· PDF filefrançeskajvet ka autor Ernest Koliqin. Ai, siç dihet, bëri tipologjinë e dy shkollave (rrymave) letrare shkodrane, gege; e jezuitvet dhe e françeskajvet, duke pasur

REVISTË E BIBLIOTEKËS KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE TË KOSOVËS

KUJTIM M. SHALA

I. FRANÇESKANËT SHQIPTARË / SHKOLLA LETRARE

Urdhri françeskan mbahet me vetitëuniversale të përkorjes e të shërbimit. Ështëurdhër i njerëzve të përvujtur e të besës.

Françeskanët shqiptarë u tretën duke ishërbyer me përvujtni besës e jetës shqiptare.Ndaj, përpos që përmbushi detyrën e besës,Urdhri françeskan, ndër shqiptarë, u rrit nëmodel kulturor, letrar e arsimor.

Autorët françeskanë gjurmuan jetën etrashëgiminë shqiptare, për të zbuluarvetitë etnike tejkohore. Ata zbuluanshqiptarin, ashpërsinë e ndjeshmërinë etij, moralin, burrin e besës e hokatarin,gjaknxehtin e të drejtin.

Mblodhën, studiuan e botuan trashë -giminë gojore. Shkruan sipas e nëmodelet popullore dhe në gjuhën e gjallë.Shkruan shqipen, idiomin, siç burontenga goja e njerëzve, por edhe e sprovuanmë tej. Përkthyen e përshtaten në gjuhënshqipe vepra e kryevepra. Nxorën revistate njohura letrare e kulturore, si Hylli iDritës. Themeluan e mbajtën shkollatshqipe të besës e të dijes. Dhanë autorinmë të madh të shekullit, Atë GjergjFishtën, por edhe njeriun që dëshmoi përvuajtjen e egërsinë, Atë Zef Pllumin.

Këto janë nyja të misionit tëfrançeskanëve shqiptarë. T’i rikujtojmëme emra disa prej tyre: Leonardo deMartino, Gjergj Fishta, ShtjefënGjeçovi, Bernardin Palaj, Donat Kurti,Vinçenc Prennushi, Marin Sirdani,Anton Harapi, Justin Rrota, Zef Pllumietj., vëllezërit e vegjël të ShënFrançeskut, etërit e mëdhenj shqiptarë.

Formulimi Shkolla letrare efrançeskajvet ka autor Ernest Koliqin. Ai,

siç dihet, bëri tipologjinë e dy shkollave(rrymave) letrare shkodrane, gege; ejezuitvet dhe e françeskajvet, duke pasurkriter tema e stile. Shkolla letrare ejezuitvet buron nga literatura, qoftë nëplanin e temave, qoftë në atë të stilit.

Ndërsa, Shkolla letrare e françeskajvetështë idiomatike, me tema të lidhura menjë ambient dhe me jetën e traditën e tij.E thënë ndryshe, kjo është shkollatradicionale, autentike shqipe.

/vijon në faqen 6/

SHKOLLA LETRARE E FRANÇESKANËVE(Konstanta, autorë e vepra)

BiblioVITI 5 • NUMRI 3 • 2008VITI 6 • NUMRI 1 • 2009

2

VITI 5 • NUMRI 3 • 2008VITI 6 • NUMRI 1 • 2009

MANIFESTIM

Botues: BKUK • Kryeredaktor i botimeve: Prof. dr. Sali Bashota Kryeredaktor: Fazli GajrakuKëshilli redaktues: Besim Kokollari, Bukurije Haliti Realizimi kompjuterik: Hekuran RexhepiAdresa: Sheshi “Hasan Prishtina”, p.n. PrishtinëTel: ++381 38 225-605, Fax: ++381 38 248-940 • e-mail: [email protected]

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës dheAmbasada Amerikane në

Prishtinë, organizojnë nga data 14deri më 18 prill Edicionin e shtatë -Java e Bibliotekës në Kosovë 2009.

Ky manifestim për Librin dheBibliotekat do të mbahet në Prishtinë,Gjakovë dhe Ferizaj dhe përfshinaktivitete të rëndësishme kulturore:seminare, ligjërata speciale, ekspozita,promovime.

Java do të hapet me filmin doku-mentar “Biografia e Obamas”, kush-tuar presidentit të parë afro-amerikantë SHBA-ve, Barack Obama, ndërsado të dhurohen nga AmbasadaAmerikane në Prishtinë ekzemplarënga libri i tij “Guximi për të shpre-suar”.

Gjatë Javës së Bibliotekës do tënënshkruhet Akti i Marrëveshjes sëBashkëpunimit midis BibliotekësKombëtare dhe Universitare të Koso -vës dhe Bibliotekës Kombëtare tëShqipërisë për shkëmbimin e peri-odikut Kosovë - Shqipëri

Në Javën e Bibliotekës në Kosovëdo të marrë pjesë Dr. KennethOberembt, specialist për zhvillimin ebibliotekave nga SHBA, i cili mbahetnë mend në Kosovë si drejtor iBibliotekës Kombëtare dhe Universi -tare të Kosovës, që hartoi Planin

strategjik për të ardhmen e BibliotekësKombëtare dhe Bibliotekës Universi -tare të Kosovës.

Gjatë kësaj Jave, organizohet Ditae Dhurimit të Librit, si dhe do tëmbahen debate e diskutime për pro-jektet e të ardhmes së bibliotekave nëKosovë.

Në Javën e Bibliotekës në Kosovëmarrin pjesë përfaqësues të njohur tëkulturës e të politikës nga Kosova,Shqipëria dhe vende të ndryshmeevropiane.

Java e Bibliotekës në Kosovëështë ngjarja më e rëndësishme evitit për kulturën dhe bibliotekat nëKosovë.

Në këtë numër

HISTORIA GOJORE DHEKUJTESA E KOSOVËS .....16

KLASIFIKIMI I BIBLIOTEKAVEDHE KLASIFIKIMI NËBIBLIOTEKA.......................18

HARTOGRAFIA DHEHARTAT ..............................20

BIBLIOTEKA - KOLEKSIONETMUZIKORE DHEPËRDORUESIT......................22

RËNDËSIA E MBROJTJES SËMATERIALIT BIBLIOTEKAR ..24

KULTURA, BIBLIOTEKA,MEDIA ................................28

BIBLIOTEKAKOMBËTARE

DHE UNIVERSITAREE KSOVËS

THE NATIONALAND UNIVERSITYLIBRARYOF KOSOVA

JAVA E BIBLIOTEKËSNË KOSOVË 2009

3


MANIFESTIM

Tiranë, 20 - 22 nëntor 2008

Në Bibliotekën Kombëtare tëShqipërisë, nga 20 - 22 nën-tor 2008, është organizuar

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë me titull: “Biblioteka urëmes dijes dhe publikut ”.

Kjo Konferencë tashmë tradicionale -e përvitshme, e cila vitin e kaluar ështëmbajtur në Prishtinë, është themeluar nëvitin 2006, si rezultat i një marrëveshjejetë bashkëpunimit mes BibliotekësKombëtare dhe Universitare të Kosovësdhe Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë.

Konferenca Kombëtare e Bibliote -konomisë është manifestim i për-bashkët i këtyre dy institucioneve mëtë rëndësishme (të Kosovës dhe tëShqipërisë) dhe mblidhet nën kujdesindhe mbështetjen e institucioneveqeveritare të Republikës së Kosovësdhe të Republikës së Shqipërisë.

Në këtë Konferencë, janë paraqitur22 përfaqësues të dijeve nga fusha ebibliotekonomisë - autoritete që drej-tojnë dhe menaxhojnë bibliotekatkombëtare, universitare, publike etj.nga Shqipëria dhe Kosova, si dhe spe-cialistë të bibliotekonomisë nga të dyjavendet, të cilët kanë trajtuar problemetë rëndësishme nga zhvillimet më tëreja në fushën e bibliotekonomisë, qëlidhen me relacionin midis publikutdhe dijes në kontekstin aktual dhe atëtë perspektivës.

Në Edicion e Tretë të Konferencës,janë organizuar edhe aktivitete të tjerame përmbajtje dhe interes në fushën ezhvillimeve bashkëkohore të bib-liotekonomisë

Konferenca është hapur nga Dr.Aurel Plasari, drejtor i BibliotekësKombëtare të Shqipërisë, dhe Sali

Bashota, drejtor i BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKosovës, bashkëthemelues të kësaj kon-ference, të cilët, pasi kanë përshëndeturtë ftuarit dhe pjesëmarrësit, kanë vënënë dukje rëndësinë dhe kontributet enjë veprimtarie të tillë në zhvillimin ebibliotekave shqiptare si dhe në përbal-limin e sfidave në të ardhmen në punënmes dijes dhe përdoruesve. Konferencaështë përshëndetur edhe znj. ZanaTurku, zëvendësministre e Turizmit,Kulturës, Rinisë dhe Sporteve dhe z.Gazmend Pula, ambasador iRepublikës së Kosovës në Shqipëri.

Specialistë dhe ekspertë të bib-liotekave kanë paraqitur kumtesa, nëtë cilat janë analizuar praktikat, pordhe vizionet e përbashkëta për rolin qëkanë bibliotekat në epokën digjitale -si ura ndërmjet publikut dhe dijes.Janë trajtuar probleme të ndryshme tëpraktikës dhe të teorisë bibliotekare që

kanë të bëjnë me shërbimin e referen-cave, sfidat që janë duke u paraqiturgjatë procesit të digjitalizimit të kolek-sioneve në bibliotekat kombëtare të tëdy vendeve, relacionet midis bib-liotekës dhe internetit në kërkimin eavancuar etj.

Një varg temash, gjatë sesioneveishin fokusuar, në evidentimin e rolitndërmjetës të bibliotekave midis dijesqë ofrojnë koleksionet bibliotekaredhe përdoruesve që i përdorin ato.

Konferenca Kombëtare eBibliotekonimisë, e cila u mbajt nëTiranë edhe një herë rikonfirmoinevojën për të hapur debate të për-bashkëta dhe për të dhënë rrugët ngaduhet orientuar politikat profesionalenë epokën e digjitalizimit të bib-liotekave, në këtë kontekst edhe tëproblemeve që dalin gjatë këtij procesinë të cilin tashmë janë hyrë edhe bib-liotekat në Shqipëri dhe në Kosovë.

EDICIONI III I KONFERENCËSKOMBËTARE TË BIBLIOTEKONOMISË

U ORGANIZUA NË TIRANË

Pamje nga hapja solemne e Edicionit III të Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë

4


PROMOVIM

Në koleksionet e BibibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKosovës fondi i dorëshkrimeve

orientale në gjuhën arabe, persiane, osmanedhe shqipe me shkronja arabe, gjithsesi,përbën një thesar të çmueshëm dhe mevlera të veçanta dhe ky koleksion numëron728 vëllime me afro 1300 vepra, ndërkaqnë përgjithësi në Kosovë janë evidentuarmbi 3000 dorëshkrime orientale.

Pasurimi me llojin e këtyre dorëshkrimevenë Bibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës, si dhe në shumë institute, arkiva,muzeume, medrese, teqe, familje etj., nështetin e Kosovës, dëshmon për rëndësinë qëe kanë këto dorëshkrime, pikërisht me përm-bajtjen e tyre gjuhësore, fetare, historike, kul-turore etj.

Pra, dorëshkrimet arabe në Kosovë dësh-mojnë edhe për kujdesin dhe dashurinë eruajtjes së tyre edhe në rrjedhat e historisësë kohëve dhe rrethanave të ndryshme poli-tike e shoqërore, ku bibliotekat iu kanënënshtruar asgjësimit dhe djegies sëfondeve të tyre.

Vlera dhe rëndësia e dorëshkrimevearabe në Kosovë, të cilat janë ruajtur në njëshoqëri me qytetërim tradicional, tashmëështë shumë domethënëse, pikërisht për-brenda hapësirave të komunikimit kulturorndërkombëtar.

Duke i ndriçuar në rrafshe të hulumtim-it, interpretimit, studimit shkencordorëshkrimet e shumta arabe në Kosovë,madje me shumëllojshmërinë dhe lashtës-inë e tyre, ato paraqesin vlera universale për qytetërimindhe për njerëzimin në përgjithësi.

Dorëshkrimet arabe në Kosovë-të rralla, të vjetra e tëveçanta- janë një trashëgimi kulturore dhe një pasuriintelektuale, që e shënojnë kohën, vendin, ekzistencën etyre në periudha të hershme.

Fundja, mbijetesa e dorëshkrimeve në të kaluarën, sidhe lashtësia dhe origjinaliteti i tyre, bëhen burim i infor-macionit dhe i diturisë në të ardhmen.

Prof. dr. Sali Bashota,Drejtor i Bibliotekës Kombëtare dhe

Universitare të Kosovës

DORËSHKRIMETARABE NË KOSOVË

5


PROMOVIM

Fondit të trashëgimisë kultur-ore shqiptare dhe botërore poi shtohet edhe një vepër me

vlera të larta kulturore, historikeetj., Katalogu Dorëshkrime arabenë Kosovë. Lexuesi shqiptar dhe aiarab tani kanë rastin të komuniko-jnë për herë të parë me një vepër tëkëtij lloji. Vëllimi Dorëshkrimearabe në Kosovë është me interes tëveçantë, sepse synon t’i paraqesëopinionit shqiptarë si dhe atij arab,vlerat më të ndritura të historisë sëkulturës dhe të qytetërimit të për-bashkët që kanë krijuar këta popujqë prej kohësh. Dorëshkrimet epërfshira në këtë vëllim, sipas tëdhënave që na japin ato, janë për-shkruar a kopjuar jo vetëm ngaautorë të njohur arabë, turq, per-sianë, por edhe nga autorë vendas,shqiptarë. Dhe, të përshkruarit a tëkopjuarit e këtyre dorëshkrimeve,interesimi për to, ruajtja e tyre menjë fanatizëm dhe vetëdije të lartë,bartja e tyre nga brezi në brez është,pa dyshim, një nga kontributet emëdha të popullit shqiptar.

Një vlerë tjetër që do theksuar nëkëtë rast lidhur me dorëshkrimet epërfshira në këtë vëllim është dhefakti se në mesin e tyre ka të tilladorëshkrime të cilat datojnë që ngashekulli XIII-të.

Këto vepra kanë qenë pronë eshkollave, medreseve, xhamive,teqeve, ku kishte gjithnjë njerëz tëditur e të shkolluar. Ata që i kishinnë dorë këto vepra, si: mualimë(mësues), hoxhallarë, shehlerë etj. ilexonin, i interpretonin, i përk-thenin ose i përshkruanin vetë, dhe,

së fundi, kujdeseshin për t’i lënë nëduar të sigurta, me qëllim që të moszhdukeshin.

Në fondin e përgjithshëm tëdorëshkrimeve orientale në Kosovë,sipas shënimeve të institucioneverelevante, ka vepra origjinale kush-tuar Kur’anit Famlartë, interpre-timeve të Kuranit, fushës sëHadithit dhe jurisprudencës islame;vepra të gjuhësisë dhe të letërsisëarabe, turke, persiane; vepra nëfushën e shkencave shoqërore; vepramjekësore; vepra të shkencave naty-rore etj. Të gjitha këto vlera përfshi-jnë një numër të konsiderueshëm,me mbi 3000 dorëshkrime.

Këto vepra dorëshkrimore janëkopjuar me kaligrafinë e pasurarabe, varësisht nga shija dheafiniteti i kopjuesit. Përveç kësaj,për t’u bërë vepra sa më artistike,gjatë përshkrimit të sajë, sipas asajqë shihet, janë përdorur në vende tëduhura edhe ilustrime e zbukurimetë llojllojshme.

Kjo pasuri dokumentare mevlera të shumanshme kulturore, his-torike, fetare, shkencore etj., mjer-isht, qe lënë pas dore. Mospërfilljadhe shmangia nga ky thesar kultur-or, mendoj se është një e padrejtë emadhe.

Mirëpo, tani BibliotekaKombëtare dhe Universitare eKosovës, Biblioteka Qendrore eDorëshkrimeve Islame pranëMedresesë së Mesme “Alauddin” nëPrishtinë, Arkivi i Kosovës,Biblioteka e Institutit për Mbrojtjene Monumenteve në Prizren,Bilioteka e Teqesë së Sheh Musasë e

tarikatit Rufai, Biblioteka e Teqesësë Sheh Eminit e tarikatit Saadi nëGjakovë si dhe institucionet e tjerakulturore dhe shkencore në Kosovë,ofrojnë bashkëpunim, respekt dhefrymë konstruktive për studimin edorëshkrimeve të kësaj natyre nëmënyrë që të ndriçohet dhe të vihetnë komunikim publik kjo pasuri mevlerat e veta përmbajtjesore.

Vëllimi Katalog i dorëshkrimevearabe në Kosovë, i përbërë prej 50njësive ka këtë shtrirje tematike ekronologjike:

Kur`an dhe shkenca kuranore, • Hadhith dhe sire (biografi),• Fikh dhe jurisprudencë islame,• Akaid, filozofi, tesavuf,• Gjuhësi dhe letërsi arabe,• Shkenca shoqërore, • Shkenca natyrore dhe mjekësi.Çdo dorëshkrim i përfshirë në

këtë vëllim përmban: emrin eautorit, titullin e veprës, kopjuesindhe vitin e kopjimit. Këto shënimenuk figurojnë të plota vetëm aty kupërgatitësit e veprës nuk i kanë gje-tur të gjitha të dhënat e nevojshmenë dorëshkrimin përkatës.

Vëllimi Katalogu idorëshkrimeve arabe në Kosovëpërfshin materialin e përzgjedhur tëdorëshkrimeve arabe nga shek. XIII-XVIII.

Me këtë rast, të gjithë atyreve qëndihmuan në realizimin e këtij pro-jekti të rëndësishëm, kemi kënaqës-inë t’u shprehim mirënjohjet dhefalënderimet tona më të sinqerta.

Prishtinë, 2.12.2008, Prof. dr. Ismail Ahmedi

VLERA KULTURORE DHE HISTORIKE EDORËSHKRIMEVE ARABE NË KOSOVË

6


LETËRSIA

/vijon nga ballina/

Shkolla letrare e jezuitvet, po nëtipologjinë e Koliqit, ka autorthemelor Mjedjen; ajo e françeskajvet -Fishtën. Koliqi s’harron të nënvizojëdallimet relative ndërmjet këtyreshkollave. Të rikujtojmë, vetë Koliqi,në veprën e tij, bën bashkë Fishtën eMjedjen (kemi parasysh përrelacionin me të parin Hija e Maleve,ndërsa me të dytin Pasqyrat eNarçizit). Në të vërtetë, sa i takonshkollës letrare të jezuitëve, duket qëKoliqi ka kriter themelor tipologjizuesstilin.

Kulturalisht, shkolla efrançeskanëve është e krishterë. Nëkëtë tipologji, urdhri bëhet përcaktueskulturor i autorëve, por jo edhepërcaktues letrar, meqë tema e stilijanë esenca letrare.

Temat e autorëve françeskanëburojnë nga tradita dhe jeta e gjallë eshqiptarëve. Këtyre u shtohen tematnga historia e rendit françeskan dhetemat e sivëllezërve shqiptarë nëshërbim të urdhrit. Gjithsesi, temat efrançeskanëve i takojnë binomitAtmé e Fe.

Temat përputhen me diskurset(gjuhën burrnore), ndaj tematambientale të françeskanëve thurennë diskurs idomatik, në shqipen egjallë të Veriut (malësi e qytet), nëgegnishte.

Heronjtë e autorëve françeskanëjanë ambientalë, po aq heronj tëtraditës gojore shqiptare. Tërikujtojmë këtu heronjtë e Fishtës:Oso Kuka, Marash Uci, Dedë GjoLuli etj. Gjithsesi, figura historike,para e të kohës së Fishtës. Por, Fishta,siç e do literatura, secilin reagens eunivesalizon, meqë lakmon e

universalizon situatat. Modele letraretë reagensave bëhen modelet eletërsisë gojore, sidomos nga Kângëtkreshnike.

Për të qenë pamja më e plotë,duhet të kujtohet përherë Patër Gjonii Lahutës së Malcís, frati i urtë, ipërvuajtur e atdhetar. Atmé e Fe, padyshim; një binom me dy faqe.Vërtet, njëra nuk bën pa tjetrën.Kemi theksuar më parë dhe mbrojmësot, përkundër keqkupimeve, qëLahuta e Malcís është ep i krishterë,prandaj ep nacional.

Përfundimisht, temat, stili, lidhjame letërsinë e kulturën gojore dhe mejetën e gjallë e bëjnë shkollën letrare tëfrançeskanëve disi më popullore.

II. AUTORË E VEPRA

Në vijim, marrim autorë e veprame gjuhën e evidencës e tëkarakterizimit, për t’i provuar disa ngashenjat e shkollës letrare e kulturore tëfrançeskanëve.

Leonardo de Martino, frati italo-arbëresh, është themeluesi i shkollësfrançeskane. Ai zgjodhi gegnishtenpër shkrimet e veta. I njohur përpoezitë e një humori të rrallë, është ipari që bëri art idiomin.

Gjergj Fishta - autori më i njohurfrançeskan. Ai shkroi lirikat e himinit,të dëshpërimit nacional e të përvujtnisë(Mrizi i Zanavet, Vallja e Parrizit), epinLahuta e Malcís, satirat (Anzat eParnasit etj.), veprat dramaturgjikeklasike (si Juda Makabé) dhe drejtoijetën kulturore e letrare të Shkodrës, tëqendrës së madhe kulturore shqiptaretë gjysmës së parë të shekullit XX. Ishtekreu i liceut “Ilyricum” dhe i revistës-kult Hylli i Dritës.

Në traditën e etërve të mëdhenj

shqiptarë, Shtjefën Gjeçovi mblodhikodin tradicional të Veriut, Kanunin eLekë Dukagjinit, që në trajtë libri ubotua pas vdekjes së tij, më 1933.Kanuni… është vepër e Gjeçovit;shfaq shenjat e dorës së tij nëzgjedhjen e lëndës dhe nëstrukturimin e saj. Gjeçovi më fortduket te kreu i parë, Kisha. Autorisillet me Kishën si me një nyjë tëtraditës shqipe, si me një autoritettradicional, të lidhur e të rritur mejetën e shqiptarëve.

Puna e Gjeçovit, gjurmimi itraditës shpirtërore e materiale tëvendit, është tipike për françeskanët.

Në planin e gjuhës, gegnishtja errallë e Gjeçovit hapet më së thelli tekAgimi i Gjytetnís.

Vinçenc Prennushi shkroi vjershate ëmbla, të ndjeshme, nëshkodranishte (Gjeth e Lule). Ai ishtepërkthyes ”i hollë e elegant” (EqremÇabej).

Bernardin Palaj e Donat Kurtimblodhën e botuan me durim edashuri të rrallë visaret e kombit,përralla e legjenda. Në qarkun ebotimeve të tyre, më të njohurat janëKângët kreshnike.

Të mos lëmë pa përmendur këtuMarin Sirdanin, françeskaninhistorian, i cili rrëfeu me ngé nëgjuhën e maleve.

Anton Harapi ishte pedagog,moralist e shkrimtar. Autor qëgjurmoi përherë fuqinë e logjikës e tëretorikës, pra të argumentit verbal.Njeri që shkriu veten, duke ecur pasnjë ideje: kërkimi i lirisë nëpërmjetdritës së kulturës e të edukimit tëshqiptarëve.

Justin Rrota - gramatolog eshkrimtar, një stilist i rrallë i shqipes.

Zef Pllumi, françeskani i fundit i

SHKOLLA LETRARE E FRANÇESKANËVE

7LETËRSIA

këtij qarku kohor. Vepra themelore etij është jeta, qëndresa, humaniteti iruajtur thellë, kur njeriu vështirëmund të mbetej njeri: nën diktaturëne zezë.

Vepra që la Pllumi para se tëshkonte, Rrno vetëm për me tregue,është kujtim dhe dëshmi personale esociale. Një pasqyrë në të cilën duhettë shikohemi thellë, për të mësuar epër të mos harruar.

Me Fishtën e Pllumin do tëshoqërohemi veçan në vijim, për t’ikapur cepet e shekullit tëfrançeskanëve shqiptarë.

III. ATË GJERGJ FISHTA

Vepra letrare e Gjergj Fishtës ështëmë e gjera e shkollës letrare tëfrançeskanëve. Vepra që mban ereflekton shenjat themelore të kësajshkolle.

Kjo vepër, pavarësisht zhanreve, nëesencë mbetet poezi.

Fishta botoi librat e njohur lirikëMrizi i Zanavet dhe Vallja e Parrizit,në të cilët kryqëzohen tematatdhetare e të besës. Vargu i Fishtësështë klasik. Diskursi - herëhimnizues, përkushtues e herë kritik,gjithherë substancial, meqë merr e jeptë gjallë jetën shqiptare. Fishta thuripoezinë e lavdit e të adhurimit nëmodelin biblik e oral, mallkoi simalësor, vuajti, u rebelua, u rrëmbye eu trenua si shqiptar.

Lahuta e Malcís është epi nacionali shqiptarëve; vepër që kurorëzoipërpjekjet e autorëve tanë për tëshkruar epin. Ajo ka model themelorkulturën orale shqipe, epikën shqipe,Kângët kreshnike. Ep që s’hyn nëpoetikën klasike të zhanrit. Fishtastrukturoi tekstin e tij duke kënduarnjë temë në disa variante, për të fituarmozaikun e shfaqjeve të jetësshqiptare në luftën kundër sllavëve,në luftën për liri.

Lahutën e Malcís e karakterizojnë

veprimet e larta, madhështore, shpeshlegjendare. Diskursi është kryesishtheroik, ndërsa situatat - dramatike.Gjithë kjo prodhon një tekstdinamik, përkundër gjerësisë epike.

Fishta jeton brenda tekstit sistrukturues, zbulues/krijues ekomentues. Strukturuesi lidh fijet errjetit të gjerë intertekstual që jetonbrenda Lahutës së Malcís; krijuesizgjedh diskursin, figurën, artikulonemocionin, vë diskursin nën shenjëne subjektivitetit, thur tekstin ehipertekstin, ligjëron në këngëautoriale (si Lugati); komentuesi delnë rrjetin e ideve dhe të deklarimevetë hapura përballë situatave.

Lahuta e Malcís është monumentletrar, por edhe vepër e identitetitshqiptar.

Satirat e Fishtës tematikisht, nëradhë të parë, janë politike e sociale.Vepra më e njohur satirike e tij ështëAnzat e Parnasit, e cila satirizonpolitikën e sociumin shqiptar tëkohës, duke kaluar paprerë ngapersona të caktuar te dukuritë. Këtufigura letrare reduktohet e shpeshtretet dhe Fishta flet pa u mbuluar,ligjëron në qarkun e diskursevemimetike.

Vepra dramaturgjike e Fishtës, siçtregojnë metatekstet (kangë melodra -matike, poem melodramatik, melodrambarituer, melodram) dhe siç del ngaanaliza e tekstit, janë këngë, poezi. Fishtaligjëron me figurat e formulat e tij tipiketë lavdit e të mallkimit. Situatadramatike ka pak, me përjashtim tëtragjedisë Juda Makabé; veprat e tilla tëFishtës janë poezi me strukturë formaledramaturgjike.

Vepra më e njohur dramaturgjike eGjergj Fishtës është Juda Makabé, njëtragjedi e trajtave klasike, me temëbiblike. Prijësi i zgjedhur, JudaMakabé, tradhtohet, atdheu humbetlirinë. Teksti mbyllet duke vajtuarhumbjen e lirisë dhe duke mallkuartradhtarët.

Juda Makabé shenjon secilën kohëe secilin vend, në situatën e rëndë, tëzezë, kur njerëzit tradhtojnë/flijojnëprijësin që kanë zgjedhur vetë.

Tematikisht e ndryshme,melodrama Sh’Françesku i Asizit, ubotua brenda Valles së Parrizit, më1925. Siç nënvizon Fishta nëparatekst, u shkrua “mas ravës sëmelodramit në prozë t’A. Ugheti-t”dhe u shfaq për të shënuar 700-vjetorin e themelimit të Urdhrit

VITI 5 • NUMRI 1 • PRILL 2008

Karl Prennushi, Fishta, Justin Rrota e Shtjefën Gjeçovi

8


LETËRSIA

françeskan, më 1909, në ShkollënFretnore të Shkodrës.

Sh’Françesku i Asizit është vepër eidesë, këndim i idesë; veprimi ështëreduktuar maksimalisht, thuajsemungon. Teksti thuret në përballjenelementare ndërmjet njeriut qëidentifikon lumturinë me pasurinëdhe atij që gjen lumturinë kurndihmon tjetrin, kur të gjithë i quandhe i ka vëllezër. Kjo e dyta është idejae përvujtinisë, heqja dorë nga çdo emirë për vete, vënia në shërbim tëtjetrit. Kështu mendojnë e sillenfarnçeskanët kudo e kurdo.

Kjo melodramë poetizon historinëe Shën Françeskut. Ai është i pari idjalërisë, njeriu që jeton kënaqësitë ejetës, poeti. Pastaj lë të gjitha; ruanpoezinë dhe zgjedh rrugën epërvujtinisë, për t’u shërbyer njerëzve.

Situata themelore është eSh’Françesku i Asizit ajo e përballjes sëtregtarit (babai i Françeskut) me poetin(Françesku). I pari koprac, i mbytur nëfrikën e jetës materiale, i dyti ndjekshpirtin e vet, përkushtimin për të lënëçdo kënaqësi dhe për të fituar,nëpërmjet shërbimit, lumturinë epërjetejme.

Në thelb kjo situatë rishfaqet tetregimi i njohur i Ernest KoliqitTregtar flamujsh. Vërtet, te Koliqi,tema e tillë fiton rreth të ri zgjerimi,bëhet temë e idealit dhe e idealitetit tëartistit, përballë njeriut që ndjekvetëm përfitimin personal, egon e vet.

IV. ATË ZEF PLLUMI

Atë Zef Pllumi, që shkoi para një viti,ishte françeskani i madh i fundit iRrethit të françeskanëve (Eqrem Çabej)të Shkodrës, i shkollës e frymës sëFishtës. Ai treti jetën e vet, për të mbeturNjeri, dhe shkoi pasi la dëshminë përveten e për shqiptarët. Rrno vetëm përme tregue është rrëfim e dëshmipersonale, që, rrathë-rrathë, zgjerohet nëdëshmi për françeskanët, Kishën

Katolike Shqiptare e shoqërinëshqiptare në tërësi nën diktaturën e egër.

Pllumi rrëfen në gjuhën efrançeskanëve, në idiomin e dashur,me figurat ambientale. Gjithë kjoforcohet kur ngjarjet e rrëfyerandodhin në ambientin e këtij idiomi,në Shkodër, në Veri.

Dëshmia e Atë Zef Pllumit, epërshkuar me përvujtininë efrançeskanit, ndërtohet mbi kujtesëne rëndë të tij. Duke nisur si letërsipersonale, zgjerimi i dëshmisë, e bënatë dëshmi për Kishën katolike eshqiptarët, të prerë me rrëfime përpersona e ngjarje që bëjnë nyjat ekohës. Përvujtnia tipike e françeskanite mban disi prapa shenjën personaledhe frati i madh, ai që vuajti saaskush, vuan për të tjerët dhe harronveten. Vuan sa s’ka, por jeton vetëmpër me tregue; ky është një mision.

Kujtimi e dëshmia lidhen e zgjidhenpaprerë në rrëfimin e Pllumit. Kujtimiështë esenca që prodhon dëshminë.Por, jo rrallë, rrëfimi del kujtim i pastër,sidomos kur autori rrëfen jetën e vet.Sa herë fiton kujtimi, Rrno vetëm përme tregue shtyhet në qarkun e zhanrevetë shkrimit personal; kur forcohet embretëron dëshmia, takohetsociografia.

Në rrëfimin e Pllumit hyjnëpersona të njohur, njerëz të besës e tëdijes, të pushtetit e të vuajtjes, si dhetë tillë që nga pushtetarë u bënë pre epo atij pushteti.

Rrëfimi, dëshmia e Atë Zef Pllumitështë përshpirtje e thellë për njerëzitqë tretën jetën nën diktaturën e egër;dëshmi, rrjet i të vërtetave për këtëdiktaturë; një vepër që nis katarzënshqiptare, duke u përballur medhembjen, me të vërtetën e zezë.

Rrno vetëm për me tregue ështëdëshmi e misionit të përmbushur tëAtë Zef Pllumit. Një mision që vëllaine vogël të Shën Françeskut e bënfrançeskan të madh, njeri të epokës.Po pra, përvujtinia është

madhështore.Në planin letrar, Rrno vetëm për me

tregue dëshmon edhe një herë seshkollat letrare shtrihen përtej njëvendi e kohe, si për ta tretur shenjënkronologjike/historike dhe për taforcuar atë tipologjike.

V. FRANÇESKANËT SOT

Në veprën e rrallë të françeskanëveshqiptarë jetojnë besa e burrnia, etika epsika etnike, gazi e idhsia, një kozmoskulturor e social autentik. Me këtëideologji vjen vepra e tyre sot, për tëprovuar konstantat e përthyerjet e jetësshqiptare. Një rrugë për ta zbuluar ematur veten. Le të rikujtojmë Kângëtkreshnike, Kanunin e Lekë Dukagjinit eLahutën e Malcís, veprat e gjalla tëidentitetit shqiptar. Janë të tilla, sepsembajnë brenda jetën, gjuhën e frymënshqiptare.

Françeskanët sot sjellin të djeshmen,nyjat e kalesës shqiptare, dheshenjojnë rrugën e së nesërmes.

Vepra e françeskanëve ështëtrashëgimi letrare, kulturore enacionale. Me françeskanët “shqiptarizbulon vetveten” (Ernest Koliqi). Tefrançeskanët vijomë të zbulojmëshqiptarin e përjetshëm, me të gjithashenjat dhe esencat.

LITERATURA

Dr. Eqrem Çabej: Elemente tëgjuhësisë e të literaturës shqipe,Tiranë, 1936

Shkrimtarët shqiptarë II, Tiranë,1941

Ernest Koliqi: Shënim në Pasqyrate Narçizit, Romë, 1963; Dy shkollatletrare shkodrane, Romë, 1954-1961(në L`Albanie Libre)

At Zef Pllumi: Rrno vetëm për metregue, Tiranë, 2006; Historí kurrë eshkrueme, Tiranë, 2006Kujtim M. Shala: Shekulli i letërsisëshqipe, Prishtinë, 2006

9


HISTORIA E LIBRIT

/vijon nga numri i kaluar/

ISAAC D’ISRAELI

Veprat e Antikës shpeshherë janëshkatërruar nga nxitja emurgjve. Nganjëherë duket se

ata edhe i kanë gjymtuar ato, prapasazhet të cilat nuk kanë ardhur deri tene, të cilët në mënyrë evidente dikurkishin ekzistuar; dhe rastësishtndajshtimet dhe falsifikimet përbëninnjë shkatërrim të një forme tjetër, prashtesat në origjinale. Ata qëndronin tëpalodhshëm në fshirjen e veprave më tëmira të autorëve më eminentë grekë dhelatinë, me qëllim që t’i transkriptojnëjetët e të shenjtëve të tyre me velon eharresës. Njëri nga librat e Livit është nëVatikan, por shumë i shfytyruar nga anae ndonjë prifti fanatik, i cili duket se kashkruar mbi të lutje nga meshari osepsalme. Por, libra të tjerë të tillë janëgjetur edhe kohëve të fundit në tënjëjtin vend. I inflamuar me zellin everbër kundër gjithçka-je që ështëpagane, Papa Gregori VII kishte dhënëurdhër që biblioteka e Platin Apollos,thesar ky i letërsisë, i formuar metrashëgimi të tërë të perandorëve, t’idorëzohej flakës. Ai e kishte dhënë këtëurdhër mbi nocionin e kufizimit tëkujdesit të klerikëve vetëm në skriptat eshenjta! Nga kjo kohë mësimi i vjetër, icili nuk ishte sanksionuar nga ana eautoritetit të kishës, ishte ndarë prerazinë profane - si i kundërt me atë sakrale.Ky papë thuhet se ka djegur edhe veprate Varros, romakut të ditur, me qëllim qëShën Augustini të shmangej nga akuzapër plagjiaturë, duke i qenë pra shumëborxhli Varros për shumëçka të thënë nëveprën e tij Qyteti i Zotit.Jezuitët, ndërkaq, të dërguar ngaPerandori Ferdinand për ta përzënë

luterianizmin nga Bohemia, e kishinkthyer këtë mbretëri të lulëzuar nëshkretëtirë, nga e cila kurrë nuk e kamarrë më veten. Duke konsideruar seservilizmi ndaj tiranit nuk është diçkaafatgjatë, ata kanë ndërmarrë njëshkatërrim të hatashëm të letërsisënacionale: çdo libër të cilën ata e kanëdënuar, ajo është shkatërruar, bile edheato të Antikës; kronikat e ndryshme tëkombit të tyre janë ndaluar të lexohendhe njëkohësisht shkrimtarët janëndaluar që të hartojnë diçka që ka përtemë letërsinë bohemiane. Gjuhaamtare është përjashtuar dhe lënëvetëm si një shenjë e errësirës vulgaredhe se vizitat nëpër shtëpitë e tyre ishinbërë vetëm sa për t’i inspektuar libratdhe bibliotekat e bohemianëve. Melibrat dhe gjuhën e tyre të humbur, atakishin humbur edhe karakteristikat etyre nacionale si dhe pavarësinë e tyrenjëkohësisht.Shkatërrimi i bibliotekave gjatëregjimit të Henrit VII, pra gjatëshpërbërjes së manastireve, ështëpërmendur nga Xhon Bali. Ata që kanëblerë tempujt fetarë i kanë marrëbibliotekat si pre, me të cilat kanëfshirë mobilet e tyre ose i kanë shiturlibrat si letër tepricë apo edhe i kanëdërguar si ngarkesa anijesh për telibralidhësit e huaj.Kurse frika e shkatërrimit të librit kandikuar që shumë njerëz të fshehindorëshkrimet nën dhé dhe në mure tëvjetra. Në kohën e reformacionit, pratë fushatës ndaj librave apodorëshkrimeve të iluminuara, ishtepërdorur germa e kuqe në faqentitullare: çdo libër që ishte dekoruar menjë germë të tillë të kuqe ishte hedhurnë flakë i cilësuar si paragjykues.Germat e kuqe dhe figurat e ilustruaraishin cilësuar si shenja të qarta të

qenësisë së tyre papistike dhe diabolike.Ne ende gjejmë volume të tilla tëgjymtuara me germa të tilla të kuqe,por numri më i madh i tyre tashmëështë zhdukur. Shumë nga to janëgjetur nën dhé, të harruara; disa që ikanë shpëtuar flakës janë shuar ngalagështia: ky ishte fati i keq i libravegjatë persekutimit.Puritanët, nga ana tjetër, kishin djegurgjithçka që kishin hetuar se mohonorigjinën papnore. Ne dimë për shumëngjarje kurioze të grabitjeve fanatike,për gjymtimin e imazheve dhe përfshirjen e pikturave. Ekspeditat heroiketë Dousingut janë zhurnalizuar ngavetë ai: një Kishot fanatik, trimëria e tëcilit është skulpturuar nëpër katedralettona ku theksohen edhe hallet në tëcilat kishte rënë. Në vijim po japimedhe disa detaje nga ditari i këtij Gothitë tmerrshëm, gjatë fushatës së tij përreformim. Hyrjet janë shprehur mekoncizitetin lakonik dhe si të tillamarrin një humor të thatë. “NëSunbury ne kemi rrënuar dhjetë engjëjnë xham. Në Barham dymbëdhjetëapostuj në altar dhe gjashtë piktura tëdyshimta; gjithashtu edhe tetë nëkishë, një llambë me kryq mbrapa, sidhe kemi rrëzuar shkallët dhe kemimarrë katër mbishkrime”. “Shtëpia eZonjës Brus, kapela, piktura e ZotitBaba, e Trinitetit, Krishtit e Mysafirittë Shenjtë, si dhe gjuhët e çarja janëshënuar të rrënohen dhe zonja kapremtuar ta bëjë një gjë të tillë”. Në njëvend tjetër “ata kanë prishur e thyergjashtëqind piktura të dyshimta, tetëMysafirë të Shenjtë dhe tri piktura tëBirit”. Dhe në këtë mënyrë ai dhepasuesit e tij kanë pastruar njëqind epesëdhjetë famulli. Nga këto veprime,pra nga këto shkatërrime të tmerrshmeedhe ka dalë fraza Dousing. Peshkopi

SI U SHKATËRRUAN LIBRAT?!

10


HISTORIA E LIBRIT

Hall kishte ruajtur dritaret e kapelës sëtij në Noruiç nga shkatërrimi i tillë,duke i nxjerrë jashtë kokat e figurave,prandaj edhe sot shihet se shumica efigurave janë mbuluar me qelq tëbardhë.Gjatë luftërave të ndryshme civileshumë biblioteka kanë pësuar si nëdorëshkrime, ashtu edhe në libra tështypura. “Më mbushet mendja tëthem”, thotë Fulleri, “se luftëratndërmjet Jorkut dhe Lankasterit, tëcilat kanë zgjatur gjashtëdhjetë vjet,nuk ishin aq shkatërruese sa luftërattona moderne që kanë ndodhur vetëmpër gjashtë vjet.” Ai këtu aludonte nëgrindjet parlamentare në kohën eregjimit të Karlit I. “Përderisa të parëtqë i përmenda dallimet e tyre ipajtonin me religjionin e njëjtë, prekja etyre në ndërrimin e gjithçka-je lejontedëshmi, ndërsa luftërat tona civile, mebazë në fraksionet dhe variantet ereligjioneve i kanë ekspozuar të gjitharegjistrat e kishave si pré të dhunës sëarmatosur, duke krijuar kështu njëvakum të lig, i cili do të jetë ihetueshëm në historinë angleze”.Pra, mungesa e librave që kanë të bëjnëme katolikët në këtë vend ndërlidhetme dy rrethana; shkatërrimin e libravedhe dokumenteve katolike nga ana epasuesve të regjimit të Karlit I, dhe ngashkatërrimi i tyre nga vetë katolikët,nga frika e tmerri i dënimeve të rëndaqë përjetonin pronarët e tyre.Kur të madhërishmit Gustavit tëSuedisë i ishte propozuar që tashkatërrojë pallatin e Dukës sëBavarisë, ky hero kishte refuzuar medashamirësi, duke vënë re: “Mos tëkopjojmë shembujt e paraardhësvetanë analfabetë, të cilët, duke zhvilluarluftë kundër çdo krijimi gjenial, e kanëkthyer emrin e GOTH-it në njëproverb universal të shtetit më të zi sa ipërket barbarisë”. Edhe civilizimi i shekullit të tetë -mbëdhjetë nuk mund të përjashtohet

nga damka e furisëshkatë rri mtare të tur -ma ve pa tru, ku nëqytetin më të pastër tëEvropës, dorëshkrimetshumë të vlershme të tëmadhit Erl Mensfild,ishin përfshirë në flakëgjatë përleshjeve dhetrazi rave të vitit 1780.Ndërsa në vitin 1599,godina e shkrimevekishte përjetuar çmen -di në e ngjashme me atëtë bibliotekës së DonKishotit. Uatoni jeplistën e shkrimtarëvemë të mirë, librat e tëcilëve ishte urdhëruarqë të digjeshin ngaprelatët Uitgift dheBankroft, të udhëhequrnga përçarjetpuritanike dhe kalvinistike. Sikurhajdutët dhe të paligjshmit, ishteurdhëruar që të merret gjithçka që mundtë gjendet. - “Gjithashtu ishte dhënëdekret që në të ardhmen mos tështypen satira dhe epigrame. Nukduhet të shtypeshin as shfaqjet për pa ukontrolluar dhe lejuar nga kryepe -shkopi i Santerburit dhe nga peshkopii Londrës; madje as historitë angleze,supozoj këtu që as romanet e roma -ncat, pa sanksionet e këshillit tëfshehtë. Çdo pjesë e kësaj natyre, epalicencuar, që mund të shpëtojë e tëdalë jashtë, do të kërkohej me ashpërsi,do të tërhiqej dhe do të dërgohej tedega ekleziaste në shtëpinë në Londër.”Në një periudhë më të vonshme, dhenga një parti opozitare, në mesin eshumë mocioneve ekstravagante tëbëra në parlament, njëri prej tyre ishteqë të shkatërroheshin të gjitharegjistrimet në Kullë, ku më pastajkombi do të ndërtohej në themele tëreja. Një hap i tillë ishte iniciuar tëndërmerrej edhe gjatë revolucionit

francez nga të ashtuquajturit “truesans-culottes”. Te ne Sër Metju Hal ekishte hetuar dobësinë e këtijpropozimi “dhe kishte tërhequr pasvetes të pabindurit dhe ua kishtembyllur gojën fanatikëve”.Humbje të mëdha u kanë ndodhuredhe individëve në zë, emrat e të cilëvekanë shërbyer për t’i larguar demonët eshkatërrimit të letërsisë. Njëra nga këtondodhi, shumë interesante, është edhefati i bibliotekës së Aristotelit; i cili,sipas të dhënave greke, njihej simbledhësi i parë i librave. Mirëpo,veprat e tij kanë ardhur te ne thuajsekrejtësisht aksidentalisht. Por, nukmund të themi se kanë shpëtuar ngahumbjet e pariparueshme të tyre dhepa një dyshim të lehtë sa i përketautenticitetit të tyre. Rrëfimi të cilit ireferohemi është theksuar nga Staboni,në librin e tij të trembëdhjetë. Atythuhet se librat e Aristotelit kanëardhur nëpërmjet nxënësit të tijTeofrastit, por më vonë një grupanalfabet i kishte mbajtur ato në dry pai përdorur kurrë, por të varrosura në

11


HISTORIA E LIBRIT

dhe! Apellioni, një mbledhës kurioz, ikishte blerë pastaj ato, por i kishtemarrë dorëshkrimet e dëmtuara ngakoha dhe lagështia, duke i mbushurpastaj mungesat. Tashmë është shumëe pamundur të dimë se deri në çfarëshkalle Apellioni e ka prishur dheterratisur tekstin. Por, keqpërdoriminuk ka përfunduar me kaq. Kur Syllame marrjen e Athinës i kishte sjellë atonë Romë, i kishte dërguar përpërkujdesje te Tiranio, gramaticien, icili i kishte punësuar skriptorët që t’ikopjojnë ato. Veprat kishin kaluarnëpër duart e tij pa korrektime ku edheishte përdorur një liri e madhe. Kështuqë edhe fjalët e Stabonit kanë dalëshumë të forta: “Ibique Tyrannionemgrammaticum iis vsum atque (ut famaest) intercidisse, aut invertisse.” Ai nëfakt këtë e jepte si raport, por kjo ështëkonfirmuar edhe nga gjendja në tëcilën janë gjetur më vonë këto vepra:Averrosi deklaronte se e kishte lexuarAristotelin katërdhjetë here, dukearritur që ta mësojë atë perfektë dhepër ta dëshmuar këtë kishte botuarpesë faqe (të librit të madh)dorëshkrim si koment.Ne gjithashtu kemi humbur shumëliteraturë nga ana e paraardhësve tanëanalfabetë dhe maliciozë, pra i kemihumbur veprat e atyre që nuk kanëqenë si ata, por kanë qenë autorë tëditur dhe gjenialë. Shumica e letrave tëLejdi Meri Uoterli Mantenjit janëshkatërruar dhe për këtë jaminformuar nga nëna e saj. Bile edhe atopak letra që së fundi kanë pasur fatin tëbotohen janë gjetur të varrosura në njëarkë familjare.Pas vdekjes së dijetarit Peiresk, oda nështëpinë e tij qëndronte e mbushurpërplot me letra të dërguara ngadijetarët më eminentë të kohës.Dijetarët e tjerë në Evropë i drejto -heshin Peireskut gjatë vështirësive tëtyre diturore, sepse ai në një kohëcilësohej si “avokati i përgjithshëm” i

republikës së letrave. Kjo pasuri letrashkishte mbetur pronë e mbesës së tij,por ajo kishte preferuar që t’i digjtegradualisht këto epistula me qëllim qëtë mos shpenzonte dru për ngrohje.Dorëshkrimet e Leonardo da Vinçitkanë vuajtur ngjashëm nga të afërmit etij. Kur një mbledhës kurioz i kishtezbuluar disa prej tyre, me gjenerozitet ikishte dërguar te një pasardhës ipiktorit të madh, i cili me këtë rastshumë ftohtë kishte thënë “se një(vepër) e tillë ka pas qëndruar nëçardak për shumë vjet, nëse nuk e kanëshkatërruar ende minjtë!”.Menagu, ndërkaq, vëren se si një mik itij kishte pasur një bibliotekë të gjerë, ecila i ishte djegur nga flakët, ku kishinhumbur një numër i madh i dorë -shkrimeve të vlefshme, duke për -shkruar kështu fatkeqësinë më tëmadhe që mund t’i ndodhë njeriut tëletrave. Pastaj, njerëzit e tij ishinmunduar që ta pajtojnë atë mekompozimin e një traktati të vogël tëtitulluar De Bibliothecâ incendio. Kjoështë shumë kurioze, sepse edhe nëditët e sotme njerëzit e letrave shndë -rro hen në subjekte të fatkeqësive tëngjashme, prandaj do të ishte mirë qëata që i sigurojnë librat të mos i lejojnëautorët e tyre që t’i ruajnë vetë ato.Zjarri në bibliotekën e Kotonit karrëgjuar dhe shkatërruar shumëdorëshkrime anglo-saksone, humbjekjo që tashmë është e pariparueshme.Gjithashtu në tjetrën anë fjalori ifamshëm persian i Meninskit ështëpërballur me një fat të lig. Rariteti i tijndërlidhet me rastin e rrethimit tëVjenës nga turqit: një bombë kishterënë në shtëpinë e këtij autori ku kishteprishur një numër të madh tëtrashëgimisë së tij. Ekzistojnë disa pjesëtë kësaj vepre shumë të çmueshme qënuk shfaqin evidencat e bombës; poredhe shumë pjesë të saj janë njollosurnga uji dhe si të tilla janë djegur. Vuajtja

e autorit pas humbjes së dorëshkrimevetë tij askund nuk është përshkruar mëfuqishëm sesa me rastin e AntoniUrkeusit, i cili mund të cilësohet si njëringa dijetarët më fatkeq të shekullit tëpesëmbëdhjetë. Humbja e dorë -shkrimeve të tij duket se menjëherë kapasur me çmendinë e tij. Ai, në Forli,ka pasur një shtëpi banimi ku përgatistepër botim një libër të rëndësishëm.Dhoma e tij ishte e errët dhe ai nëpërgjithësi shkruante me ndihmën edritës së llambës. Pasi kishte dalë jashtë,ai kishte lënë llambën e ndezur; fletët eafërta shumë shpejt kishin marrë zjarrdhe për një kohë të shkurtër bibliotekae tij ishte kthyer në hí. Pasi ishtenjoftuar, ai menjëherë kishte vrapuarpër në atë vend dhe duke i rënë muritmbi derë me kokë kishte bërtitur menjë gjuhë të ashpër blasfemuese: “JezuKrisht, çfarë krimi të madh paskambërë unë! Cilët nga ata që kanë besuarnë ju i kam trajtuar në këtë mënyrë tëegër? Më dëgjo se çka jam duke thënë,sepse kam besë dhe jam shumë ivendosur. Nëse do të ligështohem aqshumë sa që do të më nevojitet që t’juthërras juve në momentin e vdekjes,mos më dëgjo, sepse nuk do të jem meju. Do të preferoj ferrin dhe eternitetine vuajtjes”. Ata që dëgjuan për fatke -qësinë e tij u përpoqën ta ngu shëllojnëdhe ta pajtojnë, por nuk ia arritën. Ai ela vendbanimin e tij, jetoi pastaj itërbuar dhe mori malin ku sillej içmendur e pa pushim.Ngjashëm, Kastelvetroja, komentatoriitalian i Aristotelit, pasi që kishte dëgjuarse shtëpisë së tij i ishte dhënë flaka, kishtevrapuar i lemeritur nëpër rrugët e qytetitduke u bërtitur kalimtarëve, alla Poetica!alla Poetica! te Poetika! te Poetika! Në atëkohë ai ishte duke bërë komentin e tijpër Poetikën e Aristotelit.

Përgatiti nga anglishtja: Nysret Krasniqi

12


LIBRI

DR. IBRAHIM BERISHA

/vijon nga numri i kaluar/

Vija ndarëse mes librit dhelexuesit në njërën anë dhemedias dhe auditorit, në

anën tjetër, është e ndryshme dhepak e krahasueshme, varësisht ngaqasjet. Studimet e fundme tëkomunikologëve për zotërimin estorieve dhe programeve tëamatorëve në media, që u bënëpublike nga komunikologu gjermanTomas Shnedler, orientojnë endemë shumë gjykimin për ndryshimine madh që ekziston ndërmjet libritdhe televizionit, po njëkohësishtedhe ndryshimet ende më të mëdhaqë do të ndodhin në të ardhmenantropologjike kulturore dheinformuese të njeriut.

Kur themi kulturë, më këtënocion kuptojmë edhe aftësitëkrijuese të njerëzve, të cilët nukjanë të profesionalizuar, ata tëbëjnë apo të bëhen pjesë, dukepasur një standard të arsimuarmedial. Hyrja në tregun medial, dotë thellojë ende më shumë këtëdimension dallues të librit metelevizionin. Nuk mund tëshmanget fakti se libri nuk do tëhumbë asnjëherë krejtësishtelementin që nis të konstituohet nëAntikë dhe mbërrin tëriformulohet në Mesjetë, se ai ështënjë kult dhe jo një instrument përtë komunikuar njerëzit ezakonshëm. Libri i kësaj kohe udedikohej lexuesve të veçantë,prandaj ai konsiderohej thesar ijashtëzakonshëm privilegjues. Ngapozita e sotme është vështirë tëpërcaktohet si do ta vlerësonte

filozofia biblike, cila do të ishtepozita e medias, kur dihet pozita eshkrimit dhe librit. Historianët elibrit, ndër të cilët edhe sociologu ilibrit Stipçeviq, kanë theksuaroreolin e librave të shenjtë, në tëcilët gjenden investimet e shumta,përmes prarimit edhe citateve tillaqë përcjellin mesazhin e përher -shëm, se ato u shkruan apo ishindhunti e Zotit. Sot vërejmë, asgjënuk është dhënë në një formë tëtillë kaq komplete dhe tëpërbotshme sa librat e shenjtë,përshkrimi i mesazheve të shenjta,me forcë të tejbotshme. Antro -pologët e librit këtu vlerësojnëedhe karakterin ideal që i ështëdhënë librit, ndërkohë këtë kara -kter, në anën tjetër, pyetje ështënëse mund ta ketë media? Në vendtë idealitetit, atij më tepër ipërshkruhet misterioziteti. Edhekomunikologët japin përgjigjen etyre, që mund të arsyetohet, duketransferuar një pjesë të këtij idealiapo shenjtërie te mediat. Nëse mëherët për të dëshmuar pafajësinë,një njeri ka bërë be duke mbajturdorën mbi Bibël apo Kuran, nëditët e sotme kjo nuk bëhet më nëkënde të ngushta të objekteve tëkultit. Një personalitet i njohur,një senator apo qeveritar, këtëbetim krahas përpara kopertinavetë dizejnuara prore bukur të libravetë shenjtë, do ta bëjë edhe përparamediave. Forca kulte e librit kështubart një shkëndijë edhe në forcënjokulte të medias, në televizion,fjala vjen, apo para aparatevefotografike.

Libri është pamje e një gjendjejetë qetë kulturore, media ështëshumë rrallë pamje e kësaj qetësie.

Vërteton vlime të dramave dhe tëkonflikteve. Libri nuk atakonaskënd, është vlerë në një hapësirëtë veten gjithmonë, atje ku nukmbërrin askush nga lloji tjetër tashqetësojë, ndërsa ta zëmë, edhepërmbajtja më e thjeshtë komer -ciale, një marketing i pijeve jofres -kuese në televizion apo internet,del pasqyrë e konfliktit për treg qëe reflekton vetë media. Lufta përnjë blerës më shumë, duke ia marrënga dora prodhuesit tjetër, shprehkonfliktin e përhershëm që përcjelledhe një përmbajtje specifike me -diale, siç mund të jetë storiaplastike për një prodhim krejt tëzakonshëm. Media në thelb, ështëpjesë e konfliktit, e luftës për mëshumë pasuri dhe për më pak arsyenë zgjedhjen e mjeteve që do tëpërdo ren për të realizuar qëllimin.Media ngrihet mbi parimin semjeti arsyeton qëllimin, ndërsalibri provon të mbahet në linjënfilozofike se qëlli mi arsyetonmjetin.

Prodhuesit e librit nuk jetojnënga privilegjet, janë vuajtës qënjihen, që nga krijimi i shtypshkro -njave të para, dhe aq më shumë,para zbulimit të tyre, duhej të ndiq -nin një proces të tmerrshëmteknologjik të prodhimit të shkri mittë shtypur. Mediat u krijuan mbitheksimin e privilegjeve, duke qenëqë nga fillimi pjesë e grupeve tëinteresit, për të mbërritur privilegjeapo për të mbështetur mba j tjen etyre. Parimi mbi pavarësinë emedias është mbulesa më pllakativepër pamu ndësinë tyre të jenë tëpavarura. Nëse nisemi nga parimithemelor se liria dhe e drejta buronnga liria dhe e drejta e individit, kjo

LIBRI MIKROMODEL KOMUNIKUES

13


LIBRI

është pak e besueshme se mund tërealizohet në një konglomerat, apokorporatë, pjesë të cilave janëpraktikisht mediat e sotshme.

Të mendojë njeriu se sa vështirëështë të ndërtosh, të pajisësh dhe tëmbash një bibliotekë në një lagjeapo në një shkollë? Vetë përmendjae idesë për të ndërtuar një qendërbibliotekare, nuk sjell shumëreagime pozitive. Sa lehtë ngrihetnjë qendër interneti, duke mospasur asnjë lloj reagimi negativ. Dokujtuar se bibliotekat nacionale ungritën bashkë me krijimin ekombit, me industrializimin,ndërsa televizioni në postindustria -lizim njohu zhvillimin eksploziv.Nevoja për lexim në këtë proces utransferua në nevojë për komu -nikim, madje edhe duke përdorurprore e me shumë shkrimin. Dukezëvendësuar shkrimin e letrave tëkujdesshme dikur, me një stil fin,me fakte dhe me bindjen se atoletra do të ruhen dhe do të jenëpjesë e fondit të kujtimeve nga aiqë i merr, sot letrat e dërguarapërmes mesinxherit dhe e-mailadresave, nuk pretendojnë një stiltë kujdesshëm, fakte dhe kuptimetë qarta mbresëlënëse. Letra edikurshme postare kishte qëllimine bartjes së ideve, emocioneve dheseriozitet, letra e sotme mediale kaqëllim komunikimin dheargëtimin, të shumtën, joserio -zitetin, në thelb të vet.

Fondi i librit ka shërbyer si njëmjet i fuqishëm për të ndërtuarkulturën nacionale, për të zhvilluarstandardet dhe vlerat e besimit dhetë përkushtimit, ndërsa mediashërben për të transformuarkulturën nacionale, për të mosrespektuar standardet dhe vlerat ebesimit dhe të përkushtimit, dhekjo e tëra do të ngrejë dilemën eringritjes së stereotipeve dhe

paragjykimeve. Bota e sotme ështëe dominuar nga stereotipet dheparagjykimet e krijuara ngandikimi i konsumit të madh tëpërmbajtjeve mediale. Me librinishte shumë e lehtë të qërohenhesapet, duke e mbytur ende pa ukrijuar apo duke e mbyllurhapësirën e tij të qarkullimit nënjë rreth fare të ngushtë. Libriështë shkatërruar lehtë. Përkundërtij, televizioni, media, është vetëdjalli i nxjerr nga shishja. Nukështë e mundur në këtë kohë tëdigjitalizimit mbrojtja nga valët qësjellin program nga një kënd ibotës në një kënd tjetër. Qindrasatelitë hapësinorë shër bejnë për tëshpërndarë përmbajtje medialegjithkah në rruzull me çmimepërditë më të ulëta. Kjo rritsigurinë profesionale të medias.Shkatërrimi i Bibliotekës së

Aleksa ndrisë në Egjipt (shek. III )nga të krishterë fanatikë, nukkrijon frikë serioze analogjie, se njëgjë e tillë mund të ndodhë tashtime mediat. Policentrizmi medialka siguruar në shumë qendrakulture, librat e skriptuara, apoedhe librat e të gjitha llojeve.

Një tjetër çështje, në kontekstine raportit libri-media, duket edhepërmasa e identifikimit të tyre mevlerat njerëzore. Çfarë qëndrimendërton publiku duke lexuar njëlibër dhe çfarë duke shikuar njëpërmbajtje mediale televizive? Ciliështë intelektualiteti dhe kreati -viteti i një lexuesi dhe cili i njëshikuesi? Ndërsa një analfabetmund të rrijë tërë ditën dukeshikuar storie televizive apo edhe ikyçur në internet, një lexues nukmund të bëjë këtë, mbasi poqëndroi dhe mbajti afër librin, ai

14


LIBRI

vetëm do të shohë vija të përafërtadhe të zeza, siç janë zakonishtshkronjat në pjesën dërrmuese tëbotimeve. Meka nizmi i progra -mimit dhe i kontrollit të një lexuesiserioz është shumë funksional,përkundër një shikuesi joserioz.Madje, kur bëhet fjalë përseriozitetin e konsumuesit, lexuesipatjetër do të shfrytëzojë njëpërmbajtje libri, ndërkohë që njëshikues apo edhe dëgjues radioje eka shumë më të lehtë, sepsekoncentrimi dhe mekanizmi iprogramimit, nuk ia vlejnë të jenëngaherë në veprim, një shtrëngimdhe koncentrim ky serioz për tëkomunikuar me shkrimin.

Libri të shpeshtën ka një kon -sumues paraprakisht të caktuar.Lite ratura për nxënës apo përstudentë kryesisht konsumohet nganxënës dhe studentë, madje shpeshu dedikohet edhe klasave, përk -undër televizionit që synon, siçvëren Lorimer, publik të papë -rcaktuar. Lexuesi gjendet në pozitëtë zgjedhë, përkundër shikuesit, icili nuk mund të zgjedhë shumë,sepse ka të bëjë me një objekt -institucion të imponuar brendashtëpisë apo dhomës së tij.

Televizioni nuk prejudikonkërkesën për kontrollim të sjelljes,libri është shumë më konservatordhe tradicional. Ndryshe, nukështë se libri ka pasur një imunitettë përhershëm për të krijuarqëndrime agresive dhe johumanetek ata që e kanë konsumuar, porveprimi i tij ishte shumë i kufizuar.Dëmet mbërrinin në individë apoedhe tek ndonjë grup jo fort imadh. Libri nuk mund të fajësohetpër një qëndrim kolektiv agresiv tënjë grupi social apo etnik, por ekundërta ndodh me televizionin.Është i njohur në komunikologjinëmoderne nocioni telediktaturë si

paraprijëse apo mbajtëse -mbështetëse e diktaturës. Asnjëdiktaturë nuk mund të mbijetojëpa telediktaturë së pari dhe pastajedhe pa mediadiktaturë. Të mosharrohet, televizioni kultivon dhendërton qëndrime kolektive,veçmas kur nuk ekziston një rrjetpolicentrik, duke e kthyer kështumesazhin themelor në ideologjiekstreme, nacionaliste, raciste etj..Rreth librit të caktuar bëhetzhurmë, pa pasur mundësi rea -ksioni, por media nxit dhe krijonvetë zhurmë, e modelon volumin,përmbajtjen dhe gjerësinë e saj.Rreth librit krijohet një kaos kultu -ror i kufizuar publik, nga mediakrijohet një kaos i pakufizueshëmpublik. Shkrimi-libër na del në njëproces të krijimit të jetës së njeriut,ndërsa media jep modelin erikonstruksionit të jetës së njeriut.Libri motivon më shumë preteksteqë njeriu të mendojë për vete, mëthellë të shohë arsyet e gjendjes dhepozitës së vetë, ndërsa televizionishton oreksin e publikut për t umarrë, pastaj të mendojë përproblemet e të tjerëve, shumëshpesh fare të parëndësishme dhetë panevojshme, duke dashur tëharrojë vetveten. Në këtë kontekst,Bodrie, krijon një tezë më radikale:Nuk ka më subjekte, nuk ka mëperiferi dhe as qendër, njëkohësishtndodh impulsimi i mesazhit dhe imediumit, impulsimi i mendimit

në realitet në një formë nebulozeireale. Përderisa në aspektin psiko -logjik, televizioni krijon individë tëautomatizuar, në kuptimin social aindikon që të krijohet aglomerat ipapërmbajtje (pa cilësi), ndryshethënë, krijon masën, turmën qëështë e vetmuar, quajtur ndryshenga Bodrie si - rizmane. Pra, në njëmënyrë thuajse të prerë, Bodrieështë njëri nga përfaqësuesit më të

njohur të tezës sipas së cilës mediatnuk janë krijues të socializimit, porsaktësisht e kundërta, implusim imasës shoqërore.

Mediat në përgjithësi kanë prirjetë krijojnë vlera dhe të nxisinkrijimin e kërkesave të reja tepubliku, ndonëse publiku nuk kamjete që ato kërkesa t’i realizojë.Në këtë kuptim, televizionishndërrohet në një prodhues tëfrustrimeve kolektive. Kjo mund tëshkaktojë edhe deprivacitetinrelativ, mbasi publiku nuk embërrin atë që është epambërritshme, në realitet. Kyraport disfunksional nuk mbetetvetëm në nivelin e televizionit dheindividit apo të publikut lokal.Shtrirja e këtij raporti përmestelevizionit, por edhe përmesmediave të tjera, bartet edhe nganjë vend në vendin tjetër. Madjeedhe shumë qeveri të vendeve nëkrizë, pretendimet i kanë më tëmëdha dhe të parealizueshme dukeu gjetur nën presionin e mediave tëhuaja, mbasi provojnë si burimmatjeje të forcës së tyre, vendet ezhvilluara. Shumë projekte tëdështuara dhe improvizime poli -tike dhe ekonomike në vendet nëtranzicion, me trendin e imitimitbanal të arritjeve dhe veprimeve tëvendeve të zhvilluara, bëhen nënndikimin e përmbaj tjeve medialeqë janë shkak kryesor i këtijdisproporcioni ndërmjet realitetitdhe irealitetit. Daniel Lerner, nëkëtë kontekst, vlerëson, se nëshumë vende krijohen projekte tëgabuara të zhvillimit social dheekonomik, duke provuar tëimitohen vendet e zhvilluara. Ngakjo filozofi krijohet edhe konsu -mim pa mbulesë në shoqëritë etranzicionit, në vend që kjo filozofitë orientohet në kursime, apo nëprodhimin dhe krijimin e vlerave

15


LIBRI

që janë reale dhe përkatëse me atëpublik.

Libri e ngrit pyetjen - pse?Televizioni provon të na bindë senuk ekziston pse-ja, nuk është enevojshme të ngrihet pyetja - pse.Të gjitha përgjigjet janë të dhënanë përmbajtjet e shumta mediale.

Shkrimi-libër ndihmon njerëzittë mësohen të mendojnë për botën,gjuha e tij paraqet kryesisht sistem,(strukturë dhe praktikë) përmes:sintaksës, semantikës dhe pragm -atikës. Gjuha e librit ndikon nëpërhapjen e shkrimit dhe tëleximit, u krijon hapësira shumëmë të mëdha grupeve dhe popujvetë standardizojnë të folurit dhe tëshkruarit. Televizioni i mëson dhe idrejton njerëzit të komunikojnëme botën. Gjuha e televizionitështë gjuhë e shtresimeve tëndryshme dhe grupeve sociale,etnike, me mundësi të pluralitetitgjuhësor.

Në parimin e përkufizimit tëEliotit për kulturën, libri shtyn tëkërkohet përgjigja çfarë e bën jetëne njeriut të vlefshme, ndërsatelevizioni në këtë kontekst, do tëthoshim se, jep versionin e vet përmundësinë e jetës së njeriut nëmënyrë inter esante, pa kërkuar njëdimension më të thellë arsyeje.

Duke ecur tutje, mund edhe tëngrihen pyetje më dramatike? Libridhe media a janë në të vërtetë një,e njëjta çështje në këtë dallim tëmadh? Libri është vetë media dhemedia është thelbi i librit. Sa iavlen të kërkohen dallimet? Njeriuka shanse të jetë larg tyre, të jetojëpa librin dhe median, mund të jetëmadje edhe i lumtur. Ai edhemund të heq dorë prej tyre, sepse iakrijoi vetes ato, prandaj është nëgjendje të heqë dorë ndonjëherënga ajo që e ka krijuar, qoftë tëkenë ato krijime një funksion qind

për qind të mirë. Po ai shpesh kangritur shumë lloj akuza dhe sharjepër librin dhe televizionin se iakanë ndotur ambientin, qetësinë iakanë shkatërruar, dhe vetë atë ekanë shndërruar në një ishull tëbraktisur personal, duke e lënëbosh në një lokalitet të frikshëmdhe konfuz, shpesh edhe tëpavullnetshëm bioantropologjik.Do njeriu një largim edhe fizikedhe intelektual, pra edheshoqëror, madje nga ato tëriprojektuara gjithçka - emocione,shqisa, estetikë.

Se miliarda njerëz jetojnë vetëmduke konsumuar përmbajtje tele -vizioni, ky është një fakt i madh,po miliarda njerëz konsumojnënjëko hësisht edhe librin edhepërmbajtjet televizive. Gjendenpak fare, që në jetën e tyreudhëtojnë vetëm me librin, pamediat, apo pa të dyja bashkë.Libri konsiderohet një vlerëtradicionale-konservatore, kultu -rore dhe civilizuese, sa do që ështëshumë moderne dhe në ditët esotme. Televizioni e ka një kuptimcivilizues dhe kulturor, por jo edheaq tradicional-konservator. Tekno -logjia komunikuese vlerësohet ngakomunikologët të jetë teknologji ecivilizimit, kurse kundërshtarëtngrenë zërin se është teknologji edehumanizimit. Ndërsa më parëcivilizimi njerëzor identifikohejshumë me librin, me shtrirjen e tij,me biblioteka dhe librari, civilizimii sotëm nuk identifikohet gjithaqmë me librin, por me median.Shkrimi është vetëm një segment ivogël i civilizimit, ndërsa mediaështë totaliteti i civilizimit të sotëmbotëror, pa mënjanuar shkrimin.

Kur më 1987 u botua libri i parëkompjuterik i Majkëll Xhojsit“Mbrëmja”, nisi epoka e re, duke ishtuar librit elementin interaktiv.

Raporti libri në njërën anë dhekompjuteri - interneti në tjetrën,hap dilemën e së ardhmes estetikedhe antropologjike të librit që nukdo të thotë të jetë apriori krizë dhereduktim i estetikes në favor tëteknologjizmit dhe aventurës, pornga pozita e sotme se çka do tëndodhë vërtetë, nuk është lehtë epaparashikueshme.

LITERATURA:

Achille Y., Bueno, Ibanez.: “Lestelevisions publiques en queted’avenir”, Grenoble: Presses, 1994

Albert. P: “Histoire de lapresse”, Paris, 1970

Axel Buchholz, Gerhard Schult:“Gazetaria televizive”, KB, Tiranë,2002

Charles, Lalo: “L’art et la viesociale”, ed. G. Doin, Paris, 1986

Denis McQuail: ”The Influenceand efects of mass media”, MediaPowr in politics”, CQPRESS,Washington, D.C. 2000

Dërvishi, Zuvdi: “Sociologjia ekulturës I”, Tiranë, 2001

Kaznev, Zhan: “Sociologijaradio-televizije”, BIGZ, Beograd,1976

Lorimer, Rolend: ”Masovnekomunikacije”, Clio, Beograd,1998

Marshall McLuhan: The GlobalVillage: Transformations in WorldLife and Media in the 21stCentury *with Bruce R. Powers(Oxford University Press), 1989

Novosel, Pavao: “Informiranje ikomunciranje u velikoj gradskojaglomeraciji”, IPN, Zagreb, 1987

Stipçeviq, Aleksandër: “Historiae librit”, Rilindja, 1988

Stipçeviq, Aleksandër: ”Censorii përsosur”, Era, Prishtinë, 2003

Unzeld, Zigfrid: “Autor i njegovizdavac“, Jedinstvo, Prishtinë, 1990

Grup autorësh: Si të lexohet”,Art Club, Ulqin, 1996

16


KUJTESA E KOSOVËS

GJON BERISHA

Një iniciativë e nisur disa vite mëparë nga Biblioteka Komb -ëtare dhe Universitare e

Kosovës për ta mbledhur dhe prezantuarkujtesën historike të Kosovës, të titulluarsi “Kujtesa e Kosovës”, sipas modelit tëBibliotekës së Kongresit Amerikan tëquajtur “American Memory”, aktualishtgjendet në suazën e krijimit të njëkoleksioni me materiale të shtypura(libra, broshura, harta, fotografi).

Një nga format që do t’i ndihmontedhe do ta pasuronte këtë projekt ështëedhe mbledhja, sistemimi dhe publikimie materialeve në formatin multimedialnë ueb-faqen e bibliotekës (incizime mezë, videoklipe) të historisë gojore.

Ç’është historia gojore? Historia gojore është një

dokumentim dhe analizë e disa prejkujtimeve të shkuara të treguara dhepërfshin dëshmitë e dëshmitarëveokularë në një ngjarje të caktuar.Historia gojore është “thjesht njëri ngamjetet, që ndihmon njerëzit tëkomunikojnë me njëri-tjetrin ”dhe nëtë njëjtën kohë “një instrument përmbledhjen e të dhënave”. Si rezultat,metoda e mbledhjes së historisë, e cilapërfshin edhe tregimet e dëshmitarëve,ka marrë emrin sipas termit Amerikan“Historia Gojore” (“Oral History”), ecila ruan gjurmët e aktiviteteve tëpërditshme, dëshmitë e njerëzve tëndryshëm rreth përvojave të tyre,ndjenjave dhe qëndrimeve të tyre përngjarje të shkuara, të cilat ata i kanëvëzhguar apo kanë marrë pjesë në to.

Historia gojore është një përshkrim idiçkaje e që përcillet gojarisht nga një

brez në tjetrin. Përvoja në kultura tëndryshme ka treguar se sa herë që njëhistori apo një kujtim prezantohet,mund t’u nënshtrohet disa ndry -shimeve, edhe pse thelbi i historisë apokujtimit ruhet gjithnjë.

Ndonjëherë ndodh që një historimund të pësojë ndryshime të voglagraduale deri në pikën e ndryshimit tëtë gjithë historisë apo kujtimit, derisaato nuk mund të njihen më nëversionet e mëparshme. Në të vërtetë,historia gojore është dokumentimi dheanaliza e dëshmive të shkuara tërrëfyera dhe një proces formal dheinformal i mbledhjes së të dhënavehistorike gojore dhe i paraqitjes së njëdimensioni të ri e të kuptueshëm tëhistorisë kombëtare, të historisë sëshoqërisë si dhe të historisë së familjesdhe individit.

Historia gojore është një metodëndërvepruese, e cila u jep njerëzvemundësinë të paraqesin dhe ndajnë nënjë komunitet më të madh disa faktepolitike, sociale apo historike, të cilatkanë qenë të paditura për publikun, përtë kuptuar historinë dhe për t’upërballur me të.

Përdorimi i historisë gojore për tëndërtuar një histori kombëtare ofronnjë model më koherent, të besueshëmdhe të qartë të kontekstit të së shkuarës,i cili përcillet shumë qartë në ditët esotme. Historia gojore i lejon njerëzit tëtrajtojnë vështirësitë e tyre të jetës nënjë mënyrë, që nuk mund tëkomunikohet në një kontekst tjetër.

Një mjet i rëndësishëm i historisëgojore është teknika e intervistimit, ecila ndihmon në zbulimin einformacioneve personale të njerëzve,

të cilët kanë kontribuar në ndërtimin ehistorisë. Gjithashtu duhet thënë seçdo intervistë është unike dhe çdointervistues zbulon njohuri të veçantalidhur me ngjarje të ndryshmehistorike. Historia gojore mund tëpërdoret në kategori të ndryshmehistorike, sociale, ekonomike dhepolitike, duke pasuruar mënyrën e tëkuptuarit të një vendi apo rrethi tëcaktuar. Edhe pse historia gojorezhvillon informacionin, i cili nuk ështëregjistruar në një formë të shkruar, nëshumtën e rasteve vihet në pikëpyetjebesueshmëria e infor macionit.Pikërisht për këtë arsye sigurimi imaterialeve nga ana e BKUK-së, tëmbledhura përmes intervistës, siteknikë e historisë gojore, duhet t’inënshtrohet të njëjtit test besueshmëriesi burimet e tjera të përdorura për tëkrijuar historinë kombëtare apohistorinë shoqërore, me qëllim që tëpërftohet një dokumentim më bindësdhe më autentik. Ajo mund tëpërmbajë një shumëllojshmëri tëformave, duke u fokusuar në:

marrjen e njohurive të së kaluarës qëkanë kaluar gjeneratat e mëparshme(tradita gojore);

tregimin e ngjarjeve sipas përvojëspersonale që ka ndihmuar në formimine asaj jete dhe të japë kuptimin për të(një biografi gojore);

kujtimet personale të individëve mbingjarjet, çështje dhe përvojat e sigurtaqë kanë kaluar në të kaluarën e tyre;

dëshmitë gojore të regjistruara gjatëapo menjëherë pas ngjarjes(përshkrimet e dëshmitarëve).

Që intervista të jetë e suksesshme,nevojitet përgatitja paraprake. Kështu,

HISTORIA GOJORE DHEKUJTESA E KOSOVËS

17


KUJTESA E KOSOVËS

një intervistues duhet të ketë parasyshdisa gjëra para se të shkojë në njëintervistë:

Të kryejë një hulumtim të literaturësekzistuese për temën e intervistimit përtë kuptuar aspektin shoqëror/historikdhe për të përpiluar një pyetësor përintervistën;

Të zgjedhë me kujdes tëintervistuarit bazuar në synimet eintervistës së historisë gojore;

Të marrë paraprakisht miratimin e tëintervistuarit apo, në rastin e fëmijëve,të marrë miratimin e prindërve apokujdestarëve të tyre para kryerjes sëintervistës;

Të kontrollojë paraprakisht të gjithapajisjet teknike të nevojshme përintervistën magnetofonin (zakonishtkontrollohet për energjinë elektrike dhebateritë);

Të jetë i ndershëm, i devotshëm, t’upërgjigjet pyetjeve dhe të jetë fleksibëlgjatë intervistimit;

Më e rëndësishme nga të gjitha, tëjetë vëzhgues gjatë gjithë procesit tëintervistimit për të kuptuar se çfarëështë më e rëndësishme për intervistëndhe informacionin e marrë dhe tëmbushë boshllëqet e burimeveekzistuese të shkruara.

Procesi i historisë gojore nuk është njëproces i izoluar dhe përfshin një tërësiprocedurash të rëndësishme. Në rastin eBKUK-së, një iniciativë e tillë duhej tërealizohej përmes një projekti të detajuar,i cili mund të realizohej në tri faza.

Në fazën e parë, do të organizohej njëpunëtori (trajnim) brenda bibliotekësnë të cilën pjesëmarrësit (disa punonjëstë BKUK-së dhe disa studentë tëangazhuar) do të mësohen, të marrinintervista nga dëshmitarë të një kohe.Faza e dytë, do të përfshinte procedurëne përzgjedhjes tematikës dhe periudhëskohore me interes, zgjedhjen epersonave për t’u intervistuar;procedura e përpilimit të pyetësorëve tëintervistës si dhe intervistimi i banorëverezidentë në terren. Tematika e

mbledhjes së kujtesë përmes intervistës,mund të organizohet sipas shembujve tëndryshëm: p.sh.: “Ilegalja në Kosovë pasLuftës së II Botërore”, “Ndryshimetkushtetuese në vitet 60-ta”, “Demon -stratat e vitit 1968”, “Hapja e Universi -tetit të Prishtinë 1970”, “Ndryshimetkushtetuese në vitin 1974”, “Demon stra -tat e vitit 1981”, “Sistemi arsimor nëKosovë në vitet 90-ta”, “Kosova gjatërezistencës paqësore të viteve ‘90-të”,“Lufta e UÇK-së”, “NATO në Kosovë”,“Kosova nën kontrollin ndërkombëtar tëUNMIK-ut”, “Kosova pas shpalljes sëpavarësisë dhe njohjes ndërkombëtare tësaj” etj.

Në fazën e tretë, incizimetaudiovizuele të mbledhura nga kujtimete intervistave transkriptohen,nganjëherë përkthehen, analizohen,raportohen, përpunohen sipas tema -tikave dhe më pas arkivohen apopublikohen në ueb-faqen e biblio tekës.Në këtë ueb-faqe mund të shihen videofilma të shkurtër me njerëz të cilëttregojnë kujtimet e tyre për një kohë tëcaktuar.

Meqë historia gojore si metodë embledhjes së kujtesës historike, është epërshtatshme për periudhën e historisëbashkëkohore, përkatësisht vetëm ngarrëfimet e dëshmitarëve të gjallë, ajomund të përfshinte përafërsisht

periudhën nga vitet 50-ta të shekullitXX e gjerë te lufta e fundit e UÇK-së nëKosovë.

Historia gojore synon të përdoret përdy qëllime kryesore. I pari është tëndihmojë të ndërtojë të kaluarën; tënxjerrë çfarë ndjente një ushtar izakonshëm i UÇK-së në transhe gjatëluftës, ose një refugjat i dëbuar ngaKosova. I dyti është të ndihmojë për tëkuptuar se si njerëzit interpretojnë tëkaluarën. Burimet gojore na tregojnë jovetëm se çfarë njerëzit bëjnë, çfarë atadinë dhe çfarë ndodh me ta, porgjithashtu ato tregojnë se çfarë njerëzitmendonin, ndjenin dhe besonin në atëkohë, çfarë ishin duke bërë dhe përse,çfarë ata donin të bënin dhe çfarë atamendojnë tani për ato që kanë bërë dhepër njerëzit e tjerë.

Mbledhja dhe begatimi i koleksionit“Kujtesa e Kosovës”, me materiale tëmbledhura përmes metodës së historisëgojore, do të krijonte mundësi qëpërdoruesi i bibliotekës në të njëjtënkohë dhe në të njëjtin vend të vërëpërballë të gjitha burimet historike tështypura (dokumentet, librat,fotografitë) me ato të rrëfimeve gojorenë format video-incizim, të bëjëanalizën e tyre dhe të nxjerrë rezultatet enevojshme.

18


BIBLIOTEKA

JEHONA SHALA

Qendra më e madhe egrumbullimit dhe eofrimit të librit te lexuesi

vazhdon të mbetet biblioteka, e cilatashmë i ka venë vetës detyrën epërçimit të informacionit ngashkruesi te lexuesi. Duke u kuptuargjithnjë e më shumë rëndësia dheroli i fuqishëm që biblioteka kabrenda një shoqërie, apokomuniteti, ka bërë që me kalimin ekohës bashkë me zhvillimet gjithnjëe më të mëdha shoqërore të arrihetderi te prurjet e reja në “ndërtimin”dhe zhvillimin e bibliotekave, prurjeqë ofruan gjetje gjithnjë e mëadekuate për vendosjen e librit nëvendin e duhur, që çdo herë shkonnë favor të lehtësimit të praktikavetë vendosjes dhe gjetjes/huazimit,gjë që sot rezulton me ndarje tëbibliotekave në lloje të ndryshme,dhe me perfeksionim të klasifikimitsi domosdoshmëri për përcaktimin e“vendit” të secilit libër apo çfarëdomateriali bibliotekar qoftë. Disa ngallojet e bibliotekave që sot njihen,janë ato nacionale, universitare,komunale, shkollore etj. Lloje këtoqë janë të mbuluara nga qasjakolektive, pra duke përjashtuarkështu bibliotekat personale të cilatedhe nga vetë emërtimi enënkuptojnë zgjedhjen, vendosjendhe qasjen individuale.

Ky zhvillim dhe kjo ndarje kakrijuar kushte të favorshme përpërzgjedhjen e materialeve përbërësetë secilës bibliotekë, për plotësimin efondeve në përshtatshmëri me emrin

që mbajnë dhe me kërkesat elexuesve të mundshëm.

Kështu, biblioteka kombëtaremori detyrimin e krijimit të njëhapësire për librin që vëmendje tëposaçme i kushton nacionit, për t’ialënë bibliotekës universitare “barrën”e pasurimit të fondeve në përputh -shmëri me kërkesat universitare,vend që ka marrë konturat njëmësimdhënësi kolosal. Bibliotekatkomunale morën përgjegjësinë eofrimit të leximit të llojllojshmërisësë materialeve në përshtatshmëri mekërkesat e qytetarëve duke mbuluarkështu mosha dhe formime tëndryshme. Ndërsa në ndjekjen elinjës së programeve mësimorembeten bibliotekat shkollore.

Rritja e fondeve dhe e llojeve tëbibliotekave bëri që profesionalistëtpërpunues të librit të bëjnë një numërtë konsiderueshëm zgjidhjesh përpërcaktimin lëndor/tematik të secilitlibër veç e veç, zgjidhje kjo që sot kaofruar lehtësim të madh përvendosjen e librit në rafte si dhegjetjen me lehtësi përgjatë procesit tëhuazimit, dhe kjo “zgjidhje” nëgjuhën e bibliotekarisë sot njihet meermin klasifikim. Klasifikim ky qëekziston në më shumë se në njëmënyrë, por duke pasur si referencë tënjohjeve praktike të këtyre klasifi -kimeve Bibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Kosovës, marrim nëkonsideratë vetëm ato klasifikime qëkjo bibliotekë sot përdor. Tani për taniaplikon dy nga këto klasifikimenumerike, siç janë KUD-i (Klasifi -kimi Universal Decimal) dhe klasifi -kimi me Cutter (emër që ka marrësipas mbiemrit të përpiluesit të

klasifikimit). Duke lënë anash këtufondet e bibliotekës kombëtare pasiqë vendosjen e librave në rafte nuk ebëjnë në bazë të numrit të klasifikimitpor në bazë të numrit rendor tëarritjes së librit në bibliotekë, do tëshohim rëndësinë e vendosjes sënumrit të klasifikimit në librat eQBU-së (Qendra e BibliotekësUniversitare). Fondet e së cilës, qëjanë të ndara deri tani në trikoleksione të ndryshme si KLM(Koleksionet e Lëndëve Mësimore),KP (Koleksioni i Përgjithshëm) dheREF (Koleksioni Referal), i aplikojnëtë dy këto mënyra klasifikimi dhe përt’u vendosur libri i cilitdo koleksionnë vendin që i takon duke u bërëkështu obligim vendosja e numravetë klasifikimit. Librit përgjatë përpu -ni mit i vendoset numri i KUD-it qëështë treguesi për lëndën/përmbajtjentematike të librit, duke i shtuar këtijnumri edhe numrin e dytë klasifikuesqë zbatohet sipas tabelës së Cutter-it,tabelë kjo që udhëzon shënimin egermës së parë të mbiemrit të autoritdhe tri germat e radhës së mbiemritshënohen me numra të përcaktuarnga vetë kjo tabelë ku respektivishtsecila germë ka numrin e sajidentifikues. Dhe këtyre dy klasifi -kimeve, të parit tërësisht numerik, tëdytit alfabetik e numerik së bashku, ishtohet edhe një identifikues i tretë qëështë viti i botimit të librit. Kyklasifikim që është edhe anë e jashtmepër pasqyrimin e përmbajtjes së librit,meqë kjo përbërje e klasifikimit ështëe vendosur si etiketë në secilin libër, emundëson vendosjen e lehtë të libritnë rafte, dhe në të njëjtën kohë,lehtëson arritjen e lexuesit deri te libri

KLASIFIKIMI I BIBLIOTEKAVE DHEKLASIFIKIMI NË BIBLIOTEKA

19


BIBLIOTEKA

i dëshiruar, në rast se aplikohetmundësia e huazimit pa shumëndërmjetës ose vetë huazimit, siçekziston në shumë biblioteka në vendetë ndryshme, gjë që do t’i shkonteshumë përshtati bibliotekës unive -rsitare, meqë është bibliotekë me fondtë hapur, duke kursyer kështu edhekohën e bibliotekarit edhe kohën elexuesit respektivisht stu dentit aprofesorit. Lehtësia qëndron dukefilluar prej ndarjes së lëndës, meritë ecila i takon KUD-it, dhe si rrjedhojëlibrat e një lëmi, ta zëmë librat ngaletërsia, gjenden të vendosura afërnjëra-tjetrës në rafte, pastaj për lehtësimtë dytë është numri i Cutter-it, që ështëjo identifikuesi për lëndën, poridentifikuesi për vetë autorin(identifikues ky i përshtatshëm vetëmpër bibliotekarin, sepse për lexuesin qënuk i njeh rregullat e klasifikimit do tëkrijojë paqartësi kur gjendet përballrafteve me libra), duke iu shtuar kësajedhe vendosja e vitit të botimit të libritku pason radhitja me nismë nga

botimet me të hershme. Rëndësia eklasifikimit të librit universitarqëndron te kjo pikë, pasi që nga kjovaret radhitja, dhe, klasifikimi i gabuare nxjerr edhe radhitjen e gabuar, dheradhitje e gabuar për librin d.m.thhumbje. Ndërsa gjithë zhvillimet nëfushën e bibliotekarisë njërin ndërobjektivat primare e kanë vendosjen elibrit në vendin përkatës, me ç’rast janëformuar edhe lloje të ndryshmekatalogësh elektronik, që me gjithëperfeksionimet e mund shme elektro -nike, qëllimi i tyre mbetet krijimi ikushteve sa më të favorshme për tëdhënat mbi librin, duke e ndërlidhurkështu edhe numrin e radhitjes qoftë aii signa turës, apo radhitje me klasifikim,prapëseprapë të gjitha këto shkojnëndër të tjera edhe në dobi të saktësisë sëvendosjes së librit në rafte, dhe lehtësisësë ofrimit për lexim. Krijimi imundësive për vendosje dhe huazim samë të lehtë nga ana e mjeteve tëndryshme elektronike, bazën esigurisë vazhdon ta ketë jo në

perfeksionimin e programit, por nëkujdesin e bibliotekarit për të dhënakorrekte duke e pasur në mendjen etij gjithmonë detyrimin qe ka ndajlexuesit prej momentit të pranimit tëpërgjegjësisë profesionale. Dhe dukepasur në mendje gjithnjë lexuesin,duke kërkuar në raftet e bibliotekës,siç edhe duhet të ndodh në një tëardhme të afërt në bibliotekënuniversitare, bibliotekari duhet tëkujdeset jo të ngjall habi por qartësipër lexuesin. Mendim ky për qartësinëqë kërkon rishqyrtim të vendosjes sëklasifikimit të Cutter-it dhe ndonjëzëvendësim eventual p.sh. sikur nëvend të numrave të tabelës së Cutterittë vendosej mbiemri i plotë i autorit,gjë që përdoret në pjesën më të madhetë bibliotekave universitare në botë,ndoshta do të krijonte lehtësi me tëmadhe për lexuesin, meqë domosdo egjithë puna në biblioteka të çfarëdolloji qofshin ato, bëhet për lexuesin,qoftë ky lexuesi i tashëm apo ipritshëm.

20


KOLEKSIONE

MUHARREM HALILI

HISTORIKU I HARTOGRAFISËHartat, atlaset, globet, e auto-hartat

për ne janë vegla të përdorimit tëpërditshëm. Si erdhën njerëzit deri tekajo që të skicojnë sipërfaqen e tokës?

Historia e hartografisë është njësoj evjetër sikur edhe historia e civilizimitnjerëzor, ajo pasqyron pushtimin etokës nga ana e njeriut. Që ngalashtësia njerëzit kanë provuar që t’ivizatojnë disa pjesë më të theksuaragjeografike. Me vizatimet, të cilat igdhendnin në gurë, eshtra, brinjë, iulehtësohej atyre orientimi gjeografik.Dokumentet më të vjetra hartografiketë mbetura janë pllaka argjili qëdatojnë nga viti 3800 p.e.s. dhe vijnënga Mesopotamia. Harta botërore mëe vjetër e mbetur dhe e vetmja rrjedhnga kohët e vona të Babilonisë rreth2500 vjet p.e.s. Kjo hartë është poashtu e gdhendur në argjil. Përdorimi ihartës dhe matja e hapësirës në Egjiptzuri vend diku rreth 2000 vjet p.e.s. Nëkëtë kohë është e njohur harta e botës.

Nga erdhi nocioni hartë? Disa ualënë grekëve, disa të tjerë thonë se e kaprejardhjen nga fjala portugeze “cartas”= letra. Kjo fjalë nga Spanja morirrugën në Itali dhe është kombinuarme fjalën greke chartys dhe sjellë fjalëne re latine “charta”. Nocioni “charta” upërhap në tërë botën. Termi gjerman“Karte” është hasur për herë të parë nëshek. e XVI. Hartografët grekëpërpunuan hartën me parametrashkencore përmes projekteve të para.Hartën greke për botën i pari e solliAnaksimandri, e cila nuk është ruajtur.C. Ptolemeu rreth vitit 150 vizatoihartën botërore, harta të pjesëve tëtokës dhe vendeve të caktuara. Kopja

më e vjetër e ruajtur është nga shek.XII. Ptolemeu me punën e madhegjeografike zuri vend në përjetësi. Mëshumë se një milenium sistemi i tijishte i pazëvendësueshëm, me gjithëlëshimet - gabimet që i kishte, aiparaqet bazën e zbulimeve gjeografikederi në ditët e sotme. Megjithatë, 6shekuj para Ptolemeut, Pitagora njohuqë toka është e rrumbullakët.Matematikanët dhe filozofët e shkollëssë madhe të Pitagorës i njihnin lëvizjete tokës me anë të vëzhgimit dhematjeve. Fatkeqësisht kjo njohuriprapë u la në harresë. Më shumë se njëmilenium pas Ptolemeut, asnjëshkencëtar nuk e vinte në dyshim qëtoka ka formë tjetër, përveç se formëdisku - rrumbullakët. Erastosteni iKrienes përpiloi hartën e botës antikeme shkallë të gjerësisë dhe gjatësisëgjeografike. Hartografia romake ishtezhvilluar mjaft dhe bazohej në parimepraktike: harta rrugore, harta botërorenë formë të rrumbullakët dhe matje tëpjesëve të largëta. Për romakët më merëndësi ishin rrugët, rregulli dhe ligji sesa e vërteta se çfarë forme apo madhësika toka. Në mesjetë, hartografisë iukushtuan posaçërisht arabët.Hartografia arabe bazohet në teorinë ePtolomeut mbi tokën. Gjeografia ePtolomeut ishte përkthyer në shek. eVIII. Dituria arabe në shekullin e Xarrin kulmin e zhvillimit të saj. Në këtëkohë na paraqiten Albateni dheMasudi të cilët dhanë kontribut tëmadh në astronomi dhe kozmografi.Në shekullin e XII dituria arabe ështërrumbullakuar nga Alberuni në lindjedhe Idrizi në perëndim. Hartën e botësnë bazë të studimeve të Alberunit e kaparaqitur Ibn-Kaukali, e cila ështëshumë e njohur për botën Arabe. Në

botën perëndimore Idrizi ështëhartografi më i njohur Arab i cili nëpleqëri u vendos në Palermo të Italisë,ku vazhdoi punën e tij me sukses. Ndërhartat më të njohura të Idrizit ështëHarta e botës, e cila u përfundua nëvitin 1154. Hartografinë arabe nëEvropë e solli K. Milleri me botimin ehartës Mappae Arabicae, dy nga këtoharta përfshijnë territore shqiptare -Kosovën. Shumica e hartave nëmanastire të perëndimit nuk sollënndonjë përparim. Perëndimi i krishterëishte plotësisht i kthyer nga ideale tëtjera. Njeriu mesjetar lidhej ngushtëpër besimin e tij. Të gjithë shkencëtarëtduhej t’i ruheshin besimit të kishës.Progresi filloi me udhëtimet detare tëshek. XV.

KOLEKSIONI I HARTAVE DHE ATLASEVE NË BKUKKoleksioni i hartave në Bibliotekën

Kombëtare dhe Universitare tëKosovës ka ekzistuar që nga themelimi,mirëpo formën dhe konturat i merrme kalim në objektin e ri më 1981.Koleksioni është formuar dukezgjedhur materialet nga fondi ipërgjithshëm, nga grumbullimi iekzemplarit të detyrueshëm si dhe ngadhuratat të dhuruara nga institucionetë ndryshme dhe individë, por edhenga blerja.

Në këtë koleksion grumbullohen,përpunohen, ruhen, ofrohen informa -cione të plota si dhe jepen në përdorimnë BKUK nën mbikëqyrjen ebibliotekarit. Ky koleksion përpu nohetdhe sistemohet në vijimësi, posedonkatalogun special, si dhe është pjesëpërbërëse e katalogut për mbledhës.

Kujdes i posaçëm i kushtohet fonditkombëtar, ekzemplarit të detyrueshëm,si dhe atij të vjetër dhe të rrallë. Hartat

HARTOGRAFIA DHE HARTAT(Evidenca dhe kontekste)

21


KOLEKSIONE

janë burime shkencore, informataaktuale, pasqyrë e lëvizjeve historiko-politike, me vlera historiko-artistike, sidhe vlera estetike. Gjatë hulumtimit tëlëvizjeve apo fenomeneve shoqërore nëkohë dhe hapësirë, materialet harto -grafike kanë rëndësi të posaçme. Sektorii hartografisë u ofron shërbime dheinformacione punëtorëve shkencorë dhepërdoruesve të tjerë të Bibliotekës.

PËRMBAJTJA E KOLEKSIONIT TË HARTAVE Ky koleksion përbëhet prej hartave

të llojeve të ndryshme, si p. sh. hartavefizike, topografike me dimensione tëndryshme, hartave gjeologjike, detare,klimatike, etnografike, politike etj.;pastaj hartat në dorëshkrim, hartatastronomike, si dhe të gjitha llojet eatlaseve dhe planeve të qyteteve dheviseve të ndryshme.

Fondi i hartave është i sistemuar dhendërtuar me harta nga të gjitha viset ebotës, duke filluar nga harta e Botës,hartat e kontinenteve, në veçanti ato tëEvropës. Dominojnë hartat eBallkanit, Evropës Juglindore, hartat eMesdheut e posaçërisht hartat kuparaqiten trojet Shqiptare.

Koleksioni i hartave, që përfshinterritoret shqiptare nuk është aq i pasuraq sa i hartave të vendeve të rajonit.Kosova paraqitet në përbërje të tërësivegjeografike të rëndësishme, por si pjesëperiferike e hartës.

Harta më e hershme, më e vjetër,me të dhëna gjeografike për territoreshqiptare – Kosovën, është punuar nëkohët antike nga babai i hartografisëPtolomeu, i cili në mënyrë pitoreskeparaqet skeletin trekëndësh malor, dylumenj, gjashtë vendbanime dhekufijtë e provincave. Gjatë kohës sëmesjetës hartografimi i trevave tona kaqenë i varfër.

Hartogafimet e para reale tëterritoreve tona, që kanë rëndësi tëposaçme janë bërë në shek. e XV, dukefilluar nga Roselli, i cili shënon katërlumenj tri vendbanime, nga të cilat njëështë real, ndërsa dy të tjerat kanë të

bëjnë me emërtimin e visit gjegjësishtlumit. Kjo ide përvetësohet dhezgjerohet më vonë nga Benvetanoja,Gastaldi, Bertelli e Merkatori.

Harta e parë i është bashkangjitur simoderne ”Gjeografisë” së Ptolomeut,ndërsa ajo e fundit gjendet nëkoleksionin e parë të hartave të quajtur”Atlas”. Vlerë të veçantë paraqesinhartat dhe Atlaset e vjetra e të rralla tëPtolomeut, Stradonit, Ortlius,Mercatorit, Mueller, Fischbach,Coronelli etj. Shumica e këtyre hartavejanë të reprintuara, disa prej tyre iposedon BKUK.

Hartografimin e trojeve tona nëshek. e XVIII e karakterizon një amullipër shkak të mbylljes së PerandorisëTurke. Autorët e ndryshëm s’kanëarritur të depërtojnë në territoret ePerandorisë turke dhe të sigurojnëburime të besueshme, kështu qëpunimet e tyre hartografike i kanëbazuar në burimet klasike.

Nga periudha e Perandorisë Turkeduhet veçuar hartat në dorëshkrim tëterritoreve shqiptare të ndara nëVilajete: Vilajeti i Kosovës, Vilajeti iPrisrenit, Vilajeti i Shkodrës, Vilajeti iManastirit dhe Vilajeti i Epirit.

Më karakteristike është Harta errugëve dhe traseve në Vilajetin ePrisrenit, nga autori Fiscbach e vitit1870, që përmban rrugët e reja, trasetëdhe urat ku janë shënuar lagësitë prejnjë vendbanimi deri te tjetri dhe janëshumë të sakta - pothuaj të njëjtë melargësitë e sotme.

Në fund shek. XVIII ndërrojnërrethanat dhe paraqiten pasardhës tëhartave më precize të punuara ngavëzhgimet e drejtpërdrejta. Në këtëkohë zhvillohet hartografia ushtarakeaustriake e franceze, e cila medepërtime të drejtpërdrejta apo ilegalee vëzhgoi dhe incizoi terrenin e Turqisëevropiane dhe kështu lindën hartat ereja. Hartografimet e këtyre territorevefillojnë me rastin e projektimit dhendërtimit të hekurudhës Selanik -Mitrovicë. Publikimi i këtyre hartave

bëhet në hartën e përgjithshme tëEvropës Qendrore me shkallë tëzvogëlimit 1 300.000. Hartografimi iterritorit të Kosovës u realizua në bazëtë skicave dhe matjeve gjeodeto-topografike të udhëhequr nga Sternckunë vitin 1871, dhe elaborateve tëhekurudhës Selanik-Mitrovicë.

Kjo është harta e parë kur territori iKosovës u paraqit me shkallë të mesmetë zvogëlimit në baza shkencore. Hartau kompletua nga austriakët, të cilët evazhduan këtë punë deri në fund tëLuftës I Botërore. Më vonë u botuanharta nga shumica e shteteve evro -piane, po ashtu edhe shteti shqiptar,institutet përkatëse, si dhe ngaindividët që merren me këtë lëmi.

Hartat më të përhapura janë tëkohës më të re: Shipnija e vërtetë ngaLidhja e Prizrenit, Shqipëria etnike,pastaj harta fizike, etnografike,gjeologjike, hidrogafike, regjionale,turistike, vendbanimeve, si dhe njëmori hartash shkollore, si në Shqipëripo ashtu edhe në Kosovë.

Koleksioni i hartave përmban rreth1500 harta fletë, 50 harta të murit, 30atlase, si dhe numër të konsiderueshëmtë planeve të qyteteve dhe materiale tëtjera.

Në kuadër të koleksionit të hartavehyn edhe atlaset, planet, globet,doracakët dhe referencat interesantenga hartografia dhe koleksionet eveçanta.

LITERATURA:

1. Cerabregu, Muharrem: Kosova nëhartat e vjetra. - Prishtinë, 1977

2. Čanković, Duṧanka: Organizacija iuređenje zbirki geografskih karata uknjižnicama.- Zagreb, 1977

3. http//www. David Rumsey MapCollection

4. http//www.nsk.hr./zbirke/kartografska.html5. Stradonit, Mayer, Coroneli, Roselli,

Mercator

22


KOLEKSIONE

EDONA MUNISHI-KOKOLLARI,MUZIKOLOGE

BIBLIOTEKA MUZIKORENga njohuritë e marra mësojmë se

nuk ka fakultet ose akademi të muzikëstë mjediseve të ndryshme kulturore qënuk ka bibliotekën e vetë. Po ashtuBiblioteka të muzikës ka edhe nëpërshkollat e mesme profesionale tëmuzikës.

Nga informacionet mësojmë se deripara luftës së fundit në Kosovë (1999)secila shkollë e muzikës ka pasur njëbibliotekë, qoftë edhe modeste, tëpajisur me literaturë profesionalemuzikore (kryesisht në gjuhen serbe),një sasi të vogël veprash muzikore nëpartitura (literaturë shkollore) dhe njënumër të vogël disqe me muzikësserioze. Po ashtu, në Fakultetin e Arteveka funksionuar biblioteka e veçantë meliteraturë nga artet në përgjithësi edhenga muzika. Aktualisht asnjëra ngakëto biblioteka nuk funksionon nëasnjërin nivel arsimimi muzikor. Ështëe vërtetë se në Art Qendër ka një fondliterature nga artet ku përfshihet edhemuzika, por në të mund të gjendëtndonjë enciklopedi, fjalor muzikor,libër mbi muzikën, pra një fond faremodest, i cili nuk shfrytëzohet pothuajse fare nga përdoruesit e bibliotekave.Pra, në Kosovë tash për tash ekzistonvetëm Sektori i muzikës në kuadër tëKoleksioneve të Veçanta në BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKosovës.

Në shumë qytete - qendra evropianee botërore, ekzistojnë biblioteka të spe -cia lizuara të muzikës që janë në shërbimtë të interesuarve për lëmë krijuese arti -sti ke e shkencore. Si të tilla, bibliotekate muzikës janë të specializuara. Ato

zakonisht janë të orientuara t’ushërbejnë përdoruesve kreativ e tëarsimuar në lëmi të veçanta të muzikës.Pra, nevoja për biblioteka të muzikës kalindur pikërisht nga kërkesat e këtyrepërdoruesve që i shfrytëzojnë këtobiblioteka si vend për studime ehulumtime, por edhe si vend përkrijimtari artistike e muzikore. Sëkëndejmi, edhe niveli i shërbimeve tëkëtyre bibliotekave të specializuara ështëngritur në atë shkallë sa t’i përshtatetkëtij rrethi shoqërorë sa më shumë që tëmundet. E një gjë e tillë po ndodh edheme Sektorin e muzikës në BKUK,ndonëse me shumë sfida e vështirësi.

Vlen të theksohet se njohësve tëteknikës dhe muzikëdashësve u është enjohur rruga e zhvillimit të mjeteve tëfiksimit-incizimit dhe të pranimit tëtingullit-muzikës gjatë kohës. Dhe, qënga paraqitja e gramafonit, më pasmagnetofonit, radios e televizionit, drojase muzika si art po humb përjetimin egjallë, dhe se po bëhet material i teknikësnuk ka pushuar. Mirëpo, koha gjithnjëka demantuar skeptikët se të mirat që kasjellë ky proces janë tepër të qarta dheevidente në tërë zhvillimin e muzikës nëpërgjithësi nga fillimi shek. XX e këtej. Eky konstatim shpresojmë se do të mbeteti tillë edhe në këtë kohë të internetit, i cilika integruar veçoritë e radios e tëtelevizionit, dhe i cili ka paraqitur mjaftkërcënim për shumë krijues të muzikës,sidomos në fushën e shkeljes së të drejtësautoriale. Megjithatë, në vend tëvështrimit të këtij mediumi me sy tëdyshimtë, ai duhet të shfrytëzohet simjet i fuqishëm i ofrimit të shërbimevemë të mira, të ofrimit të informacionitmë të shpejtë, dhe në forma tëndryshme. Një arritje shumë e madhe e

mjeteve incizuese e reprodukuese tëmuzikës ka bërë ndikim të dukshëmedhe në mënyrën e pranimit dhe tëpërjetimit të muzikës si art ose siveprimtari argëtuese. Digjitalizimi, nëkëtë aspekt, ka zënë një vend tëdukshëm në veprimtarinë e këtyrebibliotekave. Prania e internetit simundësi e lehtë dhe e shpejt e ofrimit tëinformacionit ka bërë të mundur, në njëanë, që i interesuari të njihet meinformacionet muzikore në bibliotekatmë të njohura botërore, e nga ana tjetër,të shfrytëzojnë informacionin edigjitalizuar e të “lindur digjital” nga çdocep i botës.

KOLEKSIONET MUZIKORE Materiali muzikor i koleksionuar

dhe i vendosur në Bibliotekë do tëgrupohej në dy grupe të mëdha siçështë: Lënda muzikore konvencionaledhe, Lënda muzikore jokonvencionale.Brenda këtyre grupeve degëzohenfondet e tjera sipas karakterit dhenatyrës së tyre. Për konvencionalemerren botimet e karakterit në letër:librat, revistat për muzikën, pastajmuzikalet (notat-partiturat), progra -met e koncerteve, pllakatet, foto -grafitë, etj. Në lëndë jokonvecionalekonside rohen të gjitha materialet eincizuara në audio ose video teknikë,përfshirë edhe burimet e natyrëselektronike. Të gjitha këto i japinkarakterin e bibliotekës së muzikës osesektorit të muzikës së ndonjëbiblioteke. Sigurimi dhe pasurimi mefonde muzikore nuk ka të kufizuarhapësirat kulturore, gjuhët dhepopujt. Mund të shtrohet pyetja seçfarë ka në Kosovë; çfarë materialemuzikore mund të gjenin vend nëBibliotekën Kombëtare dhe Unive -

BIBLIOTEKA - KOLEKSIONETMUZIKORE DHE PËRDORUESIT

23


KOLEKSIONE

rsitare të Kosovës (po edhe nëbiblioteka të tjera).

Kjo hapësirë kulturore ka njëtrashëgimi të pasur etnomuzikore tështresuar nga koha në kohë, e cilaparaqet vlera të veçanta të kulturësmuzikore. Një pjesë e konsiderueshme ekrijimtarisë së kompozitorëve të Kosovësështë botuar dhe gjendet në partitura tështypura , një pjesë është në dorëshkrimeende, por në çfarëdo forme qoftë ajoakoma nuk gjendet në tërësi në raftet eBKUK-së. Një pjesë e mirë e kësajkrijimtarie deri me tash është ekzekutuar- interpretuar në koncerte, festivale dheshfaqje të tjera muzikore. Për këtorealizime janë krijuar partiturat, janështypur prog rame, pllakate, fotografi,etj. Me kritere bibliotekare, më saktësishtmuzikalet si lëndë konvencionale, do tëishte e domosdoshme që të gjitha këto takenë vendin në hapësirat e Bibliotekës,kur kemi parasysh se kjo Bibliotekë ështëme ligj edhe institucion i kopjes sëdetyrueshme. Ata pak studiuesetnomuzikologë, muzikologë që kanëbotuar vepra studimore karakteresh tëndryshme dhe ato pjesërisht mund tëgjendën në Bibliotekë. Pra, pjesa e lëndëskonvencionale muzikore që i takonkarakterit të botimeve në letër mund tëkonstatohet se është fare pak epranishme në BKUK-së. Deri në vitet enëntëdhjeta të shekullit të kaluar nëKosovë ishte vetëm produksionimuzikor i RTK-së ku incizohej muzikëzhanresh të ndryshme, kryesisht nëaudio-kaseta. Asnjëri nga prodhuesit emuzikës nuk i kanë ofruar Bibliotekësmaterialet e tyre edhe pse shumë prejtyre janë informuar për interesat që ka kyinstitucion në grumbullimin ematerialeve muzikore, si dhe duke diturfaktin se të gjithë botuesit e Kosovës ekanë për obligim t’i dërgojnë BKUK-sënga pesë njësi të secilit botim të tyre. Kyobligim është i përcaktuar me anë tëLigjit për Biblioteka, i miratuar ngaKuvendi i Kosovës.

Mund të themi se lënda muzikore

jokonvencionale (disqe, audiokaseta,CD, DVD, e incizime e burime tëtjera), që ka vlerë të pranueshme gati senuk është fare e pranishme nëBibliotekë. Të njëjtat dilema mund tështrohen edhe sa i përket veprimtarisëmuzikore të zhvilluar në Shqipëri. Farepak nga ajo që krijohet në këto treva,në rrafshin muzikor, gjen udhën për nëBibliotekën Kombëtare dhe Univer -sitare të Kosovës, gjë që paraqet njëngecje të madhe në zhvillimin ekoleksioneve. Për krijimtarinë muzi -kore të krijuar në Shqipëri ndonësenuk paraqitet ndonjë pengesë ligjore,shkaqet janë më shumë të natyrësfinanciare.

NJË KTHESË E FAVORSHME PËR SEKTORIN E MUZIKËSDuke kërkuar burime financiare

alternative, pikërisht për zhvillimin eSektorit të muzikës, BKUK këtë vit kapranuar një donacion prej 17,150eurosh sipas një projekti nga RaiffeisenBank. Realizimi i këtij projekti karezultuar në ndryshimin e tërësishëm tëhapësirës së brendshme të këtij sektori.Tani përdoruesit e muzikës kanëhapësirë të rehatshme, mjete që umundësojnë shfrytëzimin e materialevetë formave të ndryshme, si dhe ambienttë përshtatshëm për zhvillimin ekrijimtarisë së tyre shkencore, gjë qëkishte munguar më parë.

Si çdo projekt, edhe ky udhëhiqejprej objektivave të vëna më parë. Prejtyre veçojmë ato më parësoret përzhvillimin e Sektorit të Muzikës:

Krijimi i parakushteve për shfrytë -zimin e koleksioneve muzikore përpërdorues në Bibliotekë;

Krijimi i një ambient të përshta -tshëm i pajisur me mjete teknike tëdomosdo shme që mundëson shfrytë -zimin e materialeve muzikore audio-vizuale;

Pasurimi i koleksionit muzikor metituj partiturash e librash të fushës sëmuzikës me krijuesit më të njohur

shqiptarë dhe botërorë.Nga këto tri objektiva shihet qartë se

projekti po shkonte në tri kahje tëlidhura ngushtë me njëra-tjetrën, në atëtë një hapësire a) të rehatshme, b) tëpajisur me teknologji dhe c) të pajisurme koleksione. Secili nga ky aspekt,hapësira, pajisjet dhe koleksionet kishinnjë qëllim - t’i ofrojnë përdoruesitinformacion. Pra, projekti kishte njëorientim ku përdoruesi ishte vënë nëqendër të vëmendjes. Kjo paraqet njërëndësi me vete, pasi biblioteka nuk porealizonte një dëshirë të veten, por njëdëshirë, nevojë dhe detyrim ndajpërdoruesit të specializuar të muzikësnë Kosovë e më gjerë.

Gjithnjë duke mbetur në frymën ekëtij projekti, zhvillimit të kole -ksioneve u është dhënë një prioritet iveçantë, duke pasur parasysh proble -matikën e shtjelluar më lartë sa i përketgjendjes së koleksioneve muzikore nëBKUK. Së këndejmi, koleksionet janëparaparë të zhvillohet në dy drejtimenë këtë projekt - në pasurimin ekoleksioneve me materiale referale tëmuzikës, dhe me literaturë tëkompozitorëve më të njohur shqiptarëdhe botërorë. Natyrisht, këto dydrejtime do të elaborohen deri në atëmasë sa të lejojnë mjetet financiare nëdispozicion. Së këndejmi, tani në faqene internetit të BKUK-së(www.biblioteka-ks.org), përdoruesvetë muzikës u ofrohen dy burime tëspecializuara e të pasura elektronikemuzikore, Grove Music, Encyclopediaof Popular Music, në të cilat abonimivlen deri në vitin 2010 falë këtijdonacioni nga Raiffeisen Bank.

Në fund, mund vlerësojmë se arritjetdhe përpjekjet për avancimin ehapësirës dhe të shërbimeve në Sektorine muzikës në BKUK po hapin një etapëtë re të zhvillimit e të konsolidimit tëmirëfilltë, profesionalizimit dhe bash -kë punimit profesional.

24


RESTAURIM

BLERTA SLISHANI

Konservimi është lëmi e gjerë,prandaj për të gjithmonë ka çkatë flitet. Vetë proceset nëpër të

cilat kalon materiali për të ardhur nëgjendje të përdorshme janë të gjata. Nërestaurim nuk vlerësohet puna sipasafatit kohor, por e rëndësishme ështëpuna cilësore pa marr parasysh se sazgjat ajo. Një shprehje e vjetër eBesariatit për librat thotë: “i njëjti varrdo të merrte me vete bashke me trupate njerëzve edhe kujtesën e njerëzve, po tëmos ishte libri dhe veprat e artit”. E qëkëtyre veprave t’u shtohet jetëgjatësianuk mjafton vetëm identi fikimi i tyre,por nevojitet intervenimi me kohë, nëmënyrë që e kaluara të jetë me ne.

Ruajtja është punë që e parandalon,ngadalëson, ose e ndal dëmtimin ematerialit bibliotekar ose arkivor.Konservimi është mirëmbajtja e çdomateriali bibliotekar ose arkivor nëgjendje të përdorshme. Restaurimi dhekonservimi është metoda më e mirë eruajtjes së veprës përkatësisht historisëapo të kaluarës. Momenti estetik ështëdora e mjeshtrit që e punon në mënyrëartistike duke e kthyer kohën, tëkaluarën, historinë, si dhe kujtesën tonë.

Materialet që restaurohen kanë vlerëpër të sotmen dhe të ardhmen, sepse atygjendet një pjesë e trashëgimisë sonëintelektuale e kulturore. Kur flasim përkoleksionet e veçanta, ruajtjen dhemirëmbajtjen e tyre e kemi fjalënpikërisht te libri i rrallë dhe i vjetër dhedorëshkrimet.

E kaluara jonë ka qenë e vështirë memundësi të pakta për përkujdesje përlibrat e vjetër, dorëshkrimet, fotografitëdhe monumentet e tjera me vlerakulturore të traditës sonë kombëtare.

Prandaj ne sot mund të krenohemi sekemi arritur të krijojmë dhe ta bëjmëfunksionale Qendrën e Restaurimit dheKonservimit, e cila detyrë themelore karuajtjen dhe kujdesin ndaj koleksionevetë përgjithshme e në veçanti ndajkoleksioneve të veçanta në pronësi tëBibliotekës dhe jashtë saj.

Kjo qendër edhe pse e krijuar qyshherët praktikisht ka filluar së funksionaripara 4 viteve me trajnimet e stafit të sajqë fillimisht u bënë në Arkivin e Kosovësdhe më pastaj në Tiranë, SHBA dheParis.

Vitin e kaluar Qendra e Restaurimitdhe Konservimit është pajisur meaparaturë të re e që është një punë shumëe mirë që është bërë për herë të parë, pasluftës, në BKUK për ketë laboratorrestaurimi.

Të gjitha materialet bibliotekare uekspozohen dëmtimeve nga lagështia,drita, pluhuri, insektet, brejtësit dhedëmtuesit e tjerë, sidomos në vendet kukëto materiale ruhen (depo). Nërrethanat dhe kushtet tona, mbrojtja poredhe restaurimi i materialeve është ikushtëzuar nga furnizimi në vazhdimësime material shpenzues dhe teknik qëçdo herë i përshtatet rrethanave të punësdhe modernizimit të laboratorit.

Procesi i vjetrimit të letrës ështëproblem mjaft i rëndësishëm për tëgjithë ruajtësit e dokumenteve.Meqenëse të gjitha materialet organikejanë vazhdimisht të rrezikuara që tëdëmtohen dhe të shkatërrohen,kuptohet se është vështirë që koleksionetbibliotekare si pjesë e trashëgimisë së njëvendi të ruhen të padëmtuara. Procesi i“vjetrimit natyror”, mund të bëhet më ishpejtuar ose më i ngadaltë në varësi tëkushteve të ruajtjes.

Vjetrimi i letrës ndodh edhe në

kushte të mira të ruajtjes, por shumë mëngadalë. Shkaku kryesor i shkatërrimitnatyror të materialeve bibliotekare ështëkualiteti i letrës e kur kësaj i shtohet faktise, sot çdo ditë e më tepër poshfrytëzohen prodhime jo kualitative tëletrës atëherë kjo e bën punën e ruajtjesedhe më të paparashikueshme.

Kështu letra e vjetër e prodhuar medorë në pjesën më të madhe ështëruajtur deri në kohët tona në gjendje tëmirë. Me kalimin e viteve nxitja eprodhimit masiv ka quar në uljen ecilësisë së mate rialeve përfshirë edheatyre bibliotekare. Mirëpo, me kalimin ekohës letra pëson një vjetrim natyral tëpashmangshëm duke ndryshuar disaveti kimike e fizike të saj.

Letra e përgatitur nga pambuku, liri,kërpi, etj., ose nga tekstilet që përbëhenprej tyre, dallohet me cilësinë, fortësinë,rezistencën ndaj veprimit të dritës,lagështisë natyrore të mjedisit, etj. Kjo idedikohet përmbajtjes së lartë tëcelulozës deri 90%. Kështu letra e vjetëre prodhuar me dorë në pjesën më tëmadhe është ruajtur deri në kohët tonanë gjendje të mirë. Njëkohësisht letra egjysmës së dytë të shek të XIX-të dheshumë lloje të letrës moderne nuk kanëjetëgjatësi. Ky fenomen shpjegohet mepërbërjen kimike të letrës ashtu dhe meprocesin teknologjik të përgatitjes së saj.Deri nga gjysma e parë e shek. të XIX-tëletra përgatitej më tepër nga fibra tekstili,të pambukut dhe lirit. Përmbajtja ecelulozës së pastër në të arrin deri në95%.

Me kalimin e viteve nxitja eprodhimit masiv ka çuar në uljen ecilësisë së materialeve përfshirë edheatyre bibliotekare. Duke filluar nga pjesae dytë e shekullit të XIX-të përpërgatitjen e letrës, filloi të përdorej

RËNDËSIA E MBROJTJES SËMATERIALIT BIBLIOTEKAR

25


RESTAURIM

druri. Përpunimi kimik të cilit inënshtrohej celuloza e drurit gjatëprocesit të prodhimit, e ul fortësinënatyrale të fibrave celulozike, prandajedhe letra e përgatitur nga fibratcelulozike drunore në krahasim me letrate vjetra është më pak e qëndrueshme dhemë e dobët (më pak kualitative).

Është konstatuar se në gjendje shumëtë rëndë në BKUK janë dorëshkrimetorientale dhe librat e vjetër të lidhur melëkurë e për restaurimin e tyre duhettrajtim me materiale më delikate që nuke dëmtojnë ngjyrën, duke pasur para syshse ato janë të shkruara me dorë dhe merëndësi të posaçme në restaurim ështëmbrojtja e shkrimit, e që është rregull përrestaurim d.m.th: ruajtja e origjinalitetit(përshtatja sa më e madhe meorigjinalin), si dhe për rregullimin ekopertinave nga lëkura duhen njënumër i madh i pajisjeve si dhe trajnim istafit jashtë vendit. Po ashtu në gjendjejo të mire janë edhe hartat dhe muzikalettë cilat gjithashtu bëjnë pjesë nëDepartamentin e Koleksioneve tëVeçanta.

Shërbimi i konservimit të librit dheletrës është përgjegjës për stabiliziminkimik dhe tretmanin fizik dhe në tërësipër të gjitha materialet e rralla dhe tëvjetra. Këtu përfshihen: restaurimi dhekonservimi i hartave, atlaseve, dorë -shkrimeve, globeve, gjërave të shtypuradhe vizatimeve, fotografive, dhe mate -riale të tjera të lidhura.

Stafi i kësaj qendre duhet nëvazhdimësi të kërkojë konsultimekëshilla nga specialistë të këtij lëmi përmbikëqyrjen e shërbimit të restaurimitnë bibliotekë dhe të kujdeset në ndarjene punëve të veçanta në shërbimin ekonservimit dhe libërlidhjes. Gjithashtukëshillat dhe konsultat e specialistëvenevojiten në fazën e seleksionimit tëmaterialit për restaurim si dhe përtretmanin që do t’i bëhet më tutje këtijmateriali.

Materiali i dëmtuar kalon nëpër disaprocese pa marrë parasysh se a ështëlibër, gazetë dorëshkrim, etj. Këto

procese janë:- Pastrimi mekanik, heqja e pluhurit në

të thatë; - Dezinfektimi (intervenimi i parë kur

duhet të kryhen);- Dezinsektimi;- Ndarja e fletëve (nëse janë të ngji tura);- Neutralizimi;- Tharja e fletëve dhe rrafshimi i tyre

duke i vendosur në presë;- Restaurimi me dore; - Qepja.

Nëse materiali që restaurohet ështëlibër, atëherë qepja duhet të bëhet mepenj të cilët po ashtu kanë ngjyrë dhetrashësi të ndryshme, restaurimi ikopertinave, shpinës, qosheve, dhe nëfund, pas përfundimit të restaurimit, tëgjitha materialet duhet të ruhen në kutiame kopertina nga kartoni me pHneutrale, duke pasur kujdes që të mosshtrëngohen shumë, sepse mund tëdëmtohen.

Ruajtja e dokumenteve varet nga disakushte, si:- Kushtet e ambientit rrethues;- Cilësia e lëndëve të para prodhuese;- Fatkeqësitë natyrore;- Përdorimi gjatë shfrytëzimit (përdoruesit).

Me rëndësi të posaçme është edhevendosja e librave në rafte, e cila bëhet nëdisa mënyra: në bazë të lëndës, në bazë tëformatit të librit, në bazë të gjuhës, etj.Nëse vendosen librat në bazë të formatit,atëherë ruajtja dhe pastrimi bëhet mëmirë, sepse marrja dhe kthimi në raftin evet është më lehtë dhe më i sigurt.

Për ruajtjen dhe jetëgjatësinë ematerialit bibliotekar siç janë: dorë -shkrime, filmat, mikrofilmat, fotografitëetj., është e rëndësishme të sigurohenkushtet optimale si dhe vendosja nëkutia special për këto materiale.

Me kalimin e kohës në laboratorin ekonservimit u futën shumë metoda tëreja duke u ikur, aq sa është emundshme, metodave klasike. Por,varësisht se çfarë materiali është në pyetjetë punohet edhe metodat ndryshojnë (tëreja apo të vjetra), mirëpo pa marrëparasysh çfarë metodash përdorim,

duhet të kemi kujdes në këto çështje:- Nuk bën të kryhet asnjë proces i cili e

dëmton ose e dobëson materialin që epërpunojmë, si dhe nuk bën tëndërrohen proceset e parapara;

- Në kohën e rregullimit të dorë shkrimitapo dokumentit nuk guxojmë që tëmënjanojmë asgjë, të dëmtojmë ose tëfshehim diçka me interes në doku ment,dorëshkrim apo libër që d.m.th. asnjëshkronjë, asnjë pjesë me vlerë aponumër, datë, etj, nuk guxon tëmënjanohet (dëmtohet);

- Është më së miri që restaurimin e letrësta bëjmë me letër, të pergamenit mepergamenë, e të lëkurës me lëkurë;

- Para se të fillohet me konservim duhet qëçdo objekt (libër, dorëshkrim, gazetë,revistë, hartë, etj.), ta fotografojmë;

- Librin (materialin) e fotografojmë fletëpër fletë. Të gjitha fletët e librit apodorëshkrimit, nëse nuk janë tënumëruara, duhet të numërohen dhesecila pas restaurimit të vendoset nëvendin e vet;

- Në inventarin e konservimit duhet tëshënohet gjendja e materialit para dhepas konservimit, si dhe intervenimet qëjanë bërë (kryer) në atë material;

- Pas përfundimit të punës duhet të shë -nohet mënyra e punës, mjetet të cilatjanë përdorur, ashtu që të lehtësohetpuna e konservatorit tjetër kur tënevojitet të intervenohet në atë libërose material herën tjetër.

Prej materialeve të cilat janë restauruarnë Qendrën e Restaurimit dheKonservimit, nga fillimi e deri më tash -pra qe katër vite, prej kura ka filluarpunën kjo Qendër, janë gjithsej 117, prejtyre libra të rrallë dhe të vjetër - 31, revista- 18, gazeta - 38, dorëshkrime - 28,pamflete - 2, kalendar - 1, telegram - 1.

Do të duhej përkrahje e vazhdu -eshme nga të gjitha institucionet tonaduke pasur parasysh vlerën tejet tëmadhe që ka ky shërbim në ruajtjen ematerialeve me vlerë kombëtare e të cilatnë vazhdimësi janë të rrezikuara.

26


BIBLIOTEKA DHE PUBLIKU

LUTFIE HOTI

Profesioni bibliotekar, sikurseedhe çdo profesion tjetër,duhet të komunikojë me

publikun ngase vetëm kështu mundta bindë atë se punët dhe detyrat eveta i kryen në mënyrën më të mirënë pajtim me obligimet profesionale.Kur dëshirohet mendimi profesionalmbi ndonjë çështje profesionale përtë cilën është interesuar publiku,atëherë për një mendim të tillëshpeshherë pyeten ekspertë profesi -onalë, si dhe përfaqësues tëasociacioneve profesionale nga fushae bibliotekarisë.

Në këtë drejtim një rol të veçantëluajnë, përveç bibliotekës, edhe aso -ciacione të rëndësishme që janëpjesë e preokupimeve bibliotekare,të cilat mund të krijojnë njëpasqyrë të rëndësishme përbibliotekat dhe bibliotekarët, roline profesionit të bibliotekarit nëpublik, i cili me she mbullin e vetështë i përgjegjshëm karshinevojave të publikut për informim.

Për rolin, detyrat dhe qëllimet eveprimtarisë bibliotekare duhetflitet qartë, haptas dhe thjesht. Përkëto qëllime dhe këto detyra ështëshkruar shumë në literaturën përbibliotekarinë dhe bibliotekat dhetë gjithë pajtohen se roli dhemisioni i bibliotekave do të duhej tëzhvillohej në përputhje me nevojate publikut, që nënkuptonpërcjelljen e ndry shimeve socialedhe teknologjike të shoqërivemoderne, të cilat, gjithashtu,mundësojnë nxënien e njohurivemë të mira, pra të ngritjesprofesionale të stafit bibliotekar.

Kjo është e lidhur edhe mesensibilitetin e shoqërive demo -kratike, për nevojën dhe të drejtën eindividit për informim, rëndësinë dherolin e bibliotekës në shoqëri, mbipërmirësimin e shërbimeve, nxitjen elirisë intelektuale, përca ktimin ebashkëpunimit ndërbibliotekar, zbati -min e teknologjisë informative nëbiblioteka etj..

Biblioteka rol të rëndësishëm kanë bartjen e mendimeve dheqëndri meve profesionale mbi disaçështje që i interesojnë publikut, icili përdor shërbimet bibliotekare.Duke u nisur nga kjo, parashtrohetpyetja se cili është roli i bibliotekësnë mes dijes dhe publikut, çkaduhet bërë dhe cilat institucioneduhet të angazhohen që bibliotekatë jetë një institucion kulturor earsimor me epitetin Lider përfitimin e dijes dhe të lidhjes direktnë mes dijes dhe publikut nëshoqëritë demokratike.

Bibliotekat ndërtojnë imazhin evet duke zhvilluar dhe promovuarveprimtarinë e vet, duke përhapurnë publik ide dhe informacione samë të freskëta mbi punën e vet dheduke prezantuar njohuri të reja.

Piter Brofi në librin ”Bibliotekanë shekulli 21”, thotë se thelbi ibibliotekës është që të jetë nëqendër të vëmendjes në mesinformacionit dhe përdorimit, nëmes atij që jep informacionin dheatij që e shfrytëzon atë informacion,dhe se bibliotekë e suksesshmemund të jetë ajo bibliotekë e cilaudhëheqë me shërbimet e veta,ashtu që maksimalisht ta rrisëfitimin e dijes. Në këtë kontekst, të

ndihmuara nga zhvillimi i lartëteknologjik, me grumbullimin einformatave, me krijimin e degëvetë ndryshme shkencore, bibliotekatdo të duhej të ndërmarrin një detyrëpërgjegjëse të liderit për të gjithakëto kërkesa, për proceset edukativedhe arsimore, të komunikimit,krijimit të lidhjeve kulturore dhemulti disiplinare. E gjithë kjo pritetnga një bibliotekë, por a janë këtonë gjendje të përballen me këtosfida. Në një vend në konsolidim siKosova, pozicioni i bibliotekës dhebibliotekarit do të duhej përmi -rësohej nëpërmjet një angazhimi tëtë gjithë strukturave qeveritare eintelektuale (akade mike), meqëcilësia në arsim është e kushtëzuaredhe nga niveli i zhvilli mit dhepasurimit të bibliotekave mekoleksione dhe hapësira të përshta -tshme për punë - sa ato arrijnë t’upërgjigjen kërkesave të publikut, nëveçanti nxënësve, studentëve dhestafit mësimdhës në nivele tëndryshme shkollimi. Një rol tëveçantë, përveç institucioneve për -gje gjëse shtetërore, mund të luajëedhe shoqëria civile - organizatatjoqeveritare, të cilat do të mund tësensibilizonin dhe të ndihmoninnëpërmjet projekteve të bashkëpu -nimit me bibliotekat e të gjithatipave, meqë dihet se bibliotekëfunksi onale dhe e suksesshmemund të jetë ajo bibliotekë e cilaështë pike fillestare e marrjes sëinformacioneve dhe fitimit të dijes.Pra, duke besuar se biblioteka ështënjë vend i cili mbledh dhedistribuon të gjitha informatat te tëgjithë njerëzit pa dallim gjinie,

SFIDAT DHE ROLI I BIBLIOTEKËSPËRBALLË PUBLIKUT

27


BIBLIOTEKA DHE PUBLIKU

moshe race apo kombësie, duhet t’undihmohet bibliotekave që ato t’upërgjigjen nevojave dhe kërkesave tëgjithë popullsisë dhe të gjithakategorive.

Bibliotekaria si lëmi ka hyrë nëtrendin e ndryshimeve të mëdha, ekushtëzuar para se gjithash me rritjene zbatueshmërisë së teknikës kom -pju terike, me rritjen e prodhimit tëlibrave dhe informa cionit si dhe tëlloj-llojshmërisë së kërkesave tëpërdoruesve në një demokratizim tëshpejtë të shoqërisë. Në këtëkontekst, çdo ditë e më shumë punajonë (pra e bibliotekarit) dhemarrëdhënia ndaj përdoruesit iekspozohen syrit të publikut.

Të jesh një bibliotekar i mire, eshpresoj se ky edhe është qëllimiynë, nuk është gjithmonë lehtë,

sepse bibliotekari në njërën anëduhet të jetë i njoftuar me të gjithandryshimet dhe risitë të cilat kanëtë bëjnë me informacionet dhepërpu nimin e informatave, por ngaana tjetër duhet edhe të ketëshkathtësi për punë me përdoruesitd.m.th. duhet të jetë “mjeshtër” përinfo rmata dhe komunikim mepublikun. Tashmë kemi të bëjmëme bibliotekat elektronike(katalogimi elektronik, librat dheperiodiku elektronik, botimetmultimediale), dhe evoluimi ishpejtë i teknologjive informative,kërkon angazhim dhe dije për t’ipërballuar me sukses bibliotekarikërkesat e përdoruesve - morinë epyetjeve dhe dilemave në kërkim,meqë biblioteka sot nuk janë vetëmdepo të thjeshta të librave, por

institucione që ofrojnë një moriformash të informacionit e tëkoleksioneve. Pra, për veprimtarinëprofesionale të bibliotekarëve ështëmëse e nevojshme një shkathtësi nëofrimin e informacioneve, aftësi tëbashkëpunimit - të dialogut mepërdoruesin dhe, në këtë rast,bibliotekari është në një rrethanë tëre për të perceptuar vëmendshëmafinitetet dhe rolin e tij, për t’iugjetur në ndihmë përdoruesit dhekërkesave të tij shumë specifike.Prandaj, nga bibliotekari referal -formati i tij i dijeve dhe kërkimeve,sot kërkohet një kulturë e veçantëpër të ditur si të tkurrë ose si tëzgjerojë kërkimin në burimeelektronike - në atë që është kërkesëe përdoruesit për shërbim të shpejtëe të saktë.

28


BIBLIOTEKA DHE MEDIA

BERAT DAKAJ

Kultura ka zanafillën në kohën ekrijimit të njeriut, por prejard-hja e fjalës kulturë, si fjalë dhe

si nocion, është me origjinë romake.Kultura ka lindur nga kulti, burimet esaj janë sakrale. Ajo lindi në afërsi tëaltarëve dhe sipas natyrës së sajorganike ishte e ndërlidhur me jetënreligjioze. Kështu ishte edhe në kul-turat e mëdha antike, në kulturëngreke, kulturën mesjetare dhe kul-turën e Rilindjes së hershme.

Fjala “kulturë” rrjedh prej fjalës“colere”, që do të thotë të kultivosh, tëbanosh, të përkujdesesh, të ruash.Teoricieni Ali Bullaç thekson se ele-menti më i rëndësishëm i kulturësështë gjuha – sistemi i simboleve i cilishërben për informimin dhe kuptiminndërnjerëzor. “Pa gjuhën nuk mund tëzhvillohet asnjë institucion dhe vlerëshoqërore”, shkruan ai. Pra, nga kykontekst mund të shkoqisim edhe njëpërkufizim tjetër logjik për nocionin(më shumë se fjalë) kulturë, e cila,domosdo që nënkupton dhe ngre pasvetes njerëz, veshje, tradita, objekte efenomene të ndryshme, të zakonshmee të pazakonshme nga e tërë bota.

Mirëpo, kjo kulturë mbarëbotërore,e këtillë çfarë shtrihet në të gjithënatyrën e njerëzit, në gjërat e bukura etë mira, mund “të kërcënohet kur tëgjitha objektet dhe sendet e kësaj bote,të prodhuara prej së tashmes ose tëkaluarës, trajtohen si funksione tëthjeshta të procesit jetësor të shoqërisë,sikur ato të ekzistonin vetëm për t’ipërmbushur disa nevoja, dhe për këtëfunksionalizim është thuajse pa vendtë thuhet nëse nevojat në fjalë janë tënjë niveli të lartë ose të ulët”, konsta-ton sociologu Hannah Arendt në lib-rin eseistik “Ndërmjet të shkuarës dhetë ardhmes”. Atëherë çfarë u dashkabërë? Forma më e mirë për aktivitetet

kulturore dhe për çdo aktivitet të akë-cilit institucion është komunikimi ityre me publikun nëpërmjet mediave.

POR, ÇDO TË THOTË KULTURË?Disa përkufizime të ndryshme për

nocionin kulturë janë dhënë në kohëtë ndryshme, por ruajtja e thelbit tësaj mbetet përherë e njëjtë. EugenUnesco në kulturë gjente veçoritëmateriale dhe shpirtërore, intelek-tuale dhe emocionale, që e karakteri-zojnë shoqërinë ose ndonjë grupsocial.

Përveç artit dhe letërsisë, kulturapërfshin edhe stilet jetësore, të drejtatthemelore të njeriut, sistemin e vler-ave, traditën dhe besimin… Pra, kul-tura është ajo që i ofron njeriut hori-zont shikimesh dhe përsiatjesh mbivetveten. Është ajo që na bënë qenienjerëzore, të arsyeshme dhe të for-muara moralisht.

Por, të lexojmë se çfarë shpjegimijep fjalori enciklopedik shpjegues përnocionin: “Kulturë, - tërësia e arrit-jeve të një populli dhe të gjithë njerëz-it, në fushën e prodhimit dhe nëzhvillimin shoqëror e mendor; shkallae këtyre arritjeve dhe e këtij zhvilliminë një etapë të caktuar; fusha e zhvil-limit shoqëror që përfshin krijimtar-inë e gjithanshme në gjuhë, në art, nëletërsi, në shkencë dhe në tërë jetënshpirtërore”.

E studiuesi Claude Levi-Strauss, nënjë ese të tijën “Bota si koalicion kul-turash”, ka shkruar: “Qytetërimibotëror nuk mund të jetë ndryshepërveçse koalicion kulturash në për-masa botërore, të cilat ruajnë origji-nalitetin e vet”. Kurse shkrimtari gjer-man Herman Hese thotë se qëllimi ikulturës është “promovimi i aftësivedhe veprave të veçanta, por ajo nandihmon t’i japim një kuptim jetëssonë, të kuptojmë të kaluarën dhe tapresim krahëhapur të ardhmen”.

DIALOGU NDËRKULTUROR MEDIUMI, BIBLIOTEKA, PUBLIKU

Por nga ky kontekst kulturor është ipashmangshëm ai medial/politik.Publicisti i njohur shqiptar, BrankoMërxhani, vë në dukje se “çdo shoqërishfaq dy vullnete sociale. E para ështëkultura, e dyta është politika”.

Në kulturën tonë, dhe përgjithësishtbotërore, në masë ta madhe ka ndikuarkultura mediale (gazeta më pak, inter-neti, televizioni më shumë).Teoricienët e gazetarisë (studimeve tëkomunikimeve masive) sot çdoherëkontekstin kulturë, shoqëri e zhven-dosin në lidhje mediale se, janë mediatato që përçojnë te çdo publik mesazhinqoftë sociologjik, kulturor, letrar, poli-tik etj. Pra, i tëri ky raport mund të jetëi ndërsjellë ose kunfliktuoz nëse “medi-umi është ai që kontrollon dhe përcak-ton përmasat dhe formën e veprimevee raporteve njerëzore”.

Mediat përcjellin informata përngjarje të ndryshime, për mënyrën esjelljes së çdo individi ose institucioni.Edhe Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës nëpërmjetrevistës “Biblioletra” përpiqet ta mbajënjë komunikim më të afërt me pub-likun. Ajo nëpërmjet kësaj reviste, ecila botohet katër herë në vit, përgatitraportet e aktiviteteve dhe të ngjarjevetë bibliotekës. Gjithashtu, BKUK-janëpërmjet adresës elektronikewww.biblioteka-ks.org jep informa-cione për të gjitha ato aktivitete qëzhvillon. Po në këtë adresë jepen infor-macione shumë të zgjeruara për his-torikun e bibliotekës, për ligjet e bib-liotekave, për stafin e bibliotekës, përdepartamentet e bibliotekës etj.

Por, Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës sot i mungonnjë katalog (qoftë i shtypur qoftë elek-tronik) për librat e rinj që blen dhe qëi dhurohen, i cili do të ishte i rëndë-sishëm nëse do të shoqërohej mendonjë recension të shkurtër për përm-bajtjen e librit.

KULTURA, BIBLIOTEKA, MEDIA

29


RECENSION

ADIL OLLURISHEMSEDIN MORINA

Libri i Mr. Tahir Foniqit “Tipet ebibliotekave në Kosovë: 1944-1986”, i botuar në vitin që lamë pas

(2008), është një kontribut që ka rëndës-inë e vet për zhvillimin e bibliotekarisë nëvendin tonë. Një libër jo voluminoz (dikurreth 100 faqe), në të cilin me pak fjalëjanë thënë shumë gjëra, ku pasqyrohenfazat e zhvillimit të bibliotekave nëKosovë.

Ky libër i Foniqit ndahet në pesëkapituj, të cilët trajtojnë probleme tëndryshme nga njëri-tjetri: 1. Tipat e bib-liotekave në Kosovë; 2. Struktura e kolek-sioneve të bibliotekave; 3. Struktura epërdoruesve (lexuesve) të bibliotekave; 4.Kuadrot bibliotekare dhe rregullimi pro-fesional i bibliotekave; 5. Veprimtariaarsimore e kulturore e bibliotekave. Por,kapitulli më i rëndësishëm, përmendimin tonë, është kapitulli i parë, icili ka më shumë material se sa katër tëtjerët, si dhe është më domethënësi.

Kur themi më domethënësi kemiparasysh faktin se në këtë kapitull keminjë tipologji dhe histori të formimit tëbibliotekave te ne. Madje, mund tëthemi me plotë bindjen se ky është studi-mi i parë tipologjik mbi bibliotekat qëbëhet nga ndonjë studiues shqiptar.Është histori sepse këtu jepet një kro-nologji e saktë e formimit të institucion-eve të para bibliotekare në Kosovë.Lidhur me këtë, Foniqi saktëson se bib-liotekat e para që janë hapur në Kosovëjanë bibliotekat sindikale, të themeluaranga punëtorët e ndërmarrjeve tëndryshme, të cilët edhe ndihmonin nëmënyrë materiale, duke siguruar librapër pasurimin e fondeve të këtyre bib-liotekave. Po ashtu, mund të themi se kjonismë solide e sindikalistëve është njëhap që i paraprinë zhvillimit të këtijaktiviteti bibliotekar, duke u pasuarkështu me hapjen e bibliotekave publike

nëpër qytete e treva të ndryshme të ven-dit tonë, për t’u kurorëzuar me hapjen eBibliotekës Popullore dhe Universitare tëKosovës (sot Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës). BPUK-ja, edhepse ka dilema rreth vitit të themelimit,është hapur në qytetin e Prizrenit, për t’uzhvendosur pastaj në Prishtinë. Kjo bib-liotekë u zhvillua në dy faza, ku në fazëne parë, nga viti 1945 deri në vitin 1952,është quajtur Biblioteka Krahinore,ndërsa në fazën e dytë, që është fazë erithemelimit dhe fillon nga viti 1961,merr emrin Biblioteka PopulloreKrahinore, ku pas hapjes së Universitetittë Prishtinës në vitet ’70 ajo merr emrinBiblioteka Popullore dhe Universitare eKosovës. Duhet pasur parasysh se Mr.Tahir Foniqi në këtë libër flet për zhvil-limin e tipave të bibliotekave deri nëvitin 1986, andaj në këtë libër nuk flitetpër fazën kur asaj i ndërrohet emërtiminga Biblioteka Popullore në BibliotekëKombëtare (BKUK).

Foniqi, përveç për këtë bibliotekë, fletedhe për tipe të tjera të bibliotekave, siçjanë bibliotekat publike të qyteteve tonakryesore, pastaj flet për bibliotekat efëmijëve, të cilat funksionojnë në kuadërtë bibliotekave publike. Lidhur me këtë,ai e merr si shembull ilustrues bib-liotekën “Përrallat”, e cila është degë eBibliotekës Ndërkomunale “HivziSylejmani” të Prishtinës. Ai më pas fletedhe për tipa të tjerë, si bibliotekatlëvizëse, bibliotekat universitare, ku nëkëtë kuadër hyjnë bibliotekat e fakul-teteve dhe bibliotekat e shkollave të lartapedagogjike. Pastaj, këtu flitet edhe përtipin e bibliotekave speciale, ku autorimerr si shembull Bibliotekën e Muzeut,Bibliotekën e Institutit Albanologjik tëPrishtinës, Bibliotekën e Fabrikës“Ramiz Sadiku” në Pejë.

Kapitulli vijues trajton tema tëndryshme që kanë të bëjnë me struk-turën e koleksioneve bibliotekare, kuspikaten temat, si struktura e koleksion-eve të librit, struktura e koleksioneve të

librit sipas gjuhëve, struktura e librit tëbibliotekave publike sipas KUD-it,struktura e periodikut etj. Në kapitulline tretë flitet për kuadrot e bibliotekavedhe rregullimin profesional të bib-liotekave, ku vlen t’i përmendim disanjësi tematike mbi skedarët e BibliotekësPopullore, si skedari publik alfabetik,skedari publik sistematik dhe skedariintern alfabetik i përdoruesit. Në tëkatërtin flitet veçanërisht për organiz-imin e brendshëm të BPUK-së, kuFoniqi na shpjegon për seksionet që kanëekzistuar në të (sot shumica e këtyre sek-sioneve janë shndërruar në departamentenë BKUK), siç janë seksioni i punëve tëpërbashkëta, seksioni për përpunimin eveprimtarisë bibliotekare, seksioni përpasurimin e fondeve, seksioni i bibli-ografisë, seksioni i periodikut etj.Ndërsa, në të pestin Foniqi na informonpër veprimtaritë arsimore e kulturore tëbibliotekave, siç janë ekspozitat e librit,veprimtaria botuese e bibliotekave,ligjëratat nga fusha e bibliotekarisë,mbrëmjet letrare, promovimet e libritetj.

Mr. Tahir Foniqi, punonjës shumëv-jeçar i Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare, ka botuar një sërë librashstudimor në fushën e bibliotekarisë dhebibliografisë, si: “Tema nga bibliotekaria”,“Bibliografia e revistës Koha: 1978-1989”, “Monografi për BibliotekënNdërkomunale të Prizrenit (bashkautor)”dhe “Kërkime bibliografike”. Ai, poashtu, njihet edhe si poet dhe prozator kuka botuar një sërë vëllimesh me poezi,tregime dhe novela. Po ashtu, në korpusine tij krijues një vend të rëndësishëm zëedhe monografia “Dueti legjendar”, e cilai kushtohet rapsodëve tanë të shquar, Salie Feriz Krasniqi.

Përfundimisht, mund të themi se libri“Tipet e bibliotekave në Kosovë: 1944-1986”, është një nga librat e tij më tërëndësishëm, ngaqë në të trajtohen temadhe probleme të shumanshme nga fushae studimeve bibliotekare. Pra, Foniqi i kadhënë kësaj fushe një studim historikdhe tipologjik, për të cilin ia vlen të flitet,të trajtohet, por edhe të mësohet nga aipër rrjedhën kronologjike të formimit tëinstitucioneve bibliotekare dhe për dal-limet që ekzistojnë ndërmjet këtyre insti-tucioneve.

TIPOLOGJI DHE HISTORIE BIBLIOTEKAVE(Mr. Tahir Foniqi: “Tipet e Bibliotekave në Kosovë: 1944-1986”, BKUK, 2008)

30


BIBLIOTEKA

SAHADETE SADIKAJ

Qyteti i Prizrenit kishte fatinqë të jetë vend ku janëthemeluar shumë institu-

cione të Kosovës, ndër to edhe bib-lioteka. Kur flasim për kohën ethemelimit të bibliotekave, rëndomu referohemi shkrimeve tëndryshme, që japin dëshmi për ekzis-timin e tyre qysh herët. Dëshmitëpër ekzistimin e bibliotekave nëPrizren japin vitin 1513, me bib-liotekën e Suzi Çelebiut.

Ndërsa, në shekullin e 20-të, nëkohën e zhvillimeve historike dhepolitike, që lidhem kryesisht me fatine shqiptarëve, më datën 25.12.1944themelohet biblioteka e parë nëKosovën e pas Luftës së DytëBotërore. Dy vjet më pas bibliotekakaloi në Prishtinë, e njohur meemrin Biblioteka Popullore (tashBiblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës).

SEKTORËT E BIBLIOTEKËS Biblioteka Ndërkomunale e

Prizrenit, në fillimet e para ka funk-sionuar si bibliotekë pa sektorë tëveçantë, me koleksione të përbashkë-ta për të gjithë profilet e lexuesve. Nëvitin 1956, është formuar Sektori iFëmijëve, pastaj më vonë edhe sek-torë të tjerë. Tash bibliotekaaktivitetin e vet e zhvillon nëpërmjetfunksionimit të këtyre sektorëve:Sektori i fëmijëve, Sektori i të rrit-urve, Sektori i përpunimit, Sektori ihulumtimit dhe zhvillimit, Sektori ileximit, Sektori i internetit, Sektori iperiodikut, Fondi i vendlindjes,Këndi Amerikan (i formuar ngaAmbasada Amerikane), Liberbusi /Infobusi (donacion i Fondacionit për

Shoqëri të Hapur), si bibliotekëlëvizëse, e cila frekuenton 21 fshatratë ndryshme, në mesin e tyre edhefshatra, në të cilat nuk ka bibliotekat.

Në kuadër të Sektorit të për-punimit, ka filluar aplikimi i pro-gramit të automatizuar bibliotekarALEPH 500, ku kanë filluar njësitë epara të përpunohen në Modulin ekatalogimit. Funksionimi i këtij pro-grami është mundësuar falë ndihmëssë BKUK, ndërsa ekziston projektipër zgjerimin e këtij programi bren-da vetë Bibliotekës Ndërkomunale tëPrizrenit si dhe në biblioteka komu-nale e shkollore.

FONDI I BIBLIOTEKËSPasurimi i fondeve të bibliotekës

kishte faza të caktuara zhvillimi, poredhe telashe. Fillimisht, zhvillimi ifondeve të Bibliotekës Ndërkomu -nale të Prizrenit u nis me një numërtë vogël librash, po pastaj pati rëniedhe ngritje, të cilat u kushtëzuan ngazhvillimet politike në Kosovë. Nëshumicën e fazave të zhvillimit tëkësaj biblioteke, fondet u pasuruannë përputhje më kërkesat e për-

doruesve dhe të nevojave arsimore tëvendit.

Nga të dhënat e përgjithshme përfondin e librave - numrin e ekzem-plarëve, sipas gjuhëve, të nxjerra nëfund vitit 2007, del se në gjuhënshqipe janë - 45101 ekzemplarë, nëgjuhën serbe - 25442, në gjuhënboshnjake 2175, në gjuhën turke7808, si dhe në gjuhë të tjerabotërore 7764, që do të thotë se nëfondin e përgjithshëm të bibliotekësjanë gjithsej 88290 ekzemplarë .

Mirëpo, duke e pasur parasyshpasurimin e fondeve gjatë vitit 2008,numri i përgjithshëm i ekzemplarëvelibër ka kaluar 90-mijëshen. Poashtu, në kuadër të pasurimit tëfondeve me lloje të tjera të materi-aleve bibliotekare, BibliotekaNdërkomunale e Prizrenit, posedonedhe një numër të CD, DVD, kase-tave etj.

Kjo bibliotekë është e pasur edheme tituj librash e dorëshkrimesh tëvjetra. Një numër të konsiderueshëmtë këtyre librave, biblioteka ka arriturt’i grumbullojë dhe t’i ruajë në

BIBLIOTEKA NDËRKOMUNALE E PRIZRENIT (Historiku dhe perspektivat)

Viti

1944

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2007

Nr.librave

3000

4930

19761

43184

50200

52190

63591

88290

Tabela 1 – Të dhënat periodike të pasurimit të koleksioneve (1944 – 2007)

31


BIBLIOTEKA

fondet e saja. Për shumë nga titujt etjerë tashmë janë marrë informacionpër vendndodhjen e tyre.

NUMRI I LEXUESVE DHE STRUKTURA E LEXUESVE Numri i përdoruesve që marrin

informacione apo shërbehen mekoleksionet e kësaj biblioteke për çdovit është në rritje, edhe pse në njëqytet siç është Prizreni me një numërnë rritje të popullsisë, kjo hapësirë ebibliotekës është shumë e vogël përt’i plotësuar kërkesat, duke pasurparasysh se këtë biblioteke e frekuen-tojnë të gjitha moshat e lexuesve.

VEPRIMTARIA BOTUESEBiblioteka Ndërkomunale e

Prizrenit, veprimtarinë botues e kafilluar në vitin 2004. Botimet janë tëkarakterit promovues por edhe kul-turor e arsimor. Deri më tash bib-lioteka ka botuar 6 tituj, ndërsa priteqë së shpejti të nxjerrë në nga botimiedhe dy tituj të rinj. Titujt e botuarderi më tani janë: “Monografia e bib-liotekës”, “Puhiza lirike I”, “Puhizalirike II”, “Libra të Rrallë”, “Rrugëtimfjalësh”, “Ndize dritën e mendimit”.

RRJETI I BIBLIOTEKAVE TË PRIZRENIT Biblioteka Ndërkomunale e

Prizrenit mbikëqyrë punën dheaktivitetin e një sërë bibliotekave qëjanë të shtrira përreth rajonit tëPrizrenit. Pra, në kuadër tëmbikëqyrjes së proceseve të zhvillim-it dhe menaxhimit, përfshihen:Biblioteka e Dragashit/Sharit - mebibliotekat e fshatrave: Brezne,

Bresan, Bellobrad, Brod, Krushevo;Biblioteka e Suharekës/Therandës -me bibliotekat e fshatrave: Nishordhe Mushtisht; Biblioteka eMalishevës me bibliotekën në Kijevë;Biblioteka në Mamushë; Bibliotekanë Gjonaj; Biblioteka në Zym, si dhebibliotekat universitare dhe shkol-lore, të cilat janë në kuadër të qytetittë Prizrenit.

AKTIVITETET E BIBLIOTEKËS Duke e vlerësuar rolin e bibliotekës

në aspektin i misionit të saj informues,

edukativ dhe kulturor, bibliotekaorganizon shumë aktivitet për tëpërmbushur kërkesat dhe nevojat epërdoruesve, duke organizuar semi-nare të ndryshme me karakter bib-liotekar, takime me shkrimtarë, pro-movime të librave, ligjërata me profe-sorë të ndryshëm vendorë dhendërkombëtar, trajnime për punëtorëtë bibliotekave si dhe për arsimtarë të

shkollave të ndryshme, përcjellje të fil-mave dhe materialeve të ndryshmepërmes CD-ve, DVD-ve, si dhekomentim të materialeve të shikuara,orë për mësim të gjuhëve të huaja, orëbashkëbisedimi me psikologë, mjekëetj.. Pra, të gjitha këto aktivitete bib-lioteka i organizon duke u bazuar nëkërkesat dhe nevojat e punëtorëve tëbibliotekës, si dhe të përdoruesve të tëgjitha moshave.

KUSH NDIHMOI BIBLIOTEKËNBiblioteka edhe pse nën mbikëqyr-

jen financiare të Ministrisë sëKulturës, nga e cila edhe financohet,për realizimin e projekteve tëndryshme apo edhe për pasurim tëfondit bibliotekar, gjatë këtyre vitevetë fundit është ndihmuar nga:Ambasada Amerikane nga e cila edhevazhdon të ndihmohet , AmbasadaZvicerane, OSBE në Prizren,Fondacioni për Shoqëri të HapurSooros, UNHCR, OSI Budapest,KFOR-i turk, KFOR-i gjerman,BKUK; po ashtu edhe nga shumëdashamirë të librit, të cilët bibliotekësi dhuruan një numër të madh tëlibrave apo edhe bibliotekat e tyre siçështë rasti i z. Bedredin Isaja, i cili bib-liotekës i dhuroi më shumë se 2050libra, z. Yll Zajmi, i cili bibliotekës idhuroi një numër të vlefshëm të titu-jve të vjetër dhe të rrallë etj.

Tabela 2 - Numri dhe struktura e lexuesve si dhe numri i njësive libër, që janë përdorur gjatë vitit 2007

Biblioteka e Suzi Çelebiut në Prizren (1513)

32


OPINION

Kaluan shtatë vite studime, ekjo në memorien time kapmomentet dhe kohen e

shtatë ditëve të zakonshme, pra kohaikën dhe kalon shumë shpejt, pormomentet më interesante për këtëmbetën kujtimet me njerëzit e veçan-të dhe po ashtu me vendin jo tëzakonshëm. Të gjitha këto vite studi-mi i kam kaluar dhe sfiduar melexim, sepse leximi është formim sëpari shpirtëror e pastaj intelektual.Shtatë vite lexim dhe përqendrim nëinstitucionin e dijes, kulturës,BKUK, kjo për faktin se (BibliotekaKombëtare dhe Universitare eKosovës) disponon mbi 2 milionëekzemplarë të materialeve bib-liotekare, që do të thotë se vlerësohetndër bibliotekat shumë të pasura metituj materialesh fushash dhe llojeshtë ndryshme.

Pra, shkaku i përqendrimit timpër shtatë vite lexim në BKUK ështëi shumëfishtë, por unë do t’i theksojdisa. Në fillim të vitit të parë tëstudimeve fillova të interesohem përnjë vend të përshtatshëm për lexim,një vend që të ofron qetësi dhe ngro-htësi emocionale, ndërsa që qetësinëe ofron ambienti, ndërsa ngrohtësinëstafi bibliotekar. Në fillim e kishashumë të vështirë, sepse ishin kon-taktet e para me njerëz që kurrë nuki kisha njohur, ndërsa që dëshira përt’u bërë përdorues i BKUK-së ishte emadhe. Vullneti im për dije i tërhoqipara meje të gjitha barrierat.Anëtarësimi im në BKUK më sollirezultate të kënaqshme, meqë ambi-enti ishte i qetë dhe po ashtu literatu-ra, si element esencial i studimeve,ishte në nivelin e kënaqshëm. Pra,BKUK ishte vendi ku mund të gjejemundësinë e leximit dhe të kërkimit.

Kaloi viti i parë i studimeve dhe

ambientimi në BKUK e mori rolin eshtëpisë sime, kjo për faktin se mefillimin e vitit të dytë, me disa ngapunonjësit e BKUK-së kisha krijuarafri për shkak të komunikimit me tagjatë kërkimeve që bëja në bib-liotekë. Një ditë nga BKUK moraedhe një motivim - të drejtën që njëvit të plotë të shërbehem falas me tëgjitha mundësitë që ka Bibliotekabrenda. Pra, mora kartelën falas përnjë vit leximi dhe kjo më gëzoi.

Vitet ikin shumë shpejt, pormomentet më të mira mbetën nëkujtesën tonë, e kujtimet e mirajapin dashuri. Janë këto kujtime tëleximit në BKUK, të cilat sjellin pas-taj dëshirën e shkrimit dhe dashurinëe kujtimit për çastet më të mira gjatënxënies së dijeve. Ky shkrim për kuj-timet e mia në BKUK, përveç rik-thimit të kujtimeve të dikurshme,kujtime që shënjojnë një kohë qëpërmbushin motivin për rrugëtimin

jo të lehtë drejt së ardhmes, ështëedhe një ndjenjë që i jep kujtimitemocion.

E gjithë kjo kohë leximi në BKUKështë dëshira për të lidhur kohën nëbinomin e saj, pra kohën sinkronike,kohën e fillimit drejt formimit ditur-or dhe atij shpirtëror dhe kohënaktuale, diakronike tani si plotësimdhe përvetësim i njohjeve formuese.Bashkimi i kohëve nëpërmjetshkrimit ngjall forcë dhe vetëbesim,në ballafaqimin e jetës së njeriut nëkohën tonë “moderne”. Shtatë vitelexim, janë shtatë vite kujtimi e mba-mendjeje nëpër labirintet e dijeve melibra, si dhe miqësive me njerëz - bib-liotekarë, të cilët të udhëzojnë në çdoçast në kërkimet nëpër skedarët, qëpërbëjnë çudinë e referencialitetit nëversione të ndryshme, për të cilënshumë herët të duhet edhe durimimiqësor i bibliotekarëve referalë.

Fitim Veliu

SHTATË VITE LEXIM NË BKUK

33


AKTUALITETE

Jordani (Amman), 10-13 janar 2009

Ditët nga 10-13 janar 2009,mund të quhen "Ditët eKosovës në Jordani", duke

u bazuar në shtypin jordanez, i cilipërcolli dy ngjarje të mëdha kultur-ore: promovimin e "Antologjisë sëpoezisë bashkëkohore të Kosovës",hartuar dhe përkthyer nga MuhamedMufaku, e cila u botua këto ditë ara-bisht në Amman, si dhe ekspozitën“Dorëshkrimeve arabe në Kosovë",projekt i Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës, e cila u hapdhe u promovua në dy universitetejordaneze.

Promovimi i "Antologjisë sëpoezisë bashkëkohore të Kosovës ubë më 10 janar 2009 në hapësirën eShtëpisë Botuese "Azminah", drejtori së cilës është shkrimtari jordanezme reputacion në botën arabofoneIljaz Farkuh dhe në prani të dy poet-ëve të prezantuar në këtë Antologji:Sali Bashota dhe Basri Çapriqi.

Këtë Antologji e përgatiti prof.Muhamed Mufaku dhe përfshiu 17poetë të Kosovës: Enver Gjerqeku,Din Mehmeti, Besim Bokshi,Muhamed Kërveshi, FahredinGunga, Azem Shkreli, RrahmanDedaj, Ali Podrimja, MusaRamadani, Ibrahim Kadriu, YmerShkreli, Eqrem Basha, Flora Brovina,Sabri Hamiti, Edi Shukriu, SaliBashota dhe Basri Çapriqi.

Në promovim kanë marrë pjesëakadamikë, shkrimtarë, përkthyes egazetarë të Jordanisë. Promovimiështë hapur nga shkrimtari IljazFarkuh, i cili ka përshëndetur këtë

ndërmarrje kulturore që po bëhet nëbashkëpunim me Ministrinë eKulturës në Kosovë, duke shpresuarse kjo do të hapë perspektivë për njo-hje të mirë të kulturës bashkëkohoretë Kosovës me botimin e veprave tëtjera në vitet që vijojnë.

Kryetari i PEN Qendrës sëKosovës - Basri Çapriqi, ka folur përkrijimtarinë letrare në Kosovë, dukeu ndalur veçanërisht për zhvillimin epoezisë shqipe në situata dhe rrethanatë caktuara kohore, si dhe për formate bashkëpunimit kulturor midisKosovës dhe Jordanisë, duke marrë sishembull botimin e kësaj Antologjie.

Nga pala jordaneze, ka folurshkrimtari dhe përkthyesi i special-izuar në Ballkan Ismail AbuBanadora, i cili ka veçuar rëndësinë ekësaj iniciative për të prezantuar samë mirë Kosovën në aspektin kultur-or, duke falënderuar punën shumëv-jeçare të autorit Mufaku në pro-movimin e Kosovës në aspektin his-torik dhe në atë kulturor që krijonnjohje reciproke.

Në këtë promovim ka folur edhepoeti i njohur jordanez - Najef AbuUbajt, duke theksuar vlerat origjinaleqë ka poezia kosovare e prezantuar nëkëtë Antologji.

Autori i Antologjisë M. Mufakuka falënderuar botuesin për botimine kësaj Antologjie, duke theksuarrolin e kulturës në ngritjen e uravemidis popujve. Në fund, poetët jor-danez Hajtham Sarhan dhe OmarHalifa, kanë recituar disa nga vjer-shat e kësaj Antologjie që është prit-ur me interesim të madh nga të pran-ishmit.

* * *Aktiviteti i dytë - i organizuar në

Amman, më 11 janar 2009, ishtehapja e ekspozitës "Dorëshkrimearabe në Kosovë", e mbajtur në ambi-entet e Bibliotekës Universitare tëUniversitetit Al Al-Bajtit në veri tëAmmanit.

Në ceremoninë solemne, ekspoz-itën e kanë përuruar rektori i këtijuniversiteti prof. Nabil Shavakfa dhedrejtori i BKUK-së prof. Sali Bashota.Në këtë ekspozitë është prezantuarKatologu në dy gjuhë shqip-arabisht,si dhe 50 ballina të dorëshkrimevearabe në Kosovë, të cilat datojnë ngashekulli XIII dhe që kanë përmbajtjehistorike, gjuhësore, kulturore, fetare.

Me rastin e kësaj ekspozite, rektoriprof. Shavakfa ka pritur mysafirët ngaKosova në një takim të veçantë, meç'rast ka shprehur gatishmërinë përbashkëpunim të gjerë në shumë fushame Universitetin e Prishtinës,Bibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Kosovës, si dhe meinstitucione të tjera arsimore, kultur-ore, shkencore të Kosovës.

Më 12 janar 2009 e njëjta ekspoz-itë është hapur në Bibliotekën eUniversitetit Filadelfia të Ammanit.Edhe këtu, ekspozita ka zgjuar njëinteresim të jashtëzakonshëm ngaprofesorë dhe studentë të këtij univer-siteti. Përfaqësuesit nga Kosova janëpritur nga rektori i këtij Universiteti, icili ka treguar interesim përbashkëpunim me Universitetin ePrishtinës.

Gjatë këtyre ditëve qëndrimi, gaze-tat e përditshme të Jordanisë: a-Rai,Addustur, al-Gad, kanë përcjellë meinteresim këto aktivitete.

PROMOVOHET KULTURA EKOSOVËS NË JORDANI

34


AKTUALITETE

Prishtinë, 12 shkurt 2009

Drejtori i BKUK-së dr. SaliBashota, më 12 shkurt2009, priti në një vizitë

zyrtare Drejtorin e BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëMaqedonisë - z. Mile Bosheski mebashkëpunëtorët e tij.

Në takimin e tyre është biseduarpër organizimin e veprimtarive tëndryshme me karakter trajnues përstafin e dy bibliotekave, pastaj përpërmirësimin e shërbimeve bib-liotekare sipas standardeve më tëreja ndërkombëtare, si dhe për

shërbimet e veçanta në bibliotekanacionale. siç janë: katalogu elek-tronik, qarkullimi, huazimi ndër-bibliotekar, shërbimi i konservimitdhe i restaurimit të librit dhe sido-mos krijimi i BibliotekaveDigjitale.

Gjithashtu, në këtë takim ështëbiseduar edhe për sistemet më tëavancuara bibliotekare që i posedonBKUK, siç janë: sistemi i sigurisë sëlibrit (sistemi bibliotekar RFID),sistemi i transportimit të libravepërmes teknologjisë më moderne,me ç’rast delegacioni maqedonasmori pjesë në prezantimin praktik

të këtyre sistemeve, të cilat janë nëfunksion që disa vite në BKUK.

Kohë më parë BibliotekaKombëtare dhe Universitare eKosovës dhe Biblioteka Kombëtaredhe Universitare e Maqedonisëkanë filluar bashkëpunimin nëfushën e bibliografisë. Bazë e këtijbashkëpunimi është projekti iBKUK-së: “Libri shqip: Bibliografiaretrospektive 1944-1984”, me ç’rastBiblioteka Kombëtare dheUniversitare e Maqedonisë ka ofru-ar një ndihmesë të madhe në sig-urimin e disa botimeve që kanë tëbëjnë me këtë projekt.

Ratkofc (Rahovec), 26 janar 2009

Departamenti për ArsimiminBibliotekar i BKUK-së vijontë ofrojë ndihmë në për-

punimin, si dhe në pasurimin e kolek-sioneve edhe të bibliotekave shkollore.

Më 26 janar të këtij viti, me rastin epërurimit të bibliotekës së shkollës sëmesme “Xhelal Hajda” në Ratkofc(Rahovec), nga BKUK, përkatësisht

Departamenti për ArsimimBibliotekar janë dhuruar 134 tituj tëlibrave. Gjatë kësaj vizite janë vlerësuarmundësitë për pasurimin edhe më tejtë koleksioneve të kësaj biblioteke dhepër mundësitë e aftësimit të stafit përpërpunimin dhe sistematizimin ekoleksioneve.

Kjo ndihmë e BKUK-së ështëvlerësuar nga nënkryetari i komunës sëRahovecit, z. Xhevdet Duraku, si dhe

drejtori i kësaj shkolle, z. IbrahimUkaj, të cilët kanë ofruar përkush-timin e tyre për të ndihmuar në pajis-jen e kësaj biblioteke me inventarë dhekompjuterë.

***Carrallukë (Malishevë), 11 shkurt 2009

Biblioteka Kombëtare dheUniversitare e Kosovës - Departamentipër Arsimim Bibliotekar, i ka dhuruar268 tituj të librave shkollës fillore”Hilmi Hoti” të Carrallukës(Malishevë) dhe po ashtu ka ofruarndihmë profesionale në përpunimindhe klasifikimin e koleksioneve bib-liotekare. Kjo shkollë dhe biblioteka esaj, gjatë luftës në Kosovë ishte djegur.Në objektin e ri të shkollës, është kri-juar hapësirë e veçantë për bibliotekëne shkollës, fondi i së cilës është duke upasuruar me tituj të rinj.

Drejtori i shkollës, Ibrahim Ukaj, kafalënderuar BKUK-në për ndihmë nëpasurimin dhe përpunimin e koleksioneve.

Ramize Bajraktari

DREJTORI I BIBLIOTEKËS KOMBËTARE DHE UNIVERSITARE TË MAQEDONISË NË BKUK

BKUK NË SHËRBIM TË BIBLIOTEKAVE SHKOLLORE

Përurimi i bibliotekës së shkollës së mesme “Xhelal Hajda” në Ratkofc

35


AKTUALITETE

Prishtinë, 17 mars 2009

Drejtori i BibliotekësKombëtare dhe Universitaretë Kosovës dr. Sali Bashota,

më 17 mars 2009, ka pritur në njëvizitë zyrtare Ambasadorin eRepublikës së Kroacisë në Prishtinë -Dr. Zlatko Kramaric mebashkëpunëtorët e tij. Gjatë këtijtakimi drejtori i BKUK-së dr.Bashota i ka shprehur falënderimepër kontributin që ka dhënë dhe jepKroacia në Kosovë në shumë drej-time, duke kërkuar që të vijohet njëbashkëpunim në fushën e kulturës,sidomos në nivel të BibliotekaveKombëtare të të dy shteteve, nëpërm-jet projekteve konkrete.

Ambasadori i Kroacisë ka shprehurgatishmërinë e bashkëpunimit kultur-or dhe arsimor midis institucioneve tëkëtyre dy shteteve, duke inkurajuarfaktin se bashkëpunimi në këto fusha

është me mjaft interes edhe për vetështetin kroat, pasi që popullsia e tretëmë e madhe në shtetin kroat janëshqiptarët, dhe se tanimë është duke upunuar rreth kontakteve në mes të dyministrive të Arsimit të dy vendeve.

Ideja për krijimin apo hapjen e njëKëndi të Librit të Kosovës në një tëardhme në Bibliotekën Kombëtare

dhe Universitare të Kroacisë ështëmbështetur fuqishëm ngaAmbasadori i Kroacisë në Prishtinë.

Në fund të këtij takimi, ështëmirëpritur një bashkëpunim konkretnë mes Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës dhe BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKroacisë.

Cyrih, 3-6 mars 2009

Drejtori i BKUK, Dr. SaliBashota me bashkëpunëtorëte tij, nga 3-6 mars 2009,

kanë pasur një vizitë zyrtare nëBibliotekën Qendrore të Cyrihut dhenë Bibliotekën Unversitare të InstitutitFederal Zviceran për Teknologji ETH.

Bashkëpunimit midis BibliotekësKombëtare dhe Universitare tëKosovës me Bibliotekën Qendrore tëCyrihut është përqendruar në disafusha, e veçmas në sistemin e automa-tizuar bibliotekar Aleph 500, duke e

ditur faktin se këto dy Biblioteka kanëtë njëjtin program dhe bashkëpunimime Bibliotekën Qendrore të Cyrihutnë këtë drejtim është mjaft imirëseardhur për BKUK-në. Gjatëkësaj vizite është bërë demonstrimipraktik i shumë moduleve të admin-istrimit të programit, të pasurimit,katalogimit, qarkullimit, nga stafi pro-fesional i Bibliotekës Qendrore tëCyrihut dhe Bibliotekës Universitaretë Institutit ETH.

Në takimin e Drejtorit të BKUK-së- Dr. Sali Bashota me zv. drejtorin -Christoph Meyer, është biseduar për

prioritetet dhe planet e veprimit nërealizimin e projekteve konkrete midiskëtyre dy institucioneve. Puna do tëfillojë në projektin e përbashkët“Scopes 2009-2012”, që përfshinbashkëpunimin shkencor në mesEvropës Lindore dhe Zvicrës.

Gjithashtu delegacioni nga BKUKka vizituar edhe Bibliotekën e InstitutitFederal Zviceran për Teknologji ETH,me ç’rast kanë pasur takime me drej-torin Dr. Wolfram Neubauer, ku ështëbiseduar për mundësinë e bashkë -punimit në shumë projekte.

Përgatiti: Diana TOPALLI

DREJTORI I BKUK-së NË BIBLIOTEKËN QENDRORE TË CYRIHUT NË ZVICËR

AMBASADORI I REPUBLIKËS SË KROACISË NËPRISHTINË VIZITON BKUK-në

Dr. Sali Bashota dhe Dr. Zlatko Kramaric Ambasador i Republikës sëKroacisë në Prishtinë

DORËSHKRIMET ARABE NË KOSOVËS: KATALOG. PRISHTINË: BKUK 2008, 61 F.

Nevojën e kamotshme të lexuesit që të ketë një pasqyre mbi dorëshkrimet arabe tëcilat gjinden të shpërndara nëpër bibliotekat personale apo institucione fetare earsimore, e ka plotësuar në njëfarë mase botimi nga BKUK, i një katalogu me këtodorëshkrime, i hartuar nga Ismail Ahmeti, Nehat Krasniqi dhe Qemajl Morina, ititulluar: “Dorëshkrimet Arabe në Kosovës”. Ky katalog është me interes të veçantë,sepse synon t’i paraqesë opinionit shqiptar si dhe atij arab, vlerat më të ndritura tëhistorisë së kulturës dhe të qytetërimit të përbashkët që kanë krijuar këta popuj gjatëhistorisë. Koha e datimit të këtyre dorëshkrimeve, përfshinë periudhën që ngashekulli XIII e gjerë në shekullin XVIII. Katalogu “Dorëshkrimet Arabe në Kosovës” ka 61 faqe dhe është i përbërë prej 50njësive me shtrirje tematike e kronologjike, si: Hadhith dhe sire (biografi); Fikh dhejurispodencë islame; Akaid, filozofi, tesavuf; Gjuhësi dhe letërsi arabe; shkenca shoqërore dhe Shkenca natyroredhe mjekësi. Çdo dorëshkrim i prezantuar në këtë katalog, përmban të dhëna të shkurtra bibliografike: emrine autorit, titullin e veprës, emrin e kopjuesit dhe vitin e kopjimit. Me një fjalë, katalogu është i pajisur meaparaturën elementare shkencore dhe përfill parimet e organizimit metodologjik shkencor të një katalogu tëmirëfilltë. Vlera e këtij katalogu, qëndron edhe në faktin se të gjithë titujt e dorëshkrimeve të prezantuara,përmbi përshkrimin bibliografik, disponojnë edhe me nga një faqe të skanuar të dorëshkrimit, e cila i jep kuptimmë të plotë katalogut.

CENSORI I PËRSOSUR: OSE DORACAK PRAKTIK I LUFTËS KUNDËR LIBRAVE TË DËMSHËM DHE AUTORËVE TË TYRE. PRISHTINË: ERA 2002, 260 F.

Ilirologu dhe një nga studiuesit më të njohur të historisë dhe fatit të librit,arbëreshi i Zarës Aleksandër Stipçeviq, prezanton para lexuesit librin e radhës mbicensurën, por kësaj radhe si masë preventive kundër librave të dëmshëm dheautorëve të tyre. Libri i studiuesit A. Sipçeviq: “Censori i përsosur ose doracak praktiki luftës kundër librave të dëmshëm dhe autorëve të tyre”, është përkthyer nga gjuhakroate në atë shqipe, me mjeshtëri nga publicisti Augustin Palokaj. Në fakt, kylibër, i hartuar në formë të doracakut, përmbledh udhëzime e shembuj të shumtënë lidhje me atë që çka duhet të bëjë pushteti shtetëror për ta parandaluarkeqpërdorimin e fjalës së shkruar nga elementet e pandërgjegjshëm dhe profiterëte ndryshëm. Autori i përshkruan masat sistematike, të cilat pushteti, në periudhatë ndryshme historike, i ka ndërmarrë për pengimin e librave të dëmshëm, sistemetë cilat shpesh kanë qenë aq efikase, saqë ka qenë e pamundur në treg të paraqitetndonjë libër, i cili te lexuesi i ardhshëm do të ndikonte negativisht. Në këtë studim një rëndësi e veçantë i kushtohet kontrollit të punës së shtypshkronjave dhe botuesve; obligimi iregjistrimit të botuesve, gazetës, revistës etj., pranë organeve kompetente; dënimi i botuesve dhe redaktorëve tëpadëgjueshëm; ciklostilit dhe fotokopjimit si mjete për keqpërdorimin dhe shumëzimin e librave; roli dhepërgjegjësia e redaktorit si censor; roli dhe përgjegjësi a recensentit si censor. Autori ofron edhe udhëzime se siduhet të veprohet me librat e dëmshëm, ku në mesin e masave që duhet ndërmarrë, nëse libri i tillë arrin tëbotohet, përmendet: spastrimi dhe përmirësimi i librave, përmirësimi i librave nga vetë autori, nga censura,spastrimi i librave gjatë përkthimit, pengimi i shpërndarjes dhe leximit të librave të dëmshëm e deri te asgjësimii librave të dëmshëm. Në kuadër të kësaj, potencohet edhe roli i bibliotekave publike në luftën kundër librave tëdëmshëm.Libri, gjithsej ka 260 faqe të konceptuara në katër kapituj dhe me nëntituj të hartuar sipas tematikave përkatëse.

GJON BERISHA

36 BOTIME


Documents

· PDF filefrançeskajvet ka autor Ernest Koliqin. Ai, siç dihet, bëri tipologjinë e dy shkollave (rrymave) letrare shkodrane, gege; e jezuitvet dhe e françeskajvet, duke pasur