International IDEA ဆသညမာအဘယနညး။

International IDEA သည ကမ႓ာအႏ႔တြင ဒမကေရစေရရညတညတေရးက ကညပပးေပးေနသည ႏငငတကာအဖြ႔အစညးတစချဖစသည။ International IDEA ၏ အဓကပနးတငမာ ႏႈငးယဥရဗဟသတမား ေဝငျခငး၊ ဒမကေရစျပျပငေျပာငးလ ေရးက ကညေထာကပျခငးႏင အေရးပါသညမဝါဒမားႏင႔ ႏငငေရးမားက ကညေဖၚ ေဆာငေပးျခငးနညးလမးမားျဖင ေရရညတညတေသာဒမကေရစအေျပာငးအလမားအား ပပးကညေပးရနျဖစသည။

Internation IDEA က ဘာေတြလပသနညး။

ေရြးေကာကပြဆငရာကစၥရပမား၊ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒတညေဆာကျခငးဆငရာ ကစၥရပမား၊ ႏငငေရးပါတဆငရာ ကစၥရပမား၊ ဒမကေရစစနစအတြငး ကား/မ ေရးရာကစၥရပမားႏင႔ အမးသမးတ႔၏ ႏငငေရးလပကငမႈမားျမႇငတငျခငး ဆငရာကစၥရပမား၊ ဒမကေရစစနစအား ကယတငအကျဖတသးသပျခငး ဆငရာကစၥရပမားႏင ဒမကေရစစနစႏင ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈဆငရာကစၥရပမား စသည နယပယမားတြင IDEA သည ၎၏လပငနးမားက လပငနးအမးအစား (၃) မးခြ၍ ေဆာငရြကပါသည - • ကမ႓ာတစလႊားရ ကြျပားျခားနားေသာအေျခအေနမားတြင ဒမကေရစ

တညေဆာကျခငးျဖစစဥတ႔၏ လကေတြ႔အေတြ႔အႀကမားမ ထြကေပၚလာသည ႏႈငးယဥရ ဗဟသတတ႔က ျဖညဆညးေပးျခငး။

• ဒမကရကတစ အငစတကးရငးမားႏင လပငနးစဥမားအား ျပျပငေျပာငးလ ရာတြင ႏငငေရးပငးဆငရာလပကငေဆာငရြကေနၾကသမားအား ကညပပး ေပးျခငးႏင ဖတၾကားခရပါက ႏငငေရးလပငနးစဥမားတြင ပါဝငကည ေဆာငရြကျခငး။

• ကၽြနပတ႔၏ ႏႈငးယဥရဗဟသတအရငးအျမစမားႏင ကညေထာကပမႈတ႔အား ႏငငေရးပငးဆငရာ လပကငေဆာငရြကေနသမားသ႔ ကညပပးေပးျခငးအားျဖင ဒမကေရစတညေဆာကျခငးမဝါဒမား လႊမးမးႏငေအာငလပေဆာငျခငး။

International IDEA သည မညသညေနရာေဒသမားတြင လပငနးလပကငပါသနညး။

Internation IDEA သည ကမ႓ာအႏ႔တြင လပငနးေဆာငရြကပါသည။ ဆြဒငႏငင၊ စေတာခဟမးၿမ႕တြင အေျခစကၿပး အာဖရက၊ အာရႏင လကတငအေမရကေဒသတ႔ အတြငး ႐းခြမားဖြငလစ၍ လပငနး ေဆာငရြကလကရပါသည။

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥမားႏငစပလဥးသည International IDEA အဖြ႕၏ အရငးအျမစမား© International Institute for Democracy and Electoral Assistance 2011International IDEA အဖြ႕၏ စာအပစာတမးမားသည ႏငငတစခတညး သ႔မဟတ ႏငငေရးတစခတညး၏ အကးစးပြားအေပၚေရးရႈျခငးမဟတပါ။ ယခ စာတမးတြင ပါဝငသည အျမငမားသည International IDEA အဖြ႕အစညး၊ International IDEA ၏ ဘတအဖြ႕ သ႔မဟတ International IDEA ၏ ေကာငစအဖြ႕ဝငမား၏ အျမငမားအား ကယစားျပျခငးမရႏငပါ။

ယခစာတမး သ႔မဟတ ယခစာတမး၏ တစစတတစပငးအား ျပနလညထတေဝျခငး သ႔မဟတ ဘာသာျပနဆျခငး ျပလပလပါလင ေအာကပါလပစာသ႔ ဆကသြယႏငပါသည။International IDEAPublications OfficeSE -103 34 StockholmSweden

International IDEA သည မမတ႔၏ စာအပစာတမးမားအား ျပနလညအသးျပျဖန႔ေဝျခငးက အားေပးသညအားေလာစြာ ၎တ႔အား ျပနလညထတေဝရန သ႔မဟတ ဘာသာျပနဆရန ေတာငးခခကမားအား တ႔ဆငးျခငးမရဘ အေၾကာငးျပနၾကားေလရပါသည။

Graphic design by: Min Zaw OoISBN: 978-91-86565-21-3

အဓကအႀကျပခကမား ၄

စာတမးမတဆက ၅

ေနာကခသမငးေၾကာငးႏင နဒါနး ၆

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏ အဓပၸာယဖြငဆခက ၇

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး- အျခားေသာ မညသညအငစတနညးပညာ

အသးျပမႈတ႔ႏင႔မ မႏႈငးယဥႏငဘးေလာ။ ၇

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးႏငစပလဥးသညအားသာခကမား ၈

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးႏငစပလဥးသည အားနညးခကမား ၉

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမား၏ ပမနလကၡဏာမားႏင႔ လပငနး

ေဆာငရြကပမား ၁၀

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားအား အမးအစားခြျခားျခငး။ ၁၂

လမးညႊနမမားႏင႔ ေယဘယရညမနးခက ၁၇

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးဆငရာ ယၾကညမႈပရမစ ၁၈

• ျပညသတ႔၏ယၾကညမႈႏင စတခမႈတ႔မတစဆငအမားလကခယၾကညေသာ

ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ ၁၈

• လမႈ-ႏငငေရးဆငရာပတဝနးကင ၁၉

• လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြကျခငးဆငရာႏင နညးပညာပငးဆငရာ အေျခခအတျမစမား ၂၄

အႀကျပေထာကခခကမား ၃၃

ေနာကဆကတြ (က) ၃၆

ေနာကဆကတြ (ခ) ၃၈

အတေကာကစကားလးမား ၄၂

ေကးဇးတငလႊာ ၄၃

4

International IDEA

၁ ဥးတညခကမားက ရငးလငးစြာ အဓပၸါယဖြင႔ဆပါ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးသည အသငေတာဆးေသာအေျဖတစချဖစေၾကာငး ေသခာေအာငျပလပပါ။

၂ စနေခၚခကမႈမားက သတျပပါ။ လကရျဖစေပၚေနေသာစနစမားတြင မညသညစနစမ ၿပးျပညစမႈ မရေပ။ ထ႔အတပင ၿပးျပညစေသာ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစဆသညမာ မညသ႔ မညပျဖစရမည ဆသည သေဘာတညခကတစရပလညးမရေသးပါ။ ၿပးခသညႏငငတကာအေတြ႔ အႀကမားမ ေလလာသငယပါ။

၃ အဓကကသည က႑စမပါ၀ငပတသကသမားက ပါဝငလာေအာငဆြေဆာငပါ။ စနစက ဆန႔ကငသမား အေနျဖင ကန႔ကြကမႈမားႏင အားနညးခကမားက ရာေဖြေဖာထတလာႏငပါသည။ ထ႔အျပငစနစကသာမက ေရြးေကာကပြ ျဖစစဥႀကးတစခလးကပင ယၾကညမႈကငးမလာေစရန ဖနတး လာႏငသည။

၄ စာရငးစစေဆးျခငးႏင အသအမတျပစစေဆးျခငးတ႔ျပလပခြငေပးပါ။ ယငးတ႔မာ အေရးႀကး သည ယၾကညမႈတညေဆာကေရးစႏႈနးမားပငျဖစၿပး ပြငလငးျမငသာမႈရသငပါသည။ က႑စမ ပါ၀ငပတသကသမားအား လပထးလပနညးမားႏင မတတမးျပစျခငးက လကလမးမသမ ပါဝင ၾကည႔ရႈ ခြငေပးသငပါသည။

၅ စမကနးအေကာငအထညေဖာမႈအတြက လေလာကသညအခနက ခြငျပပါ။ မားေသာအားျဖင တငဒါေအာငၿပးေနာက နညးပညာပငးဆငရာအေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈသည အနညးဆး (၁) ႏစခန႔ အခနယရၿပး အလကထေရာနစမေပးစနစက လမႈေရးပငးအရ လကခလာႏငေစရနအတြက မားစြာ ပမ၍ အခနေပးရတတပါသည။

၆ သငတနး၊ ကၽြမးကငမႈဖြ႔ၿဖးတးတကေရးႏင အမားျပညသႏင႔ မဆႏၵရငတ႔အား ပညာေပးျခငးတ႔ အတြက စစဥထားပါ။ သတငးအခကအလကေကာငးမြနစြာရရေနသည က႑စမ ပါ၀ငပတသကသမားသည စနစသစက ပမ၍လြယကစြာယၾကညလာႏငမညျဖစသည။

၇ ေရရညတညတေရးအတြကႀကတငစဥးစား၍ အနာဂတအတြကႀကတငစစဥထားပါ။ ပထမဥးဆး အၾကမဝယယသညအခနတြင ကနကသညစရတတစခတညးအတြကသာမကဘ ျပနလညသးသပ ျခငး၊ အဆငျမႇငတငျခငးႏင႔ ျပနလညအစားထးျခငးမားအျပင အခနႏငအမေပၚေပါကလာသည လအပခက အသစမားႏင အည ညႇႏႈငးျပငဆငခကမားအပါအဝင အဆပါစနစအား ပငဆငျခငး၏ စစေပါငးကနကစရတက ထညသြငးစဥးစားထားပါ။

5

International IDEA

ေရြးေကာကပြမားတြင နညးပညာအဆငျမငတငမႈမားသည အၿမတမးေစ႔စပေသခာစြာ လပေဆာငရန ႏင႔ ႀကတငအစအစဥခမတထားရနလအပေသာ စနေခၚမႈရသည စမကနးမားျဖစၾကသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး (e-voting ဟလညးေခၚသည) က စတငမတဆကေပးျခငးသည အခကခဆးေသာ အဆငျမႇငတငမႈျဖစသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ ဤနညးပညာသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတစခလး၏ ပငမအတငျဖစေသာ မေပးျခငး၊ မေရတြကျခငးတ႔ႏင႔ သကဆင ေနေသာေၾကာငျဖစသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစသည ဤလပငနးစဥအတြငး၌ လ ျဖင႔တက႐ကထနးခပမႈႏင လႊမးမးမႈက ႀကးမားစြာေလာခလကသည။ ထ႔အတြကေၾကာငအခ႕ေသာ ေရြးေကာကပြဆငရာ ျပနာေဟာငးမားက ေျဖရငးရနအတြက အခြငအလမးမားေပၚေပါကလာ ေသာလညး စးရမပပနဖြယရာအသစမားကလညး ထြကေပၚလာေစပါသည။ အကးဆကအားျဖင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးသည ပမမားျပားေသာ ေဝဖနမႈမားႏင အတကအချပမႈမားတ႔က ျဖစေပၚေစၿပး ေရြးေကာကပြမားတြင အသးျပသည မညသညအငတနညးပညာထကမဆ အျငငးပြား မႈမား ပမ၍ ျဖစေပၚေစပါသည။

ဤစာတမးသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက ေအာငျမငစြာအစပးရနအတြက ေသခာေသာနညးနာတစရပက ေပးစြမးႏငမည မဟတပါ။ ထ႔ထကစာလင ယခစာတမးတြင ဤနညးပညာအသးျပရာ၌ မၾကာခဏေပၚေပါကေလရေသာ စနေခၚမႈမားႏင စးရမပပနဖြယအခ႕က ေဖာျပထားၿပး အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကေရး မဟာဗဟာမားေရးဆြရာတြင ဤစာတမးက ထညသြငးစဥးစားသငပါသည။

နဒါနးအခနးတြင ေနာကခသမငးေၾကာငးက တငျပထားၿပး အျငငးပြားဖြယရာျဖစႏငမႈမား၏ ေရေသာကျမစမား ျဖစၾကသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏လကၡဏာမားနင႔ နညးပညာဆငရာ နညးလမးအမးမး တ႔ကေဖၚျပထားပါသည။ ထ႔အျပင ဤနညးပညာ၏ အားသာခကမားႏင အားနညးခကမားအေပၚ ၿခငသးသပမႈက လညး ေဖာျပထားပါသည။

ဤေနာကခသမငးေၾကာငးေပၚအေျခခ၍ ယခစာတမးသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအား အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈအတြက လမးညႊနမမားႏင ေယဘယရညမနးခကမားက မတဆကေဖၚျပ ထားပါသည။ ဤနညးပညာအသစအေပၚ ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးကလညး အေလးေပးေဖၚျပထားသည။ ဤယၾကညမႈတညေဆာကျခငးက လကေတြ႕ေဆာငရြကမႈအေပၚသကေရာကေနသည အမးမးေသာ အခကမားက အလႊာ သးခရ ယၾကညမႈပရမစပစျဖင႔ ျမငသာေအာငေဖၚျပထားၿပး အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစမကနးမားက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရာတြင ျဖစေပၚေနမည႔အေျခအေနမားက ေဖာျပ ေပးထားပါသည။ ဤပရမစ၏ အလႊာသးခလးမာ နးကပစြာအျပနအလန ဆကစပေန ပါသည။ ဤပရမစ၏ အလႊာအားလးတြင တၿပငနကေဆာငရြကရနလအပသညမာ ယၾကညမႈ တညေဆာကျခငးျဖစၿပး အဆပါလပငနးမာ ပမနအားျဖင ႏစေပါငးအေတာမားမားႏင႔ ေရြး ေကာကပြစက၀နး အေတာမားမား ၾကာျမင သညအထ အခနယရေလရပါသည။ အလႊာတစခ၏ အားနညးခကသည အျခားေသာအလႊာအားလးကပါ ထခကသြားေစႏငၿပး စနစတစခလးအေပၚ ယၾကညမႈ ေပာကဆးသြားျခငးသ႔လညး လငျမနစြာဥးတညသြား ႏငေျခရပါသည။

အဆးသတတြငေတာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားက အေကာငအထည ေဖာ ကငသးေနသမားအတြက အဓကအႀကျပေထာကခခကအခ႕က ဤစာတမးတြင အဆျပ ထားပါသည။

6

International IDEA

ေနာကခသမငးေၾကာငး ႏင နဒါနး မ႐မားတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအား ကမ႓ာ႔အႀကးမားဆးေသာဒမကေရစႏငငအခ႕တြငသာ အသားကကငသးလကရပါသည။ အငတာနကမမေပးျခငးကမ အဓကအားျဖင ေသးငယ၍ သမငးေၾကာငး အရ ပဋပကၡကငးစငသည ႏငငအခ႕တြင အသးျပေနၾကပါသည။ ယခအခနတြင ႏငငမားစြာတ႔သည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ၏ အမးမးေသာက႑တ႔အား တးတကဖြ႔ၿဖးေစလသညရညရြယခကျဖင အလက ထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအား စတငမတဆကအသးျပရန စဥးစားေနၾကၿပျဖစသည။ အလကထေရာ နစနညးျဖငမေပးျခငးက အမားအားျဖင ဒမကေရစစနစဖြ႕ၿဖးတးတကေစေရး၊ ေရြးေကာကပြဆငရာ စမခန႔ခြမႈအေပၚ ယၾကညမႈတညေဆာကေရး၊ ေရြးေကာကပြရလဒမားအေပၚ အမားယၾကညမႈျမငတကလာေရးႏင ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ တစခလး၏ စြမးေဆာငႏငရညျမငမားေစေရးတ႔အတြက ကရယာတစခအျဖစ ရႈျမငတတၾကသည။ အဆပါနညးပညာသည လငျမနစြာတးတကေျပာငးလေနၿပး ေရြးေကာကပြဆငရာ စမခန႔ခြသမား၊ ေစာငၾကညေလလာသမား၊ ႏငငတကာအဖြ႔အစညးမား၊ ေရာငးခသမားႏင စႏႈနးသတမတျခငး ဆငရာ အဖြ႔အစညးမားက ၎တ႔၏နညးစနစမားႏင႔ ခဥးကပမႈမားက စဥဆကမျပတ ဆနးသစမႈမား ျပလပေနလကရၾကသည။

ေသခာစြာ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကႏငပါက အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငး သည ပမနျဖစေပၚေနၾကမသမာမႈမားကတားဆးႏငျခငး၊ ေရြးေကာကပြရလဒမားတြကခကသည လပငနးစဥအား ပမျမနဆနေစျခငး၊ လကလမးမမႈအားတးပြားလာေစႏငျခငး၊ ႏငငသားမားမေပးရာ တြင ပ၍အဆငေျပေခာေမြ႕ေစျခငးတ႔က ျဖစေပၚေစပါသည။ အခ႕ေသာအေျခအေနမား၌ ေရြးေကာကပြ ဆငရာ လပငနးမားတြင ဆကတကအသးေသာအခါ ေရရညတြင ေရြးေကာကပြ သ႔မဟတ ျပညလးကၽြတ ဆႏၵခယပြမား၏ ကနကစရတကေတာငမ သကသာေစႏငေျခရပါသည။

သ႔ရာတြင ကမေကာငးအေၾကာငးမလစြာပင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးသည စနစအသးျပေသာ စမကနးအားလးသည အထကကဆခ႔သည ျမငမားေသာကတကဝတမားက ေအာငျမငေအာင ေဆာငကဥးလာႏငစြမးမရေပ။ လတတေလာတညရေနေသာ အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးဆငရာနညးပညာမားသည ျပနာမားကငးရငးသညမဟတပါ။ အခ႕ေသာကစၥရပ မားတြင ဥပေဒပငးဆငရာႏင႔ နညးပညာဆငရာမားတြင စနေခၚမႈမားေပၚထြကလာခၿပး အခ႕ေသာ ကစၥရပမားတြငမ မေပးျခငးဆငရာ နညးပညာအသစက မတဆကရာ၌ အယအၾကညကငးမမႈမား သ႔မဟတ အတကအချပမႈမား ေပၚထြကခပါသည။

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးတြငတညရေနေသာ စနေခၚမႈမားမာ အတန အသငႀကးမားသညဟ ဆႏငၿပး အလကထေရာနစစနစမား၊ လပငနးလပေဆာငပမား၏ ႐ႈပေထြး မႈမားႏင ဆကစပေနသည။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးဆငရာ လပေဆာငမႈ အေတာ မားမားသည မေပးသမားသာမက ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသမားအတြကပငလင ပြငလငးျမငသာမႈ မရဟဆရမည။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးဆငရာ လပေဆာငမႈအမားစက အတတပညာရင အနညးငယကသာ ျပညျပညဝဝနားလညၾကၿပး ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ၏ သမာသမတကမႈသည ေထာငေပါငးမားစြာေသာ မ႐ဝနထမးမားထကစာလင အလကထေရာနစစနစအား ကငတြယ ေဆာငရြကေနသ ေအာပေရတာလတစစေပၚတြငသာ ႀကးမားစြာမတြယလကရသည။ ေသခာကန စြာျဖင စမၿပးဒဇငးထတထားျခငးမရပ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးအား စတငမတဆက အသးျပျခငးသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတစရပလးက ယၾကညမႈေလာပါးသြားေစႏင သည။ ထ႔ေၾကာင ယငးစနစက မတဆကအသးျပရန စဥးစားရာတြင လေလာကေသာအခနႏင အရငးအျမစမားက အသးျပျခငးႏင ၿပးခသညအေတြ႔အႀကမားက အေလးထားစဥးစားျခငးတ႔ ျပလပရန အေရးႀကးလပါသည။

7

International IDEA

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏ အဓပၸါယဖြငဆခက

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက အဓပၸါယဖြငဆခကအခ႕မာ အလြနကယျပန႔ပါသည။ ယခစာတမး တြင ႏငငေရးဆငရာေရြးေကာကပြမားႏင ျပညလးကၽြတဆႏၵခယပြမား၌ မတတမးတငျခငး၊ ဆႏၵမေပးျခငး သ႔မဟတ မေရတြကျခငးတ႔တြင အသးျပေလရသည သတငးအခကအလကႏင ဆကသြယေရးနညးပညာ (Information and Communication Technology-ICT) တ႔က အေျခခသညစနစမားအေပၚတြငသာ အေလးထားေဖၚျပထားပါသည။

အလကထေရာနစမေပးျခငး - အျခားေသာ မညသညအငစတနညးပညာအသးျပမႈတ႔ႏင႔မ မႏႈငးယဥႏငဘးေလာ။

တကယတမးဆလင သတငးအခကအလကႏင ဆကသြယေရးနညးပညာ (ICT) ဆငရာ ေဆာ႔ဝပ႐ဂရမတငးသည ၎တ႔က ဘာရလာဒထတလပေပးႏငသလဆသညက ၾကညၿပးမ ၎၏ ပမနလပေဆာငပက စစစအတညျပေပးသညနညးလမးက အေျချပတညေဆာကထားပါသည။ ေဖာကသညတစဥးသည ဘဏတစခ၏ အလကထေရာနစဘဏစနစက မယၾကညပါက ထသသည ၎တ႔၏ ေငြစာရငးအခပအား စစေဆးၿပး ၎၏ ေငြအသြငးအထတ (transactions) အားလးက မနကနစြာ ေဖၚျပႏငျခငးရမရ အတညျပႏငပါသည။ ကားပငရငတစဥးသည ကား၏ အလကထေရာနစပစၥညးမားက မယၾကညပါက အငဂငစတငႏးသညအခနတငးတြင ယငးစနစက စမးသပရန အခြငအလမး ရရေလသည။

အလကထေရာနစမေပးျခငးစနစမားသည အေျခခအားျဖင ကြျပားျခားနားပါသည။ လ႕ဝက မေပးျခငးကအကာ အကြယေပးရမည လအပခကေၾကာင ၎တ႔သည မေပးသ၏ ကယေရးအခကအလကႏင ၎တ႔၏ ဆႏၵမေပးျခငးတ႔အၾကားရ မညသညခတဆကထားမႈကမဆ ေရာငကဥရမညျဖစသည။ ေယဘယ အငစတစနစမားသည ၎တ႔တြငျဖစေပၚလာေသာ အခကအလကအသြငးအထတေဆာငရြကခကမားက ေျခရာခလကျခငးႏင ေစာငၾကည႔ျခငးတ႔အတြက တညေဆာကထားေသာေၾကာင ယငးစနစထတြငပင စနေခၚမႈတစခရေနပါသည။ ပ၍အေရးႀကးသညမာ မဆႏၵရငႏင မေပးျခငးတ႔ၾကားရ ခတဆကမႈက ဖကပစလကျခငးသည ေရြးေကာကပြၿပးေနာက အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစသည ေပးထားသည မတငးက အမနတကယေရတြကထားေၾကာငး တကရကသကေသမျပႏငေတာ႔ဟ အဓပၸါယထြကေနပါသည။1 ထ႔ေၾကာင စာရြကမတတမးမား သ႔မဟတ စနစ၏ အရညအေသြးသတမတခကမားႏင႔ အတ တငးကပေသာအရညအေသြးထနးခပမႈႏင လၿခမႈလပထးလပနညး မားက႔သ႔ေသာ အလကထေရာနစရလဒမားသညလညး စတခရေၾကာငးျပသသည သြယဝကအေထာက အ ထားမားကလညး အေရးႀကးပါသည။ ယငးကသ႔ေသာ နညးလမးစနစမးမရပါက အလကထေရာနစမေပးျခငးစနစမ ထတလပေပးလကသည လသလျပျပငထားေသာ သ႔မဟတ မမနကနေသာ ရလဒမားက အခနအေတာၾကာ သည႔တင ရာေဖြထတေဖာႏငလမ႔မညမဟတေပ။

1 Scantegrity သ႔မဟတ Prêt à Voter က႔သ႔ေသာ အစအဆး စစစမႈလပႏငသည႔ e-voting စနစမားတြငထသ႔ေသာ လပငနး ေဆာငတာ က ေအာငျမငေစရန ရညရြယခ႔သည။ သ႔ရာတြင ဤစာတမးေရးသားစဥက ၎တ႔က လကေတြ႕တြင ကယကယျပန႔ျပန႔ အသးမျပေသးေပ။ ရညညႊနးခကမားႏင႔ ေနာကထပဖတစရာမားစာရငးတြင ၾကည႔ပါ။

8

International IDEA

• ပ၍ျမနဆနေသာ မေရတြကမႈႏင ဇယားေရး သြငးျခငး။

• လေၾကာငမားသညအမားမားကဖယထတထား ႏငေသာေၾကာင ပ၍တကသည ရလဒမားျဖစ ျခငး။

• လမားစြာ အသးျပရေလရသည႔ တြကခကမႈ လပထးလပနညးမား လအပေသာ ႐ႈပေထြးသညေရြးေကာကပြစနစတ႔၏ ေဖာျမလာက ထေရာကစြာ ကငတြယႏငျခငး။

• ႐ႈပေထြးသညဆႏၵမလကမတမားကတငျပပတးတကလာျခငး။

• မေပးသမားအတြက အဆငေျပမႈ တးတကလာ ျခငး။

• ေရြးေကာကပြအားပါဝငဆငႏႊ မႈႏ င ႔ မေပးသ အေရအတြက တးတကမည႔ အလားအလာ ရျခငး (အထးသျဖငအငတာနကျဖင မေပးျခငး တြင)။

• တးျမငလာေနေသာ ေရြ႕လားသြားလာေနသည႔ လ႔အဖြ႔အစညး၏ လအပခကမားႏင ပ၍ သဟဇာတျဖစလာျခငး။

• လက ဝငေရာကလပကငမႈက ေလာ႔ခႏငျခငး ေၾကာင႔မ႐မား၊ ရလဒမားက လႊေျပာငးေပးျခငး မား၊ ဇယားတြင ေရးသြငးမႈမားတြင မသမာမႈ မားအား ကာကြယႏငျခငး။

• ပ၍လကလမးမလာျခငး။ ဥပမာအားျဖင မကစ မျမငသညမေပး သမားအတြက အသျဖင ဆႏၵမေပးႏငသညစနစမား၊ ေနအမမမထြကခြာ ႏငသမားႏင ႏငငျခားသ႔ေရာကရေနသည မဆႏၵရငမားအတြက အငတာနကျဖငမေပးျခငး စနစမား။

• စာရြကမျပားထကပမသငေတာကာ ဘာသာ စကားမးစအသးျပသည မဆႏၵရငမား အတြက အဆငေျပ ေစမည ဘာသာစကားအစ ပါ၀ငသည ပရဂရမေဆာ႔ဝမားရရႏငမႈ။

• မေပးျခငးစနစမားသည မဆႏၵရငမားအား မခငလသည မေပးမႈပစမား အေၾကာငး သတ ေပးႏငေသာေၾကာငဆႏၵမ မခငလသည မအေရအတြက ေလာကေစျခငး။ (သ႔ေသာ လညး မဆႏၵရငမားအေနျဖင မညသ႔ကမ မ မေပးရန ေရြးခယထားပါက ယငးသ႔ ျပလပႏင ရနလညး ထညသြငးစဥးစားထားသငသည။)

• မ႐ဝနထမးတ႔၏ အခနမားက သကသာေစမႈ ႏင ဆႏၵမေပးလႊာမားထတလပျခငးႏင ျဖန႔ေဝ ျခငးတ႔အတြက ကနကစရတမားက ေလာက ေစေသာေၾကာင ေရရညတြင ကနကစရတမား ကသကသာေစသည အလား အလာရျခငး။

• အငတာနကမ မေပးျခငးက အသးျပျခငးျဖင႔ ေထာကပ႔ေရး အသးစရတနညးနညးျဖင ကမ႓ာတစလႊားသ႔ ေရာကရႏငသျဖင ကနက စရတမား သကသာေစမႈ။ သေဘၤာျဖင ကနပစၥညးမား ပ႔ေဆာငမႈစရတမားမရျခငး၊ စာရြကစာတမးမား လမးပ႔ေပးျခငးႏင ျပနလည လကခရရျခငးတ႔တြင ေႏာငေႏးမႈမရျခငး။

• စာတကမ ေပးပ႔၍ မေပးျခငးႏင ႏႈငးယဥပါက အငတာနကျဖင မေပးျခငးသည မေရာငးျခငးႏင မသားစဖအားေၾကာင တစစတစဥးအားမေပးရ ျခငးကလညး ေလာကေစသည။ မအႀကမႀကမ ေပးျခငးက ခြင႔ျပေသာလညး ေနာကဆးမက သာေရတြကျခငးေၾကာင႔ျဖစသည။ မေပးမည အခနမားက တက႐ကခပကင ထားျခငးျဖင လညး စာတကမ စာဝငမည ေနာကဆးရက အေပၚ ခပကငခယလယျခငးက ကာကြယေပး ႏငပါသည။

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးႏငစပလဥးသညအားသာခကမား

9

International IDEA

• ပြငလငးျမငသာမႈမရျခငး။

• ကၽြမးကငပညာရငမဟတသညသမားအတြက စနစကနားလညႏင မႈႏင႔ပြငပြငလငးလငးျဖစမႈအကန႔အသတျဖစေနျခငး။

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားအတြက ဘသေဘာတညထားသညစႏႈနးမား မရျခငး။

• စနစကမတပတင စစေဆးအသအမတျပမႈ လအပသည။ သ႔ေသာယငး အတြက ကယျပန႔စြာ သေဘာတညထားသည စႏႈနး မားမရပါ။

• လ႕ဝကမေပးမႈက ခးေဖာကလာႏငေျခရျခငး။ အထးသျဖင႔ စနစမားတြငမဆႏၵရငစစ မနေၾကာငး အေထာကအထား စစေဆးျခငး ႏင မေပးျခငးႏစရပစလးက ေဆာငရြကသည စနစမား။

• စနစအတြငး ဝငေရာကခြငရသည အတြငး လမား သ႔မဟတျပငပမ Hacker မား၏ လသလ လညစား လပေဆာငႏငသည႔ အႏရာယ ရျခငး။

• အတြငးလအနညးငယ အပစတစခ၏ ႀကးကင ခယလယမႈမတစဆင ႀကးမားသည အတငးအတာျဖင မသမာမႈျဖစႏငေျခ ရျခငး။

• အလကထေရာနစမေပးျခငးစနစမားကဝယယျခငးႏင ထနးသမးျခငး ႏစရပစလးအတြကကနကစရတမား တးလာျခငး။

• အေျခခအေဆာကအအႏင သဘာဝပတဝနး ကငဆငရာ လအပခကမားျမငတကလာမႈ။ ဥပမာအားျဖင ပစၥညးမား လညပတရနပါဝါ ေပးႏငမႈ၊ ဆကသြယေရး နညးပညာ၊ အပခန၊ စထငးမႈ အစရသည တ႔ႏင စပလဥး၍ျဖစ သည။

• ေရြးေကာကပြကာလအတြငးႏင ေရြးေကာကပြ တစခႏင တစခတ႔အၾကားတြင သယယ ပ႔ေဆာငေရး၊ သေလာငထားေရးႏင ထနးသမး ထားမႈတ႔ အပါအဝင မေပးျခငးစနစက ကာကြယေပးျခငးအတြက လၿခေရးလအပ ခကမား ျမငတကလာမႈ။

• နညးပညာ ေရာငးခကငတြယသမား ႏင နညးပညာ တ႔အေပၚ ျမငမားစြာ မခရ ေသာေၾကာင ေရြးေကာကပြအား စမခန႔ခြသည အဖြ႔အစညးမား၏ ထနးခပႏငမႈအဆင ေလာ ကလာျခငး။

• မျပနလညေရတြကႏငေျခ အကန႔အသတႏင႔ ရေနေသးျခငး။

• မေပးမညသမားအားထပမပညာေပးလပငနးမား လအပျခငး။

• လကရဥပေဒေရးရာ မေဘာငႏငပဋပကၡျဖစ ႏငေျခရျခငး။

• အထကပါအားနညးခကမားေၾကာင အလက ထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးကအေျခခထားသညေရြးေကာကပြမား အေပၚျပညသလထ၏ယၾကညမႈကငးမႏငေျခရျခငး။

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးႏငသကဆငသည အားနညးခကမား

10

International IDEA

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမား၏ ပမနလကၡဏာမားႏင႔ လပငနးေဆာငရြကပမား

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမားအတြငးတြင လ႕ဝကကဒ ေရးသြငးျခငး (encryption) ၊ ႀကရာေကာကယျခငး (randomization) ၊ ဆကသြယျခငးႏင လၿခေရးစနစမားအပါအဝငလပငနးေဆာငရြက မႈမားစြာရပါသည။ ယငးလပငနးေဆာငရြကမႈမားက သးသန႔ခြျခမး စတျဖာသးသပမႈအား ဤစာတမးတြင ေဖၚျပမထားပါ။ သ႔ေသာလညး အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတ႔အေနျဖင ဘာေတြျပလပ ေပးႏငသညဆသည႔ အေျခခက နားလညရနအတြက မဆႏၵရငမားႏင ေရြးေကာကပြအရာရမားအတြက အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ တ႔က လပေဆာငေပးႏငသည ေအာကေဖၚျပပါ လပငနးအမးအစားမားအား ထညသြငးစဥးစားပါက အသးဝငႏငပါသည။

• အလကထေရာနစမဆႏၵရငစာရငးႏင မဆႏၵရငစစမနေၾကာငး အေထာကအထားျပျခငး (Electronic voter lists and voter authentication) - အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစ၏ အစတအပငးတစခမာ အလကထေရာနစမဆႏၵရငစာရငးျဖစၿပး မ႐တစရတညး သ႔မဟတ ႏငငတစဝမးလးကလညး အႀကးဝငေအာငလပေဆာငႏငသည။ မေပးခြငရသမနကနေၾကာငး စစေဆးရနအျပင ၎တ႔အေနျဖင ဆႏၵမေပးၿပးေၾကာငး မတတမးတငထားရနအတြက ဤစာရငးက အသးျပႏငသည။

• မ႐ဝနထမးမားအတြက ပ႐ဂရမစနစမား (Poll worker interfaces) - မ႐ဝနထမးမားသာ အသးျပႏငေသာ အထးလပေဆာငခကမားျဖစၿပး ဥပမာအားျဖင မ႐အဖြငတြင မေရတြကျခငး ပ႐ဂရမက သညအျဖစျပလပျခငး၊ မ႐ပတျခငးႏင မရလဒမားအား print ထတျခငးႏင လႊေျပာငးေပးျခငးတ႔ ပါဝငသည။

• ဆႏၵမေပးျခငးအတြက အသးျပႏငေသာ ပရဂရမစနစမား (Interfaces for casting votes) - ယငးတ႔တြင touch screen မား၊ စကငနာ (Scanner) ႏငဖတ႐ႈအသးျပရသည Optical Mark Recognition (OMR) စနစသး ဆႏၵမလကမတမား၊ touch-sensitive tablet မား၊ ႏပရသည ခလတမား၊ အငတာနကမ မေပးရနအတြက ဝကဘစာမကႏာမား သ႔မဟတ အသးျပသမားအတြက သးသန႔ေဆာဝမားပါဝငသည။

• မသနစြမးမဆႏၵရငမားအတြက အသးျပႏငမည႔ သးသန႔ပရဂရမစနစမား (Special interfaces for handicapped voters) - ယငးတ႔တြင မကစမျမငေသာသတ႔အတြက မကမျမငစာ (Braille) (သ႔) အသျဖငထညသြငးရသညစကပစၥညးမား၊ ႐ပပငးဆငရာမသနစြမးေသာမဆႏၵရငမားအတြက လြယကစြာ မေပးႏငရန ေဆာငရြကႏငမႈႏင စာမတတေသာမေပးသမားအတြက ပ၍႐းရငးေသာ ပရဂရမစနစတ႔ပါဝငသည။

• မရလဒမားထတေပးသည ပရဂရမစနစမား (Interfaces for the results output) - မေပးသညစကမားအတြက (ေအာကတြငအဓပၸါယဖြငဆခကကၾကညပါ) ၎မာရဖနရခါတြင Printer မားျဖစၾကသည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာစကမားသည ဒဂစတယဖနသားျပငမားကသာ အသးျပၾကသည။ မေပးမႈၿပးဆးသြားသညႏငတစၿပငနက မေပးသညစကတြင မတတမး တငထားေသာ ရလဒမားအား ကြနပတာဖနသားျပငတြင ျပသရန သ႔မဟတ Print လပရနအတြက ဤပရဂရမစနစက အသးျပႏငပါသည။ ရလဒမားက Print လပၿပးပါက Print လပထားေသာစာရြကမားအား မေပးသညစကမားမထတေပးသည ႐ပပငးဆငရာအေထာကအထားအျဖစ အသးျပႏငပါသည။ ထ႔အတပင အဆပါအေထာကအထားမတမားက မ႐တြငရေနသည သကဆငသမားထသ႔ ျဖန႔ေဝျခငး၊ ျပညသလထတ႔ၾကည႐ႈႏငရနအတြကကပထားေၾကညာျခငးတ႔ ျပလပႏငပါသည။

11

International IDEA

• မတစျပားခငးစအတြက မေပးခေၾကာငးလကခေျပစာက Print လပေပးရနအတြက Printer မား (Printers for printing a voter-verifiable receipt for each vote) - (ေအာကတြငျပထားသည မေပးလႊာစာရြကမတတမး (Voter-verified audit paper trail-VVPAT) တြငၾကညပါ)

• ရလဒအားလႊေျပာငးေပးသညစနစ (Result transmission system) - မေပးစကအေတာမားမားသည ဗဟမေရတြကစနစမားဆသ႔ ရလဒမားက ေပးပ႔ႏငသည။ ဥပမာအားျဖင အငတာနက၊ တယလဖနး၊ မဘငးဖနး (သ႔) ၿဂဟတ ဆကသြယေရးတ႔မ တစဆငျဖစသည။ ဆကသြယေရးခတဆကမႈလငခ မရႏငသညအခါ ရလဒမား က Memory Card တ႔ကသ႔ေသာ အလကထေရာနစသေလာငၾကားခပစၥညးမားက အသးျပၿပး ပ႔ေပးႏငသည။

• ရလဒမားအား အဆင႔ဆင႔တြကခကေဆာငရြကသညစငတာမားတြင မားေသာအားျဖင တည႐ေလ႔ရသည ရလဒမားက ဇယားမားတြင ေရးသြငးသည႔စနစမား (Result tabulation systems, usually located at result processing centres) - ၎တ႔သည မ႐မားမ အလကထေရာနစရလဒမားက ေရြးေကာကပြအၿပးတြင လကခရရၿပး အမးမးေသာ ေရြးေကာကပြမားႏင နယေျမေဒသမားအတြက ရလဒမားအား ဇယားမားတြင အလ အေလာက ေရးသြငးေပးသည။

• ရလဒမားအား ပႏပထတေဝသညစနစမား (Result publication systems) - အႀကရလဒမားႏင ေနာကဆးရလဒမားက ဝကဘဆဒမား၊ စဒမား၊ ပထဝဝငေဒသ အလကပျဖင ေဖၚျပႏငသည႔စနစမား (Geographic Visualization Systems) အပါအဝငနညးလမးမးစျဖင အမားျပညသသ႔ ျဖန႔ေဝႏငပါသည။ လအပလင မ႐တစခခငး အဆငအထ အဆငအားလးအေပၚအေသးစတ ထတျပနႏငသည။ အမားျပညသသ႔ျဖန႔ ေဝေပးသညရလဒမား ပ၍အေသးစတေလ၊ ေရြးေကာကပြသည ပ၍ပြငလငးျမငသာမႈရ ေလျဖစသည။

• အတညျပျခငးကဒစနစမား (Confirmation code systems) - အခ႕ေသာ အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးစနစမားတြင မဆႏၵရငတစဥးခငးစက မမေပးခသည မမားအား အတညျပ ထနးခပႏငသည ကဒမားက အသးျပခြငေပးထားသည။

12

International IDEA

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားအား အမးအစားခြျခားျခငး။

အမးမးေသာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမား၏ ေကာငးကးႏင ဆးကး မားက ေဆြးေႏြးရာ တြင စနစတစခႏငတစခအၾကား၏ ထပေနေသာ လပေဆာငမႈအမးအစားမားအား ခြထတလကျခငးသည အသးဝငပါသည။

စနစမးကြတစခႏငတစခအၾကား ႏႈငးယဥရာတြငျဖစေစ၊ သမား႐းကစာရြကျဖင႔ မေပးျခငး စနစႏင ႏႈငးယဥရာတြင ျဖစေစ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ အမးအစားတစခစတြင အမးမးေသာ အားသာခကႏင အားနညးခကတ႔ရေနပါသည။ ၿပးျပည႔စေသာ အလကေရာနစနညး ျဖင မေပးျခငးစနစဟ၍ မရဘ လကရတညရေနေသာစနစမားသည တးတကလာေသာနညးပညာ မားႏငအည ဆကလက၍ ဆငက တးတကျဖစထြနးေနပါသည။ ထ႔ေၾကာငစနစတစခခငးစ၏ ေကာငးကးႏင ဆးကးမားက ေသခာဂရစက၍ ခနထးစဥးစားကာ မမတ႔၏ လကရအေျခအေနမားႏင ကကညသညစနစအား ေရြးခယရနေရးႀကးလပါသည။

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအမးအစားမားနညးပညာအရ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစအမားစသည ေအာကပါအမး

အစား (၄) မးမ တစမးအတြငးတြငသာ ပါဝငေနပါသည။

• တက႐ကမတတမးတငသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးစကမား (Direct recording electronic voting machines-DRE) - ယငး DRE စကမားသည စာရြကမတတမး (VVPAT, or voter-verified paper audit trail - မဆႏၵရငက စစေဆးရန စာရြကမတတမး) ထတေပးျခငးႏငျဖစေစ (သ႔မဟတ) မထတေပးဘႏငျဖစေစ အသးျပႏငသည။ VVPAT မားအား ထညလကသည ဆႏၵမမားအတြက ႐ပပငးဆငရာ အေထာကအထားအျဖစ ရညရြယထတေပးျခငးျဖစသည။

• စကျဖင ဖတရႈႏငသည အထးမျပားမားအေပၚတြင မေပးသမားျပလပခသည ေရြးခယမႈက မတမဖတရႈႏငေသာ စကငနာမားအေပၚအေျချပထားသည စကငဖတ႐ႈစစေဆးသည စနစ မား (OMR systems) - OMR စနစမားသည ဗဟမေရတြကသညစနစမား (မျပားမားက ေရတြကသည အထးျပစငတာမားတြင မျပားမားက စကငဖတ၍ ေရတြကသညစနစ) (သ႔မဟတ) သးသန႔နယေျမသတမတ၍ ေရတြကသည စကငစနစမား (မဆႏၵရငမားက မေပးသည စကအတြငးသ႔ ၎တ႔၏ မျပားမားကထညသညမ႐တြငပင တက႐ကစကငဖတ၍ေရတြကသညေနရာ - precinct count optical scanner – PCOS) ဟ၍ ႏစမးျဖစႏငပါ သည။

• အလကထေရာနစနညးျဖင မလကမတထတလပသညစကမား (Electronic ballot printers – EBPs) ဆသညမာ DRE စကႏင ဆငတ၍ စကမဖတႏငေသာ စာရြကမား (သ႔) မဆႏၵရင၏ ဆႏၵမေရြးခယမႈပါဝငေသာ အလကထေရာနစတကငတ႔က ထတလပေပးသည။ ဤတကငက အလအေလာကမေရေပးသည သးျခားမလကမတဖတစကစကငနာ (Ballot Scanner) အတြငးသ႔ ထညသြငးရသည။

• အငတာနကျဖင မေပးသည႔စနစမား (Internet voting systems) ဆသညမာ မေရတြကသည ဗဟဆာဗာထသ႔ အငတာနကမတစဆင မမားက လႊေျပာငးေပးသည စနစပငျဖစသည။ အမားျပညသသး ကြနပတာမား (သ႔မဟတ) အမားသးမေပးစကမား (Voting kiosks) (သ႔မဟတ) အငတာနကျဖငခတဆကထားေသာ မမလကလမးမသည မညသညကြနပတာမမဆ မဆႏၵရငက ဝငေရာကမေပးႏငပါသည။

13

International IDEA

မေပးသညစက (Voting machine – VM) ဆသည ေယဘယေဝါဟာရသည DRE ႏင PCOS စနစမားကသာမက အငတာနကျဖင မေပးရနအသးျပသည အမားသးမေပးစကမားက ရညညႊနးရာတြင အသးျပေလရသည။

ထနးခပထားသညပတဝနးကငႏင ထနးခပထားျခငးမရသည ပတဝနးကငတ႔တြင အလကထေရာ နစနညးျဖင႔ မေပးျခငး

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက ထနးခပထားသညပတဝနးကငမားႏင ထနးခပ မထားသည ပတဝနးကငတ႔တြင ေဆာငရြကႏငပါသည။

ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသည႔အဖြ႔ (EMB) မ ခန႔အပထားသညဝနထမးတ႔၏ ႀကးၾကပမႈ ေအာကတြငရေသာ မ႐မား၊ အမားသးမေပးစကမား (သ႔မဟတ) အျခားေနရာမားတြင ဆႏၵမေပးျခငး မးသည ထနးခပထားသည ပတဝနးကငမားတြင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးျဖစသည။ ယငးအဓပၸာယအရ ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႔သည မေပးသညနညးပညာအျပင မဆႏၵရငမား မေပးရသညအေျခအေနမားႏင လပထးလပနညးမားအေပၚ အတငးအတာႀကးႀကးမားမား ထနးခပ ထားႏငပါသည။

ထနးခပထားသညပတဝနးကငတ႔တြင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးသည မ႐မား၊ သ႐းမားႏင အျခားေနရာမားတြင သမား႐းကစာရြကအေျချပမေပးျခငးပစမးႏင႔ အေျခအေနသေဘာတရားျခငး တညသညဟ မတယႏငပါသည။

ထနးခပမထားသညပတဝနးကငတ႔တြင အလကထေရာနစျဖငမေပးျခငးသည မညသည ႀကးၾကပမႈမးမ မရဘႏငသာမက ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႔က ထနးခပမထားႏငသည မေပးသည စကမားတြင ျဖစေပၚပါသည။ အမမ မေပးသညသ၏ ကယပငကြနပတာ၊ မဘငးလဖနး (သ႔မဟတ) အမားသးစကပစၥညးမားမတစဆင မညသညေနရာမမဆ ျဖစႏငေျခရသည။

ထနးခပမထားသညပတဝနးကငတ႔တြငမေပးျခငးတြင လ႕ဝကမေပးျခငးကထခကႏငျခငး၊ မသားစဖအားေၾကာင တစစတစဥးအားမေပးရျခငး၊ ၿခမးေျခာကခရျခငး၊ မဝယျခငး၊ ေရြးေကာကပြေန႔၏ အရသာေပာကဆးျခငး၊ ဒဂစတယခြျခားမႈ၏ အကးသကေရာကမႈ၊ မဆႏၵရင၏အေထာကအထားႏင မျပားတ႔အား နညးပညာအရ ခြျခားထားမႈ၊ ဆႏၵမေပးသညစကမား၏ နညးပညာဆငရာဂဏသကၡာရမႈ အစရသည အရာအားလးက သးသန႔စခြျခား၍ ၾကတငစဥးစားမႈမားလပထားရန လအပပါသည။ အငတာနကျဖငမေပးျခငး၏ ယခလကရပစမားတြင ယငးကသ႔ေသာ ပပနမႈမားအတြက အဓပၸါယ ဖြငဆထားေသာအေျဖမား ေပးႏငစြမးမရေသးေပ။

ထနးခပမထားသညပါတဝနးကငတ႔တြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးသည စာတကမ မေပးပ႔ျခငး (postal voting) သ႔မဟတ ႀကတငမေပးျခငး (Absentee vote) တ႔ျဖင သေဘာတရားတညသညဟ မတယႏငပါသည။

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအား တစခတညးေသာေရြးခယစရာမေပးျခငးနညးလမးအျဖစ အသးျပျခငး (သ႔မဟတ) အမားထမေရြးခယႏငေသာနညးလမးတစခအျဖစအသးျပျခငး

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက မဆႏၵရငမား အသးျပႏငသည႔ တစခတညးေသာ မေပးျခငးနညးလမးအျဖစသာမက မဆႏၵရငမားအတြက ေရြးခယစရာမားထကမ ေရြးခယႏငသည နညးလမးတစခအျဖစလညး မတဆကေပးႏငသည။

မားေသာအားျဖင႔ မေပးသညစကမားအား မဆႏၵရငမားအတြက မရထတြငတစခတညး ေသာမေပးျခငး နညးလမးအျဖစ အသးျပေလရၾကၿပး အငတာနကျဖငမေပးျခငးကမ ႏစသြယေသာ (သ႔မဟတ) ႏစသြယထကပေသာနညးလမးမားထတြငမ ေရြးခယခြငရသညနညးလမးတစခအျဖစ ေယဘယအားျဖင႔ အသးျပေလ႔ရၾကသည။

14

International IDEA

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးတြင ေပးခသညဆႏၵမမားအတြက ႐ပပငးဆငရာ အေထာက အထား ေထာကပျခငး (သ႔) မေထာကပျခငး

ယေန႔ေခတတြင ထနးခပထားသညပတဝနးကငတ႔၌ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပး ျခငးစနစမားစြာသည မဆႏၵရငမားအတြက စာရြကလကခေျပစာပစျဖင မမေပးခသည ဆႏၵမအတြက ရပပငးဆငရာ အေထာကအထားက ထတေပးေလရသည (မားေသာအားျဖင VVPAT အျဖစ ရညညႊနးေလရသည)။ မဆႏၵရငမားသည မမတ႔၏မမားက လကခေျပစာ ေပၚတြင စစေဆးၿပးေနာက လကခေျပစာက မပးအတြငးသ႔ထည႔ႏငသည။ လကခေျပစာမားက လျဖင႔ျပနလညေရ တြကျခငးအားျဖင မေပးျခငးစနစကေဖာျပေသာ ရလဒမားအား လြတလပစြာျပနလညစစစႏငသည။ မ႐အေရအတြကတစခအား သတမတ၍ ကပနးေရြးကာ လကခေျပစာမားက နမနာအျဖစ လျဖင႔ျပနလညေရတြကျခငးပစက ေကာငးစြာဒဇငးေရးဆြကငသးျခငးျဖင ေရြးေကာကပြတစခလး၏ရလဒမားက မနကနမႈ ရ/မရ စစစႏငပါ သည။

ထနးခပထားမႈမရသညပတဝနးကငတ႔မ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမား သည ႐ပပငးဆငရာ အေထာကအထားမားက ထတေပးေလမရပါ။ အဘယေၾကာငဆေသာ ယငးတ႔ က မေရာငးျခငးအတြက အသးျပႏငေသာေၾကာငျဖစသည။ ထ႔အျပင လကခေျပစာသည မဆႏၵရင၏ လကထတြငရေသာေၾကာင လျဖင႔ျပနလညေရတြကရနမျဖစႏငပါ။ ထ႔အတြကေၾကာင ယငးကသ႔ေသာ လကခေျပစာမားက အသးမဝငျဖစေစသည။ သ႔ေသာ အခ႕ေသာ အငတာနကျဖင မေပးျခငးစနစမားသည တန႔ျပနေပးသညကဒစနစ (return code system) က အသးျပသည။ ယငး စနစသည မဆႏၵရငမားအား ၎တ႔၏မမား ေျပာငးလမႈမရဘ ေရတြကသညဆာဗာမ လကခရရ ေၾကာငး စစစႏငရန ခြငျပသည။

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမားသည ေပးခသညဆႏၵမမားအတြက ႐ပပငး ဆငရာ အေထာကအထားမားကမေပးပါက ရလဒမားက တက႐ကစစစျခငးျပရန မျဖစႏငေပ။2 ယငးကသ႔ေသာစနစမ ထတလပေပးသညရလဒမားက သြယဝက၍သာ စစစႏငပါမည။ ယငးသ႔ သြယဝက၍ စစစျခငးသည အမားသေဘာတထားသည စႏႈနးမားအားလးႏငႏႈငးယဥ၍ျပလပ သည တငးကပေသာ အသအမတျပစစေဆးမႈမားႏင မေပးျခငး စနစ၏ဂဏသကၡာအေပၚ ခးေဖာကမႈမးစအား အကာအကြယ ေပးထားသည႔ တငးကပေသာလၿခေရးလပေဆာငမႈမား အေပၚတြငသာလးလးတညမေနသည။ ယငးအေျခ အေနမးတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမ ေပးျခငးစနစ၏ စတခရမႈႏင ယၾကညကးစားရမႈတ႔အား ကၽြမးကငပညာရငမဟတေသာပရသတ မား သ႔မဟတ ေဝဖနမႈျပေနေသာသမားက ပြငလငးျမငသာမႈ ရေသာနညးလမးကအသးျပ၍ ရငးျပရနခကခႏငပါသည။ ေရြးေကာကပြဆငရာ က႑စမပါ၀ငပတသကသမား၏ ယၾကညမႈ အျပညအဝက မရရသည EMB မားအတြက ယငးကစၥမးသည ေကာလႊား၍မႏငသည စနေခၚမႈႀကး တစရပ ျဖစလာႏငပါသည။

စာရြကမတတမးထတေပးျခငးတစမးမးအားကငသးျခငးသည အလကထေရာနစျဖင မေပးျခငးက ပ၍႐ႈပေထြးေစၿပး ကနကစရတပ၍မားေစပါသည။ စဥးစားရမည႔အခကမာ မဆႏၵရင အမားစသည ၎တ႔၏လကခေျပစာက မစစေဆးသညအခက၊ လျဖင႔ျပနလညေရတြကျခငးတြင အမားမားျဖစႏငေျခရသညအခကႏင အလကထေရာနစနညးျဖင အလအေလာကေရတြကျခငး ႏင႔ စာရြကအားျပနလညေရတြကျခငးအၾကားရ ကြျပားမႈမားက ေျဖရငးရနလအပလာခကမား ျဖစၿပး စာရြကမတတမးမားသည တက၍ပြငလငးျမငသာသည ေရြးေကာကပြမားျဖစေပၚလာေစရန အတြက ၿပးျပညစေသာေျဖရငးနညးတစခမဟတပါ။ သငေလာေသာ စာရငးစစသည အစအစဥ မားႏင အေရးႀကးေသာ ကပနးနမနာအား ျပနလညေရတြကျခငးတ႔က ခတဆက၍ပးေပါငးအေကာငအထညေဖာႏငလင ယငးနညးလမးမားသည က႑စမ ပါ၀ငပတသကသမား၏ ယၾကညမႈ ကတညေဆာကရနအတြက ပ၍လြယကေစမည အေရးပါသည ကရယာျဖစလာႏငသည။ စာရြက မတတမးတ႔သည အလကထေရာနစေရြးေကာကပြရလဒမားက စစစရနခြငျပထားေသာေၾကာင႔ ေစာင႔ၾကည႔ႏငၿပး လြယကစြာ နားလညႏငသည ျဖစစဥတစခအတြငး မညသညအမား (သ႔)

2 ကဒထည႔သြငးထားေသာ လကချဖတပငးမားပါသည႔ အစအဆးစစစမႈလပႏငသည႔ e-voting စနစမားတြင တကရက စစစျခငးလပရန ခြင႔ျပသည။ သ႔ေသာ ထစနစမားက လကေတြ႕တြငကယကယျပန႔ျပန႔အသးမျပေသးေပ။ အသးျပသမား လြယကစြာ သးမရျခငးတစခတညးေၾကာင႔ေတာ႔ မဟတေပ။ ရညညႊနးခကမားႏင႔ ေနာကထပဖတစရာ မား စာရငးတြင ၾကည႔ပါ။

15

International IDEA

ႀကးကငခယလယမႈမားကမဆ ေဖၚထတ၍ ရႏငေျခရသည။ အလကထေရာနစမေပးျခငးက ဆန႔ကင သမားက ပထမဆးေထာကျပသည႔ အခကမာ စာရြကျဖင႔ မတတမးမရျခငးျဖစသည။

တစဥးတညးအသးျပၾကညရႈႏငျခငး (Proprietary Code) ႏင အမားအသးျပၾကညရႈႏငျခငး (Open Source)

အလကထေရာနစျဖငမေပးျခငးစနစတစခက နားလညလ၍ သးသပခငသည မညသညပညာရငမဆ စနစ၏ ပ႐ဂရမေရးဆြသည မလရငးျမစကဒက (programming source code) က ရရႏငရနလအပပါသည။

လကရတြင ေစးကြကအတြငး ရရႏငေသာ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငး စနစမားမာ သာမနအားျဖင တစဥးတညးသာ အသးျပႏငေသာ ကဒအရငးအျမစမားအေပၚတြင အေျခခထားသည။ အေရာငးအ၀ယသေဘာအရႏင႔ လၿခေရးအေၾကာငးျပခကမားျဖင႔ ေရာငးခ သမားသည အစဥသျဖင ဤရငးျမစကဒက ေပးရန ဝနေလးတတၾကသည။ သ႔ေသာ ေရာငးခသမားသည ရငးျမစကဒအသးျပမႈက ခြငျပေပးရန လအပခက ျမငတကလာမႈအား သျမင လာေသာေၾကာင႔ မားစြာေသာ EMB မားတြင ၎တ႔၏ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ၏လအပခကမား၌ ၎ရငးျမစကဒက အသးျပႏငမႈမားအား ထည႔သြငးထားၿပးျဖစသည။ ေငြေၾကးျဖင႔ အေရာငးအဝယသေဘာပါဝငေသာ ၎ရငးျမစကဒမားအား ျပညသတ႔မ စစေဆးျခငးအတြက ျဖစႏငေျခမားမာ အခနႏင နယပယအတငးအတာအရ ကန႔သတခကမား ရေလရၿပး အပ ကနကစရတရလာသည။ ထ႔ျပငစစေဆးခရမညစနစ၏ လပငနးေဆာငတာမား အတြငးသ႔ ဝငေရာကရနက အကန႔အသတျဖငသာ ခြငျပေပးထားဆျဖစသည။

တစဥးတညးသာအသးျပႏငေသာ ရငးျမစကဒမားအေပၚ မခထားသညမေပးျခငးစနစ မားက ကငသးျခငးမားသည အမားအသးျပၾကညရႈႏငသညစနစမားသ႔ ေျပာငးလရန အငတ ပညာရငမား၏ ၀ငးဝနး တကတြနးမႈဆသ႔ ဥးတညသြားေလရသည။ တစဥးတညးသာ အသးျပ၍ ရသညစနစမားႏငမတသညမာ ယငးကသ႔ေသာ စနစမား၏ရငးျမစကဒမားက စတဝင စားသည ပညာရင အားလးမ လသရငၾကား ရရႏင႐သာမက အျပညအဝ ဝငေရာကအသးျပ၍ရပါသည။

ရငးျမစကဒမားက အမားသေအာငလပျခငးက ဆန႔ကငသညသမားက လကရရရေနသာ စနစအမားစမာ ၿပးျပညစမႈမရေၾကာငးႏင ၎ကဒမားအား အမားသေအာငျဖန႔ေဝျခငးက တကခက လာႏငေျခရသညသမားႏင ျပညသမားအား အားနညးခကက ျမငသာေအာငလစျပသလျဖစေန ေၾကာငး ေဆြးေႏြးျငငးခနလကရၾကသည။

လၿခေရးဆငရာကြနပတာပညာရငအမားစအပါအဝင ရငးျမစကဒမားကအမားအသး ျပႏငရန ဖြငထားေပးျခငးအား ေထာကခသညသမားက ကဒက အမားသေအာငျဖန႔ေဝျခငးက ျပနာမား ထြကေပၚလာႏငေစေသာလညး အေျဖမားက လငျမနစြာ ရာေဖြေတြ႔ရႏငရန အာမခခကရသညဟဆၾကသည။ ရငးျမစကဒမားက ဖြငေပးထားရန အေရးဆေနသမားက ကဒက လ႕ဝကစြာထားျခငးသည “ေရေရရာရာ ရငးလငးမႈမရသညမတစဆင လၿခရနၾကးပမးမႈ” အျဖစသာျမငၾကၿပး စနစ၏ အားနညးခကမားက အတြငးပငးမလအနညးငယသာ သႏငသည အေျခအေနတစရပက ဖနတးေပးသညဟ ဆၾကသည။

ရငးျမစကဒကဖြငထားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားက ဖြ႔ၿဖးတးတက ေစရန အားထတမႈမားေဆာငရြကေနၾကေသာလညး လကရတြငမ ယငးကသ႔ေသာ စနစမားက အဆငသင႔ရႏင ျခငးမရေသးေပ။3

ရငးျမစကဒမားကရရႏငမႈသည နညးပညာဆငရာအျပညအဝပြငလငးျမငသာမႈဆသ႔သြားသည ေျခလမးတစ ရပျဖစေၾကာငး မတသားထားသငသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတစခ၏ သေဘာသဘာဝက ျပညဝစြာနားလညႏငရနမာ လျဖင႔ဖတႏငေသာရငးျမစကဒမားက စကကဖတႏငေသာကဒအျဖစသ႔ ဘာသာျပနရာတြငသးသည ပရဂရမမား၊ မေပးျခငးစနစ၏

3 ရငးျမစကဒက ဖြင႔ေပးထားေသာ e-voting စနစမားဖြ႔ၿဖးလာေအာငလပေဆာငေနေသာအဖြ႕တစခမာ US Open Source Digital Voting Foundation ျဖစသည။

16

International IDEA

အမာထညပစၥညးမား (Hardware) ႏင လပငနးေဆာငရြကျခငးစနစတ႔က ေကာငးမြနစြာ ခြျခမး စတျဖာသးသပရနလအပသည။

မဆႏၵရငအစစအမနျဖစေၾကာငးစစစမႈပါဝငသညစနစမားႏင မပါဝငသည႔ စနစမားအလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအခ႕အား ဆႏၵမေပးျခငးအတြကသာလင

အသးျပရနရညရြယၿပး မဆႏၵရငအစစအမနျဖစေၾကာငး စစစျခငးက လျဖင႔သာ လပေဆာငၾကသည။ အျခားစနစမားတြငမ အဆပါစစစျခငးအတြက အလကထေရာနစ မစာအပ (သ႔မဟတ) အလက ထေရာနစနညးျဖင စာရငးသြငးျခငး အေပၚအေျခခသည သးသန႔အစအစဥတစခပါဝငသည။ အငတာနကမ တစဆငမေပးသညစနစအားလးႏင မရအတြငးတြငထားရသညမေပးစကအခ႕တြင အဆပါစစစသညစနစပါဝငပါသည။

မဆႏၵရငအစစအမနျဖစေၾကာငးစစစျခငးႏင မထညျခငးလပငနး ႏစခစလးက ေဆာငရြက ေပးသည မေပးျခငးစနစသည ပငကအားျဖင ေဝဖနမႈမားႏင မသမာမႈမားအား လမးဖြငေပးထားသကသ႔ ျဖစတတပါသည။ အဆပါလပငနးႏစရပစလးက တငးတငးကပကပ ခြျခားထားသညတငေအာင အတြငးမ ေအာပေရတာမားက အဆပါေဒတာႏစစက အျပနအလနစစေဆး (Cross-check) ႏငေျခရပါေသးသည။ ဤျဖစႏငေျခေၾကာင နညးပညာဆငရာႏင လပထးလပနညးဆငရာ လၿခေရးစႏႈနးမားက ေသခာစြာ ခမတထားရန လအပသည။ ယငးစႏႈနးအတငးအတာမားက အဆပါေဒတာႏစစက မညသည အေျခအေန၌မဆ ခတဆကႏငမႈမရေအာင အာမခေပးထားရပါမည။ လ႕ဝကမေပးမႈသည ယငးအတငးအ တာစႏႈနးမားအေပၚ မခေနၿပး စတ၀ငစားသညက႑စမပါဝင ပတသကသမားအား လအပလာလင ရငးလငးစြာသ႐ပျပႏငရနႏင ရငးျပႏငရန အေရးႀကးလပါသည။

ႏငငတကာကေရးဆြေသာ စနစမားႏင ျပညတြငးမေရးဆြေသာ စနစမားအထကတြငေဖာျပထားသည နယပယအေၾကာငးျခငးရာမားအရ ယၾကညစတခရ၍

လၿခသည အလကထေရာ နစမေပးျခငးစနစမားက ေရးဆြျခငးသည ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႕တစခတညး သ႔မဟတ ျပညတြငးမ အခ ေၾကးေငြယ၍လပကငေသာ အငတက႑၏ စြမးေဆာငရညမားက ေကာလြနၿပး ႀကးမားစြာ အားထတရမည႔ ကစၥရပတစချဖစေလရသည။ ထ႔ေၾကာင႔ EMB အမားစက အလကထေရာနစမေပးျခငးစနစမားက ႏငငတကာမ ေရာငးခသမားထမ ဝယယေလရၾကသည။

အမားအားျဖငမဆႏၵရငမားစြာရသညႏငငမားမ EMB မားသညသာ အလကထေရာနစ မေပးစနစက ျပညတြငး၌ ေရးဆြ၍ ေရရညထနးသမးမႈက လပေဆာငႏငပါလမမည။ ဤနညးလမး၏ အေရးပါေသာ ေကာငးကး တစ ခမာ စနစ၏ကနကစရတမားက ျပညတြငးဓနအငအားကသာ ကခရၿပး လပငနးစဥထတြင ျပညတြငး၌ပင စြမး ေဆာငႏငရညက တညေဆာကရနထည႔သြငးထားသည အခကပငျဖစသည။ တစခနတညးတြငပင အျခားေသာႏငငမား၏ အေတြ႔အႀကမားမရရသည သငခနးစာမားက ျပညတြငးမ တညေဆာကထားသည စနစအတြငးသ႔ ထညသြငးရနမာမ ခကခႏင ပါသည။ ျပညတြငး၌ အလကထေရာနစျဖငမေပးစနစက ေရးဆြရာတြင လအပခကမားရေနသည႔ အေျခအေနတြင ထအမားကမျပလပရန အေရးႀကးၿပး အျပညျပညဆငရာမ ရရသည စနစမားက ႏႈငးယဥ၍ ျပနလညသးသပ႐မက ေနာကဆးျဖစရပမားႏင သေတသနတ႔က ဆနးစစအကျဖတျခငး၊ ျပညတြငးလအပခကမားကနားလညမႈရျခငးအား ဤဆနးစစခကျဖင ခတဆကေပးျခငးအျပင နညးပညာက မတဆကရာ၌ ကးေၾကာငးဆေလာမႈ ရျခငးတ႔မာအေရးပါလသည။

ျပညတြငးတြငေရာ ႏငငတကာတြငပါ အပထညေပးသည႔ ေရာေႏာသညနညးလမးမာ ႏငငတကာမ ေရာငးခ မည မတဖကအဖြ႔အစညးမားက ျပညတြငးကမၸဏမားႏင ပးေပါငး၍ ႏငငအတြငး အလကထေရာနစမေပး စနစ၏ အစတအပငးအခ႕က ထတလပရနျဖစၿပး ယငးကသ႔ျပလပျခငးျဖင အခ႕ေသာ ကနကစရတမားက ျပညတြငးစးပြားေရးအတြငးသ႔ ျပနလညလညပတသြားေစႏငသည။

17

International IDEA

ၿပးခသညအခနးတြငေဖာျပထားေသာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ၏ အကးေကးဇးတ႔ သည EMB တစခ က ဤနညးပညာက မညသညအတြကေၾကာင မတဆကအသးျပရနစဥးစားရသနညးဆသည အေၾကာငး တရားမားႏင႔သာ သကဆငမႈရႏငသည။ ရလဒမားက ပ၍လငျမနစြာ လပကငေဆာငရြကျခငး၊ မသမာမႈမားက ကာကြယျခငးႏင မဆႏၵရငမားအား ပ၍ေကာငးမြန သည ဝနေဆာငမႈမားေပးျခငးတ႔ကသ႔ေသာ ထည႔သြငးစဥးစားမႈမားသည တစခါတစရ ျမငမားေသာ ဥးစားေပးလပငနးမားျဖစသည။

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက မတဆကအသးျပရျခငးအတြက ျဖစေလ႔ျဖစထ ရသည႔ ေစ႔ေဆာမႈတစခမာ ႏငငတစခ၏ သ႔မဟတ က႑စမပါဝငပတသကသမား၏ နညးပညာဆငရာ စြမးေဆာငရညမားက ျပသရနျဖစသည။ ယငးကသ႔ေသာေရြးခယမႈသည ႏငငအတြငး၌ရရေနသည ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈအား ျပငပကမ႓ာအား ျပသႏငသညဟ မၾကာခဏဆသလပင ယၾကညေလရၾကသည။ နညးပညာ၏ အျပဌာနးခ4 ေထာငေခာကထသ႔ ကဆငးျခငးမေရာငၾကဥရနအတြက အဆပါအေၾကာငးတရားမာ အလကထေရာနစ နညးျဖငမေပးျခငး မဟာဗဟာက အသးျပရသည အဓကအေၾကာငးတရားမျဖစေစသငေပ။

မမတ႔၏ေမာမနးခကအတအကမာ မညသညအရာမားပငျဖစေစ EMB တစခသည အမးမးေသာ ေယဘယရညမနးခကမားအား ေအာငျမငေအာငေဆာငရြကရန အၿမတေစ ရညမနး ထားသငပါသည -

• မမတ႔ေရြးခယထားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ၏ အကးေကးဇးမား သည အျခားေသာ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမားႏင ႏႈငးယဥရာတြငျဖစေစ၊ စာရြကျဖငမေပးျခငးစနစႏင ႏႈငးယဥရာတြငျဖစေစ ဆးကးမားထက အေလးသာ ေနသင သည။

• အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအတြက မညသညထပေဆာငးကနကစရတမဆ ဤစနစမ ထြကေပၚလာမညဟ ေမာမနးထားသည ရလဒအကးအျမတမားႏငႏႈငးယဥလင ကခရသညမ တနသငသည။

• ႀကးမားေသာေရာငးခသတ႔၏ပါဝငမႈလအပလငေတာငမ EMB တစခသည အလကထေရာနစ နညးျဖငမေပးျခငးစနစက အလးစထနးခပထားႏငမည စြမးေဆာငရညရသင (သ႔မဟတ) တညေဆာကထားသငသည။ ျပငပမအဖြ႔အစညးတစခအေပၚ မခမႈမလး၀ကငးလြတေစရနအတြက ကနဥးစတငအသးျပခနတြငသာမက ေရရညေဆာငရြကေနခနတြငလညး EMB တစခအေနျဖင လေလာကသညအရငးအျမစမားက ရရေနရမညျဖစသည။

• အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစသစသည ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႕က ကညရာ ေရာကသငသညသာမက ႏငငသားမားအတြကလညး ဝနေဆာငမႈတစချဖစသငသည။ ၎အား မဆႏၵရငမားကမေပးရာတြငပမလြယကေအာငျပလပထားသငသည (သ႔မဟတ) အနညးဆး အားျဖင အတတက လပထးလပနညးမားႏင ႏႈငးယဥပါက ပမေသာခကခမႈမား မဖနတးေစသငေပ။

• ေနာကဆးအေနျဖင ျပညသမားႏင႔ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအတြငး က႑စမ ပါဝင ပတသကသမားက ၎မေပးသည႔စနစက ယၾကညသငၿပး ယငးအေပၚတြင စတခမႈမား ရေနသငသည။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစအေပၚ ၎တ႔၏ယၾကညမႈက တညေဆာကရာတြင က႑စမ ပါ၀ငပတသကသမား၏ ဘာမမသျခငးအေပၚ အေျခချခငး ထကစာလင ၎စနစအား ေကာငးစြာနားလညျခငးႏင ယၾကညစတခရစြာ အေကာင အထညေဖာ ေဆာငရြကျခငးတ႔အေပၚတြင သာ အေျခခ၍ တညေဆာကသငပါသည။

ယၾကညမႈတညေဆာကျခငးသည အေရးအပါဆးႏင အားလးအားၿခငသည ရညမနးခက တစရပလညး ျဖစႏငသည။ ေနာကတစခနးတြင တငျပထားသည ယၾကညမႈပရမစသည ယၾကညမႈကတညေဆာကရာတြင ထးျခားသည႔အခကမား မညမပါဝငေနပက နားလညေစရန အေထာကအကျပႏငပါသည။

4 လ႔အသငးအဝငးတစခ၏ နညးပညာသည လမႈေရးေျပာငးလမႈအတြက မလေမာငးႏငအားပငျဖစသည ဟေသာ ထင ျမငခကျဖစသည။

18

International IDEA

“ မေပးသညစနစတစခေကာငး/ မေကာငးဆသညမာ ျပညသလထက ၎စနစအား

ေကာငးသည/ မေကာငးသည ဟယၾကညျခငး အေပၚမာပင

မတညသည ”။

McGaley and Gibson, 2003

“ လအမားသည လျခေနသညဟထငျမငေနလင

သ႔မဟတ ခစားရလင

မလျခေသာစနစမားအား သးစြမည ျဖစသည ”။

Oostveen and van den Besselar, 2004

ျပညသတ႔၏ယၾကညမႈႏင စတခမႈတ႔မတစဆငအမားယၾကညလကခေသာ ေရြးေကာကပြ လပငနးစဥတစရပသ႔

ပရမစ၏ ထပဆးအပငးဟဆရမည အႏမပနးတငသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး စနစက အသးျပျခငးအားျဖင ေရြးေကာကပြဆငရာျပျပငေျပာငးလမႈ၏ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ စနစသစအေပၚ ျပညသတ႔၏ ယၾကညမႈႏင စတခမႈတ႔ ျမငမားေစျခငးပငျဖစသည။

အစပငး၌ ျပညသတ႔၏ ယၾကညမႈသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး အား စတငမတဆကခနတြင တညရေနေသာ လမႈ-ႏငငေရးအေျခအေနမားေပၚ၌ မားေသာအားျဖင တညမေနသည။ ၎အေျခအေန အတြငးရ အခ႕ေသာအခကမားက အလကထေရာနစနညးျဖင အလးစပါ၀ငေသာမေပးျခငးစနစအား အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကမႈမဟာဗဟာမ တက႐ကကငတြယေျဖရငးႏငပါသည။ သ႔ရာတြင EMB တစခအေပၚ ယၾကညမႈ ကငးမေနျခငး (သ႔မဟတ) ႏငငေရးအရ (သ႔မဟတ) နညးပညာအရ အေျခခကက အတကအချပေနျခငးတ႔ကသ႔ေသာ အျခားကစၥမားသည ေျပာငးလရနပ၍ခကခမညျဖစသည။

လမႈ-ႏငငေရးအေျခအေနက အေထာကအကျပသညဆလင အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးစနစအား စတငမတဆကကငသးရာ၌ ထငရားစြာအကအညျဖစၿပး နညးပညာဆငရာ အေသးစတအေကာငအထည ေဖာေဆာငရြကရာ၌ ျဖစေပၚလာႏငသည ျပနာမားကပင ယာယဖးလႊမးထားႏငေပသည။ သ႔ေသာလညး နညးပညာအားျဖငအားနညးသည စနစတစခအေပၚ ယၾကညမႈသည လမးလြသ႔ေရာကသြားႏငသည။ လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြကမႈ၊ နညးပညာပငးဆငရာ (သ႔မဟတ) ဥပေဒေရးရာအေျခခအတျမစမားတြင အားနညးျခငးမားသည တျဖညးျဖညးေပၚထြကလာၿပး အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးစနစကသာမက (အထးသျဖင) ေရြးေကာကပြႏငစပလဥးျပး ႏငငေရးေရခနျမငတကေနခနမးတြင ေရြးေကာကပြ လပငနးစဥတစခလး ကပင အမားကလကမခသည႔အျဖစသ႔ေရာကရသြားေစႏငသည။ အကးဆကအျဖစ ဂာမနႏငင၊ အငယာလနႏငငႏင နယသာလနႏငငတ႔တြငျဖစပြားခသလမး ႏငငတစႏငင၏ ေရြးေကာကပြ မေဘာငမ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစက လးဝဖကသမးလကရျခငးမးအထ ျဖစသြား ေစႏငပါသည။

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစႏငစပလဥးသည နညးပညာပငးဆငရာႏင လပငနးေဆာငရြကျခငး ဆငရာအတျမစတ႔ ခငမာသညတငေအာင အႏႈတလကၡဏာေဆာငေသာ လမႈ-ႏငငေရးအေျခအေနသည ျပငးထနေသာ အႏရာယတ႔ကျဖစေစပါသည။ အလကထေရာနစ ျဖငမေပးစနစက ပြငလငးျမငသာမႈရစြာ ျပလပရနခကခၿပး လပငနးေဆာငရြကမႈမားက ေရတကာလအတြကသာမက အလယအလတကာလတြငပင ကၽြမးကငပညာရငမဟတသည ျပညသ တ႔အား နားလညႏငေစရနခကခပါသည။ လမႈေရးအရႏင ႏငငေရး အရ ေထာကခမႈအားနညးျခငးသည ယၾကညစတခရသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတစခက အေကာငအထညေဖာ ေဆာငရြကျခငးအား ေႏာငေႏးေစသည။ အဘယေၾကာငဆေသာ မေထာကခသညသမားက အလက ထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးတြင ရေနသည အားနညးခကအခ႕က ေထာကျပျခငးျဖင ဤအလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး နညးပညာအေပၚ ယၾကညမႈက ေလာပါးေစရန ပ၍ လြယကစြာျပလပႏင ေသာေၾကာငျဖစသည။.

19

International IDEA

ပ ၁၊ ယၾကညမႈပရမစ

အမားယၾကညအသအမတျပေသာ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ

လမႈ-ႏငငေရးဆငရာ အေနအထား

လကေတြ႕လပငနးေဆာငရြကျခငးဆငရာ/ နညးပညာပငးဆငရာအေနအထား

ျပညသလထ၏အျမငယၾကညမႈႏင စတခမႈ

EMBဂဏသကၡာရမႈ

ပမကယျပန႔ေသာ ေရြးေကာကပြဆငရာ မေဘာင

ႏငငေရးဆငရာအားလးသေဘာတညမႈ

ႏငသမား-႐ႈးသမား

ဂဏမာန

လမ ႈေရးဆ ငရာကၽ ြမးကငပညာရငမ ား

အရပဖက လမ ႈအဖ ြ ႔အစညးမား၊

တက က ြလ ႈပရ ားသမ ားမဆႏ ၵရငမ ား

အခနလမႈေရးဆငရာ လကခေပးမႈ

ရငးႏးကၽြမးဝငမ

စြမးေဆာငရည တညေဆာကျခငး

EMB ၏ စြမးေဆာငႏငမႈပငဆငမႈ/ ေရာငးခသအား

မခရျခငး။မဆႏၵရငမားအား ပညာေပးျခငး။

စးပြားေရးဆငရာတငဒါေခၚျခငး။

ကနကစရတမား။အမအခကငးေသာ ေရာငးခသမား။

အဂတ လကစားျခငး။

အငစတႀကးကငလညစားျခငး။

ကရႈးျခငးမား။အေျခခအေဆာကအဥး။ပြငလငးျမငသာမႈရျခငး။

စာရငးစစမႈမား။ စစေဆးမႈျပျခငး။

ဥပေဒေရးရာလ႕ဝကထားမႈ။

ပြငလငးျမငသာမႈ။ လပထးလပနညး မား။

အခနတစဆငျပးတစဆင

ခဥးကပနညး။ျဖစႏငေျခ။

စမးသပမႈမားႏင ေရ႕ေျပးစမးသပေဆာငရြကခကမား။ တစစတတစေဒသအား ျဖငမတဆကေပးျခငး ( Partial Rollout)

လမႈ-ႏငငေရးဆငရာပတဝနးကင

ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႔အေပၚယၾကညမႈႏင ပ၍ကယျပန႔ေသာ ေရြးေကာကပြမေဘာငအား စတခယၾကညမႈအလကထေရာနစနညးျဖငမေပးစနစသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအတြက တာဝနယမႈက မ႐ဝနထမး ေထာငေပါငးမားစြာထမယလကကာ ဤတာဝနကဗဟေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသညအဖြ႔ ႏင အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးစနစက အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကသမားထတြင ထားရလကသည။ ထသ႔ ျပလပလကျခငးအားျဖင မ႐အဆင မသမာမႈႏင ႀကးကငလညစားမႈက အႏရာယက ေလာပါးေစၿပး ဗဟအဆင ႀကးကငလညစားမႈ အႏရာယကေတာ သတထားရသည။

အဆပါကစၥမးသည မ႐တာဝနရသမားအေပၚ ျပညသလထ၏ယၾကညမႈနညးၿပး ဗဟ ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြမႈအဖြ႔ EMB က ယၾကညသည အေျခအေနမးတြင အကးျဖစထြနးေစသည။ သ႔ေသာ ဗဟ EMB တညေဆာကပက ယၾကညမႈအားနညးသည ပတဝနးကငအေျခအေနမးတြင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစက မတဆကကငသးျခငးသည ျဖစေပၚလာႏငေျခရေသာ ဗဟအဆင ႀကးကငလညစားမႈႏင ပတသကသည ေကာလဟာလမားျဖစေပၚေစရန

20

International IDEA

အေၾကာငးအရာတစခလြယကစြာ ျဖစသြားေစႏငပါသည။ အခ႕ေသာေကာလာဟလမားမာ ေခပရန ခကခႏငပါသည။

International IDEA ၏ ေရြးေကာကပြဆငရာစမခန႔ခြမႈဒဇငးလကစြစာအပ (Handbook of Electoral Management Design) တြင EMB မား ယၾကညမႈရရႏငရနအတြက လမးညႊနမမားအျဖစ လြတလပမႈ၊ ဘကမ လကမႈ၊ ႐းသားမႈ၊ ပြငလငးျမငသာမႈ၊ အကးျဖစထြနးမႈ၊ ပေရာဖကရငနယကမႈႏင ဝနေဆာငမႈစတသ ေဘာရမႈတ႔က ေဖၚျပထားသည။ EMB တစခသည ယငးနယပယမားတြင ျပနာရခ႔ေသာမတတမးရပါက ၎တ႔ႏင႔ဆကစပေနေသာ သသယတ႔သည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးမတစဆင ပမခ႕ကားလာ ႏငပါသည။

အငတာနကျဖငမေပးျခငးက ၂၀၀၅ခႏစတြင မေပးရနေရြးခယႏငသည ေနာကထပနညးလမးတစခအျဖစ မတဆကေပးခ႔ၿပး အစပထမပငးကပင ကယကယျပန႔ျပန႔ျဖင ယၾကညမႈကရရခသည။

အကစတးနးယားသည ပဋပကၡမရသည ႏငငတစချဖစျပး ၎၏အငစတးကးရငးမားအေပၚ ျမငမား သညယၾကညမႈ ကလညးရရထားသည။ အလကထေရာနစမေပးျခငးႏင႔အတ ၎ႏငငမအငစတကးရငး မားက ပ၍ကယျပန႔ေသာ ဒဂစတယ စနစသ႔ေျပာငးလျခငး အစအစဥမား ျပလပခ႔သည။ ၂၀၀၇ ေရြးေကာကပြမားမတငခင အကစတးနးယား၏ e-government အေျခခအေဆာကအဥးက ႀကးႀကးမားမားကြနပတာေဒတာမားခးယတကခကမႈမား (Hacking attack) ျဖစပြားခ႔သည႔တင ဤယၾကညမႈက မေလာပါးေစခ႔ပါ။

၂၀၁၁ ခႏစတြင ဆႏၵမအားလး၏ ၂၄% နးပါးအား အြနလငးမ မေပးခၾကျခငးျဖစသည။

အကစတးနးယားႏငင (Estonia)

DRE က အေျခခေသာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက ၂၀၀၄ခႏစတြင ဗနဇြလားႏငင၌ မတဆကကငသး သညအခနတြင သကဆငရာ EMB ၏ ဘကမလကမႈအေပၚယၾကညမႈမာ အလြနတရာကနညးပါးေနခပါသည။ ႏငငအဝမးကယျပန႔စြာျဖစပြားေနေသာ မသမာမႈမားက အလကထ ေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစျဖင႔ ထနးခပဟန႔တားမႈမ ရရလာႏငသည အကးေကးဇးမားသညလညး ဗဟအဆငအား ယၾကညမႈကငးမျခငးေၾကာင႔ အရာမထငျဖစခ႔ရသည။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငး စနစသစအားအသးျပ၍ ရလဒမားက ႀကးကငလညစားသြားမညကလညး ေၾကာကရြ႕ ခၾကသည။

၎အေၾကာကတရားႏင မဆႏၵရငမားႏင မေပးမႈတ႔အၾကား အျပနအလနခတဆကစစေဆးႏငသညဟ ေသာ သအရအရျဖစႏငေျခက ဖယရားမေပးႏငသည႔ နညးပညာဆငရာအားနညးခကမားႏင ပးေပါငးကာ ၂၀၀၅ ေရြးေကာကပြမတငခင ရကအနညးငယ၌ပင အေရးပါေသာ အေျခအေနတစရပက ဖနတးခသည။

အမား၏လကခမႈက ျပနလညရရရန ထေရာကသညကထးတြင မ႐စစေပါငး (၄၅) ရာခငႏႈနးမ (ယငးအေရအတြကမာ သာမနအားျဖငလေလာကသညဟယဆၾကသည ေသးငယေသာ နမနာေကာက ယျခငးမားထက မယဥသာေအာငပ၍မားျပားလပါသည) စာရြကမတတမးမားအား ႀကးႀကးမားမားျပနလည ေရတြကရမႈႏင အလအေလာက အမးအစားခြျခားသည႔ လပငနးစဥက ဖကသမးလကျခငးလညး ပါဝငသည။ ၎သ႔လပေဆာငျခငးအားျဖင လပငနးစဥက ပ၍ကနကစရတမားသြားေစၿပး စာရြကက အေျချပသည႔စနစႏင ႏႈငးယဥၾကညပါက ကနကစရတသကသာမႈ မရေတာပါ။ သ႔ေသာ ၎သညသာလင ယၾကညမႈကငးမျခငးႏင စပလဥးျပး နညးပညာကယတငကမကစားႏငသညအတြက ေရြးခယလကရသည တစခတညးေသာ ကစားရနနညးလမးျဖစခပါသည။

ဗနဇြလားႏငင (Venezuela)

21

International IDEA

၂၀၀၆ခႏစတြင ပထမဥးဆးေသာအလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးမတငခင ရကသတပတမားသာလေတာသညအခနတြင အစးရသည စာရြကျဖငမေပးျခငးက ျပနလညကငသးရနဆးျဖတလကရသည။ မအႀကအဖနလပျခငးက သသယရသည အတကအခဘကမ ဖအားမားေၾကာငျဖစသည။

ဘာရနးႏငင (Bahrain)

မညသည နညးပညာျမႇင႔တငမႈႏငမဆ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမား သည လကရစြမးေဆာငရညက ပမျမငမားလာေစႏငသည။ သ႔ေသာ ကနဥးစြမးေဆာငရည နမပါးေနပါက ဆန႔ကငဘကလညးျဖစသြားႏငေျခရသည။ အေပါငးလကၡဏာေဆာငသည အကးသကေရာကမႈမားမာ ေမးမနလာသေယာငရၿပး ယၾကညမႈနညးပါးၿပးသားျဖစေနပါက မယၾကညမႈသည ျမငမားလာႏငေျခရသည။

EMB ကယတငအေပၚတြင ယၾကညမႈရ/မရႏင႔ပတသက၍သာမက ပ၍ကယျပန႔ေသာ ေရြးေကာကပြမေဘာငႏင စပလဥး၍လညး ယၾကညမႈကစၥက ထညသြငးစဥးစားရန အေရးႀကး လသည။ ေရြးေကာကပြစနစဒဇငး၊ ေရြးေကာကပြအျငငးပြားမႈမားႏင တငၾကားခကမားက ကငတြယ ေျဖရငးသညနညးလမးမား၊ တာဝနရသမား (သ႔မဟတ) အစးရ စသညတ႔က က႑စမ ပါဝငပတသကသမားက ယၾကညစတခမႈမရသည ပတဝနးကင တစခတြင သကဆငရာ EMB သည ကယကယျပန႔ျပန႔လကခၾကသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစတစခ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနအတြက လအပေသာ ယၾကညမႈအဆငတစခရရရန ခကခလမ မညျဖစ သည။

ေနာကဆးတြင ကယျပန႔သည လမႈေရးဆငရာ လကသင႔ခမႈရရလာေစရန မေပးျခငး နညးပညာသစက မဆႏၵရငမားအတြက အကးရသညဆသညက ရငးလငးစြာ ျပသေပးရန လအပပါသည။ မေပးျခငးပမလြယကလာျခငး၊ ႏငငသားမား ပမလကလမးမလာျခငးႏင ပမအဆင ေျပျခငးတ႔ျဖစေပၚလာပါက ၎တ႔သညလညး စနစသစက ပ၍လြယကစြာလကခအားေပးလာလမ မညျဖစသည။

ႏငငေရးအရ အားလးသေဘာတညမႈအလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစ၏ အကးေကးဇးမားႏင စပလဥး၍

ႏငငေရးအရအားလး သေဘာတညမႈရရပါက အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစက မတဆကကငသးရာတြင အလြယကဆးျဖစႏငပါသည။ သ႔ေသာလညး ႏငငေရးအရလႈပရား ေဆာင ရြကေနသမားသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက အေၾကာငးျပခကမားစြာေၾကာင ဆန႔ကငႏငၾကပါသည။ ၎တ႔တြင နညးပညာႏငစပလဥး၍ အမနတစကယ စးရမပပန ေသာေၾကာငေသာလညးေကာငး၊ မေပးျခငးစနစအသစက ၎တ႔၏အတကအခ မားအတြက ေကာငးကးျဖစသြားေစမညက ေၾကာက႐ြ႕ေသာေၾကာငလညးေကာငး၊ အျခားေသာပါတမားက ဤေရြးေကာကပြအစတအပငးက ေခတမေအာငျပလပလကႏငေသာေၾကာင ပ၍အမတရရသြား မညဟ ယၾကညေသာေၾကာငလညးေကာငး၊ ၎တ႔သည စနစအားအေကာငအထညေဖာေဆာငရြက မညသတ႔၏ လြတလပမႈက မယၾကညေသာေၾကာငလညးေကာငး အစရသညအေၾကာငးခငးရာ တ႔ေၾကာငျဖစသည။ ယငးကသ႔အတကအခမားကရငဆငရျခငး၊ ယၾကညမႈအားေအာငျမငစြာ တညေဆာကရျခငးတ႔သည ခကခ (သ႔မဟတ) ျဖစႏငရနမလြယကပါ။

ထ႔အတြကေၾကာင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမားက မတဆကကငသးရာတြငလအပသည ဥပေဒျပေရးရာေျပာငးလမႈမားက ေထာကခအတညျပၾကရာဝယ ပါတေပါငးစ၏

22

International IDEA

စးပြားေရးအရႏင မသမာမႈကာကြယေရးအရတ႔ေၾကာင ဘရာဇးႏငငတြင အလကထေရာနစနညးျဖင

မေပးျခငးက မတဆကကငသးရန တကကြႏးၾကားလာခပါသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက

တျဖညးျဖညးခငး မတဆကကငသးရနအတြက ႏစမားစြာၾကာျမငမညခဥးကပမႈတစရပက ေရးဆြခၾကၿပး

၎ခဥးကပမႈတြင ေအာကပါအဆငမားပါဝငပါသည။

(၁) ၁၉၈၆ခႏစမစတငၿပး လပငနးေဆာငရြကႏငမႈႏင အသးျပႏငမႈတ႔အေပၚ ျပလပထားသည ေလလာ မႈမား အပါအဝင မဆႏၵရငႏင ျပညသ႔ေရးရာသတငးအခကအလကေပးလပငနးမားေဆာငရြကျခငး။

(၂) EMB အတြငး စြမးေဆာငရညျမငတငျခငးႏင မရလဒေပါငးျခငးက ဒဂစတယပစျပလပျခငး။

(၃) ေဒသႏရအဆင နညးပညာကၽြမးကငေစရနအပါအဝင ကြနပတာအမာထညႏင ေဆာဝလမားက (Hardware and software) ဖြ႔ၿဖးတးတကေအာင ျပလပျခငး။

(၄) ဘရာဇးႏငငအတြငး စကကရယာမားအားစမးသပျခငး။

(၅) ဘရာဇးႏငင၏အေျခအေနႏင အေကာငးဆးကကညသည စကပစၥညးအမးအစားအေပၚတြင EMB က အၿပးသတ ဆးျဖတခကခမတျခငး။

(၆) အမးမးေသာပတဝနးကငတ႔တြင အရညအေသြးထနးခပမႈႏင စမးသပမႈျပလပျခငး။

(၇) ၁၉၉၆ခႏစ ေဒသႏရႏင ျမနစပါယေရြးေကာကပြမားတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက တရားဝငခြငျပျခငး။

(၈) ေရြးေကာကပြလြနျပနလညသးသပခကႏင ေနာကဆကတြအရညအေသြးစစေဆးမႈ။

(၉) ၂၀၀၂ အေထြေထြေရြးေကာကပြမားတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအား အျပညအဝ အသးျပမႈ။

နညးပညာအေပၚ ေနာကထပယၾကညမႈျမငတကေစရနအတြက ေဒတာခးယသည (Hacking) ၿပငပြတစခက

၂၀၀၉ ခႏစတြငကငးပခသည။

ဘရာဇးႏငင (Brazil)

ပပးမႈကရရရန ခဥးကပျခငး သည အလြနလမၼာေသာကစၥတစချဖစသည။ အေျခအေနအရ ဥပေဒျပ ေရးရာေျပာငးလမႈျပလပရန မလအပလငလညး ဤခဥးကပျခငးသေဘာတရားက အတတပငျဖစသည။

ဤအေျခအေနႏင ဆကစပေနသည အႏရာယျဖစႏငေသာ အေၾကာငးတစခမာ အလက ထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစအား ႏငငေရးအရ (သ႔မဟတ ပ၍အျဖစမားေသာ) အမးသားေရး ဂဏျဒပအရ မမတ႔၏ နညးပညာပငးဆငရာ အသပညာႏင ေခတမမႈတ႔က ထတေဖာျပသလစတျဖင မတဆကကငသးျခငး ပငျဖစသည။ အဆပါရညရြယခကျဖင ခဥးကပမႈမး၏ ပထမဆးေသာ သားေကာငမာ ေရရညတညတခငျမမႈ ႏင အဓပၸာယရေသာကနကစရတသကသာမႈ အခးပငျဖစသည။ ဤသ႔ေသာ အေျခအေနပစမးတ႔တြင သငေလာမႈမရ (သ႔မဟတ) လေလာကမႈမရေၾကာငး သသာေနသည စနစမားကပင တြနးအားေပးေဆာငရြကလာၾကျပး ဂဏသကၡာကဆငးေစမည စမကနးတစခမ အရကရမညကစၥက ေရာငကဥရန လအပသညအတြက ေဆာငရြကျခငးဟ ထငျမင ယဆလာစရာရသည။

အေရးႀကးေသာက႑စမ ပါ၀ငပတသကသမားက မကႏာမပကရေစဘႏင အလက ထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက လအပသညအခနတြင ျပန၍ရပသမးႏငသည ေရြးခယမႈတစခ အေနျဖင စဥးစားကာ ခဥးကပျခငးသည ထအႏရာယကေလာနညးေစရန အေထာကအကျပပါသည။

23

International IDEA

လမႈေရးႏင႔ဆငေသာ အေနအထားအစးရမဟတသညအဖြ႔အစညးမားႏင ကၽြမးကငပညာရငမားကသ႔ အဓကလမႈေရး

လပရားေဆာငရြကသမားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးႏင ပတသက၍ ခငမာသည သေဘာထားမား (သ႔မဟတ) စးရမပပနမႈမားရေလရပါသည။ မအားျဖငဆရလင ထသတ႔ သည အလကထေရာနစမေပးျခငးက စတငရနစမေဆာငရြကခန အေစာပငးကပင ပါဝင ေဆာငရြကသငပါသည။ ၎တ႔အား ရညစးထားသည စနစႏငပတသကသည သတငးအခက အလကမား လေလာကစြာပပးေပးျခငးျဖငလညးေကာငး၊ သတ႔၏ စးရမပပနမႈမားအား ကငတြယေဆာငရြကရန အခနရေသးသည အေစာပငးအဆင၌ပင ၎တ႔အား ေဖာထတခြငျပျခငး ျဖငလညးေကာငး ပါဝငလာေစသငပါသည။

အငစတလၿခေရးကၽြမးကငပညာရငအဖြ႕မားသညလညး အမားအားျဖင အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးက ခငမာစြာဆန႔ကငေလရၾကသမားျဖစသည။ အတကအချပျခငးအခ႕မာ အတနငယ အေျခခကလၿပး လကရရရႏငသညစနစအမားစမာ ဤကသ႔ေသာအတကအခတ႔၏ စးရမပပနမႈမားက ကငတြယႏငျခငးမရေပ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအား မတဆက ကငသးမႈ၏ အကးေကးဇးမားအတြက အေပးအယအျဖစ အျမငလြမားမႈမားက ရငးလငးျခငး၊ အားနညးခကမားက ျပငဆငျခငး (သ႔မဟတ) အခ႕ေသာေဘးမားကလကချခငး အစရသညတ႔က ေဆာငရြကျခငးအားျဖင ၎တ႔၏စးရမပပနမႈမားက နားေထာင၍ကငတြယရနမာ အေရးႀကးလပါသည။

နညးပညာႏငမသကဆငသည စးရမပပနမႈမားကလညး အေလးအနကစဥးစားရန လအပပါ သည။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစမကနးမားေၾကာင မေပးျခငးထးစႏင ေရြးေကာကပြျဖစစဥတြင ၎၏လမႈေရး အရအေရးပါမႈတ႔ ေပာကဆးသြားမညက မလလားသည က႑စမ ပါ၀ငပတသကသမား၏ ေဝဖနမႈမားက ခရႏငပါသည။ ဥပမာအားျဖင အလကထေရာနစ နညးျဖငမေပးျခငးသည ပစၥညးကြယဝ၍ စာတတေျမာကေသာအပစမားက ပ၍ဆြေဆာငႏငသည အတြကေၾကာင ဒဂစတယျဖငခြျခားမႈက အားေပးသညဟ ေျပာဆၾကတာရပါသည။ အခ႕ ကလညး အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအေပၚ သးစြသမကနကစရတသည ႏငငသားမား စြာ၏ နစၥဓဝလအပခကမားက ျဖညစညးမႈမရသည ဇမခပစၥညးတစခသာျဖစေၾကာငး ေဆြးေႏြးျငငးခၾကပါသည။ ယငးကသ႔ေသာေဝဖနမႈမားက ကငတြယေျဖရငးႏငရနအတြက ေကာငးကးႏင ဆးကးမားအေပၚ ရငးလငးသညေလလာဆနးစစခကရလဒမား လအပပါသည။

ႏစေပါငး ၂၀ ၾကာအသးျပၿပးေနာက အခ႕ေသာအေျခအေနမားတြင လကရအသးျပေနသညစနစမားသည မျပား၏လ႕ဝကမႈက အႏရာယရႏငေၾကာငး တကကြလႈပရားသမားက ေဖၚထတျပသလကေသာအခါ ၂၀၀၈ ခႏစတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးကရပဆငးခသည။

ေရြးေကာကပြမားက စစဥကငးပရန တာဝနရသည ျပညထေရးႏင ဘရင႔ ဆကဆေရးဝနႀကးဌာန (Ministry of the Interior and Kingdom Relations) သည ဌာနတြငးကၽြမးကငမႈမရပ ေရာငးခသမားႏင စစေဆး၍အသအမတျပလႊာထတေပးသညအဖြ႕အစညးမားအေပၚသာ အလြနမခအားထားေနခေၾကာငး စစေဆးေရး ေကာမရငကေတြ႔ရခေလသည။ ထ႔အတြကေၾကာင မဆႏၵရငမားက ေဘာပငႏင မျပားပစကသာ ေျပာငးလ အသး ျပခရသည။

၎ကသ႔ျပနာမားရေနေသာလညး က႑စမပါ၀ငပတသကသမားစြာ၊ အထးသျဖငၿမ႕ေတာဝနမားႏင မဆႏၵရငမားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစက ယၾကညေနဆပငျဖစသည။ အတတမ အေပါငး လကၡဏာေဆာငသည အေတြ႕အႀကမားအေပၚအေျခခ၍ ၎တ႔သည မေပးသညကြနပတာမားက ျပနလညမတဆကကငသးေပးၾကရန ေတာငးဆေနၾကသည။

နယသာလနႏငင (The Netherlands)

24

International IDEA

၂၀၀၈ ခႏစတြင ေဒသတြငးေရ႕ေျပးစမးသပမႈမားျပလပၿပးေနာက PCOS အေျချပ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက ၂၀၁၀ ခႏစ၌ တစႏငငလးအႏ႔မတဆကခသည။

အေစာပငးစမကနးအဆငမားတြင ေႏာငေႏးမႈမားျဖစခၿပးေနာက စနစကအေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနအတြက တစႏစထကနညးသည အခနသာရရပါေတာသည။

ေရြးေကာကပြမတငခငတစပါတခန႔တြင PCOS ၇၅၀၀၀ စလးက မားယြငးစြာစစဥထားသညက ေတြ႔ရလကေသာအခါ စနစက ဖက သမးလကရနနးစပလာေတာသည။ ျပနာက ေနာကဆးအခနတြငမ ေျဖရငးခပါသည။ မေပးသညစကအားလးက ႐ပပငးဆင အားျဖင ျပနလညစစဥမႈ (Reconfiguring) ျဖင ေျဖရငးခရသည။

ေရြးေကာကပြအား ေအာငျမငစြာကငးပၿပးေနာက ေပၚထြကလာသညစးရမပပနမႈတစခမာ သကဆငရာ EMB အေနျဖင စနစေရာငးခသအေပၚ ႀကးမားသညအတငးအတာျဖင႔ မခေနရျခငးပငျဖစသည။

ဖလစပငႏငင (The Philippines)

အခန အမးမးေသာအဆငတ႔တြင အခနသည အေရးပါေသာ အေၾကာငးအခကတစချဖစသည။

လကေတြ႕လပငနး ေဆာငရြကမႈသေဘာအရ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက ညတြငးခငး မတဆကကငသး၍ရႏငမည မဟတေပ။ သ႔ေသာ ၎ကလမႈေရးအရလကခလာရနမာ နညးပညာပငးဆငရာအေကာငအထညေဖၚ ေဆာငရြကျခငးသးသန႔ထက ပ၍ၾကာရညႏငသညဟ လကေတြ႕ကကေမာမနးႏငပါသည။ ပမနအားျဖင ဆရလင ျပညသမားႏင က႑စမပါ၀ငပတသကသမားက ၎တ႔၏ကယပငအေတြ႔အႀကႏင ဗဟသတတ႔အေပၚအေျခခ၍ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးအေပၚ ယၾကညမႈမရခငကာလတြင နညးပညာပငးဆငရာခ႕ယြငးခက (သ႔မဟတ) ႏငငေရးအရအျငငးပြားမႈ မရဘႏငသာမက၊ ယၾကညရသည ရလဒမားႏင ေရရညအမားျပညသပညာေပးျခငးလပငနးမားျဖစထြနးလာေစရန မားစြာေသာ ေရြးေကာကပြစကဝငးတ႔က ေကာျဖတရလမမညျဖစသည။ မအားျဖင အလကထေရာနစမေပးျခငးက မတဆကကငသးရာတြင သတငးအခကအလကေပးသညလႈပရားမႈမားႏင အျပနအလနတကၾကြေဆာငရြကသည လႈပရားမႈ မားက နညးပညာဆငရာအေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈမတငမ ေကာငးမြနစြာ စတင ေဆာငရြက ထားသငပါသည။ သ႔မသာ စနစ၏ နညးပညာပငးက လမႈအေျခအေနမား၏ တ႔ျပနမႈႏင စးရမပပနမႈမားအေပၚ အေျခခ၍ ပေဖာလာႏငေျခရမညျဖစသည။

လကေတြ႕လပငနးလပေဆာငျခငးဆငရာႏင နညးပညာဆငရာ အေျခခအတျမစမား

အားေပးေထာကပမႈမားျပလပသည လမႈ-ႏငငေရးဆငရာ ပတဝနးကငတစခ ျဖစေပၚလာ ေစျခငး (သ႔မဟတ) ျဖစေပၚလာေစရနျပငဆငျခငးသည အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးက ေအာငျမငစြာ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကႏငမႈအတြက အလြနအေရးပါသညအခကျဖစသည။ တစခါတစရတြင ထသ႔ေသာလမႈ-ႏငငေရးဆငရာ ပတဝနးကငက ႀကးမားစြာ အားေပးေထာကပထားပါက ည႔ဖငးစြာ ဒဇငးထတထားသည (သ႔မဟတ) အသးျပရန သငေတာမႈမရသည မေပးျခငးစနစမးကပင အခနအတနၾကာအထ

25

International IDEA

ေအာငျမငစြာအသးျပႏငေပသည။ သ႔ေသာလညးအေျခခနညးပညာဆငရာ ျပနာမား အလြနႀကးမားလာပါက ၎တ႔သည အေႏးႏငအျမနဆသလပင လပငနးစဥက ႐ႈပေထြးေစပါလမမည။ အခနသညလညးအကဥးအကပျဖစေန၊ အားနညးေသာ (သ႔မဟတ) မလေလာကေသာ အမားျပညသပညာေပးျခငးႏင သတငးအခကအလကေပးျခငးလႈပရားမႈမားလညးရေန သည အေျခအေနမးတြင ေ၀ဖနမႈမားအား သဘာဝအရတန႔ျပနမႈတစခအျဖစ သကဆငရာ EMB အတြငး၌ မမကယမမ ခခကာကြယေသာ အေနအထားမား အလြယတကထြကေပၚလာမညျဖစသည။ ကစၥရပမား ပ၍ျမငသာလာသညႏင႔အမ ေရြးေကာကပြဆငရာလပငနးစဥႏငပတသက၍ သသယမားျဖစေပၚလာၿပး ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသည႔အဖြ႕ႏင႔ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး စနစက ယၾကညစတခမႈေပာကဆး လာမညျဖစကာ တစခနတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပး စနစအား လးဝဖယရားပစရသညအဆငအထ ေရာကရသြားႏငသညျဖစပါသည။

ထ႔ေၾကာင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအေပၚ ယၾကညမႈရရကးနပေစရန အတြက မမတ႔ေရြးခယထားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအား ခငမာေသာ နညးပညာပငးဆငရာ အတျမစေပၚတြင တညေဆာကၾကရမညျဖစသည။ ယငးကသ႔ေသာ နညးပညာ ဆငရာ အတျမစမားတြင ဥပေဒဆငရာ၊ အငစတ၊ ပေရာဂကစမခန႔ခြမႈ၊ စးပြားေရးႏင အခနတ႔ႏင စပဆကသည ႐ႈေထာငတ႔ပါရ ေလသည။

စြမးေဆာငရညျမငတငျခငး အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက ေရြးေကာကပြစမခန႔ခြသည႔အဖြ႔အတြငးရ ကၽြမးကင

မႈ (သ႔) စြမးေဆာငရညကငးမျခငး ျပနာအတြက နညးပညာဆငရာ အေျဖရာမႈတစခအျဖစ မျမငသငပါ။ ၎အျမင ႏငဆန႔ကငဘကကစြာပင အဆပါစနစအသးျပရနအတြက EMB တစခ၏ အဆငအားလးတြငသာမက အျခားေသာျပငပမ အဓကပါဝငပတသကသမား၌ ကၽြမးကငမႈႏင စြမးေဆာငရညျမႇငတငျခငးက ပမ၍လအပပါသည။

EMB မားအတြက အခကခဆးေသာလပငနးတာဝနမားထမတစခမာ ႀကးၾကပေရး၊ ထနးခပမႈႏင အ လကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ၏ ပငဆငမႈက ထနးထားရနျဖစသည။ သ႔မသာ ေထာကပေပးသႏင ေထာကပေပးသက တြနးအားေပးေသာလမးေၾကာငးအေပၚ မခေနရမႈက ေရာငရားႏငမညျဖစသည။ ေရြး ေကာကပြက စစဥကငးပျခငး၏ အျခားေသာလပငနးမားျဖစသည ပစၥညးေထာကပပ႔ေဆာငေရးႏင႔ နညးပညာတ႔အတြက ျပငပမကမၸဏမားကအပႏ၍ ႀကးမားစြာ မခေနရျခငးတ႔က လကခေကာငးလကခႏငပါသည။ သ႔ရာတြင မေပးျခငးႏင မေရတြကျခငး လပငနးမားအတြကမ သကဆငရာ EMB သည ၎လပငနးမားအား မညကသ႔ေဆာငရြကသညဆ သညႏင ျပနာျဖစေပၚလာလင မညကသ႔ ပြငလငးျမငသာမႈရၿပး ထေရာကသညေဆာငရြကခကမး ျဖင ေျဖရငးရမညဆသညက ေသခာစြာသရထားရမညျဖစသည။ ထသ႔ျဖစေစရန နညးပညာဆငရာႏင

၂၀၀၅ ႏင ၂၀၀၉ ခႏစၾကားတြင အငယာလနႏငငသည VVPAT စနစမပါသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစ၌ ယ႐သနး (၆၀) ေကာက ရငးႏးျမပႏခသည။ ထသ႔လပေဆာငျပးေနာကတြငမ အဆပါစနစသည ယၾကညအားထားရမႈ မရေၾကာငးႏင အသးမျပခငမာပင အကနအကမားသည အဆင ျမငတငမႈမားလအပေၾကာငး ဆးျဖတခကခခရသည။

ယၾကညမႈကငးမမႈအျပင ျမငမားသညကနကစရတတ႔ေၾကာင ၂၀၀၉ ခႏစတြင အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးစနစက ဖကသမးခရသည။ မသးရေသးသညစကမားက ဖကဆးပစရန အေျဖမရေသးျခငးေၾကာင႔ အငယာလနသည သေလာငစရတမားက ကနကေနရဆျဖစရာ မညသည႔ အခနအထကနကေနရဥးမညက မသေသးေပ။

အငယာလနႏငင (Ireland)

26

International IDEA

၁၉၈၂ ခႏစကတညးကစတငခသည ေရ႕ေျပးစမးသပမႈမားအၿပး၌ ကမ႓ာေပၚတြင အၾကးမားဆးဒမကေရစ ႏငငသည ၂၀၀၂ ခႏစမစ၍ တစႏငငလးအႏ႔ မေပးသညစကမားက ေအာငျမငစြာ အသးျပခၾကၿပးျဖစ သည။ အႏၵယမ မေပးသညစကမား၏ ထငရားသညလကၡဏာ ၂ ရပမာ ကနကစရတနညးျခငး (အျခားေသာစနစအမားစထက သသာစြာနညးပါးသည) ႏင အေတာအတန ႐းရငးေသာနညးပညာရျခငး ပငျဖစသည။

သကဆငရာ EMB အေပၚတြင ယၾကညမႈအျပညအဝရသညအတြက အႏၵယစနစသည ကယျပန႔စြာ လကခထားသည စာရြကမတတမးက အသးမျပပါ။

သ႔ေသာ ၂၀၁၀ ခႏစတြင စနစ၏ ႐းစငးမႈသည လၿခမႈျပနာမားႏငပတသကၿပး အျငငးပြားဖြယရာက ဖနတးလကသညအတြက ၂၀၁၁ ခႏစတြင အႏၵယ EMB သည စာရြကမတတမးက အသးျပရနအတြက အေလးထားစဥးစားလာခသည။

အႏၵၵယႏငင (India)

စမခန႔ခြမႈပငးဆငရာ စြမးေဆာငရညၾကးမားစြာလအပၿပး သကဆငရာ EMB အေနျဖင႔ ယငးကသ႔ေသာ စြမးေဆာငရညက တညေဆာက၍ ျဖညဆညးထားႏငသည အေနအထားတြင ရေနရမညျဖစသည။

ထ႔မမကေသး အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတစခ၏ လၿခမႈသည EMB ေကာမရင အဖြ႕ဝငမားမသည မ႐၀နထမးမားအထ လကေတြ႕လပငနး ေဆာငရြကျခငးတြင ပါဝငေန သည တာဝနရသအားလးက ထတျပနထားသည လပထးလပနညးမားအတငး ေလးနကစြာ လကနာေဆာငရြက မႈအေပၚ မတညပါသည။ ထ႔အတြကေၾကာင အလကထေရာနစစနစကငသးေသာ ေရြးေကာကပြတစခ၏ ေအာငျမငမႈႏင အမားယၾကညလကခမႈတ႔အတြက ေရြးေကာကပြလပငနးစဥ၏ လပငနးအဆငအားလးႏင ေကာရင၏၀နထမးအဆငအားလးတ႔အား အလးစျခငေသာ သငတနးမား ပ႔ခေပးရနမာ အထးအေရးၾကးလပါသည။

ေနာကဆးတြင ျပညစေသာျပညသ႔လႈပရားမႈမားႏင႔ မဆႏၵရငမတပတငေရးလႈပရားမႈမားသည အေရးႀကးလပါသည။ ႏငငသားမားသည ၎တ႔၏ဆႏၵမမားက အလကထေရာနစနညးျဖင မညကသ႔မေပးရသလဆသညက သာမနေလလာသညထက ပ၍ေလ႔လာရနလအပပါသည။ ၎တ႔ သည ေရြးခယလကသညစနစ၏ ယၾကညကးစားရမႈႏင အဘယေၾကာင အဆပါနညးပညာအား ေရြးခယရသညဆသညက နားလညရနလညးလအပပါသည။ မဆႏၵရငတ႔အတြက သးသန႔ သတငးအခကအလကေပးျခငးလပငနးမားက သကဆငရာ EMB မားအေနျဖင ေရြးေကာကပြေန႔ မတငမ ကတညးက စစဥထားရနလအပၿပး ျဖစႏငေျခရပါက လထအလႊာမားစြာမဆငႏႊလာႏငေျခရသည ပြမားႏငလညး ခတဆကေဆာငရြကသငပါသည။ ဤခဥးကပမႈပစမးအတြက လေလာကသည ဘတဂကေထာကပမႈ ရရရနလအပျပး အဆပါကစၥထညသြငးစဥးစားရနအား ၾကမဖနမားစြာ ေမေလာေလရပါသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအေပၚ ေနာကဆးပတျပညသ႔သေဘာထားအျမငသည ေရြးခယ အသးျပထားသညစနစအေပၚ ေရြးေကာကပြေန႔တြင ျပညသတ႔၏ ရငးႏးကၽြမးဝငမႈ အတငးအတာေပၚ၌ လးဝတညမေနပါသည။

ေငြေၾကးအကးအျမတဆငရာ႐ႈေထာငမား၊ ပစၥညးဝယယမႈႏင ကနကစရတမားအလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစမကနးက မစတငခငတြင လပေဆာငရနျဖစႏငေျခရ/

မရ ကယျပန႔ေသာေလလာဆနးစစမႈ၏ အစတအပငးတစခအေနျဖင႔ ကနကစရတႏင ရရလာမညအကးတရား တ႔အၾကား ျပည႔စေသာသးသပဆနးစစခကတစခ ျပလပသင႔ပါသည။

အငစတကရယာအားလးက ႏစအနညးငယၾကာသညႏင ျပနလညအစားထးျခငး၊

27

International IDEA

အဆငျမငတငျခငးမားက ျပလပၾကရသည။ ၎ကစၥမာ အထးသျဖင လငျမနစြာေျပာငးလေနသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး နညးပညာအတြက မနကနလပါသည။ ေရြးေကာကပြစက၀နးအေတာမားမားထတငေအာင သေလာငထား ျခငး၊ ထနးသမးျခငး၊ အဆငျမငတငျခငးႏင စနစလညပတေစျခငးတ႔အတြက ကနကစရတအားလးက ပါဝငတြကခကထားသည ပငဆငမႈအတြကကနကစရတစစေပါငး (Total Cost of Ownership – TCO) အား လကေတြ႕ကကတြကခကျခငးအေပၚ

၂၀၀၂ ခႏစတြင Help America Vote Act ဥပေဒက ျပဌာနးလကၿပးသညေနာက အေမရကနျပညေထာငစသည မေပးသညစကမားစြာ၌ (အမားစတြငစာရြကမတတမး (Paper trail) မပါ) ႀကးမားသညရငးႏးျမပႏမႈျပလပခသည။

၂၀၀၅ ႏင႔ ၂၀၀၇ ခႏစတြင အေမရကန၏ Voluntary Voting System Guidelines (VVSG) က ပႏပထတေဝခသည။ မေပးသညစကမားက စစေဆးအသအမတျပရနအတြက သတမတခကစခနစညႊနးမားႏင႔ လအပခကမားက ေဖာျပထားသည လကရတြငအၿပးျပညစဆးေသာလမးညႊနခကမားျဖစသည။

၂၀၀၈ ခႏစတြင ျပညနယမားစြာ၌ စာရြကမတတမးမား လအပလာၿပး စာရြကမတတမးမားမပါေသာ မေပးသညစက မားက ေခတေနာကကကနေနခေစပါသည။

၂၀၁၀ ခႏစတြင ျပညနယ (၄၀) သည စာရြကမတတမးမား လအပမႈဆသ႔ ဥးတညလာခပါသည။

အေမရကနျပညေထာငစ (The United States)

အထးအာ႐ျပသငပါသည။ ေရြးေကာကပြစက၀နးမားမာ ရညလားၿပး မေပးသညစကမားက ႏစအတနငယၾကာသညအခါမ တစႀကမသာအသးျပပါက ဌားရမးအသးျပျခငးသည အလက ထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစက ဝယယျခငးထက ပ၍ကနကစရတ သကသာေစၿပး ပြငလငးျမငသာမႈရေစပါသည။

ေရာငးခသတ႔၏ လႊမးမးမႈမပါဘ EMB တစခ၏ ထနးခပမႈသကသကေအာကတြငသာ အေသးစတကျပး ရငးလငးေသာ ပစၥညးအမးအစားသတမတခကမား (specifications) ေရးဆြမႈသည အေရးႀကးၿပး ေရာငးခမညသမားႏင တငဒါမားက အကျဖတမညသမားမလ ၎သတမတခကမားအား ေကာငးစြာနားလညရပါမည။ ဇမခပစၥညးဝယယသက႔သ႔ပင အေသးစတ specification မားက ရငးလငးျပသရန အခနပ၍ယျခငးသည ပစၥညးဝယယသညလပငနးစဥတြင အသငေတာဆး တငဒါေအာငျမငသအား ေရြးခယႏငရန အခြငအလမးမားက မားစြာတးတက လာေစသည။

အလကထေရာနစမေပးျခငးစနစ၏ ကနကစရတသည အထးသျဖင ကနဥးအေကာငအထညေဖာသည ကာ လမားတြင အလြနပငမားျပားလပါသည။ ပြငလငးျမငသာ၍ ဖြငထားသညလပထးလပနညးမားျဖင လပ ေဆာငေသာ ပစၥညးဝယယမႈလပငနးစဥသည ေရာငးခသမားမ အငကဖမးႏငသညျဖစစဥမားက ေရာငရားရန မရမျဖစလအပသည။ ထ႔အျပငေနာကဆးေရြးခယလကသညစနစအေပၚ ယၾကညမႈ ေလာပါးသြားေစမည ေရာငးခသဘကမ အဂတလကစားမႈ (သ႔မဟတ) ႏငငေရးအရဘကလကမႈ ႏငစပလဥးသည မညသညစးရမဖြယကမဆ မျဖစလာရေအာင လပငနးစဥအေနျဖင ထနးသမးထားႏငရန လအပပါသည။

ပစၥညးဝယယျခငးက ေနာကဆးအခနတြငမ အစျပလပေဆာငျခငး မလပသင႔ပါ။ ေရြးေကာကပြရက မာ သတမတၿပးျဖစသညႏင႔အည ပစၥညးဝယယမႈအခနကာလက နညးပညာဆငရာ အေကာငအထညေဖာမႈ အခနကာလထကေလာမတြကသင႔ေပ။ ေလာ႔တြကမပါက စနစက

28

International IDEA

၂၀၀၉ ခႏစတြင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက အေျခခဥပေဒႏငမညေၾကာငး ေၾကညာခသည။ ဖြ႔စညးပအေျခခ ဥပေဒအရ ေရြးေကာကပြအားလးသည လသရငၾကားျဖစရပါမည။ အဆပါမအရ ေရြးေကာကပြ၏ အဓကအဆငမား ျဖစေသာ ဆႏၵမေပးျခငးႏင မေရတြကျခငးတ႔အပါအ၀င ေရြးေကာကပြ၏အဓကကသညအဆငမားအား အျခားမညသည အထးျပဗဟသတမားမ မလအပဘ ျပညသတ႔မေစစပစြာ ေစာငၾကညမႈသာလအပသညဟ အေျခခဥပေဒခ႐းမ ဆးျဖတခက ခမတခသည။

မညသညကြနပတာအမားကမဆရာေဖြေဖၚထတရနအတြက အမအခကငးသညနညးလမးတစရပကလညး အဓကအ ေရးႀကးသညအခကတစခအျဖစ မတယခၾကပါသည။

ဂာမနႏငင (Germany)

သကတမးႏၿပး ဆးရြားစြာ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမမည အႏရာယက ျဖစေပၚေစပါသည။ ေရြးေကာကပြစကဝနႏငခနကက၍ ပစၥညးဝယယမႈက ေသခာစြာ စဥးစားလပေဆာငျခငးသည စတေကနပေစမည႔ အေကာငအထည ေဖၚေဆာငရြကမႈ တစချဖစေစရန ေသာ႔ခကကသည႔ အစတအပငးတစချဖစသည။

တငဒါေအာငသက မေရြးခယရေသးမ အဆျပလာသမားမ အေရအတြကအကန႔အသတျဖင႔ ေရြးခယၿပး ၎တ႔ထမ ထေရာကသည ေရ႕ေျပးစမကနးႏင႔ ခငမာမႈရ/မရ စမးသပမႈမားမရဘႏင ဘယေသာအခါမ ေရြးခယစာခပခပသည႔ လပငနးစဥ (Contract Award Process) က မေဆာငရြကသငပါ။ ဤသ႔လပေဆာငေသာပစမးသည ေရာငးခသဘကမ ေကာငးစြာေဖာျပထားျခငး မရသည႔ လပငနးစဥအတြငးမ အခ႕အစတအပငးမားတြင ျပငးထနေသာစနစရပဆငးသြားျခငးမး (System failure) က ျဖစေပၚေစႏငပါသည။ ဤသ႔ ရပဆငးသြားပါက အပကနကစရတမား (သ႔မဟတ) ေနာကပငးတြင ရငးျပရနႏင ပပးမႈရရရနခကခသည နညးစနစေျပာငးလမႈမား ျဖစေပၚလာႏငေျခရသည။

အငစတ၊ လၿခမႈႏင ပြငလငးျမငသာရမႈ လကရျဖစေပၚေနေသာအေျခအေနႏင႔ ကကညသည မေပးသညနညးပညာက ေရြးခယ

ရနမာ အေရးပါလပါသည။ နညးပညာအေနျဖင တညရေနေသာပတဝနးကငအေျခအေနမားက ထညသြငးစဥးစား၍ စဥးစားေဖၚထတထားသည လအပခကမားက ကငတြယေျဖရငးႏငရနႏင ရေနၿပး ေသာအေျခခအေဆာကအဥးအတြငး ယၾကညအားထားေလာကစရာ လညပတလပေဆာငႏငရန လအပပါသည။

က႑စမ ပါဝငပတသကသတ႔၏ ယၾကညမႈကျဖစေပၚေစႏငရနအတြက အငစတ အစတအပငးမားသည ပြငလငးျမငသာမႈျမင႔မားစြာ ေဆာငရြကႏငသငပါသည။ ယငးတြင ျပငပမ လမားႏင စနစကေဆာငရြကေနသည အတြငးလမား၏ ႀကးကငလညစားမႈက ကာကြယ ထားရနအတြက ယၾကညစတခရၿပး လအမားသရေအာင ကယကယျပန႔ျပန႔ လပေဆာငထားသည႔ စနစမားပါဝငရန လအပသည။

အေျခခအေဆာကအဥးအတြငး ေမာလငမထားသည ခ႕ယြငးခကမား၊ ပကစးယယြငးမႈ မားႏင စနစရပဆငး သြားမႈမားျဖစေပၚလာသညအခါ စမကနးကဆကလကလညပတေနေစရန အထးသျဖင အခနအကန႔အသတရေနသညအေျခအေနမး (သ႔မဟတ) ေစာစးစြာ အေကာငအထည ေဖာသည အေျခအေနမးတ႔တြင အစားထးေျပာငးလ၍ အသးျပႏငမည အစအမမားက ျပငဆငထားသငသည။

29

International IDEA

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစ၏ ပြငလငးျမငသာမႈႏင လၿခမႈကျမငတကလာ ေစရန အေရးႀကးသည လပေဆာငခကတစခမာ တငးၾကပစြာစစေဆးၿပး ထတေပးထားသည႔ အသအမတျပလႊာ (သ႔မဟတ) စာရငးစစျခငးႏငစပလဥးသည လပထးလပနညးတစရပျဖစသည။ ၎သ႔ေဆာငရြကျခငးအားျဖင ထြကေပၚလာသညရလဒမား၏ မနကနမႈက အမအခကငးကငးျဖင အတညျပေပးႏငပါသည။

ထနးခပထားသည ပတဝနးကငတ႔တြင မေပးသညစကမားတြငေတာ VVPAT စနစမား ထညသြငးထားျခငးျဖင အေကာငးဆးလပေဆာငႏငပါသည။

ကပနးေရြးခယလကသညမ႐မား၌ လျဖငျပနလညေရတြကျခငးႏင ခတဆကထား သည VVPAT စနစမားသည မေပးသညစကမားမ ထတေပးသညရလဒမား၏ တကမႈက ပြငလငး ျမငသာစြာျဖင ျပနလညစစစအတညျပေပးႏငသည ထေရာကေသာနညးလမးတစချဖစပါသည။ VVPAT စနစမားက ျပည၀စြာအသးျပႏငရနအတြက စာရငးအငးနညးပညာအရ ခငမာေသာကပနးနမနာအရြယအစားက သတမတျခငး၊ ျပနလညေရတြကမႈအတြက ေရြးခယသည႔လပထးလပနညး၊ လျဖင႔ေရတြကမႈႏင အလကထေရာနစနညးျဖင ေရတြကမႈတ႔အၾကားရ ကြလြႏငမႈမားက ေျဖရငးေပး မည စနစမား လအပသည။

VVPAT မရပါက အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစအေပၚ အမားယၾကည လကခမႈသည စနစကအသးမျပမတြင ထတေပးထားေသာ စစေဆးအသအမတျပလႊာအေပၚတြင လးဝတညမေနပါသည။ ယငးအေထာကအထားႏင႔အတ ေရြးေကာကပြလပငနးစဥတစေလာကႏင႔ အၿပးတြငျပလပသည႔ စာရငးစစမႈမား၏ အသးျပေနေသာစနစသည အသအမတျပလႊာအတငးျဖစ သညဟေသာ အတညျပခက၊ လအပေသာ လပထးလပနညးမား အားလးက ေဖာျပထားသည အတငး လကနာေဆာငရြကၾကေၾကာငး အတညျပခကတ႔အေပၚ မတညေနပါသည။

အဓပၸာယျပည၀သည စစေဆးအသအမတျပလႊာအတြက အေရးႀကးသညလအပခကမာ က႑စမပါ၀င ပတသကသအားလး ယၾကညလကခသည အသအမတျပလႊာထတေပးသညအဖြ႕ အစညးတစခရေရးပင ျဖစသည။ ဤအဖြ႕အစညးသည ႏငငေရးအရ လႊမးမးခရမႈ၊ စနစေရာငးခသႏင သကဆငရာ EMB တ႔၏ လႊမးမးမႈတ႔မရငးရငးလငးလငးလြတကငးေနသငပါသည။ အသအမတျပ

အမးမးေသာ ေဒသႏရအဆင႔ေရ႕ေျပးစမးသပမႈမားအၿပး ၂၀၀၅ ခႏစ၌ အလကထေရာနစနညး ျဖင မေပးျခငးစနစမားသည ကနကစရတမားလေၾကာငး၊ မေပးမညသမားျမငတကလာျခငးမရ ေၾကာငးႏင လေလာကသည စာရငးစစျခငးလမးေၾကာငး တစရပလညး မရေၾကာငး သးသပခပါသည။ စာရြကျဖငမေပးျခငးသည ယၾကညမႈက ပမရရခပါသည။

ၿဗတနႏငင (United Kingdom)

30

International IDEA

လႊာထတေပးသည႔နညးစနစ (Certification Methodology) ႏင ရလဒမားက ျပညတြငးေစာငၾကည ေလလာသမားႏင ႏငငတကာေစာငၾကညေလလာသမားအပါအဝင က႑စမ ပါ၀ငပတသကသ အားလး တ႔က ၾကည႔ရႈႏငရပါမည။

စစေဆးအသအမတျပလႊာထတေပးသည႔ မညသညစနစတြငမဆ လအပခကမားႏင စသတမတခကမားႏင စပလဥး၍ သေဘာတညခကတစချပလပ၍ ေဆာငရြကရပါမည။ လကရတြင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမားအတြက ကမ႓ာလးခ၍ သေဘာတညထားသည စႏႈနးမား၊ လအပခကမားမရေသးပါ။ ထ႔ေၾကာင ၎တ႔က သကဆငရာႏငငအလက သတမတေပးရမညျဖစၿပး အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးအား အေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကျခငးစမကနး၏ အစတ အပငးတစခအျဖစ ႏငငတကာမ ဥပမာမားက အေျခခ၍ ဖြငဆသြားရမညျဖစသည။ ျပညသတ႔ထမ သေဘာထားေတာငးချခငး အေလ႔အထသည က႑စမပါ၀ငပတသကသမားႏင ကၽြမးကငပညာရင မားစြာတ႔အတြက ေျပာဆခြင႔ရရန အခြငအလမးေကာငးပငျဖစၿပး ၎တ႔အားလပငနးစဥထတြင ပါဝငလာခြငျပကာ လပငနးစဥက ပမအားေကာငးေစႏငသည ေစာစးစြာေဝဖနမႈမားက ခြငျပ ေပးျခငးမးျဖစသည။

စစေဆးအသအမတျပလႊာထတေပးျခငးႏင႔ စာရငးစစမႈတ႔သည အေရးႀကးသည ယၾကညမႈ တညေဆာကျခငး လပငနးမားျဖစၿပး ဆကစပမတတမးမားႏင လပထးလပနညးမားက ျပညသတ႔မ ေလလာၾကညရႈႏငသည ပြင႔လငးျမငသာစြာ လပေဆာငမႈမားျဖစသင႔သည။ ႏႈတဆတေနေရး သေဘာတညခကမား (non-disclosure agreement) က႔သ႔ေသာ ကစၥမးသည ပြငလငးျမငသာမႈက အေႏာငအရကျဖစေစၿပး အားနညးခက ျဖစလာႏငသည လကၡဏာတစချဖစကာ ျဖစႏငသညအခါတငး ေရာငကဥသငပါသည။

ဥပေဒေရးရာ မေဘာင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးသည မားေသာအားျဖင ႏငငတစႏငငအတြငးရ

ေရြးေကာကပြ ကငးပသည နညးလမးမားအား သသာထငရားစြာ ေျပာငးလလကေလရၾကသည။ ဤေျပာငးလမႈမားသည သကဆငရာ EMB တစခအတြက ကငတြယရနအလြနအကဆတေလရသည ကြျပားေသာ အငစတကးရငးမားၾကား အျပနအလနဆကသြယေဆာငရြကရျခငး (သ႔မဟတ) သကဆငရာ EMB ၏ လပပငခြငအာဏာအျပငဘက၌ရေနျခငးမားျဖစလာႏငသည။ ထ႔ေၾကာင႔နညးပညာႏင ဥပေဒေရးရာမေဘာငတ႔အၾကား လကေလာညေထြရေစမည လအပသညထနးညျပငဆငျခငးမားက ရာေဖြေဖာထတရမညျဖစသည။

ႏငငတစခအေနျဖင ဒမကေရစနညးကေရြးေကာကပြမားအတြကလကနာရန အျပညျပည ဆငရာအဆငႏင ျပညတြငးအဆငတ႔တြင သေဘာတညထားသည အေျခခဝတရားမားႏင စပလဥးသည တက႐ကႏင သြယဝကရညညႊနးခကမားက ရာေဖြေဖာထတရနအတြက ဥပေဒေရးရာ မေဘာငက ျပနလညသးသပရန လအပပါသည။ ဤရညညႊနးခကမားတြင အလကထေရာနစ နညးျဖငမေပးျခငးအေၾကာငးအရာႏငစပလဥး၍ ကြျပားျခားနားစြာ အဓပၸါယဖြင႔ဆထားႏငၿပး ႏငငေတာမ အေကာငအထညေဖာလသည နညးပညာေရြးခယမႈႏင လကေလာညေထြျဖစရနလအပပါသည။ မမတ႔၏နညးပညာေရြးခယမႈသည ဒမကေရစနညးက ေရြးေကာကပြမားအတြက အလးစလအပခကမားႏင လကေလာညေထြျဖစျခငးရမရ ပထမဥးဆးအေနျဖင ေသခာေအာင ေလလာစစစရမညျဖစသည။ ထ႔ေနာကေရြးခယထားသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငး စနစသည ၎တ႔၏အဓပၸါယဖြငဆခကႏင႔ ဥပေဒအဓပၸါယဖြင႔ဆခကတ႔ႏင လကေလာညေထြရ ေၾကာငးေသခာေစရနအတြက ျပညေထာငစဥပေဒပါ ေဖာျပခကမားႏငသာမက ေရြးေကာကပြ အသးအႏႈနးမားႏငအထပါ ျပနလညတကဆငသးသပရန လအပပါသည။ ဥပမာအားျဖင မပးမား၊ မျပားမား၊ စာရြကျဖင႔မေပးျခငးႏင ေရတြကျခငးလပငနးစဥ၊ ပယမႏင ဗလာမတ႔၏ တနဖး၊ မသမာမႈ အစရသည ရညညႊနးခကမားျဖစၾကသည။

သးသန႔အာ႐စကရနလအပေသာ အမးအစားသစမားလညးရပါသည။ အလက ထေရာနစစနစျဖင မဆႏၵရငမတပတငသညစနစမားႏင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးရန

31

International IDEA

ေရြးခယမႈအၾကားရ ဆကစပမႈ (သ႔မဟတ) ရလဒကပမလငျမနစြာ ထတေပးႏငမညစနစတစခအတြငးတြင အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးႏငသကဆငသည တငၾကားခကမားက အခနမေျဖရငးျခငးမားက႔သ႔ျဖစသည။ တာဝနရသည EMB ႏင အျခားေသာ အာဏာပငမားအၾကားတြင ဌာနအဖြ႕အစညးအခငးခငး ခတဆကေဆာငရြကမႈမားႏင စပလဥး၍လညး စမ ေဆာငရြကထားရန လအပပါသည။ ပထမကစၥရပႏငစပလဥး၍ မဆႏၵရငစစမနေၾကာငး အလအေလာကအတညျပႏငရန အတြက အခကအလကဖလယမႈအစအစဥက အာ႐စကေဆာငရြကရန လအပသကသ႔ ဒတယ ကစၥရပႏငစပလဥး၍ ဆႏၵမ၏လ႕ဝကမႈ၊ ျပနလညေရတြကျခငး၊ အမားမားက ကငတြယ ေျဖရငးျခငး ႏင မဆႏၵရငအားအကပကငမႈ အစရသည အလကထေရာနစစနစအတြငး အသးျပသည ကြျပား ျခားနားေသာအဓပၸာယဖြငဆခကမားအေၾကာငးက ေရြးေကာကပြဆငရာအျငငးပြားမႈမားက စစေဆးဆးျဖတရမညအဖြ႕ထသ႔ အေၾကာငးၾကားထားရမညျဖစသည။

သ႔ေသာ ဥပေဒမ အနကဖြငဆခကမားသည ထထကပ၍ တာသြားႏငပါသည။ ဥပေဒဆငရာ ျပနလညသးသပခကသည ေရြးေကာကပြဥပေဒႏင ဒမကေရစနညးကေရြးေကာကပြမားအတြက အေျခခကသည ကတကဝတမားက ေကာလြန၍ အၿပငသြားေနသညဥပေဒမား (သ႔မဟတ) ေနာကဆကတြျဖစလာႏငသည႔ ဥပေဒျပမႈမား အစရသညအလႊာမားက ၿခငမရန လအပပါသည။

ဒဂစတယသ႐ပလကၡဏာ၊ ဒဂစတယနညးျဖင သရပလကၡဏာစစေဆးျခငး၊ ဒဂစတယ လကမတမား၊ အခကအလကမားက ကာကြယျခငး၊ အခကအလကမားက ထနးသမးထားျခငး၊ စစေဆးျပး အသအမတျပလႊာထတေပးျခငး (Certification) ႏင စာရငးစစစညးမဥးတ႔ကသ႔ေသာ ကစၥရပအားလး အႀကးဝငႏငပါသည။ ဂာမနႏငင၏ ျဖစစဥသည ဖြ႔စညးပအေျခခဥပေဒကလညး ထညသြငးစဥးစားရန လအပေၾကာငး ေဖာျပေနပါသည။

လျဖင႔လပရသည အခ႕ေသာလပထးလပနညးအေဟာငးမားသည နညးပညာ အသးျပသည အခါတြင အသးမလျဖစသြားေလရသညမာ ျဖစေနကပငျဖစသည။ လကေတြ႔ကေသာနညးလမး တစခမာ လပထးလပနညးေဟာငးမားက ထငဟပေစမည နညးပညာက ေရြးခယမႈ (သ႔မဟတ) မြမးမျပျပငမႈ ေဆာငရြကျခငးျဖစ၍ ဥပေဒအရ အႀကးစားေျပာငးလမႈ လအပခကက ေလာ႔ခႏငပါသည။ ယငးကသ႔ေသာ ခဥးကပမႈအေပၚ ဆးျဖတခကမားက ေသခာဂရျပ၍ လပေဆာငသင႔သည။ အဘယေၾကာငဆေသာ မလအပေသာ ႐ႈပေထြးမႈႏင႔ အမားမားေနသည စနစတစခ ျဖစေပၚလာႏငေသာ အကးဆကရေသာေၾကာင ျဖစသည။

ေအာငျမငမႈရရရနအတြက ေရြးေကာကပြစကဝနး အေတာမားမားအခနယရႏငသည ဤဥပေဒေရးရာေျပာငးလမႈ၏ ကယဝနးသညအတငးအတာသည (ေရ႕ေျပးစမးသပမႈမ အလကထေရာနစေရြးေကာကပြစနစ အထ ျပည႔ျပည႔ဝဝ ေဖၚေဆာငႏငျခငး) အလကထေရာနစ မေပးျခငးစနစက မတဆကရာ၌ အားေကာငးသည ႏငငေရးဆငရာ ဘ သေဘာတညခကတစခရရရန မညမအေရးႀကးေၾကာငး မးေမာငးထးျပေနပါသည။

အေကာငးဆးမာ ဥပေဒေရးရာျပျပငေျပာငးလမႈ/ျပနလညသးသပမႈ လပငနးစဥ တစခ ႏင႔အတ အလကထေရာနစနညးျဖင႔မေပးျခငးအား နညးပညာအရစမးသပမႈတစခကပါ ပးတြ လပေဆာငသင႔ၿပး ထစမးသပမႈက လပငနးစဥက လႊမးမးမႈရသငပါသည။ အေကာငးဆးေသာ နညးပညာစနစ တစခရရရနအတြက (ႏင႔ ဥပေဒဆငရာ အေျခခအတျမစမားတြင ခငမာစြာ အျမစတြယေနေစရန) တရားေသဆနၿပး ႀကတငသတမတခကမား ျပလပထားသည ဥပေဒေရးရာ မေဘာငတစခသည နညးပညာဆငရာဖြ႔ၿဖးမႈအား တြနးအားေပး၍ ပေဖၚျခငးမျပလပသင႔ပါ။ ထနညးတစြာပင နညးပညာကလညး ဥပေဒမားႏင လပထးလပနညးမားက တြနးအားေပးျခငးမးမျပသငပါ။ ေရြးေကာကပြဆငရာႏင႔ ဒမကေရစဆငရာမမားသည မညသညအခါမ ပကစးျခငး (သ႔မဟတ) အားနညးသြားျခငး မျဖစသငဟသညက စတထတြင မတသား၍ ႏစမးစလး၏ ဟနခက ညသည ထနးညႇခကမား ေပၚထြနးလာရန လအပပါသည။ အားေကာငးျပး ပါတစပါဝငသည ဘ သေဘာတညခကမး လပငနးစဥအေပၚတြင မရရပါက ထသ႔ေသာ ခဥးကပမႈသည ေအာငျမငႏင လမ႔မည မဟတေပ။

32

International IDEA

အခနႏင အဆငအလကအေကာငအထညေဖာျခငး လကေတြ႕ေဆာငရြကရာတြင လပငနးအားလး၏ တညေသာသြငျပငလကၡဏာတစရကမာ အခန

ယ လပေဆာငရျခငးပင ျဖစသည။ • လအပခကမားက ေဖာထတရန၊ အဓပၸာယဖြငဆရနႏင အေသးစတသတမတရနအခန။• EMB အတြငး စြမးေဆာငရညျမႇငတငရနအခန။• အေပးအယမားက နားလညရနႏင အကျဖတရနအခန။• ဥပေဒေရးရာမေဘာငက အဆငျမႇငတငရနအခန။• နညးပညာက ဝယယရနႏင အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရနအခန။• ႏငငသားမားက ပညာေပးလပငနးမားေဆာငရြကရနအခန။

အထကပါလပေဆာငခကအားလးအတြက ေရြးေကာကပြစကဝနးအေတာမားမားၾကာျမင ႏငသညဟ ခန႔မနးထားႏငၿပး အဆငအလက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကသည႔ ခဥးကပမႈပစတစရပလအပပါသည။

ယငးကသ႔ေသာအဆငအလကခဥးကပမႈအား ကငသးရနျဖစႏငေျခရ/မရ ေလ႔လာ ဆနးစစမႈႈႏင အျခား အမးမးေသာ ေရြးခယစရာမားက စမးသပမႈျဖင စတငသငပါသည။ ထ႔ေနာက တြငေတာ ေရြးေကာကပြ အတပစျဖင႔ (သ႔မဟတ) ေဒသႏရအဆင (သ႔မဟတ) ျပညနယအဆင႔ ေရ႕ေျပး စမးသပမႈမား ျပလပ၍ အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကမႈမားအား တျဖညးျဖညးျဖင တစႏငငလးသ႔ တးခ႕သြားသငပါသည။

အဆငအလကခဥးကပမႈနညးလမးသည လကေတြ႔အေတြ႔အႀကမားအေပၚအေျချပထား သည နညးပညာပငး ရငကကေသာ စနစတစရပတညေဆာကရန အခနေပး႐သာမက ႏငငသားမားႏင က႑စမပါ၀င ပတသကသမားအတြကလညး ဤနညးပညာသစျဖင အကၽြမးတဝငျဖစေစမည အခနကလညး ေပးပါသည။

ယၾကညစတခရေသာစနစက အေကာငအထညေဖာေဆာငရြကရန အခနယရသညဆသည တင နညးပညာသည အေကာငအထညေဖာလကသညႏင႔ အခနႏငအမေခတေနာကကလာပါ သည။ အခနပငးအလက နညးပညာဆငရာ ျပနလညသးသပမႈမား ျပလပရနလအပပါသည။ သ႔မသာ စနစသည ေခတမေနၿပး ယၾကညစတခရႏငပါသည။

33

International IDEA

၁။ ဥးတညခကမားက ရငးလငးစြာ အဓပၸယဖြငဆပါ။အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက မတဆကကငသးရျခငးအတြက အေၾကာငးတရားက ရငးလငး စြာ အဓပၸါယဖြငဆသငပါသည။ ရငးလငးသညဥးတညခကမားသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပး ျခငးစနစ၏ ေကာငးကးမားက အျခားေသာစနစမားသာမက လကရ (သ႔မဟတ) တးတကလာသည စာရြကျဖငမေပးသညစနစႏငယဥ၍ တနဖးျဖတရန လြယကေအာငလပေဆာငေပးပါသည။

၂။ စနေခၚမႈမားက သတျပပါ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးဆသညမာ တးတကေအာငျပလပေနရဆအဆငတြငသာရေသးပါသည။ လကရတြင တညရေနသညစနစတငးသည ၿပးျပညစေနသညမဟတသည အျပင ၿပးျပညစေသာ အလကထေရာနစမေပးျခငးပစဆသညမာ မညသညႏင တသနညးဆသညက သေဘာတထားျခငးလညး မရေသးပါ။ ႏငငတစႏငငသည လအပခကမား၊ အေရးေပၚျဖစမႈ၊ ကနက စရတမားႏင အခနစသည ျပညတြငးအေျခအေနႏင႔ အကကညဆးအေကာငအထညေဖာႏငမည စနစက ဆးျဖတကငသးရနျဖစသည။

၃။ ၿပးခသည အေတြ႕အႀက၊ ႏငငတကာအေတြ႔အႀကတ႔မေလလာပါ။ လကရတညရေနသည႔ စနစအမးအစားမားႏင ႏငငတကာမအသးျပခၿပးေသာ စနစအမးအစားမားက ေလလာျခငးျဖင မထငမတဘကေရာကႏငသည ေဘးအႏရာယမားစြာက ေရာငရားႏငပါသည။ ႏငငတကာအေတြ႔အႀကမားက လကေတြ႕ေဆာငရြကရာတြင အသးျပပါ။ ဘာကမမေလ႔လာပ စတငလပေဆာငျခငးမားက ေရာငပါ။ ၄။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးသညသာ အသငေတာဆးေသာ စနစျဖစသညဆသညက ေသခာပါေစ။အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးသည ေရြးေကာကပြလပငနးစဥအတြငး ႀကေတြ႔ရမည စနေခၚမႈမားက ေျဖရငးႏငမည နညးလမးမားထမေရြးခယစရာတစခသာျဖစပါသည။ သငအေနျဖင အျခားေသာ ေျဖရငးနညးမားက အကျဖတေလလာၿပးျဖစေၾကာငးႏင အလကထေရာနစနညးျဖငမ ေပးျခငးသညသာ အေကာငးဆးစနစ ျဖစေၾကာငး ေသခာပါေစ။

၅။ အဓကကသည က႑စမပါ၀ငပတသကသမား ပါဝငလာပါေစ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးကမတဆကရာ၌ ေကာငးကးဆးကးမားက ထနးညႇရေသာ ေၾကာင ႏငငေရးပါတမားအပါအဝင က႑စမပါ၀ငပတသကသမားအၾကား ဤနညးပညာသည အလးစၿခၾကညလင အကးေကးဇးမားရသညဟေသာ သေဘာတညခကရ ေၾကာငးေသခာပါေစ။ စနစအား ထငထငရားရားဆန႔ကငသမားသည စနစအေပၚ ကန႔ကြကမႈမားႏင႔ အားနညးခက မားက ေျပာဆ လာႏငေၾကာငး၊ စနစႏင ေရြးေကာကပြျဖစစဥတစရပလးအေပၚ မယၾကညေစမႈ မား ဖနတးလာႏငေၾကာငး သတရပါေစ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက စစမနသည အတကအခမား ကငးမေနသညအခါတြငပင ႏငငေရးဆငရာအေၾကာငးျခငးရာမားေၾကာင စနစ အေပၚတြင အျငငးအခနျဖစႏငပါသည။

34

International IDEA

၆။ စနစအေပၚတြင ပြငလငးျမငသာေသာစာရငးစစမႈႏင စစေဆးျပးအသအမတျပလႊာရရေအာင ေဆာငရြကပါ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမားက လြတလပသညအဖြ႕အစညးတ႔မ စစေဆးျပး အသအမတျပလႊာထတေပးသင႔ပါသည။ စာရငးစစမႈမားက လပငနးစဥတစေလာက ေဆာငရြက သငၿပး ထြကေပၚလာသည ရလဒမားက အတညျပမႈမား လြတလပစြာလပေဆာငႏငရန ခြငျပ ထားသငပါသည။ စစေဆးျပးအသအမတျပလႊာႏင႔ စာရငးစစမႈမားသည ယၾကညမႈ တညေဆာကျခငး စႏႈနးမားအတြက အေရးႀကးၿပး ပြငလငးျမငသာမႈရသငပါသည။ က႑စမ ပါ၀ငပတသကေနသမားအား ဆကစပေနေသာ လပထးလပနညးမားႏင မတတမးမားက ၾကညရႈ ခြငျပထားသငပါသည။

၇။ စမကနးအေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကမႈအတြက လေလာကသညအခနက ခြငျပပါ။ မားေသာအားျဖင တငဒါေရြးခယအပႏငးၿပးေနာက အနညးဆး တစႏစခန႔ၾကာျမငမ အလက ထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတ႔က နညးပညာအရအေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကျခငး စတငေလရတတပါသည။ စမကနးအေကာငအထညေဖၚေဆာငရြကျခငးအတြက အခနမေပးႏငပါက အရညအေသြး၊ ယၾကညစတခရမႈ ႏင ပြငလငးျမငသာရမႈတ႔အေပၚ အကးသကေရာကမႈ ရမညျဖစသည။ ဤကစၥသည ညႏႈငး၍ထြကေပၚလာေသာ အသြငကးေျပာငးမႈမားအတြက အထး ဆေလာသည။ ထအေျခအေနမးတြင ႏငငေရးအရေဆြးေႏြးမႈသည ရသညအခနအားလးက သးပစ လကေသာေၾကာင႔ ပထမဥးဆးအသြင ကးေျပာငးေရးေရြးေကာကပြက မျဖစမေနကငးပေပးရခနတြင နညးပညာအရ အလငအျမနျပလပရမႈမာ ေရာငလြ၍မရႏငေပ။ ထသ႔ေသာ အေျခအေနမးတြင အလကထေရာနစ နညးျဖငမေပးျခငးစနစအား ကငသးရနမသင႔ေလာေပ။ အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးက လႈမႈေရးအရလကခလာရနမာ ေရြးေကာကပြစက၀နးမားစြာ ၾကာျမငတတျပး အေကာငးဆး လပေဆာငမႈမာ ေရ႕ေျပးပေရာဂကမားက တျဖညးျဖညးတးခ႕လာသညနညး ျဖစသည။

၈။ သငတနးေပးျခငး၊ ပေရာဖကရငနယဆနမႈဖြ႔ၿဖးလာျခငးႏင အမားျပညသႏင မဆႏၵရငပညာေပးျခငး တ႔ အတြက အစအစဥေရးဆြပါ။ေကာငးစြာေလကငထားသညဝနထမးမားသည ေရြးေကာကပြကေအာငျမငစြာ ေဆာငရြကႏငရန အတြက သာမက EMB အေနျဖင အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစအေပၚ အလးစလႊမးမးမႈ ရရႏငရန အတြကလညး အေရးႀကးလပါသည။ သ႔မသာ နညးပညာက အျပည႔အဝပငဆငနငလမ႔မညျဖစသည။ သတငးအခကအလကေကာငးစြာရရထားသည မဆႏၵရငမား သည ေရြးေကာကပြေန႔တြင အလကထေရာနစ နညးျဖင မေပးျခငးက ပမလြယကစြာ အသးျပႏငမညျဖစသည။ စနစအား မညသညအတြကေၾကာင မတဆကေပးကငသးရပ၊ မညသညအကးေကးဇးမားေဆာငယလာပႏင ေရြးေကာကပြ၏ဂဏသကၡာက ပပးႏငရနအတြက အမးမးေသာ လၿခေရးစႏႈနးမားက မညကသ႔တညေဆာကထားပတ႔က မဆႏၵရငမားအေနျဖင နားလညပါလင စနစသစကယၾကညရနလညး ပမလြယကလာေစပါသည။

35

International IDEA

၉။ ျပနာမားျဖစေပၚလာေသာအခါ ပြငလငးျမငသာစြာဆကလကလပေဆာငပါ။ သ႔ေသာ မမလမးေၾကာငးအတငးဆကလကေဆာငရြကပါ။ျပနာမားျဖစေပၚလာေသာအခါ အလြနအကၽြကာကြယသည သေဘာထားသည ေျပာငးျပနရလဒ ထြကေပၚတတၿပး ေကာလာဟလမားႏင စြပစြခကမားက ေလာငစာထညေပးသကသ႔ျဖစ၍ ပမခ႕ကားေျပာဆလာၾက မညျဖစသည။ ထအခါ အမနတကယေတြ႔ႀကေနရသည အခကအခမားထက ပ၍ပကစးဆး႐ႈးမႈမားျဖစေပၚ ႏငပါသည။ စမကနးက ခငမာေသာအတျမစေပၚတြင ေကာငးစြာစမထားပါက ပြငလငးျမငသာမႈ အျပညအဝ ဆကလကထားရ၍ မမလမးေၾကာငးအတငး ဆကလကေဆာငရြကျခငးသညသာ အေကာငးဆး မဟာဗဟာျဖစသည။

၁၀။ ေရရညတညတခငျမေရးအတြကစဥးစားပါ။ ယေန႔တစခတညးအတြကသာမဟတဘ အနာဂတအတြကပါ စစဥပါ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက မတဆကကငသးမႈကနကစရတသည အလြနျမငမား ႏငပါ သည။ သ႔ေသာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစမား လၿခစတခရ၍ ယၾကညအားထားႏင ေစရနမာမ စဥဆကမျပတျပနလညသးသပမႈမား၊ အဆငျမငတငမႈမား၊ ျပနလညအစားထးမႈမားႏင လအပခကအသစမားႏငအည ညႈႏႈငးျပငဆငမႈမား လအပပါသည။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏ ကနကစရတမားက စဥးစားေသာအခါ ဝယယသညတစႀကမ တစခါ အတြက ကနကစရတမားကသာမဟတဘ အခနႏငအမျဖစေပၚလာေနေသာ ပငဆငမႈဆငရာ စစေပါငး ကနကစရတမားက စဥးစားရနလညး အေရးႀကးပါသည။

၁၁။ ယၾကညမႈက တညေဆာကရာတြင ႏစႏငခၾကာျမငႏငၿပး တစရကအတြငး ဆး႐ႈးသြားႏငေၾကာငး သတရပါ။ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးက လမႈေရးအရလကခရနအတြက အခနၾကာရညစြာ တညေဆာက ႏငရခနတြင နညးပညာဆငရာျပနာ (သ႔မဟတ) ႏငငေရးအရ သေဘာမတညမႈ တ႔ျဖစေပၚလာလင ယၾကညမႈဆး႐ႈးျခငးသည လငျမနစြာျဖစေပၚလာတတပါသည။ ဆးရြားစြာအေကာင အထညေဖာထားသည (သ႔မဟတ) မေအာငျမငသည အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစသည ဤနညးပညာ၏ ဖြ႔ၿဖးတးတကမႈက ႏစေပါငးမားစြာၾကာျမငသညအထ ရပတန႔လကႏငပါသည။

36

International IDEA

ေနာကဆကတြ (က)အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး အားသာခကမားႏင အားနညးခကမား - ဇယားျဖင႔ျပျခငး

ေအာကေဖၚျပပါဇယားသည စာရြကက အေျချပမေပးေသာစနစႏင ႏႈငးယဥလကေသာအခါ အမးမးေသာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတ႔႔တြငရေနသည အားသာခကမားႏင အားနညးခကမားပစက ၿခငၾကည႔ရႈႏငရန ေဖာျပထားပါသည (အငတာနကျဖငမေပးျခငးႏင စာတကမမေပးျခငး။ မေပးသညစကႏင ထနးခပထားသညပတဝနးကငတြင စာရြကျဖငမေပးျခငး)။ အားသာခကႏင အားနညးခကဟ၍ အမးအစားခြျခားလကျခငးသည အၾကမးဖငးၿခငၾကည႔ႏငရန ရညရြယခကအတြကသာျဖစသည။ အေသးစတမာမ သးသန႔အေၾကာငးအရာႏင စနစမား အေပၚမတည၍ ကြျပားသြားပါသည။ ယငးအေသးစတမႈတ႔အလြနအေရးႀကးသညျဖစရပမား တြင “အေရာ” ဟ၍အမးအစားခြျပထားၿပး အလကထေရာနစျဖငမေပးျခငး၏ အကးသကေရာကမႈ နညးပါးျခငး (သ႔မဟတ) မရသညျဖစရပတ႔တြင “ၾကားေန”ဟ၍ ေဖာျပထားသည။

စာရြကျဖငမေပးျခငးႏင ႏႈငးယဥထားသည ေရြးေကာကပြဆငရာ ကစၥရပမား

အငတာနက

ျဖင

မေပးျခငး

VVPAT မပါသည DRE

VVPAT ပါသည DRE

PCOS အလက

ထေရာနစ

မျပား

ထတေပးသည

printer မား

ပ၍ျမနေသာေရတြကမႈႏင ဇယားေရးသြငးႏငမႈ

အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

ပ၍တကသညရလဒမား အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

႐ႈပေထြးသညေရြးေကာကပြ စနစမားက စမခန႔ခြမႈ

အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

႐ႈပေထြးသညမျပားစာရြကမား ကတငျပပတးတကလာမႈ။

အေရာ အေရာ အေရာ အားနညးခက အေရာ

မဆႏၵရငမားပ၍ အဆငေျပေခာေမြ႕မႈ ရလာျခငး။

အားသာခက အေရာ အေရာ အားနညးခက အေရာ

ပးေပါငးပါဝငမႈႏင မေပးသ တးလာျခငး။ အားသာခက ၾကားေန ၾကားေန ၾကားေန ၾကားေန

ေရြ႕လားေနသညလ႔အဖြ႔ အစညး၏ လအပခကမားက ကငတြယျခငး။

အားသာခက အေရာ အေရာ ၾကားေန အေရာ

ကနကစရတသကသာျခငး အေရာ အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

မ႐မားတြင လမလညမႈက ကာကြယတားဆးျခငး။

ၾကားေန အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

ပ၍လကလမးမလာၾကျခငး။ အေရာ အေရာ အေရာ အားနညးခက အေရာ

ဘာသာစကားမးစျဖငပပးမႈ။ အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားနညးခက အားသာခက

မျပားစာရြကမားပကစးျခငးမ ေရာငကဥႏငမႈ။

အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

ျပျပငေျပာငးလလြယရျခငးႏင႔ သတမတရကမားႏင အဆငေျပျခငး။

အားသာခက အားသာခက အားသာခက အားနညးခက အားသာခက

မသားစဖအားေၾကာင တစစတစဥးအားမေပးျခငးက ႀကတငကာကြယျခငး။

အားသာခက ၾကားေန ၾကားေန ၾကားေန ၾကားေန

ပြငလငးျမငသာမႈမရျခငး။ အားနညးခက အားနညးခက အေရာ အေရာ အေရာ

37

International IDEA

မေပးျခငးနညးပညာက ကၽြမးကငပညာရငမားသာ ျပညဝစြာနားလညႏငျခငး။

အားနညးခက အားနညးခက အေရာ အေရာ အေရာ

ဆႏၵမ၏လ႕ဝကမႈ အားနညးခက အေရာ အေရာ အေရာ အေရာ

ျပငပမလမား၏ ႀကးကငလညစားမႈ အႏရာယ။

အားနညးခက အေရာ အေရာ အေရာ အေရာ

အတြငးလမား၏ ႀကးကငလညစားမႈအႏရာယ။

အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

မတဆကျခငးကငသးျခငးႏင ထနးသမးျခငးကနက စရတမား။

အားသာခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

အေျခခအေဆာကအဥး/ သဘာဝပတဝနးကငဆငရာ လအပခကမား။

အေရာ အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

အလကထေရာနစမေပးစနစ ၏ စႏႈနးမားမရျခငး။

အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

အဓပၸါယရေသာျပနလညေရတြကမႈ အားနညးခက အားနညးခက အားသာခက အားသာခက အားသာခက

ေရာငးခသအေပၚ မခအား ထားရျခငး။ အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

အငတလၿခမႈလအပခကမား တးလာျခငး။

အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက အားနညးခက

38

International IDEA

ေနာကဆကတြ (ခ)အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏ကနကစရတမား - အခ႕ေသာဥပမာမား

ေအာကပါတ႔မာ အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးစနစတ႔၏ကနကစရတဆငရာ ဥပမာအခ႕ပင ျဖစသည။ ႏငငမားၾကားတြင အလြနကြျပားျခားနားစြာျဖင တြကခကထားျခငးမားျဖစေၾကာငးမတယပါ။ ထ႔အျပငနညးပညာေရြးခယမႈႏင အေျခအေန (မဆႏၵရငအေရအတြက၊ ေရြးေကာကပြအေရအတြက) တ႔သည မဆႏၵရငတစဥးခငး ကနကစရတေပၚတြင ႀကးမားသညသကေရာကမႈရပါသည။ ယငးမာ စတငမတဆကကငသးျခငးအတြကသာ တြကခကထားသည အရငးအႏးကနကစရတျဖစေၾကာငး လညးမတသားပါ။ ထနးသမးမႈကနကစရတႏင ေစးႏႈနးေလာကျခငးတ႔အတြက ထပေဆာငး ကနက စရတအေနျဖင စဥးစားထားရနလအပပါသည။

ၾသစႀတးယားႏငင (အငတာနကျဖငမေပးျခငး၊ ေကာငးသားေကာငစေရြးေကာကပြမား)

မတပတငထားသတစဥးလင ၃.၈ ယ႐ (၄၀၃ ယ႐/ မဆႏၵရငတစဥး)

မတပတငထားသ ၂၃၀,၀၀၀ အတြက ယ႐ (၈၇၀,၀၀၀) ၊ မဆႏၵရင ၂၁၆၁ ဥး 5

ဘရာဇးႏငင (မေပးသညစက)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၃-၅ အေမရကနေဒၚလာ (USD)မလကနကစရတ (၁) ဘလယေဒၚလာႏင မဆႏၵရင သနး(၁၀၀)အတြက ေရြးေကာကပြတစခလင ကနကစ ရတ အေမရကနေဒၚလာ (၅၀၀) မလယ။ 6 အခနၾကာလာသညႏင႔ ကနကစရတတ႔သည မဆႏၵရငတစဥးလင (၃) ေဒၚလာသ႔ကဆငးလာခသည။7

အကစတးနးယားႏငင (အငတာနကျဖငမေပးျခငး)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၁-၅ ေဒၚလာ (သ႔) မတပတငထားသတစဥးလင ၀.၁ - ၀.၅ ယ႐

စနစကတညေဆာကျခငးအတြက (မဆႏၵရငစစမနေၾကာငးအေထာကအထားျပျခငးစနစမပါ) ယ႐ (၅၀၀,၀၀၀) ၊ မဆႏၵရင (၁၀၀,၀၀၀) (သ႔မဟတ) မတပတငထားသ ၁ သနးအတြက ကနကစရတ ယ႐ (၁၀၀,၀၀၀) ဝနးကင။

အႏၵယ (မေပးသညစက)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၀.၆ ေဒၚလာ။

မဆႏၵရင (၃၈၀၀) အသးျပႏငေသာစကတစလးအတြက ေဒၚလာ (၃၀၀) ဝနးကင။ မဆႏၵရင သနး (၇၀၀) အတြက စကအေရအတြက (၁.၄) သနးက ဝယယခၿပးျဖစသည။8

5 <http://www.parlament.gv.at/PAKT/VHG/XXIV/AB/AB_02562/fnameorig_166607.html> တြငၾကညပါ။6 <http://www.observatorioelectoral.org/biblioteca/?bookID=26&page=8> တြငၾကညပါ။7 The Brazilian Superior Elections Tribunal မ ရရသည သတငးအခကအလကမား8 <http://eci.nic.in/eci_main/faq/evm.asp> တြငၾကညပါ။

39

International IDEA

အငယာလနႏငင (မေပးသညစက)

21 EUR/voter

မဆႏၵရငတစဥးလင ၂၁ ယ႐။

မဆႏၵရင (၂.၅) သနးအသးျပႏငသညစနစအတြက ယ႐ (၅၃) သနးက အသးျပထားၿပး ႏစစဥသေလာငမႈ ကနကစရတမားအျဖစ ယ႐ (၈၀၀,၀၀၀) ကထပမကနကရသည။.9

ဖလစပငႏငင (မေပးသညစက)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၃ ေဒၚလာ။

မဆႏၵရင သနး (၅၀) အတြက ယ႐သနး (၁၂၀) (၂၀၁၀ခႏစ).10

ဆြစဇာလနႏငင (အငတာနကျဖငမေပးျခငး)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၀.၃ ယ႐ (တစႏစလင ေရြးေကာကပြသးႀကမဟယဆ၍)။

မဆႏၵရင (၁)သနးအတြက ၁၀ႏစအတြငးကနကစရတ ယ႐ (၁၀) သနး (ခန႔မနးခက).11

အေမရကနႏငင (မေပးသညစက)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၃ ေဒၚလာ၊ ဥပမာအားျဖင မယရလနျပညနယ။ 12

ဗနဇြလားႏငင (မေပးသညစက)

မဆႏၵရငတစဥးလင ၄ ေဒၚလာ

ေရြးေကာကပြ (၃) ခႏင မဆႏၵရင (၁၀)သနးတ႔အတြက အေမရကနေဒၚလာသနး (၁၂၀)။

9 <http://evoting.cs.may.ie/Documents/CostofElectronicvotingAsOfMay.pdf> တြငၾကညပါ။10 <http://www.comelec.gov.ph/modernization/2010_natl_local/SBAC/winning_bidder/notice_of_award.html> တြငၾကညပါ။11 <http://www.e-voting.cc/static/evoting/files/Swiss_Experiences.pdf> တြငၾကညပါ။12 <http://www.saveourvotes.org/legislation/packet/08-costs-mdvotingsystem.pdf> တြငၾကညပါ။

40

International IDEA

အႀကျပခကမားႏင႔ လမးညႊနခကမားCaarls, Susanne, ‘E-voting Handbook: Key Steps for Introducing E-voting’,

Council of Europe, 2010, available at <http://www.coe.int/t/dgap/democracy/activities/ggis/E-voting/E-voting%202010/Biennial_Nov_meeting/ID10322%20GBR%206948%20Evoting%20handbook%20A5%20HD.pdf>

Council of Europe, ‘Certification of E-Voting Systems’, 2011, available at <http://www.coe.int/t/dgap/democracy/Activities/GGIS/E-voting/E-voting%202010/Biennial_Nov_meeting/Guidelines_certification_EN.pdf>

Council of Europe, ‘Guidelines on Transparency of E-enabled Elections’, 2011, available at <http://www.coe.int/t/dgap/democracy/activities/ggis/e-voting/ E-voting%202010/Biennial_Nov_meeting/Guidelines_transparency_EN.pdf>

Council of Europe, ‘Legal, Operational and Technical Standards for E-Voting’, 2004, available at <http://www.coe.int/t/dgap/democracy/activities/key-texts/recommendations/Rec(2004)11_Eng_Evoting_and_Expl_Memo_en.pdf>

Goldsmith, Ben, ‘Electronic Voting & Counting Technologies: A Guide to Conducting Feasibility Studies’, International Foundation for Electoral Systems, 2011, available at <http://www.ifes.org/Content/Publications/Books/2011/~/media/Files/Publications/Books/2011/Electronic_Voting_and_Counting_Tech_Goldsmith.pdf>

Norden, Lawrence D. and Lazarus, Eric, ‘The Machinery of Democracy: Protecting Elections in an Electronic World’, Brennan Center for Justice, 2007, available at <http://www.brennancenter.org/content/resource/the_machinery_of_democracy_protecting_elections_in_an_electronic_world/>

Norwegian Ministry of Local Government and Regional Development, ‘Electronic Voting: Challenges and Opportunities’, 2006

US Election Assistance Commission, ‘Voluntary Voting System Guidelines’, 2005, available at <http://www.eac.gov/testing_and_certification/voluntary_voting_system_guidelines.aspx>

အလကထေရာနစမေပးျခငးမားက ေစာငၾကညျခငးCarter Center, ‘Developing a Methodology for Observing Electronic Voting’,

2007, available at <http://www.cartercenter.org/documents/elec_voting_oct11_07.pdf>

Organization of American States, ‘Observing the Use of Electoral Technologies’, 2010, available at <http://www.oas.org/es/sap/docs/Technology%20English-FINAL-4-27-10.pdf>

Organization for Security and Co-operation in Europe, Office for Democratic Institutions and Human Rights, ‘In Preparation of Guidelines for the Observation of Electronic Voting’, October 2008, available at <http://www.osce.org/odihr/elections/34725>

Pran, Vladimir and Merloe, Patrick, ‘Monitoring Electronic Technologies in Electoral Processes’, National Democratic Institute, 2007, available at <http://www.ndi.org/files/2267_elections_manuals_monitoringtech_0.pdf>

Vollan, Kåre, ‘Observing Electronic Voting’, Norwegian Centre for Human Rights, 2005, available at <http://www.jus.uio.no/smr/english/about/programmes/nordem/publications/nordem-report/2005/1505.pdf

41

International IDEA

Voting from Abroad: The International IDEA Handbook on External Voting (Stockholm: International IDEA, 2007), Chapter 9, ‘Observation of External Voting’, available at <http://www.idea.int/publications/voting_from_abroad/upload/chap9.pdf>

ယၾကညမႈႏင႔ ယၾကညစတခရမႈ International IDEA, Electoral Management Design: The International IDEA

Handbook (Stockholm: International IDEA, 2006), available at <http://www.idea.int/publications/emd >

McGaley, M. and Gibson, J.P., ‘Electronic Voting: A Safety Critical System’, National University of Ireland, Maynooth, 2003

Oostveen, A.-M. and van den Besselaar, P., ‘Security as Belief: User’s Perceptions on the Security of Electronic Voting Systems’ , Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, available at <http://subs.emis.de/LNI/Proceedings/Proceedings47/Proceeding.GI.47-8.pdf>

အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငးႏင႔ မေပးသဥးေရ၊ ႏငငရပျခားမ မေပးသမားInternational IDEA, Voting from Abroad: The International IDEA Handbook

on External Voting (Stockholm: International IDEA, 2007), Chapter 10, ‘E-voting and External Voting’, available at <http://www.idea.int/publications/voting_from_abroad/upload/chap10.pdf>

Trechsel, Alexander and Vassil, Kristjan, ‘Internet Voting in Estonia: A Comparative Analysis of Four Elections since 2005’, European University Institute, 2010, available at <http://www.vvk.ee/public/dok/Report_-_E-voting_in_Estonia_2005-2009.pdf>

Vassil, Kristjan and Weber, Till, ‘A Bottleneck of E-Voting: Why Technology Fails to Boost Turnout’, European University Institute, 2009

အစအဆးစာရငးစစႏငေသာ စနစမားJones, Douglas W., ‘Some Problems with End-to-End Voting’, University

of Iowa, 2009, available at <http://www.cs.uiowa.edu/~jones/voting/E2E2009.pdf>

Prêt à Voter, <http://www.pretavoter.com> Scantegrity, <http://www.scantegrity.org>

အရငးအျမစမားက ဖြငထားေသာ အလကထေရာနစမေပးျခငးOpen Voting Consortium, <http://www.openvotingconsortium.org> US Open Source Digital Voting Foundation, <http://www.osdv.org>

ICT ပစၥညးဝယယျခငး၊ အစားထးသသရာ၊ ပငဆငမႈအတြက ကနကစရတမား‘The Cost of E-Voting’, Wired Magazine (2008), available at <http://www.wired.

com/threatlevel/2008/04/the-cost-of-e-v> Joint Taskforce on Electoral Assistance, ‘Procurement Aspects of Introducing

ICTs Solutions in Electoral Processes’, 2010, available at <http://www.ec-undp-electoralassistance.org/images/operational%20paper.pdf>

Yard, Michael, ‘Direct Democracy: Progress and Pitfalls of Election Technology’, International Foundation for Electoral System, 2010, available at <http://www.ifes.org/Content/Publications/Books/2010/Direct-Democracy-Progress-and-Pitfalls-of-Election-Technology.aspx>

42

International IDEA

အတေကာကစကားလးမား

DRE direct recording electronic voting (systems) တက႐ကမတတမးတငသည အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးစနစမား EBP electronic ballot printer အလကထေရာနစမျပားမား ႐ကထတသညစက EMB electoral management body ေရြးေကာကပြဆငရာစမခန႔ခြမႈအဖြ႔EUR euro ယ႐ေငြေၾကးICT information and communication technology သတငးအခကအလကႏင ဆကသြယေရးနညးပညာIDEA International Institute for Democracy and Electoral Assistance ဒမကေရစႏငေရြးေကာကပြဆငရာ အကအညေပးေရးႏငငတကာအဖြ႔အစညးIT information technology သတငးအခကအလကနညးပညာOMR optical mark recognition စကငဖတ႐ႈစစေဆးျခငးPCOS precinct count optical scanners သးသန႔နယေျမသတမတ၍ ေရတြကသည စကငဖတ႐ႈစနစမားTCO total cost of ownership ပငဆငမႈအတြက စစေပါငးကနကစရတUSD US dollar အေမရကနေဒၚလာVM voting machine မေပးသညစကV VPAT voter-verified paper audit trail မဆႏၵရငက စစေဆးရနစာရြကမတတမးV VSG Voluntary Voting System Guidelines မမဆႏၵအေလာကမေပးသည စနစလမးၫႊန

43

International IDEA

ဥးေဆာငေရးသားသျဖစသည ပတာဝဖ (Peter Wolf) ႏင အေထာကအကျပစာေရးဆရာႏစဥးျဖစသည ရကဒနကခကာ ဒယနး (Rushdi Nackerdien) ႏင ဒမနက တကခနာဒ (Domenico Tuccinardi) တ႔အား အထးပငေကးဇးတငရပါသည။ ထ႔ျပင လပဂၢလတစဥးခငးစႏင အဖြ႔အစညးအခ႕သည ဤစာတမး၏ ပထမဆးမၾကမးက တနဖးမျဖတႏငေသာ တ႔ျပနခကမား၊ အမားျပငေပးမႈမားႏင ျဖညစြကခကမားက ျပလပခၾကပါသည။ ယငးတ႔မာ Fabio Bargiacchi, Jordi Barrat I Esteve, Ingo Boltz, Susanne Caarls, Andrew Ellis, Manuel Kripp, Niall McCann, Betilde Munoz-Pogossian ႏင အေမရ ကနျပညနယမားအဖြ႔အစညး (Organization of American States) ၏ နညးပညာကၽြမးကငသမား၊ ဘရာဇးႏငငေရြးေကာကပြခ႐း (the Brazilian Superior Elections Tribunal) တ႔ျဖစသည။

INTERNATIONAL IDEA International Institute for Democracy and Electoral AssistanceSE -103 34 Stockholm Sweden Tel +46 8 698 37 00Fax +46 8 20 24 22 E-mail info@idea.int ISBN 978-91-86565-21-3

“အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငးအား ေရြးေကာကပြလပငနးစဥက ပမထေရာကမႈ ရေစရန

ျပလပျခငးႏင ၎၏စမခန႔ခြမႈအေပၚ ယၾကညမႈျမငမားေစျခငးတ႔အတြက ကရယာတစခအျဖစ

မားေသာအားျဖင႐ႈျမငၾကသည။ သငတငေလာကပတစြာအေကာငအထည

ေဖာေဆာငရြကပါက အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး၏ ရလဒမားအေနျဖင

မျပား၏ လၿခစတခရမႈက တးျမငလာေစျခငး၊ ေရြးေကာကပြရလဒ တြကခကသည႔

လပငနးစဥက အရနအဟနျမငမားေစျခငးႏင မေပးျခငးက ပမလြယကလာေစျခငးတ႔

ျဖစေပၚလာေစပါသည။ သ႔ေသာ စနေခၚခကမားမာ အေတာအတနႀကးမားပါသည။

ေသခာကနစြာ စမ၍ ဒဇငးေရးဆြထား ျခငးမရပါက အလကထေရာနစနညးျဖငမေပးျခငး သည

ေရြးေကာကပြစနစတစခလးအေပၚ ယၾကညမႈက ေလာပါးေစပါသည။ ဤမဝါဒစာတမးတြင

အလကထေရာနစနညးျဖင မေပးျခငး၏ ေအာငျမငမႈက ပေဖၚႏငမညအခကမားအား

လကေတြ႕အေျခအေနမားက ထငဟပ၍ေဖာျပထား သည။ ထ႔အျပင မေပးျခငးဆငရာ

နညးပညာအသစမားက အသးျပရန မေရြးခယရေသးမ အထကေဖာျပပါအခကမားအား

ထညသြငး စဥးစားျခငး၏ အေရးပါမႈအားလညး မးေမာငးထးေဖာျပထားသည။”