะวนจฉยชขาดคารองคาขอและมคาพพากษาหรอคาสงชขาดตดสนคด จงจาเปนทศาลจะตองใหสทธ เปดโอกาสใหคความทกฝายไดเสนอขอเทจจรงหรอพยานหลกฐานเพอสนบสนนขออาง ขอเถยงของตนอยางครบถวนสมบรณแลว ดงเชน ตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๒๑ และมาตรา ๑๘๑ เปนตน วธพจารณาคดผบรโภค แมจะเปนวธพจารณาวสามญในระบบไตสวน๗ ใหศาลเปนผคนหาความจรงดวยตนเองมากกวาจะใหเปนหนาทของคความทจะตองนาสบพยานหลกฐานตอศาลตอสคดกนในระบบกลาวหากตาม แตกฎหมายกยงไมอาจกาวขามหลกฟงความทกฝายไดเชน มาตรา ๓๓ บญญตวา “เพอประโยชนแหงความยตธรรมในอนทจะใหไดความแจงชดในขอเทจจรงแหงคด ใหศาลมอานาจเรยกพยานหลกฐานมาสบไดเองตามทเหนสมควร ในการนใหศาลมอานาจสงใหเจาพนกงานคดตรวจสอบและรวบรวมพยานหลกฐานทจาเปนแลวรายงานใหศาลทราบ รวมทงมอานาจเรยกสานกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค หนวยงาน หรอบคคลทเกยวของมาใหขอมลหรอใหจดสงพยานหลกฐานเพอประกอบการพจารณาได

พยานหลกฐานทไดมาตามวรรคหนงตองใหคความทกฝายทราบและไมตดสทธคความในอนทจะโตแยงพยานหลกฐานดงกลาว” มาตรา ๓๖ บญญตวา “ศาลอาจขอใหผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญมาใหความเหนเพอประกอบการพจารณาพพากษาคดได แตตองใหคความทกฝายทราบและใหโอกาสคความตามสมควรในอนทจะขอใหเรยกผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญฝายตนมาใหความเหนโตแยงหรอเพมเตมความเหนของผทรงคณวฒหรอผเชยวชาญดงกลาว มาตรา ๓๙ บญญตวา “ในคดทผบรโภคหรอผมอานาจฟองคดแทนผบรโภคเปนโจทก ถาความปรากฏแกศาลวาจานวนคาเสยหายทโจทกเรยกรองไมถกตองหรอวธการบงคบตามคาขอของโจทกไมเพยงพอตอการแกไขเยยวยาความเสยหายตามฟอง ศาลมอานาจยกขนวนจฉยใหถกตองหรอกาหนดวธการบงคบใหเหมาะสมไดแมจะเกนกวาทปรากฏในคาขอบงคบของโจทกกตาม แตขอทศาลยกขนวนจฉยนนจะตองเกยวของกบขอเทจจรงทคความยกขนมาวากลาวกนแลวโดยชอบ” มาตรา ๔๐ บญญตวา “ในกรณทความเสยหายเกดขนแกรางกาย สขภาพ หรออนามยและในเวลาทพพากษาคดเปนการพนวสยจะหยงรไดแนวาความเสยหายนนมแทจรงเพยงใด ศาลอาจกลาวในคาพพากษาหรอคาสงวายงสงวนไวซงสทธทจะแกไขคาพพากษาหรอคาสงนนอก                                                            

๗ โปรดดพระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๓๓ และมาตรา ๓๔  

๑๐  

  

ภายในระยะเวลาทศาลกาหนดทงน ตองไมเกนสบปนบแตวนทศาลมคาพพากษาหรอคาสง แตกอนการแกไขตองใหโอกาสคความอกฝายทจะคดคาน” ๕. กฎหมายทรางตองมความยดหยนใหอานาจออกกฎหมายลาดบรองมาอนวตรตามได สภาพสงคมยอมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา ยงในยคปจจบนความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศและกฎ กตกา ตางๆ ของสงคมโลกในยคโลกาภวฒนทาใหเราจาเปนตองมหรอแกไขปรบปรงกฎหมาย โดยเฉพาะกฎหมายทเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงเพอใหเหมาะสม ทนสมย กาวหนาทดเทยมกบนานาอารยะประเทศ แตกระบวนการตรากฎหมายของรฐสภานนมความยงยาก ซบซอน และตองผานขนตอนมากมาย จนไมอาจกระทาไดทนตอการเปลยนแปลงของสงคมทเปลยนแปลงไปโดยรวดเรวได จงมเหตผลและความจาเปนทจะตองรางกฎหมายทเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงใหมความยดหยน สามารถปรบปรง เพมเตม หรอแกไขไดโดยกฎหมายลาดบรอง (Subordinate Registration) ในรปแบบตางๆ ดงน ๕.๑ พระราชกฤษฎกาและกฎกระทรวง

๕.๑.๑ พระราชกฤษฎกา (๑) รปแบบนใชในกรณทกฎหมายลาดบรองนนเกยวของกบความพรอมของ

หนวยงานอนๆ ของรฐดวย เชน ตามพระราชบญญตจดตงศาลแขวงและวธพจารณาความอาญาในศาลแขวง พ.ศ. ๒๔๙๙ มาตรา ๓ บญญตวา

“ใหตงศาลแขวงตามกฎหมายวาดวยพระธรรมนญศาลยตธรรมขนในทกจงหวด ในจงหวดหนงจะมศาลแขวงกศาล และมเขตอานาจเพยงใด และจะเปดทาการไดเมอใด ใหประกาศโดยพระราชกฤษฎกา

ศาลแขวงทไดตงขนกอนวนทพระราชบญญตนใชบงคบใหคงมอยตอไป และมอานาจหนาทตามพระราชบญญตน

การเปลยนแปลงเขตอานาจศาลแขวง ใหประกาศโดยพระราชกฤษฎกา” (๒) ในกรณทใชจานวนเงนเปนเงอนไขในการจากดสทธอทธรณหรอเปนเงอนไข

เกยวกบอานาจของผพพากษานน เนองจากคาของเงนอาจเปลยนแปลงได กฎหมายในระดบพระราชบญญตกจะมการผอนคลายใหมการเปลยนแปลงจานวนเงนไดโดยตราเปนพระราชกฤษฎกา เชน

(๒.๑) ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๒๒๔ วรรคหนง บญญตวา “ในคดทราคาทรพยสนหรอจานวนทนทรพยทพพาทกนในชนอทธรณไมเกนหาหมน

บาทหรอไมเกนจานวนทกาหนดในพระราชกฤษฎกา หามมใหคความอทธรณในขอเทจจรง เวนแตผพพากษาทนงพจารณาคดนนในศาลชนตนไดทาความเหนแยงไวหรอไดรบรองวามเหตอนควรอทธรณได หรอถาไมมความเหนแยงหรอคารบรองเชนวานตองไดรบอนญาตใหอทธรณเปนหนงสอจากอธบดผพพากษาชนตนหรออธบดผพพากษาภาคผมอานาจ แลวแตกรณ” (๒.๒) พระธรรมนญศาลยตธรรม มาตรา ๒๕ (๔) บญญตวา มาตรา ๒๕ ในศาลชนตน ผพพากษาคนเดยวเปนองคคณะมอานาจเกยวแกคดซงอยในอานาจของศาลนน ดงตอไปน ฯลฯ ฯลฯ

๑๑  

  

(๔) พจารณาพพากษาคดแพง ซงราคาทรพยสนทพพาทหรอจานวนเงนทฟองไมเกนสามแสนบาท ราคาทรพยสนทพพาทหรอจานวนเงนดงกลาวอาจขยายไดโดยการตราเปนพระราชกฤษฎกา ฯลฯ ฯลฯ พงสงเกตวาขอจากดสทธอทธรณตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๒๒๔ วรรคหนง ใหอานาจตราพระราชกฤษฎกาทจะลดจานวนเงนหรอขยายจานวนเงนไดตามความเหมาะสม แตเรองของอานาจของผพพากษาคนเดยวหรออานาจศาลแขวงตามพระธรรมนญศาลยตธรรมนน กฎหมายระดบพระราชบญญตไดจากดขอบเขตการตราพระราชกฤษฎกาวา “อาจขยายจานวนเงน” ไดเทานน แตจะตราพระราชกฤษฎกาลดจานวนเงนไมไดเลย ๕.๑.๒ กฎกระทรวง

สาหรบกฎหมายลาดบรองประเภท “กฎกระทรวง” นน เปนเรองงานทเกยวของกบการพจารณาพพากษาของศาลซงอยในความรบผดชอบของหนวยงานอน เชน

พระราชบญญ ต ให ใชประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง พทธศกราช ๒๔๗๗ มาตรา ๕ บญญตวา

“ใหรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรมมอานาจออกกฎกระทรวง ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงในเรองตอไปน

(๑) จดวางระเบยบทางธรการในเรองเจาพนกงานบงคบคด รวมทงการกาหนดคาธรรมเนยมนอกจากทระบไวในตาราง ๕ ทายประมวลกฎหมายน ตลอดจนการชดใชคาใชจายใหบคคลเหลานน

(๒) จดวางระเบยบทางธรการในเรองการยดและอายด และการจาหนายทรพยสนเปนตวเงนโดยวธขายทอดตลาดหรอโดยวธอน และในเรองวธการบงคบคดทางอน ๆ ทเจาพนกงานบงคบคดจะพงปฏบต

กฎกระทรวงนน เมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลว ใหใชบงคบได” ๕.๑.๓ ขอบงคบตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง พระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๖ บญญตวา

“มาตรา ๖ ใหประธานศาลฎกาโดยความเหนชอบของคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมมอานาจออกขอบงคบตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงในเรองตอไปน

(๑) การแตงตง การระบตว และการสาบานของลาม ผแปล และผเชยวชาญ การกาหนดจานวนคาปวยการ และการชดใชคาใชจายใหบคคลเหลานน

(๒) จดวางระเบยบทางธรการในเรองเจาพนกงานศาล รวมทงการกาหนดคาธรรมเนยมนอกจากทระบไวในตาราง ๕ ทายประมวลกฎหมายน ตลอดจนการชดใชคาใชจายใหบคคลเหลานน

(๓) จดวางระเบยบทางธรการในเรองการเกบรกษาและการทาลายสารบบความ สารบบคาพพากษา สมดคาพพากษา และสารบบอนๆ ของศาล ตลอดจนสานวนความทงหลาย

๑๒  

  

(๔) จดวางระเบยบทางธรการในเรองการยนเอกสารตอพนกงานเจาหนาทของศาล เพอยนตอศาลหรอเพอสงใหแกคความหรอบคคลผใดผหนง และในเรองการขอรองดวยวาจาเพอใหศาลพจารณาและชขาดตดสนคดมโนสาเร

(๕) จดวางระเบยบทางธรการในเรองทคความฝายหนงจะสงตนฉบบเอกสารไปยงอกฝายหนงขอบงคบนน เมอไดประกาศในราชกจจานเบกษาแลว ใหใชบงคบได” ๕.๑.๔ ขอกาหนดของประธานศาลฎกา เปนวธการออกกฎหมายลาดบรองเพอกาหนดรายละเอยดเกยวกบการดาเนนกระบวนพจารณาของศาลทนานาอารยประเทศใหเปนอานาจศาลทจะออก Court rule หรอแนวปฏบตของศาล (Practice Note) ออกมาเพอเสรมเพมเตมกฎหมายแมบทใหมความขดเจนตอการปฏบต หรอเพอประโยชนตอการพจารณาพพากษาคดบางลกษณะกได เชน Practice Note CM 17 “ Representative proceedings commenced under Part IVA of the Federal Court of Australia Act 1976 (Cth)” Federal Court ของประเทศออสเตรเลยไดออก Practice Note ขอ ๑๐ ๘วางหลกเกณฑวา การตกลงกนเพอยตคดแบบกลม (Settlement) จะกระทามได เวนแตจะไดรบการเหนชอบ (approval) ของศาล สวนขอ ๑๑๙ กจะเปนขอกาหนดเกยวกบการยนคารองขอตอศาล เงอนไขทศาลจาเปนตองพจารณาเพอคมครองสทธและประโยชนของสมาชกกลม และกระบวนการพจารณาและออกคาสงใหความเหนชอบของศาล ตลอดจนรายละเอยดของการสงคาบอกกลาวและประกาศทเหมาะสม (Adequately Notice) เพยงพอทจะใหสมาชกกลมไดทราบถงขอตกลงเพอจะไดใชสทธโตแยงคดคาน ขอตกลงในการ Settlement ได สาหรบขอกาหนดของประธานศาลฎกาของประเทศไทยนน เมอเปนกฎหมายลาดบรอง กฎหมายระดบพระราชบญญตซงออกโดยรฐสภาจงจาเปนตองบญญตไวโดยชดแจงวาในสวนของ

                                                            ๘ 10. Settlement 10.1 A representative proceeding may not be settled or discontinued without the

approval of the Court: s 33V(1). If the Court gives its approval to a settlement, it may make such orders as are just with respect to the distribution of any money paid under a settlement or paid into the Court: s 33V(2).

10.2 The Court will not determine an application for approval of a settlement unless a notice, approved by the Court, has been given to the group members: see ss 33X(4), 33Y. 

๙ 11. Court approval of settlement 11.1 When applying for Court approval of a settlement, the parties will usually need to

persuade the Court that: (a) the proposed settlement is fair and reasonable having regard to the claims made on

behalf of the group members who will be bound by the settlement; and (b) the proposed settlement has been undertaken in the interests of group members, as

well as those of the applicant, and not just in the interests of the applicant and the respondent/s.

Etc…

๑๓  

  

รายละเอยดของเรองใดบางทจะใหประธานศาลฎกามอานาจออกขอกาหนดออกมาเสรมเพมเตมกฎหมายได โดยอาจจะกาหนดเปนบทบญญตทวไปเลยหรอจะแยกไปบญญตอยในบทมาตราตางๆ กได (๑) กรณบญญตเปนบททวไป เชน

(ก) พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๖ บญญตวา “ใหประธานศาลฎการกษาการตามพระราชบญญตน และใหมอานาจออกขอกาหนด

เพอใหการดาเนนกระบวนพจารณาคดผบรโภคเปนไปดวยความสะดวก รวดเรวและเทยงธรรม แตขอกาหนดดงกลาวจะตองไมทาใหสทธในการตอสคดของคความลดนอยลง

ขอกาหนดของประธานศาลฎกาตามพระราชบญญตน เมอไดรบความเหนชอบจากทประชมใหญศาลฎกาและประกาศในราชกจจานเบกษาแลวใหใชบงคบได”

ขอสงเกต พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๖ วรรคหนง ตอนทาย

วางกรอบในการออกขอกาหนดของประธานศาลฎกาวา “ขอกาหนดดงกลาวจะตองไมทาใหสทธในการตอสคดของคความลดนอยลง” กรณจงมปญหานาพจารณาวา หากคความหยบยกปญหาวา ขอกาหนดของประธานศาลฎกาขอใดขดตอมาตรา ๖ วรรคหนง เพราะทาใหสทธในการตอสคดของคความลดนอยลง คความจะโตแยงปญหาเชนนตอองคกรหรอศาลใด เหนวา ตามมาตรา ๖ วรรคหนง บญญตไวชดแจง “ใหประธานศาลฎการกษาการตามพระราชบญญตน ...” และมาตรา ๖ วรรคสอง บญญตวา ขอกาหนดของประธานศาลฎกาตองไดรบความเหนชอบของทประชมใหญของศาลฎกา เมอมคความโตแยงความไมชอบดวยกฎหมายของขอกาหนดของประธานศาลฎกาขอใด กควรทประธานศาลฎกาจะนาขอโตแยงของคความเชนวานเขาพจารณาในทประชมใหญของประธานศาลฎกา ผลของการประชมใหญศาลฎกามมตอยางไรกตองยตไปตามนน คความจะโตแยงปญหานนตอศาลปกครองหรอศาลรฐธรรมนญไมได

(ข) บทบญญตของประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง หมวด ๔ การดาเนนคดแบบกลม มาตรา ๒๒๒/๒ บญญตไวดงน

มาตรา ๒๒๒/๒ “เพอความเหมาะสมสาหรบคดบางประเภท หรอเพอใหการดาเนนกระบวนพจารณาหรอการบงคบคดเปนไปโดยสะดวก รวดเรว และเทยงธรรม ประธานศาลฎกามอานาจออกขอกาหนดใด ๆ ทไมขดหรอแยงกบบทบญญตในหมวดนได ดงน

(๑) กาหนดคณสมบต สวนไดเสย รวมตลอดทงการไดมาซงสทธการเปนสมาชกกลมของโจทกทจะมอานาจฟองคดแบบกลมได

(๒) กาหนดเพมเตมเกยวกบหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการพจารณาอนญาตใหดาเนนคดแบบกลม

(๓) กาหนดเพมเตมเกยวกบวธการแจงเรองการดาเนนคดแบบกลมใหสมาชกกลมทราบ (๔) กาหนดเพมเตมเกยวกบวธการนดพรอม การแกไขคาฟองและคาใหการ การ

ดาเนนกระบวนพจารณาและการรบฟงพยานหลกฐาน ในการดาเนนคดแบบกลม (๕) กาหนดเพมเตมเกยวกบการบงคบคดและเงนรางวลของทนายความฝายโจทก (๖) ออกขอกาหนดเกยวกบเรองทจาเปนอน ๆ ในการดาเนนคดแบบกลม

๑๔  

  

ขอกาหนดนน เมอไดรบความเหนชอบจากทประชมใหญศาลฎกาและประกาศใน ราชกจจานเบกษาแลวใหใชบงคบได”

(๒) กรณแยกไปบญญตอยในบทมาตราตางๆ นอกจากมบทบญญตทวไปใหอานาจศาลในการออกขอกาหนดของประธานศาลฎกา

ดงกลาวแลว ในบางบทมาตราซงอาจมรายละเอยดทควรใหศาลมอานาจทจะวางกฎเกณฑในสวนของวธปฏบตใหสอดคลองกบหลกการในมาตรานนๆ กฎหมายระดบพระราชบญญตกอาจบญญตใหดาเนนการตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไข ในขอกาหนดของประธานศาลฎกากได เชน

(ก) มาตรา ๒๒๒/๑๓ “ในกรณทมการยนคารองขอใหดาเนนคดแบบกลมเกยวกบสทธอยางเดยวกนหลายรายในศาลเดยวกนหรอตางศาลกน ใหศาลรวมการพจารณาคารองขอเหลานนเขาดวยกน และมคาสงใหผรองรายหนงรายใดเปนโจทกในการดาเนนคดแบบกลม ทงน ตามหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในขอกาหนดของประธานศาลฎกาตามมาตรา ๒๒๒/๒ คาสงของศาลตามมาตรานใหเปนทสด เวนแตจะเปนกรณตามมาตรา ๒๒๒/๑๒ วรรคสาม”

(ข) พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๔๘ วางหลกการใหผอทธรณอาจยนคาขออนญาตอทธรณคดทตองหามอทธรณตอศาลอทธรณแผนกคดผบรโภคหรอศาลอทธรณภาคแผนกคดผบรโภคได โดยมาตรา ๔๘ วรรคสาม บญญตวา

“หลกเกณฑและวธการยนคาขอและการพจารณาคาขอของศาลอทธรณแผนกคดผบรโภคหรอศาลอทธรณภาคแผนกคดผบรโภคตามวรรคหนงและวรรคสองใหเปนไปตามขอกาหนดของประธานศาลฎกา” ๖. กฎหมายทรางตองไมเปนอปสรรคตอการอานวยความยตธรรมของศาล กฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง เปนกฎหมายฝายวธสบญญตมใชเนอแทของกฎหมายเหมอนเชน ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยซงเปนเนอแทของกฎหมายแพงอนเปนกฎหมายสารบญญต กฎหมายกระบวนการยตธรรมทางแพงเปนกาหมายวธสบญญตซงเปนเพยงกฎหมายทวางหลกเกณฑ วธการ เกยวกบการดาเนนคดเพอพสจนขอเทจจรง เพอทศาลจะไดนาขอเทจจรงทฟงไดเปนยตแลวนนไปตดสนชขาดใหคความไดรบความเปนธรรมตามกฎหมายแพงตอไป ดงนน แมกระบวนพจารณาตางๆ อาจจะมความจาเปนตองมบทลงโทษ (Sanction) เพอใหคความทฝาฝนใหไดรบผลรายอยบาง เพอประโยชนแกการรกษากฎ กตกา ของกฎหมายซงเปนมาตรฐานของระบบงานยตธรรมทางแพง แตกไมนาจะเครงครดถงขนาดไมไยดตอผลความเปนธรรมตามกฎหมายสารบญญตเลย เชน แมประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๘๖ และมาตรา ๘๗ จะวางหลกการสาคญวา พยานหลกฐานทคความนาสบตอศาลและศาลจะรบฟงเปนพยานหลกฐานไดตอเมอเปนพยานหลกฐานทมไดยนโดยฝาฝนตอกฎหมายกตาม แตมาตรา ๘๗ (๒) กมบทผอนคลายวา “แตถาศาลเหนวาเพอประโยชนแหงความยตธรรมจาเปนตองสบพยานหลกฐานสาคญเกยวกบประเดนทสาคญในคด โดยฝาฝนตอบทบญญตของอนมาตราน ใหศาลมอานาจรบฟงพยานหลกฐานเชนวานนได”

๑๕  

  

สาหรบวธพจารณาวสามญ ไมวาจะเปนวธพจารณาคดมโนสาเรและคดไมมขอยงยาก วธพจารณาคดแรงงาน หรอวธพจารณาคดผบรโภค ซงกระบวนพจารณาคดคอนไปในระบบไตสวน ทออกแบบกระบวนพจารณาโดยงาย เพอใหประชาชนสามารถฟองรองหรอตอสคดในศาลดวยตนเองได โดยไมจาเปนตองมหรอใชทนายความเหมอนการดาเนนคดสามญนน จงจาเปนตองผอนคลายความเครงครดของวธพจารณาคดสามญจนหมดสน เชน

(ก) หลกเกณฑการยนหรอขยายระยะเวลา วธพจารณาสามญ มาตรา ๒๓ วางหลกเกณฑไวอยางเครงครดวา “การขยายหรอยนเวลาเชนวานใหพงทาไดตอเมอมพฤตการณพเศษ และศาลไดมคาสงหรอคความมคาขอขนมากอนสนระยะเวลานน เวนแตในกรณทมเหตสดวสย” แตคดมโนสาเรหรอคดไมมขอยงยากนนมาตรา ๑๙๐ ตร ใหศาลมอานาจออกคาสงขยายหรอยนระยะเวลาได เมอมความจาเปนเพอโประโยชนแหงความยตธรรม”

(ข) สวนหลกเกณฑการเพกถอนกระบวนพจารณาผดระเบยบ วธพจารณาสามญ มาตรา ๒๗ วรรคสอง วางหลกเกณฑการคดคานเรองผดระเบยบวา คความฝายทเสยหายตองยกขนกลาวกอนมคาพพากษา แตตองไมชากวาแปดวน นบแตวนทคความฝายนนไดทราบขอความหรอพฤตการณอนเปนมลแหงขออางนน แตทงน คความฝายนนตองมไดดาเนนการอนใดขนใหมหลงจากทไดทราบเรองผดระเบยบแลว หรอตองมไดใหสตยาบนแกการผดระเบยบนนๆ

แตในคดผบรโภค พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๙ กลบวางหลกเกณฑในเรองเดยวกนนนวา “ในกรณทปรากฏวามขอผดระเบยบหรอผดหลงในการดาเนนกระบวนพจารณาของคความฝายใด ใหศาลสงใหคความทดาเนนกระบวนพจารณาผดระเบยบหรอผดหลงนนทาการแกไขใหถกตองภายในระยะเวลาและเงอนไขทศาลเหนสมควรกาหนด เวนแตขอผดระเบยบหรอผดหลงดงกลาวเกดจากความไมสจรตของคความฝายนน”

เมอวธพจารณาสามญถกออกแบบมาใหคอนไปในระบบกลาวหา จงมความจาเปนทกฎหมายจะตองกาหนดหลกเกณฑการตอสคดของคความอยางเครงครด เพอรกษามาตรฐานของระบบงานยตธรรมทางแพง เหมอนการแขงขนชกมวย ตองมกฎกตกาทเขมงวดกตาม แตกนาจะมบทผอนคลายใหศาลไดเทยบสดสวนวาการไมลงโทษหรอใหผลรายแกคดกบผฝาฝนนนอาจจะเปนประโยชนตอการอานวยความยตธรรมแตสงผลกระทบตอมาตรฐานของระบบงานยตธรรมทางแพงมากนอยกวากนเพยงใด ดงเชนตวอยาง ในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๒๒๖/๑ ซงบญญตวา

“ในกรณทความปรากฏแกศาลวา พยานหลกฐานใดเปนพยานหลกฐานทเกดขนโดยชอบแตไดมาเนองจากการกระทาโดยมชอบ หรอเปนพยานหลกฐานทไดมาโดยอาศยขอมลทเกดขนหรอไดมาโดยมชอบ หามมใหศาลรบฟงพยานหลกฐานนน เวนแตการรบฟงพยานหลกฐานนนจะเปนประโยชนตอการอานวยความยตธรรมมากกวาผลเสยอนเกดจากผลกระทบตอมาตรฐานของระบบงานยตธรรมทางอาญาหรอสทธเสรภาพพนฐานของประชาชน

ในการใชดลพนจรบฟงพยานหลกฐานตามวรรคหนง ใหศาลพจารณาถงพฤตการณ

ทงปวงแหงคด โดยตองคานงถงปจจยตาง ๆ ดงตอไปนดวย (๑) คณคาในเชงพสจน ความสาคญ และความนาเชอถอของพยานหลกฐานนน

๑๖  

  

(๒) พฤตการณและความรายแรงของความผดในคด (๓) ลกษณะและความเสยหายทเกดจากการกระทาโดยมชอบ (๔) ผทกระทาการโดยมชอบอนเปนเหตใหไดพยานหลกฐานมานนไดรบการลงโทษ

หรอไมเพยงใด ดงนน จงไมเปนการแปลกเลยทจะพบวา ผลรายหรอบทลงโทษแกโจทกทฝาฝนไมดาเนนกระบวนพจารณาตามกฎหมาย ซงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงหลายบทหลายมาตราดวยกน บญญตใหศาลจาหนายคดของโจทกเสยจากสารบบความ โดยตามถอยคาในตวบทมาตราตางๆ เชน มาตรา ๑๓๒ หรอมาตรา ๑๙๔ วรรคสอง จะบญญตในลกษณะวา “ใหศาลมคาสงใหจาหนายคดเสยจากสารบบความ” อนมลกษณะเปนเชงบงคบศาลใหจาหนายคดกตาม แตในทางปฏบตมแนวคาพพากษาฎกาวางบรรทดฐานตลอดมาวา แมกรณจะตองดวยหลกเกณฑตามกฎหมายบญญตใหศาลจาหนายคดโจทกเสยจากสารบบความกตาม แตการทศาลจะมคาสงจาหนายคดหรอไม เปนดลพนจทศาลอาจจะไมมคาสงจาหนายคดกได โดยศาลกจะพจารณาเปนแตละกรณไป เพอประโยชนแหงความยตธรรม (คาพพากษาฎกาท ๑๐๓๓๐-๑๐๓๓๑/๒๕๕๓)๑๐ เมอศาลฎกาวางบรรทดฐานเรองการจาหนายคดไวเชนน เพอผอนคลายความเครงครดของตวบทกฎหมาย และเปนบรรทดฐานทถกตองชอบธรรม กนาทผรางกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงจะพงแกไขกฎหมายลกษณะนใหชดเจน โดยปรบเปลยนถอยคาจาก “ใหศาลจาหนายคด” เปน “ศาลอาจจาหนายคด” กจะทาใหกฎหมายไมมความคลมเครอตองอาศยการใชหรอตความกฎหมายอกแตอยางใด ๗. กฎหมายทรางตองระวงวากระบวนพจารณาตองสามารถแกปญหาอปสรรค ขอขดของทอาจเกดขนไดในทกกรณ ผรางกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง จกตองคดไวลวงหนาวามกระบวนพจารณาใดบางทเมอดาเนนการไปแลวอาจเกดอปสรรคขอขดของทาใหไมอาจดาเนนคดตอไปไดหรอไม เชน หากมกรณทมเหตตามกฎหมายทใหโจทกสนสภาพบคคล หรอมขอบกพรองในเรองความสามารถแลว จะมการจดใหมการรบมรดกความหรอมบคคลหรอองคกรอนมาดาเนนคดแทนตอไปจนกวาคดจะถงทสดไดหรอไม เพราะในกรณทโจทกเปนบคคลธรรมดามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๕๖ กลาวถงความสามารถและการแกไขความสามารถในการดาเนนคด และหากคความมรณะกจะมบทบญญตตามมาตรา ๔๒ กาหนดกระบวนพจารณา                                                            

๑๐ คาพพากษาฎกาท ๑๐๓๓๐ - ๑๐๓๓๑/๒๕๕๓ เมอผรองไมยนคาใหการแกฟองแยง ผคดคานท ๑ และท ๒ ซงมฐานะเสมอนเปนโจทกฟองแยงมหนาทตองยนคาขอใหศาลมคาพพากษาหรอคาสงชขาดใหผคดคานท ๑ และท ๒ เปนฝายชนะคดโดยขาดนดในสวนของฟองแยงภายในสบหาวนนบแตระยะเวลาทกาหนดใหผรองยนคาใหการแกฟองแยงไดสนสดลง ตาม ป.ว.พ. มาตรา ๑๙๘ วรรคหนง ประกอบมาตรา ๑๙๙ ฉ ถาไมยนคาขอตอศาลภายในกาหนดระยะเวลาดงกลาว ตามมาตรา ๑๙๘ วรรคสอง บญญตใหศาลมคาสงจาหนายคดนนเสยจากสารบบความ อยางไรกด แมบทบญญตดงกลาวจะใชคาวา “ใหศาลมคาสงจาหนายคดนนเสยจากสารบบความ” เพอเปนมาตรการมใหบคคลผยนคาฟองปลอยปละละเลยไมดาเนนคดภายในเวลาทกฎหมายกาหนดกตาม แตกมใชบทบงคบศาลทจะตองจาหนายคดเสยจากสารบบความเสมอไป ศาลมอานาจทจะใหดลพนจทจะสงจาหนายคดหรอไมกไดโดยพจารณาตามพฤตการณแหงคดเปนรายๆ ไป  

๑๗  

  

เกยวกบการรบมรดกความตอไป แตในขณะนกาลงมแนวคดวาจะมการเพมเตมมาตรา ๕๕/๑ แหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงขน โดยมหลกการสาคญใหสมาคมหรอมลนธทมวตถประสงคในการคมครองประโยชนสาธารณะ อาจเสนอคดทอยในขอบวตถประสงคของตนเพอขอใหศาลมคาสงกาหนดวธการในการปองกนหรอหยดยงความเสยหายทเกดขนหรอจะเกดขนตอสาธารณะ รวมทงการแกไขฟนฟความเสยหาย ในการน ใหศาลมอานาจทาการไตสวนในเรองความสามารถ หากเหนวาสมาคมหรอมลนธนนมคณสมบตและความสามารถเพยงพอทจะดาเนนคดไดอยางมประสทธภาพและเปนธรรม ใหมคาสงรบคดนนไวพจารณา กรณจงเกดปญหาขนมาวา หากในระหวางการดาเนนคดยงไมถงทสดมเหตตามกฎหมายททาใหมลนธหรอสมาคมทเปนโจทกนนตองเลกกนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา ๑๐๒๑๑ และมาตรา ๑๓๐๑๒ เชน ศาลพพากษาใหมลนธลมละลาย ซงในกรณเชนนไมเขาเกณฑตามกฎหมายลมละลายทเจาพนกงานพทกษทรพยจะเขามาดาเนนคดแทนมลนธตอไปได เพราะการเปนโจทกฟองคดตามรางมาตรา ๕๕/๑ กดวยวตถประสงคเพอขอใหศาลมคาสงกาหนดวธการในการปองกนหรอหยดยงความเสยหายทเกดขนหรอจะเกดขนตอสาธารณะ รวมทงการแกไขฟนฟความเสยหาย หาใชเปนการจดการเกยวกบกจการหรอทรพยสนของลกหนผลมละลายไม อกทงกมใชกรณโจทกเปนบคคลธรรมดามรณะอนจะเขาเกณฑใหทายาทรองขอเขารบมรดกความตามมาตรา ๔๒ ดวย ยงไปกวานน รางมาตรา ๕๕/๑ ยงวางหลกเกณฑสาคญไวดวยวา มลนธหรอสมาคมทจะมอานาจฟองคดตามมาตรา ๕๕/๑ ไดกตอเมอศาลเหนวา “สมาคมหรอมลนธนนมคณสมบตและความสามารถเพยงพอทจะดาเนนคดไดอยางมประสทธภาพและเปนธรรม” ดงนน คณสมบตของโจทกทจะฟองคดเพอขอใหศาลมคาสงกาหนดวธการในการปองกนหรอหยดยงความเสยหายทเกดขนหรอจะเกดขนตอสาธารณะ รวมทงการแกไขฟนฟความเสยหาย นน มใชเพยงแตมอยในขณะ

                                                            ๑๑ มาตรา ๑๐๒ ใหนายทะเบยนมอานาจสงถอนชอสมาคมออกจากทะเบยนไดในกรณดงตอไปน (๑) เมอปรากฏในภายหลงการจดทะเบยนวา วตถประสงคของสมาคมขดตอกฎหมายหรอ

ศลธรรมอนดของประชาชน หรออาจเปนภยนตรายตอความสงบสขของประชาชนหรอความมนคงของรฐ และนายทะเบยนไดสงใหแกไขแลวแตสมาคมไมปฏบตตามภายในระยะเวลาทนายทะเบยนกาหนด

(๒) เมอปรากฏวาการดาเนนกจการของสมาคมขดตอกฎหมายหรอศลธรรมอนดของประชาชน หรออาจเปนภยนตรายตอความสงบสขของประชาชนหรอความมนคงของรฐ

(๓) เมอสมาคมหยดดาเนนกจการตดตอกนตงแตสองปขนไป (๔) เมอปรากฏวาสมาคมใหหรอปลอยใหบคคลอนซงมใชกรรมการของสมาคมเปนผดาเนน

กจการของสมาคม (๕) เมอสมาคมมสมาชกเหลอนอยกวาสบคนมาเปนเวลาตดตอกนกวาสองป ๑๒มาตรา ๑๓๐ มลนธยอมเลกดวยเหตหนงเหตใด ดงตอไปน (๑) เมอมเหตตามทกาหนดในขอบงคบ (๒) ถามลนธตงขนไวเฉพาะระยะเวลาใด เมอสนระยะเวลานน (๓) ถามลนธตงขนเพอวตถประสงคอยางใด และไดดาเนนการตามวตถประสงคสาเรจบรบรณ

แลว หรอวตถประสงคนนกลายเปนพนวสย (๔) เมอมลนธนนลมละลาย (๕) เมอศาลมคาสงใหเลกมลนธตามมาตรา ๑๓๑

๑๘  

  

ยนฟองเทานน หากแตจะตองมและดารงอยตลอดเวลาจนกวาคดจะถงทสด เพราะกรณอาจจะเปนไดวาระหวางการดาเนนคดยงไมถงทสด๑๓ ผแทนของมลนธหรอสมาคมทเปนโจทกเกดถกฝายจาเลยเสนอผลประโยชนสวนตว หรอขมขคกคามจนเกดความหวาดกลวไมกลาแสดงความสามารถในการดาเนนคดอยางเตมท หรอสภาพรางกายหรอจตบกพรองจนไมสามารถทจะดาเนนคดได เมอเกดเหตขอหนงประการใด เชนวาน หากไมมการบญญตกระบวนพจารณาใหมมลนธหรอสมาคมอนทมวตถประสงคทานองเดยวกบโจทกหรอพนกงานอยการเขามาดาเนนคดแทนยอมเปนเหตขดของทไมอาจดาเนนคดนตอไปได ซงจะเกดผลกระทบตอเจตนารมณของรางมาตรา ๕๕/๑ ไปอยางนาเสยดาย ยงผลของการดาเนนคดใกลเสรจเดดขาด ปรากฏวาคดมแนวโนมวาศาลจะพพากษาถงทสดใหจาเลยเปนฝายแพคดตามคาขอบงคบของโจทกโดยจะพพากษาใหศาลมคาสงกาหนดวธการในการปองกนหรอหยดยงความเสยหายทเกดขนหรอจะเกดขนตอสาธารณะ รวมทงการแกไขฟนฟความเสยหาย ซงจะเปนประโยชนสาธารณะอยางอเนกอนนต แตคดกลบตองสะดดหยดลงไมอาจดาเนนการใหบรรลผลเชนวานนตอไปไมไดเพราะเหตขอบกพรองของกฎหมายอยางไมสมควร ตามพระราชบญญตประกอบรฐธรรมนญวาดวยวธพจารณาคดอาญาของผดารงตาแหนงทางการเมอง พ.ศ. ๒๕๔๒ มาตรา ๔ บญญตวา ในการพจารณาคดใหศาลยดรายงานของคณะกรรมการ ป.ป.ช. เปนหลกในการพจารณา เพราะเปนคดทมมลแหงคดเปนการกลาวหาวานายกรฐมนตร รฐมนตร สมาชกสภาผแทนราษฎร สมาชกวฒสภา หรอขาราชการการเมองอน รารวยผดปกต กระทาผดตอตาแหนงหนาทราชการ กรณจงเกดปญหาวา หากกรรมการ ป.ป.ช. กระทาผดตอตาแหนงหนาทราชการเสยเอง จะใชกระบวนการอยางไร หลงจากประชมพจารณาแลว คณะกรรมการรางกฎหมายฉบบน จงมมตใหเพมความในหมวด ๔ การดาเนนคดตอคณะกรรมการ ป.ป.ช. ขน โดยบญญตใหองคคณะผพพากษา ๙ คน ตามมาตรา ๑๓ แตงตงบคคลจานวนไมนอยกวา ๕ คน เปนคณะกรรมการไตสวน ทาหนาทไตสวนขอเทจจรงและทาความเหนเกยวกบการดาเนนคดตอกรรมการ ป.ป.ช. และตอมาเปนเรองคาดไมถงวาความในหมวด ๔ การดาเนนคดตอกรรมการ ป.ป.ช. ดงกลาว หาไดถกใชเฉพาะกรณ กรรมการ ป.ป.ช. บางคนกระทาผดเทานนไม หากแตถกนาไปบงคบใชแกคณะกรรมการ ป.ป.ช. ทงคณะ ซงถกกลาวหาวากระทาผดฐานรวมกนออกระเบยบขนคาตอบแทนใหแกตนเอง และศาลฎกาแผนกคดอาญาของผดารงตาแหนงทางการเมอง พพากษาลงโทษคณะกรรมการ ป.ป.ช. ทกคนทงคณะ จงถอเปนความงดงามสมบรณของกฎหมายทรางขนไดเปนอยางด

                                                            ๑๓ แมศาลชนตนหรอศาลอทธรณมคาพพากษาแลว ในระหวางอายอทธรณหรอฎกาจะถอไมได

วาคดมไดอยระหวางพจารณา แตคดกยงไมถงทสดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๔๗ หากเกดเหตขอหนงประการใดทาใหมลนธหรอสมาคมทเปนโจทกไมอาจดาเนนคดรกษาประโยชนสาธารณะได เชน ศาลชนตนพพากษาใหโจทกชนะคด แตศาลอทธรณพพากษากลบใหยกฟองและพฤตการณแหงคดเขาเกณฑทโจทกจะขออนญาตฎกาตอศาลฎกาได แตกลบไมใชสทธขออนญาตฎกาอนมขอบงชวาโจทกไมมคณสมบตและความสามารถเพยงพอทจะดาเนนคดไดอยางมประสทธภาพและเปนธรรม

๑๙  

  

๘. กฎหมายทรางตองคานงถงกระบวนพจารณาโดยขาดนดดวย ประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๓๖ วรรคหนง บญญตวา “การนงพจารณาคดจะตองกระทาในศาล ตอหนาคความทมาศาลและโดยเปดเผย เวนแต...” สวนประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๒ วรรคหนงบญญตวา “การพจารณาและสบพยานในศาล ใหทาโดยเปดเผยตอหนาจาเลย เวนแตจะบญญตไวเปนอยางอน” ตามหลกการสาคญของการนงพจารณาคดดงกลาว จะเหนไดวา ทงกฎหมายวธพจารณาความแพงและกฎหมายวธพจารณาความอาญาตางมหลกตรงกนในหลกประกนขนพนฐานเรองการไดรบการพจารณาโดยเปดเผยตามรฐธรรมนญมาตรา ๔๐ (๒) แตหลกตอหนาคความ (Confrontation) นน คดอาญาบงคบวา ตองกระทา “ตอหนาจาเลย” แตคดแพงกลบใชคาวา “ตอหนาคความทมาศาล” เหตทเปนเชนนนเพราะคดอาญา จาเลยตองมาปรากฏตวอยตอหนาศาลทกครงทมการพจารณาและสบพยาน ศาลจะกระทาลบหลงจาเลยไดกตอเมอเขาขอยกเวนทกฎหมายจาเปนตองอนญาตใหดาเนนการได ซงตองบญญตขอยกเวนไวโดยชดแจงดวย๑๔ แตการนงพจารณาคดแพง เมอกฎหมายใชคาวา “ตอหนาคความทมาศาล” แสดงวาการนงพจารณาคดตอหนาคความนน ใชบงคบเฉพาะในกรณทคความทมาศาลเทานน ทงน เพราะในคดแพง เปนสทธของคความทจะมาศาลหรอไมกได กระบวนพจารณาทางแพงไมอาจบญญตกฎหมายบงคบใหคความตองมาศาลเหมอนกระวนพจารณาทางอาญาได เมอไมอาจบญญตกฎหมายบงคบใหคความในคดแพงตองมาศาล กระบวนพจารณาทางแพง จงจาเปนตองมบทบญญตวาดวยการพจารณาคดโดยขาดนนไว๑๕ เพอวางหลกเกณฑใหศาลสามารถดาเนนการพจารณาพพากษาคดไปฝายเดยวตอไปได ดงนน กฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง จงตองรางโดยคานงถงกระบวนพจารณาโดยขาดนดดวยเสมอ ขอสงเกต

สาหรบวธพจารณาสามญ ซงเปนกระบวนพจารณาเตมรปแบบนน กฎหมายบญญต วางหลกเกณฑการฟอง และใหการตอสคดไวอยางละเอยดทกขนตอน กฎหมายจงแยกสวนการพจารณาโดยขาดนดไวสองสวนอยางชดเจน กลาวคอ สวนท ๑ การขาดนดยนคาใหการ และสวนท ๒ การขาดนดพจารณา ตามแผนภมการดาเนนคดโดยขาดนดในคดสามญ ดงน

                                                            ๑๔ โปรดดขอยกเวนตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา ๑๗๒ ทว มาตรา ๑๘๐ และ

มาตรา ๒๓๗ ทว ๑๕ คดอาญา โจทกมหนาทนาสบพสจนความผดของจาเลย จงบญญตสภาพบงคบใหโจทกตองมาศาลตาม

กาหนดนดไดตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญามาตรา ๑๖๖  

๒๐  

  

แผนภมแสดงการพจารณาโดยขาดนดในคดสามญ

โจทกฟอง จาเลย

ยนคาใหการ ชสองสถาน วนสบพยาน สบพยาน

อกฝาย พพากษา

จาเลยขาดนด ยนคาใหการ

(๑) โจทกรองขอภายในกาหนดเวลาตาม ม. ๑๙๘ (๒) ศาลมคาพพากษาคดโดยจาเลยขาดนดยนคาใหการ ตาม ม. ๑๙๘ ทว , ม. ๑๙๘ ตร (๓) จาเลยมาศาล (๓.๑) มาศาลกอนพพากษา - จาเลยไมจงใจขาดนด อนญาตใหยนคาใหการ - จาเลยจงใจขาดนด ดาเนนคดตอไป (๓.๒) มาศาลหลงจากแพคด - จาเลยรองขอพจารณาใหม - สทธและขอหาม (ม. ๑๙๙ ตร) - กรอบเวลาและคาขอ (ม.๑๙๙ จตวา) - ผลการพจารณาและการอทธรณ (ม. ๑๙๙ เบญจ) (ก) ถาศาลอนญาตใหพจารณาใหม (ข) ถาไมอนญาตใหพจารณาใหม

คความขาดนด พจารณา

(๑) ใครขาดนด

(ก) คความทงสองฝายขาดนด ใช ม.๒๐๑

(ข) โจทกขาดนด ใช ม. ๒๐๒ (ค) จาเลยขาดนด ใช ม. ๒๐๔

(๒) การพพากษาคด โดยคความฝายใดฝายหนงขาดนดพจารณาตาม ม. ๒๐๖ (๓) คความทขาดนดพจารณามาศาล (ก) มาศาลกอนตดสนชขาดคด ใช ม. ๒๐๖

(ข) มาศาลหลงจากศาลพพากษาใหแพคด ใช ม. ๒๐๗ ประกอบกบ ม. ๑๙๙ ตร , ๑๙๙ จตวา และ ๑๙๙ เบญจ

๒๑  

  

สวนกระบวนพจารณาในการดาเนนคดโดยรวบรดเชนคดมโนสาเร หรอคดไมมขอยงยากนน เมอศาลมคาสงใหรบฟองไวพจารณาแลว ศาลจะกาหนดนดพจารณาโดยเรวและออกหมายเรยกไปยงจาเลย ในหมายนนใหจดแจงประเดนแหงคด และขอความใหจาเลยมาศาลเพอการไกลเกลย ในการและสบพยานในวนเดยวกน และสงใหโจทกมาศาลในวนนดพจารณานนดวย๑๖ ซงแตกตางไปจากคดสามญทจะมกระบวนพจารณาตามลาดบขนตอน คอ เมอโจทกยนฟองแลว ศาลจะออกหมายสงสาเนาคาฟองใหจาเลยเพอแกคด ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๗๓ และเมอจาเลยไดรบสาเนาคาฟองและหมายเรยกใหแกคดแลว หากจาเลยจะใหการตอสคด จาเลยตองทาคาใหการเปนหนงสอมายนตอศาลภายในสบหาวนตามาตรา ๑๗๗ วรรคหนง มฉะนน มาตรา ๑๙๗ บญญตใหถอวาจาเลยขาดนดยนคาใหการ และศาลจะดาเนนการพพากษาคดโดยจาเลยขาดนดยนคาใหการ ดงนน การพจารณาโดยขาดนดในคดรวบรด จงแตกตางไปจากการพจารณาคดโดยขาดนดในคดสามญ

                                                            ๑๖ โปรดดวธพจารณาคดมโนสาเรและคดไมมขอยงยาก มาตรา ๑๙๓ วรรคหนง พระราชบญญตวธ

พจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๒๔ และพระราชบญญตจดตงศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๓๗  

๒๒  

  

แผนภมแสดงการพจารณาโดยขาดนดในการดาเนนคดโดยรวบรด (คดมโนสาเรและคดไมมขอยงยาก) ๑๗

                                                            ๑๗ ขอสงเกต ในคดสามญ ถาโจทกขาดนดพจารณา ใหศาลจาหนายคด เวนแตจาเลยจะไดแจงตอศาล ขอใหดาเนนการ

พจารณาตอไป (ม.๒๐๒) ในคดผบรโภค ถาโจทกไมมา ใหถอวา โจทกไมประสงคจะดาเนนคดตอไป ใหศาลจาหนายคด เวนแตตาม

พฤตการณแหงคด ศาลจะเหนสมควรใหพจารณาและชขาดคดนนไปฝายเดยว โดยใหถอวาโจทกขาดนดพจารณา  

 

   

(๒) ถาโจทกไมมา ใหถอวาโจทกไมประสงคจะดาเนนคดตอไป ใหจาหนายคด (ม.๑๙๓ ทว วรรคหนง)

  โจทกฟอง นดพจารณา พพากษา

  ในวนนดพจารณา (๑) ถาคความมาพรอมกน (ม. ๑๙๓)

ใหศาลไกลเกลยใหตกลงกนกอน

ถาไมอาจตกลงกนได และจาเลยยงไมยนคาใหการ ใหศาลสอบถามคาใหการจาเลย ถาจาเลยไมใหการ ถอวาจาเลยขาดนด ยนคาใหการ แลวมคาพพากษาตามม. ๑๙๘ ทว ถาศาลสงให สบพยานกดาเนนการตาม ม. ๑๙๓ ทว ม. ๑๙๓ จตวา และ ม. ๑๙๓ เบญจ

(๓) ถาจาเลยไมมา (ม. ๑๙๓ ทว วรรคสอง)

ถาจาเลยไมยนคาใหการ ใหถอวาจาเลยขาดนดยนคาใหการ และพพากษาคดตาม ม. ๑๙๘ ทว

ถาจาเลยไดยนคาใหการไวกอนหรอในวนนดดงกลาว ใหถอวาจาเลยขาดนดพจารณา (ก) ใหศาลบงคบตาม ม. ๒๐๔, ๒๐๕, ๒๐๖ และ ๒๐๗ (ข) ถาศาลสงใหสบพยานใหศาลดาเนนการตาม ม.๑๙๓ ตร ม. ๑๙๓ จตวา และ ๑๙๓ เบญจ

๒๓  

  

๙ . กฎหมายทรางตองเปดโอกาสใหคความใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกดวย กฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง ใชหลกความประสงคของคความ (le principe dispositif หร อ The dispositive system) หร อหล กความตกลง ( Negotiation Principle) ซงแตกตางกบกระบวนการยตธรรมทางอาญาทใชหลกการตรวจสอบ (Examination Principle) ดงนน กฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพง จงควรเปดสทธ เปดโอกาสใหคความไดทาความตกลงกนในการดาเนนกระบวนพจารณา เพอความสะดวก รวดเรวไดดวย เชน การตกลงกนสบพยานหลกฐานตามวธการทคความตกลงกนได เวนแตวธการนนจะเปนการไมชอบดวยกฎหมายหรอขดตอความสงบเรยบรอยหรอศลธรรมอนดของประชาชน๑๘ หรอการตกลงทากนในกระบวนพจารณา๑๙หรอการเบยงเบน (Diversion) ไปใชวธการระงบขอพพาททางเลอกอน (Alternative Dispute Resolution) หรอ ADR เชน การไกลเกลยใหคความไดตกลงกน (Mediation) หรอการสงขอพพาทไปใหอนญาโตตลาการวนจฉยชขาด (Arbitration) เปนตน สาหรบประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๒๐ บญญตวา “ไมวาการพจารณาคดจะดาเนนไปแลวเพยงใด ใหศาลมอานาจทจะไกลเกลยใหคความตกลงกนหรอประนประนอมยอมความกนในขอพพาทนน” อนมนยสาคญแสดงใหเหนวา เปนดลพนจของศาลทจะใชอานาจไกลเกลยคดไดตลอดระยะเวลาทคดอยระหวางพจารณา ซงหลกการนใชในการดาเนนคดภาษอากร คดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ คดครอบครว รวมทงการดาเนนคดแบบกลมดวย แตการดาเนนคดโดยรวบรด เชน คดมโนสาเร หรอคดไมมขอยงยาก คดผบรโภค หรอคดแรงงาน นน กาหนดหลกการสาคญตรงกนวา ในวนนดพจารณาศาลตองไกลเกลยใหคความไดตกลงกนกอน หากไกลเกลยแลวไมอาจตกลงกนได จงใหศาลสอบถามคาใหการจาเลยแลวดาเนนคดโดยรวบรดตอไป๒๐ สาหรบการดาเนนคดแบบกลมนน เนองจากผแทนโจทก (Representative Party) ตองทาหนาทเปนผแทนกลม เพอคมครองสทธและประโยชนของสมาชกกลมดวย ดงนน มาตรา ๒๒๒/๒๘ มาตรา ๒๒๒/๒๙ และมาตรา ๒๒๒/๓๐ จงวางหลกเกณฑตรงกนวาในคดแบบกลมโจทกจาเลยจะทาความตกลงกนถอนฟอง ประนประนอมยอมความ หรอเสนอขอพพาทใหอนญาโตตลาการเปนผชขาดคดไมได เวนแตศาลจะอนญาต และเฉพาะเรองการตกลงกนหรอประนประนอมยอมความกนในประเดนแหงคด หรอเสนอขอพพาทใหอนญาโตตลาการเปนผชขาด ตองมการแจงคาบอกกวาและประกาศใหสมาชกกลมใชสทธโตแยงหรอแสดงความประสงคออกจากกลม(Opt out) ไดดวย๒๑ อกทงมาตรา ๒๒๒/๓๒ (๑) – (๗) ยงวางหลกเกณฑใหศาลคานงถงในการ

                                                            ๑๘ โปรดดประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๐๓/๒  ๑๙ การตกลงทากนในกระบวนพจารณา ถอวาเปนขอเทจจรงทคความรบกนในศาล คความไมจาตองนาสบ

พยานหลกฐานตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๘๔ (๓)  ๒๐ โปรดดประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๙๓ วรรคสองและวรรคสาม พระราชบญญต

วธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๒๕ , ๒๖ พระราชบญญตจดตงศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๓๗,๓๘  

 กรณการถอนฟอง การบอกกลาว และประกาศใหสมาชกกลมทราบ เพอใหสมาชกกลมโตแยงคาคดคานเทานน สมาชกกลมจะใชสทธ Opt out ออกจากกลมไมได

๒๔  

  

คมครองสทธหรอประโยชนของสมาชกกลมดวย กอนทจะมคาสงอนญาตหรอไมอนญาตใหมการถอนฟอง หรอประนประนอมยอมความ หรอเสนอขอพพาทใหอนญาโตตลาการเปนผชขาด ๑๐. กฎหมายทรางตองคานงถงหลกการเรองการจดตงศาล เขตอานาจของศาลและองคคณะผพพากษาดวย ๑๐.๑ การจดตงศาลและเขตอานาจศาล หากกฎหมายเกยวกบกระบวนการยตธรรมทางแพงเปนวธพจารณาคดทมลกษณะพเศษแตกตางจากคดแพงโดยทวไป ซงหากไดรบการพจารณาโดยผพพากษาซงมความรและความเขาในเรองนนๆ เปนการเฉพาะ จกทาใหการพจารณาพพากษาคดเปนไปโดยรวดเรวและมประสทธภาพเหมาะสมยงขน กฎหมายทรางกอาจจาเปนตองคานงถงการจดตงศาลขนใหมอานาจพจารณาพพากษาคดเชนวานขนมาโดยเฉพาะ เชนการจดตงศาลชานญพเศษตางๆ ขน อนไดแก ศาลภาษอากร ศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ หรอศาลลมละลาย เปนตน หากการจดตงศาลชานญพเศษขนมาใหมทาไมได เพราะมอปสรรคขอขดของเกยวกบงบประมาณแผนดน กอาจแกไขไดโดยการจดตงเปนแผนกคดพเศษขนในศาลชนตนแทน ศาลชนอทธรณ หรอศาลฎกา และกาหนดใหแตละชนศาลดงกลาว เลอกหรอคดสรรผพพากษาทมความร ความสามารถเฉพาะทาง สาหรบศาลชนตนนน หากเปนศาลแขวงหรอศาลจงหวดซงมผพพากษาประจาหรออยในศาลจานวนนอย อกทงอาจมปญหาเรองประสบการณและความรความชานาญ เพราะผพพากษาในศาลจงหวดหรอศาลแพงเพงจะรบราชการมาไมนาน อาจไมอยในวสยทจะตงแผนกคดพเศษขนในแตละศาลไดสมดงเจตนารมณของกฎหมายกอาจแกปญญาไดอกทางโดยกาหนดใหศาลแพงซงเปนศาลทมอานาจพจารณาพพากษาเชนวานเพยงศาลเดยวดาเนนการจดตงแผนกคดพเศษเชนวานขนในศาลแพง เพอใหมอานาจพจารณาพพากษาคดทมลกษณะเชนวานไดทวราชอาณาจกร แตเพออานวยความสะดวกใหแกประชาชนทมคดความ กอาจบญญตกฎหมายใหประชาชนมสทธเสนอคาฟองตอศาลจงหวดทมลคดนนเกดขนในเขตศาล และกาหนดใหองคคณะในแผนกคดของศาลแพงเดนทางไปนงพจารณาในศาลจงหวดนนๆ กได หรอในทสดในจงหวดหรอภมภาคใด มคดความเชนวาน เกดขนจานวนเพยงพอศาลแพงซงเปนศาลชนตน อาจใชชองทางตามพระธรรมนญศาลยตธรรมมาตรา ๔ วรรคสอง๒๒ เปดทาการสาขาในจงหวดหรอภมภาคใดกได โดยออกเปนประกาศคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรม

                                                            ๒๒ ศาลชนตนอาจเปดทาการสาขาในทองทอนใด และจะใหมอานาจในคดประเภทใดหรอคดในทองทใด

ซงอยในเขตอานาจของศาลนนแยกตางหากโดยเฉพาะกได โดยใหออกเปนประกาศคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรม

๒๕  

  

๑๐.๒ องคคณะผพพากษา นอกจากตองคานงถงเรองการจดตงศาลและเขตอานาจศาลแลว เรององคคณะผพพากษาทจะทาหนาทพจารณาพพากษาคด กเปนเรองสาคญยง เพราะสทธในกระบวนการยตธรรมตามรฐธรรมนญมาตรา ๔๐ (๒) กาหนดใหบคคลตองมหลกประกนขนพนฐานในเรอง “การไดรบพจารณาโดยผพพากษาหรอตลาการทนงพจารณาคดครบองคคณะ” ดวย ขอพจารณา (๑) เหตผลและความจาเปนทตองกาหนดองคคณะในการพจารณาพพากษาคด องคคณะผพพากษาเปนหลกประกนขนพนฐานวาคดของคความจะไดรบการพจารณาพพากษาอยางเทยงธรรม เพราะผพพากษาในองคคณะตางมอสระในการทาหนาทพจารณาพพากษาอรรถคดใหเปนไปตามรฐธรรมนญและตามกฎหมาย ระบบองคคณะผพพากษาจงเปนการถวงดลยปองกนมใหเกดการใชอานาจตามอาเภอใจของผพพากษาแตละคนอกทงยงเปนระบบททาใหองคคณะจะตองรวมกนทาหนาทใหถกตองตรงตามตวบทกฎหมายองคคณะผพพากษาตองคอยทกทวง โตแยงกนบนพนฐานของตวบทกฎหมาย เพออานวยความยตธรรมใหแกคความในคด (๒) วธกาหนดองคคณะ (ก) องคคณะผพพากษาในคดแพงธรรมดา คดแพงทวไป ซงไมจาตองไดรบการพจารณาพพากษาโดยผพพากษาซงมความรความเขาในในเนอหาของคดเปนการเฉพาะเหมอนเชนคดของศาลชานญพเศษ กฎหมายทรางกไมจาเปนตองกาหนดใหมผพพากษาสมทบรวมเปนองคคณะพจารณาพพากษาดวย ดงนน องคคณะผพพากษาจงมแตเพยงผพพากษาธรรมดาเทานนเปนองคคณะ แตกฎหมายทรางพงคานงถงจานวนผพพากษาทจะกาหนดเปนองคคณะหลก กลาวคอหากเปนคดแพงเลกๆ นอยๆ หรอเปนคดใหญแตเปนการดาเนนกระบวนพจารณาทไมสาคญกอาจกาหนดใหผพพากษาเพยงคนเดยวเปนองคคณะ มอานาจพจารณาพพากษาหรอดาเนนกระบวนพจารณาได เชนพระธรรมนญศาลยตธรรม มาตรา ๒๕ (๑) และ (๒) กาหนดใหผพพากษาคนเดยวเปนองคคณะ มอานาจพจารณาพพากษาคดแพงทนทรพยทพพากษาไมเกน ๓๐๐,๐๐๐ บาทได แตถามทนทรพยทพพาทกนเกน ๓๐๐,๐๐๐ บาท หรอเปนคดไมมคดไมมทนทรพยซงถอวาเปนคดทมความสาคญ ระบบองคคณะกตองเปนไปตามพระธรรมนญศาลยตธรรมมาตรา ๒๖ ซงกาหนดใหตองมผพพากษาอยางนอยสองคน ซงตองไมเปนผพพากษาประจาศาลเกนหนงคน จงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาได พงสงเกตวา “องคคณะผพพากษา” นน เปนกรณทกฎหมายบงคบวา ในการพจารณาพพากษาคดนน จะตองมจานวนผพพากษาอยางนอยเทาใด จงจะเปนองคคณะมอานาจพจารณาพพากษาคดได เมอกฎหมายกาหนดจานวนผพพากษาอยางนอยเอาไวแลว ประธานศาลฎกา อธบดผพพากษาศาล หรอผพพากษาหวหนาศาล ซงทาหนาทจายสานวนคด ยอมอยในบงคบทจะตองกาหนดจานวนผพพากษาอยางนอยทเปนองคคณะใหเปนไปตามทกฎหมายบญญตดวย หากกาหนดจานวนผพพากษาทเปนองคคณะไมถกตองตามหลกเกณฑทกาหนดกาหนด การพจารณาพพากษาโดยผพพากษาไมครบองคคณะยอมเปนการไมชอบ เมอองคคณะผพพากษาหมายถงจานวนผพพากษาอยางนอยทกฎหมายบงคบวาจะตองมในการทาหนาทพจารณาพพากษาคด โดยไมมการกาหนดเพดานวาอยางมากไมเกนเทาใด

๒๖  

  

ดงนน หากมคดแพงเรองใดมความสาคญเปนพเศษเพราะมจานวนทนทรพยทพพาทมาก เกยวของกบประโยชนสาธารณะ หรอเปนคดทอยในความสนใจของประชาชน เนองจากคความในคดเปนบคคลสาคญ ประธานศาลฎกา อธบดผพพากษา หรอผพพากษาหวหนาศาล ผทาหนาทจายสานวนคด อาจกาหนดองคคณะใหมจานวนมากกวาทกฎหมายกาหนดไวกได ทงน เพอใหผพพากษาทเปนองคคณะซ ง ก า ห น ด จ า น ว น เ พ ม ข น ม า ก ก ว า ป ก ต น น ไ ด ป ร ก ษ า ห า ร อ ใ น ค ด ส า ค ญ น น ดวยความละเอยดรอบคอบ (ข) องคคณะผพพากษาในคดทมลกษณะเปนศาลชานญพเศษ คดทมลกษณะพเศษแตกตางจากคดแพงทวไป เชน คดแรงงาน ซงเปนขอขดแยงระหวางนายจางกบลกจางตามสญญาจางแรงงาน หรอเกยวกบสทธของนายจางลกจางตามกฎหมายวาดวยการคมครองแรงงานและกฎหมายวาดวยแรงงานสมพนธ จงควรไดรบการพจารณาพพากษาโดยผพพากษาทมความรความเขาใจในปญหาแรงงานรวมกบผพพากษาสมทบฝายนายจางและฝายลกจางดวยในระบบไตรภาค ดงนน ระบบองคคณะของศาลแรงงาน กฎหมายจงกาหนดวาตองมผพพากษา ผพพากษาสมทบฝายนายจางและผพพากษาสมทบฝายลกจางฝายละเทาๆ กน จงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษา เวนแตเปนการดาเนนกระบวนพจารณานอกจากการนงพจารณาและพพากษาคด ผพพากษาของศาลแรงงานคนใดคนหนงมอานาจกระทาหรอออกคาสงใดๆ ได โดยจะใหมผพพากษาสมทบฝายนายจางและฝายลกจางรวมหรอไมกได ๒๓ สาหรบศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ จาเปนตองมบคคลภายนอกซงมความรและความเขาใจในเรองเกยวกบทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศเขามาเปนผพพากษาสมทบรวมเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดดวย กฎหมายจงกาหนดระบบองคคณะวาตองมผพพากษาไมนอยกวาสองคนและผพพากษาสมทบอกหนงคน จงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดได เวนแตการใชอานาจดาเนนกระบวนพจารณาหรอออกคาสงใดๆ นอกจากการนงพจารณาและพพากษาคด๒๔ สวนศาลเยาวชนและครอบครว กฎหมายบญญตวาการแตงตงผพพากษาศาลเยาวชนและครอบครวตองแตงตงผพพากษาซงเปนผทมอธยาศยและความประพฤตเหมาะสมทจะ

                                                            ๒๓ พระราชบญญตจดตงศาลแรงงานและวธพจารณาคดแรงงาน พ.ศ. ๒๕๒๒ มาตรา ๑๗ ภายใตบงคบมาตรา ๑๘ ศาลแรงงานตองมผพพากษา ผพพากษาสมทบฝายนายจางและผ

พพากษาสมทบฝายลกจางฝายละเทา ๆ กน จงจะเปนองคคณะพจารณาพพากษาคด มาตรา ๑๘ กระบวนพจารณานอกจากการนงพจารณาและพพากษาคด ผพพากษาของศาลแรงงานคนใด

คนหนงมอานาจกระทาหรอออกคาสงใด ๆ ได โดยจะใหมผพพากษาสมทบฝายนายจางและฝายลกจางรวมดวยหรอไมกได

๒๔ พระราชบญญตจดตงศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศและวธพจารณาคดทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศ พ.ศ. ๒๕๓๙

มาตรา ๑๔ ผพพากษาในศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศจะไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ แตงตงจากขาราชการตลาการตามกฎหมายวาดวยระเบยบขาราชการฝายตลาการซงมความรและความเขาใจในเรองเกยวกบทรพยสนทางปญญาหรอการคาระหวางประเทศ

มาตรา ๒๐ ผพพากษาศาลทรพยสนทางปญญาและการคาระหวางประเทศคนใดคนหนงมอานาจดาเนนกระบวนพจารณาหรอออกคาสงใด ๆ นอกจากการนงพจารณาและพพากษาคดได

๒๗  

  

ปกครองและอบรมเดกและเยาวชน และเปนผมความรและความเขาใจเกยวกบปญหาครอบครว๒๕ สวนคณสมบตของผพพากษาสมทบกตองเปนบคคลทมหรอเคยมบตร หรอเคยอบรมเลยงดเดกหรอเคยทางานเกยวกบการสงเคราะหหรอคมครองสวสดภาพเดก เยาวชน หรอครอบครวมาแลวไมนอยกวาสามป ทงจะตองมความสขม รอบคอบ ทศนคต อธยาศย และความประพฤตเหมาะสมแกการพจารณาคดทอยในอานาจของศาลเยาวชนและครอบครวดวย๒๖ และกาหนดระบบองคคณะของศาลเยาวชนและครอบครววาตองมผพพากษาไมนอยกวาสองคนและผพพากษาสมทบอกสองคน ซงอยางนอยคนหนงตองเปนสตร จงเปนองคคณะพจารณาคดได สวนการทาคาพพากษาหรอคาสงของศาลนน ถาคาพพากษาหรอคาสงจะตองทาโดยองคคณะพจารณาคด คาพพากษาหรอคาสงนน จะตองบงคบตามคะแนนเสยงฝายขางมากของผพพากษาและผพพากษาสมทบเปนองคคณะพจารณาคดนน๒๗ และเฉพาะการพจารณาพพากษาคดครอบครว ถาศาลเหนวาคดครอบครวใดทศาลจะพจารณาพพากษาเปนคดทผเยาวไมมผลประโยชนหรอสวนไดเสย กอนเรมพจารณาใหศาลสอบถามคความวาประสงคจะใหมผพพากษาสมทบเปนองคคณะดวยหรอไม ถาคความทงสองฝายหรอฝายใดฝายหนงไมประสงคใหมผพพากษาสมทบเปนองคคณะดวย ใหผพพากษาไมนอยกวาสองคนเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดได                                                             

๒๕ พระราชบญญตเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. ๒๕๓๔ “มาตรา ๒๕ (๒) มหรอเคยมบตร หรอเคยอบรมเลยงดเดก หรอเคยทางานเกยวกบการสงเคราะหหรอการ

คมครองสวสดภาพเดก เยาวชน หรอครอบครว มาเปนเวลาไมนอยกวาสามป “มาตรา ๒๕ (๔) มความสขมรอบคอบ ทศนคต อธยาศย และความประพฤตเหมาะสมแกการพจารณาคด

ทอยในอานาจของศาลเยาวชนและครอบครว” ๒๖ มาตรา ๒๓ ภายใตบงคบมาตรา ๒๔ ศาลเยาวชนและครอบครวตองมผพพากษาไมนอยกวาสองคน

และผพพากษาสมทบอกสองคนซงอยางนอยคนหนงตองเปนสตร จงเปนองคคณะพจารณาคดไดสวนการทาคาพพากษาหรอคาสงของศาลนน ถาคาพพากษาหรอคาสงจะตองทาโดยองคคณะพจารณาคดคาพพากษาหรอคาสงนนจะตองบงคบตามคะแนนเสยงฝายขางมากของผพพากษาและผพพากษาสมทบทเปนองคคณะพจารณาคดนน ในกรณทมคะแนนเสยงเทากน ใหนาบทบญญตแหงพระธรรมนญศาลยตธรรม ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา และประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบโดยอนโลม

ในการพจารณาพพากษาคดครอบครวใดจะตองมผพพากษาสมทบเปนองคคณะหรอไมใหเปนไปตามมาตรา ๑๔๗

๒๗ มาตรา ๑๔๗ ในการกาหนดองคคณะตามมาตรา ๒๓ ถาศาลเหนวาคดครอบครวใดทศาลจะพจารณาพพากษาเปนคดทผเยาวไมมผลประโยชนหรอสวนไดเสยกอนเรมพจารณาคดใหศาลสอบถามคความวาประสงคจะใหมผพพากษาสมทบเปนองคคณะดวยหรอไม ถาคความทงสองฝายหรอฝายใดฝายหนงไมประสงคจะใหมผพพากษาสมทบเปนองคคณะดวย ใหผพพากษาไมนอยกวาสองคนเปนองคคณะพจารณาพพากษาคดได

ในระหวางการพจารณาของศาลทไมมผพพากษาสมทบเปนองคคณะ ถาขอเทจจรงปรากฏแกศาลวาคดนนเปนคดทผเยาวมผลประโยชนหรอสวนไดเสย ใหศาลกาหนดใหมผพพากษาสมทบตามมาตรา ๒๓ เปนองคคณะ แตทงนไมมผลกระทบกระเทอนกระบวนพจารณาทไดดาเนนไปแลว

ในกรณจาเปนตองฟงความเหนจากผเชยวชาญดานการแพทย จตวทยา การใหคาปรกษา แนะนาการสงคมสงเคราะห และการคมครองสวสดภาพ หรอผเชยวชาญดานอนศาลอาจเรยกบคคลดงกลาวมารวมปรกษาหารอหรอใหความเหนตามมาตรา ๓๑ กได

๒๘  

  

๑๑. กฎหมายทรางตองคานงถงสทธในกระบวนการยตธรรมทางแพงในการไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายจากรฐ สทธในกระบวนการยตธรรมของบคคลตามรฐธรรมนญมาตรา ๔๐ (๘) บญญตวา “ในคดแพง บคคลมสทธไดรบความชวยเหลอทางกฎหมายอยางเหมาะสมจากรฐ” รปแบบของการใหความชวยเหลอ ๑. การขอยกเวนคาธรรมเนยมศาล ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๑๔๙ วรรคหนง บญญตวา “คาฤชาธรรมเนยม ไดแก คาธรรมเนยมศาล คาสบพยานหลกฐานนอกศาล คาปวยการ คาพาหนะเดนทาง และคาเชาทพกของพยาน ผเชยวชาญ ลาม และเจาพนกงานศาล คาทนายความ คาใชจายในการดาเนนคด ตลอดจนคาธรรมเนยมหรอคาใชจายอน ๆ บรรดาทกฎหมายบงคบใหชาระ” และมาตรา ๑๔๙ วรรคสอง บญญตวา “ภายใตบงคบบทบญญตแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน วาดวยการยกเวนคาธรรมเนยมศาล คาธรรมเนยมศาลทเปนคาขนศาล ใหคความผยนคาฟองเปนผชาระเมอยนคาฟอง” ซงแสดงใหเหนวา คาธรรมเนยมศาล เปนคาฤชาธรรมเนยมทคความตองชาระแกศาล สวนคาฤชาธรรมเนยมอนๆ นอกจากน เปนบรรดาคาใชจายทคความผดาเนนกระบวนพจารณาเปนผมหนาทตองชาระและตองชาระใหแกบคคลอน ผทาหนาทใหบรการในการดาเนนกระบวนพจารณานนๆ ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๕๒ ดงนน มาตรา ๑๕๕ จงเปดโอกาสใหสทธแกบคคลทไมสามารถเสยคาธรรมเนยมศาลในการฟองหรอตอสคดอาจยนคารองตอศาลเพอขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลได แตจะขอยกเวนคาฤชาธรรมเนยมอนๆ ไมได๒๘ และมาตรา ๑๕๖/๑ วรรคสอง บญญตเงอนไขในการทศาลจะอนญาตวา “ หามมใหศาลอนญาตตามคารองเชนวานน เวนแตจะเปนทเชอไดวา ผรองไมมทรพยสนพอทจะเสยคาธรรมเนยมศาลหรอหากผรองไมไดรบยกเวนคาธรรมเนยมศาลแลวจะไดรบความเดอดรอนเกนสมควร เมอพจารณาถงสถานะของผรอง...” ดงนน การใหสทธแกบคคลทจะขอยกเวนคาธรรมเนยมศาล จงเปนมาตรการสาคญในการใหความชวยเหลอทางกฎหมายใหบคคลทกคนสามารถมสทธเขาถงกระบวนการยตธรรมไดอยางเสมอภาคเทาเทยมกนได

                                                            ๒๘ มาตรา ๑๕๗ เมอศาลอนญาตใหบคคลใดไดรบยกเวนคาธรรมเนยมศาลในศาลใด บคคลนน

ไมตองเสยคาธรรมเนยมศาลในการดาเนนกระบวนพจารณาในศาลนน คาธรรมเนยมเชนวานใหรวมถงเงนวางศาลในการยนฟองอทธรณหรอฎกา ถาเปนกรณทศาลอนญาตในระหวางการพจารณา การยกเวนไมตองเสยคาธรรมเนยมศาลนนใหใชบงคบแตเฉพาะคาธรรมเนยมศาลและเงนวางศาลทจะตองเสยหรอวางภายหลงคาสงอนญาตเทานน สวนคาธรรมเนยมศาลหรอเงนวางศาลทเสยหรอวางไวกอนคาสงเชนวานนเปนอนไมตองคน

๒๙  

  

๒. กฎหมายยกเวนคาฤชาธรรมเนยมทงปวง โดยทขอพพาทระหวางผบรโภคและผประกอบธรกจทเกดขนใน “คดผบรโภค” นน เกดขนเพราะผบรโภคสวนใหญยงขาดความรในเรองคณภาพของสนคาหรอบรการตลอดจนเทคนคการตลาดของผประกอบธรกจ อกทงยงขาดอานาจตอรองในการเขาทาสญญาเพอใหไดมาซงสนคาหรอบรการ ททาใหผบรโภคถกเอารดเอาเปรยบอยเสมอ และในประการสาคญคอการฟองคดผบรโภคนน มใชเพอประโยชนแกโจทกผฟองคดเทานน หากแตยงเปนการคมครองผบรโภคโดยสวนรวมมใหถกเอารดเอาเปรยบหรอปกปองภยนตรายทอาจจะเกดจากการบรโภคสนคาหรอใชบรการโดยสวนรวมดวย๒๙ เทากบวาผบรโภคซงเปนโจทกฟองคดนน ไดทาหนาทใหบรการสาธารณะแทนรฐดวย

                                                            ๒๙ พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๔๒ ถาการกระทาทถกฟองรองเกดจากการทผประกอบธรกจกระทาโดยเจตนาเอาเปรยบผบรโภคโดยไมเปน

ธรรมหรอจงใจใหผบรโภคไดรบความเสยหายหรอประมาทเลนเลออยางรายแรงไมนาพาตอความเสยหายทจะเกดแกผบรโภคหรอกระทาการอนเปนการฝาฝนตอความรบผดชอบในฐานะผมอาชพหรอธรกจอนยอมเปนทไววางใจของประชาชน เมอศาลมคาพพากษาใหผประกอบธรกจชดใชคาเสยหายแกผบรโภค ใหศาลมอานาจสงใหผประกอบธรกจจายคาเสยหายเพอการลงโทษเพมขนจากจานวนคาเสยหายทแทจรงทศาลกาหนดไดตามทเหนสมควร ทงน โดยคานงถงพฤตการณตาง ๆ เชน ความเสยหายทผบรโภคไดรบ ผลประโยชนทผประกอบธรกจไดรบ สถานะทางการเงนของผประกอบธรกจ การทผประกอบธรกจไดบรรเทาความเสยหายทเกดขน ตลอดจนการทผบรโภคมสวนในการกอใหเกดความเสยหายดวย

การกาหนดคาเสยหายเพอการลงโทษตามวรรคหนง ใหศาลมอานาจกาหนดไดไมเกนสองเทาของคาเสยหายทแทจรงทศาลกาหนด แตถาคาเสยหายทแทจรงทศาลกาหนดมจานวนเงนไมเกนหาหมนบาท ใหศาลมอานาจกาหนดคาเสยหายเพอการลงโทษไดไมเกนหาเทาของคาเสยหายทแทจรงทศาลกาหนด

มาตรา ๔๓ ในคดผบรโภค เมอศาลวนจฉยชขาดคดหรอจาหนายคดเสยจากสารบบความ หากขอเทจจรงปรากฏแกศาลวายงมสนคาทไดจาหนายไปแลวหรอทเหลออยในทองตลาดอาจเปนอนตรายตอชวต รางกาย สขภาพ หรออนามยของผบรโภคโดยสวนรวม และไมอาจใชวธปองกนอยางอนได ใหศาลมอานาจออกคาสง ดงตอไปน

(๑) ใหผประกอบธรกจจดการประกาศและรบสนคาดงกลาวซงอาจเปนอนตรายคนจากผบรโภคเพอทาการแกไขหรอเปลยนใหใหมภายในเวลาทกาหนดโดยคาใชจายของผประกอบธรกจเอง แตถาเปนกรณทไมอาจแกไขหรอดาเนนการตามทกลาวขางตนได กใหใชราคาตามทศาลเหนสมควร โดยคานงถงลกษณะและสภาพของสนคาขณะรบคน รวมทงความสจรตของผประกอบธรกจประกอบดวย

(๒) หามผประกอบธรกจจาหนายสนคาทเหลออยและใหเรยกเกบสนคาทยงไมไดจาหนายแกผบรโภคกลบคนจนกวาจะไดมการแกไขเปลยนแปลงสนคาดงกลาวใหมความปลอดภย แตถาเปนกรณทไมสามารถแกไขเปลยนแปลงได ศาลจะมคาสงหามผประกอบธรกจผลตหรอนาเขาสนคานนกได และหากเปนทสงสยวาผประกอบธรกจจะเกบสนคาทเหลอไวเพอจาหนายตอไป ใหศาลมอานาจสงใหผประกอบธรกจทาลายสนคาทเหลอนนดวย

ถาความปรากฏในภายหลงวาผประกอบธรกจไมปฏบตตามคาสงศาล ใหศาลมอานาจสงจบกมและกกขงผประกอบธรกจหรอผมอานาจทาการแทนของผประกอบธรกจในกรณทผประกอบธรกจเปนนตบคคลไวจนกวาจะไดปฏบตตามคาสงดงกลาว หรอสงใหเจาพนกงานคดหรอบคคลหนงบคคลใดดาเนนการโดยใหผประกอบธรกจเปนผรบผดชอบในคาใชจาย และหากผประกอบธรกจไมชาระ ใหบคคลนนมอานาจบงคบคดกบผประกอบธรกจเสมอนหนงเปนเจาหนตามคาพพากษา ผประกอบธรกจหรอผมอานาจทาการแทนของผประกอบธรกจในกรณทผประกอบธรกจเปนนตบคคลทถกจบกมโดยเหตจงใจขดขนคาสง จะตองถกกกขงไวจนกวาจะมประกน หรอประกนและหลกประกนตามจานวนทศาลเหนสมควรกาหนดวาตนยนยอมทจะปฏบตตามคาสงทกประการ แตทงน หามไมใหกกขงผประกอบธรกจหรอผมอานาจทาการแทนของผประกอบธรกจในกรณทผประกอบธรกจเปนนตบคคลแตละครงเกนกวาหกเดอนนบแตวนจบหรอกกขง แลวแตกรณ

๓๐  

  

ดงนน พระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๑๘ จงบญญตวา “...การยนคาฟองตลอดจนการดาเนนกระวนพจารณาใดๆ ในคดผบรโภคซงดาเนนการโดยผบรโภคหรอผมอานาจฟองคดแทนผบรโภค ใหไดรบยกเวนคาฤชาธรรมเนยมทงปวง แตไมรวมถงความรบผดในคาฤชาธรรมเนยมในชนทสด” ขอสงเกต (๑) กฎหมายยกเวนคาฤชาธรรมเนยม แตกตางกบการขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลในประการสาคญ คอ กรณกฎหมายยกเวนคาฤชาธรรมเนยมนน บรรดาคาฤชาธรรมเนยมทงปวง ตามทกาหนดไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๔๙ จะไดรบยกเวนทงหมด แตการขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลนน เฉพาะคาฤชาธรรมเนยมสวนทเปนคาธรรมเนยมศาลเทานน ทศาลจะอนญาตใหยกเวนได แตคาฤชาธรรมเนยมอนๆ ศาลจะยกเวนใหไมไดเลย (๒) แมเปนกรณกฎหมายยกเวนคาฤชาธรรมเนยมกเปนการยกเวนคาฤชาธรรมเนยม เฉพาะทคความตองเสยในขณะยนฟองหรอรองขอดาเนนกระบวนพจารณาตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๑๔๙ วรรคสอง หรอมาตรา ๑๕๒ แลวแตกรณ เทานน แตไมรวมถงความรบผดในชนทสดของคาฤชาธรรมเนยมทศาลจะพพากษาสงตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาตรา ๑๖๑ ดวย กลาวคอ แมในขณะยนฟองหรอรองขอดาเนนกระบวนพจารณาผบรโภคจะไดรบยกเวนคาฤชาธรรมเนยมทงปวงกตาม แตหากผบรโภคซงเปนโจทกแพคด ศาลอาจพพากษาสงใหโจทกเปนผตองรบผดชดใชคาฤชาธรรมเนยมในชนทสดโดยอาจจะพพากษาสงใหโจทกชดใชคาฤชาธรรมเนยมแทนผประกอบธรกจซงเปนจาเลยกได (๓) การขอความชวยเหลอจากกองทนยตธรรม หากมใ ช เ ปนกรณกฎหมายยกเวนค าฤชาธรรมเ นยมท งปวง เหมอนเ ชนพระราชบญญตวธพจารณาคดผบรโภค พ.ศ. ๒๕๕๑ มาตรา ๑๘ ซงคความตองใชวธรองขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพง มาตรา ๑๕๕ มาตรา ๑๕๖ และมาตรา ๑๕๖/๑ และในกรณนศาลมอานาจยกเวนใหเฉพาะคาธรรมเนยมศาลเทานน แตคาฤชาธรรมเนยมอนๆ ในการดาเนนกระบวนพจารณาศาลไมอาจยกเวนใหไดเลย เพราะเปนบรรดาคาใชจายทคความจะตองใชใหแกบคคลอนๆ นอกจากศาล เชน คาสบพยานหลกฐานนอกศาล คาปวยการ คาพาหนะเดนทาง และคาเชาทพกของพยานผเชยวชาญ ลาม และเจาพนกงานศาล คาทนายความ หรอคาใชจายในการดาเนนคด เปนตน โดยเฉพาะอยางยง คาทนายความหรอคาใชจายในการดาเนนคด ซงรวมกนแลวอาจเปนจานวนมากกวาคาธรรมเนยมศาลเสยอก ในกรณเชนน ถาประชาชนไมมทรพยสนพอทจะเสยคาใชจายไดหรออาจไดรบความเดอดรอนจนเกนสมควรในอนทจะตองใชจายเงนในการดาเนนคด กอาจรองขอความชวยเหลอจากรฐไดตามพระราชบญญตกองทนยตธรรม พ.ศ. ๒๕๕๘ โดยความในมาตรา ๕ แหงพระราชบญญตดงกลาว บญญตใหจดตง “กองทนยตธรรม” ขนในสานกงานปลดกระทรวงยตธรรม มวตถประสงคเพอเปนแหลงเงนทนสาหรบใชจายเกยวกบการชวยเหลอประชาชนในการดาเนนคด การขอปลอยชวคราวผตองหาหรอจาเลย การถกละเมดสทธมนษยชนและการใหความรทางกฎหมายแกประชาชน โดยมาตรา ๗ กาหนดทมาของเงนทนวา นอกจากประกอบดวยเงนอดหนนทไดรบจากรฐบาลหรอทไดรบจากงบประมาณรายจายประจาปแลว                                                             

๓๑  

  

ยงประกอบดวยเงนรายไดจากเงนทศาลสงบงคบกรณผดสญญาตอศาล คาธรรมเนยมศาล และคาปรบตามคาพพากษาในคดอาญาดวย ทงน ในอตราไมเกนรอยละหาของจานวนเงนเฉพาะสวนทนาสงคลงโดยความเหนชอบของกระทรวงการคลง สวนมาตรา ๙ (๑) กาหนดใหกองทนอาจใชจายเงนเพอการชวยเหลอประชาชนในการดาเนนคดซงมาตรา ๒๗ บญญตไวชดเจนวา ประกอบดวยคาจางทนายความ คาฤชาธรรมเนยม และคาใชจายอนๆ ทเกยวของกบการดาเนนคด จงเปนทเหนไดชดวา “กองทนยตธรรม” เปนการใหความชวยเหลอทางกฎหมายแกประชาชนเพมเตมใหครบถวน เปนการเสรมมาตรการเรองการขอยกเวนคาธรรมเนยมศาลใหมความครบถวนสมบรณเพอใหประชาชนสามารถเขาถงความยตธรรมไดอยางถวนทวทกตวคนนนเอง