IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2019. GODINE · Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2019. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0,5%,

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2019. GODINE

Godina XV, broj 45

IZDAVAČ: Centralna banka Crne Gore Bulevar Svetog Petra Cetinjskog broj 6 81000 Podgorica Telefon: +382 20 664 997, 664 269 Fax: +382 20 664 576

WEB ADRESA: http://www.cbcg.me

SAVJET CENTRALNE BANKE: Dr Radoje Žugić, guverner Dr Nikola Fabris, viceguverner Miodrag Radonjić, viceguverner Dr Milorad Jovović Ruždija Tuzović Dr Nikola Milović Dr Zorica Kalezić

GRAFIČKA PRIPREMA: Nikola Nikolić

Molimo korisnike ove publikacije da prilikom korišćenja podataka iz Izvještaja obavezno

navedu izvor.

1. INDIKATORI INFLACIJE 5

2. INFLACIONA OČEKIVANJA 10

2.1. Očekivanja banaka 102.2. Očekivanja privrede (osim banaka) 12

3. DETERMINANTE INFLACIJE 15

3.1. Tražnja 153.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje 163.1.2. Analiza budžeta 183.1.3. Nefinansijski sektor 193.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa 20

3.2. Ponuda i proizvodnja 213.3. Berzanski indeksi 22

4. MONETARNA POLITIKA 23

5. PROGNOZA INFLACIJE ZA TRI KVARTALA 2019.I PRVI KVARTAL 2020. GODINE 24

5.1. Modelska procjena 24

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2019. GODINI 27

SADRŽAJ

5

Indikatori inflacije

1. INDIKATORI INFLACIJE

Inflacija u Crnoj Gori, mjerena potrošačkim cijenama, u martu 2019. godine je, u odnosu na decembar 2018. godine, iznosila 0,7%, što je najvećim dijelom rezultat rasta cijena u kategorijama hrana i be-zalkoholna pića (2,8%) i prevoz (0,8%). Posmatrajući kretanje cijena na mjesečnom nivou, rast potro-šačkih cijena zabilježen je u februaru (0,4%) i martu ( 0,6%), dok je u januaru zabilježen pad (-0,3%). Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2019. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0,5%, dok su cijene na godišnjem nivou bile veće za 0,8%.

Tabela 1

Inflacija, %

2018. 2019.

III VI IX XII III

Promjena u odnosu na kraj prethodne godine 1,5 2,0 2,2 1,6 0,7

Godišnja promjena 2,9 3,4 1,9 1,6 0,8

Izvor: MONSTAT

U prvom kvartalu, u Crnoj Gori rast su zabilježile cijene u pet od dvanaest kategorija (tabela br. 2). Najveći rast cijena, zabilježen je u kategoriji hra-na i bezalkoholna pića od 2,8%, što je dalo i naj-veći doprinos (1,0 p.p) ukupnoj inflaciji. Na rast ove kategorije najviše je uticao porast cijena po-vrća 22,4%, voća od 4,7%, hljeba i žitarica 1,1% i mesa 0,5%. Pozitivan doprinos od 0,1 p.p. dale su cijene u kategoriji prevoz, posebno rast cijena goriva i maziva za motorna vozila (1,7%). Tokom ovog perioda, zabilježeno je povećanje cijena i u kategorijama namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana, zdravlje i ostala dobra i usluge od po 0,2%. Najveći pad cijena zabilježen je u kategoriji odjeća i obuća (-2,6%), zbog pada cijena obuće od 4% i odjeće za 1,4%. Pad je zabilje-žen i u kategorijama hoteli i restorani (-1,8%), ko-munikacije (-0,5%) i rekreacija i kultura (-0,2%).

Kretanje kvartalnih stopa inflacije (%)

Grafik 1

Izvor: Monstat i CBCG kalkulacije

6

Centralna banka Crne Gore Izvještaj o kretanju cijena I kvartal 2019

U kategorijama alkoholna pića i duvan, stanova-nje, voda, struja, gas i druga goriva i obrazovanje nije bilo promjena cijena u martu ove godine u odnosu na decembar 2018. godine.

Tokom prvog kvartala mjesečna bazna inflacija u sva tri mjeseca 2019. godine imala je niži nivo od zvanične mjesečne inflacije. Bazna inflacija imala je pozitivnu stopu tokom februara i marta, dok je u januaru bila negativna.

Godišnja stopa bazne inflacije u martu 2019. go-dine iznosila je (-0,2%) i bila je niža za 1,0 p.p. od ukupne inflacije. Rast cijena pojedinih poljo-privrednih proizvoda, duvana, električne energi-je i goriva, koji se isključuju iz obračuna bazne inflacije, je dao značajan doprinos rastu ukupne inflacije. Godišnja bazna inflacija je u februaru, martu i neznatno u januaru bila niža od ukupne inflacije. (grafik br. 2).1

1 Napominjemo da se, i pored indeksnih promjena, doprinos učešća pojedinih kategorija zbog ponderacione strukture evidentira tek na drugoj, odnosno trećoj decimali.

Kretanje ukupne inflacije i bazne inflacije, godišnja stopa, %

Grafik 2

izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG

Tabela 2

Učešće pojedinih kategorija u ukupnoj inflaciji1

Ponderi III 19./ XII 18. Stopa Doprinos

UKUPNO 1000,0 100,7 0,7 0,7

Hrana i bezalkoholna pića 351,7 102,8 2,8 1,0

Alkoholna pića i duvan 38,6 100,0 0,0 0,0

Odjeća i obuća 85,1 97,4 -2,6 -0,2

Stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva 155,3 100,0 0,0 0,0

Namještaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održavanje stana 41,2 100,2 0,2 0,0

Zdravlje 40,9 100,2 0,2 0,0

Prevoz 107,0 100,8 0,8 0,1

Komunikacije 49,9 99,5 -0,5 0,0

Rekreacija i kultura 33,2 99,8 -0,2 0,0

Obrazovanje 19,3 100,0 0,0 0,0

Hoteli i restorani 31,3 98,2 -1,8 -0,1

Ostala dobra i usluge 46,5 100,2 0,2 0,0

Izvor: MONSTAT i CBCG kalkulacije

7


Cijene nafte na svjetskim tržištima su u prvom kvartalu zabilježile pad u odnosu na cijene iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Cijena referentne korpe OPEC-a je u prvom kvartalu, u prosjeku, iznosila 63,0 USD/barel, što je za 6,3% manje u odnosu na prosječnu cijenu iz posljed-njeg kvartala prethodne godine. Prosječna cijena brenta u prvom kvartalu je bila 63,2 USD/barel, odnosno 6,6% manje u odnosu na prosječnu ci-jenu iz posljednjeg kvartala prethodne godine. Početkom godine članice OPEC-a su ponovo smanjile proizvodnju, SAD su uvele sankcije Ve-necueli, a Kanada je djelimično obustavila pro-izvodnju u cilju smanjenja velikih zaliha nafte.2 Međutim, manje optimistična očekivanja global-nog ekonomskog rasta oslabila su uticaj smanje-nja ponude.

2 Izvor: Evropska Komisija “European Economic Forecast”- Spring 2019., Maj 2019.

Cijene nafte, mjesečna stopa rasta

Grafik 3

Izvor: MONSTAT i ‘’Monthly Oil Market Reports’’, OPEC

Komponente potrošačkih cijena: doprinos godišnjoj stopi rasta (u indeksnim poenima)

Grafik 4

Izvor: MONSTAT i kalkulacija CBCG

8


Rast cijena, na godišnjem nivou, u kategoriji hra-na i bezalkoholna pića od 3,5% dao je najveći do-prinos rastu (1,2 p.p.) ukupnoj godišnjoj stopi in-flacije od 0,8%. Godišnji rast cijena zabilježen je još u kategorijima: stanovanje, voda, struja, gas i druga goriva (2,2%), prevoz i ostala dobra i usluge po (0,9%) i hoteli i restorani (0,4%). Godišnji pad cijena je zabilježen u kategorijama alkoholna pića i duvan (-6,7%), odjeća i obuća (-3,7%), rekreaci-ja i kultura (-1,4%), komunikacije (-1,1%), namje-štaj, oprema za domaćinstvo i rutinsko održava-nje stana (-0,8%), zdravlje (-0,3%), dok su cijene u kategoriji obrazovanje ostale nepromijenjene.

Cijene proizvođača industrijskih proizvoda su u martu u odnosu na decembar 2018. godine za-bilježile rast od 0,6%, zbog rasta cijena u sektori-ma vađenja ruda i kamena (2,1%) i prerađivačkoj industriji (0,5%), dok su u sektoru snabdijevanje električnom energijom, gasom i parom cijene ostale nepromijenjene. Na godišnjem nivou cije-ne proizvođača industrijskih proizvoda su zabi-lježile rast od 1,2%.

Poređenjem godišnje inflacije ostvarene u Crnoj Gori i inflacije u izabranim zemljama, vidi se da je pozitivna godišnja stopa, pored Crne Gore, za-bilježena u svim posmatranim zemljama. Najve-ću godišnju stopu inflacije ima Rumunija (4,2%), dok je najmanja godišnja stopa inflacije zabilježe-na u Bosni i Hercegovini (0,7%).

Godišnja inflacija ostvarena u Eurozoni, mjerena harmonizovanim indeksom potrošačkih cijena iznosila je 1,4%, a inflacija u Crnoj Gori mjere-na potrošačkim cijenama iznosila je 0,8%, dok je godišnja inflacija u martu mjerena harmonizova-nim indeksom, u Crnoj Gori, iznosila 0,7%.

Kretanje izabranih kategorija – Potrošačke cijene, mjesečna stopa rasta

Potrošačke cijene, godišnja stopa

Grafik 6

Grafik 5

Izvor: MONSTAT

Izvor: MONSTAT

9


3

3 Za Crnu Goru kao mjera inflacije do 2009. godine predstavljeni su troškovi života, a zatim potrošačke cijene.

Godišnja inflacija u izabranim zemljama, mart 2019. godine

Grafik 7

Izvor: Nacionalni zavodi za statistiku i Eurostat

Inflacija u Eurozoni (HICP) i Crnoj Gori (CPI)3 od uvođenja eura (godišnje stope)

Grafik 8

Izvor: MONSTAT i Eurostat

10


Očekivana visina inflacije (banke)

Grafik 10

Inflaciona očekivanja (banke)

Grafik 9

2. INFLACIONA OČEKIVANJA

2.1. Očekivanja banaka

Kada su u pitanju inflaciona očekivanja banaka, na osnovu ankete sprovedene u aprilu ove godine, šest banaka očekuje rast, pet banaka očekuje isti nivo inflacije kao i prethodne godine, dok dvije banke očekuju pad nivoa inflacije u odnosu na 2018. godinu (grafik br. 9).

Različita su očekivanja banaka što se tiče visine inflacije. Pet banaka očekuje nivo inflacije između 1,5% i 2%, tri banke očekuju nivo inflacije između 2,5% i 3%, po dvije banke očekuju inflaciju između 2% i 2,5%, odnosno višu od 3%, jedna banka očekuje inflaciju između 1% i 1,5%, dok nijedna banka ne očekuje inflaciju nižu od 1% (grafik br. 10).

Što se tiče očekivanja o kretanju aktivnih nominalnih kamatnih stopa, deset banaka ne očekuje pro-mjenu aktivne nominalne kamatne stope, tri banke smatraju da će doći do pada, dok nijedna banka ne očekuje njihov rast. Ista su očekivanja i po pitanju efektivnih kamatnih stopa.

11

Inflaciona očekivanja

Po pitanju očekivanja o kretanju pasivnih kamatnih stopa, devet banaka očekuje nepromijenjene pa-sivne kamatne stope, tri banke smatraju da će doći do pada, dok jedna banka očekuje rast pasivne kamatne stope.

Za potrebe izračunavanja inflacionih očekivanja koristimo konjunkturni indikator (linija na gra-fiku br. 13). On se dobija kao razlika između broja banaka koje očekuju rast inflacije i broja banaka koje očekuju pad inflacije. Ukoliko konjukturni indikator ima negativnu vrijednost u narednom periodu se očekuje opadanje stope inflacije. Uko-liko ima pozitivnu vrijednost u narednom perio-du se može očekivati rast inflacije. Ukoliko ima nultu vrijednost u narednom periodu se očekuje nepromijenjena stopa inflacije. Što je njegova vri-jednost više negativna to su inflaciona očekivanja niža, a viša pozitivna vrijednost predstavlja viši nivo inflacionih očekivanja. Inflaciona očekiva-nja su tokom prethodne godine bila značajno vi-soka, a u prva četiri mjeseca 2019. godine su, iako uz blaži pad nastavila svoj pozitivni trend.

Očekivanja u pogledu kretanja nominalnih aktivnih kamatnih stopa

Očekivanja u pogledu kretanja efektivnih aktivnih kamatnih stopa

Grafik 11 Grafik 12

Konjunkturni indikator

Grafik 13

12


2.2. Očekivanja privrede (osim banaka)

Inflacija

Od ukupnog broja anketiranih privrednih subjekata najveći broj, njih 31%, smatra da će se inflacija kretati između 1,5% i 2% u 2019. godini. Da će se inflacija kretati između 2% i 2,5% očekuje 22% pre-duzeća, dok inflaciju između 2,5% i 3% očekuje 20% privrednih subjekata. Prema mišljenju 15% anke-tiranih preduzeća inflacija će se kretati između 1% i 1,5%. Da će inflacija u 2019. godini biti niža od 1% smatra 7% anketiranih, dok svega 5% predviđa inflaciju višu od 3% (grafik br. 14).

Da se zarade neće mijenjati u 2019. godini u od-nosu na prethodnu godinu, očekuje 83% anketi-ranih preduzeća, viši nivo zarada očekuje 17%, dok njihovo smanjenje ne očekuje nijedno od an-ketiranih privrednih društava. Po pitanju broja zaposlenih, u istom periodu, 72% anketiranih smatra da se broj neće promjeniti, 23% smatra da će se povećati, a 5% da će se broj zaposlenih sma-njiti u tekućoj u odnosu na prethodnu godinu.

Najveći broj anketiranih privrednih subjekata (njih 56%) očekuje isti nivo cijena proizvodnih inputa koje koristi, a 76% anketiranih ne očekuje promjenu cijena svojih proizvoda (usluga) u 2019. godini.

Očekivani nivo inflacije u 2019. u odnosu na 2018. godinu

Očekivani nivo broja zaposlenih u 2019. u odnosu na 2018. godinu

Grafik 14

Grafik 16

Očekivani nivo zarada zaposlenih u 2019. u odnosu na 2018. godinu

Grafik 15

13

Inflaciona očekivanja

Očekivani nivo cijena proizvoda (usluga) u 2019. u odnosu na 2018. godinu

Grafik 18

Poslovne barijere Očekivani nivo aktivnih kamatnih stopa u 2018. u odnosu na 2017. godinu

Grafik 19 Grafik 20

Poslovno okruženje

Rezultati ankete pokazuju da najveći broj anketiranih preduzeća, u oblasti poslovnih barijera, kao prepreku vidi opšte rizike poslovanja (50%), previsoke poreze i ostale oblike dadžbina (18%) i slabu tražnju (10%).

Pri tome, 66% anketiranih privrednih društava očekuje isti nivo, 22% niži, dok svega 12% očekuje viši nivo aktivnih kamatnih stopa u 2019. u odnosu na 2018. godinu.

Očekivani nivo cijena proizvodnih inputa u 2019. u odnosu na 2018. godinu

Grafik 17

14


Investicije

Od ukupnog broja anketiranih preduzeća, njih 60% očekuje nepromijenjeni obim aktivnosti tokom 2019. godine, odnosno 61% anketiranih planira nove investicije. Najveći broj investicija (68%), odno-si se na povećanje fiksne imovine, a kao najveće prepreke novim investicijama navode se nedovoljna iskorišćenost postojećih kapaciteta, visoke kamatne stope i nepovoljni uslovi kapitalnog zaduživanja i ostale barijere.

Očekivani obim aktivnosti u 2019. godini

Tip planiranih novih investicija za 2019. godinu

Nove investicije u 2019. godini

Prepreka novim investicijama za 2019. godinu

Grafik 21

Grafik 23

Grafik 22

Grafik 24

15

Determ

inante inflacije

Kvartalne stope agregatne tražnje

Grafik 26

Agregatna tražnja, u 000 eura

Grafik 25

3. DETERMINANTE INFLACIJE

3.1. Tražnja

Agregatna tražnja, prema preliminarnim podacima, u prvom kvartalu 2019. godine zabilježila je rast u odnosu na isti period prethodne godine, a u odnosu na četvrti kvartal prethodne godine je zabilježen pad. Posmatrajući nivo ukupne tražnje u prvom kvartalu 2019. godine, u odnosu na četvrti kvartal 2018. godine, tražnja stanovništva i privrede se povećala, dok je javna potrošnja smanjena.

Box br. 1 – Metodologija računanja agregatne tražnje

U cilju potpunijeg praćenja agregatne tražnje kao determinante inflacije, CBCG je razvila metodolog-iju za izračunavanje agregatne tražnje. Polazna osnova metodologije je da je agregatna tražnja zbir tražnje tri sektora: lične potrošnje (stanovništvo), investicione potrošnje (privreda) i javne potrošnje. Međutim, imajući u vidu nedostatak velikog broja podataka potrebnih za izračunavanje agregatne tražnje, postojeći podatak o agregatnoj tražnji ne treba tretirati kao pokazatelj tačnog iznosa agre-

16


Grafik 28

Izvor: MONSTAT

Prosječne zarade bez poreza i doprinosa u Crnoj Gori Realne zarade (mjesečna stopa)

Grafik 27

Izvor: MONSTAT

gatne tražnje, već kao indikator u kom smjeru se kreće agregatna tražnja. U postojećoj metodologiji nije dostupan niz značajnih podataka poput: investicija privrede, prihoda od prodaje akcija, netržišnih dohodaka, prihoda ostvarenih u sivoj ekonomiji i dr. Metodologija računanja agregatne tražnje je pri-kazana sljedećom jednačinom:

AD = C + I + G

C = zbir isplaćenih plata + zbir isplaćenih penzija + isplata stare devizne štednje + neto kompenzacije stanovništvu – neto štednja stanovništva (štednja – odobreni krediti)

I = -neto štednja privrede (depoziti – krediti)

G = javna potrošnja – isplaćene penzije – plate isplaćene iz budžeta – neto štednja države (depoziti – krediti – državni zapisi)

AD – agregatna tražnja, C – lična potrošnja, I – investiciona potrošnja, G – javna potrošnja

3.1.1. Kretanje plata i ostale raspoložive determinante tražnje

Prosječna bruto zarada u Crnoj Gori, u prvom kvartalu, iznosila je 769 eura, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa iznosila 512 eura. Posmatrano prema prethodnom kvartalu (četvrti kvartal 2018. godine), prosječne bruto i neto zarade su povećane za po 0,1%. U poređenju sa istim periodom prethodne godine prosječna zarada bilježi rast od 0,7%, dok je prosječna zarada bez poreza i doprinosa porasla za 0,4%.

Ako uzmemo u obzir potrošačke cijene, tj. kretanje zarada posmatrano u realnim iznosima, zaključuje se da su realne zarade ostvarile rast u prvom, a pad u drugom i trećem mjesecu prvog kvartala 2019. godine.

17

Determ

inante inflacije

Kreditranje sektora stanovništva4 je tokom prva tri mjeseca 2019. godine obilježio pozitivan trend. Prosječno mjesečno, krediti ovom sektoru rasli su po stopi od 0,98% (dok je u istom periodu u 2018. godini zabilježen rast po prosječnoj stopi od 0,83%). Na kraju posmatranog perioda, ukupni krediti sektora stanovništva iznosili su 1.287,2 miliona eura, što je za 37 miliona eura ili 3% više nego na kra-ju 2018. godine, odnosno za 142,4 miliona eura ili 12,4% više nego u istom periodu prethodne godine (grafik br. 29).

Dug per capita5 je iznosio 2.068,3 eura na kraju marta 2019. godine, i bio je za 59,5 eura viši nego na kraju 2018. godine i za 228,8 eura viši u odno-su na kraj prvog kvartala prethodne godine.

Ukupni krediti mikrokreditnih finansijskih in-stitucija odobreni sektoru stanovništva iznosili su 63,6 miliona eura na kraju marta 2019. godine, što je za 805.000 eura ili 1,3% više nego na kraju prethodne godine, odnosno 3,7 miliona eura ili 6,2% više nego godinu dana ranije.

Depoziti sektora stanovništva su iznosili 1.249,2 miliona eura na kraju marta tekuće godine i bili su za 78,3 miliona eura ili 5,9% manji nego na kraju 2018. godine, odnosno za 16,7 miliona eura ili 1,4% viši nego u istom periodu prethodne go-dine.

Koeficijent krediti/depoziti za ovaj sektor je izno-sio 1,03 na kraju marta 2019. godine i bio je na višem nivou u odnosu na kraj prethodne godine kada je iznosio 0,94, kao i u poređenju sa istim periodom prethodne godine kada je iznosio 0,93.

Sektor stanovništva je na kraju prvog kvartala 2019. godine ostvario neto dug u ukupnom izno-su od 38 miliona eura.

U prvom kvartalu 2019. godine u odnosu na prvi kvartal 2018. godine statistika platnog bilansa pokazuje da je došlo do rasta priliva novčanih sredstava po osnovu doznaka stanovništva iz inostranstva.

4 Sektor stanovništva obuhvata rezidentna fizička lica i preduzetnike.5 Broj stanovnika za 2019. godinu, po procjeni na 1. januar 2019. godine, iznosi 622 182, izvor: Monstat.

Grafik 29

Krediti stanovništvu, u 000 EUR

Priliv sredstava iz inostranstva stanovništvu, u 000 eura

Grafik 30

Izvor: CBCG

18


Posmatrajući ukupnu tražnju sektora stanov-ništva po kvartalima, primjećuje se da je tražnja stanovništva u prvom kvartalu ove godine viša u poređenju sa prethodnim kvartalom, kao i u odnosu na tražnju stanovništva iz prvog kvartala 2018. godine.

3.1.2. Analiza budžeta

Budžet Crne Gore za prva tri mjeseca 2019. godine, prema preliminarnim podacima Ministarstva fi-nansija, ostvario je ukupne primitke6 u iznosu od 487,4 miliona eura.

Izvorni prihodi iznosili su 371,3 miliona eura ili 7,7% projektovanog BDP-a7, i u odnosu na plan ostva-rili su rast od 4,7%, a u poređenju sa istim periodom 2018. godine izvorni prihodi budžeta bili su viši za 13,4%. U strukturi izvornih prihoda najveće učešće (64,5%) ostvarili su prihodi od poreza, zatim doprinosi 26,8%, donacije 4,1%, ostali prihodi 1,9%, naknade 1,7%, takse 0,8% i primici od otplate kredita i sredstva prenesena iz prethodne godine 0,2%.

Prihodi po osnovu poreza iznosili su 239,6 miliona eura i bili su viši za 11,8% u odnosu na isti period 2019. godine, a u poređenju sa planom za 6,1%. Svi porezi ostvarili su rast u odnosu na prvi kvartal prethodne godine. Nominalno, najveći rast prihoda u odnosu na prethodnu godinu ostvaren je kod poreza na dodatu vrijednost u iznosu od 19,6 miliona eura ili 16,4% kao rezultat povećanja standardne stope PDV-a za 2 p.p.

Prihodi po osnovu doprinosa iznosili su 99,5 miliona eura, što je za 3,9% više u odnosu na plan, a za 5,2% u odnosu na isti period 2018. godine.

Izdaci budžeta, za prva tri mjeseca 2019. godine, iznosili su 442,7 miliona eura ili 9,2% BDP-a. Ostva-reni izdaci su u odnosu na plan za tri mjeseca tekuće godine bili niži za 14,7%, a u odnosu na uporedni period prethodne godine bili su viši za 11,4% ili 45,2 miliona eura, i to najviše zbog povećanja kapital-

6 Primici uključuju izvorne prihode (direktne i indirektne poreze i neporeske prihode), pozajmice i kredite, kao i prihode od prodaje imovine.

7 Izvor: Ministarstvo finansija; procijenjeni BDP za 2019. godinu iznosi 4.803,3 miliona eura.

Tražnja stanovništva, u 000 eura

Grafik 31

19

Determ

inante inflacije

nog budžeta za 29,5 miliona eura i transfera in-stitucijama, pojedincima, nevladinom i javnom sektoru za 10,6 miliona eura.

Tekući budžetski izdaci u posmatranom perio-du iznosili su 195,5 miliona eura i bili su niži od planiranih za 15,1% usljed smanjenja kapitalnih izdataka u tekućem budžetu za 9 miliona, dok je najznačajnije smanjenje rashoda u odnosu na uporedni period prethodne godine zabilježeno kod kamata (pad od 20,2%).

Kapitalni budžet iznosio je 45,3 miliona eura ili 0,9% BDP-a.

Deficit budžeta Crne Gore, u prvom kvartalu 2019. godine, procijenjen je na 71,4 miliona eura ili 1,5% BDP-a.

3.1.3. Nefinansijski sektor8

Usljed odsustva podataka o investicijama nefi-nansijskog sektora, kao aproksimaciju možemo koristiti neto zaduženost nefinansijskog sektora.

Krediti nefinansijskog sektora su na kraju marta 2019. godine bili veći od depozita ovog sektora. Na kraju prvog kvartala 2019. godine, neto zadu-ženost nefinansijskog sektora iznosila je 5,5 mili-ona eura. (grafik br. 33).

U strukturi kredita ovog sektora, na kraju prvog kvartala 2019. godine dominirali su dugoročni krediti sa 75,7%, što ukazuje na to da su se kre-diti privrede dominantno koristili za povećanje obima ekonomske aktivnosti.

8 Nefinansijski sektor obuhvata privredna društva u državnom vlasništvu i privredna društva u privatnom vlasništvu.

Budžetski suficit/deficit u periodu 2010 – mart 2019, u milionima eura

Grafik 32

Izvor: Ministarstvo finansija

Neto štednja/zaduženost nefinansijskog sektora, u 000 EUR

Grafik 33

20


3.1.4. Eksterna tražnja i tekući račun platnog bilansa

U prvom kvartalu 2019. godine na tekućem računu platnog bilansa ostvaren je deficit, kao rezultat po-većanja deficita na računu roba i smanjenja suficita na računu primarnog dohotka. Prema preliminar-nim podacima, deficit tekućeg računa iznosio je 317,69 miliona eura i predstavlja povećanje u odnosu na isti period prethodne godine od 4,6%, što je posljedica produbljivanja neravnoteže na računu roba odnosno značajno većeg apsolutnog rasta uvoza od izvoza roba.

Deficit na računu roba u periodu januar-mart 2019. godine iznosio je 409,2 miliona eura ili 5,1% više nego u prethodnoj godini usljed povećanja uvoza roba. Ukupan izvoz roba iznosio je 101,1 milion eura, što predstavlja povećanje od 1,7%, dok je istovremeno uvezeno robe u vrijednosti od 510,3 miliona eura i bio je za 4,4% veći u odnosu na isti period 2018. godine.

S druge strane, evidentirano je povećanje suficita na računu usluga za 43% (na 25,8 miliona eura), kao rezultat snažnijeg rasta izvoza od uvoza usluga (20% naspram 16,7%). Tome je doprinijelo povećanje prihoda od turizma za 7,9%. Na računu primarnih dohodaka ostvaren je suficit u iznosu od 9,4 mili-ona eura, što je za 20,9% manje nego u istom periodu 2018. godine. U posmatranom periodu zabilje-ženo je povećanje ukupnih rashoda za 16,6%, i rezultat je povećanja rashoda po osnovu kompenzacija zaposlenih. Na računu sekundarnih dohodaka ostvaren je suficit u iznosu od 56,4 miliona eura, što je za 1% više nego u istom periodu 2018. godine.

Prema preliminarnim podacima, neto priliv stranih direktnih investicija u periodu januar-mart 2019. godine iznosio je 82,7 miliona eura, što predstavlja povećanje od 62,9% u poređe-nju sa istim periodom prethodne godine. Uku-pan priliv SDI iznosio je 181,8 miliona eura, od čega su vlasnička ulaganja iznosila 123,5 milio-na eura, dok je priliv u formi interkompanijskog duga iznosio 50,8 miliona eura ili 36,1% manje u poređenju sa istim periodom 2018. godine. U strukturi vlasničkih ulaganja investicije u kom-panije i banke iznosile su 85 miliona eura, dok su ulaganja u nekretnine iznosila 38,5 miliona eura i bila su veća 18,8% u odnosu na isti period 2018. godine. U strukturi ukupnog priliva SDI, učešće priliva po osnovu investicija u kompanije i banke iznosilo je 46,7%, zatim slijede ulaganja po osno-vu interkompanijskog duga 28%, dok su ulaganja u nekretnine iznosila 21,2%. Ukupan odliv SDI iznosio je 99 miliona eura, što je 13,1% više nego u istom periodu 2018. godine.

9 Podaci platnog bilansa Crne Gore objavljeni u skladu sa novom metodologijom MMF-a (Priručnik za platni bilans, šesto izdanje-BPM6).

Ukupan priliv stranih direktnih investicija, u hiljadama eura

Grafik 34

Izvor: CBCG

21

Determ

inante inflacije

Na računu portfolio investicija u periodu januar-mart 2019. godine zabilježen je neto odliv u iznosu od 5,7 miliona eura, dok je neto priliv na računu ostalih investicija iznosio 130,3 miliona eura. Kretanja na ovom računu karakteriše povećanje obaveza svih sektora po osnovu uzetih kredita, uz istovremeno povećanje depozita banaka u inostranstvu.

3.2. Ponuda i proizvodnja

Industrijska proizvodnja je u prvom kvartalu ove godine zabilježila pad od 14,4% u odnosu na isti period prethodne godine, zbog pada ostvarenog u sektoru prerađivačka industrija od 0,5% i sektoru snabdijevanja električnom energijom, gasom i parom od 27,5%. Rast proizvodnje od 9,5% ostvaren je u sektoru vađenje ruda i kamena. Posmatrajući mjesečne podatke o kretanju industrijske proizvodnje, u prvom kvartalu je ostvaren pad u januaru (-27%), dok je rast zabilježen u februaru (8,9%) i martu (2,1%).

Tokom prvog kvartala ove godine, u Crnoj Gori je u kolektivnom smještaju boravilo 121.946 tu-rista, što predstavlja rast od 44,1% u odnosu na isti period prethodne godine. Broj dolazaka do-maćih turista u kolektivnom smještaju povećan je za 3%, a stranih za 55,7%. Ostvareno je 234.459 noćenja, što je za 22,5% više nego u istom periodu prethodne godine.

U prvom kvartalu 2019. godine, u oblasti šumar-stva, proizvedeno je ukupno 7.554 m³ šumskih sortimenata, što predstavlja značajan pad od 44,6%10 u odnosu na prvi kvartal 2018. godine.

Vrijednost izvršenih građevinskih radova u pr-vom kvartalu ove godine iznosila je 163,5 miliona eura i bila je viša za 12,4% u odnosu na isti period prethodne godine, dok je građevinska aktivnost mjerena efektivnim časovima rada veća za 1,5%.

U vazdušnom saobraćaju je broj prevezenih putnika, za prva tri mjeseca 2019. godine u odnosu na isti period prethodne, povećan za 6,4%, dok je prevoz robe veći za 9,2%. U drumskom saobraćaju, u prvom kvartalu, prevezeno je 0,5%11 više putnika nego u istom periodu prethodne godine, dok je prevoz robe veći za 4,5%12. U željezničkom saobraćaju je u istom periodu prevoz putnika veći za 1,1%13, a prevoz robe manji za 24,7%14.

10 Iskazano ponderisanim indeksom, a neponderisanim je proizvodnja manja za 43,9% za isti period.11 Izraženo preko broja prevezenih putnika, a preko putničkih km rast prevoza putnika od 1,5%.12 Izraženo preko prevezene robe u hiljadama tona, a preko tonskih km rast prevoza robe od 13,3%.13 Izraženo preko prevezenih putnika u hiljadama, a preko putničkih kilometara rast od 1,8%.14 Izraženo preko hiljada tona, a izraženo tonskim kilometrima smanjenje je iznosilo 25%.

Industrijska proizvodnja, godišnja stopa

Grafik 35

Izvor: MONSTAT

22


3.3. Berzanski indeksi

Na kraju prvog kvartala 2019.godine, indexi Monex i MNSE10 ostvarili su pad u odnosu na kraj pret-hodne godine. U odnosu na isti period prethodne godine oba indexa zabilježila su rast (grafik br. 36).

Berzanski indeks Monex15 na kraju marta tekuće godine iznosio je 10.638,74 i zabilježio je pad od 201,75 indeksnih poena ili 1,9% u odnosu na kraj prethodne godine, odnosno rast od 550,75 indek-snih poena ili 5,5% u odnosu na isti period pret-hodne godine.

Indeks MNSE1016 iznosio je 832,28 na kraju pr-vog kvartala 2019. godine i zabilježio je pad od 4,8 indeksnih poena ili 0,6% u odnosu na kraj 2018. godine, dok je u odnosu na isti period pret-hodne godine bio viši za 49,6 indeksnih poena ili 6,3%.

15 MONEX je opšti (benchmark) indeks Montenegroberze sa ciljem da u što preciznijoj mjeri opiše kretanje cijena akcija na Berzanskom i Slobodnom tržištu „Montenegroberze“ AD Podgorica. Indeks MONEX predstavlja nasljednika indeksa MONEX20 koji sa novom Metodologijom ima više kompanija u svojoj indeksnoj korpi.

16 MNSE10 je vodeći indeks (blue-chip) Montenegroberze sa ciljem da u što preciznijoj mjeri opiše kretanje cijena najrepre-zentativnijih akcija na Berzanskom i Slobodnom tržištu „Montenegroberze” AD Podgorica. U njegov sastav ulazi deset „najboljih“ kompanija sa crnogorskog tržišta.

Kretanje indeksa na Montenegroberzi

Grafik 36

Izvor: Montenegroberza

23

Monetarna politika

4. MONETARNA POLITIKA

Tokom prvog kvartala 2019. godine, nije bilo izmjena postojećih, niti su donesene nove odluke koje se odnose na instrumente monetarne politike Centralne banke Crne Gore.

24


5. PROGNOZA INFLACIJE ZA TRI KVARTALA 2019. I PRVI KVARTAL 2020. GODINE

5.1. Modelska procjena

Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore predstavlja grafički prikaz distribucije vjerovatnoća prognoze kretanja stope inflacije, izražene preko indeksa potrošačkih cijena. U tom pravcu, umjesto određivanja konkretnih tačaka, grafikonom se preko distribucije vjerovatnoća u obzir uzimaju i po-tencijalni rizici i neizvjesnosti, koji bi u narednom periodu mogli uticati na kretanje inflacije. Sama svrha grafikona „Fena“ je upravo da ukaže i uzme u obzir neizvjesnost koja postoji u realnim tokovima ekonomije, a koja se posljedično reflektuje u kretanju stope inflacije (rast cijena energenata, povećanje − smanjenje spoljnotrgovinskog deficita i dr.).

Grafikon „Fena“ Crne Gore za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine baziran je na tri procijenjena sastavna dijela:

1. Vrijednosti centralne projekcije − vrijednosti centralne projekcije grafikona „Fena“ izvede-ne su iz ARIMA modela;

2. Nivo neizvjesnosti – nivo neizvjesnosti određuje širinu grafikona „Fena“. Koeficijenti nivoa neizvjesnosti dobijeni su analitičkom procjenom i kalkulacijom relativnog uticaja potencijal-nih internih i eksternih šokova, koji su mogući u crnogorskoj ekonomiji za period od godinu dana, a koji se očitavaju kroz „debljinu“ raspona oko centralne projekcije.

3. Zakrivljenost grafikona − na osnovu nivoa zakrivljenosti distribucije projekcije inflacije, grafikon „Fena“ se prilagođava prognozi, u smislu da li su vrijednosti centralne projekcije „precijenile” ili „potcijenile” kretanje stope inflacije. Od toga će zavisiti i pozicija srednje vri-jednosti distribucije inflacije.

Centralna projekcija grafikona „Fena“− ARIMA model za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine

U cilju izrade grafikona „Fena“, razvijen je ARIMA (autoregresivni integrisani model sa pokretnim prosjecima) model vremenske serije inflacije Crne Gore, izražene preko indeksa potrošačkih cijena17.

ARIMA model je iskorišćen za potrebe kratkoročne prognoze (12 mjeseci), pri čemu je napravljena iteracija od nekoliko ARIMA modela, koji su rangirani sa stanovišta njihove efikasnosti i kvaliteta

17 Detaljno objašnjenje ARIMA modela Crne Gore predstavljeno je u radnoj studiji Centralne banke br. 11 „Prognoziranje inflacije: Empirijsko istraživanje kretanja indeksa cijena na malo Crne Gore za 2007. godinu−primjena ARIMA modela“.

25

Prognoza inflacije za tri kvartala 2019. i prvi kvartal 2020.

Projekcija indeksa potrošačkih cijena Crne Gore za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine

Grafik 37

Izvor: CBCG, 2019.

dijagnostike. Odabrani ARIMA model, ARIMA (2,1,2)18, ima dovoljan nivo pouzdanosti za potrebe prognoze.

Vrijednost projekcija na mjesečnom nivou je iskorišćena za vrijednosti centralne projekcije grafikona indeksa potrošačkih cijena za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine. Dobijene vrijedno-sti predstavljaju modu distribucije, odnosno vrijednosti sa najvećom frekvencijom u distribuciji ove vremenske serije.

Srednja vrijednost dobijenog modela je 1,2. Vrijednost koeficijenta asimetričnosti varira u rasponu od 0,5 do 1, a vrijednost standardne devijacije iznosi 0,25. Modelska projekcija inflacije smještena je u centralnom dijelu distribucije. Grafikonom „Fena“ objašnjeno je 90% vjerovatnoće distribucije inflacije. Centralna projekcija se obično nalazi u najtamnijem dijelu grafikona, odnosno centralnih 10% vjerovatnoće.19 Grafikon „Fena“ ima po osam slojeva sa svake strane, različitih boja, iznad i ispod centralnog sloja, pri čemu svaki sloj iste boje, u zbiru, iznad i ispod centralnog benda, kumulativno, objašnjava narednih 10% vjerovatnoće kretanja inflacije. Kako neizvjesnost tokom vremena raste, to grafikon „Fena“ postaje sve širi.

18 ARIMA model se obično označava ARIMA (p,d,q), gdje p predstavlja broj autoregresivnih varijabli, d se odnosi na nivo stacionarnosti zavisne varijable, dok q predstavlja broj varijabli, pokretnih prosjeka, koji se nalaze u odgovarajućem mo-delu.

19 Obično se vrijednosti mode (centralne projekcije) nalaze u najtamnijem bendu, međutim, ukoliko postoji značajan nivo rizika, tada se može desiti da centralna projekcija ne obuhvata nijednu od ovih vrijednosti. (Britton, E, Fisher, P.G. and Whitley, J.D. (1998), ‘The Inflation Report projections: Understanding the Fan Chart’, Bank of England, Quarterly Bulle-tin, 38, pp. 30–37.)

26


Grafik „Fena“ inflacije („fan chart“) Crne Gore, baziran na procjeni ARIMA modela, za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine, pokazuje da će se, sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mje-rena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisnosti od mjeseca, kretati u intervalu od 0,2% do 2,8%, sa centralnom projekcijom od 1,2%. Za decembar 2019. godine, projektuje se inflacija u rasponu od 0,9% do 2,5%, sa centralnom tendencijom od 1,6%. Centralna projekcija „Fan Charta“ (koja se odnosi na naj-tamniji dio grafika), predstavlja raspon vjerovatnoće od 10% (grafik br. 36).

Polazne pretpostavke prognoze inflacije za tri kvartala 2019. godine i prvi kvartal 2020. godine

Projekcija je zasnovana na projektovanim cijena energenata i hrane, projekcijama inflacije u eurozoni, te najavljenim akciznim kalendarom (za alkoholna pića i ugalj). Rizici oko projektovane stope inflacije prikazani na grafikonu “Fena” su simetrično postavljeni. Na višu stopu inflacije od projektovane mo-gao bi uticati snažniji rast cijena nafte na međunarodnom tržištu usljed jačanja geopolitičkih napetosti i jačanja trgovinskog protekcionizma. Rastu cijena mogle bi doprinijeti i nepovoljne vremenske prilike koje utiču na rast cijena hrane i električne energije. Sa druge strane, rizici koji bi doprinijeli nižoj stopi inflacije odnose se na snažniji pad cijene nafte kao i slabiji rast inflacije u eurozoni od projektovanog.

Interni faktori:

• Akcize na cigarete, ugalj, alkohol i gaziranu vodu ostaju iste do kraja 2019. godine, • Potencijalno povećanje električne energije za 5% u 2019. godini, • Fluktuacija cijene poljoprivrednih proizvoda +/- 5%, uslovljna vremenskim promjenama, • Stagnacija zarada.

Eksterni faktori:

• Do 2019. godine pretpostavili smo da cijene sirove nafte na međurodnom tržištu neće značaj-nije rasti (do 5%), dok se za 2020. godinu prognozira smanjenje prosječne cijene sirove nafte.

• Za 2019. godinu, prognozira se umjereni rast cijena prehrambenih proizvoda, kao i cijena me-tala na međunarodnom tržištu.

• ECB je saopštila da su rizici za rast i dalje izraženi naniže, zbog neizvjesnosti u pogledu geopo-litičkih faktora. Rast ekonomske aktivnosti u eurozoni od 1,2% u 2019. godini, neće prouzro-kovati inflatorne pritiske, pa ECB i dalje očekuje da će stopa inflacije biti ispod ciljane (1,3 %)20. Takođe, ECB je najavila da će ključne kamatne stope ostati nepromijenjene do kraja 2019. go-dine. Polazeći od navedenog, za sada ne očekujemo značajnije inflatorne pritiske iz eurozone.

Odstupanje nekog od ovih parametara bi zahtijevalo i korekciju prognoze.

20 Izvor: Eurosystem staff macroeconomic projections for the euro area, Jun 2019. godine

27

Očekivana inflacija u 2019. godini

6. OČEKIVANA INFLACIJA U 2019. GODINI

U prvom kvaratlu ove godine procijenjeni ekonomski rast je iznosio 3%. Anketa medju privrednicima, prognoze CBCG i relevantnih medjunarodnih organizacija ukazuju na rast ekonomske aktivnosti u 2019. godini, što će djelovati antiinflatorno.

Najveći broj anketiranih banaka i privrednika očekuje stopu inflacije izmedju 1,5% i 2%. Agregatna tražnja, prema preliminarnim podacima, u prvom kvartalu 2019. godine zabilježila je rast u odnosu na isti period prethodne godine, a u odnosu na četvrti kvartal prethodne godine je zabilježen pad.

Iz medjunarodnog okruženja ne očekujemo inflatorne pritiske osim u slučaju „jačanja“ geopoliitčkih tenzija, koje bi se prije svega mogle odraziti na kretanje cijene nafte.

Iz svih navedenih razloga u ovoj godini očekujemo umjerenu stopu inflacije. Modelska prognoza uka-zuje da će se sa vjerovatnoćom od 90%, inflacija, mjerena preko indeksa potrošačkih cijena, u zavisno-sti od mjeseca, kretati u intervalu od 0,2% do 2,8%, sa centralnom projekcijom od 1,2%. Za decembar 2019. godine, projektuje se inflacija u rasponu od 0,9% do 2,5%, sa centralnom tendencijom od 1,6%. Naša ekspertska procijena je slična modelskoj i ona ukazuje da se u ovoj godini može očekivati infla-cija u rasponu od 1% do 2,5%.

Tabela 3

Procjena stope inflacije

Optimistička procjena Realistična procjena Pesimistička procjena

1% 1,75% 2,5%

Pretpostavke na kojima se bazira ova procjena je identična pretpostavkama na kojima se bazirala mo-delska procjena. Odstupanje nekog od pomenutih parametara od očekivanih vrijednosti bi zahtijevalo i reviziju procijene.

Documents

IZVJEŠTAJ O KRETANJU CIJENA I KVARTAL 2019. GODINE · Prosječna stopa potrošačkih cijena (prva tri mjeseca 2019. godine u odnosu na isti period prethodne godine) iznosila je 0,5%,