Iomadú Fásúil:Is cineál atáirgeadh éighnéasach i bplandaí é.

Cuspóirí Léinn…• Sainmhínigh Iomadú Fásúil• Cuir síos ar sna cuideanna seo leanas don phlánda-

an gas, fréamh, duillí & bachlóg(iomadú nádúrtha)• Cuir síos ar aon 4 modhanna saorga iomadú fásúil.

Atairgeadh éighnéiseach ‘iomadú fásúil’

Níl: toirchiú na gaiméití níl bláthanna, níl síolta nó torthaí ag teastáil

• Déantar plandaí nua (atá ionann) ó phlanda tuismitheora amháin i.e. scarann cuid den phlanda ón máthar phlanda & fásann planda nua as.

*Bíonn an planda go hiomlán nua ionann go géinéiteach leis an tuiste/ matharphlanda*Deirtear gur clón iad.

• Clón – grúpa cealla nó orgánaigh atá comhionann go géiniticeach i.e déantar iad trí _____________.

• Clónáil – Déantús atá comhionann go géiniticeach trí atáirgeadh éighnéasnach.

• Is féidir leis an próiseas seo a bheith nádúrtha nó saorga. M.sh. úlla, prátaí.

Iomadú fásúil nádurthaTarlaíonn iomadú fásúil nádúrtha nuair a scarann cuid den phlanda ón tuiste agus fásann sé ina phlanda nua.

Tá ceithre chineál slí ina dtarlaíonn iomadú fásúil nádúrtha 1. Gais modhnuithe.2. Fréamhacha modhnuithe.3. Bachlóga modhnuithe.4. Duilleoga modhnuithe

1. Gas Modhach

(a) Reathaire (runners)• Píosa den phríomh

gas an phlanda a fásann trasna dromchla na talaimhe. • m.sh. sú talún.

2. Tiúbar Gasach (stem tuber)

• Gas ata faoin talamh ina mbíonn bia stóráilte

m.sh. prátaí. • Is taobh bachlóga iad

na “súile” ar an phráta. Ag úsáid an stór bhia sa tiúbar fásann péacán & fréamhacha nua.

3. Fréamhacha ModhachTiúbar Fréimhe (root tuber)• fréamhacha

snáithíneacha m.sh. dahila. • Éiríonn na fréamhacha

ata le stór bia. Fásann péacán nua ón bhachlóg ascailleach atá suite ag barr an tiúbar ag bun an gas.

4. Duilleoga Modhach

• Fásann duilleoga do roinnt planda ina phlandaí nua go heasca nuair a scarann siad ón máthar phlanda.

M.s. Cacti. • Nuair a sroicheann na

plandaí beaga seo méid áirithe titeann siad & fásann siad ina phlandaí nua.

5. Bachlóga Modhach• Is bachlóg Modhach é bleib

(bulbs) m.sh. oinniún, lus an chrom chinn.

• Tá bleib (bulb) déanta as duilleoga ata atá nasctha le gas atá faoin talamh. Tá na duilleoga ata le bia stóráilte. Tá rinn (apical) bhachlóga & taobh bhachlóga acu. Fásann duilleoga &bláth as an rinn bhachlóg atá i lár.

• Is féidir le bleib nua forbairt as na taobh bhachlóga.

Uaireanta bíonn ar garineoirí bleib a thógaint as an gairdín ionas nach mbionn ro mhéid acu ann.

Modhanna Saorga - Iomadú Fásúil.

• Is féidir le feirmeoirí & gairneoirí srl. plandaí nua a fháis trí iomadú fásúil saorga.

1. Gearrthóga (cuttings)• Baintear chuid den phlanda, de gnáth péacán & fabhraíonnfréamhacha & duilleoga nua astu.• Gearrtar an péacán ag uilleann. Go minic cuirtear púdar fréimhe leis chun luas a cuir le fabhrú fréimhe. Baintear roinnt duilleoga óna gearrthóga chun an méid uisce a caillfear a laghdú. Is modh fíor simplí saor & éifeachtach é seo chun méid mór do phlanda cosúla a dhéanamh.

2.Beangú

• Chun tréithe úsáideach ó dhá phlanda cosúla a chuir le chéile. Cuirtear dromchla gearrtha ó 2 phlanda le chéile ionas go mbeidh an mírstéarma (sraitheanna fás) in aice lena chéile. I gcomhair beangú ceart tá gá le teagmháil maith idir an dromchla fás agus na fíochán soithíoch den stoc agus an beangán.

Beangán an phlanda atá le hiomadú.Stoc an phlanda ar a dhéantar an bheangán.• Tá an modh seo i bhfad níos tapúla ná gearrthóga.• Úsáidtear I gcomhair déantús crainn úll & rós.

Céimeanna I mbeangú (grafting)• Tóg slios as an stoc• Gearr an beangán ag an uilleann ceanna atá ag an stoc.• Gearr bun an beangán• Cuir an beangán isteach sa stoc (déin cinnte go bhfuil na

sraitheanna fás in aice lena chéile)• Ceangal téip timpeall an planda.

3. Craobhleath

• Gearrtar gas an phlanda ag idir nóid & greamaítear craobh an phlanda san ithir.

• Fabhraíonn fréamhacha nua sa chuid atá clúdaithe. Fásann péacán nua as. Le linn ama scarann na dhá phlanda m.sh. smeara dhubha

4. Saothrúchán Fíochán (micriomadú)micropropogation

Tógtar cealla ó phlanda & fástar sa saotharlann. • Sa mhodh seo is féidir planda iomlán a fhás ó píosa

beag de fíochán gas, fréamh nó duilleog.• Tógtar cealla ón máthar phlanda agus cuirtear iad i

meán speisialta sa saotharlann. Nuair a fhásann sé sin is féidir é a roinnt arís ina phlandaí comhionann.

• Sa meán speisialta (agar cothaigh) & rialaitheoirí fháis. Cuirtear rialaitheoirí éagsúla leis fad is atá sé ag fás ina phlanda bheag le fréamhacha & péacán.

• Tá saothrúchán fíochán an tábhachtach ó thaobh na heacnamaíochta de i gcomhair déantús plandaí tí & i gcomhair déantús barraí m.sh. sú talún. Déantar i bhfad níos mó plandaí i am níos giorra ná le gearrthóga.

• Tá sé an tábhachtach do pórtheoirí plandaí chun fháil amach an bhfuil frithsheasmhacht ag plandaí áirithe do ceimicí áirithe nó galar áirithe. Tá teorainn le úsáid an próiseas seo toisc go bhfuil sé an costasach agus is próiseas sainiúil é.

atáirgeadh gnéasach VS. atáirgeadh éighnéasach i plandaí

Ghnéasach (síolta) Éighnéasach (fásúil)

Buntáistí MíbhuntáistíÉagsúlacht sleachta (offspring) óna tuismitheoirí

Níl éagsúlacht

Roinnt plandaí frithsheasmhach do galar Planda amháin claonadh chun galar beidh siad go léir claonadh.

Níos lú iomaíocht (scaipeadh síolta) Iomaíocht

Fanann roinnt síolta suanach san ithir Níl síolta

Míbhuntáistí BuntáistíPróiseas coimpléascach Próiseas simplí

Ag braith ar rudaí ei le m.sh. i gcomhair pailniú.

Níl gá a bheith ag braith ar rudaí ei le.

Fás an mall plandaí óga go aibíocht Fás tapa mar tá plandaí greamaithe leis an tuismitheoir