Kabanata 1

Ang Suliranin at ang Kaligiran nito

Lahat tayo ay binubuklod ng wika. Ito ang naging pasaporte ng bawat

isa sa kanyang pakikipagtalastasan at pakikipagkumonikasyon saanmang

dako siya mapunta. Dahil dito, nakikilala ang pagkaindibidwal ng isang

nilalang sa kanyang wikang ginamit. Bagaman nagkakaiba tayo ng

lenggwaheng ginamit, pinag-iisa pa rin tayo ng iisang wika.

Sanligan ng Pag-aaral

Nakabatay ang pagkakaroon ng varayti at varyasyon ng wika sa

paniniwala ng mga lingwist ng pagiging heterogeneous o pagkakaiba-iba ng

wika (Saussure, 1916) at "hindi kailanman pagkakatulad o uniformidad ng

anumang wika", ayon kay Bloomfield (1918). Dala ito ng nagkakaibang

pangkat ng tao na may iba't ibang lugar na tinitirahan, interes, gawain, pinag-

aralan at iba pa. Sa pagdaan ng panahon nagiging ispesyalisado ang mga

gawain at tungkulin ng tao at ito ay nagreresulta sa pagkakaiba-iba ng kultura

at wika na siyang nagiging panukat sa progreso ng tao (Roussean, 1950).

Ang mga pagkakaibang ito sa wika ay nagbunga ng iba't ibang pagtingin,

pananaw at atityucl dito kaugnay ng di pagkakapantay-pantay ng mga wika

pati ng mga tagapagsalita,kultura at sibilisasyon (Constantino, 2000).

Ayon kay Henry Gleason, isang linggwista, ang wika ay isang

masistemang balangkas na sinasalitang tunog na pinili at isinaayos sa

paraang arbitraryo upang magamit sa komunikasyon ng mga taong nabibilang

sa isang kultura. Nakapaloob dito ang ilan sa mga pangunahin at

pandaigdigang katangian ng wika. Maliban sa pambansang wika na Filipino

kasama ng mahigit 100 na katutubong wika, ginagamit rin dito sa ating bansa

ang mga wikang banyaga tulad ng Ingles, Mandarin, Fookien, Cantonese,

Koreano, Kastila, Espanyol at Arabe. Ngunit sa paglipas ng panahon unti-unti

na ring nakakalimutan ang ilan sa mga wikang ating ginagamit. Ito ay marahil

sa kadahilanang mahina ang pundasyon ng wika sa kinabibilangang kultura.

Dagdag ni Austero et al (1999) mula kay Gleason na “ang wika ay

masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na isinaayos sa paraang

arbitraryo. Ang mga tunog ay hinugisan/binigyan ng mga makabuluhang

simbolo (letra) na pinagsama-sama upang makabuo ng mga salita na gamit

sa pagpapahayag.” Dagdag naman nina Mangahis et al (2005) na ang wika

ay may mahalagang papel na ginagampanan sa pakikipagtalastasan. Ito ang

midyum na ginagamit sa maayos na paghatid at pagtanggap ng mensahe na

susi sa pagkakaunawaan.

Napili ng mananaliksik na pag-aralan ang tungkol sa wikang katutubo

ng Ata-Manobo at Bagobo upang mas lalong maipabatid ang kahalagahan ng

wika sa buhay ng bawat indibidwal. Upang higit na mauunawaan ang kariktan

ng mga wikang ito batay sa ponolohiya, morpolohiya at sintaksis nito.

Ang wika ay isang makapangyarihang instrumento sa

pakikipagtalastasan at pakikipag-usap upang maipabatid ang ating mga ideya

sa paraang emosyonal, intelektuwal, moral, sosyal, pisikal at maging ispiritwal

na pagpapahalaga. Masasabi na ang wika ay may malaking papel sa buhay

ng isang indibidwal sapagkat kung walang wika, walang komunikasyon. Ang

komunikasyon ay ang pinagsama-samang kaalaman at opinyon na mahalaga

upang magkaunawaan, makatulong sa negosasyon, sa paghahatid ng

impormasyon at pagsagot sa mga kuro-kuro sa pamamagitan ng analisasyon.

2

Bilang mamamayan, obligasyon natin na payabungin ito sapagkat simbolo ito

ng pagkakaunawaan at pagkakaisa ng bawat mamamayan ng bansa.

Paglalahad ng Suliranin

Ang pag-aaral na ito ay naglalayong paghambingin ang katutubong

wikang Ata-Manobo at Bagobo batay sa:

1. Ano ang pagkakaiba ng wikang Ata-Manobo at Bagobo batay sa

1.1 ponolohiya

1.2 morpolohiya, at

1.3 sintaksis nito ?

2. May pagkakaiba ba ang wikang Ata-Manobo at Bagobo batay sa

2.1 diin

2.2 bilang

2.3. panghalip

2.3 pandiwa

2.4 pangngalan

2.5 pang-uri, at

2.6 ekspresyon?

3

Kaugnay na Literatura at Pag-aaral

Ayon kay Santiago (1979) ang bawat pangkat ng mga taong

naninirahan sa isang bansa, bayan, pook o pamayanan ay may sariling

kultura. Ang kultura, sa payak na kahulugan, ay ang karunungan, sining,

literatura, paniniwala, at kaugalian ng isang pangkat ng mga taong

mananahanan sa isang pamayanan. Ang bawat pangkat ng mga taong may

sariling pangangailangan. Sa wikang ito nasasalamin ang mga mithiin at

lunggatiin, pangarap, damdamin, kaisipan o saloobin, pilosopiya, kaalaman,

at karunungan, moralidad, paniniwala at kaugalian ng mga mamamayan.

Ang kultura at wika, samakatuwid, ng isang pamayanan ay dalawang

bagay na hindi maaaring paghiwalayin. Alalaong baga, masasabing may wika

sapagkat may kultura, sapagkat kung walang kultura ay saan gagamitin ang

wika?

Anupa’t ang bawat wika ay angkop na angkop sa kulturang

kinabubuhulan nito. Magagamit din ng isang wikang hindi katutubo sa isang

pamayanan ngunit ito’y hindi magiging kasimbisa ng wikang likas sa nasabing

pook. Sa katotohanan, ang ganitong pangyayari at malimit maganap sa mga

bansang nasasakop ng ibang bansa. Natural lamang na pairalin ng

mananakop ang kanyang sariling wika sa mga nasasakupan.

Ang pag-aaral sa mga wika sa Pilipinas ayon kay Constantino (1972;

tingnan din ang Asuncion-Lande 1970), ay mapapangkat sa tatlong panahon:

Panahon ng mga Kastila, Panahon ng mga Amerikano, at Panahon ng

Kalayaan o Kasalukuyang Panahon. Ang Panahon ng Kastila ay nagsimula

noong ikalabing-anim na daantaon at natapos noong ikalabinsiyam na

daantaon. Ang panahon ng mg Amerikano ay nagsimula noong ikalabinsiyam

4

na daantaon at natapos noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang

Panahon ng Kalayaan ay masasabing nagsimula noong 1946, pagkatapos

makamit ng Pilipinas ang kanyang kalayaan.

Ang pag-aaral sa mga wika sa Pilipinas, ayon kay Scheerer (1918) ay

isinagawa ng mga misyonerong Kastila na karamihan ay mga paring Heswita

at Dominikano sa layuning mapabilis ang pagpapalaganap ng kristiyanismo

sa dakong ito ng daigdig. Napatunayan ng mga misyonerong Kastila na higit

na madali ang sila ang mag-aaral sa mga katutubong wika kaysa ang amga

‘Indios ‘ ang turuan ng wikang Kastila. Ganito ang naging karanasan ng mga

misyonerong Kastila sa Timog at Hilagang Amerika. (cf. Phelan 1955). Kaya’t

nang dumating sa Cebu noong Pebrero 13, 1965 ang anim na paring

Augustian, kasama ni Adelantado Miguel Lopez de Legaspi, ay gayon nga

ang kanilang isinagawa sa papalaganap ng relihiyong Katoliko Romano.

Ang itinuturing na pinakadahilan kung bakit napabilis ang pag-aaral sa

mga wikang katutubo noong panahon ng kastila ay ang pagkakahati-hati ng

kapuluan sa apat na Orden noong 1594, bilang pagsunod sa kautusan ni

Haring Felipe II. Ang pagkakahati-hati ay gaya ng sumusunod: Ang

Kabisayaan ay hinati sa mga Augustinian at Jesuitas. Ibinigay din sa mga

Augustinian ang Ilocos at Pampanga. Ang mga Intsik at mga lalawigan ng

Pangasinan at Cagayan ay ibinigay sa mga Dominican. Ang mga Franciscan

naman ang pinangasiwa sa kabikulan. Ang Katagalugan ay hinati rin sa apat

na Orden. (Phelan,1955).

Ayon kay Constantino (1972), ang pag-unlad ng aghamwika sa

Pilipinas pagkatapos ng ikalawang Digmaang Pandaigdig ay

5

naimpluwensyahan ng tatlong mahahalagang pangyayari. Ang una ay ang

pagtatatag sa Pilipinas ng “Summer Institute of Linguistics’ noong 1953. Mula

noon ay marami nang mga linggwistikang misyonero na kasapi sa nasabing

organisasyon ang nagtungo rito sa Pilipinas at nagsagawa ng mga pagsusuri

sa iba’t ibang wika at wikain sa kapuluan. Ginamit ng mga linggwistang ito

ang kanilang natutuhan sa higit na maunlad na paaralan ng linggwistika sa

Estados Unidos.

Sa kasalukuyan, ang pag-aaral sa mga wika sa Pilipinas ay

masasabing isinasagawa ng iba’t ibang pangkat ng mga linggwista. Ang

pinakamalaki at pinakamalaganap sa mga ito ay ang sangay sa Pilipinas ng

“Summer Institute of Linguistics. Masasabing higit na pinag-uukulan ng pansin

ng pangkat na ito ang mga wikang di gaanong malaganap. Isinasalin sa mga

wikang ito ng nasabing pangkat ang Bibliya at iba pag mga babasahing

pangrelihiyon.

Maraming magkakaibang dayalekto sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas,

isa o dalawang dyalekto para sa bawat pangkat ng Pilipino sa iba’t ibang

sulok ng bansa. Ang dayalekto   ng mga tao sa Pilipinas ay batay sa lugar,

panahon at katayuan sa buhay. Kahit na may isang pambansang wika ang

Pilipinas, iba-iba parin ang ginagamit ng mga mamamayan dito. Ilan sa mga

dayalekto ay ang Ilokano, Kapampangan, Bisaya at marami pang iba. Ang

ibang dayalekto din naman ay may iba’tibang klaseng dayalekto (subdialect)

pa. Halos lahat naman ay marunong magsalita ng wikang Filipino pero may

mga Pilipino pa ring hindi gaanong marunong magsalita ng Filipino, ang iba

nga’y ni hindi man lang marunong magsalita ng pambansang wika.

6

Batayang Teyoretikal at Konseptwal

Ang pag-aaral na ito ay nakabatay sa teorya ni Baltazar (1977), ang

katutubong wika ng mag-aaral ay dapat maging kasangkapan sa pagsusuri

ng mga suliranin at ang pangunahing tungkulin ng mga mag-aaral ay ang

pagkakaroon ng ganap na kasanayan sa sistema o paraan ng wika sa

paaralan.

Ang istrukturang topograpiya ng Pilipinas batay sa arkipelago ang

sanhi ng pag-usbong ng iba‘t ibang wika ng bansa. Ayon kay Yap (2010), ang

Pilipinas ay binubuo ng mahigit 170 lenggwahe. Ang bawat pangkat ay

gumagamit ng kani-kaniyang katutubong wika at ipinagmamalaki nila ito.

Ang wika kay ay nagkakaiba ayon sa kultura, lipunan, komunidad na

kinabibilangan ng tao. Kung Bibliya (cf. THE WAY 1972) naman ang ating

pagbabatayan tungkol sa kung papaano lumaganap ang wika, Genesis 11:1-9

ay ganito ang nasasaad:

Pagkatapos ng delubyo o malaking baha, ang mga angkang nagmula

kay Noah ay dumami nang dumami at lumaganap pagawing silangan. Noong

panahong iyon ay iisang wika lamang ang sinasalita ng lahat ng tao. Sa

patuloy na paghahanap ng mga tao ng mabuting pook na mapaninirahan ay

natuklasan nila ang lupain ng Babilonya. Doon sila nagsimulang magtatag ng

isang lunsod. Nagsimula rin silang magtayo ng isang napakataas ng

templong-tore ay isang bantayog na sumasagisag sa kanilang palalo at

walang-hanggang paghangad.

Nang bumaha sa kalupaan ang Diyos ay nakita Niya ang templong-

toreng itinatayo ng mga tao. Iniisip Niya na kung patuloy na magkakaroon ng

isang wika ang mga tao, sila ay manatiling nagkakaisa at maaaring dumating

7

ang panahon na wala nang maging katapusan ang kanilang pagiging labis na

mapaghangad. Ang nasabing tore ay palatandaan ng palalong paghahangad

ng mga tao na mapalapit sa Diyos, at sa dakong huli’y mapantayan at

malampasan ang Kanyang kapangyarihan. Kaya’t ang ginawa ng Diyos ay

binigyan Niya ang mga tao ng iba’t ibang wika upang sila’y hindi

magkaunawaan. Nang hindi na nagkakaunawaan ang mga tao ay nagsimula

na silang magkawatak-watak at kumalat sa buong daigdig. Ang lunsod at

templong-tore na kanilang itinatayo, mula noon, ay nakilala sa tawag na

Lunsod ng Babel at Tore ng Babel na ang ibig sabihin ay “City of Confusion”

at “Tower of Confusion” sapagkat doon nakaranas ang mga tao ng pagkalito,

pagkakagulo, at pagkakawatak-watak nang sila’y bigyan ng Diyos ng ibat’

ibang wika.

Sina David at Healey (1962) ng Summer Institute of Linguistics ay

nagsagawa ng pananaliksik tungkol sa kung papaano lumaganap sa Pilipinas

ang iba’t ibang wikang ating nakilala sa ngayon

. Sila’y naniniwala na mahahati sa tatlong panahon ang malakihang

paglaganap sa kapuluan ng mga wikang buhat sa angkang Malayo-Polinesyo.

Noong 700 B.C. ang “Philippine Stock” ay nahati sa tatlo: “Northern

Philippine Family’, “Southern Philippine Family”, at Pangasinan. noong 200

B.C., ang “Northern Family” ay muling nahati sa hindi kukulangin sa tatlo: (1)

ang mga wika sa Lalawigang bulubundukin (Ifugao, Kankanai, Bontoc), (2)

Ilocano at ang mga wikang lumaganp sa kahabaan ng Ilog Cagayan (Kalinga,

Tinggian, Isneg, Ibanag, Atta, Gaddang, Agta), (3) at Inibaloi.

Ang “Southern Philippine Family,” noong 100 B.C., ay nahati sa mga

sumusunod na pangkat ng wika: Sambal, Tagalog, Pampangan, Bicol,

8

Cebuano, Butuanon, Surigao, Kalangan, Mansaka, Batak, Cuyunon,

Maranao, Maguindano, Binukid, Dibabaon, Western Bukidnon Manobo,

Sourthern Bukidnon Manobo, Subanun, atb.

Noong 1100b.C., ang “Philippine Superstock” ay nahati sa Philippine

Stock” at iba pang wika sa Timog Luzon, tulad ng Ivatan, Ilongot, Baler

Dumagat, atb. At noong 1300 B.C., ang malalaking pangkat ng mga wikang

kilala sa uring Proto—Indonesian ay nahati sa “Philippine Superstock,”

“Southern Mindanao Family (Bilaan, Tagabili, at Maaaring kasama rito ang

Tiruray), “ at isang angkan na kasama ang Malay at ang “Chamic Family” ng

Vietnam.

Iba naman ang kay Conklin (1952) ay pinangkat niya ang ilang wika sa

Pilipinas sa dalawa: Iloko-type at Tagalog-Type, batay sa korespondensya ng

mga tunog at iba pang katangiang panglinggwistika. Ang Ilocano at

Pangasinan ay isinama niya na pangkat ng Iloko-Type, samantalang ang

Tagalog, Bicol, Hiligaynon, at pati na Cebuano at Waray ay kasama sa

pangkat ng Tagalog-Type, ang Kapampangan ay nasa pagitan ng dalawang

pangkat na ito.

Ang isa pang pagtatangka sa pagklasipika ng mga wika sa Pilipinas na

ginamitan din ng lexicostatictics ay ang kina fox, Sebley at Eggan (1953).

Gumawa sila ng panimulang glottochronology para sa Katimugang Luzon.

Ang glottochronolocy ay isang paraan ng pagtaya kung anong petsa o

panahon nahiwalay ang mga anak na wika sa kanilang inang wika at

gayundin, kung ano-anong petsa nagkahiwa-hiwalay o nagkawatak-watak

ang nasabing mga anak na wika pagkatapos mahiwalay sa inang wika. Sang-

9

ayon sa kanila, ang halos lahat ng mga wika sa Katimugang Luzon. matangi

sa Ilongot, ay mapapangkat lamang sa isa. Ang ‘Northern Luzon Type, anila

pa, ay mahahati pa rin sa mga sumusunod: (1) ‘Northern Division’, 92)

“Central Division’, 93) ‘Southern Division, at (4) Southern Divison.’

Ang isinagawang pag-aaral ni Dyen, kinikilalang pinakapangunahin

linggwista ng wikang Malayo-Polinesyo, sa mga wikang Austronesian (cf.

Contantino 1972) ay mababanggit din dito. Lexicostastical din ang paraang

ginamit ni Dyen. Kasama sa kanyang pag-aaral ang 60 wika sa Pilipinas.

Nahahawig sa isinagawang pag-aaral nina Thomas at Healey ang naging

resulta ng pag-aaral ni Dyen na malapit ang relasyon ng Tagalog at

Kapampangan. Sinasabi niyang higit na malapit ang Taglaog sa Cebuano at

Kuyunon kaysa Kapampangan.

Sabi ni Abadilla malaki ang nagawa ng wika sa paghugis ng

kamalayan (conciousness) ng kaisipang Pilipino. Ang kailangan ang wikang

sarili upang ang tatak ng sarili ay manatili (Romulo). Ayon kay Vygotsky ang

wika ay ginagamit ng tao sa pag-iisip sa pagproseso ng kaalaman. Ang wika

ay isang penomena o pangyayari ng lipunan nandoon na ang wika. Anuman

ang umiiral at nabigyang kahulugan bilang mensahe ng komunikasyon ay

wika. Wika ay simbolo o letra, kilos, senyales, busina at iba pa (Creole). Ang

wika ay masistemang balangkas ng sinasalitang tunog na pipili at isinasaayos

sa paraang arbitraryo upang magamit ng mga taong nabibilang sa isang

kultura (Gleason).

Narito ang mga iba pang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng wika.

1. Teoryang Bow-wow

10

Mula kay Max Mveller na isang aleman. Ayon sa kanya, ang wika ay

nagsimula buhat sa paggaya ng tao sa mga tunog ng kalikasan tulad ng

langitngit ng kawayan, lagaslas ng tubig at ihip ng hangin. Tinatawag din iton

Onomatopiya.

2. Teoryang Ding-dong

Naksaad dito sa teorya na bawat bagay ay may sariling tunog na

kumakatawan dito. Halos katulad ito ng Bow-wow subalit may bahagyang

kaibahan sapagkat hindi lamang ang tunog mula sa kalikasan ang sinasaklaw

ng Ding-dong kundi maging ang tunog ng mga bagay na likha ng tao tulad ng

“tiktak” ng orasan, huni ng tuko, uwak, palaka, ibon at tunog ng kampana.

3. Teoryang Ta-ta

Ayon dito ang wika ay nagsimula sa paggaya sa mga galaw ng

katawan ng humahantong sa koordinasyon ng bibig at dila.

Halimbawa ay ang pagkumpas ng kamay nang pataas at pababa

tuwing magpapaalam at ang pag-iling upang magpahayag ng hindi pagsang-

ayon. Ang Ta-ta ay nagmula sa salitang Pranses na nangangahulugang

paalam. Tinatawag din itong muestra.

4. Teoryang Yo-he-ho

Nagsimulang makabuo ng mga salita ang tao sanhi ng mga tunog na

kaniyang nauusal tuwing siya ay gagamit ng matinding puwersa sa

pagbubuhat ng mabibigat na bagay.

5. Teoryang Pooh-pooh. 88

11

Ang tunog na naiibulalas ng tao dala ng matinding takot, galak, sakit at

iba pa pang emosyon ang siyan pinaniniwalaang pinagmulan ng wika.

Kung minsan ay sadyang hindi natin maiwasang umusal ng mga tunog

tuwing tayo ay nasa ilalim ng matinding emosyon.

6. Teoryang La-la

Ito ay mula sa isang linggwistang taga-Denmark na si Otto Jespersen

(1860-1943) kung saan sinabi niya na ang salik na nagtutulak sa tao upang

magsalita ay ang pwersang may kinalaman sa romansa tulad ng pag-ibig na

makikita sa lenggwahe ng mga tula at awitin.

7. Teoryang Yum-yum

Nilikha ang tao na sadyang may mga bayolohikal na pangangailangan

tulad ng hangin, tubig at pagkain. Dito’y nagiging pangunahing layunin ng

kanyang pagkilos ay ang matugunan ang mga ito. Ang teoryang ito ay iniluwal

ng pagkalam ng sikmura ng tao dala ng nararamdamang gutom. Nakabatay

din ito sa stimulus-response theory kung saan medaling maakit sa pagkain

ang isang taong gutom. Madalas ding kumakatas an gating mga bagang sa

tuwing makakakita o makakaamoy tayo ng masarap na pagkain sabay ang

pag-usal ng salitang yum-yum o yummy.Tumutukoy ito sa koordinasyon ng

kilos ng tao gaya ng pagtango kasabay ng pagsasabing oo, pag-inom kapag

nauuhaw at pagkain kapag nagugutom.

8. Teoryang Tarara-boom-de-ay

Tungkol ito sa mga seremonya o ritwal na isinasagawa ng mga tao

tulad ng pagsasayaw, pagsigaw at pag-ungol bilang isang porma ng

12

pagpapahayag. Ang mga salitang kanilang naibulalas mula sa ganitong mga

Gawain ay nagiging bahagi ng kanilang pang-araw-araw na pamumuhay at

kultura.

Bagaman naghahain ng iba’t ibang paliwanag hinggil sa pinagmulan ng

wika ang mga teoryang nabanggit ay hindi pa rin ito sapat upang maging

batayan n gating paniniwala dahil marami pa rin itong mga kakulangan.

13

Pigura 1. Balangkas ng Konseptwal ng Pag-aaral

14

Paghahambing ng wikang Ata-Manobo at Bagobo

Ponolohiya Morpolohiya

Sintaksis

Katuturan ng mga katawagan

Para lubos na maunawaan ang pag-aaral na ito ang mga sumusunod

na mga pahayag ay binigyang katuturan batay sa operasyonal at konseptwal

na pagpapakahulugan.

Wika . Isang bahagi ng pakikipagtalastasan. Kalipunan ito ng mga simbolo,

tunog, at mga kaugnay na batas upang maipahayag ang nais sabihin ng

kaisipan. Ginagamit ang pamamaraang ito sa pagpapaabot ng kaisipan at

damdamin sa pamamagitan ng pagsasalita at pagsulat.

Ata-Manobo. Ang wikang Ata Manobo ay matatagpuan sa sa

hilagangkanluran ng Davao sa Pilipinas. Ginagamit ito ng 27,000 na mga

katutubo (Minonobo to Davao del Norte,2000). Nauuri ito sa mga wikang

Austronesian, Malyo-Polynesian, Manobo sa sentrong bahagi ng Pilipinas at

wikang kanlurang bahagi naman ang Ata.

Bagobo. “Bagobo” mula sa salitang “bago” ibig sabihin “bago, kamalain” at

“obo/obbo/uvu” ay nangangahulugang “paglaki, pagtubo,” kaya tinawaga ito

ngayon Bagobo sa naninnirahan sa baybayin ng gulpo ng Davao. Nang

dumating ang kultura ng mga Hindu mula sa Timog sa panahon ng

pananakop ng Sri Vijayan at Majapahit sa Mindanao, ang mga lahing ito ay

bumuo ng bagong komunidad kasama ang mga katutubo na pinangalanang “

Bagobo” lalo na sa bahaging kanluran at Timogsilangang Davao.

15

Ponolohiya (Palatunugan). Ang tawag sa pag-aaral ng mga katangian o

kakanyahan ng mga tunog may kahulugan man o wala – isang wika.

Morpolohiya (Palabuuan). Ito ang tawag sa pag-aaral ng mga morpema at

ang kanlinag pagkakaayos sa pagbubuo ng mga salita.

Sintaksis (Palaugnayan). Tumutukoy sa paglalarawan ng kaayusan ng mga

morpema at mga salita upang bumuo ng mga parirala, sugnay at

pangungusap.

16