ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Dr Dragoljub Acković

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Turske vlasti izvršile su prvi zvaničnicjelokupni popis 1851/52 godine. Toje stvarno i jedini provedeni opštipopis za turskog vremena, jernamjeravani ili pokušavani popis1864, 1872, 1874 i 1876 godine nisuili ni pokušali ili ni do kraja prvedeni. Mjesto toga su turske vlasti poslijeobjavljivale, od vremena do vremena, aproksimativne proračune i topretstavljale kao rezultate stvarnihpropisa.

*Ovaj tekst pripremljen je prema knjiziPejanović Djordje , STANOVNIŠTVO BOSNE I HERCEG OVINE ZA VRIJEME TURSKE VLADAVINE1463 - 1878) Naučna knjiga, Izdavačko preduzeće Beograd, 1955.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Bosanski biskup Marijan Maravićjavlja u Rim 1655 godine, da su “stanovnici Bosne većim dijelomMuslimani od poroda, a djelimičnopoturčenjaci. Osim njih ima katolika i hrišćana. Židova ima jedino u Prvi zvanični i privatni cjelokupnipopisi, koji se javljaju tek od 19 vijeka, navode podatke obično po vjerama, pa se kod pravoslavnih navode i Srbine - Srbi, pod katolicima i Hrvati i ne -Hrvati, pod muslimanima većinomsamo Sloveni Muhamedove vjere. Cigani i Jevreji navode se običnozasebno.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Šometov proračun1807/8. Najranijupuniju procjenu u 19 vijeku za stanovništvou Bosanskom vilajetudaje francuski konzul u Bosni, Šomet de Fose u svom djelu “Voyageen Bosnie dans les annes 1807 et 1808”(Paris 1816).Po njegovoj procijenibilo je tih godina u Bosanskom vilajetuoko 1. 251,200 stanovnika, i to: 120.000 katolika, 500.000 pravoslavnih, 600.000 muslimana, 1.200 Židova i 30.000 Cigana

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Po procjeni Jukića bilo je oko 1840 godina u Bosni (Travnički i Mostarskivezirluk) oko 1,100.000 duša(hrišćana oko 500.000, kršćana oko200.000, muslimana oko 384.000, Jevreja oko 2.500 i Cigana oko6.000.). Osim ovih ima još čergaša (od kojihsu jedni Cigani koji kradu kotlove, korpe i skrivaju se, a drugiKaravlasi, koji su u stara vremenaprešli ovamo iz Srbije), redovnihvojnika - nizama - šest tabora, štočini zajedno sa tobčijama 5.700, Arnauta i kavaza u Travniku i podrugim mjestima 500.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

Prvi zvanični popis u Bosni i Hercegovini, izvršen je po kućama. Ne zna se da li je popis zahvatao sve muške glave, ili samo.Prema prvom zvaničnom popisu bilo je u Travničkom veziratu (u Bosni zajednosa Novopazarskim sandžakom) 112.600 muslimanskih i hrišćanskih kuća (62.777 kuća hrišćanskim i 49.851 kućamuslimanska) i 438.764 muških glavamuslimana i hrišćana (263.587 hrišćanskih i 175.177 muslimanskih). Tim brojem treba dodati još 1.074 dušamuških Jevreja i 4.640 Cigana).

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

• Oko 1851 godine u cijeloj Bosni i Hercegovini (oba vezirluke) oko1, 077.956 duša, i to: pravoslavnih oko 485.800 (45%), katolika oko 178.200 (16.50%), muslimana oko 402.500 (37.50%), Cigana 9.286 (0.8%) i Jevreja 2.170 (0.20%).U Bosni i Hercegovini, u današnjimgranicama, bilo je oko 1851 godine oko 916.260 duša: pravoslavnih oko 400.000, katolika oko 178.000, muslimanaoko 328.000, Cigana oko 8.000 iJevreja oko 2.000.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

• U prvom izdanju svojeknjige “ Opis Bosne i navodi Tomo Kovačević 56, nespominjući vrela ni način kako je došaodo svojih podataka 57, da je u Bosni i Hercegovini bilo tada1,100.000 duša, i to: pravoslavnih, katoličkih i muslimanskih oko1.096.000, Jevreja i Cigana oko 8.500. .

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI• U zvaničnom kalendaru Bosna - Selname za 1865 godinu navode

se podaci o broju stanovništva i Travničkom i Hercegovačkomvezirluku. Po tim je podacima 60 bilo 1865 godine u Bosanskomvilajetu (Mostarski i Travnički vezirluk zajedno) 721.031 muškaglava. Od toga je bilo: pravoslavnih 344.777, katoličkih 128.960, muslimanskih 243.203 i jevrejskih i ciganskih 4.091 muškaglava. Kad se uzme da je ženskih bilo koliko i muških, onda je u cijelom Bosanskom vilajetu bilo tada oko 1,442.000 duša, i to: pravoslavnih oko 689.500, katolika oko 257.000, muslimana oko486.400, Jevreja i Cigana oko 9.100.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

• Prema ovome aproksimativnomproračunu povećao se brojstanovništva za 15 godina (odprošlog zvaničnog popisa) za oko364.000 ili za oko 33%. Godišnjiprosječni prirast bio je po njemudakle oko 24.000 ili oko 2.22%. Zbog toga je zvanična statistikanepouzdana i pretjerana. Otuda je priraštaj pojedinih vjeranenormalan. Prema prosječnomgodišnjem priraštaju od 1.50% trebalo se broj pravoslavnih da poveća za oko 120.000, a ne za oko203.000 po zvaničnom popisu; brojkatolika trebao se da pove]a za oko35.000, a ne za oko 79.000; brojJevreja i Cigana trebao je da se poveća za oko 2.485

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI

• Zvanični proračun po Temelu, navodi da je tada bilo u Vilajetu oko 689.500 pravoslavnih, a po Temelusamo 571.750; katolika je pozvaničnom bilo oko 257.000, a po Temelu oko 185.500; muslimana po zvaničnompopisu oko 486.400 a poTemelu oko 442.170; Cigana i Jevreja po zvaničnom oko9.100, a po Temelu oko12.282. Slične su većediferencije i u brojustanovništva u Bosni iHercegovini, u današnjimgranicama.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI• Za 1865 godinu imamo i nekoliko privatna proračuna. Austrijski

konzul činovnik u Bosni za vrijeme Turske Gustav Temel 62, oslanjajući se na broj kuća navedenih u zvaničnom popisu od1851/52 godine i uzimajući da na jednu kuću otpada po 7 duša, izračunao je da je 1865 godien bilo u Bosanskom vilajetuoko 1,211.712 duša, i to: pravoslavnih 571.756 ili 47%, muslimana 442.170 ili 36%, katolika 185.504 ili 15%, Cigana i Jevreja 12.282 ili 1.00%.

Ruso, francuski konzul u Bosni, izvještavau da u Bosanskom valajetu ima 1,266.607 duša, i to u Bosni 916.607, u Hercegovini227.000 i u Novopazarskom sandžaku oko123.000. U Bosni je prema tome izveštajubilo pravoslavnih 410.796, muslimana355.461, katolika 132.257, Cigana 9.965, Jevreja 2.180, stranaca 1.947. U Novopazovskom sandžaku bilo je oko 200 Jevreja i oko 1.800 Cigana.

ISTORIJA ROMA U BOSNI I HERCEGOVINI