Inligting oor Doofheid en gehoorverlies · op die daaglikse funksionering van so ’n persoon kan hê. Eerstens word hy gekonfronteer met ’n sintuiglike gestremdheid waarmee hy

Inligting oor Doofheid en gehoorverlies

NASIONALE INSTITUUT VIR DOWESSEDERT 1881

InhoudsopgaweINLEIDING:1. Die Begrip Doofheid 1.1 Die Dowe Persoon 1.2 Die Hardhorende Persoon 1.3 Die Doofgeworde Persoon2. Oorsake van Doofheid3. Gevolge van Doofheid4. Verskillende Benaderings tot Doofheid 4.1 Medies –Biologiese Benadering 4.2 Taal Benadering 4.3 Sosio-Kulturele en Menseregte Benadering 4.4 Gevolgtrekking5. Dowe Onderwys6. Dowe Kultuur7. Gebaretaal 7.1 Agtergrond 7.2 BasieseInligtingoorGebaretaal 7.3 MisverstandeoorGebaretaal 7.4 Suid-AfrikaanseGebaretaal8. Toeganklikheid van dienste aan Dowes9. Kogliêre Inplantings10. Enkele Statistieke

NOTAS:..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

.........................................................................................

.........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

..........................................................................................

Inleiding

Doofheidis‘ningrypendegebeurtenis,omdatditdietaalontwikkelingenkommunikasievaardighedevan‘npersoonmet‘ngehoorverliesnegatiefbeïnvloed.Taalenkommunikasiespeeldiebelangriksterolindieintellektuele,sosiale,emosionele,moreleen

persoonsontwikkelingen-funksioneringvanelkemens.Ditisdaarombelangrikdatdiewyepubliek‘nbeter

begripsalhêvandiebelangriksteaspektevandoofheid.

1

1. Die begrip doofheidIn die literatuur word die begrip doofheid op verskillende manierebeskryf,afhangendvanwatterkantditbeskouword.VolgensDenmark(1972)gaanditbydoofheidom:

“ablanketcoveringmanydifferentclinicalentitiesresultingfrommanyvariablesandthepsychologicalconsequencesvaryaccordingly”.

Dieverskeidenheidsoortedoofheidwordbevestigdeurdiegebruikvanverskillendesoorteterminologie,soosbyvoorbeeldgehoorgestremdheid,oudiologiese gestremdheid, doofheid, doofgewordende, aangeboredoofheid,swakhorendheid, kongenitaledoofheid, verworwedoofheid,genetiesedoofheid,hardhorendheid,pre-lingualedoofheid,post-lingualedoofheid,kultureledoofheid,ouderdomsdoofheid,ensomeer.Verskilinterminologiëkanverwarrendwees.

Dowesworddikwelsnegatiefgeëttiketteerdeur horende personewatminofgeenkennisvandoofheidhetnie.SoverwyshorendessomsnaDowes as doofstom, gehoorgebrekkig, gehoorgestremd, swakhorend,ensovoorts.Dowepersoneverwerphierdienegatiewebeskrywingsvanhulleself, omdatditdieklemlaatvalopwathulleniekandoennieenuitsluit wat hulle wel kan doen.

Dit is persone wat matig tot matig-ernstig hardhorend is, en ‘ngehoorverlies van omtrent 45 dB - 65 dB het, sowel as persone waternstige(gehoorverliesvanomtrent66dB–85dB)oftotalegehoorverlies

1.1 Die Dowe persoon

2

het(ongeveer86dB+)enwatGebaretaalaanvaarengebruikashulleeersteofnatuurlike taal, enhullehoofsaaklikmetdieDowegemeen-skapidentifiseer.Hierdiepersonesegehoorverliesissogrootdathullevisueelafhanklikisomtaalteontwikkel.Regoordiewêreldbeskouhullehulselfas‘nkultureleentaalminderheidsgroep.Dieterm“Doof”hetmetverloopvan tyddiebeskrywinggewordvir ‘n spesifiekegroepmensemethuleiekulturele identiteitentaal.DowekultuurenGebaretaal iskernaspektevanhierdiegroepmense.

Ditispersonewatligtotmatig-ernstighardhorendismet‘ngehoorverliesvanomtrent45dB -65dB, sowelasdaardiepersonewatgedeeltelikhorend ismet ‘n gehoorverlies van omtrent 30 dB - 45 dB enwat ‘ngesproketaalaanvaarashulleeersteennatuurliketaal,asookprimêrmetdiehorendewêreldidentifiseer.Hierdiegehoorverlieskanpermanentofwisselendvanaardwees.Hoewelhulle‘ngehoorverlieshet,hethulnogbruikbaregehoorresteenkantaalvaardighedeouditief(deurmiddelvangehoor)ontwikkelmetbehulpvanklankversterking(Smuts,2002).Hierdiegroephetdusgoeiebruikbaregehoorrestewatversterkkanwordmetbehulp van akoestiese apparate soosbyvoorbeeld ‘n gehoorapparaat.Ditstelhulleinstaatombykans“normaal”tehoorenspraaktegebruik.Hardhorendepersonesevermoënsintermevanwathulleregtigweetenverstaanworddikwelsoorskatomdathulleredelikgoedkanpraat.

Dit isniemoontlikomelkepersoonmet’ngehoorverliespresies intedeelin‘n“Dowe”of“hardhorende”kategorienie,omdatDoofheidenhardhorendheidook’ngrysareahetwaardietweegroepemekaaroor-vleuel.

Daarisookverskillendeanderfaktorewatinaggeneemmoetwordvoor-dat’npersoonasDoofofhardhorendbeskryfkanword.Omslegseenoftweefaktoretenoem:

1.2 Die Hardhorende persoon

3

• Baie hardhorende personewat goed kan hoormet behulp van hulgehoorapparateenwatoorgoeiespraakvermoënsbeskik,verkies’nDoweidentiteitenvormdeelvandieDowegemeenskap,hoewelhulleookmetgemakindiehorendewêreldfunksioneer.

• ’nVerderevoorbeeld:’nKinduit‘nlandelikegebiedsegehoorverliesword eers op die ouderdom van 9 jaar geïdentifiseer. Volgens dieoudiogramishy1hardhorend.Hyhetegtergeenspesialeaandagofhulpindieskoolofindieouerhuisontvangnie.Sygesproketaalontwikkelingenspraakvermoënsissoswakontwikkeldathybeterontwikkelbinne’nvisueleomgewingenkandanasDoofbeskouword.

InhierdiebasishandleidingsaldaarslegsverwyswordnadieDoweofhardhorendepersoon.Ditisbelangrikomteweetdatdaarwêreldwyd’nafnameindiegetallevanDowesvoorkom,hoofsaaklikasgevolgvanverbeterdevoorgeboortelike,geboorteennageboortelikesorg.Daarisegter ’n toename indiegetalpersonemetnormalegehoor,maarwaternstigtaalgestremdisenafhanklikisvanvisuelekommunikasie.Daarisook’ntoenameindiegetalmeervoudiggestremdeDowes.

1. As ons praat van “hy”, word daar altyd ook bedoel die vroulike “sy”. Daar word net na een geslag in hierdie basishandleiding verwys, omdat die teks dan makliker lees.

Daarbestaan‘nderdegroeppersonewataangehoorverliesly.Hullehethulgehoorop‘nlaterestadiuminhullewensverloor.HIerdiepersonehetashorendestaalverwerfenhetdeelindiekultuurvandiehorendegemeenskap.Hullehet,inbreëtrekke,mintotgeenblootstelling aan die DowekultuurofGebaretaalnie.

1.3 Die Doofgeworde

4

Wanneer‘npersoon‘nsensories-neuraledoofheidhet,betekenditdatdaarbeskadigingindiebinneoorisendatklankengeluidgladnieofbaieoneffektiefvanafdiebinneoornadiebreingeleiword.Moontlikeoorsakeisbyvoorbeeldpre-natale(voorgeboortelike)infeksiessoosbyvoorbeeldrubella en sitomigaal virusinfeksie; pre-natale gifstowwe soos byvoor-beeld alkohol- en dwelmisbruik; prematuriteit (vroeggebore); siektessoosmasels,pampoentjies,meningitisenenkefalitis; insekeregevalledietoedieningvanmedikasiessoosbyvoorbeeldneomycinofquinine;ernstigekopbeseringsbyvoorbeeldin‘nmotorongeluk;akoestiesetrau-ma(dieverliesvangehoorasgevolgvangeweldigelawaaisoosbyvoor-beeld‘nontploffing);sekeresindromesoosbyvoorbeelddieWaarden-burgSindroom),familiëledoofheidenonbekendegenetiesedoofheid.

Indien‘npersoon‘ngeleidingsdoofheidhet,betekenditdatdaarbesk-adiging(tydelik,wisselendofpermanent)indiebuiteofmiddeloorisenwatverhoeddatklankengeluideffektiefnadiebinneoorgeleiword.Ditisgewoonliknievanso‘nernstigeaardassensories-neuraledoofheidnie.Hierdiepersone is gewoonlikhardhorend.Moontlikeoorsakekanbyvoorbeelddievolgendewees:blokkering indieoorkanaalasgevolgvan was of ‘n vreemde voorwerp; eksterne oorontsteking; akute ofchroniesemiddeloorontsteking;sekeresindromesoosbyvoorbeelddieTreacherCollinsSindroom;onbekendegenetiesefaktoreensiektesvandiemiddeloor.

2. Die oorsake van Doofheid

5

Ditis‘nalgemeneverskynselwêreldwydenookinSuid-Afrikadatdaar‘ntoenemendegetalDowesmetmeervoudiggestremdhedegeboreword,endatdaar‘ntoenameingenetiesesindromeis,waarvansommigesnogniegeïdentifiseerisnie.

DaarisinSuid-Afrikarelatiefminleesstofbeskikbaaroornavorsingmetbetrekkingtotdievoorkomsenaardvandoofheidindiealgemeen.Dieliteratuurwatbeskikbaaris,hetprimêrbetrekkingopdiebeskrywingva-nuitdiemedies-biologieseenoudiologiesebenadering.Daariswelheel-watgeskryfoordiefisiologieseaspektevandoofheid,maarminoordiepsigo-sosialeimpakwat’ngehoorverliesopdiealledaagsefunksioneringvan‘nmenshet.AlhoeweldaarindieliteratuurminbekendisoordieproblemewaarmeedieDoweenhardhorendepersoongekonfronteerword, isditvanselfsprekenddatdit ingrypendebeperkingsengevolgeopdiedaagliksefunksioneringvanso’npersoonkanhê.

Eerstens wordhygekonfronteermet’nsintuiglikegestremdheidwaarmeehyvirdieresvansyleweopgesaalis.Daarworddushoëeisegestelaandieaanpassings-enstresverwerkingsvermoëvandieDowepersoon.

Tweedens het doofheid ’n negatiewe uitwerking op die algemenetaalontwikkelingomdatDowepersonegesproke/geskrewetaalnieop’nnatuurlikemanierenbinnenormalealledaagseinteraksieskanaanleernie.Omdat90%vanalleDowekindersseouershorendis,betekenditookdatDowekinderseersGebaretaalbeginaanleerwanneerhullemethulformeleskoolloopbaanbegin.Teendieouderdomvan4/5jaar,hetso’nDowekindalklaar’nernstigetaalagterstandontwikkel.

Derdens is die Dowe persoon vanaf sy vroegste jare gestrem in diekommunikasiemetbelangrikeanderpersone(ouers,broers,susters,

3. Die gevolge van Doofheid

6

oupas, oumas, ensovoorts)wat gewoonlik horend is. Dit beteken datvoldoendeinligting,kennisenvaardighedenieverkrywordnie.Gevolglikontstaan ’n inligtingsgebrek wat kan bydra tot persoonlikheids- en-gedragsprobleme.

Vierdens is dit onvermydelik dat Dowe persone, as gevolg van hulsensoriese deprivasie, geïsoleerd kan raak, of ‘n randfiguur binne ’nhorende wêreld word indien hulle nie deel van van ’n wyer Dowegemeenskapenkultuurisnie.Ditkannegatiewegevolgeinhouvirso’npersoonsesosialeontwikkelingensosialeposisie,asookdieselfbeeldwat ontwikkel.

Navorsing toon dat die voorkoms van sielkundige en/of psigiatrieseproblemebyDowesenhardhorendestotvierkeerhoërisasbymensewat kan hoor (WFD, 2003). Volgens De Wet (2002) en Van Ghent(2003) isdaaronderDowes’nbeduidendervoorkomsvanpsigiatrieseproblemesoosbyvoorbeeldopposisionelepersoonlikheidsversteuring,major depressie, aandagafleibaarheidsindroom, gedragsversteurings,algemeneontwikkelingsversteurings,angsversteuringsenaanpassings-teurnisse.

’nGrootprobleem isdatdiehulpverleningaanDowesenhardhoren-desmeestalgedoenworddeurhorendepersonewatwelopgelei is insielkundigeenpsigiatriesehulpverlening,maarnieinmetodeswatkom-munikasiemetDowesenhardhorendesfasiliteernie.Dikwelskyksulkeprofessionelepersonehulvasteendiedoofheid,gebrekkigegesproke/geskrewetaalvaardighedeen“ongewone”kommunikasiewyse.

Selfs normale Dowe kultuurgedrag word indié proses soms as psigoties, anti-sosiaal,histrionies,ensovoortsbeskouengediagnoseer.Dit gebeur nog dikwels in Suid-Afrika datDowes ontoepaslike medikasie ontvang watgebaseerisop’nfoutiewediagnose.

7

In die literatuur is daar in die verlede heelwat navorsing gedoen oor die sogenaamde “Dowe persoonlikheid”. (Altshuler, 1974; Levine, 1976;Meadow,1976:Sticklin,1971)Hiervolgenssoupersonemetdoofheid’ntipiese“primitiewepersoonlikheid”hê,watindieverlededirektoegeskryfisaandoofheidenbeskouisas’nonvermydelikegevolgvandoofheid.Eienskappe soos rigiditeit, agterdog, impulsiwiteit, egosentrisme,aggressie,afhanklikheid,gebrekkigeempatie,swakemosionelekontrole,hardkoppigheid,passiwiteit,gebondenheidaaneieverwysingsraamwerk,onvermoëtotselfrefleksie,swakabstraheringsvermoëennogtallemeerisaanDowestoegeken.HierdieDowe“persoonlikheid”ismeestalbepaaldeurhorendepersonewatniemetDoweskonkommunikeernieenwatDowe persone geëvalueer hetmet toetsewat gestandaardiseer is virhorendes.

Met verloop van jare – toe meer toepaslike evaluasie enkommunikasiemetodesdeurnavorsersgebruikis–hetditduidelikgeworddatdaargeenwaarheidsteekin’nalgemene“Dowepersoonlikheid”nie.ElkeDowepersoonisuniek.DievlakvanfunksioneringvanelkeDoweindividu hang af van verskeie faktore soos byvoorbeeld die hoeveel-heidtaalwaaroorhybeskik(Gebaretaalengesproke/geskrewetaalver-moë);hoevroegdiedoofheidgeïdentifiseeris,wattervroeëintervensieplaasgevindhetaldannie;watdieoorsaakvandiepersoonsedoofheidis;opwatterouderdomformeleonderwys’naanvanggeneemhet;dieaanwesigheidaldannievanaddisionelegestremdhede,opvoedingspa-tronetuis,ennogmeer(Smuts1986).

SoispersonewatDoofisasgevolgvanrubella,geneigommeerimpulsiefop te tree,meer geneig tot “actingout” gedrag enhet ’n relatief laefrustrasietolleransie. Dit is omdat dieselfde virus wat die doofheidveroorsaak het, ook ’n mate van breindisfunksie veroorsaak het watsekeretiperendegedragtotgevolghet. ’nDowepersoonwateersop10jarigeouderdomskooltoeis,salernstigetaaltekortehêensaldusproblemeervaarmetabstraksie,meergevorderdedenkprosesse,goeieinsig,ensovoortsomdatdit vermoëns iswat ’nafhanklik is van ’ndieaanwesigheidvan’nredeliketaalvermoë.Sokanverskeievoorbeeldegenoemword. 8

Dowe persone is egter meer kwesbaar vir sekere probleme ofgedragswysesindienhulleniedoelgerigtelewensvaardigheidsopleidingontvanghetnie.Ontoepaslikesosialegedrag,egosentrisiteit,emosioneleonvolwassenheid, probleme met die ontwikkeling van sterk morelewaardes, identiteitsprobleme, aanpassingsprobleme, probleme metselfrefleksie,ensovoortskominderdaadheeldikwelsbyDowepersonevoor.Dit is veraldienagevolgevandieoraleonderrigmetode in skoleen die kommunikasieprobleme uit huis uit wat gelei het tot ernstigeinligtingstekortebyDowes.Ditkanleitotontoepaslikegedragenpersoon-seienskappe.Verdereverswarendeaspekteisgebrekkigeaandagbinnehuis-enskoolverbandaandieontwikkelingvan ’nduidelike identiteit,asookgebrekkigeonderriginlewensvaardighede.

Doofheidbringookdikwelsasgevolgvaninligtingstekorteproblememeeopverskillendedomeinevanontwikkeling.Daarisegtereenstemmigheidbinne die veld van Doofheid en hardhorendheid dat ’n gehoorverliesnie noodwedig tot ’n sielkundige en/of psigiatriese probleem hoefte leinie,maardatdiekanswelgroter isasby normaalhorendes.Ditwordook voorsiendatDowesenhardhorendes in toenemendemategeestesgesondersalwordnamateonderrigbinneskolevirDowesdeurmiddelvanGebaretaalgeskiedennamateouersenfamilieledeGebaretaalleer.’nVerderevoorwaardesouweesdatmeerprofessionelepersoneindieveldvanDoofheidGebaretaalmagtigword.

DitisookbelangrikomingedagtetehoutottalleDowe(enhardhorende)personegoedfunksioneer,goedaangepasis,gelukkig in hul werks- engesinslewe is, sosialiseer metander Dowes, hardhorendesen horendes, sinvolle bydraeslewerindieformeleaktiwiteitewaaraan hulle deelneem,ensovoorts.(Lane,1992).

9

Elkeenvanhierdiebenaderingswordkortliksbespreek.

4.1 MEDIES-BIOLOGIESE BENADERING In diemedies-biologiese benaderingword doofheid gesien as ’n ges-tremdheidwatgekwantifiseer(hoeveeldoofheidisdaar)kanword.Va-nuithierdiebenadering,worddiegehoorverliesgemeetindesibels(dB),endievermoëomtepraataldannie,wordookbepaal.Ditworddange-bruikasdiemaatstafwaarvolgens’ndowepersoonsevlakvanfunksion-eringbepaalword.DieDoweswatonderhierdiebenaderingresorteer,ishoofsaaklikDoweswatgraagsouwouhoor.LetdanopdatdaarwelDowes is wat NIE wil hoor nie.

Binnediemediese-biologiesebenaderingisdiedoelomdoofheidsoverasmoontlikte“herstel”endiedowepersoonso“normaal”asmoontlikteprobeermaak.Diedowewordopgeleienafgerigsodathysogoedasmoontlikkan“hoor”ensogoedasmoontlikkan“praat”.Hierdiebena-deringondersteunslegsdiegebruikvan‘ngesproketaalmetuitsluitingvanGebaretaal.Hierdiebenaderingvormdiebasisvandieoralebena-dering.Metdienormaalhorendepersoonasmodel,isdiedoelomdiedowepersoonsoverasmoontlikte“genees”.Daarwordvandiedowepersoonverwagomna“normaliteit”testreefdeurdiestimuleringvangehoorresteenomsteedsbeterte“hoor”entepraat.

4.2 TAAL BENADERING Indielinguïstiesebenaderingisdiedefinisiesvandiebegripdoofheidniegebaseeropdiegraadvangehoorverliesnie,maaropdiematewaarindiegehoorverliesdietaalbegripvandiekindbelemmer.Belangrikemaat-stawwewatlosstaanvandieaardendiesoortouditiewegestremdheid,isbyvoorbeelddietydstipwaaropdieouditiewegestremdheid

4. Verskillende benaderigstot Doofheid

10

ontwikkel het endie erns vandie gestremdheid. In die definisies vandoofheidworddiebeklemtoningvangesproketaalvaardigheiduitgedrukinterminologiesoos:pre-lingualedoofheidenpost-lingualedoofheid.Die termpre-linguaal verwys na die tydperk in die lewe van die kindwaarhynognietaalverwerfhetnie.Wanneer’nkinddoofgeborewordofop’nbaiejongleeftyd(voorsytweedelewensjaar)doofword,houditernstigegevolgevirso‘nkindin,omdatgesproketaalnieverwerfkanwordnie.Dit is ‘ntotaalandersoortigeprobleemasdoofheidpost-lin-guaalverwerfword,byvoorbeeldbyakoestiewegehoorbeskadigingbydiewerk,of‘nsiektesoosbyvoorbeeldmeningitis.

Bypost-lingualedoofheidhetdiepersoonmetgehoorverliesdievoor-deeldathydiegeleentheidgehadhetomgesproketaalteverwerf.Hoelanger‘npersoondievoorreghetomtehoor–hoemeertaalwordver-werfenhoeminderisdieimpakvangehoorverlies.

4.3 SOSIO-KULTURELE EN MENSEREGTE BENADERING Indirekte teenstellingmetdiemediese-biologiesebenadering, isdaarkundiges indieveldvandie linguistiek, sosiologie, kultureleantropol-ogie, opvoedkunde, maatskaplike werk, ensovoorts, wat konsentreeropwatdieDoweshetenkandoen;nieopwathulleniehetnieenniekandoennie.Inanderwoordekandaargesêworddathulleniedoof-heidas‘nprobleembeskounie.Ditwordgenoemdiesosio-kultureleenmenseregtebenadering.

Hierdie benaderingswysekyknadierealiteitvandieDowe gemeenskap, dieervaringsenbelewingsvanDowe mense, hoe hullehul aanpas by ‘n horen-de wêreld, hoe problemeopgelosword,wathul ge-bruike is, ensovoorts. Diebasisvanhierdie

11

benaderingisomtefokusopdiesterktes(“resources”)watDowemensehet,niehulswaktesnie.HierdiebenaderingswysetotDoofheidwatookdiesienswysewatdiemeerderheidDoweshandhaaf,isdatDoofheidnie“genesing”nodighetnie,omdatDoofheidassulksniehullefunksioner-ingremofhulselfasmense“ongeskik”ofgestremdmaaknie.Doofheidreflekteerwel‘ntaalverskil.Indienhierdiespesifieketaalbehoefte(Ge-baretaal) nie geakkommodeerworddeur die gemeenskap enbyvoor-beeldskolenie,isditinwerklikheidomstandighedeendiehorendege-meenskapwatDowesstrem(DEAFSA,2001).

BinnehierdiebenaderingwordDowemenseregtegerespekteerenDowekultuurenGebaretaalwordbeskermasdiekernvanDowe identiteit.Doweswordbeskouengerespekteeras‘nkultureleenlinguistiesemin-derheidsgroepwathulselfkanverteenwoordigenselfvirhulbehoeftessteun werf en onderhandel.

Hierdiebenaderingvereis‘nonderwyssisteemvirDoweswaarGebare-taaldiemediumvanonderrigis,enwaar‘ngesproke/geskrewetaalas‘ntweedetaalaangeleerwordin‘ngeskreween/ofgesprokevorm,af-hangendevandiegehoorreste,dievermoëns,talenteenandermoont-likhedevandieindividueleDowepersoon.So‘nonderwyssisteemworddietweetalige-bikulturele(“bilingual-bicultural)”benaderinggenoem.

Hierdiesosio-kultureleenmenseregtebenaderingwordnou–najareseonderdukking,onderhandelingensteunwerwing–algemeeninSuid-Af-rika aanvaar.

DietendenswêreldwydisomdievolgendereëlstevolgindieverwysingnaDowepersone:

• Dieterm“doof”met‘nkleinletter“d”,verwysnagehoorstatusenwordhoofsaaklikdeurpersoneindiemedieseenaanverwanteberoepesoosspraakterapieenoudiologiegebruik,asookdeurpersonewatop‘nlaatstadiumofinbejaardheiddoofgewordhet.

12

• Dieterm“Doof”met ‘nhoofletter“D”,verwysna ‘nkultureleenlinguistiesegroep,netsooswatdaarverwyswordnaAfrikaners,Zulus,Xhosas,Engelse,ensovoortsmet‘nhoofletter.

Personewategter“doof”is,kanop‘nlaterstadium“Doof”wordindienhulleGebaretaalmagtigraakenaktiefmetdieDowegemeenskapbeginmeng.HorendekindersvanDoweouerskanook“Doof”wees,omdathuleerstetaaldietaalvanhulouers,naamlikGebaretaalis,enhultweedetaal‘ngesproke/geskrewetaal.

InSuid-Afrikaisditalgemenepraktykomteverwysna“Dowes”met‘nhoofletter“D”.

4.4 Gevolgtrekking Uitdievoorafgaande isditduidelikdatditmoeilik isom ’nalgemenedefinisievandiebegripdoofheidtegee.Daarbenewensisditniesinvolomal diemoontlikedefinisies, binnedie verskillendebenaderings, tebeskryfnie.(Timmermans,1989).

Dit iswel belangrik om ‘n onderskeid temaak tussenpre-linguale enpost-lingualedowes.Ditgee‘nmatevanbegriprondomdieuitdagingswatdiebetrokkepersoonmetgehoorverliesindiegesigstaar.

Daar is verskeie mates vanbeperkings wat persone met gehoorverlies ervaar wanneer hulle met horendes probeerkommunikeer.

13

In1999wasdaar37skolevirDowesinSuid-Afrika,3skolevirhardhoren-desen8klasseofeenhedevirDowesenhardhorendeswatgekoppelisaanskolewatprimêrvoorsieningmaakvir‘nandertipegestremdheid–dikwelsintellektueelgestremdeleerders.InbaiegevallehetdieskolevirDowesook‘naparteeenheidvirblindeleerlinge.Indiegevalvandrieskole,worddaarnetvoorsieninggemaakvirdieSeniorFase(Graad8en9)vanAlgemeneOnderwysenOpleiding(AOO)asookVerdereOnder-wysenOpleiding(VOO),ditisGraad10/N1–12/N3virDowe,blindeenliggaamlik gestremde leerders, elk in afsonderlike eenhedebinne eenskool.VerskeievandieskolewatuitsluitlikvirDowesis,biedonderwysenopleidingaanvanafGraad0totenmetGraad12/N3.EnkeleskolevirDowesbiednetAOOaan,ditwilsêvanafGr0totGraad7.

Oordiealgemeenmaakdieskolevoorsieningvir ‘nmeerakademiesekwalifikasie (Graad 12/N3) en/of vir ‘n meer Vaardigheidsontwikke-lings-opleiding.Slegs tweeskolevirDoweshet spesifiekeafdelingsvirmulti-gestremdeDowes. By al die ander skole is diemulti-gestremdeleerdersingewoneklassegeplaasenwordgewoonliknadieouderdomvan14jaarinspesialeklassesaamgegroepeer.Hierdiepraktykstreknietot die leerders se voordeel nie.

DaarisvierprivaatsentrumsvirDowesasookeenprivaatskoolvirDoweenhorendeleerderswaardieoralemetodegevolgword.Hierdieskoleisbaiegoedtoegerusmetvandiebesteoudiologiesehulpmiddels.Diemeesteleerdersinhierdieskolehetkogleêreinplantingsontvangofwagomkogleêreinplantingsteontvang.‘nStrengoralemetodewordgevolg.Leerders inhierdie skolekommeestaluithoër sosio-ekonomieseom-standighedemetminmoederswatbuitenshuiswerk,enwatdusdietydhetombaieintensiewetuisprogrammemethulkinderstevolg.

5. Dowe Onderwys

14

IndieverledeisdiemeestetydinskolevirDowesbesteeaandieontwik-kelingvanspraak,spraakleesenouditieweopleidingDieoralemetodeisgevolg,ongeagofditdietoepaslikemetodevir‘nspesifiekekindwas.Elkeperiodeen vakwasook ‘n spraaken spraakleesperiodeof vak,terwylmintydbesteeisaandieaanleervankonsepte,dieuitbreidingvanalgemenekennisendieaanleervan lewensvaardighede.Werklikeonderwys,opleidingenopvoedinghetdusondergeskikgestaantotve-raldieaanleervanspraak.DithetdaartoegeleidatgeslagteDowes‘nminderwaardigeonderwysontvanghet, laeprestasievlakkebereikhetendikwelsdieskoolverlaathetterwylhulnogfunksioneelongeletterdwas(DEAFSA,2001).

Inveraldieou,sogenaamde“witskole”, isenigevormvangebaretenstrengsteverbied.Gebareisslegs“verduur”tydenspouses,indiekoshu-iseofspeelterrein.Geenouer,onderwyserofkoshuisouersistoegelaatomenigegebaretegebruiknie.

DienasionaleorganisasievirDowesinSuid-Afrika,naamlikDEAFSA,hethomreedsvanafdie tagtigerjarebeywervirdieerkenningengebruikvanGebaretaal–veralooknadie1988Gallaudet-revolusie.Dithetegtergeeneffekgehadnie,aangesiendoofheidvanuit‘nmediese-biologiesemodelbenaderisendiehoofdoelvanDoweonderwyswasomdieDoweso“horend”(“normaal”)asmoontliktemaak.Diehoofdoelwasdanookvolleintegrasieindiehorendegemeenskap.Doweshetmekaaregterblyopsoekvirgodsdiensbeoefening,sosialeensportgeleenthede,ommetmekaartetrou,ensovoorts.Binnehulwerksomgewingasookbinnehuleiegesinneenfamilieshethullegeïsoleerdengemarginaliseerdgebly.

Met die oorgang na ‘n nuwe regering en die daarstelling van ‘n Suid-Afrikaanse Grondwetwaarbinne menseregteomvattend beskerm word engeleenthede geskep is vir dieaktiewe bevorderingvan

15

menseregte, kon die Dowes in Suid-Afrika uiteindelik hul aktief be-gin beywer vir die erkenning vanhul taalregte. In die Suid-AfrikaanseGrondwetwordGebaretaalookspesifiekaangeduiaseenvandietalewatontwikkelmoetword.HierdiebepalinghetuiteindelikdeurevirdieDowegemeenskapoopgemaak.

Metdieondersteuningvan internasionalebepalingssoosbyvoorbeelddieStandaardReëlsvandieVerenigdeNasies(VN)ooronderwys,Reël21vandieSalamancaVerklaring,ResolusiesvandieWFDoorGebaretaalenOnderwys,asookkritiesenasionaledokumentesoosdieSuid-AfrikaanseGrondwet, die Suid-Afrikaanse Geïntegreerde Nasionale GestremdeStrategie,dieOnderwysverklaringvandieSuid-AfrikaanseFederaleRaadopGestremdhede(SAFCD)ensovoorts,konsteunwerwingenonderhan-delingsvirdieerkenningvanGebaretaalindieonderwysvanaf1996inernsbegin(DEAFSA,2003).EenvandieeerstesuksessewasdatSAGTviralleonderwysdoeleindesas‘nampteliketaalinSuid-Afrikaerkenis.

SedertdienisSAGTinverskillendebeleidsdokumentevervat,maarminamptelike veranderings het in die praktyk plaasgevind. OnderwysershetegterselfintoenemendemateSAGTbegingebruikasmediumvanonderrig inskole,Doweonderwysassistente isaangestelendieeersteDoweonderwysershetgekwalifiseer.OuersvanDowekindershetookintoenemendematediewaardevanSAGTbeginbesef.Deurdieblootstel-lingaanGebaretaalopTV,hetdiealgemenepubliekook‘ngrotermatevanbewustheidontwikkeloordiebelangrikheidvanGebaretaal.

Nadat‘n“DoweMars”(DEAFSA,Febuarie2003)inalnegeprovinsiesop7Februarie2003plaasgevindheten‘ndokumentmetSAGTeiseaandieverskillendeProvinsialeDepartementevanOnderwysasookdieMinistervanOnderwysoorhandigis,hetdieNasionaleDepartementvanOnder-wyshomverbindtotdaadwerklikeveranderingeinDoweonderwys.DieamptelikeSAGTopleidingvanhorendeonderwysersbyskolevirDow-essalin2004‘naanvangneem,terwylSAGTas‘namptelikevakwaar-skynlikin2005ingestelsalword(DEAFSA,September,2003).Dithet‘nwerklikheideers10jaarlatergerealiseer.

16

Dieonderwysbenaderingwatnoutoenemendinwerkingtree inskolevirDowes,isdietweetalige-bi-kulturelebenadering(“bilingual-bicultur-alapproach”).Ditisinnavolgingmetdieneigingwêreldwyd,asookinlynmetdiebeleidvandieWFD(2003).HiervolgensleerDowekinderseersSAGTaseerstetaalaan,onwikkelkennisvanDowekultuurenontwikkel‘n sterkDowe identiteit.Nadat ‘n stewigeSAGTbasis gelê is,word ‘ngesproketaalinsygeskrewevormaangeleerenleerdieDoweleerdersookomhorendepersoneenhorendekultuurteverstaan.Diéleerdersmetgenoegsamegehoorresteenwatdieaanlegenvermoëhetomteleerpraat,leerspraakaan,maaringeengevalwordspraakafgedwingsoos in die verlede nie.

Hierdiebenadering inDoweonderwys is in lynmetdieNasionaleDe-partementvanOnderwyssebeleidvanmeertaligheiden“byvoegende”(“additive”)tweetaligheid.

DieresultatevanhierdienuwebenaderingendieerkenningvanSAGTasvolwaardigetaalkanreedsgesienwordbydienuwegeslagDoweleerd-erswatop‘njongouderdomreedsveelhoërfunksioneerenpresteerasdievorigegeslagopdieselfdeouderdom.

Dowepersonebeskouhulself–sooseldersindiewêreld–dathulleaan‘n aparte en eiesoortige kultureleminderheidsgroep behoort,met syeie taal, geskiedenis, stories, grappe, waardes, norme, gedragskodes,gebruike, tegnologie ensomeer. Hierdie kultuur word van geslag totgeslagoorgedradeurmiddelvanGebaretaalengeldinallewêrelddele(Ladd,2002).

DieDoweswatdeelvormvan ‘nDowegemeenskapenwatbinnedieopehorendegemeenskapfunksioneer,beskouhulselfdanooknieas

6. Dowe Kultuur

17

“gestremd” nie. ‘n Ooreenstemmede vergelyking sou wees om ‘nander kulturele en linguistieseminderheidsgroep in Suid-Afrika soosbyvoorbeeld die Venda’s as gestremd te beskou. Vir subsudiërings-enanderfinansiëledoeleindes,asookbeleidsbepaling,wordDowesegterasgestremdgeklassifiseer.

Soos alle taal en kulturele minderheidsgroepe oor die wêreld, vormdieDowes‘nsub-kultuurwattoeganklik isenmetdieminsmoontlikebeperkingewaarbinne hulle ten volle en vry kan deelneem.Ditwordmoontlikgemaak,ensentreerrondomhullespesifieketaalenkulturelebehoeftes.Sacks(1989)stelditduidelik:

“To the extend that the Deaf form a Deaf world, voluntarily, forthemselves,theyareathomeinit,enjoyit,seeitasahavenandabuffer.InthisaspecttheDeafworldfeelsself-sufficient,notisolated-ithasnowishtoassimilateorbeassimilated;onthecontrary,itcherishesitsownlanguageandimages,andwishtoprotectthem.”(p.128).

Dowepersone integreerwelmetdiehorendegemeenskap.Hulle kanintegreer ten volle in huisverband, werk- en gemeenskapssituasieswaar ‘n gesproke/geskrewe taal gebruikword.Maar hulle verkies diegemeenskapmetdieminstemoontlikebeperkingeendit isdieDowewêreld.InhierdiekeuseisDowespresiesdieselfdeasmensevananderkultureenmetdieouuitdrukkingwatgeld,naamlik“soortsoeksoort”.

Oor die wêreld heen en ook in Suid-Afrika, is Dowe persone oordie algemeen trots om Doof genoem te word. Daar is Dowe sosialeklubs, Dowe sportklubs, Dowe kerke, Dowe vrouegroepe, Dowejeugleierskampe, Dowe verenigings, Dowe onderwysers, Dowe rugby,Dowespele,ensovoorts.Inalhierdiesub-kultuurgroepeisdiehoofken-merkdiegebruikvanGebaretaal(Holcombetal,1994).

18

Gebaretaleword internasionaalerkenasdienatuurliketaalvanDowemense. Gebaretaal is ‘n visuele taal wat gebaseer is op spesifiekeruimtelikebewegingswat“gebare”genoemword.Hierdiegebaresluitin:vormswatdeurdiehandgemaakword,arms,oëengesigsuitdrukkingsenliggaamshouding.Hierdiegebareispresiesdieselfdeasgesproketalemet‘nduidelikesisteemvanreëlsvirelkevlakvantaal(inhoud,vormengebruik).Dithet‘neiegrammatikalestruktuur,sintaks,morfologieseenfonologiese vlakke.

Gebaretaal is die natuurlike en eerste taal van Dowes en, gebaseerop behoorlikenavorsing,wordwêreldwydbeskouas ‘nregtetaalmetdieselfdestatusasenigeandergesproketaal.Gebaretaalisniegebaseeropenigegesproke/geskrewetaalnie,maaris‘ngesofistikeerdevisueletaalinsyeiereg.Ditwordegter–netsoosenigeandertaal–beïnvloeddeurdieomliggendetalewatrondomGebaretaalverbruikersgebesigword.OmdatGebaretaalvisueelis,hoefditniedeur‘ndefektieweouditiewekanaal(gehoorsisteemwatbeskadigis)geprosesseertewordnie.Om-datGebaretaalsovisueelis,isditmoontlikdatDowestenvolletoeganghettotenigeinhoudwatoorgedraword.Dowekinderswatblootgestelwordaan‘ngebaretaalsalditnetsomaklikaanleersooswathorendekinders‘ngesproketaalaanleer.Gebaretaal isdie belangrikstemanierwaaropDowepersonegelykegeleentheidkanervaarengelyketoegangkanhêtotkommunikasie,informasie,onderwys,dienste,ensovoorts.Penn(1993)somGebaretaalopdeurtesê:

“Sign Language is a real language, equivalent in status to any other language. Deaf persons can sign about any topic, concrete or abstract as economically,

7. Gebaretaal

7.1 Agtergrond

19

as effectively, as rapidly and as grammatically as hearing people can. Sign Lan-guage is influenced by entirely equivalent historical social and psychological fac-tors as spoken language - there are rules for attention- getting, turn-taking, story telling, there are jokes, puns and taboo signs, there are generational effects ob-served in Sign Language, metaphors and ‘slips of the hand’.” (p.12).

7.2 Basiese Inligting oorGebaretaal

• Gebaretaal gebruik baie gebare vir woorde wat gebruik word ingesproke taal. Maar die oorgrote hoeveelheid gebare het nie ’ngesproke/geskrewegelykenie.

• Gebaretaalhetsyeiegrammatikalestruktuuren isniegebaseeropenige gesproke/geskrewe taal soos byvoorbeeld Afrikaans, Engels,ZuluofXhosanie.

• InSuid-AfrikaisdaarnogverskillendeSASLdialekte.DitskepegternieproblemevirDowesnie,omdatdietaalstrukture,idiome,aksenteenbeklemtoningsvandietaaldieselfdebly.

• DieverskillendeGebaretaleoordiewêreld iselkeeneiesoortigmetgroot verskille tussen hulle, net soos die geval is met verskillendegesproketalewêreldwyd..Daarisooknieietssoos’nuniversele(neteen)Gebaretaalnie.DaariswelooreenkomsteinGebaretale,watditmoontlikmaakvirgebruikersommekaarveelvinnigerteverstaanaswatgebruikersvanonverwantegesproke talemekaarkanverstaan.(Sacks,1998,p.113).

• Dowemensevanverskillendelandekandaarommetmekaargeselsdeurbasiesegebare,mimiekenbewegings.

20

• “Gebare Versterkte” Engels, Tswana, Afrikaans, ensovoorts is nieGebaretaal nie. “Gebare Versterkte” gesproke taal gebruik diegrammatikaenwoordeskatvan ‘ngesproke taalenvulditaanmetgebare.

• “Signedexact” taalwordnooit gebruikas tweeDowepersonemetmekaar kommunikeer nie. Beide hierdie kommunikasievormewordbeskou as ‘n kunsmatige vorm van kommunikasie wat horendessomsgebruik indienhullemetDoweskommunikeer–gewoonlik inonderwys.

• Penn(1993)wysinhaarnavorsingpartyvandiewanopvattingswatnavorserssoosStokoe(1960)enanderelankgeledereedsasverkeerdenvalsbewyshet:

• Gebaretaalisnieblootbeduiemetdiearmsenhandenie(“gestures”).

• Ditisnie‘nprimitiewevormvantaalnieenditisookniedieselfdeas,ofafgeleivansekerekommunikasiekodeswatgebruikworddeurdieAmerikaanseIndiane,sjimpanzees,stilleordesofplaaslikdiegebarevandiesogenaamdeBoesmanmensenie.

• Dit is nie meer konkreet en minder grammatikaal as enige andergesproketaalnie.

• Ditkannievergelykwordmetdie‘stomstreke’speletjienie.

• Ditisnieuniverseelnie–‘nmisverstandwatveralinSuid-Afrikaalge-meenvoorkom.Asgevolgvanlinguistieseveranderingeenomdat

7.3 Misverstande oorGebaretaal

21

• Gebaretaalonafhanklik tot standgekomhet inverskillendewêreld-dele,bestaandaargeenenkel,internasionaleGebaretaalnie.

• Gebaretaalmengniein,ofvertraagdieverwerwingvan‘ngesproketaalofdieontwikkelingvanspraaknie.Ditis‘npopulêrewanopvat-tingwatdikwelsaanouersinSuid-Afrikaverkondigworddeurdieaan-hangersvandieoralemetode.Inteendeel:soosenigeeerstetaal,geeGebaretaal‘nkognitieweraamwerkvirdieaanleervan‘ntweedeenderde taal.

• Dowesisniestomnie–‘nalgemenetermwatgebruikword,maarwat‘nbaieneerhalendebetekenishet.

SAGT is die taalwat elke dag in Suid-Afrika gebruikword deur al diepersone wat Doof is. Hoewel daar in die verlede tot 12 verskillendeGebaretaaldialekte in Suid Afrika gebruik is, het die afbreek vanapartheidstruktureookhier‘ngrotereenheidmeegebring:

“The abolishment of apartheid broke down the barriers between the various Deaf communities who existed in isolation within the country in the pre-apartheid years. Deaf people from all racial groups throughout the country have been mingling freely since the fall of the apartheid’s structures. Consequently a more uniform South African Sign Language (SASL) has been emerging and is being developed.” (DEAFSA, 2003, p. 6)

Daar bestaan nog verskillende Gebaretaaldialekte in Suid-Afrika,maar hierdie verskynsel word ook gevind in ander lande waar daarook Gebaretaaldialekte bestaan. Dit is ook algemeen om verskillendegesproketaaldialekteineenlandtevind.

7.3 Suid-AfrikaanseGebaretaal (SAGT)

22

DielaastegedagteoordiebelangrikheidvanGebaretaalinhierdiehoof-stuk,wordaangehaalvanuitdieWFDNEWS(June,2002):

“Deaf people are visual people, whose eyes give them access to the world of in-formation, knowledge and skills. Therefore the innate natural or first language of a Deaf child is Sign Language, irrespective of the language status of the par-ents. World-wide it has been accepted for decades that Sign Language is a valid and linguistic means of conveying thoughts, ideas and emotions. Deaf learners learn best through visual modalities and depend on Sign Language. Therefore, Sign Language and visual strategies must be made available to Deaf people as a birthright.” (p. 33)

8. Toeganklikheid van dienste aan Dowes

HorendesbesefdikwelsniehoemoeilikditisvirDowesomietssoeen-voudigsennoodsaaklikstedoensoosomdieDoktertebesoeknie.Diegebrekaankomunikasiehet ‘nbaiewyenegatiewe invloed. BehalwedatDowesdieprooimoetweesvanbaiemisverstandeenonvoeldoendehulp,wordhulprivaatheidookindiegedranggeplaasdeurdathulgedurigvanderdepartye(tolke)moetgebruikmaak.‘nDowewat‘nsielkundigebesoekmoetsyprivaatsakedeelmetdiesielkundigesowelasdietolk.

Omdatprofesioneletolkeooksoduuris,maakDowesdikwelsgebruikvanfamilielede(ookkinders).Diekansisaltydgrootdatso‘nfamilieliddannamensdieDowepraateerderasomnettetolkditwatdieDoweinwerklikheidsê.‘nAnderprobleemisdiestremmingwatopkindersgeplaaswordwanneerhullegebruikwordas

tolke, en dalk moet tolk oor begrippe buitehulbereik. DitbetekendatdieDowetotaleverlieservaaraanVryheidvanSpraakendathulkindersaanonnatuurlikespanningblootgestelword.

23

9. Kogliêre Inplantings

’nKogliêreinplanting,kortliksKIgenoem,is’ngesofistikeerdeapparaatwat aan dowes diemoontlikheid bied omweer tot ‘nmate te hoor.Elektrodesword indiekoglea ingeplantenklankworddanvia hierdieelektrodes na die brein gelei. Die KI neem dus die funksie oor vandefektieweselleindiebinne-oor.

Die eerste KI is in die vroeë jare tagtig al in Suid-Afrika gedoen. Opdaardiestadiumisslegsvierelektrodesingeplant.IndieninaggeneemwordhoeveelvanhierdiekinderslaterinvolwassenheidhulKIteenbaiehoëkostelaatverwyderhet,isditduidelikdathierdieeersteKIinbaiegevalle nie suksesvol was nie.

TansisdaarverskeieKIspanneinSuid-Afrika,byvoorbeeldinJohannesburg(privaatKIspan),Kaapstad,(TygerbergHospitaal),Pretoria(samewerkingtussen Universiteit van Pretoria en privaat professionele persone), inBloemfontein(UniversitasHospitaal)asook’nsatelietspaninKwaZuluNatal.Tansisdieprosesbaiemeergesofistikeerdenisditalgemeendiegebruikom24elektrodesinteplant.

Gewoonlikwordpasiëntedeur’nspangekeurwatbestaanuit`noor-,neus- en keelarts, oudioloë en spraakterapeute en ’n sielkundige. ’nAlgemenekriteriaisdatdiepasiënternstigedoofheidinbeideoremoethêenindietydperkvoordieKI,weldeurlopendaanklankversterking

’nKogliêreinplanting,kortliksKIgenoem,is’ngesofistikeerde apparaatwataan dowesdiemoontlikheidbiedomweertot‘nmatetehoor.Elektrodeswordindiekogleaingeplanten klank word dan via hierdie elektrodes na diebreingelei.DieKIneemdusdiefunksieoorvandefektieweselleindiebinne-oor.

24

blootgestelisdeurmiddelvan’ngehoorapparaat.BydoofgeborebabasworddaargepoogomdieKIsojonkasmoontliktedoen,byvoorbeeldop18maande,aangesiendaardan’ngroterkansopsuksesis.Nadieouderdomvan6jaarworddiekanseopsuksesaansienlikkleiner,maardaarwordnie ’nouderdomsperkgeplaasopwieoorweegwordvir ’nKInie. Indiegevalvanvolwassenes isditmeer suksesvol indiegevalvanskielikedoofgewordenheid.KinderswatKI`sontvanghet,wordslegsoraalonderrigeninhoofstroomonderwysgeplaaswaarhullesaammetnormaalhorendesonderrigontvang.Die gebruik vanGebaretaalwordtensterksteafgekeur,asookdiesosialeverkeermetDowekinderswatwelGebaretaalgebruik.

InSuid-AfrikaisKI`s’nbaiekontensieusesaakindieDowegemeenskap.DowesindiealgemeenstaannegatiefteenoorKI`s,omdatdiemeesteprofessionelepersonebinnediegesondheidsektorinSuid-Afrika,slegsdiemoontlikheidvandieaanleervan’ngesproketaalaseerstetaalaanouersvan’ndowekindvoorhou.Ditbetekendat–indiemeestegevalle– inligtingvanouersweerhouword,ofdathullewaninligtingontvangoorGebaretaalendieDowegemeenskap.HierdiefaktoredrabytotdieDowegemeenskapsenegatiewehoudingteenoorKI`sindiealgemeen..

DieDowegemeenskapenDEAFSAglodaarindatouersdiereghetomtenvolle ingeligtekeusestemaak. ‘n Ingeligtekeusebetekendat,na-datvolledige,gebalanseerdeenkorrekteinligtingaandieouersgegeeisooraldieverskillendeintervensiemoontlikhedevirhulledowekind,kanouers‘nkeusemaak.

25

DEAFSA se standpunt is dat, vir so ‘n ingeligte keuse,moet ouers nienet ingelig word deur ‘n mediese/oudiologiese span nie, maar moetook georiënteer word ten opsigte van Gebaretaal, Dowe kultuur, dietweetalige-bi-kulturelebenadering(“bilingual-biculturalapproach),dienatuurlikeontwikkelingvandiedowekindendiemenseregtevanDowepersone.DitkanslegsgedoenwordindienDowevolwassenesookbe-trekwordbydieinligtingsprosesofindiendieouersookverwyswordna‘nhorendeprofessionelepersoonwattenvolleingeligisoordieDowewêreldendieDowegemeenskap.Ongelukkigwordouers indiealge-meen inSuid-Afrikadeurpersonebinnediemedieseenaanverwanteberoepe,afgeraaidathulkindGebaretaalaanleer,omdat“Gebarediekindsalluimaakomtepraatensy/haargehoorrestetegebruik”.OuersworddikwelsookmeegedeeldatGebaretaalhulkindsetaalontwikkelingernstigsalstremenhomdiegeleentheidsalontneemomteleerpraat.

DieDowegemeenskapwêreldwydglodatKI`sdowekindersterugplaasin‘nklinieseenmedieseraamwerkendanworddaarweergefokusoppatologieenabnormaleontwikkeling.Dowesbeskouditas ‘nmisken-ningvandieDowekindsemenseregte.

Dowe gemeenskappe wêreldwyddistansieer hul van KI`s. In ‘n landsoos Suid-Afrika waar daar nie geld isombehoeftigeDowesvangehoo-rapparatetevoorsienofomGeba-retaal te ontwikkel nie,maar daarwel geld beskikbaar gestel wordvir KI`s, sal KI`s nog vir ‘n lank tyd‘n baie kontensieuse saak bly.Onsmoetonthoudathoeomvattender’n Dowe meervuldiggestremd is,hoe groter word die voet van die weegskaal en hoe kleiner word die beweeglikheid van die skaal intermevantakeenvaardighede.

26

10. Enkele Feite en Statistiek

Slotsom

• DieNasionaleInstituutvirDowesisdieenigsteinstansieinSuid-AfrikawatdievollespektrumvansorgaanDowesbied.

• Daarwordbeweerdatuitdietotalepopulasievan50miljoenpersonein Suid- Afrika, is daar ten minste 4 miljoen of meer person watgehoorverliesvaneenofandervormervaar.UItdaardiegroepis1.6miljoen personehardhorendof erg gehoorgesremd. Hierdie groepmaakdus8%vandietotaleSuid-Afrikaansebevolkinguit.

• ‘nKindmoet‘nwoord30000keerhoorvoorhyditkansê. • DCMA isdieenigste fasiliteit indieSuiderlikehalfrondwaarDowes

opgeleikanwordaspredikante.

• TydensdieLuzanneKonferensie2011isdaarbekendgemaakdatdieDoweseenvandiemeesteonbereikstegroepvirdieEvangelieis.

Uit die voorafgaande – waar daar kortliks aandag gegee is aan’npaaraspekteindieveldvanDoofheid-isditduidelikdatd(D)oofheidnie’neenvoudigegestremdheidiswataltyddieselfdelyknie.VanuitdiemediesemodelenbinnedieoraleraamwerkisdiepotensiaalvanDowesenselfsook

hardhorendes dikwels onderskat.

27

Artikels en Ekstra Inligting

F R E Q U E A N T LY A S K E D -Q U E S T I O N S :

WHAT IS THE NATIONAL INSTITUTE FOR THE DEAF?TheNational InstitutefortheDeaf isaregisteredandaccreditedNPO(Non-Profit-Organisation), established in 1881 in Worcester, SouthAfrica. Its vision is to develop the full potential of everyDeaf personincluding people who experienced hearing loss later in life. To giveeffecttoitsvisiontheInstituteprovidesafullcontinuumofeducation,training,empowerment,rehabilitation,spiritualandsocialdevelopment,knowledgeresourceandcareservices/programmescoveringthewholelifespanofDeafpeopleandpeoplewithhearingloss,aswellasguidanceandsupporttoparentsofchildrenwithhearingloss.

WHAT TERM SHOULD I USE TO DESCRIBE PEOPLE WHO ARE DEAF OR HAVE HEARING LOSS?Deaf people who cannot hear well enough to distinguish speech,prefertouseSignLanguagetocommunicatewithotherpeopleandseethemselvesasa languageandculturalminoritygroup insociety.Theyusuallychoosetobereferredtoas“Deaf”withanuppercase“D”.Therearealsohard-of-hearingpeople (withvariousdegreesofhearing loss)whoprefertouseSignLanguageasaprimarycommunicationmediumandidentifythemselveswithDeafculture.Theyalsoprefertobereferredtoas“Deaf”.

28

Peoplewhoexperiencehearinglosslaterinlifeusuallyprefertobeseenaspeoplewithhearinglossorhearingimpairedpersons.Theydon’tliketobereferredtoas“Deafened”.Theyusevoicetocommunicatewithhearingpeopleanddospeechreading(ofwhichlipreadingformspart)to receivecommunication fromhearingpeople.TheydonotuseSignLanguage as their primarymeans of communication. However, whencommunicatingwiththemitisofgreathelptothemwhenbasicsigns,facial expressions andbody languageareused to support the speechreadingofthewordsthatcaneasilybeconfusedwithotherwordswithsimilarlipform(s).Somehard-of-hearingpeoplemayprefertobeseenaspartofthisgroup.

“Hard-of-hearing” refers to people who have some hearing ability,rangingfromtheabilitytohearenvironmentalsoundstothosewhocanunderstandspeechevenonthephone,usuallywiththehelpofahearingaid.“Hard-of-hearing”peoplecanrangefromthosewhoidentifymorewith hearing people to thosewho tend to associate themselveswiththe Deaf community/culture, use Sign Language and see themselves,regardlessoflevelofhearingstatus,as“Deaf,”withanuppercase“D”.

WHERE DO PEOPLE WITH BOTH VISION AND HEARING IMPAIRMENT FIT IN?PeoplewithbothvisionandhearingimpairmentprefertobedescribedasDeafblind.TheyseeDeafblindnessasauniquedisability,andnotacombinationof twodistinct disabilities, namely beingblind andDeaf.Deafblindpeopleareaverydiversegroupdependingon theirdegreeofresidualhearingand/orvision.Forfurther informationpleasegotowww.deafblindsa.co.za.

HOW MANY PEOPLE ARE DEAF OR HARD OF HEARING IN SOUTH AFRICA?In 2001, Statistics SA stated that there are 412 421 profoundly Deafpeopleand1237264extremelyhard-of-hearingpeopleinthecountry.

29

HOW DO I KNOW IF MY BABY OR YOUNG CHILD IS DEAF OR HARD OF HEARING?Thefollowingsignsmayindicatehearingloss:• Doesnotrespondtospeechwhenthereisnoeyecontact• Itseemsasifhe/shedisobeysinstructions• Getsafrightwhentouchedfollowingacallfromoutofhis/hereye-

sight • Unclearspeechandpronunciationofwords• Unabletotalk• Looksfrustratedandcriesfornoapparentreason• Prefertokeeponshowingtoobjectshe/shewants• Ifyouhaveanyconcernsinthisregard,takeyourchildtoanaudiologist,

orcontactDeafNETCentreofKnowledge.

WHAT CAUSES DEAFNESS?CausesofDeafnessincludethefollowing:• CongenitalDeafness:• DeafnessinheritedfromDeaforhearingparents.• Syndromes(e.g.WaardenburgandUsher)• AcquiredDeafness:• Deafness caused by illnesses (e.g. neonatal jaundice, meningitis,

rubella);traumabefore,duringorafterbirth,aswellaslaterinlife;ototoxicmedication.

• Environmental factors (e.g. accidents, constant high noise levels);illnesses(e.g.otitusmedia,otosclerosis)

30

WHAT IMPACT CAN HEARING LOSS HAVE ON AN OLDER PERSON’S LIFE?Personswith hearing lossmaymistakewords in a conversation,missdirectionsorwarnings,or leavea ringingdoorbellunanswered.Olderpeoplewhoexperiencediminishinghearingmaybecomedepressedorwithdrawfromotherstoavoidfeelingfrustratedorembarrassedaboutnotunderstandingwhat isbeingsaid.Theymaybecomesuspiciousofrelativesorfriendswhotheybelieve“mumble”or“don’tspeakup”onpurpose.Hearinglosscancauseolderpeopletobecomemoreisolatedandcanevenputtheminharm’swayiftheyareunabletorespondtowarningsorhearsoundsof impendingdanger. It iseasytomistakenlycallolderpeopleconfused,unresponsive,oruncooperativejustbecausetheydon’thearwell.

WHAT CAN I DO WHEN I THINK I HAVE A HEARING LOSS?Ifyouthinkthatyouhaveahearingproblem,scheduleanappointmentwithyourfamilydoctor.Insomecases,heorshecanidentifytheproblemandprescribetreatment.Yourdoctormayreferyoutoanearnoseandthroatspecialist.Heorshewillaskyouforyourmedicalhistory,askifotherfamilymembershavehearingproblems,doathoroughexamination,andprescribeanyneededtests.

Your doctor may alsorecommend that youvisit an audiologist. An audiologist is a health professional who canidentify and measurehearing loss. The audi-ologistwill use a devicecalled an audiometer totest your ability to hearsoundsofdifferentpitchand loudness. The tests arepainless.

31

Audiologistsdonotprescribedrugsorperformsurgery. If youneedahearingaid,anaudiologistcanhelpyouchoosetherightone.

ARE THERE ANY SAFETY ISSUES IN THE WORKPLACE, WHICH RELATE SPECIFICALLY TO PEOPLE WITH HEARING LOSS? People with hearing loss are required to comply with the sameOccupationalSafetyandHealthActRegulationsastheirhearingpeers.

Dependingontheworkplace,someemployersmaychoosetomodifytheworkplacewithequipmentsuchasconvexmirrorsinsmallareassothatDeafpeoplecanseearoundcornersandbemoreawareofapproachingvehiclesorpeople.Sometimesflashinglightsareinstalledwhichoperateconsecutivelywithalarmsystems.Inmostinstances,thecostsincurredforsuchmodificationsarecoveredbygovernment-fundedprograms.FormoreinformationcontacttheNIDCentreofKnowledge:DeafNET.

IF A CHILD HAS A SEVERE HEARING LOSS, WHEN SHOULD THEY GET A HEARING AID? Whenever a hearing loss is identified, the child should be fittedwithanappropriatehearingaidassoonaspossible.Therearesomestudiesthatstatethatifachildhasnotreceivedappropriateamplificationbysixmonthsofage,theywillhavepoorerlanguageskillscomparedtochil-drenamplifiedbeforesixmonthsofage.Thereforeitisveryimportanttoidentifyhearinglossinyoungchildrenearlyandtogetsuitablehearingaidsonthemat1or2monthsofage.

WHAT DOES A SIGN LANGUAGE INTERPRETER DO?Sign Language interpreters arehighly skilled professionals. Theymustbeabletolistentoanotherperson’swords, inflectionsandintentandsimultaneouslyrenderthemintothevisuallanguageofsignsusingthemodeofcommunicationpreferredbytheDeafconsumer.Theinterpretermustalsobeabletocomprehendthesigns,inflectionsandintentoftheDeafconsumerandsimultaneouslyspeaktheminarticulate,appropriatelanguage.Theymustunderstandtheculturesinwhichtheyworkandapplythatknowledgetopromoteeffectivecross-culturalcommunications.

32

IS SIGN LANGUAGE UNIVERSAL?South Africa’s Sign Language differs from that of America and othercountries. Each country develops its own Sign Language which isdifferent to thatofother countries. Just likeanyother language,SignLanguagealsohasdialects.InSouthAfrica,therearedifferentdialectsofSignLanguage.However,thevariousgroupsofDeafpeople,donot,ingeneral,experienceproblemsinunderstandingeachother’sdialects.

WHAT IS TOTAL COMMUNICATION?Total communication is the use of adapted Sign Language and voicetogether,plusanyothervisualmeansofcommunicationavailable.

WHAT IS LIP READING (SPEECH READING)?Speech reading (which includes lip reading) is readingwhat is saidbyreadingthelipforms,facialexpressions,supportedbasicsignsandbodylanguageofthelipspeaker.

CAN I USE SIGN LANGUAGE WITH MY HEARING BABY?Youcertainlycan.Babysigningisverypopular.Parentsuseittoreducefrustration for their young children, and it may even have languagebenefits.Someresearchersandexpertssuggestthatallbabies(hearingandDeaf)areabletolearncommunicationinsignsevenbeforeverbal(voice)communication.

33

• Maaksekerdat jydieDowepersonseaandaghetvoordat jybeginpraat.

• Soek‘ngeskikteplekommet‘nDowe/persoonmetgehoorverliestepraat.Jougesigmoetgoedbeligweesenhy/symoetnieinskerpinkomende lig inkyknie (ditmoet verkieslik vanagteroor sy skouerkom).Daarmoetookmingeraasofsteurnissewees.

• Vraaltyddiepersoonofhy/syjullegesprekmoetspraaklees,selfsaldradiepersoon’ngehoorapparaat.

• Draaialtydjougesigna’nDowe/persoonmetgehoorverliesterwyljullepraat.Draaialtydterugnadaardiepersoonsodathy/syjougesigkan sien.

• Oogkontakisbaiebelangrik.Asjyietswilverduidelikenbv.wysna’nvoorwerp,sorgeersdatjulleweeroogkontakmaakvoordatjydiegesprekverdervoer.

• Onthouomduidelik,maarnietestadignie,tepraat.Gebruiknatuurlikelipbewegings,gesigsuitdrukkingsengebare.

• Hou jou stemtoon normaal. Moenie noodwendig harder praat aswat jymet ’npersoonwat ’n gehoorapparaatdrapraatnie–dit isongemaklikenkomaggressiefvoor.

• Indien jy nie verstaan wat gesê word nie, erken dit aan die Dowe/ persoon met gehoorverlies. Indien nie, kan dit lei tot grotermisverstandeindiegesprek.

KOMMUNIKASIE MET DOWES / PERSONE MET GEHOORVERLIES

34

• Ashy/synieverstaanwatjygesênie,probeeromwatjygesêhetop’nandermanieroortedra,bv.deurjouselfteherhaalof’nboodskapteskryf.

• Fokusopalbeipersoneasjydalkmetbeide’nhorende-en’nDowe/persoonmetgehoorverliespraat.

• Indienjyvan’ntolkgebruikmaak,rigjougesprekalleenlikopdieDowe/persoonmetgehoorverlies.

• Maak seker dat die persoonmet wie jy praat die gesprek volg engebruikeenvoudigetaal.Moeniehuiwerigofonduidelikweesnie.

• Respekteerdiekommunikasie-beperkingswatDowes/personemetgehoorverliesmagervaar.

• Respekteerookdiekommunikasie-voorkeurewat’nDowe/persoonmet gehoorverlies mag hê, bv. Gebaretaal of Spraaklees of ’nkombinasievanalbei,ofenigeandermetodevankommunikasiewathy/syverkies.

35

36

37

http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/2009/01/28/P2/9/EG_doofside.html

Volgens die die Suid-Afrikaanse Nasionale Raad van Dowes (SANRD),ontstaangehoorgestremdheidby30%vanallegevalleweensgenetieseoorsake,nog30%weensonbekendeoorsakeen40%sekondêrtotveralsiektes en infeksies.

Luidensdiewebblad,Heal¬th24.comkandoofheidinverskeiestadiumsvan’nmensleweontstaanenwordveroorsaakdeurverskeiefaktore:

OORSAKE VOOR GEBOORTEDoofheidvoorgeboortekanopgedoenwordasdiemoederbinnedieeersteagtweke’ninfeksiekry.VeraldieblootstellingaanDuitsemaselsisdwarsdeurdieswangerskapbaiegevaarlik.Dieresusfaktorindiebloedkanookdoofheidveroorsaak.Paartjieswatverwantisaanmekaarsekindershet’ngroterkansommetsekerege-brekegeboreteword.

Dieverwantskapkanegterookdiekanseverminderdatdiemaenbabaimmunologiesniebymekaarpasnie.

Doofheidkanintweekategorieëverdeelword,naamlikgeleidelikege-hoorverliesensensorineuralegehoorverlies,afhangendwaardiegehoo-rverlies indieoorbegin.Mensekanookaangekombineerdegehoor-verliesly,wat’nkombinasievandietweeis.Oorsaketydensennetnageboorte:

Skadewatdiebabatydensdiegeboorteopdoen,geelsugen’ngebrekaansuurstofkandoofheidveroorsaak..

Doofheid hoef nie ’n vonnis te wees

38

OORSAKE NÁ GEBOORTEOorinfeksies soos binne- en middeloor-infeksie, sensorineuralegehoorverlies wat veroorsaak word deur veroudering,oorerflikheidsfaktore,siektes,aangeboreafwykingsengehoortraumakanleitotdoofheidnageboorte.VolgensMnr.StephenLombard,voorsittervandieverenigingvirdowesindieWes-Kaap,kangehoorgestremdes’nnormaleleweleiashullegelyketoeganghettotallegeleenthedesoosopleiding,studieenwerkgeleenthede.

“Gehoorgestremdes kan alles doen wat normale mense kan doen behalwe om te hoor,” sêLombard.

Dieonusisopdieouersvan’nkindmetgehoorproblemeomgoedingeligteweesoordoofheid,watterondersteuningdaar isvirdiekind,maarveralhoeomsulkekinderstehanteer.

Me. Niki Friderichs, ’n oudioloog by die Carel du Toit-sentrum opdie Tygerberg-hospitaalterrein sê: “Navorsing het getoon dat indien gehoorverlies teen drie maande by ’n baba gediagnoseer word en behoorlike ingryping soos gehoorapparate en terapie teen ses maande plaasvind, kan dieselfde kind wat spraaken taalontwikkeling betref, op tweejarige ouderdom op gelyke vlak met kinders van dieselfde ouderdom wees.”

Posted on October 16, 2014 by kerkbodeIn die Seisoen van Menswaardigheid word gemeentes gevra om klowe tussen mense oor te steek. Die kloof tussen Dowes, hulle gesinne en horendes moet nie agterweë gelaat word nie. Conette le Roux het by die NG Gemeente De la Bat vir Dowes in Bellville meer hieroor gaan uitvind.

39

Dowes: Steek die kultuur- en taalkloof oor!

Dieafgelopetweeen’nhalfjaaraspredikantwasvirmy’nontnugterendeervaring.DieopdraandestrydwatDowesenhullegesinnevoer,blyvirmy’nontnugtering.

SóverteldrJanNieder-Heitmann,predikantbyDelaBat-gemeenteinBellville vir Dowes en hulle gesinne.Dowesistot’ngrootmateimmigrantein’nhorendewêreld.SooswatEuropeërs’nbreëgemeenskaplikekultuurhetentalewataanmekaarverwant is, het Dowes ook as ’n breë taal- en kultuurgemeenskapontwikkelwatduidelikteonderskeiisvandiehorendesamelewing.Ditisdirekdiegevolgvandiefeitdathullegehoorgestremdheidhullesosiaalgrootliksisoleervandiehorendewêreld.Diekultuur-entaalklooftussendowesenhorendesisselfsgroterasbyvoorbeelddiétussenEuropeërsendieBantoe-sprekendemensevanAfrika,”sêhy.

Daaromookdat“Dowes”,asnaamvan’nkultuurgroep’nhoofletterkry.Suzelle Nigrini, maatskaplike werker by die De la Bat-gemeente,vertel dat kommunikasie ’n groot struikelblok is. Sy verduidelik datsy haar gemeentelede dikwels as tolk moet bystaan met dokter- ofhospitaalbesoeke óf dat sy vir hulle belangrike oproepe wat betrefpensioen-ofmediesefondsemoetmaak.

OUERSKAPLEIDINGVolgens Nieder-Heitmann het dowe ouers ’n verdere uitdagingomdat hulle dikwels horende kinders het. “Eerstensmoet hulle hulle(dikwels) horendekindersgrootmaak in ’nwêreldwatbasiesvirhulle’nanderkultuur isentweedenshetdoweouersbeperktetoegangtotouerskapleiding omdat hulle taalvaardighede somsbeperk is en hulleniediemediaasbronhetsoosanderhorendemensenie.

“Hoewel daar ook voordele is, het horende kinders van dowe ouers soms ’n taalagterstand óf het ’n groot las op hulle skouers as hulle ouers se tolke of gidse in die wêreld,” vertelhy.

40

VolgensdrElizeMorkel– ’nkliniese sielkundige inSomerset-WeswatvroeërbyskolevirDowesgewerkhet–worddoweouersdikwelsuit-gesluit van terug¬voer en gesprek rakende hulle horende kinders seop¬voe¬dingenvorderingopskool.

“In sommige gesinne gebeur dit dat horende ouers en ander horende familielede van Dowe persone inmeng met die opvoeding van horende kinders sodat hulle grense oorskry en die Dowe ouers ontmagtig. Die ges-ag van die Dowe ouers word sodoende ondermyn en die horende kinders wil nie meer na Dowe ouers luister of hulle dissipline aanvaar nie,” sêsy.

NigriniduiookDoweouersmethorendekindersas’ngrootuitdaginginhullegemeenskapaan.

“Dit is vir hierdie besondere uitdagings vir Dowe ouers waar die kerk hierdie ouers bystaan,” vertel Nieder-Heitmann. Een van dié kerk sebystandprojekte was ’n onlangse ouerleidingseminaar waar Morkel,watookdeelisvandieAlgemeneSinodaletaakspanvirdieSeisoenvanMenswaardigheid,leidinggebiedhet.

VolgensNieder-HeitmanhethullegemeentedieuitnodigingnahierdiekursussowydmoontlikgemaakaanDowesinKaapstadenomliggendedorpe.“Die oorweldigende belangstelling vir hierdie kursus, met meer as 60 mense wat ingeskryf het, weerspieël die behoefte aan hierdie diens,” sêhy.

Die bevindings van ’n studiewat deurMorkelmet die kursusgangersgedeelis,wyshoebelangrikdieinsettevanhorendemenseindielewevanhorendekindersvanDoweouersis.Volgensdiéstudiekanhorendekin-ders vanDoweouersnormale spraaken taal ontwikkelmitshulleookblootstellingaanhorendessetaalenspraakhet.

“Tussenvyfentienuurperweekseblootstellingaanhorendessetaalenspraakisvoldoendeomhullespraak-entaalontwikkelingtebevorder.HorendekindersvanDoweouerssespraakentaalontwikkelingkandus

41

versterkworddeurkontakmethorendefami¬lielede,horendeoppassersenspeelgroepies,”hetMorkelvertel.

AS JY DIE HUISGESIN SE ORE IS …LanaLouw(45),’ngemeentelidvandieDelaBat-gemeente,was’ngeba-retaaltolktydensdiékursusvirdoweouers.Janais’nCoda–’n(horen-de)Childofdeafadultsengebaretaalisdushaarmoedertaal.VandagissymethaarDowemanAlbiegetroudenhullehettweekinders–Janica(15),watoor50%gehoorbeskik,enAlbert(14)wathorendis.LanahetasenigstekindvanhaarDoweouersop’nplaasinHofmeyrindieOos-Kaapgrootgeword.

Sybeskryfhaarkinderleweas’nsoekenaaanvaardingomdatdiemenseindiegemeenskapmeestalniedieselfvertroueófmotiveringgehadhetommethaarouerstekommunikeernie.Syhetditasverwerpingervaar.Sybesefnou:“Dit was eintlik uit vrees dat hulle nie met my ouers sou kon kommunikeer nie.”

Maar,wat vir Lanauitstaan, is die“engele” ophaarenhaarouers sepad.SoosdietanniewatspesiaaluitgeryhetnahulleplaasomvirhaarmatekomwyshoeomdieradiotestelsodatkleinLananaSiembambakon luister. Of die biblioteektannie wat letterlik ’n nuwe wêreld virLana oopgemaakhetdeurspesialeboekevirhaaruittesoek.Ofhaarfamilieledewataltydmoeitegedoenhetomtehelp.

“Ek het ’n warm gevoel in my hart gekry as iemand na my ouers uitgereik het. Ek onthou dié gevoel nog so goed.”

Syvertelvansóiemandwatditmoontlikgemaakhetdathaarouersvirdieeerstekeer’nhelepreekkonvolg.DiémanwasdsEgelhoffvandieNGgemeenteopdiedorpwatdaarheenberoep is toeLanasowat18jaaroudwas..

“Hyensyouershetregtigmoeitegedoenomnamyouersuittereik.”Voorheenhethaarskoonsusterdiepreekinvingertaalgetolkwat

42

verskriklike konsentrasie verg vir ’nDowepersoon. “Dié dominee hetditveranderdeurelkeSondagsypreekoppapiervoordiediensvirmyouerstegeesodathulleditkonlees,”sêLana.Lanavertelditwasaanvanklikvirhaarbaiemoeilikommetdiehorendekultuur te integreer.“Ekheteintlikmetdriekulturegrootgeword.Dieeerste taalwatekgepraathet,wasXhosaomdatdieplaaswerkers sekindersopdieplaasmymaatjieswas.Ekisvandagnogbaieliefvirhullehartlikekultuur.DanwasdaarmyouersseDowekultuurendanwaseknatuurlikhorend.”

Haarkinderjarewasgelukkigenhaarouerswasbaieliefdevol,maardiefeitdatsyeintlikopdieskeidslyntussendiehorendekultuurendieDowekultuurgrootgewordhet,wasmoeilik.“Jybesefnieeintlikjyisalbeikul-turenie,”vertelsy.

SybeaamdatsyasCodamet’ngroterverantwoordelikheidasmeesteanderkindersvanhaarouder¬domgrootgewordhet.Maarsybeklem-toondatsynievirallehorendekinderswatsaammetDoweouersgroot-gewordhet,kanpraatnie.Sywasdiehuisgesin“seore”.Assy’ngeluidgehoorhetmoessybepaalofsyhaarpamoetwakkermaakofnie.

Danwasdaardiefeitdatsyvanaf’nbaiejongouderdommoesinstaanashaarouerssetolk.“Ekonthouhoemoesekasvyfjarige’noproepmaakomuittevindhoelaat’nbegrafnisis.Ditwasmoeilikwantopdaardieouderdomhetjynietydsbegripnie.Jyweetniewat’nbegrafnisisnie.Nodeloosomtesêwasonsniebetydsvirdiebegrafnisnie.”

Lanavertelvannógso’nvoorval.’nVerteenwoordigerwatstofsuiersver-koophet,hetophulleplaasopgedaag.Symoesopsesjarigeouderdomdietolkweestussendieverkoopsagentenhaarouersenverduidelikhoediestofsuierwerk.Niedatsyenigeideegehadhetwat’nstofsuierwasnie!

Maar,sêLana,dítwasallesdeelvanGodseplanomhaarvoortebereivirdierolwatsylaterinhaarlewemoesspeel.Vandagissy’nvryskuttolk

43

virverskeiemaatskappyeenfokusveralasgebaretaaltolkopAfrikaans-sprekendeDowewerknemers.Sytreeastolkopwanneerhierdiewerk-nemersbyvoorbeeld’nkursus(ofvergadering)moetbywoonensukkelomdiesprekertevolg.LanasekinderlewehethaarookvoorbereivirhaarhuwelikmethaarDoweman,Albie,’nsivieleingenieurstegnikus.“Ek het nooit gedink dat ek myself weer in die Dowe kultuur sal bevind nie. Maar ek het toevallig verlief geraak op ’n Dowe man en my kinderlewe het my voorberei vir die rol as sy vrou. ’n Mens vind soms dat huwelike tussen horendes en Dowes nie werk nie omdat horendes soms sukkel om die aanpassings te maak. Vir my is dit normaal om ’n stil aand by die huis te hê en kos te maak sonder dat ek met my man gesels. Ons maak dus spesiaal tyd vir mekaar om te kan gesels want om ’n gesprek te voer moet ons oogkontak maak.”

SyverteldatsybyvoorbeelddikwelsbelangrikeoproepevirAlbie,watook laasjaardie spanbestuurdervandieDoweOlimpieseatletiekspanwas,moetmaak.Ofdat,indiensy’nverdagtegeluidhoor,syweereensmoetbepaalofditnodigisomhaarmanopholtejaag.

Lanavertelooktong-in-die-kiesdatsydieeerstetweeepisodesvanTheMentalistniegoedkonvolgnie,wantsymoesvirhaarmantolkwaarhyniedieakteursselippegenoegsaamkonvolgnie.“Nou weet hý wat aan die gang is, maar ék kom nou agter hoeveel ek in die eerste twee episodes gemis het!”

TydensonsgesprekisditduidelikdatLanasepassiebydiebewusmakingvanhorendesoordieDowekultuur lê.“Dowes se persepsie is dikwels dat horendes niks met hulle te doen wil hê nie. Kommunikasie begin by liggaamstaal. Horende mense moet lyk of hulle wíl kommunikeer met Dowes. En as jy nie gebaretaal kan praat nie is dit nie die einde van die wêreld nie. ’n Pen en papier kan wondere verrig!”

44

HOE KAN HORENDES UITREIK?LidmatevandieNGKerk-familiekangerusmoeitedoenomopdieuit-kykteweesvirDowemenseinhulleomgewingenhullebevriend.DoenmoeitemethorendekindersvanDoweouersensluitsulkegesinnein.

OnskanookonskindersbewusmaakdaarvandatDowesweltoeganklikisasonsvirhulleskryfofasonsstadigpraatsodathullekanspraaklees.

“EkwasbyDelaBat-gemeenteweergetrefdeurdiediepgelowigeDowebroersen sustersenhoeveelonsbyhulle kan leer.Gemeentes indieomgewingkangerusmoeitedoenomtegaankuierofhulleuittenooinaerediensteomsaammet ’n tolkbewusmakingenengesamentlikeaanbiddingtekanbeleef.”–DrElizeMorkel

HealthSmart+

“Kommunikasie met Dowes is wow!” Dít is Lana se boodskap van aanmoediging aan Kerkbode-lesers (sien boodskap in gebaretaal opfoto’s).

45

FinesseVandag trek hy die rykste van rykes aan in skitter tabberds. Hy glimlag breed op glansgeleenthede en koop na hartelus. Maar hy het nie so glansryk grootgeword nie. Inteendeel – hulle was brandarm en nie sy pa of ma kon ŉ woord hoor wat hy vir hulle gesê het nie ...

Ekhetvirmyselfklaviernoteopŉlangstukpapiergeteken.Ekheturedaaropsiten“speel”.Klanklosemelodieëinmyklanklosewêreld.EkwasinSubBenonswasarm.Maarekwousógraagklavierspeel.Nogmylewelank.Daarwasŉtanniewatgratisvirmymusieklesgegeehet.SyhetgedinkekoefenindieBelmont-hotel.Maarhullehetmyweggejaagalhetmypa,watdaargewerkhet,toestemminggevra.Toeoefenekmaaropdiepapier’.Opŉdaghetdietanniemysostaanenluister:Jyoefennieregtignienè?Maarekhet.Ekhetmeesterstukkeopmypapierklaviergespeel.

Onshetopdiegrenslyngebly.Diewitmensehierendiekleurlingedaar…enonshuiswastussenin.DiswaaronshuisinCereswas.Aandieanderkantvandietreinspoor.

46

“Van Papierklavier totvleuelklavier”

Entoekomdieaardbewingenveeonshuisplat.Diebietjiewatonsge-had het. DieaardbewingvanSeptember1969indieTulbach-omgewingwasam-persoosdivine intervension.Hyhetonsalmalgelykgemaak.Klas-enrasverskilhetdaardienagniesaakgemaaknie.Myarmmoedigewêreld-jiehetgeskud.Ekvoelnogdiehittevandaardiedag.Ekproenogmymaseryssopvandaardieaand.OnsmoesgouklaareetwantŉbesoekervanWorcesterafwasoppad.Ma-hullehetdiekombuistafelnodiggehad.Onskonniealmalindievertrekkieinpasnie.

Ekenmybroer,Remeurus,hetgaanslaap.Mahetonswakkergemaakenletterlikvandiebedafgeruk.Diemurehetgebewe.Mypawasvolbloed.Vandiebakstenehetopsykopgeval.Daarwasŉgrootkraaknadiesitkamersekanttoeenekhetnoggedinkmenskanjouhanddaar-deursit.Diebergerondomdiedorphetgebrandsooswatdierotsevandieaardbewinggevalhetenvonkeveroorsaakhet.Niemandhetgeweetwataangaannie.Diemeestehetgedinkditisdieoordeelsdag.Diedagvanvuur.Ekonthoudieangs.Mymawashisteriesensykonniepraatnie.Netgeluidemaak.Syisdoofgebore.Gertruida,mensehethaarAdagenoem.MypawasDofie.Hyheteersopskooldoofgeraak.

Maardaardienaghetditniesaakgemaakdathulledoof isnie.Almalwasgelyk.Dieheledorpseinwonershetdaardienagiewersbuitekantdiedorpinhullekarregaanslaap.OnshetŉPrefekkiegehad.HoeslaapmensviermenseinŉPrefekkie?

MaarMaenPawasliefvirons.Alwouhullemymetgeboorteaanmytanniegee.Mahetlaterverduidelikhoekom.Syhetteveelgesukkel.SyhetappelsgepakenvloeregeskropvirŉleweinCeres-pakstoor.Totopdienippertjievoormygeboorte.Maartoekonsymyniemeerweggeenie.Mytanniewas lankongelukkigdaaroor–dithetgesorgvirgrootgevegte.Maarekwasopdiebesteplek.

Onshetniegeldgehadnie,maardieeendingwatekaskindgehadhet,47

,wasliefde.’nOorvloedvanliefde!Dithetopgemaakvirals.Myouerswasdoofenonswêreldwasmeestalklankloos,maarlyftaalwasalles.Makonnievironssêsyisliefvironsnie,maarsykonditwys.Remereushetwaarskynlikbymyouma-hulleleerpraatenekbyhom.Myouma-hullehetaandieanderkantvandiedorpgeblyenonshethullenetnawekegesien.Onskonmethullepraat.

Dishoekomwoordemysogefassineerhetdatekdramagaanstudeerhet.OpdieverhooghetmensesoosWenaNaudéenAnnaNeethling-Pohldiewoordesomooienperfekuitgespreek.Ditwasvirmywonderlikomtehoornadieklanklosewêreldvanmyouerhuis.

Ooronsarmwas,wouekvankleinsafallesommymooimaak.Ekhetaskindpopgespeelenvirhullediemooistekleregemaak.Ditwasvirmybelangrikwantonsmoestevredeweesmetklerewatdiewelsynkomaflaai. Dit isnogal ironies,ekhetmetanderseoukleregrootgewordennoumaakek‘nlewedaaruitomandermensemooiaantetrek.Metluukseglansklere.Ditismypassieomvrouemooitelaatlyk.Dithet20jaarlankvirmydiesuksesenrykdomgebring.

Ek lewenoubaiegemakliker ,maarwaardeer suksesmeeroorekuitarmoedemoesopstaan.

Ekkoopnougoedwatekaskindbegeerhet.Soosgietyster-tuinstelle.DaarhetsulkesindietuinvandieBelmontHotelopCeresgestaan.Maarditwasvirmyverbodeomdaaroptesitwantekwaseenvandiewerkerssekinders.Maartoeekuiteindelikŉgietsysterstelkonbekostig,hetekvyfgekoop.

Ekhet inŉhotel“grootgeword”,maar ‘diehulpsekinders’magnooitsaammetdiehotelgastegeëethetnie.Onsmoesinsoŉgangetjiesitenaldiewaitershetverbyonsgeskuur.Onsmoesvinnigklaareet.Pahet45jaardaargewerkentoehyŉhartaanvalkry,belhullemyensêjoupaisnousiek–‘komhaalhom...’

48

Ekwasŉ paar jaar gelede bymy skool op Ceres se reünie. Hulle hetmysoosŉcelebritybehandel.Vanmyskoolmaatshetkomsêhulle isjammer. Ek is nie sekerwaaroor nie.Hulle hetmydaardie nag in diehoneymoon-suitevandieBelmont-hotellaatslaap.Maarditwasnievirmylekkernie.BydiereüniehetdiehoofgenoemdieBelmonthetdiesuitegeborg.Almalhetdusgeweetekslaapvernietindaardie suite.

Dieerkenningwatmyskoolmygegeehet,wasvirmyŉvreemdeervaring.EkisnogdieselfdeSimonPetrus.Dieselfdeeenwatdestydsinmyeerstekleinwoonstelletjiediemode-etiket,SimonRademan,gevestighet.DieSimonwatvandagbymygrootateljeewerk.

Dieboekwaaraanekwerk,rygsoosŉgaredraaddeurmylewe.Vandiedagtotmymabesluithetsywilmyhou,totnou.

Ek is steeds die kind wat met begeerte in my hart met passie op ŉ‘papierlavier’ speel.Maar ek het onlangs virmyŉ regte vleuelklaviergekoopenekneemnoubehoorlikeklavierlesse.Togisdieklavieristoeniesospesiaalnie,wantpartymenseloopverbyditensienditnieeensraaknie!Ekwilheeltydvirhullesê:“Kyknou,ekhetŉklavier!”Ekgaannogdiemooisteklankeophomspeel.Klankebringsteedsvirmyvreugde.Ekwaardeerditmeerasandermense.Maardaarwasbaiewaardeinmyklanklosekinderjare.Ditwasdieboustenevanmylewe.

Ekverwerknoualdiedingeinmylewemetdieskryfvanmyoutobiografie.Dinge soos datmaatsniemyouerssedoofheidendiesnaaksegeluidewaarmeemyma“gepraat”hetkonverstaannie.Ekskryfoormygrootwordjareenmylewenslesse. Myreisnasuksesisnieopŉskinkbordvirmygegeenie.Metdiejarehetekvredegemaakmetbaiegoed.Ookmetmyself.SimonvanCeres.DofieenAdaseseunwatallesomhommooiwoumaak...enditsteedsdoen.

49

http://www.hihopes.co.za/newsArticle.asp?id=824[Source: National Deaf Children’s Society, UK]

Most people have timeswhen they find listening hardwork, such aswhenconcentratingonsomeonespeakingsoftly,orwhentryingtomakeoutasinglevoiceinanoisyenvironment.Deaf children have to pay muchmore attention when listening thanchildrenwithtypicalhearinglevels.Thismeanstheyusemoreoftheircognitive resources in listening effort, and have less energy for otherthings.Deafchildrenmaybemoretiredattheendofaschooldaythantheirhearingsiblingsorfriends.Thisfatiguemayhaveasignificantimpactontheirlearninganddevelopment.

Howdoeslisteningfatigueaffectdeafchildren?Sleepinessinthemorningorfallingasleeponthewayhomefromschool.

Inattentivenessordifficultyconcentratingonwork.Givingupeasilyastasksbecomemoredifficult.Lowfrustrationtolerancelevel.Moodchanges.Changes in play activity (such as decrease in staminaor not enjoyingsomeactivitiesespeciallyinnoisyenvironments).

50

Tiredness in deaf children

“Many people don’t realise how exhausting listening, concentrating,fillingingaps,guessingthesubject,anddecipheringbodylanguage,lippatternsandfacialexpressions,is.”–Deafadult

TIPS FOR DEALING WITH LISTENING FATIGUEEnsurelisteningismadeaseasyaspossible,includingtheconsistentuseofhearingaidsorcochlearimplants,andtheuseofanFMsystem(radioaidorsoundfieldsystem),andbymakingsimpleadaptationstotheenvi-ronmenttoensurebackgroundnoiseiskeptaslowaspossible.

Havequiettimesinthedaywhenyourchildcanrestfromlistening.Encourageyourchildtounderstandtheirowndeafness,andtotalktoteachers,familyandfriendsabouttheimpactithasonthem.HelpyourchildtounderstandthatbeingtiredisOK.

Encourageyourchildtoexplaintotheirfriendsthatiftheyaren’ttalkingmuchit’snotbecausetheydon’twantto,butbecausetheyaretootiredtoconcentrateallthetime.

Helpyourchildgaintheconfidencetoaskaboutmovingseatsinschooliftheycan’thear.

Makecommunicationaseasyaspossibleforyourchildbyfacingthem,havinggoodlisteningandlightingconditions,andnotstandinginfrontof a window when talking.

Helpotherswhoknowyourchildtodevelopgooddeafawarenessskills.Formoreinformation,pleasevisittheNDCSwebsite.[Posted3February2015]

51

Anja van Coller (28) leer vandag haar driejarige dogtertjie om nuwe woorde te sê, iets wat vir háár as kleuter ’n groot uitdaging was.

Oralommywasmensemethartseergesigte.Engeenklanknie.Ekwasinelkgevaltekleinomteverstaandatdaarietsfoutwas.Ditwasdiegrootmensewatswaargekryhet,nieeknie.Altans,nietóéalnie!

Voor ek siek geword het, was ek enigema se trots – en het op tienmaandealgeloop.Niemandwasvoorbereidopdienagmerriewatgew-aghetnie.Ekwasskaars’njaaroudtoeekbakteriëlemeningitisgekryhet.Dieprognosewasswak.Serebraalgestremd.Doof.Blind.Dalksoueknooitweerkonloopnie...Terwylek18daelankin’nkomawas,hetmykopmetampertweesentimetervergroot.

Myma-hullehetnadieenigstehoopgegrypwatdaarwas–gebed.Hullehetvir’nwonderwerkgevraenvertroudatditgaangebeur.Ennielankdaarnaniewasmykopgrootteweernormaal!Dievogwaswegenekhetuitdiekomagekom.Meteenswasdaarhoop.

Togwasallesniesoosditvoorheenwasnie.Ekmoesweerleerloop.Mybalanswasdaarmeeheenenekwasdoof.

Miskienwasgehoorapparatedieantwoord,hetmyouersnaarstiglikna

Finesse,Augustus 2013

52

“Ek kan weer hoor”

’nuitkomsgesoek.Dithetegtergeenverskilgemaaknie.Mywêreldhetsteedsnetuitprentjiesbestaan.Enstilte.Laterhethulleuitgevinddatmykogleaverkalkhet.

Ditwasongeloofliktoe’nkoglea-inplantingvoorgestelis,alwashierdieuitweg’nduureen.So’noperasiehetdestydsR32000gekos,maarmyouershetdadelikingestem,wantdaarwasweerhoop.

Die koglea-inplanting hetmy hele lewe verander, al kon ek eers driemaande ná die operasie klanke begin herken. Die vragmotorwas dieg-g-g-geluid en sirene die e-e-e.

Stadigmaar sekerhetekgeluidebeginnamaak,pt-pt-pt. Ek salnooitvergeettoeekdieeerstekeergaskoeldrankseborrelsgehoorhetnie.Skielikhetekklankverstaan.Geenmensbehoortooitomtekanooras’ngegeweteaanvaarnie;virmywasdit’ngeskenkuitdiehemel.Ekhetelkegeluidopgeslurp.

Mymasestemwasskerpenmypas’nbaiemompelrig.Dietelevisiehettoealdietyd’nstorieookvertel,nienetprentjiesgewysnie.Vireerstekeerhetekgeleeras’nhondblaf,isditgevaarlikenishyniebesigomvirmyteglimlagnie.Dielewewasmakliker.Maarditwas’nlang,steilpadtot daar.

Gelukkighetekna’ngewonehoërskooltoegegaan,watbaiedeurset-tingsvermoëenenergiegekoshet.Selfsalhetekelkedaghoofpyngehadvanaldiekonsentrasie,hetekdeurgedruk.Ditwasamperonmoontlikom’nonderwysermet’nsnorof’nstywebolipselippetelees.Maarekisblyekhetvasgebyt;dithetmygeleeromselfstandigteweesenhetmysterkergemaak..

Omdatmytaalgebruikgoedwas,hetdiedowemensegesêekisniedoofnie.Diemensewatkonhoor,hetgesêekisdoofenhetdraaieommygeloop.Daaromhetditsomsgevoelasofeknêrens inpasnie.Niealledowesleeromtepraatenlippeteleesnie–diedowekultuurverskil

53

baievandiehorendekultuur.Dissoostweeverskillendewêrelde,metmytussenin,maardithetmyvirmywerkvoorberei.

Asmismoedigheidmydiedagoorvalhet,wasGodsekraginmyaltydgenoegomweerdievolgendetreetegee.Jymoetnooitopmensestaat-maakomjoutedraofjouvermoënsteversterknie.Gloinjoueiever-moënsendatHyjoudeurallessaldra.

VandagwerkekbydieNasionaleInstituutvirDowesasmultimedia-ont-werperwaarekmykreatiewegaweskanuitleef.Wat’nvoorreg!Ekkryalmeervredeoormyidentiteitenbeweegin’nruimtewaarmensemyaanvaar.OmtedinkdieHerehetvirslimmensedievermoëgegeeom’nkoglea-inplantingteontwerpsodatekSygoedheidindielewekanhoor!

Nog ’ngrootgeskenk ismygesondedriejarigedogtertjie,watmynogeendagbaiegaanhelphooren leerkommunikeer.Onsgroeielkedagsaamindieaanleervanklankeentaal.

WAT IS ‘N OUDIOLOOG?Oudioloëisopgeleiopgehoorverliesteiddentifiseer,behandel,bestuurenvoorkom.Hullelewerdiensaanpersonevanalleouderdomme.

HOE DOEN ‘N OUDIOLOOG SY/HAAR WERK?Oudioloëmaakgebruikvanklankdigtekamersengevorderde toerust-ing.Daarkanhulle‘nwyereeksvandiagnostiesetoetsedoenomdiespesifiekeaardenbestekvan‘nindividusegehoorverliestebepaal.‘nOudioloogsaltoetsekieswatby‘npasiëntsespesifiekeouderdompas.Dieeerstegehoortoetskansovroegas24uurnageboorteafgelêword.

‘N VOORBEELD VAN ‘N DIAGNOSTIESE TOETS‘n24uurouebabakandieOto-akoestieseemissies(OAE’s)toetsont-vang.Dietoetsisvinnigennieongemaklikvirbabasnie,maarditlewerbetroubareenwaardevolleinligtingaanoudioloë.

54

Die Belangrikheid van ‘n Oudioloog

Dieoudioloogstimuleerdiebabaseoremetspesifiekeklanke.Indiendiedieooroornormalegehoorbeskik,saldiebuitenstehaarsellevandiekogleasyeieklankeproduseerinreaksieopdieklankewatditont-vang.Dieapparaatwatdieoudioloogtydenshierdietoetsgebruikissaldanhierdieemissiesvanafdiekogleaiddentifiseer. DIE VOORKOMS VAN GEHOORVERLIES ONDER KINDERSVolgens statestiek is 10% van die Suid-Afrikaanse bevolkinggehoorgestremd. Gehoorgestremheid is die mees algemenegeboorteafwykingindiewêreld.‘nGemiddeldvan3uitelke1000kinderswordmeteenofandervormvangehoorverliesgebore..Diepersentasievankinderswatgehoorverliesbinnedieeerstelewensjaarontwikkelisook hoog. Middeloorontsteking (OtitisMedia, ‘n moontlike faktor ingehoorverlies, iseenvandiemeesalgemenekwaleonderdiekindersjongeras15jarigeouderdom.Meningitis,duitsemasels,oor-infeksies,malaria,oto-toksiesemedikasie,geraas,ensomeerisnogenkeleoor-sakevangehoorverliesop‘nlatereouderdom.

HOEKOM IS OUDIOLOË SO BELANGRIK?Ditisbelangrikdatenigegehoorverliessovroegmoontlikbehandelofgeremidieerword,aangesiengehoor ‘nsleutelrolspeel indiekindseontwikkeling. Gehoorverlies kan ernstige agterstande tot gevolg hê.Problemesluitin:- SpraakenTaalagterstand- Skoolenleerprobleme- Aandagafleibaarheid- ProblememetEmosioneleontwikkeling- ProblememetSosialeontwikkeling- Gedragsprobleme

Vertaal uit: Improve Learning – Enhance Life, Brochure

55

56

“Kleu

ters

hoor

wee

r na

baa

nbree

k-oor

oper

asie”

5757

58

Documents

Inligting oor Doofheid en gehoorverlies · op die daaglikse funksionering van so ’n persoon kan hê. Eerstens word hy gekonfronteer met ’n sintuiglike gestremdheid waarmee hy