1. Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesi Projesinternet Giriimcilii ve e-ticaret Ekseni Mevcut Durum Raporu4 ubat 2013

2. Bu rapor, Kalknma Bakanl Bilgi Toplumu Dairesi ve McKinsey Danmanlk Hizmetleri Limited irketi arasnda imzalanan Bilgi Toplumu Stratejisinin Yenilenmesine likin Hizmet Alm i Szlemesi kapsamnda, gerekli bulgu ve analizler hazrlanmak suretiyle, oluturulacak Bilgi Toplumu Stratejisine altyap tekil etmek zere retilmitir. Bu raporun hazrlanmasnda alma boyunca ilgili taraflardan elde edilen bilgi ve grler ile Kalknma Bakanlnn deerlendirmelerinden istifade edilmitir. Bu alma Kalknma Bakanlnn kurumsal grlerini yanstmaz. Bu raporda yer alan ieriin tamam ya da bir ksm atfta bulunmak kaydyla Kalknma Bakanlnn izni olmadan kullanlabilir. 3. indekiler 1NTERNET G R MC L .............................................................................................. 8 1.1nternet Giriimciliini Tanm ........................................................................................... 81.2nternet Giriimciliinin Dier Giriimciliklerden Fark ................................................... 91.3nternet Giriimciliinin Faydalar ................................................................................... 131.3.1nternet Giriimciliinin Ekonomik Katks ............................................................... 131.3.2nternet Giriimciliinin stihdama Katks ............................................................... 151.3.3nternet Giriimciliinin Sosyal Katks ..................................................................... 181.4Trkiyede nternet Giriimcilii ...................................................................................... 191.4.1Mevcut Durum ............................................................................................................ 191.4.2Yaptalar Baznda nceleme .................................................................................... 201.4.2.1 1.4.2.2Finansman ve Destekler ..................................................................................... 221.4.2.3nsan Kaynaklar ................................................................................................ 411.4.2.4Giriimcilik Kltr ........................................................................................... 491.4.2.5 2Talep ................................................................................................................... 22nternet Giriimcilii le lgili Mevzuat ............................................................. 51E-T CARET .......................................................................................................................... 57 2.1E-ticaret tanm ................................................................................................................. 572.1.1E-ticaretin taraflarna gre tanm ............................................................................ 572.1.2E-ticarette kullanlan i modelleri ............................................................................. 602.2E-ticaretin Ekonomiye ve Topluma Etkileri ..................................................................... 602.2.1E-ticaretin Trkiye iin genel nemi .......................................................................... 612.2.2Kresel E-ticaretteki Art.......................................................................................... 692.2.3E-ticaretin dier sektrlere etkileri ............................................................................ 702.2.4E-ticaretin sosyal faydalar ........................................................................................ 772.2.4.1 2.2.4.2Dezavantajl kesimlere alveri imkan salama .............................................. 782.2.4.3 2.3Dezavantajl kesimlerin igcne katlm ......................................................... 77Toplum geneline sunulan genel faydalar ........................................................... 79letmeden tketiciye e-ticaret (B2C) ............................................................................... 801 4. 2.3.1Pazar bykl......................................................................................................... 802.3.2Sektr yaps ve oyuncular ......................................................................................... 832.3.2.1E-ticaretin youn olduu sektrler / kategoriler ................................................ 832.3.2.2Trkiyede e-ticarette ne kan oyuncular........................................................ 902.3.3Trkiyede e-ticaret yaygnlnn Avrupayla karlatrlmas................................ 962.3.4letmeden tketiciye e-ticaretin Trkiyede az gelimi olmasnn sebepleri ......... 1042.3.4.1E-ticaret deer nerisi ...................................................................................... 1042.3.4.2Gvenlik, Gizlilik (Kiisel bilgilerin korunmas) ve Gvenilirlik ................... 1092.3.4.3Alveri sonrasnda karlalan teknolojik ve operasyonel sorunlar.............. 1192.3.5E-ticaret iin yeni deme sistemleri uygulamalar .................................................. 1232.3.5.1 2.3.5.2PayPal ............................................................................................................... 1242.3.5.33 Pay Mikro deme sistemi .............................................................................. 1252.3.5.43D Secure sistemi ............................................................................................. 1262.3.5.5Pay U ................................................................................................................ 1272.3.5.6 2.4Sanal Kartlar..................................................................................................... 124BKM Express ................................................................................................... 128letmeler aras e-ticaret (B2B) ....................................................................................... 1292.4.1Tanm ve i modelleri ............................................................................................... 1292.4.2Mevcut durum........................................................................................................... 1312.5E-ticaret kanalndan ihracat ............................................................................................ 1352.6E-ticaret ile ilgili mevzuat .............................................................................................. 1382.6.1Kiisel verilerin korunmas ve gizlilik ...................................................................... 1392.6.1.1Verilerin kullanm sresi .................................................................................. 1422.6.1.2Verilerin kullanm amalar ve verilere ulaabilecek yetkililer .......................1422.6.2E-ticaret mteri haklar .......................................................................................... 1432.6.3lem gerekletirme.................................................................................................1452.6.3.1letmelerin gvenirlii ve gvenlii ............................................................... 1452.6.3.2E-imza ve ilem teyidi ...................................................................................... 1472.6.3.3deme ve elektronik para ................................................................................ 1502.6.3.4Bilgi verme ykmll ve iletiim ............................................................... 1512 5. 2.6.3.5 2.6.4E-fatura ............................................................................................................. 151E-ticaret ihracatnn dzenlenmesi ve vergilendirilmesi ......................................... 1532.6.4.1Gmrk mevzuat ............................................................................................. 1532.6.4.2Vergilendirme .................................................................................................. 154EKLER ........................................................................................................................................ 156 Ek-1 Geleneksel perakendecilerin internet yatrm 1v1y.com ............................................. 156 Ek-2 Groupon ehir Frsat ................................................................................................... 157 Ek-3 Markafoni ........................................................................................................................ 157 Ek-4 Hepsiburada ..................................................................................................................... 158 Ek-5 Ekobilet ........................................................................................................................... 158 Ek-6 Migros Sanal Market ....................................................................................................... 159 Ek-7 Biletix .............................................................................................................................. 159 KAYNAKA .............................................................................................................................. 1603 6. ekiller Listesi ekil 1 nternetin giriimcilie katklar ........................................................................................ 10 ekil 2 Fiziki maaza ile internet maazas maliyet karlatrmas.............................................. 11 ekil 3 Amazon ve dier geleneksel perakendecilerin karlatrlmas ........................................ 12 ekil 4 nternetin ve internet giriimciliinin yaratt faydalar .................................................... 13 ekil 5 Trkiyede en fazla ziyaret edilen internet siteleri............................................................. 14 ekil 6 KOB lerde internet kullanmnn ekonomik etkisi ........................................................... 15 ekil 7 Byk internet giriimleri ve yarattklar istihdam ............................................................ 16 ekil 8 nternet giriimcilii ile kurulmu en byk siteler ........................................................... 16 ekil 9 ABDdeki seyahat acentesi istihdamnn son 10 yldaki deiimi..................................... 17 ekil 10 Yerli internet giriimciliinin baarl olduu alanlar ...................................................... 20 ekil 11 nternet giriimciliinin yaptalar .................................................................................. 21 ekil 12 Bir giriimin finansman ihtiyacna gre 3 aamas .......................................................... 23 ekil 13 Giriim evrelerine gre uygun finansman kaynaklar ...................................................... 25 ekil 14 Yeni irket finansman kolayl endeksi .......................................................................... 26 ekil 15 eitli lkelerdeki melek yatrmc birlii/a younluu ............................................... 28 ekil 16 Trkiye giriim sermayesi yatrmlar .............................................................................. 30 ekil 17 Trkiye giriim sermayesi internet yatrmlar, dier lkelerle karlatrma.................. 31 ekil 18 Trkiye bilgisayar ve elektronik sektrlerinde irket birleme ve satn almalar ............ 31 ekil 19 KOSGEB, BTSB ve Ekonomi Bakanl tarafndan verilen destekler ............................ 33 ekil 20 Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlnn teknogiriim destekleri ................................... 34 ekil 21 TB TAK, TOBB ve STKA tarafnda salanan destekler ............................................ 35 ekil 22 Trkiyedeki teknoparklarn listesi .................................................................................. 37 ekil 23 Trkiyedeki kuluka organizasyonlar ........................................................................... 39 ekil 24 Trkiye hisse senedi pazarnn dier lkelerle karlatrmas ........................................ 40 ekil 25 Bilgisayar ve elektronik sektrlerinde hisse senedi arz karlatrmas .......................... 41 ekil 26 Trkiyedeki giriimcilik eitimi imkanlar..................................................................... 42 ekil 27 Trkiyedeki niversitelerde giriimcilik merkezleri ...................................................... 44 ekil 28 Giriimcilik endeksi ......................................................................................................... 444 7. ekil 29 KOSGEB giriimcilik eitim destekleri .......................................................................... 45 ekil 30 Biliim teknolojileri insan kaynaklar endeksi karlatrmas ........................................ 46 ekil 31 B T firmalar iin en byk sorunlar ............................................................................... 47 ekil 32 Trkiyede ilgi ekme seviyelerine gre branlar ............................................................ 48 ekil 33 Trkiyede B T ile ilgili branlar ve detaylar ................................................................. 48 ekil 34 Giriimcilik kltr aratrmas, Trkiye ve dier lkeler .............................................. 49 ekil 35 KOB lerin gelir ve istihdam iindeki pay ..................................................................... 50 ekil 36 Yksekokul mezunlar kariyer seimi ............................................................................. 51 ekil 37 irket kurma kolayl endeksi, Trkiye ve dier lkeler karlatrmas ....................... 53 ekil 38 irket kurma sresi .......................................................................................................... 53 ekil 39 flas durumu mevzuat, Trkiye ve dier lkeler karlatrmas .................................... 54 ekil 40 Yatrmc koruma endeksi, Trkiye ve dier lkeler karlatrmas ............................... 55 ekil 41 E-ticaret tanm ve kapsam ............................................................................................. 58 ekil 42 letmeden tketiciye e-ticaretin farkl boyutlar ............................................................. 59 ekil 43 Alveri platformlar alma modeli .............................................................................. 59 ekil 44 Farkl iletmeden tketiciye e-ticaret modelleri .............................................................. 60 ekil 45 Trkiyenin 2023 Vizyonu E-ticaretin etkili olaca hedefler ...................................... 61 ekil 46 9. Kalknma Plan............................................................................................................. 62 ekil 47 Kresel e-ticaret hacmi .................................................................................................... 69 ekil 48 Avrupa Birlii lkelerinde irketlerin alm-satm ilemlerindeki e-ticaret hacmi ...........70 ekil 49 E-ticaret deer zinciri ....................................................................................................... 71 ekil 50 E-ticaret deer zincirindeki sektrler ve rnekler ............................................................ 72 ekil 51 inde e-ticaretin dier sektrler zerindeki etkisi .......................................................... 73 ekil 52 Trkiye kargo sektr geliimi ........................................................................................ 74 ekil 53 Trkiyede e-ticaretin kargo sektr zerine etkileri....................................................... 74 ekil 54 Yazlm ve tasarmda sunulan rnler Inveon rnei ................................................... 75 ekil 55 inizi nternete Tayn Giriimi ................................................................................. 77 ekil 56 Kresel iletmeden tketiciye e-ticaret hacmi ................................................................. 80 ekil 57 Trkiyede iletmeden tketiciye e-ticaret hacmi ............................................................ 81 ekil 58 Trkiyede iletmeden tketiciye e-ticaret hacmi ............................................................ 825 8. ekil 59 Trkiye B2C e-ticaret hacminin dier lkelerle karlatrlmas .................................... 82 ekil 60 Trkiye sanal POS zerinden yaplan ilemlerin kategori krlm .................................. 83 ekil 61 Trkiye sanal POS zerinden yaplan ilemlerin toplam kartl ilemlere oran .............. 84 ekil 62 Trkiyede e-ticarette harcama yaplan kategori krlm ................................................ 85 ekil 63 Avrupa lkelerinde e-ticaret harcamalarnn kategori krlm ........................................ 86 ekil 64 Avrupa lkelerinde e-ticaret harcamalarnn rn ve hizmet krlm ............................. 87 ekil 65 Avrupada kategorilerin e-ticaret eilimine gre konumlandrlmas ............................. 87 ekil 66 Avrupada rn ve hizmetler ile ilgili internette inceleme alkanlklar ........................ 88 ekil 67 Avrupada internette rn inceleme sebepleri ................................................................. 89 ekil 68 Trkiye ve Avrupada kategorilerde e-ticaret younluu ................................................ 90 ekil 69 Trkiyede B2C alannda lider e-ticaret siteleri ............................................................... 91 ekil 70 Trkiyede B2C alannda seili rnekler ......................................................................... 91 ekil 71 E-ticaret pazarndaki ana gelimeler (1/2) yeni giriimler ve geleneksel oyuncularn internet atlmlar ............................................................................................................................ 92 ekil 72 E-ticarette yeni giriimlerin younlamasyla gelien kategoriler /alanlar ...................... 93 ekil 73 E-ticaret pazarndaki ana gelimeler (2/2) yabanc yatrmlar ve deme sistemleri ..... 95 ekil 74 Trkiye internet kullanc says....................................................................................... 96 ekil 75 Trkiye internet kullanc saysnn dier lkelerle karlatrlmas ............................... 97 ekil 76 Trkiyede internet kullanmnn Avrupayla karlatrlmas ve Trk kullanc profili 98 ekil 77 Trkiyede internet kullanm alkanlklarnn Avrupayla karlatrlmas................... 98 ekil 78 Trkiyede en ok ziyaret edilen internet siteleri ............................................................ 99 ekil 79 Trkiye internet kullancs e-ticaret yaygnl .............................................................100 ekil 80 Trk kullanclarnn internetten alveri yapmama sebepleri ...................................... 100 ekil 81 Google ve TNS aratrmas - internetten alveri yapmama sebepleri ......................... 101 ekil 82 Avrupada kullanclarn internetten tketici elektronii alverii yapmama sebepleri102 ekil 83 Avrupada kullanclarn internetten giyim ve aksesuar alverii yapmama sebepleri . 102 ekil 84 spanyada kullanclarn internetten hzl tketim mallar alverii yapmama sebepleri ...................................................................................................................................................... 103 ekil 85 Avrupada internetten alveri yapmadan nce maaza ziyaret alkanl ................. 103 ekil 86 Trkiyede e-ticaretin nndeki engeller ....................................................................... 1046 9. ekil 87 Amazon deer teklifi...................................................................................................... 105 ekil 88 Amazonun geliimi ....................................................................................................... 105 ekil 89 Avrupada alveri yaplacak internet sitesinin seilmesinde ana etkenler .................. 106 ekil 90 E-ticaretin salad fiyat avantaj ................................................................................. 107 ekil 91 nternette alveriin salad eitlilik......................................................................... 108 ekil 92 nternetten alveriin kolaylk asndan deerlendirilmesi.......................................... 109 ekil 93 Popler e-ticaret sitelerinin gvenlik/gizlilik uygulamalar ve bilgilendirmeleri ..........114 ekil 94 Trkiyede internet alverilerinde kullanlan deme aralar...................................... 115 ekil 95 Avrupada e-ticarette kullanlan deme aralar ............................................................ 116 ekil 96 nternetten alverite yaanan sorunlar ......................................................................... 120 ekil 97 Hasarl kargo sorunu ...................................................................................................... 120 ekil 98 lkeler aras kargo gnderim cretleri .......................................................................... 121 ekil 99 E-ticarette alveri sonras yaanabilen sorunlar .......................................................... 122 ekil 100 E-ticarette iade sreci ve olas sorunlar ....................................................................... 122 ekil 101 E-ticaret sitelerinde kargo ve iade uygulamalar ......................................................... 123 ekil 102 3D Secure gvenli deme sistemi ................................................................................ 127 ekil 103 BKM Express deme sistemi ....................................................................................... 129 ekil 104 irketler aras (B2B) e-ticaret sitelerinin eitleri ....................................................... 130 ekil 105 letmeler aras e-ticaretin kresel hacmi..................................................................... 131 ekil 106 Trkiyede iletmeler aras e-ticaret pazarnn byme hz........................................ 132 ekil 107 Trkiyede baz kategorilerde arac platformlarn durumu .......................................... 133 ekil 108 Trkiyede baz kategorilerde arac platformlarn durumu .......................................... 134 ekil 109 Baar faktrleri ........................................................................................................... 134 ekil 110 Baarl iletmeler aras e-ticaret siteleri ...................................................................... 135 ekil 111 Amerikal tketicilere ynelik e-satta baz engeller .................................................. 137 ekil 112 Trk e-ticaret sitelerinin yurtd hizmetleri ................................................................ 1377 10. 1 1.1nternet giriimcilii nternet Giriimciliini TanmGiriimcilik birok farkl ekilde tanmlanabilmektedir. 20. yzyln en etkili ekonomistlerinden biri olan Joseph Schumpeter, 1934 ylnda giriimcileri pazarda giriimci deiimlere yol aan yenilikiler olarak tanmlamtr. Schumpeter, bir deiikliin giriimci olarak nitelenebilmesi iin 5 zellikten birine sahip olmas gerektiini ne srmtr. Bu 5 zellik yle sralanabilir: i. ii. iii.Yeni veya gelitirilmi bir rnn pazara getirilmesi, Yeni bir retim metodunun gelimesi, Yeni bir pazar oluturulmas,iv. v.Yeni bir girdinin ekonomiye kazandrlmas, ynetimi srelerinde organizasyon veya yap deiiklii1.OECD ise giriimcilii, Ekonomik aktivite yaratma ya da ekonomik aktiviteyi gelitirme yoluyla deer yaratmak iin yeni rn, sre ve pazarlar fark edip, onlardan faydalanma durumu olarak tanmlayarak giriimciliin ekonomik deer yaratma boyutunu ne karmaktadr2. Bu tanmlar, giriimcilik konusunun ana hatlarn belirlerken, giriimcinin yeni bir i yarattn kabul etmekte, fakat bu ii yrtrken ald riske vurguda eksik kalmaktadr. Bu eksiklii giderecek ekilde, Avrupa Birlii, giriimcilik iin Risk alma, yaratclk ve/veya yeniliki zmleri iyi ynetimle birletirerek ekonomik aktivite gelitirmeyle ilgili yeni ya da mevcut bir organizasyondaki dnce yaps ve sreler tanmn yapm, risk konusuna daha n planda yer vermitir3. Bu rapor kapsamnda internet giriimcilii risk alarak, yaratc ve/ya da yeniliki zmler gelitiren ve bunlar iyi ynetimle birletiren yeni ya da mevcut kurulularn asl i alanlar dnda, internetsiz var olamayacak ekillerde ekonomik aktivite veya sosyal fayda yaratma ya da gelitirmeleri olarak tanmlanmaktadr. nternette yaplan herhangi bir iin internet giriimcilii olarak nitelenip nitelenemeyeceini belirlemek iin ii yapan gerek ya da tzel kiinin yeni bir organizasyon kurup kurmadna baklacaktr. Eer internet zerinden yaplan i yeni bir organizasyon yaplanmasyla meydana1 Ahmad & Seymour, 2008. 2 OECD, OECD Economic Survey, 1997. 3 Avrupa Komisyonu, 2003.8 11. gelmise, o bir internet giriimi olarak nitelenir. Eer internet zerinden yaplan i halihazrda olan bir organizasyon tarafndan yaplmsa, internet giriimi olarak saylabilmesi iin o kuruluun asl i alannn dnda bir alan olmas gereklilii sz konusu olabilir. Bu durumda, internetten rn satmak iin kurulan yeni bir irket internet giriimi olarak nitelenirken, zaten perakende rn sat yapan bir irketin (rnein Migros) internet zerinden sata balamas bir internet giriimi olarak nitelenmemektedir. 1.2nternet Giriimciliinin Dier Giriimciliklerden Farknternet giriimciliinin dier giriimciliklerden nemli fark vardr: dk balang sermaye gereksinimi, dk iletme giderleri ve geni pazarlara eriim olana salamas (ekil 1). Bu faktrler sonucunda internet giriimcileri dier alanlardaki giriimcilere kyasla ok daha hzl ve daha az sermaye ile byme frsat elde ederler. Dk balang sermayesi: letme balang sermayesi finansman ihtiyac dourduundan bir ok giriimcinin i kurmasn engelleyen veya zorlayan bir faktrdr. Balang sermayesi sabit maliyetler, kira ve genel giderler, sat ve pazarlama giderleri, personel maliyetleri ve envanter giderlerinden oluur. Internet iletmelerinde fiziksel bir ofis veya maazaya byk lde gerek duyulmamas veya gerek duyulan ofis veya maazann daha dk maliyetli olmas gibi sebeplerden tr balang sermayesi dier alanlardaki ilere gre daha dk seviyededir. Buna ek olarak sat ve pazarlama maliyetleri de fiziki ortamdaki irketlere gre daha dk olabilmektedir. rnleri veya rn talebini test etme ve pazarlama maliyetleri (lansman, marka yaratma harcamalar) sosyal alarn ve pazaryerlerinin kullanlmas, dier sitelerle ortaklklar ve arama motoru optimizasyonu (SEO) gibi daha dk maliyetli veya deiken yapda olmasndan dolay avantajldr.9 12. ekil 1 nternetin giriimcilie katklarDk iletme giderleri: irketlerin balang aamalar dnda, genel olarak da iletme giderlerinde daha dk maliyet yapsnda olabilmektedir. Envanter, kira, sigorta, vergi, elektrik gibi maliyet kalemlerinin internette yaplan ilerde hi olmamas veya dk olmas, internet giriimciliinin iletme giderlerinin daha dk olmasna imkan vermektedir. Buna bir rnek olarak, yurtdnda perakende sektrnde faaliyet gsteren bir internet maazas ile fiziki maazann ana iletim giderleri karlatrlmtr. Perakende alannda internet maazasnn fiziki maazaya gre zellikle dk kira ihtiyacndan dolay 14 puan avantaj olduu grlebilmektedir (ekil 2).10 13. ekil 2 Fiziki maaza ile internet maazas maliyet karlatrmas nternet, perakende rneinde geleneksel maazaya gre iletme giderlerini azaltmas dolaysyla dk maliyetli bir i modeli imkan verirGYM PERAKENDE MODEL YURT DIINDAK ALIMALARDAN DERLENMTRTipik bir internet giriimi ve geleneksel maazann maliyetleri Net satn yzdesi Geleneksel maaza Kira Biliim Teknolojileri Elektrik Istma SuNet satlarKargo giderleri Satlan mallar maliyeti ve kar100Maaza iletim giderleri Pazarlama ve genel ynetim giderleriKAYNAK:nternet maazasNet satlar100Maaza iletim giderleri375Pazarlama ve genel ynetim giderleri0Kargo giderleri Satlan mallar maliyeti ve kar585 Kira harici iletim giderleri815 Mteriye gnderilen ve mterinin geri gnderdii rnler iin72McKinseyGeni pazarlara ve hedeflenen kitlelere eriim: nternetin, gider tarafnda yaratt avantajlara ek olarak gelir ve mteri kazanm tarafnda da nemli avantajlar mevcuttur. Geleneksel yollarla ulalabilecek mteri kitlesinden (rnein mahalle veya ehir) ok daha geni bir mteri kitlesine arama motorlar, sosyal alar, pazaryerleri gibi mecralarda ulaabilme imkan, ve gnn 24 saati ve haftann 7 gn mekandan bamsz bir ekilde eriilebilir olmas salam deer nerisi olan giriimcilere gelir yaratma frsatlar dourur. Geni kitle ulamnn yannda, hedef kitleye deiken maliyet ile ulama frsatlar internet pazarlamasyla (arama motorlar, yerel pazarlama) mmkn olabilmektedir.Bu faktr sebebiyle internet, giriimcilie ok uygun bir ortam hazrlamakta ve giriimcilerin dk maliyetler ile fikirlerini test edip, bymelerine imkan vermektedir. nternetin salad avantajlar en iyi ekilde deerlendiren irketlerden biri olan Amazonun bymede rakiplerinin ok nnde oluu bu hzl bymeye gzel bir rnektir. Tamamyla internetten sat yapan Amazon.com 2006-2011 yllar arasnda yllk ortalama %35le byrken, geleneksel kanallarla internet kanaln birletiren rakiplerinin ortalama bymesi %6 civarnda kalmtr (ekil 3).11 14. ekil 3 Amazon ve dier geleneksel perakendecilerin karlatrlmas12 15. 1.3nternet Giriimciliinin Faydalarnternet giriimciliin temel alanda katksn grmekteyiz: ekonomik, istihdam ve sosyal (ekil 4). ekil 4 nternetin ve internet giriimciliinin yaratt faydalar nternetin ve internet giriimlerinin yaratt faydalar balkta toplanabilir Aklama Ekonomik katk stihdama katk Sosyal katk 1.3.1rneklerInternet ile yaratlan deer Eski i modellerini ykan daha etkin modellerin kurulmasndan doan deer Tamamyla yeni i alanlar yaratmas Geleneksel iletmelere yeni sat kanallar, maliyet drc ve inovasyonu tetikleyen yeniliki zmler yaratmas Internet deerinin bir ksmnn tketiciye akmas stihdama ekilde etki Yeni iletmelerin dorudan ie almlar Yan i kollarnn bymesi Geleneksel iletmelerdeki istihdama etki Mekandan bamsz istihdam frsatlar yaratlmas Kar amac gtmeyen bilgi paylam ve hizmet platform oluumu Gruplarn organize olmasn ve ba toplamay kolaylatran yap salamas Vatandalarn ynetime katlm ve fikir beyann salamasArama motorlar, i bulma siteleri Sosyal mecralar Dijital bankaclkE-ticaret siteleri Kargo irketleri Perakende kurulular, bankalar Seyahat acenteleriKhanacademy, Wikipedia, sosyal mecralar Kiva, donorschooseChange.org, Avaaznternet Giriimciliinin Ekonomik Katksnternet giriimciliinin ekonomiye alanda katks mevcuttur. lk katk alan olarak eski i modellerini ykan daha etkin modellerin kurulmasndan doan ekonomik deer grlebilir. nternet giriimcilii yeniliki ve r ac fikir ve modellerle eski alanlar ykarken yeni alanlar oluturmakta, internetin insan hayatna ve i dnyasna salad faydalarn ortaya kmasna araclk yapmaktadr. Bu ilevinin bir sonucu olarak lkelerin GSY Hsine dorudan ve dolayl katk salamakta ve ekonomik aktivitenin artn desteklemektedir. Bu yeni i modellerini grmek iin internet kullancs kitleler tarafndan en fazla ziyaret edilen internet sitelerini incelemek yeterli olacaktr. Ocak 2013 itibariyle kresel olarak en fazla ziyaret edilen 20 sitenin 13 internet giriimi sonucu olarak ortaya kmtr (ekil 5).13 16. ekil 5 Trkiyede en fazla ziyaret edilen internet siteleriBu listeye bakldnda ierik, ticaret ve iletiim alanlarnda internet giriimlerinin yeni servisler sunduunu ve deer yaratt grlmektedir. En byk internet giriimlerinden olan Google, Facebook ve Amazonun toplam piyasa deeri 445 Milyar dolara ulamtr.4 nternetin yaratt ekonomik deer yeni i modellerinin veya tamamyla yeni i alanlarnn dnda geleneksel iletmelerin dijital kanallar kullanarak gelirlerini artrmas, dijital pazarlama ile pazarlama faaliyetlerinin llp daha etkin kullanlmas veya daha dk maliyetli i modelleri ile hizmetlerin toplumun her kesimine ulatrlmas da gelir. rnein 12 lkedeki 4800 KOB arasnda arasnda yaplan bir aratrma interneti kullanan KOB lerin 2 kat hzl byd ve ihracatn gelirler arasndaki paynn 2 kat daha yksek olduunu gstermitir (ekil 6).44 Yahoo Finance, 03.02.201314 17. ekil 6 KOB lerde internet kullanmnn ekonomik etkisinternette yaratlan deerin bir ksmnn direk olarak tketici gemesi de internetin etkilerinden birisidir. Yaratlan tketici deerine rnek olarak bireylerin maliyet demeden saniyeler iinde bilgiye ulam (arama motorlar, wikipedia), bilgi paylamas (YouTube, dosya paylam, bloglar, tartma forumlar), iletiim ve sosyal ilikiler kurmay salamas (Facebook, messengers), rn ve hizmetler ile ilgili fiyat karlatrma yapmas (Priceline) ve rn yorum ve ikayet sitelerinde (ikayetvar.com) alacaklar rn veya hizmetle ilgili bilgiye ulamalarn salanmas ve e-ticaret siteleri ve pazaryerleri ile ihtiyalar olan tm rn ve hizmetlere ulam salamalar gsterilebilir. 1.3.2nternet Giriimciliinin stihdama Katksnternet ve internet giriimciliinin istihdam zerindeki birbiriyle zt alan etkenin bir araya gelmesi sonucu olumaktadr: Yeni giriimlerin yaratt istihdam ve dorudan ie almlar: nternet giriimcilii tarafndan kurulan irketler byrken altrdklar insan saysn da arttrmakta, bu da istihdama olumlu katkda bulunmaktadr. Dnyada internet giriimcilii ile kurulmu ve bugn byk istihdam yaratm olan irketlerin bir ksm ekil 7de ve Trkiyedeki istihdam da ekil 8de grlebilir.15 18. ekil 7 Byk internet giriimleri ve yarattklar istihdam TAMAMINI nternet giriimcilii dnyada ciddi istihdam yaratan irketlerin ERMEMEKTEDR olumasn salamtrByk internet giriimleri ve yarattklar istihdam Bin tm zamanl alan, 2012 Amazon.com69,1Google53,5eBay27,8alibaba.com25,0QQ20,0Baidu16,1Yahoo! Facebook14,1 4,3Yandex3,3Linkedin3,2KAYNAK: irket websiteleri ve yllk raporlarekil 8 nternet giriimcilii ile kurulmu en byk siteler nternet giriimcilii dorudan ie alm yoluyla istihdam yaratmaktadr E-ticaret irketleri Tm zamanl alan, 2012Dier irketler Tm zamanl alan, 2012Trendyol770HepsiburadaTAHMN140sahibinden (ilan)600 peak games (oyun)nokta (reklam)MarkafoniYemeksepeti10883600200 pozitron (yazlm)LimangoGittigidiyor13060150 sobee (oyun)KAYNAK: Basn aratrmas; Linkedin kullanclar incelenmesiyle elde edilen rakamlar1624 19. Yan i kollarnn bymesi. Internet zerinden yaplan ticaret birok yan i kolu da olumlu anlamda etkilemitir. zellikle lojistik, depolama ve ar merkezleri e-ticaretin olumlu etkiledii alanlardr. Bu etkiler raporun e-ticaret ksmnda detaylandrlmtr. Geleneksel iletmelerdeki istihdam etkisi: Geleneksel iletmeler bir taraftan dijital kanallar ve pazarlama ile ilgili yeni iler yaratrken, bir yandan da bir takm ileri yok etmektedir. Bu gelime baz iletmeleri olumsuz etkilese de kanlmazdr. Bu gelimelerden olumsuz etkilenebilecek i alanlar ierisinde seyahat acenteleri ve perakende sektr saylabilir (Terzi, 2011). Buna rnek olarak ekil 9te ABDde son 10 yl ierisinde internetin seyahat sektrndeki rolnn hzla artmasna paralel olarak yaanan istihdam d grlmektedir. Ayn dnem ierisinde ABDde havayollarnn sat ierisinde internetin pay %21den %50ye kmtr5. ekil 9 ABDdeki seyahat acentesi istihdamnn son 10 yldaki deiimi nternet giriimlerinin artmasna paralel olarak seyahat acentas istihdamnda ciddi azalma meydana gelmitirABD RNESeyahat acentalar ve perakende ticaret sektrndeki istihdamn deiimi Bin tm zamanl alan Seyahat acentalar istihdam105988889888686777167200203040506070809102011Yldan yla deiim Yzde-6.1-5.9-10.10.1-1.1-2.31.0-10.9-7.9-4.8Toplam istihdam, yldan yla deiim Yzde-0.4-0.11.40.91.81.30.6-3.4-2.70.9KAYNAK: ABD stihdam statistikleri Brosunternet giriimcilii, yukarda saylan istihdama olumlu etkilerine ek olarak, mekandan bamsz igcne katlabilme imkan verdii iin engelli vatandalara ve krsal kesimdeki istihdama da ayrca katkda bulunma potansiyeli tamaktadr. lkemizde de internet giriimciliinin bu doas5 PhoCusWright U.S. Online Travel Overview.17 20. stanbul Kalknma Ajansnn ve Kalknma Bakanlnn destekledii Trkiye Beyazay Derneinin yrtt Engelsiz E-ticaret gibi projelerle desteklenmektedir. rnein bu proje kapsamnda engelli giriimcilerin e-ticaret hakknda eitilmesi ve e-ticaret sektrne kazandrlmas amalanmtr. nternetin her yerden ve zgrce ulalabilen ak doas toplumun her kesiminden insanlar iin giriimcilik anlamnda bir frsat eitlii yaratmaktadr. Bu da internet giriimciliini daha da tetikleyen bir etmen olarak karmza kmaktadr. nternet giriimcilerini dier giriimcilerden ayran bir baka fark da internet giriimciliinin genleri tevik etmesidir. Dk sermaye gideri ile internet giriimcilii risk tolerans olan genleri giriimcilie tevik etmektedir. rnein ABDnin Kaliforniya eyaleti Silikon Vadisi blgesinde faaliyet gsteren ve bugne kadar 300den fazla giriime destek vermi olan Y Incubatorun destek verdii giriimcilerin ie baladklar zaman ortalama yalar 26 olarak belirtilmitir. Ayrca melek yatrmc olarak Silikon Vadisinde Google ve PayPal gibi ok baarl olmu yeni giriimlere destek vermi olan Ron Conway, destek verdii giriimcilerin ortalama yann 25 ve altnda olduunu belirtmitir6. 1.3.3nternet Giriimciliinin Sosyal Katksnternet giriimcilii sadece ekonomik alanda snrl deildir. Sosyal alanda faaliyet gsteren ve fayda yaratan internet giriimleri mevcuttur. Sosyal etkiler zellikle 2 alanda grlmektedir: Kar-amac gtmeyen bilgi paylam ve hizmet platform giriimleri: Vatandalarn ynetime katlmalar ve bilgi paylam amal internet giriimler mevcuttur. Wikipedia en byk kar amac gtmeyen bilgi paylam giriimidir. Eitim alannda Khan Academy sitesinin cretsiz sunduu 3,000in zerinde eitim videosu 200 Milyonun zerinde izlenmitir7. Coursera ise 2.5 Milyon yeye ulam ve Stanford, British Columbia niversitesi gibi aralarnda dnyann en iyi niversiteleri bulunan 30un zerinde niversitenin derslerini elektronik ortama tamtr8. Gruplarn organize olmasn ve ba toplamay kolaylatran yap salamas: Internet giriimleri gruplarn iletiimini kolaylatrp, eitli amalar etrafnda organize olup, yardmlamay kolaylatrmtr. rnein ABDde DonorsChoose.org sitesi birey ve giriimlerin kamu okullarndaki sosyal projelere ba yapmalarn salayarak ba srecini effaflatrmaktadr. Site vastasyla 2003ten itibaren yaklak 160 Milyon $dan6 http://techcrunch.com/2010/07/30/ron-conway-paul-graham/ 7 Khanacademy ve wikipedia internet siteleri 8 Coursera internet sitesi18 21. fazla ba yaplm ve yaklak 8.5 Milyon rencinin eitimine katkda bulunulmutur. Siteye katkda bulunanlarn ounluunun ilk defa kamu okullarna ba yapt belirtilmitir9. Kiva balarn gelimekte olan lkelerdeki giriimcilere dk miktarlarda (en az 25 $) borlar vermelerini salamaktadr. Kiva balar giriimcilere 42 Milyon $dan fazla bor vermi ve borlar %99.7 orannda geri denmilerdir. Site sayesinde bor verenler giriimcinin ilerlemesini ve geri demelerini takip edebilmektedirler10. Facebook zerinde alan Causes uygulamas sosyal a yelerinin bir ama etrafnda arkada evrelerini harekete geirip setikleri bir kar amac gtmeyen kurulua bata bulunmalarn kolaylatrmaktadr. 21.5 Milyon yeli care2 sitesi ise yelerinin ba yapmak istedikleri kar amac gtmeyen kuruma ulamalarn kolaylatrmaktadr11. Trkiyede de bu alanda faaliyet gsteren kurumlar arasnda benvarm sitesi vardr. Vatandalarn ynetime katlm ve fikir beyann salamas: Trkiyede de faaliyet gsteren change.org sitesi ise 25 Milyon zerindeki kullancsna deitirmek istedikleri konular dier kullanclarla paylap o konuda imza toplama imkn salamaktadr. Avaaz da benzer ekilde alan, Trkiyede de faaliyet gsteren, yelerinin oylaryla stratejisini belirleyen ve yelerinin balaryla varln srdren, vatandalarn ynetime daha aktif katlmn amalayan dnyada 18 Milyonun zerinde yeye sahip kar amac gtmeyen bir kurulutur.1.4 1.4.1Trkiyede nternet Giriimcilii Mevcut DurumTrkiyedeki internet giriimciliinin durumu iki ekilde analiz edilmitir. Birincisi internet aktivitesinin drt alt kategorisi (e-ticaret, ierik, iletiim ve sosyal alar, arama) altnda yerel internet giriimlerinin says ve ikinci olarak da giriimcilik ekosisteminin gelimiliinin drt temel yapta ekseninde (finansman ve destekler, insan kayna, kltr ve mevzuat) analizidir. nternet aktiviteleri drt ana balkta incelenebilir: e-ticaret, ierik, iletiim ve sosyal alar ve arama (ekil 10). Her bir kategoride kresel oyuncularn arl ve gelimilik birbirinden farkllk gsterir. 9 Donorschoose.org internet sitesi etki (impact) ksm 10 Mckinsey & Company, 2008, The Nonprofit Marketplace Bridging the Information Gap in Philanthropy 11 Care2 internet sitesi19 22. E-ticaret: Trkiyede internet giriimcilii e-ticaretin iletmeden son kullancya olan (B2C) ksmnda younlamtr. Trkiyenin en ok trafik alan 50 sitesi iindeki 5 eticaret sitelerin 3si Trk internet giriimlerinden ve 2 de bankalardan olumaktadr. Eticaretin dier kategorileri olan Son kullanclar aras (P2P) ve iletmeden iletmeye (B2B) pazarlar az gelimi ve dolaysyla da internet giriimlerini barndrmamaktadr. Arama, iletiim ve sosyal alar: Bu alanlardaki lek ekonomisi sebebiyle, dier lkelerde olduu gibi, Trkiyede de kresel oyuncular grlmektedir. letiim siteleri iindeki forum alt kategorisinde yerli internet giriimcilerinin baarllardr. Arama kategorisinin alt alan olan yerel aramalar birok lkede yerel oyuncularn olduu bir alan olmasna ramen lkemizde snrl lde gelimitir. erik: Kresel ve geleneksel oyuncular ilk 20 sitenin %60n oluturur. Bunun sebebi Trkiyede ieriin gelir kayna olan internet reklamclnn henz kk olmas ve ierik retme maliyetlerini karlayamamasdr. ekil 10 Yerli internet giriimciliinin baarl olduu alanlar1.4.2Yaptalar Baznda ncelementernet giriimcilii ekosisteminin gelimilii drt temel yapta baznda incelenebilir. Bu yaptalar, finansman ve destekler, insan kayna, kltr ve mevzuattr (ekil 11). Bu yaptalar20 23. incelendiinde Trkiyenin gelimi lkelerin gerisinde olduu, en nemli an finansman ve destekler, ve insan kayna olduu grlmektedir. Finansman ve desteklerde internet giriimciliinin temel destekisi olan melek yatrmclarn ve giriim sermayesinin lkemizde ancak son yllarda gelitii ve dier lkeler ile kyaslandnda greceli olarak kk olduu grlmektedir. Devlet destekleri de genel olarak giriimcilik temal olsa bile internet giriimcilerinin kullanmna da aktr. te yandan devlet tarafndan teknoparklarda salanan vergi teviklerinden ARGE yapmadklar ve teknoparklarn doluluu sebebiyle snrl sayda internet giriimcisi yararlanmaktadr. ekil 11 nternet giriimciliinin yaptalar nternet giriimleri i pazar tarafndan beslenen ve 4 temel yaptandan oluan giriimcilik ekosistemi sayesinde geliir Giriimler Talep Finansman ve Destekler talep giriimlerin hem balang sermayesi bulmas hem de salkl bir ekilde bymesi iin arttrMelek yatrmc Giriim sermayesi Devlet destekleri Kuluka organizasyonlar Banka kredisi Hisse senedi piyasasA MevzuatDnsan Giriimcilik B kayna ekosistemi CGiriimcilikle ilgili mevzuat (rnein iflas, irket kurma, kapama masraflar ve sreleri)KltrLisans eitimi dzeyinde giriimcilik rgn eitim d giriimcilik yetkinliini artrma almalarRisk alma/giriimcilik kltrKAYNAK: Babson niversitesi Giriimcilik Ekosistemi Projesi; ABD Kresel Giriimcilik Program, McKinseyFinansman ve destekler dndaki ikinci nemli konu ise insan kayna olarak ortaya kmaktadr. Okul ii ve okul dnda verilen giriimcilik eitimleri kresel rneklerle kyaslandnda yaygn deildir. Bilgi ve iletiim teknolojileri yetkinlii anlamnda da Trkiye gelimi lkelerin gerisinde kalm, gen nfus ve mhendisliin rabet edilen bir lke olmas avantajn kullanamamtr. lkemizde genel olarak giriimcilii ve KOBIleri tevik eden bir kltr olmasna ramen, eitim seviyesi ykseldike risk alma itahnn dt grlmektedir.21 24. Son olarak lkemizdeki mevzuat da internet giriimciliini kstlayan baz eler iermektedir. Doas gerei abuk kurulup abuk kapatlabilmesi gereken internet giriimcilii irketleri iin kapama ve iflas ilemlerindeki uzun sreler caydrc bir etken olabilmektedir. 1.4.2.1 Talep nternet giriimlerinin oluabilmesi iin sunulan rn ve hizmeti alacak altyapya ve yetkinlie sahip bir i pazarn varl gerekmektedir. Bu i pazarn bykl giriimcilerin sermayeye ulama kolayln ve giriimlerin byme hzn dorudan etkilemektedir. Trkiye internet pazar hem e-ticaret hem de dijital pazarlama ynnde 35 milyon internet kullancsnn yaratt potansiyelin altndadr. Bu durumun nde gelen sebebi internet kullanclarnn ya ortalamasnn dk olmas ve bu gen topluluunun alveri yapacak veya karar verici yata olmamasdr. Dier sebepler ise Trk internet kullancsnn elektronik ticareti tercih etmemesi ve gvenli bulmamasdr. Bu durumun etkisi e-ticaret pazar zerinde aka grlmektedir. letmeden tketiciye e-ticaretin toplam ticaret iindeki %1.7lik pay12 ile Trkiye, Gney Kore (%11,9), ngiltere (8,8), ABD (%5,8) gibi gelimi lkelerin ok altnda kalm ayn zamanda Polonya (%4,1) ve Brezilya (%3,0) gibi gelimekte olan lkelerin de gerisindedir. Dijital reklam pazarnda da benzer bir durum sz konusudur. 1.4.2.2 Finansman ve Destekler Bir giriimin hayat dngsnde iinde bulunduu evreye gre (balang, byme ve olgunlama) farkllaan finansman ihtiyac 6 kaynaktan salanr. Bu kaynaklar melek yatrmclar, giriim sermayeleri, devlet destekleri, kuluka organizasyonlar, banka kredileri ve hisse senedi borsasdr. Giriimlerin bulmakta en ok sknt ektii balang sermayesini salayacak melek yatrmclar ve giriim sermaye irketlerinin says Trkiyede son yllarda art gsterse de az seviyededir. Bunun sebepleri de internet kanalnn Trkiyede yeni gelimekte olmasndan dolay yatrmclarn k seenekleri ile ilgili ekinceleri ve konuyla ilgili mevzuat ve teviklerin ya eksik ya da yeni yrrle girmi olmasdr. Devlet tarafndan 6 farkl kurumun verdii destekler internet giriimciliine zel olmasa da internet giriimcileri de bu desteklerden faydalanmaktadr. Devlet tarafndan vergi tevikleri Teknoparklar bnyesindeki giriimlere verilmektedir. nternet giriimlerinin ounda yazlm zerine aratrma faaliyetleri temel unsur olmad iin internet giriimcileri teknoparklara girmekte zorlanmakta ve bu vergi teviklerinden yeterince faydalanamamaktadr. Giriimlere en 12 Hizmetleri iermez. Euromonitor22 25. erken aamada destek veren ve baar potansiyeli olan giriimcilerin doru yatrmclarla bulumasn salayan kuluka faaliyetleri Trkiyede teknoparklar, niversiteler ve zel sektrn giriimleri kuluka organizasyonlarnn ortaya kmasyla yeni yeni gelimektedir. Bir giriimin geliiminde finansman ihtiyacna gre 3 aama yer almaktadr (ekil 12): ekil 12 Bir giriimin finansman ihtiyacna gre 3 aamas Bir giriimin geliiminde finansman ihtiyacna gre 3 aama vardir nternet giriimi iin finansman ihtiyac Kmlatif gelir Finansal projeksiyonlar sonucunda pozitif nakit ak salanncaya kadar gerekli yatrm miktar belirlenirSalkl nakit ak t Kurulu Markete giriBalang aamasZarardan kra dnByme aamas Giriimin faaliyet alanna gre nakit ihtiyac deikenlik gsterecektir Nakit ihtiyac yatrmclarnOlgunlama aamasyatrm tercihleriyle uyumlu olmal, farkl finansman modelleri kullanlr: - Bir adet yatrmc - Yatrmclar konsorsiyumu - Farkl finansman modellerinin kombinasyonuKAYNAK: McKinsey1. Balang aamas: Bu aama giriim iin fikrin olumas, gelitirilmesi, irketin kuruluu ve markete girii kapsamaktadr. Bir giriimin yaamsal dngsnde en ok sknt ektii alan balang aamasdr. Bu aamada giriimci srdrlebilir ve yeniliki bir i plan yaratrken nakit ak henz balamamtr (Benli, 2012). 2. Byme aamas: plan yazlm, irket kurulmu ve markete alm bir giriimin nakit aknn olumaya balad dnemdir. Bu dnem ierisinde nakit aknn art gstererek giderleri karlamaya balamas beklenmektedir. 3. Olgunluk aamas: irketin nakit ak asndan olgunlua ulat, hzl bymelerin yerini srdrlebilir gelir getiren modele dnt aamadr. Bir giriimin bulunduu aamaya gre finansman ihtiyac deiiklik gstermektedir. Bu finansman salamak iin 6 ana finansman kayna vardr:23 26. 1. Melek yatrmclar: Giriimcilere kendi sermayelerini kullanarak yatrm yapan ve hisse sahibi olan varlkl kiileri kapsamaktadr. 2. Giriim sermayesi: zel sermaye irketlerinin giriimcilere yatrm yapmaya zellemi tiplerini kapsamaktadr. Baz kaynaklara gre giriim sermayesi melek yatrmclar ile birlikte risk sermayesi adnda deerlendirilmektedir. Fakat melek yatrmclar kurumsal ve yapsal olarak giriim sermayesinden farkl olmalar dolaysyla bu rapor kapsamnda farkl balklar altnda deerlendirilmektedirler. 3. Devlet destekleri: Giriimcilere devletin salad dorudan veya dolayl yoldan destekleri kapsamaktadr. Dorudan destekler, hibe ve kredi eklinde olmakta, dolayl destekler ise vergi muafiyeti veya banka kredisi iin teminat ve kefalet destei eklinde olabilmektedir. 4. Kuluka organizasyonlar: Balang aamasndaki giriimlerin yatrmc ile bulumasna destek olurken, bu gerekleene kadar sermaye destei verirler. 5. Banka kredileri: Giriimcilerin bankalardan aldklar kredileri kapsamaktadr. 6. Hisse senedi borsas: irket hisselerinin halka almas sonucu yaratlan finansman kapsamaktadr. Bir giriimin bulunduu aama ayn zamanda finansman desteklerinin uygunluk ve eriilebilirlik derecesini de belirlemektedir (ekil 13). rnein, giriimciler zellikle fikir oluturma ve irket balang aamasnda bankalarn ihtiya duyduu teminat gstermekte zorluk ekerler. Bu da balang aamasnda giriimcilerin banka kredisine eriimini snrlamaktadr. Buna ek olarak balang aamasnda irket ya kurulma aamasnda ya da yeni kurulmu olduu ve henz ciddi nakit ak yaratamad iin hisse senedi piyasasna almasnn bir anlam olmayacaktr. Bu nedenle balang aamasnda giriimcilere destekler byk lde melek yatrmclar, giriim sermayesi irketleri ve devlet desteklerinden gelecektir. Benzer ekilde, dier aamalarda irketin ulat olgunlua ve yaratt nakit akna bal olarak banka kredileri iin gereken teminatn olumas durumu ortaya kmakta ve banka kredileri uygun hale gelmeye balamaktadr. Ayrca, belirli bir olgunlua erien irketler halka alarak finansman ihtiyalarn hisse senedi piyasasndan da karlayabilme noktasna ulaabilirler.24 27. ekil 13 Giriim evrelerine gre uygun finansman kaynaklar A Bir giriimin hayat dngsnde bulunduu evreye gre ihtiyac olan finansman salama yolu deiiklik gsterirUygun Uygun deilUygunluk / salanabilirlikFinansman kaynaBalang aamasByme aamasOlgunlama aamas1 Melek yatrmc 2 Giriim sermayesi 3 Devlet destekleri 4 Kuluka organizasyonlar 5 Banka kredisi 6 Hisse senedi piyasas KAYNAK: McKinseynternet giriimlerinin getii aamalar ve her aamada ihtiyac olan finansman destek miktar ve bunlarn hangi kanallardan daha doru ve kolay bir ekilde salanabilecei konular dier btn giriimlerle paraleldir. lkelerde yeni bir bilgi ve iletiim teknolojisi irketi kurulurken irketin finansman eriimi kolayln lmek ve farkl lkeleri karlatrabilmek iin bir finansman endeksi hazrlanmtr. Endeks internet giriimleri finansmannn iki kritik alan olan melek yatrmc a saysn ve giriim sermayesine ulama kolayln zetlemektedir. Bu konuda, giriimcilikte dnya liderleri saylabilecek olan ABD ve ngiltere gibi lkeler en yksek endeks skorlarna ulamtr (ekil 14).25 28. ekil 14 Yeni irket finansman kolayl endeksi1.4.2.2.1 M ELEK Y ATIRIMCILARGiriimcilere kendi sermayelerini kullanarak yatrm yapan varlkl yatrmclar olarak tanmlanan melek yatrmclar birok lkede yeni kurulan irketlerin ekirdek sermaye ve balang dnemi finansmann salamada en nemli kaynaklardan biri olmutur. zellikle finansal kriz gibi, giriim sermayesi irketlerinin ve bankalarn giriimcilere finansman salama konusunda daha ekinceli davrand dnemlerde oluan boluu da doldururlar. Melek yatrmclarn, giriimlerin ilerleyen safhalarnda daha aktif bir ekilde finansman salayan giriim sermayesi irketlerinden balca fark, sermaye sahiplerinin yatrm konusunda kendilerinin karar vermesi, profesyonel bir yatrm yneticisinin bulunmamasdr. Ayrca melek yatrmclar corafi olarak daha geni alanlara yaylabilmekte ve piyasa dnglerine giriim sermayesi irketlerinden daha az hassasiyet gstermektedir 13. Melek yatrmclk gayri resmi olarak uzun suredir yaplyor olsa da kavramsal olarak son 20-30 yl ierisinde zellikle ABD ve Avrupada ne kmakta ve dnyann baka blgelerinde de gelime gstermektedir. Melek yatrmclar byk lde deneyimli giriimcilerden ve i13 OECD, 2011, Financing High-Growth Firms: The Role of Angel Investors26 29. adamlarndan/i kadnlarndan oluur ve finansman destek salamann yannda elde ettikleri tecrbeler sayesinde giriimcilere stratejik ve operasyonel destek de salar ve kendi kiisel ve mesleksel alarn kullanarak sosyal sermaye destei de verir. Melek yatrmclk byyp geliirken, ayn zamanda melek yatrmc gruplar, alar ve birlikleri gibi yaplar ortaya karmakta ve daha organize ve dzenle i yap sekline brnmektedir. Melek gruplar, baz melek yatrmclarn kendi balarna saladklar finansmann yetersiz olmas durumunda birden fazla melek yatrmcnn bir araya gelip finansman desteklerini bir havuzda toplad ve kolektif bir ekilde melek yatrmclk aktivitesini gerekletirdii durumdur. Melek alar ise, finansman desteinin dorudan salanmasndansa, ok kritik bir nokta olan melek yatrmclarla giriimcileri bir araya getirme, birbirlerine balama misyonunu stlenen iliki alardr. Melek birlikleri ise, melek yatrmclarn ortak seslerini duyurmak, melek grup ve alarna destek vermek amacyla kurulan resmi birlik ve derneklerdir. Melek birlikleri yatrm yapmak veya melek yatrmclarla giriimcileri bir araya getirmekten te, melek yatrmclarn sorunlarn giderme ve onlara destek salamada aktif olan bir meslek odas gibi ilev gstermektedir. Trkiyede melek yatrmclk balang aamasndadr. 2011 itibariyle Trkiyede 3 niversitelere bal olan 8 melek a ve 2011 ylnda kurulmu olan Melek Yatrmclar Dernei ad altnda bir melek birlii vardr. Trkiyede kurulmu olan Galata Melekleri organizasyonu melek yatrmc gruplarnn nemli rneklerinden biridir. Galata Melekleri u ana kadar 8 projeye yatrm yapmtr ve nmzdeki dnemde her yl 5-10 irkete yatrm yapmay planlamaktadr.14 Trkiyedeki Galata Melekleri ve benzeri oluumlarn yurtdndaki rneklerle karlatrmtr (ekil 15). Milyon nfus bana den melek yatrmc birlii/a says Trkiyede 0,1 seviyelerindeyken, bu rakam bu alanda en iyi rneklerden olan Yeni Zelandada 4,1 svete 2,3, Fransa, ABD, ngiltere, Kanada gibi gelimi lkelerde ise 1 seviyelerindedir.14 Emre Kurttepeli ile rportaj, http://sosyalmedya.co/melek-yatirimci-dosya/27 30. ekil 15 eitli lkelerdeki melek yatrmc birlii/a younluu Trkiyede melek yatrmclk uluslararas rneklere gre yetersizdir Melek yatrmc birlii/a saysnn nfusa oran, 2010 Milyon nfus banaxx4,1Yeni Zelanda 2,4sve Fransa1,3ABD23 551,13401,0ngiltere18 801,2spanyaMelek yatrmc birlii/a says63Hollanda0,915Kanada0,930Almanya Macaristan talya Polonya0,5420,330,2140,28ek Cumhuriyeti0,11Trkiye0,15KAYNAK:OECD raporu, Hzl byyen irketlerin finansman: Melek yatrmclarn rolBir ekonomide politika yapclarn eyleme gemesi ve dzenleyici aktivitede bulunmas iin ounlukla bir piyasa baarszlnn belirtilerinin grlmesi gerekmektedir. Giriim sermayesinin eksik kald ekirdek sermaye ve kurulu aamas finansman konusunda finansal bir boluk bulunmakta ve bu boluk ne kadar bir piyasa baarszl olarak nitelendirilemese de bu finansman boluunun gitgide bymesi karar vericilerin daha ok mdahil olmasn gerektirmektedir. Bu sebeple giderek byyen ve karmaklaan melek yatrmclk konusunda ABD ve Kanada gibi lkelerde zellemi politikalar gelitirilmitir. Bu politikalarn temel amac, oluan finansal boluu dolduran melek yatrmcla uygun ortam oluturmak ve onun salkl bir ekilde gelimesini salamaktr. Politika yapclarn melek yatrmcl desteklemek iin yapabilecei gelitirmeler arasnda melek yatrmclara salanabilecek vergi avantajlar (rnein Fransa ve ngilterede yatrmn %25-30unun vergiden dlebilmesi), melek yatrmclarla birlikte yaplacak devlet yatrmlar ( skoya, Yeni Zelanda gibi lkelerde youn olarak uygulanmakta) ve melek gruplar, alar ve birliklerine dorudan salanacak destek ve yardmlar saylabilir15. Ayrca, dolayl yoldan melek yatrmclara destek vermek iin, melek yatrmclarn ounlukla sknt duyduu konular olan15 OECD, 2011, Financing High-Growth Firms: The Role of Angel Investors28 31. veri ve aratrma eksiklii, devam finansmannn salanmas konusunda dzenleme ve tevikler, k stratejilerinin net bir ekilde ortaya konup alternatiflerin ekici hale gelmesi iin yaplacak dzenlemeler de politika yapclarn gndeminde olabilecek olan konulardandr. Melek yatrmclar ayrca giriimcilerle kendilerini bir araya getiren melek yatrmc a ve birliklerinin azlndan bahsetmekte ve yatrmlarnn evrelerinin finansal olarak effaf bir mekanizmayla incelenememesinden ikyet etmektedir. Trkiyede melek yatrmcln desteklenmesi iin baz hamleler yaplmtr. rnein 09/12/1994 tarihli 4059 sayl kanunun EK 5. maddesine dayanlarak Hazine Mstearl tarafndan hazrlanan Bireysel Katlm Sermayesi Ynetmelii taslak almas kapsamnda, i melei olmak isteyen yatrmclar Ankara'da Hazine Mstearlndan lisans aldklar takdirde yeni bir irkete sermaye koyma durumunda vergi indirimi hakk kazanmaktadrlar. Bu yatrmclar, ortak olduklar irketin hisselerini en az 2 yl elde tutmalar artyla Vergi Usul Kanununun deerlemeye ait hkmlerine gre hesapladklar hisselerin tutarlarnn %75ini yllk beyannamelerine konu kazanlarndan hisselerin elde edildii dnemde indirebilirler. Eer ortak olduklar irket desteklenen irketler kapsamnda ise bu oran %100 olarak uygulanr. Yllk indirim tutar 1 milyon TLyi aamaz. lgili ynetmeliin bu rapor yaynland dnemde uygulamaya gemesi beklenmektedir. 1.4.2.2.2 G RM S ERMAYESGiriim sermayesi irketleri melek yatrmclar gibi zellikle balang ve byme aamasnda olan giriimlere finansman desteinde bulunmaktadr. Fakat melek yatrmclardan farkl olarak kendi varlklarn deil, bir havuz haline getirilmi baka yatrmclarn varlklarn deerlendirmekte ve bunu profesyonel olarak kurumlaarak yapmaktadrlar. Giriim sermayesi irketleri yatrm aamasnda karar verirken k alternatiflerini zellikle gz nnde bulundurmakta ve ona gre destek salamaktadr. Giriim sermayesi irketleri saladklar finansman karlnda irket ynetim kurullarna hissedar olarak katlmakta ve tpk melek yatrmclar gibi kendi ynetim ve strateji yetkinliklerini yeni giriimin faydas iin sunmaktadr. Fakat bunun karlnda, k alternatiflerinin karar mekanizmalarnda nemli bir pay olmas dolaysyla, giriim sermayesi irketleri destekledikleri giriimlerde bymenin hzl olmas konusunda istekli davranrlar. Trkiyede internete yatrm yapan giriim sermayesi pazarnda aklanan yatrm miktar 2011 ylnda 142 Milyon $a ulamtr. Bu yatrmlarn ou yabanc giriim sermayesi irketleri29 32. tarafndan salanm, zel alveri ve gnlk frsatlar en fazla yatrm eken alanlar olmulardr (ekil 16). ekil 16 Trkiye giriim sermayesi yatrmlar A 2011 ylnda aklanan e-ticaret yatrmlar 142 Milyon $a ulamtrTAMAMINI KAPSAMAMAKTADIR22011 Yatrm miktar Milyon ABD $Yatrm yapan NasperAlpha investment%68,0 %36,726,0 18,0Eplanet capital European Investment Fund 3TS Capital Partners14,0%41,85,0Intel Capital2,5Hummingbird Ventures AmazonAklanmamtrQuants HoldingAklanmamtrIntel CapitalAklanmamtriLab%28,2 Aklanmamtr %8,5AklanmamtrHummingbird VenturesYerli yatrmclarYatrm alan irket Kuruluu86,0Tiger Global Management Kleiner Perkins Caufield & ByersYabanc yatrmclarHisse YzdeAklanmamtrBilyoner Interaktif HizmetleriKategoriMarkafoni2008zel alveriTrendyol2010zel alveriPeak games2011Vipdkkan2010Sosyal paylam sitelerinde oyun zel alveriEcift.com2009ArkadalkNokta.com2002Video paylam, blog hizmeti, sosyal medyaCiceksepeti.com2000E-ticaretAklanmamtrDigitouch Pazarlama2008Dijital pazarlamaAklanmamtrGrupfoni2010Gnlk frsat%0Grupanya2009Gnlk frsatUnnado.com2010zel alveriGrupca.com2010Gnlk frsatAklanmamtr%33,0 %30,0Aklanmamtr142 Milyon $ yabanc giriim sermayesi yatrm aklanmtr Yeni i modelleriyle alan internet irketleri kurulularndan sonra 1-2 yl iinde yatrm ekmeyi baarmaktadrlar Gnlk frsatlar ve zel alveri 2011in en ok yatrm alan kategorileri olmutur 1 Devlet ve yerli zel sektr destekli stanbul Giriim Sermayesi nsiyatifi (IVCI) de fonun yatrmclarndan 2 %100den fazlas alnan irketler giriim sermayesi yatrm olarak deil, irket alm olarak deerlendirilmi ve bu listeye eklenmemilerdir KAYNAK: Giriim sermayesi irketlerinin internet siteleri, giriim sermayesi irketleriyle grmelerTrkiye giriim sermayesi pazar yurtdndaki rneklerle karlatrldnda, Trkiyenin geride olduu grlmektedir. Bu da Trkiyede giriim sermayesi pazarnn nmzdeki dnemde geliim gsterebilecei anlamna gelmektedir (ekil 17). Trkiyede giriim sermayesi irketlerin yatrmlarnn artmas iin yaplacak baz gelitirmeler olabilir. Giriim sermayesi irketleri yaplar dolaysyla yatrm aamasnda dahi k stratejilerini dnerek hareket etmektedir. Bir giriim sermayesi irketinin k alternatiflerinden biri hisse senedi pazarnda halka alma, bir dieri de irketin baka bir irketle birlemesi veya baka bir irket tarafnda satn alnmasdr. Bu yzden bir lkedeki hisse senedi borsasnn derinliinin artmas, giriim sermayesi irketlerinin o lkede yatrm yapmas konusunda itahn da arttracaktr. Bu blm ierisinde daha sonra deinilecei gibi, Trkiyedeki hisse senedi borsas dnyadaki ileri rneklerle karlatrldnda geride kalmaktadr. Bir giriim sermayesi irketinin yatrm yapt irketten bir dier k alternatifi olan birleme ve satn almalarda da Trkiye, zellikle biliim teknolojisi sektrnde dier gelimi ve gelimekte olan lkelere gre bir hayli geridedir (ekil 18).30 33. ekil 17 Trkiye giriim sermayesi internet yatrmlar, dier lkelerle karlatrmaekil 18 Trkiye bilgisayar ve elektronik sektrlerinde irket birleme ve satn almalar31 34. Giriim sermayesi irketleri yine yaplar itibariyle finansal yatrmclar olduklar iin yatrm yaptklar irketlere aznlk hissedar olarak katlr. Bu sebeple, aznlk hissedarlarn haklarnn bir lkede ne derece korunduu o lkedeki giriim sermayesi irketlerinin de yatrm yapma isteini arttran bir unsur olarak ne kmaktadr. Bu rapor kapsamnda mevzuat blm ierisinde aznlk haklarnn ne kadar korunduu konusu dier lkelerle karlatrmal olarak incelenecektir. 1.4.2.2.3 D EVLET D ESTEKLERGiriimcilik konusunda devletin 6 kurumu tarafndan salanan destekler bulunmaktadr. nternet teknolojilerine odakl olarak tasarlanmayan bu destekler genel kapsaml olduklar iin internet giriimcileri de yararlanabilmektedirler. nternet giriimleri Bilim, Teknoloji ve Sanayi bakanl himayesindeki teknoparklara girmekte zorlanmakla birlikte bu blgelerdeki yazlm gelitirme faaliyetlerin iin vergi tevikleri alabilmektedirler. 1.4.2.2.3.1 SERMAYE DESTEKLERGiriimcilii desteklemek amacyla 6 devlet kurumu tarafndan hibe veya kredi eklinde sermaye destei salanr: KOSGEB Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanl TB TAK Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii Kalknma Bakanlna bal Blgesel Kalknma AjanslarEkonomi BakanlYukardaki ilk 4 kurumun verdii desteklerde zel bir internet giriimcilii oda yoktur. Kalknma Bakanlna bal stanbul Kalknma Ajans ve Ekonomi Bakanlnn bilgi teknolojilerine zel destek vermektedir. KOSGEB giriimcilere eitim ve kurulu sermayesi destei sunmaktadr (ekil 19) . 2009, 2010 ve 2011 yllarnda srasyla 179 iletmeye 748.369 TL, 69 iletmeye 358.291 TL ve 2416 iletmeye 26.252.955 TL destek salanmtr. 2011 ylnda desteklerin byk art gstermesi dikkat ekicidir. Bilgi ve iletiim sektrnde faaliyet gsteren KOB ler tm KOSGEB desteklerinin iinde (giriimcilik dnda Ar-Ge ve kurumsallama desteklerini ierir) %6lk bir pay almlardr.32 35. ekil 19 KOSGEB, BTSB ve Ekonomi Bakanl tarafndan verilen destekler A KOSGEB ve Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanl, Ekonomi Bakanl tarafndan giriimcilere salanan destekler KuruluDestek adTrYeni giriimci iletme giderleri destei Geri demesiz finansal destek 12.000 TL st limitYeni giriimci kurulu dnemi destei Geri demesiz finansal destek 15.000 TL st limitYeni giriimci sabit yatrm destei Geri demeli finansal destek 70,000 TL st limitGEM desteiGEM kurmak isteyen, kar amac gtmeyen kurululara geri demesiz finansal destekEkonomi BakanlGeri demesiz finansal destek 3.000 TL st limitBilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanl KOSGEBYeni giriimci iletme kurulu destei plan dlGeri demesiz para dlTeknogiriim sermaye desteiGeri demesiz ekirdek sermaye finansmanDviz kazandrc faaliyetler iin yabanc pazarlara giri desteiGeri demesiz finansal destekKAYNAK: KOSGEB, Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanl, Ekonomi BakanlBilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan teknogiriim destekleri verilmektedir. Yksek eitimli ve nitelikli genlerin teknoloji ve yenilik odakl i fikirlerini katma deer ve nitelikli istihdam yaratma potansiyeli yksek teebbslere dntrmelerini tevik etmek zere lisans, yksek lisans veya doktora derecelerini en ok 5 yl nce alm kiilere uygun giriim fikirleri iin 100,000 TL sermaye destei hibe edilir. 2009 ylnda 2012 ylnn sonuna dek toplam 3339 giriimci bu destei almak iin bavurmu bunlardan 740 desteklenmitir. Bu giriimlerin iinde 301 tanesi (%41) bilgi teknolojileri alannda faaliyet gstermektedir (ekil 20).33 36. ekil 20 Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlnn teknogiriim destekleri A Bilim, Teknoloji ve Sanayi Bakanlndan Teknogiriim sermaye destei alan giriimler Destek kapsamnda yaplan demeler Milyon TLDestek alan projelerin teknoloji alanlarna krlm Yzde Enformasyon+%54 y.o.b.Dier26,3 7,7101120121%100 =781022724441455659552009101128810,0200928,136Destek iin yaplan bavuru ve desteklenen proje says Desteklenmeye deer bulunan+%116 y.o.b.1.597724859159 78 81622 102587 2722882009101120121641.30920121 2012 verileri ierisinde 3. dnem verileri yoktur KAYNAK: Bilim, Teknoloji ve Sanayi BakanlTB TAK ve Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii tarafndan da internet teknolojilerine odaklanmam genel kapsaml giriimcilik destekleri verilir (ekil 21). TB TAK tarafndan salanan en nemli destek 1512 sayl, 100.000 TL st limitli geri demesiz sermaye destei salanan Bireysel Giriimcilik Aamal Destek Programdr. Bu program Haziran 2012de balatlm ve ilk uygulamasnda ilk aamay gemeyi baarp eitim ve i rehberi destei alarak i plan hazrlayacak olan i fikirlerine bakldnda biliim teknolojileri %33 ile en byk pay alan teknoloji alan olarak gze arpmaktadr.1616 TBTAK internet sitesi.34 37. ekil 21 TB TAK, TOBB ve STKA tarafnda salanan destekler A TBTAK, TOBB ve STKA tarafndan giriimcilere salanan destekler KuruluDestek adTrBireysel giriimcilik aamal destek programGiriimcilik ve yenilikilik yarmalar program Giriimcilik ve yenilikilik Eitim programlar gelitirilmesi iin eitimi ve aratrma destekler (detay henz aklanmam) faaliyetlerini destekleme programGiriimcilik ve yenilikilik eitimleri destekleme programTBTAKTrkiye Odalar ve Borsalar Birlii (TOBB)Gen giriimciler kurulustanbul Kalknma Ajans (STKA)BT destekli ekonomik kalknma mali destek programRehberler araclyla giriimciye teknik, ticari ve idari destek Geri demesiz sermaye destei (100,000 TL st limit) zendirme dl (limit aklanmam) Rehberlik destei Yurtd ziyaret destei (limit henz aklanmam)Yurtii etkinliklerin dzenlenmesi iin organizasyon destei Yurtdndan uzman daveti iin finansal destek Gen giriimcilere kiisel geliim, kariyer geliim frsatlar yaratmak, i kurma ve srdrme srasnda desteklemek amal aktiviteler Proje bazl geri demesiz finansal destekKAYNAK: Bilim, Teknoloji ve Sanayi BakanlEkonomi bakanl tarafndan dviz kazandrc hizmetleri desteklemek zere drt sektr seilmitir. Salk turizmi, eitim ve film sektrleri ile birlikte odaklanlan bir dier sektr biliim sektrdr. Biliim sektrnn iinde yer alan internet giriimlerin yararlanabilecei bu desteklerin amac giriimlerin yabanc pazarlara almalarn desteklemektir. Bu dorultuda uluslararas mevzuat ve pazar bilgilerine ynelik rapor satn almak, yurtd pazarlama faaliyetlerinde bulunmak, yurt d fuarlara katlm, yurtdnda ofis ve irtibat brosu amak, yurt d faaliyetler iin danmanlk hizmeti almak gibi faaliyetlere hibeler yoluyla maddi kaynak salanacaktr. Merkezi olarak salanan desteklere paralel olarak da ayn zamanda Kalknma Bakanlna bal blgesel kalknma ajanslar tarafndan da KOB ler iin birtakm Mali Destek Programlar yrtlmektedir. Bu programlar genel kapsaml olabildii gibi, blgesel nceliklere gre baz konulara zellemi ekilde de salanabilmektedir. Bu blgesel destekler ierisinde stanbul Kalknma Ajans bnyesinde Bilgi ve letiim Teknolojileri Odakl Ekonomik Kalknma alannda bir Mali Destek Program oluturulmutur. Bu program kapsamnda rnek gsterilen projeler ierisinde internet giriimciliinin de iinde olabilecei dnlebilecek Mobil finans alanndan rnek uygulamalarn ve pilot projelerin gelitirilmesi ve Balang aamasndaki yazlm firmalar aras kme gelitirme almalarnn gerekletirilmesi gibi projeler de35 38. belirtilmektedir. Bu program internet giriimcilii konularn da iine alabilecek tek blgesel Mali Destek Programdr.17 Sonu olarak, devlet 6 kurum araclyla dorudan veya dolayl yollardan giriimcilere sermaye destei vermektedir. Fakat bu destekler internet giriimcilii iin zellememi olup, bu desteklerin internet giriimciliini gelitirilmesi konusundaki katks belirsizdir. 1.4.2.2.3.2 TEKNOPARKLAR (TEKNOKENTLER) VE VERG TEVKLERnternet giriimcileri teknoparklara girerek yazlm gelitirme faaliyetleri iin vergi muafiyeti alabilirler. Akademi-sanayi ibirlii ile teknoloji gelitirmek amacyla kurulmu teknoparklar yeniliki yazlm gelitiren biliim firmalarna nemli frsatlar sunmaktadr. Yazlmlarn bu blgelerde gelitiren baarl internet giriimi rneklerine rastlanmakla birlikte, internet giriimlerinin ounda yazlm zerine aratrma faaliyetleri temel unsur olmad iin internet giriimcileri teknoparklara girmekte zorlanmaktadrlar. nternet giriimlerinin younlat stanbuldaki teknoparklardaki snrl yer de giriimlerin bu blgelere girmesinin nndeki bir baka engeldir. 2001 ylnda kabul edilen 4691 sayl kanun erevesinde kurulan Teknoloji Gelitirme Blgeleri (Teknoparklar) programnn amac akademi-sanayi ibirlii ierisinde teknolojinin gelitirilmesi ve ticariletirilmesidir. Kanun gerei teknoparklar bir niversitenin etrafnda ekillenmeleri gerekmektedir. Bu sebeple ounun kurucu heyetlerinde niversite ynetimlerinin ya da niversite vakflarnn arl vardr. Teknoparklarn ynetimlerinin stlene bu kurucu heyetler gereken altyap almalarn tamamlayp blge iindeki alma alanlarn Ar-Ge veya yazlm faaliyeti yrten irketlere kiralarlar. Teknopark iinde yer alan irketler bu blgeler iin gelitirdikleri rnlerden18 elde edecekleri gelirler iin kurumlar vergisinden ve bu blgedeki alanlar iinde gelir vergisi stopajndan ve sigorta priminden 2023 ylna dek muaftrlar. Burada gelitirilen baz yazlm rnlerinin satnda KDV muafiyeti de sz konusudur. 2012 Kasm ay itibariyle 47 tane TGB kurulu ilemlerini tamamlamtr. Bunlardan 34 tanesi faaldir; dierlerinde ise altyap almalar devam etmektedir (ekil 22). Blgelerde faaliyet gsteren firmalarn sektrel dalmna bakldnda yazlm ve biliim firmalarnn %55lik payla en byk grup olduu grlmektedir. Bunun sebebi TGBlerin yapsnn yazlm irketleri iin ok uygun olmasdr. Yazlm irketlerinin en byk gider17 Blgesel kalknma ajanslar internet siteleri. 18 Bu rnlerin retim faaliyetleri TGBler iinde gerekletirilemez.36 39. kayna olan insan kayna giderlerinde Teknopark mevzuat byk indirim salamaktadr. Ayn zamanda yazlm firmalarnn Ar-Ge faaliyetleri iin geni laboratuvar alanlarna ihtiyalar olmad iin m2 bana denen Teknopark kiralar dier sektrlerdeki firmalardan daha az olabilmektedir. nternet giriimleri de yazlm gelitirme faaliyetlerini bu blgeler ierisinde gerekletirebilmektedirler. Trkiyedeki en byk teknoparklar iinde bulunan ve internet giriimlerine en ok yer veren ODT Teknokent ve Bilkent Cyberparkta toplam 448 irket ierisinde 63 internet giriimcilii ve e-ticaret irketi yer almaktadrlar (%14). Teknoparklar ierisinde yazlmlarn gelitiren Peak Games, Obilet, Biletall, Mantam ve nomera gibi ok baarl olmu internet giriimlerine rastlanmaktadr. Ancak internet giriimcilii geneline bakldnda, teknopark sisteminin sektrn ihtiyalarn karlayan bir mekanizma olmad grlmektedir. Mevzuatnda yazlm iin zel bir vurgu olsa da teknoparklarn oda Ar-Ge ve yenilikiliktir. nternet giriimlerinin ise sadece kk bir ksm yeniliki yazlm gelitirmeye dayanan i modelleri vardr. Bu sebeple teknoparklarda faaliyet gsterecek irketleri semede yetkili olan akademik bak asna sahip teknopark ynetimlerinin birou blgelere internet giriimlerini almay tercih etmemektedirler. ekil 22 Trkiyedeki teknoparklarn listesi Trkiyede faaliyette olan teknoparklarn listesi Kurulu ylTeknopark Ad ODT Teknopark 1200118 Mersin TGB 20052 TBTAK MAM Teknopark 3 ZMR TGB 4 Ankara Cyberpark 5 GOSB Teknopark 6 T Ar Teknokent 7 Hacettepe niversitesi TGB 8 Yldz Teknik niversitesi TGB 9 Eskiehir TGB 10 Kocaeli niversitesi TGB 11 stanbul niversitesi TGB 12 Seluk niversitesi TGB 13 Bat Akdeniz niversitesi TGB 14 Trabzon TGB 15 Erciyes niversitesi TGB 16 ukurova TGB 17 Erzurum Atatrk niversitesi TGB2001 19 Gller Blgesi TGB20052002 20 Ulutek TGB20052002 21 Gaziantep niversitesi TGB20062002 22 Ankara niversitesi TGB20062003 23 Pamukkale niversitesi TGB20072003 24 Frat TGB20072003 25 Cumhuriyet TGB20072003 26 Dicle niversitesi TGB20072003 27 Gazi Teknopark20072003 28 Trakya niversitesi Edirne TGB2008200329 Boazii niversitesi TGB 2009200430 Bolu TGB 2009200431 Malatya TGB 2009200432 Malatya TGB 2009200433 Dzce TGB 2010200534 Kahramanmara TGB 2011Teknopark AdKAYNAK:Kurulu ylCumhurbakanl Devlet Denetleme Kurulu Teknoparklar Raporu, TGB Mevcut Durum Kasm 2012nternet giriimlerinin teknoparklarda yeterince yer bulamamasnn bir dier sebebi de nternet giriimlerinin byk bir ounluunun yer ald stanbuldaki teknoparkn yksek doluluk37 40. orandr.TU Ar teknokent ve Boazii teknoparklar %100 doluluk oranyla faaliyetgstermektedir. stanbul niversitesinin teknoparknda ise %80 doluluk oran olmasna ramen bu teknopark tp odakl olduu iin internet giriimlerinin kabul edilmeleri zordur. 1.4.2.2.4 K ULUKA O RGANZASYONLARInternet giriimlerinin balang aamalarnda ihtiyalar olan sermayeye ve mali olmayan desteklere eriimlerine yardmc olan ve btn dnyada etkili olmu bir destek mekanizmas kuluka (incubation) organizasyonlardr. Kuluka organizasyonlar giriim fikirlerini Ar-Ge ve yenilikilik oda ile deil ticari bir bak asyla deerlendirdikleri iin internet giriimcilii iin teknoparklardan daha uygun bir destek mekanizmasdr. Ancak teknoparklardaki iletmelere verilen vergi tevikleri kuluka merkezlerinde salanmamaktadr. Kuluka organizasyonlarnn ana hedefi baar vadeden fikirlere sahip giriimcilerle yatrmclar (melek veya giriim sermayesi) buluturmaktr. Yatrmc bulunana kadarki evrede giriimlerin ofis, donanm gibi ihtiyalarn karlamak zere destek olurlar ve devlet destekleri gibi dier kaynaklara bavurularnda yardmc olurlar. Ayn zamanda ynlendirici danmanlk salayp gen irketlerin doru yaplanmalarn desteklerler. Trkiyede baz teknoparklar ve niversitelerin kurduklar kuluka organizasyonlar olduu gibi baz zel sektr firmalar da giriimcileri desteklemek iin kendi bnyelerinde kuluka merkezleri oluturmulardr. Son yllarda artan sayda ortaya kan ulusal ve uluslararas bamsz organizasyonlar kuluka faaliyetleri yrtmektedirler. (ekil 23).38 41. ekil 23 Trkiyedeki kuluka organizasyonlar Kuluka organizasyonlar Trkiyede 4 koldan gelimektedirTrkiyede faaliyet gsteren nde gelen baz kuluka organizasyonlar Teknopark iindeki kuluka merkezleri1 2 3Ar ekirdek (T Ar Teknokent) Bilkent Cyberpark Metutech-ATOM (ODTU Teknokent)4 niversitelerdeki kuluka merkezleriEmbriyonix (zmir Ekonomi niversitesi) 5 Hacettepe niversitesi TTM 6 7 Hayal Et (Boazii niversitesi) Inovent (Sabanc niversitesi)zel sektr bnyesindeki kuluka merkezleri8 Avea Labs 9 Giriim Fabrikas (Turkcell) 10 Inventram (Ko Holding) 11 TEB Kuluka Merkezi 12 E-tohum 13 Enkuba Bamsz kuluka/ 14 Endeavor 15 Seedcamp takm yatrm organizasyonlar 16 Startup Labs 17 Launch hub 18 Viveka McKinsey & Company |Kaynak: MckinseyTeknoparklar mevzuatnda teknoparklarn bnyelerinde kuluka merkezlerinin kurulmas ve ynetici irketlerin bu kuluka merkezlerine kaynak salamas ngrlmtr. Ynetici irketin kaynak aktaramad durumlarda devlet btesinden denek ayrlmas olana mevcuttur. Ancak bu kuluka merkezlerinde faaliyete geen giriimlere teknoparklardaki dier iletmelere verilen vergi muafiyetleri uygulanmamaktadr. 1.4.2.2.5 B ANKA K REDSBanka kredileri esas itibariyle daha ok giriimlerin sonraki aamalarnda gndeme gelmektedir. zellikle Trkiyedeki grece ksa dnemde geri demenin beklenmesi, faizlerin ok dk olmamas ve kredilerin bir kefalet karlnda verilmesi bu ekilde bir fonlamay yeni giriimler iin bir seenek olmaktan ou kez karmaktadr. Bankalarn giriimcilere zel krediler oluturmaktansa daha ok KOB lere ynelik esnaf kredileri oluturduu ve deiik kanallardan bu kredileri pazarlad grlmektedir. Banka kredilerinde kefalet istenmesinin byk bir sorun tekil etmesi Trkiyede Kredi Garanti Fonunun kurulmasna sebep vermitir. KOSGEB ve TOBBun byk kurucu ortaklnda birok banka ve kurumun da katlmyla kurulan KGF, KOB lere verdii kefalet ve stlendii risk ile bu iletmelerin daha ok banka kredisi kullanabilmelerini salamakta ve lkemizdeki39 42. giriimcilii tevik etmektedir. KGF kefaletlerinde gen ve kadn giriimcilere odaklanmtr. Bu ynyle internet giriimciliinin de destekisi olmaya namzet bir kurumdur. KGF kefaletlerinde st limit 1 milyon TL olarak belirlenmi ve belli deerlendirme kstaslarn salayan btn projelere sunulmutur. 1.4.2.2.6 H SSE S ENED B ORSASInternet giriimlerinin zellikle byme aamas sonu ve olgunluk aamalarnda bavurabilecekleri bir finansman kayna da hisse senedi borsasna almaktr. Ayrca, hisse senedi borsasna almak, melek yatrmclar ve giriim sermayesi irketleri tarafndan bir k stratejisi olarak da dnlebilir. Bu yzden internet giriimciliinin gelimesi iin bir lkedeki hisse senedi borsasnn bykl nemlidir. Dier lkelerdeki borsalarla karlatrldnda, stanbul Menkul Kymetler Borsasnn ( MKB) byklk olarak geride kalm olduu grlmektedir (ekil 24). zel olarak, bilgisayar ve elektronik sektrlerinde gerekleen hisse senedi arz says ve byklklerine bakldnda 2007-2011 arasnda Trkiyede fazlaca bir halka arza rastlanmamtr. Trkiyenin bu alanda en iyi rnekler olan ABD, Kore ve ngiltere gibi lkelerin ok gerisinde olduu aikardr (ekil 25). ekil 24 Trkiye hisse senedi pazarnn dier lkelerle karlatrmas Trkiye hisse senedi pazar benzer lkelere gre hem byklk hem de GSYH penetrasyonu asndan geride kalmtr xx2011 sonu itibari ile borsadaki irketlerin toplam deeri Trilyon ABD$ New York Borsas (ABD)11,82011 ilemleri toplam Trilyon ABD$ 19,379NASDAQ (ABD)3,825Londra Borsas (ngiltere)3,3135BMVFBOVESPA (Brezilya)1,248Kore Borsas (Kore)1,090MKB Borsas (Trkiye)260,2KAYNAK: Borsalar Federasyonu40GSYH iindeki pay Yzde28,9 4,3 0,9 2,0 0,4 43. ekil 25 Bilgisayar ve elektronik sektrlerinde hisse senedi arz karlatrmas1.4.2.3nsan Kaynaklarnternet giriimcilii asndan insan kaynaklar konusu iki ana balk altnda ele alnabilir. Birincisi dorudan giriimcileri oluturacak, giriimcilik kltr ve eitimi ierisinde yetimi, nitelikli igc, dieri de internet giriimcilerine destek unsurlar olarak nitelenebilecek muhasebeci ve ihtiya duyulduunda kullanlacak yazlmc, grafik tasarmc gibi mesleklere sahip olan igc olarak dnlebilir. nternet giriimciliinin dier alanlardaki giriimciliklerden farkn detaylandrrken grld zere, internet giriimcilerinin nemli zelliklerinden biri gen olmalardr. Bu balamda bir lkede gen nfusun varl internet giriimciliinin gelimesi asndan nemli bir zemin oluturmaktadr. Buna ek olarak, gen nfusa internet giriimcilii iin gerekli olan yetkinliklerin kazandrlmas gereklidir. Bu yetkinlikler iki ana grup altnda toplanabilir. Birincisi i plan yazmak, farkl finansman modellerinin alma yaps zerine bilgi sahibi olmak, hzl byyen bir iin ynetiminde nemli olsan hususlar bilmek gibi, giriimcilik yetkinlikleri bal altnda toplanan yetkinliklerdir. Dieri de internet giriimcilerinin internet zerinden i yapacaklar sistemlerin ve platformlarn oluturulmas iin gerekli olan teknik yetkinlikler ve bilgisayar programlama yetkinlikleridir. ngilizce bilmek teknik yetkinliklerin gncel kalabilmesi asndan41 44. nemlidir. Nfusun internet giriimciliine hazr hale getirilebilmesi iin giriimcilik ve bilgisayar programcl yetkinliklerini gelitiren eitim programlarnn oluturulmas gereklidir. 1.4.2.3.1 G RMCLK E TMLERGiriimcilik eitimleri i fikri gelitirme, i plan yapma, pazar aratrmas, pazarlama, retim ve retim planlamas, finansal planlama gibi yetkinlikleri kazandrmak amacyla devlet kurulular, niversiteler veya zel sektr tarafndan oluturulan eitim programlardr. Bu programlar okulii (ortaretim, lise, n-lisans, lisans veya lisans-st programlarnn bir paras) olabilecei gibi, okul dnda da alnabilecek programlar olarak olabilir. Trkiyede son yllarda niversitelerde giriimcilik merkezleri alm ve KOSGEB gibi kurulularca eitimler tasarlanm olsa da giriimcilik eitiminde Trkiye gelimemitir. 38 lkede yaplan GEM aratrmas giriimcilik eitimi alma orannda Trkiyenin tm lkelerin gerisinde kaldna iaret etmitir. (ekil 26) ekil 26 Trkiyedeki giriimcilik eitimi imkanlar1.4.2.3.1.1 OKUL- GRMCLK ETMLERTrkiyede okul ii giriimcilik dersleri incelendiinde iletme blmleri ve meslek yksekokullarnda yer alan iletmecilik programlar giriimcilik eitimine yer veren42 45. blmlerdir19. Buna ek olarak 26.08.2009 tarihinde genel liselerde semeli olarak 9, 10, 11 ve 12. snflarda giriimcilik dersinin semeli olarak okutulmasna dair Talim Terbiye Kurulu karar yaynlanmtr. Bu dersin okullarda semeli olarak verilme yaygnl ve katlm oranlaryla ilgili bilgi mevcut deildir. Trkiyedeki 139 niversitenin (94 devlet ve 45 vakf) %55inde giriimcilik dersleri verilmektedir. Bu programlarn %69unu n-lisans programlarnda verilen eitimler oluturur.20 Son dnemde niversitelerde giriimcilik oda artm ve giriimcilik merkezleri kurulmutur. rnein, 2008 ylnda kurulan zyein niversitesi Maddi ynden ulalabilir ve giriimci bir aratrma niversitesi olma vizyonuyla, Giriimcilik Merkezi adnda, niversitedeki giriimcilikle ilgili faaliyetlerin ve hizmetlerin gelitiricisi ve salaycs olacak bir platform oluturmutur. Ayrca teknoloji alannda yksek potansiyelli, srdrlebilir iler kurmak isteyen giriimcileri fikir aamasndan rn lansman aamasna kadar destekleyen i hzlandrma program yrtmek zere Giriim Fabrikas ad altnda bir oluum kurulmutur.21 Giriimcileri desteklemek amacyla merkezler ve programlar oluturan niversitelerin bir listesi ekil 27de grlebilmektedir. Trkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanl, Ekim 2012de giriimcilik ve yenilikilik alannda bir endeks oluturarak Trkiyedeki niversiteleri sralamtr. Bu sralama niversiteleri giriimcilik ve yenilikilik alannda birbirleriyle bir yar ierisine sokma ve bu rekabetle niversiteleri giriimcilikte daha iyi bir noktaya gitmelerine tevik etme amacyla yaplmtr. Sralama yaplrken kullanlan endeks 5 boyutta ve 23 gstergeden olumaktadr. Kapsam ierisine alnan 5 boyut bilimsel ve teknolojik aratrma yetkinlii, fikri mlkiyet havuzu, sanayi ile ibirlii ve etkileim, yenilikilik ve giriimcilik kltr ve ekonomik katk ve ticarileme boyutlardr. Bu endekse gre 2012 yl iin yaplm olan sralamada ilk 10 sray alan niversiteler toplam skorlar, 5 boyutun her birinde aldklar skorlar ve bnyelerinde giriimcilik merkezi veya teknopark olup olmad da dahil olacak ekilde ekil 28de grlebilmektedir. Trkiyedeki niversitelerin giriimcilik ve yenilikilik sralamasnda dikkat ekici olan bir nokta ilk 7 srada yer alan niversitelerin hepsinin ya bir giriimcilik merkezine sahip olduu ya da bnyelerinde bir teknopark yer alddr.19 etinkaya Bozkurt, 2011 20 Yelkikalan, 2010 21 zyein niversitesi internet sayfas.43 46. ekil 27 Trkiyedeki niversitelerde giriimcilik merkezleri Birok niversite son dnemde giriimcilik merkezi amtr niversite zyein niversitesi TOBB ET anakkale 18 Mart niversitesi ODT stanbul ehir niversitesi Okan niversitesi Boazii niversitesi Abdullah Gl nivertesi Akdeniz niversitesi Maltepe niversitesi Baheehir niversitesi Hacettepe niversitesi ankaya niversitesi Anadolu niversitesi Atlm niversitesizmir Ekonomi niversitesi Sabanc niversitesi Ege niversitesi Ik niversitesiGiriimcilik Merkezi ismi Giriimcilik Merkezi Uluslararas Giriimcilik Lisans Program DR. H.brahim Bodur Giriimcilik Aratrma ve Uygulama Merkezi Giriimcilik Aratrma ve Uygulama Merkezi Teknoloji Transfer Ofisi Muhammed Yunus - Uluslararas Mikrofinans ve Sosyal Giriimcilik Merkezi Boazii niversitesi Teknoloji Transferi ve Giriimcilik Merkezi (BUTTGM) Ortadou Liderlik ve Giriimcilik Merkezi Akdeniz niversitesi Giriimcilik ve Gelitirme Merkezi Giriimcilik ve Gelitirme Merkezi MIT Baheehir niversitesi Teknoloji, novasyon ve Giriimcilik Merkezi Piyasa Ekonomisini ve Griimcilii Gelitime Merkezi Giriimcilik ve novasyon Uygulama ve Aratrma Merkezi Mdrl Giriimcilik Aratrma ve Eitim Birimi Giriimcilik Platformu ARGEDA - Aratrma, Gelitirme, Uygulama, Eitim ve Danmanlk Projeleri Koordinatrl Yaratc Giriimcilik Aratrma ve Uygulama Merkezi Griimci Gelitirme Program Giriim Kamps novasyon ve Giriimcilik UAMKAYNAK: niversite web siteleriekil 28 Giriimcilik endeksi44 47. 1.4.2.3.1.2 OKUL DII GRMCLK ETMLEROkul-d giriimcilik eitimleri mevcuttur, ancak yaygn deildir. Amerikada Junior Achievement gibi sivil toplum kurulular senede 4.2 milyon renciye i idaresi, finans ve i kurma konusunda eitimleri ile ulaabilen organizasyonlar kurmulardr. Trkiyede bireylere okul-d giriimcilik eitimi verme konusunda nc kurulular KOSGEB ve TEGEVdir. KOSGEB giriimcilik kltrn yaygnlatrmak ve giriimcileri i plan kavramyla tantrarak baarl iletmelerin kurulmasn salamak amacyla Uygulamal Giriimcilik Eitimi adnda eitimler vermektedir. KOSGEBin ibirlii ierisinde bu program salad kurumlar ierisinde niversiteler, zel sektr kurulular ve devlet kurulular yer almaktadr (ekil 29). KOSGEB ayrca bu eitimleri tamamlayp yeni iletmeler aan mezunlarna, letme kurulu destei, Kurulu dnemi makine, tehizat ve ofis donanm destei ve letme giderleri destei adlar altnda 30.000 TLye kadar geri demesiz destek salamaktadr. Buna ilaveten Sabit yatrm destei ad altnda 70.000 TLye kadar uygun artlarda geri demeli destek salanmaktadr.22 ekil 29 KOSGEB giriimcilik eitim destekleri KOSGEBin giriimcilik yetkinliini arttrmak iin verdii Uygulamal Giriimcilik Eitimi birok niversitede, zel sektr kuruluu ve STK tarafndan dzenlenmektedirKOSGEB uygulamal giriimcilik eitimleri dzenleyen niversiteler, zel sektr kuruluu ve STKlarKOSGEB uygulamal giriimcilik eitimleriModl 1 (9 saat) Giriimcilik zelliklerini snanmas fikri gelitirme ve yaratclkniversiteler plan kavram ve eleri plan elerinin pekitirilmesine ynelik atlye almalarModl 2 (18 saat)Modl 3 (24 saat) Modl 4 (9 saat)BTN LSTEY ERMEMEKTEDR plannn yazlmas ve sunumunda dikkat edilecek hususlarAkdeniz niversitesi Aydn niversitesi Bilkent niversitesi 9 Eyll niversitesi Dzce niversitesi Erzincan niversitesi stanbul Kltr niversitesi stanbul Ticaret niversitesi Krkkale niversitesi Sakarya niversitesi Seluk niversitesi rnak niversitesi Turgut zal niversitesi Uluda niversitesi Uak niversitesi Yalova niversitesiKAYNAK: KOSGEB websitesi, basn aratrmas22 KOSGEB Giriimcilii Gelitirme Mdrl internet sayfas.45zel sektr, devlet kurulular ve STKlar Vodafone Halkbank Trabzon Ticaret Odas Gen Lig Vakf Ankara Kalknma Ajans Dou Marmara Kalknma Ajans zmir Esnaf ve Sanatkar Odalar Trkiye esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu Dou Akdeniz Kalknma Ajans 48. 1.4.2.3.2 T EKNK YETKNLKLERMcKinsey bir lkenin B T insan kaynaklarnn gelimiliini lmek ve bu alanda lkeleri nesnel bir ekilde karlatrabilmek iin Biliim Teknolojileri nsan Kaynaklar Endeksi adnda bir endeks gelitirmitir. Bu ltlerin deerleri Dnya Ekonomik Forumu, Dnya Bankas ve UNESCO gibi kaynaklardan alnr. McKinseyin Biliim Teknolojileri nsan Kaynaklar Endeksine gre Trkiye gelimi ve gelimekte olan lkelerin gerisindedir. Bu alanda ABD, Almanya, Kore ve ngiltere ne kmaktadr23(ekil 30). ekil 30 Biliim teknolojileri insan kaynaklar endeksi karlatrmas B Trkiye biliim teknolojileri insan kaynaklar endeksinde karlatrlan lkelerin gerisindedirGelimi lke2010Gelimekte olan lkeMcKinsey Biliim Teknolojileri nsan Kaynaklar Kalitesi Endeksi Endeks, yzde, normalize edilmi 80ABD ngiltere70G.Kore70 60Almanya Polonya51 46Brezilya 41Trkiye Meksika36KAYNAK: Dnya Bankas, IMD, UnescoBu durum, Trkiyede iinde internet giriimcilerinin de yer ald B T sektrnn sorunlar ierisinde nitelikli igc ann bir numaral sorun olmasyla da ortaya kmaktadr (ekil 31).23 McKinsey Biliim Teknolojileri nsan Kaynaklar endeksi Ekler ksmnda detayl olarak aklanmaktadr.46 49. ekil 31 B T firmalar iin en byk sorunlar BT firmalar nitelikli i gc an sektrn en nemli sorunu olarak grmektedir BT sektrnde zm bekleyen sorunlar 58Nitelikli i gc a 49Sektrdeki yksek ve karmak vergi yaps48Giriim sermayesi eksiklii 45Fiyat odakl kamu ihale politikalar 36AR-GE tevikleriyle ilgili uygulamalarda karlalan sorunlar34Fikri mlkiyet haklar ile ilgili dzenlemelerin yetersiz 26niversite sanayi i birliinin yetersizlii D ticaret mevzuat uygulamalar ile ilgili yaanan sorunlar20D kaynak kullanm yetersizlii20 6DierKaynak: TBSAD Bilgi Merkezi Projesi, 2012nternet giriimciliinin teknik altyapsn oluturmas iin bilgisayar ve iletiim teknolojilerinde nitelikli igcnn olumas nemlidir. Bu nitelikli igc niversite ve yksek okullar tarafndan bu alanda verilen eitim programlarnn varl ve kalitesi ve programlara genlerin ilgi duymas ile oluacaktr. Trkiyede bilgisayar ve iletiim teknolojiler ile ilgili olan lisans ve n lisans programlarna genlerin ilgisi yksektir. McKinseyin farkl lkelerdeki eitim eilimleriyle ilgili yapt bir aratrma kapsamnda yaplan ankette genlere eitim grmek iin hangi alanlarn ekici geldii sorulmutur. Bu ankette Trkiyede mhendislik, internet yazlm ve bilgi ilem teknisyeni alanlar ankete katlanlar ierisinde srasyla %57, %52 ve %51i tarafndan ekici bulunmutur (ekil 32). Bu ilgiye paralel Trkiyede niversitelerin bilgi ve iletiim teknolojileri ile ilgili olan lisans ve n lisans blmleri son yllarda hem kontenjan asndan hem de mezun verdii renci says asndan bymektedir (ekil 33). Nicelik asndan byme kaydedilse de nitelik anlamnda eksiklikler mevcuttur.47 50. ekil 32 Trkiyede ilgi ekme seviyelerine gre branlar Trkiyede bilgisayar ve mhendislik genlerin rabet ettii meslek kollardr Genlerin eitli meslek kollar ile ilgili "ekicilik" alglamas1 Yzde Gerekli eitim dzeyiMeslekler 57MhendisMesleki derece55Doktor57Avukat 47Finansal AnalistLisans derecesi48retmen 43Muhasebeci52Internet yazlmn lisans derecesi48Grafik/tasarm51BT teknisyeni 41Sosyal Hizmetler 35Polis memuru41Salk asistan43Salk teknisyeniSertifika program41retmen yardmcs 32Sekreter35Elektriki 29Mekanik teknisyen 20naat isi32Sat temsilcisiSertifika/eitim gerektirmeyen38Mteri hizmetleri40Gda sektr hizmetleri 29Otel hizmetleri 1 lgili alma alann ekici bulan genlerin ilgili alan tanyan (bilgi sahibi olan) genlere oran KAYNAK: McKinsey e2e Anketiekil 33 Trkiyede B T ile ilgili branlar ve detaylar niversitelerin BT ile ilgili blmlerinin kontenjanlar ve bu blmlerden mezun olan renci says art gstermektedir BT lisans blmlerinden mezun olan renciler%6 7,9108,5019,93410,029200820092010201120,57221,1932010BT ile ilgili eitim blmleri2011BT blmleriBT n lisans blmlerinden mezun olan renciler16,75716,823200820091 Bilgisayar (yazlm, mhendislik, vb.), istatistik ve bilgisayar bilimleri, matematik ve bilgisayar, ynetim biliim sistemleri, iletme bilgi ynetimi, bilgi ve belge ynetimi, enformatik ,elektronik, elektrik-elektronik, kontrol mhendislii, mekatronik, saysal programlar (bilgisayar, elektronik, endstri ve makine mhendislii) iermektedir 2 Bilgi ve iletiim teknolojileri ile ilgili eitim alanlar (bilgisayar retmenlii, elektronik retmenlii, elektronik ve haberleme retmenlii, elektronik ve bilgisayar retmenlii, bilgisayar ve retim teknolojileri retmenlii gibi)KAYNAK: SYM, McKinsey analizi48 51. 1.4.2.3.3 NTERNET G RMCLNN D ESTEK U NSURLARITrkiyede btn giriimciler gibi internet