1. KASIM 2013

2. DERS: Rekreasyon letmelerinde Ynetim Sistemleri DANIMAN: Do. Dr. Arzu KILILAR HAZIRLAYAN: Ali SKENDER SUNUM ER: evre nedir? evre Sorunlar evre Sorunlarnn Ortaya k Sreci evresel Yaklamlar evre Kirlilii eitleri SO 14001 Tanm ve Tarihesi ISO 14001 evre Bilinci ve evre Geliimine Etkileri 3. EVRE NEDR evre, canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel btnn kapsar. 4. EVRE SORUNLARI evre sorunlar; evreyi oluturan canl ve cansz unsurlar zerinde, insann eitli faaliyetlerine bal olarak ortaya kan ve yaam olumsuz ynde etkileyen, bozulmalarn ve sorunlarn tmdr 5. Zararl kimyasal maddelerin rastgele 1972 ylnda dnyaca tannm kullanmn azaltmaya on sekiz ekolojist ynelik dnya apnda bir Stockholmde bir araya gelmi yetersizlik, ve dnyann evre konusunda Kaynaklarn yeniden en nemli 8 problemini kullanmnn saland belirlemilerdir. Bunlar sistemleringelitirilmesindeki baarszlk, nsanlarn gelecekteki yaam koullarnn Ar nfus artnn doal iyiletirilmesi iin farkl kaynaklara ynelik enerji trlerinin kullanm talepleri, konusundaki planlarn ve Su kaynaklarnn aratrmalarn baarszl, kirlenmesi ve tkenmesi, Tehlikede olan vahi Havann kirlenmesi, yaamn ve tabiatn Gda retimi konusunda korunmas ve muhafazas dnya apnda yaplm iin ileyen programlarn olan aratrmalarn eksiklii. eksiklii, 6. Trkiye'de, yaklak 10.000 bitki tr yetiir. Bu bitki trlerinin yaklak 3.000'i ise Trkiye'ye endemiktir. Bu zellii ile Trkiye, tm Avrupa'dakinden daha fazla endemik bitki trne sahiptir. Bunun sebepleri arasnda Trkiye'nin Asya ve Avrupa arasndaki konumu, dalk yaps, iklimi birden barndrmas ve sulak bir yerde bulunmas saylabilir. 7. Astragalus tmoleus var tmoleusDnyada 90 cins ve 2500 trle temsil edilir. Trkiyede bu aileden 6 cins ve 147 tr vardr. aniei (Campanula), bu ailenin en byk cinsidir. Trkiyede 112 tr vardr, bunlarn 60 endemiktir(Fabaceae Baklagiller) ok yllk al formunda bir bitkidir. 800-2000 metre ykseklikte, allklarda yetiir. Maystemmuz aylarnda iek aar. Antalya, Burdur, zmir, Manisada bulunur.ok yllk bir bitkidir. 600 metre ykseklikte, bozkrda yetiir. Mays-temmuz aylarnda iek aar. Ankarada bulunur. Adn Ankarann Beypazar ilesinden alr. Dnyada sadece Beypazarnda yetiir 8. EVRE SORUNLARININ ORTAYA IKI SREC evre sorunlarna ilgi ncelere dayansa bile bu sorunlarn olumsuz etkileri 20. yzyln ilk eyreinden itibaren daha somut olarak grlmeye balanmtr. 1930lu yllarda Belikann Meuse Vadisinde yaanan evre kirlenmesi sonucu artan lm, kalp ve solunum rahatszlklar, hava kirlenmesi olgusunu gzler nne sermitir. 1948 ylnda Pensilvanyann Donara kentinde ve 1952 ylnda Londrada ba gsteren evre kirlenmesi olaylar da, insan lmlerine yol at iin ksa srede duyularak, kirlilie kar nlem alnmas gereini ortaya karmtr. Nkleer g kart gruplarn ortaya k da yine bu yllara rastlamaktadr. 9. 1960 ylndan itibaren dnyann eitli yrelerinde pek ok kii, evre koullarnn insanlar tarafndan giderek ktletirildiini ve bu ekilde srmesi halinde yeryznn yaanamaz bir hal alacan vurgulamaya balamtr 1 1969 ylnda evre kirlilii dhil kltrel, etnik ve doal yapdaki eitlilii korumada ses getirebilecek, ilk kr gtmeyen gnll bir organizasyon olan Friends of The Earth kurulmu ve ayn yl dnyada ilk kez ABDde, Ulusal evre Politikas Kanunu yrrle girmitir 10. 1972de Pariste Dnya kltrel ve doal mirasnn korunmas szlemesi imzalanm, ayn yl 5 Haziran 1972de Stockholmde Birlemi Milletler, 113 lkenin katlmyla bir evre konferans dzenlemitir. Ayrca bu konferansta, 5Hazirann Dnya evre Gn olmas kararlatrlmtr 11. 1995 ylnda Berlinde yaplan COP (Conference of the Parties) anlamas gereince, 1992 ylnda sera etkisi yapan gazlarn 2008 2012 yllar arasnda atmosfere salnmasnn en az %5 azaltlmasn ngren Kyoto Protokol 1997 ylnda Kyotoda benimsenerek 16 Mart 1998 tarihinde New Yorkta imzaya almtr. Kyoto Protokol, kresel snma ve iklim deiiklii konusunda mcadeleyi salamaya ynelik uluslararas tek erevedir ve Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi iinde imzalanmtr. Bu protokol imzalayan lkeler, karbondioksit ve sera etkisine neden olan dier be gazn salnmn azaltmaya ya da bunu yapamyorlarsa salnmn ticareti yoluyla haklarn artrmaya sz vermilerdi 12. ekil 1: evre Sorunlarna Yaklamlarn Tarihsel Geliimi 13. EVRESEL YAKLAIMLAR 2000li yllarn balangcnda, iletme yneticileri, evreden elde edilen doal kaynaklar verimli kullanmay fazla nemsemeyen, retim sonucu ortaya kan kat atklar, kirli sular, emisyonlar hibir filtreleme ileminden geirmeden evreye brakan bir anlaytan, doal kaynaklar asndan Dnyann snrlarna yaklaldn fark eden, atklar geri dntrmek veya yeniden kullanmak konusunda hassas davranan, retimde evre dostu temiz teknolojiler kullanan ve evre korumay sadece yasalar gerektirdii iin deil, bir felsefe olarak benimseyen bir anlaya doru gemektedirler 14. evrenin korunmas konusunda tketicilerden gelen talepler de, iletmeleri evreye kar daha duyarl olmaya ynlendirmektedir. Tketiciler, daha az kirlilik ve atk, daha fazla geri dnm istemekte, yenilenebilir kaynaklarn daha fazla kullanmn ve rnlerin ekosistem iin daha gvenli olmasn talep etmektedirler. letme yneticileri de deiimin gerisinde kalmamak iin bu yndeki talepleri stratejik kararlarda dikkate almak ve evreye kar daha duyarl bir ynetim anlay gelitirmek durumundadrlar 15. EVRE KRLL VE ETLER Doann temel fiziksel unsurlar olan, hava, su ve toprak zerinde olumsuz etkilerin olumas ile ortaya kan ve canl elerin hayati aktivitelerini olumsuz ynde etkileyen cansz evre eleri zerinde yapsal zararlar meydana getiren ve niteliklerini bozan yabanc maddelerin hava, su ve topraa youn bir ekilde karmas olayna "evre Kirlilii" ad verilmektedirHava Kirlilii: Atmosferde toz, duman, gaz, koku ve saf olmayan su buhar eklinde bulunabilecek kirleticilerin, insanlar ve dier canllar ile eyaya zarar verebilecek miktarlara ykselmesi, Hava Kirlilii olarak nitelenmektedirSu Kirlilii:Su kirlilii, istenmeyen zararl maddelerin, suyun niteliini llebilecekoranda bozmalarn salayacak miktar ve younlukta suya karma olaydr 16. Toprak Kirlilii: Topran verim gcn drecek, optimum toprak zelliklerini bozacak her trl teknik ve ekolojik basklar ve olaylar, toprak kirlilii veya toprak kirlenmesi olarak nitelenirGrlt Kirlilii: Grlt kirlilii yaratan balca kaynaklar unlardr: Ulam aralar, sanayi kurulular, sosyal donatm, elence aralar. Grlt insanlarn sinir sistemlerinden, kan dolam sistemlerine ve kas gerilimlerine kadar ok eitli zararlar meydana 17. Son Yllarn En Byk evre Felaketi Fukuima Felaketi: Fukuima I Nkleer Santrali kazalar 2011 Thoku depremi ve tsunamisi sonrasnda, 11 Mart'ta balayan ve halen srmekte olan, Fukuima I Nkleer Santralinde atmosfere radyoaktif madde salnmasna sebep olan olaylar dizisidir.Uzmanlar kazalar ernobil felaketinden sonra en byk ikinci nkleer kaza olarak tanmlamakla birlikte, tm reaktrlerde sorun yaanmas kazalar bugne kadarki en karmak nkleer kaza yapmaktadr. Fukuima I Nkleer Santrali kazalar 9.0 byklndeki 11 Mart gn olan 2011 Thoku depremi ve tsunamisi sonrasnda meydana geldi. Honu adas aklarnda meydana gelen bu deprem,[5] Japonya'da byk bir tsunamiye yol at. Tsunami nkleer santraldeki etkin reaktrn kapatlmasna sebep oldu. 18. 11 Nisan 2011 gn Japonya Nkleer Gvenlik Kurumu, Fukuima Daii nkleer santralindeki nkleer szntnn tehlike derecesini Radyolojik Durum lei 'ne gre 7'ye yani ernobil reaktr kazasyla ayn seviyeye karmtr. Felaket dzeyini en st seviyeye karma konusundaki nihai kararn ise uluslararas uzmanlardan oluan bir ekip tarafndan daha sonra verilebileceini akland 19. 160 bin kii evlerini terk etti. Santralin 20 kmlik evresi girilemez blge iln edildi. 22 milyon ton radyasyonlu molozun imdiye dek ancak yzde 6s kaldrlabildi. Balklarda yasal seviyenin 2 bin 500 kat zerinde radyasyon tespit edildi. 24 bin yl boyunca tehlike samaya devam edecek radyoaktif maddeler binlerce ton su ile denize akt, topraa, havaya kart. Fukuima Salk Ynetimi Aratrma Komitesi, ocak ay taramalarnda kaza blgesinde yaayan 95 bin ocuun yzde 44nde tiroit bezlerinde anormallikler tespit etti. 20. SO 14001 TANIMI VE TARHES Bugnn tketicisi beklenti ve ihtiyalarnn en st dzeyde karlanmasnn yan sra, kendisine yasad evreye ve dnyasna deer verilmesini, sayg gsterilmesini talep etmekte ve piyasada bunu sorgulamaktadr. Bu gelimeler kurulularn evre ile etkileimlerini kontrol altnda tutabilmelerini ve evre icraat ve baarlarn srekli iyiletirebilmelerini salayacak ynetim sistemlerine ihtiya bulunduu gereini ortaya karmtr evre sorunlar, insanln bugnk ve gelecekteki yaam temellerini tehdit ettii srece, kresel olma zelliini koruyacaktr. evre sorunlarnn kresel olma zellii nedeniyle ortaya konulacak zmlerin de uluslararas olma gereklilii, uluslararas kabul gren evre ynetim sistemlerinin ve buna ilikin standardn deerini de artrm ve artrmaya devam etmektedir 21. Bu standartlar ilk yaymland yllarda ok fazla ilgi grmemitir. 1999da yani, ISO 14001in ortaya konmasndan 3 yl sonra sertifika alanlarn says dnya apnda yaklak 10000 civarndayd. Bununla birlikte, 2002ye kadar bu say 46000i geti. 2005te 88000in zerinde belgelendirme gerekleti. Yani 3 ylda %100 orannda bir art gzlenmitir. 2008 ylnda dnya apnda 130000den fazla olduu belirtilmitir ISO 14001 sertifikasyonunun byk bir ounluu gelimi lkelerde gereklemitir. Gelimekte olan lkelerde de son yllarda hzl sertifikalandrma sreci sz konusudur. Sertifika alma younluu Avrupa ve Japonyada en fazladr. 22. ISO 14001 bir rn standard deil sistem standarddr. Ne retildiinden ziyade, nasl retildii ile ilgilenir. evre performansnn izlenmesi ve srekli iyiletirilmesi temeline dayanr. evre faktrlerine ilikin olarak ilgili mevzuat ve kanunlar tarafndan tanmlanm koullara uymay art koar. Bu belgelendirmenin amac kurulua fayda salamaktr. letmenin gelecekteki gelimelerini de kapsayan ihtiyalar karlayan bir YS oluturmas ve buna uyum salamas ISO 14001 sertifikas almasn salar. ISO 14001 evre Ynetim Sistemi, znde doal kaynak kullanmnn azaltlmas, topraa, suya, havaya verilen zararlarn minimum dzeye indirilmesini amalayan, risk analizleri tabannda kurulan bir ynetim modelidir 23. ISO 14001 standard gnll uygulanacak bir standart olmasna karsn gerek iletmelerin sosyal sorumluluk boyutuyla alanlarna, mterilerine ve topluma kars sorumluluu gerekse de doal evrenin korunmas yoluyla temiz ve evreyi koruyarak retimin yaratt yeni pazar paylamlar ve rekabet ile bu standard uygulamak fiilen bir zorunlulua dnmektedir Bu standart, bir kurulua, nemli evresel konularda bilginin ve yasal artlarn dikkate alnmas iin gerekli bir politikay ve amalar gelitirmesine ve uygulamasna imkn vermek amacyla, bir evre ynetim sisteminin artlarn belirtmektedir.. 24. ISO 14001in artlarna uygunluk ve bunun bir belge ile kantlanmas, globalleen dnya ticaretinde yaayabilmenin gn getike bir n art olmaktadr.Birok sanayi kuruluu iin ISO 14001e uygunluk belgesine sahip olmak, rettii mallar zellikle yurtdna satabilmek iin bir zorunluluk olmaya balamtr. Bu balamda, kurululardan ISO 14001 belgesinin sorulmas, uluslararas ticarette tarife d bir engel olarak da deerlendirilmektedir. 25. ISO 14001 Standard, "Planla-Uygula-Kontrol et-nlem al" olarak bilinen PUK metodolojisine dayanr. PUK ksaca yle aklanabilir; Planla: Kuruluun evre politikasna uygun olarak, sonularn duyurulmasiin gerekli amalarn ve srelerin oluturulmas. Uygula: Srelerin uygulanmas. Kontrol et: evresel politika, amalar, hedefler, yasal ve dier artlara gre srelerin izlenmesi ve llmesi ile sonularn rapor edilmesi. nlem al: evre ynetim sisteminin performansnn srekli iyiletirilmesi iin nlem alnmas. 26. TRKYEDE S0 14001 BELGESNE SAHP BAZI KURULULAR 27. evre Ynetim Sisteminde dikkate alnan temel ilkeler aada verilmitir. Daha iyi bir evre ynetiminin salanmas, Btn lkelerde uygulanabilirlik, Kamunun ve standartlar kullananlarn karlarnn gzetilmesi, Dk maliyet Bilimsel bir tabana dayanmas, Pratik, yararl ve kullanlabilir olmalardr. 28. ISO 14001 Standardn kimler kullanabilir/uygulayabilir?Uluslararas ve ulusal piyasada kendine saygn bir yer tutmak isteyen kurulular iin neredeyse bir rn ve hizmet pasaportu gibi alglanmaya balanan ISO 14001 evre Ynetim Sistemi'ni bata endstriyel kurulular ve kamu kurulular olmak zere, rn ve hizmet salayan tm kurulular ve reticiler uygulayabilir. 29. S0 14001 YS UYGULAMASININ EVRESEL PERFORMANSA, EVRE BLNCNE VE GELMNE ETKLER ISO 14001 iletmelere evresel performanslarn etkin ekilde ynetebilecekleri bir ereve izer. ISO 14001 evre Ynetim Sistemi, her evre problemini tek tek ele almak yerine birok alanda bir deiim meydana getirecek tarzda sistemli bir yaklam getirmektedir. ISO 14001 evre Ynetim Sistemi belgesini alan ve srekliliini salayan bir iletmenin bugn, yarn ve srekli bir ekilde evreyi dnerek, evreye zarar vermeden ynetildiini; mteriye, alanlara ve evreye kar gven veren faaliyetlerini planlayarak uyguladn gsterir. 30. Gemi zamanlarda iletmeler, farkl ambalaj ve ya reklamlarla topluma evreye kar duyarl olduklarn ispatlayabilirken u anda iletmelerin evreye kar duyarlln gstermesi iin kesinlikle ISO 14001 evre Ynetim Sisteminiuyguluyor olmas gerekir. ISO 14001 Belgesinin alnmas sreci pek ok iletmede st ynetimin evre kavramlarn daha iyi anlamasna, evre bilincinin olumasna ve alanlarnda bu kavramlar benimsemesi ve uygulamasna yardmc olmaktadr.