T.C.

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK ANALZNEVRES DEMRYKSEK LSANS TEZORMAN ENDSTR MHENDSL ANABLM DALIKAHRAMANMARA 2015

T.C.

KAHRAMANMARA ST MAM NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK ANALZNEVRES DEMRBu tez,

Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dalnda

YKSEK LSANSderecesi iin hazrlanmtr.KAHRAMANMARA 2015

Kahramanmara St mam niversitesi Fen Bilimleri Enstits rencisi NEVRES DEMR tarafndan hazrlanan KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK ANALZ adl bu tez, jrimiz tarafndan 15 / 06 / 2015 tarihinde oy birlii / oy okluu ile Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dalnda Yksek Lisans tezi olarak kabul edilmitir.

Prof. Dr. Ahmet TUTU (DANIMAN)

...Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal - KS Do. Dr. Hasan SERN (YE)

..Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal - KSYrd. Do. Dr. Ali AML (YE)

...Analitik Kimya Anabilim Dal - KSYukardaki imzalarn ad geen retim yelerine ait olduunu onaylarm.

Do. Dr. Mustafa EKKEL

...Fen Bilimleri Enstits Mdr

TEZ BLDRM

Tez iindeki btn bilgilerin etik davran ve akademik kurallar erevesinde elde edilerek sunulduunu, ayrca tez yazm kurallarna uygun olarak hazrlanan bu almada, alnt yaplan her trl kaynaa eksizsiz atf yapldn bildiririm.

Nevres DEMR

(mza)

Not: Bu tezde kullanlan zgn ve baka kaynaktan yaplan bildirilerin, izelge, ekil ve fotoraflarn kaynak gsterilmeden kullanm, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.KAHRAMANMARA KAIT FABRKASINDA RSK ANALZ(YKSEK LSANS TEZ) NEVRES DEMRZET

Bu almada, kat endstrisinde ii sal ve i gvenlii asndan ortaya kabilecek tehlike ve riskler analiz edilerek, bunlar kabul edilebilir seviyelerde tutabilmek iin alnmas gereken nlemler belirtilmitir. Bylelikle uygulamada risk analizinin orman rnleri ile ilgili bir sektrde nasl gerekletirildiine ilikin fikir vermesi ve bundan baka alanlarda alacak olan ilgililere bir rnek tekil etmesi amalanmtr. Uygulama alan olarak; Kahramanmara Kat Sanayi ve Ticaret Anonim irketine bal fabrika seilmitir. Bu almada, 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanununda yer alan ve Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli grlen; grlt, k iddeti, scaklk, bal nem, titreim ve i ortam gazlarnn (azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen slfr-H2S) lmleri yaplmtr.Yaplan lmler sonucunda; fabrikann ortalama grlt dzeyi ve k iddeti srasyla 85,3 dB(A) ve 207,92 lux olarak bulunmutur. ABD ASHRAE standartlar baz alnarak deerlendirildiinde iletmenin, alma ortam iin uygun scakla sahip olduu tespit edilmitir. Ayrca iletmenin ou ksmnda bal nem miktar istenilen dzeydedir. El- kol titreim lmleri ynetmelie gre istenen seviyededir. Hidrojen slfr gazna, artma ksm hari dier blmlerde rastlanmamtr. letmenin oksijen seviyesi ii sal ve gvenlii asndan ideal kabul edilen snr deerler (%19-25) ierisindedir. letmede kkrt dioksit gazna rastlanmamtr. Anahtar Kelimeler: Risk analizi, Kat fabrikas, sal ve gvenlii.Kahramanmara St mam niversitesi

Fen Bilimleri Enstits

Orman Endstri Mhendislii Anabilim Dal, Haziran / 2015Danman: Prof. Dr. Ahmet TUTU Sayfa says: 78RISK ANALYSIS IN KAHRAMANMARA PAPER MILL(M.Sc. THESIS)NEVRES DEMRABSTRACTIn this study, by analyzing occupational dangerous and risks that may occur in terms of worker health and safety in the paper industry, and taking necessary precautions in order to keep within acceptable levels were indicated. Thus, the application of risk analysis in a sector related to forest products were performed to give an idea of how accomplished, and it is intended to serve as an example which will work in the related field further. Kahramanmara Paper Mill which belongs to Kahramanmara Paper Industry and Trade Joint Stock Company was selected as the application area depends on the was selected. In this study, based on the No. 6331 Occupational Health and Safety Act and technical staffs and employees which work in Kahramanmara Paper Mill in addition to concerning the health and security, and in terms of occupational health and safety which are important in the work environment; noise, light intensity, temperature, relative humidity, vibration, and indoor gas (nitrogen dioxide-NO2, sulfur dioxide-SO2, O2 and hydrogen sulfide-H2S) were measured. As a result of measurements, the average noise level and the light intensities of the factory were found as approximately 85.3 dB(A) and 207.92 lux, respectively. When evaluated based on the U.S. ASHRAE standards, enterprise's operating environment was found to be appropriate for the temperature. In addition, the relative humidity of the work section was at the desired level. According to regulation, hand-arm vibration measurements were at the desired level. Hydrogen sulfide was not observed except for the refining section. The oxygen level of the work area was within the accepted limit values (%19-25) in terms of worker health and safety. Sulfur dioxide was not observed in the any sections of factory.

Key words: Risk analysis, Paper mill, Occupational health and safety.Kahramanmara St Imam University

Institute for Graduate Studies in Science and Technology

Department of Forest Industry Engineering, June / 2015Supervisor: Prof. Dr. Ahmet TUTUPage Numbers: 78TEEKKRKahramanmara Kat Fabrikasnda Risk Analizi adl bu alma Kahramanmara St mam niversitesi, Orman Fakltesi, Orman Endstri Mhendislii blmnde yksek lisans tezi olarak hazrlanmtr.

Bu tez almas sresince engin bilgi ve tecrbelerinden faydalandm ve almamn her aamasnda salad bilimsel katklardan dolay Prof. Dr. Ahmet TUTUa, almalarm sresince bana yardmc olan hocam Do. Dr. Hasan SERNe teekkr ederim.

Tez almalarmda kullanlan malzemelerin alnmasnda 2014/1-23YLS nolu Bilimsel Aratrma Projesi (BAP) sayesinde katkda bulunan Bilimsel Aratrma Projeleri (BAP) Koordinasyon Birim Bakanlna teekkr ederim.

Tm almalarm sresince gerektiinde sosyal yaantsndan feragat ederek bana yardm eden, deerli gr ve fikirlerini benimle paylaan Orman Mhendisi Ergin aatay ANKAYAya teekkrlerimi bir bor bilirim.

Tez almamz srdrrken bizlere kaplarn aan Kahramanmara Kat Fabrikas yneticilerine ve alanlarna Orman Endstri Mhendisi Bekir YEMENe Orman Endstri Yksek Mhendisi Sadk GLTEKNe, Orman Endstri Mhendisi Umut SAKILARa ve Orman Endstri Mhendisi Mehmet ehmuz ETNKAYAya yardmlarndan tr teekkr ederim.El-kol titreim lm cihaz temininde bizlere yardmc olan Bartn niversitesi Orman Fakltesi retim yesi Yrd. Do. Dr. Kenan MELEMEZe teekkr ederim.

Hayatm boyunca benden maddi ve manevi desteklerini hibir zaman esirgemeyen canm babama, biricik aileme ve tezim sresince bana dualaryla destek olan manevi kardeim Samet AHANa sonsuz teekkr ederim.NDEKLERiZET

iiABSTRACT

iiiTEEKKR

ivNDEKLER

viEKLLER DZN

viiZELGELER DZN

viiiSMGELER VE KISALTMALAR DZN

11GR

21.1Kahramanmara Kat Fabrikas

61.2 Sal ve Gvenlii

101.2.1Dnyada SG

101.2.2Trkiyede SG

111.2.3SGnin iveren asndan nemi

121.2.4SGnin alanlar asndan nemi

121.2.5SGnin ekonomik adan nemi

121.2.6SGnin sosyal adan nemi

131.2.7Risk deerlendirmesi ve risk deerlendirme yntemleri

131.2.7.1Nitel risk deerlendirme metotlar

131.2.7.2Karma risk deerlendirme metotlar

211.2.8 kazas ve meslek hastalklar

211.2.8.1 kazas kavram

221.2.8.2 kazas nedenleri

271.2.9Meslek hastalklar

291.3Fiziksel ve Kimyasal Risk Etmenleri

291.3.1Fiziksel risk etmenleri

291.3.1.1Grlt

311.3.1.2Scaklk, bal nem ve hava akm (termal konfor)

331.3.1.3Titreim

351.3.1.4Basn

351.3.1.5Aydnlatma

371.3.1.6Radyasyon

381.3.2 ve d ortam gazlar (kimyasal risk etmenleri)

381.3.2.1 Hidrojen slfr

391.3.2.2 Azot dioksit

391.3.2.3 Kkrt dioksit

402NCEK ALIMALAR

433MATERYAL ve METOT

433.1Materyal

433.2Metot

443.2.1L tipi matris (5x5) metodu

463.2.2Grlt lm

463.2.3Ik iddeti lm

473.2.4Scaklk lm

483.2.5Bal nem lm

493.2.6Titreim lm

503.2.7 ortam gazlarnn lm

524BULGULAR VE TARTIMA

524.1Grlt lmlerine Ait Bulgular

554.2Ik iddeti lmne Ait Bulgular

574.3Scaklk ve Bal Nem lmlerine Ait Bulgular

594.4El Kol Titreimi lmne Ait Bulgular

604.5 Ortam Gazlar lmlerine Ait Bulgular

624.6 Kazalarna Yol Aabilecek Olan Tehlike ve Risklere Ait Bulgular

685SONULAR

73KAYNAKLAR

78ZGEM

EKLLER DZN3ekil 1.1 PM1 Kat makinas

3ekil 1.2 PM2 Kat makinas

4ekil 1.3 Kahramanmara Kat Fabrikasnda i ak emas

6ekil 1.4 Kahramanmara Kat Fabrikas

6ekil 1.5 Kat Fabrikas iinden bir grnt

8ekil 1.6 SG kltr oluum aamalar.

14ekil 1.7 Be admda risk deerlendirmesi dngs.

17ekil 1.8 Olaslk-iddet diyagram.

20ekil 1.9 Tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas

46ekil 3.1 Grlt lm cihaz

47ekil 3.2 Ik iddeti lm cihaz

48ekil 3.3 Scaklk lmnde kullanlan termometre

48ekil 3.4 Bal nem lm cihaz

49ekil 3.5 Titreim lm cihaz

49ekil 3.6 El-kol titreiminin lm

50ekil 3.7 Hidrojen slfr gaz lm cihaz

51ekil 3.8 Azot dioksit, kkrt dioksit ve oksijen gazlar lm cihaz

ZELGELER DZN

Sayfa No24izelge 1.1 kazas nedenleri

24izelge 1.2 2009-2012 yllar arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar istatistii.

31izelge 1.3 itme yetenei kayb .

37izelge 1.4. Kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin aydnlatma miktarlar

44izelge 3.1 kazalarnn ihtimal (olaslk) skalas

44izelge 3.2 kazalarnn etki/zarar-sonu skalas

45izelge 3.3 kazalarnn risk matrisi

45izelge 3.4 nlem srasna gre alnacak karar ve yaplacak eylemler

54izelge 4.1 Grlt lmlerine ait bulgular

56izelge 4.2 Ik iddeti lmne ait bulgular

58izelge 4.3 Scaklk ve bal nem lmne ait bulgular

59izelge 4.4 El-kol titreimine ait bulgular.

61izelge 4.5 ortam gazlar lmne ait bulgular

64izelge 4.6 letmede olas i kazalarna yol aabilecek olan riskler ve tehlikeler

SMGELER VE KISALTMALAR DZN0C

: Santigrat DereceA.

: Anonim irketiABD

: Amerika Birleik DevletleriASHRAE: American Society Of Heating And Air-Conditioning Engineers (Amerikan stma

soutma ve hava artlandrma mhendisleri birlii)CH4

: Metan

CNC

: Computer Numerical Control (bilgisayar saysal denetimi)CO2

: Karbondioksit

dB(A)

: Desibel

DIS

: Draft International Standart (taslak uluslararas standart)DNA

: Deoksiribo Nkleik AsitDSE

: Gsterim Ekran CihazEKT

: El-Kol Titreimigr

: Gram

H2S

: Hidrojen SlfrHz

: Hertz

ILO

: Uluslararas alma rgtISO

: International Standart Organization (uluslararas standart organizasyonu)SG

: Sal ve GvenliikHz

: Kilohertz

KKD

: Kiisel Koruyucu DonanmKlux

: Kilolks

KOB

: Kk ve Orta Byklkteki letmelerLCD

: Liquid Crystal Display (Sv Kristal Ekran)LEX

: Gnlk Grlt Maruziyet Dzeyilux

: Lks

m/s2

: Metre/SaniyeKarem2

: Metrekare

MAK

: Msaade Edilen Azami Konsantrasyon mm

: Milimetre

mPa

: Mega PaskalMYO

: Meslek Yksek OkuluN/cm2

: Newton/SantimetrekareNO2

: Azot DioksitO2

: Oksijen

OHSAS: Occupational Health And Safety Assessment Systems (i sal ve gvenlii

ynetim sistemleri)OSGB

: Ortak Salk Gvenlik Birimippm

: Parts Of Per Million (milyonda bir)Ra

:Renksel Geri Verim DeeriSO2

: Kkrt DioksitTSE

: Trk Standartlar EnstitsTVT

: Tm Vcut TitreimiUGRL

: Unified Glare Rating Limit (birletirilmi parlama derece snr)Uo

:Aydnlatma Dalm DzgnlUSB

: Universal Serial Bus (evrensel seri veriyolu)V

: Volt

WHO

: Dnya Salk rgt1GR18. yzylda Sanayi Devriminin etkisiyle balam olan sanayileme hareketleri sonucu toplumlarn yaplar deimeye balam ve bununla birlikte teknolojik ilerlemeler ivme kazanmtr.

Sanayi devrimi bir yandan insan emeine ve alma artlarna ilikin byk ve kkl deimelere yol aarken dier yandan da ii kesiminin alma ve yaama koullarnn deimesinde ve arlamasnda rol almtr. Balangta fazla nemsenmeyen retken faktr olan alanlarn sal ve gvenlii ile ilgili sorunlar, iyerlerinde alma hayatn, emek bana den haslay ve iletmeyi tehlikeye sokmasyla nem kazanmtr. Bu balamda endstrileme abalarnn bir sonucu olarak ortaya kan bu konu alan kesimin tmn ilgilendiren bir problem haline gelmitir. grenleri ve iverenleri ekonomik, sosyal ve psikolojik ynlerden etkileyen bu problem tm dnyada olduu gibi endstrileme aamasnda bulunan lkemiz iin de nemli derecede igc, i gn kayplar ve byk boyutlarda ekonomik zararlara yol aan bir problem haline gelmitir (Aydn, 2012).Bu balamda yaplan almalar, alanlarn salk ve gvenliklerini ilgilendiren sorunlarn, retimin kanlmaz sonular olmadn, gerekli tedbirlerin alnmas durumunda nlenebileceini, iyerlerinde alma dzenini ve artlarn ieren kural ve kanunlarn yrrle girmesi gerekliliini ortaya karmtr. Yaplan almalar ve aratrmalar sonucu soruna daha bilimsel yaklalm ve ii sal ve gvenlii kavram ortaya kmtr (Aydn, 2012).Teknolojik gelime ve sanayileme srecinin youn bir ekilde yaanmas sebebiyle her gn alma alanlarna giren yeni i kollar, teknoloji ve makinalarla birlikte yeni zmlerin gereklilii gndeme gelmektedir.Hzla gelien ve deien teknoloji ile modern makina ve aletlerin retime katks Trkiye ekonomisine son derece yararlar salamakla birlikte i kazalar ve meslek hastalklarnn artmas kanlmaz bir gerek olarak ortaya kmaktadr (Aydn, 2012). Dolaysyla i sal ve gvenlii sorunlarnn fazlaca ortaya kt i kollarndan biri olan Kat ve Karton retimi i kolu olmas, konunun nemini bir kat daha artrmakta ve yaplmas gereken bir alma olarak karmza karmaktadr. gvenlii ve sal asndan risk faktr yksek olan Kat ve Karton retimi sanayiinde i sal ve gvenlii uygulamalarnn uygulamaya geirilmesi hem baz pazarlarda ayrcalk salayacak, hem de personelin alma ve gvenlik artlar iyiletirilerek motive edilmi personelin retkenliini artracak ve rettii rnn kalitesini byk bir miktarda etkileyecektir.

Bu tez almasnn amac, i sal ve gvenlii hakknda temel oluturan bilgilerin verilmesi, Kat ve Karton retimi kurulularnda i sal ve gvenlii asndan problemlere yol aan olumsuzluklarn belirtilmesi, Kahramanmara Kat Fabrikasnda i sal ve gvenlii ynnden problem tekil edebilecek, grlt, aydnlatma, i ortam scakl, bal nem, el-kol titreimi ve i ortam gazlarnn lmlerinin yaplarak deerlendirilmesi, L Tipi Matris Yntemiyle risk analizi yaplarak i kazalarna yol aabilecek etkenlerin tespit edilmesi ve gerekli nlemlerin alnmasn salamaktr. Bu amala Kahramanmara Kat Fabrikasnda lm ve deerlendirmeler yaplmtr. Bu lm ve analizlerin sonular 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanunu dikkate alnarak deerlendirilmitir. Ayrca bu almann dier Orman Endstri sanayi kollarna rnek tekil etmesi de hedeflerimiz arasndadr.1.1Kahramanmara Kat FabrikasKahramanmara Kat Sanayi ve Ticaret Anonim irketine bal fabrika 1988 ylnda Kahramanmarata kurulmutur. Faaliyetine 1989 yl sonunda 40.000 ton/yl kapasiteli ekil 1.1de gsterilen PM I kat makinesi ile oluklu mukavva katlar reterek balamtr. Fabrika, 30.000 msi kapal olmak zere 200.000 m alan zerine kurulmutur. 1997 ylnda ekil 1.2de gsterilen PM II kat makinesinin retime katlmasyla gri karton retimine de balanmtr. Ayn yl ierisinde PM I kat makinesinin modernizasyon yatrm ile hem kalite arttrlm hem de toplam kapasite 150.000 ton/yla karlmtr (URL-1).

ekil 1.1 PM1 kat makinas (Leblebici, 2007) SHAPE \* MERGEFORMAT

ekil 1.2 PM2 kat makinas (Leblebici, 2007)letmede 5 adet Orman Endstri Mhendisi, 3 adet Makine Mhendisi, 2 adet Kimya Mhendisi, 3 adet Elektrik Elektronik Mhendisi, 2 adet evre Mhendisi, 1 adet Endstri Mhendisi ve 1 adet Kalite Mhendisi olmak zere toplam 17 adet mhendis almaktadr.Hamur hazrlama ksmnda 7 adet Kepe Operatr, 7 adet Pulper Operatr, 4 adet Saha Meydancs, 4 adet Kimyasal Madde Hazrlama Ustas ve 5 adet Hamur Hazrlama Ustas almaktadr. Kat makinalarnn bulunduu ksmlarda 7 adet Elek Operatr, 7 adet Kurutma Operatr ve 7 adet Makinist grev yapmaktadr. Bobin kesme makinalarnda 7 adet Bobin Kesme Ustas, 7 adet Bobin Kesme Yardmcs ve 7 adet Ebat Dilme Ustas almaktadr. Sevkiyat ksmnda, ykleme blmde 12 adet ii almaktadr. Laboratuvarda 12 adet ii, artma ksmnda 7 adet ii, enerji santralinde 15 adet ii ve idari-mali iler blmnde 30 adet ii almaktadr. Ayrca 20 adet Makine Bakm Personeli ve 20 adet de Makine Montaj Personeli bulunmaktadr.

letme, 2004 ylnda retime geen co-generation sistemi ile kendisine yetecek elektrik enerjisini ve buhar tketimini ekonomik bir ekilde retmektedir. Gnlk elektrik retimi 6 Megawatt olup kendi ihtiyacnn %65-70ini karlamaktadr. Yakn zamanda ikinci trbin de faaliyete alnacaktr (Leblebici, 2007). Kahramanmara Kat Fabrikasnda i ak ekil 1.3de gsterildii gibidir.Hurda Sahas

PULPER

Junk Trap

Hydra Purge

A HATTI

B HATTI

Pulper

Kum Tutucu

Kum Tutucu

1.Nolu OpticsreenUVK 500

2.Nolu OpticsreenUVCK 500

Float Purger

nce Kum TutucuDikey Eleknce Kum

Tutucu

UVK 400

Makine BteYarkl Elek

UVCK 400

FNK 100

Pulper

Dikey Elek

FNK 100

Makine Bte

Float Purger, Pulper

ekil 1.3 Kahramanmara kat fabrikasnda i ak emas(ekil 1.3n devam)

PM I

Makine Bte

Seviye Kasas

Kiliner (Cleaner)

A1, A2, A3 Kilineri

FMZ

B1, B2 Kilinerii

Selektifayner

Hamur Kasas

Flotasyon

Cetvel Az

Etek

Pickup ve B Nip

1. Pres

Jumbo Pres

1. Slalom Grup

2. Slalom Grup

3. Slalom Grup

4. Slalom Grup

Size Pres

5. Slalom Grup

6. ve 7. Slalom Grup

Mal Sarc

Ebat Kesme

Mamul Ambar

SevkiyatKahramanmara kat fabrikasnn genel grnm ekil 1.4de gsterildii gibidir. ekil 1.5de fabrika ierisinden bir grnt verilmitir.

ekil 1.4 Kahramanmara kat fabrikas (URL-1)

ekil 1.5 Kat fabrikas iinden bir grnt (Demir, 2015)1.2 Sal ve GvenliiAbraham Maslowun ihtiyalar hiyerarisinde insan ihtiyalarn tanmlamtr. Bu tanma gre ihtiyalar sonsuzdur ve her ihtiya karlandka bir sonraki ihtiya ortaya kmaktadr. Ancak insann ihtiyalarn giderebilmesi veya haklarn kullanabilmesi iin ncelikle onun yaama hakknn gvence altna alnm olmas gerekir. Bu gvence karlandktan sonra dier haklar iin mcadele edilebilir veya onun gerekletirilebilmesi ynnde aba sarf edilebilir ( Erginba, 2010).

Yaayan her insann hayat kutsaldr. Irk, soy, inan, cinsiyet, ya, meslek fark gzetilmeksizin herkesin yaam hakk en yksek dzeyde gvence altna alnmaldr (Erginba, 2010).

Gnmzde hzla gelien sanayileme ile birlikte teknolojinin gelimesi, igcne olan ihtiyacn azalmas ve yeni ynetim modelleri dikkat ekmektedir. Gelien yeni ynetim anlaylar hiyerarik yaplanmadan yatay organizasyonlara, sermayenin yaratt gten bilginin yaratt gce, ulusal snrlarn iinden kp global pazarda faaliyetlerini srdrmeye ve takm odakl almaya ynelmektedir. Gerekleen bu nemli deiiklikler, gvenlik ynetimi anlaynn da deiimine sebep olmaktadr. Bu srete, i sal ve gvenlii kavramnn da yeni bir anlam kazanmas gndeme gelmektedir (Glen, 2004). gvenlii; i grenlerin (alanlarn) iyerinde iin yrtlmesi ile ilgili olarak meydana gelen tehlikelerden bedensel ve ruhsal olarak zarara uramamalar iin alnmas gereklilii bulunan hukuki, teknik ve tbbi nlemlere ynelik sistemli almalar olarak tanmlanmaktadr (Uak, 2011).Tehlike, insanlarn yaralanmas, hastalanmas, maln veya malzemenin zarar grmesi, iyeri ortamnn zarar grmesi veya bunlarn birlikte gereklemesine sebep olabilecek potansiyel kaynak veya durumdur. Risk, tehlikeli bir olayn meydana gelme olasl ile sonularnn bileimidir (URL-3). sal ve gvenlii (SG) ise; iyerinde iin yrtlmesi srasnda eitli faktrlerden kaynaklanan sala zararl durumlara kar nlem almak amacyla yrtlen bir takm sistemli ve bilimsel almalar kapsayan bir btn olarak tanmlanmaktadr (Tapnar, 1996).SGnin konusu; iyerlerinde iin yrtlmesi srasnda doabilecek olumsuz koullardan iiyi korumak, retimin srekliliini salamak, iletmenin ve retimin gvenliini salamak ve verimlilii artrmak iin yaplan almalar iermektedir. Ksaca SG; toplum iin sosyolojik, psikolojik ve ekonomik boyutlar ve etkileri olan, toplumun hem bugnn hem de geleceini etkileyen bir alan olarak karmza kmaktadr (Demir, 2010).in yaplmasndan doan tehlikelerin ortadan kaldrlmas veya azaltlmas iin gerekli yollarn aratrlmas ve bu yolda getirilen hkmler ile alnan veya alnacak olan tedbirler SGnin ieriini oluturur. Ayrca bu konuda alan korumak amacyla iverene baz ykmllkler de getirilir. SG politikalar, SG kltrn oluturma ve gelitirme aralardr. SG politikalarnn temel ve birincil hedefi, nleme ve koruma olmaldr (Alper, 2005). SG kltr oluum aamalar ekil 1.6da gsterildii gibidir.

ekil 1.6 SG kltr oluum aamalar (Alper, 2005)yerinde salklarnn ve yaamlarnn korunup gvence altna alnmas alanlarn en temel haklarndan birisidir. Aslnda uygun artlarda alma gvenli alma demektir. alma koullarndaki genel bir iyilemenin paras olarak SGnin gelitirilmesi yalnzca iilerin salk ve gvenlikleri bakmndan deil, verimlilie katk bakmndan da nemli bir strateji oluturmaktadr. Salkl iilerin ilerine daha fazla motive olmalar, ilerinden fazla tatminlik duymalar; daha kaliteli rn retilmesine ve hizmet verilmesine katk salarken bununla beraber kiilerin ve toplumun yaam kalitesi de bu oranda ykselecektir. Bu balamda SG alannda hem kalc hem de tatmin edici sonular alnabilmesi iin her lke, sonrasnda iveren, almadan kaynaklanan ve iin yrtlmesi srasnda meydana gelen kazalar ile hastalklar nlemeye ynelik tutarl ve uygulanabilir bir politika oluturmakla ykmldr (Alli, 2001). yeri kltrnn ekillenmesinde, st grup yneticilerin direktif verme, dllendirme, bask altnda tepkilerini kontrol edebilme tarzlar aktif rol almaktadr. Bu durumdan mtevellit st grup yneticiler, gvenlik davranlarnn temelini ve dolaysyla da iyerinin gvenlik performansn ekillendirirler. yerindeki kazalarnn azaltlmas ile ilgili bir gvenlik kltr yaklam iyerinde rol alan sosyal glerin nemini vurgulayacak, bir btn olarak iyeri kltrn oluturan bu sosyal gler ayn zamanda iyerindeki salk ve gvenlik konusunda almalarn bilinalt oluumlarn, anlaylarn ve davranlarn ekillendirecektir (Atay, 2006).SG anlaynn zihinlerde yer edip benimsenmesi olduka nemlidir. yerlerinde alanlara deiimi empoze etmek yerine, deiimin iinde yer almalarn salamak ok daha faydal olacaktr. Sadece yksek bir gvenlik performansna sahip olan rgtlerde bar nitelikteki ii ve iveren ilikilerinden bahsetmek mmkndr. ilerin dikkat ekici dnce ve grleri nemsenmeli, ii katlm ve gvenli davran desteklenmeli, i kazalar ve yaralanmalarla ilgili veriler toplanp analiz edilmeli, i gvenlii farkndal gelitirilmeli ve desteklemelidir. Bylelikle iilerin motive olarak i doyumuna ulamalar gerekleebilir. Bu konuda tam katlmn salanmas gereklidir. Sonu olarak alanlarn salk ve gvenlik konularndaki bilgi dzeyleri artm olacaktr (Demir, 2010).SG almalarnn amalar; alanlar korumak, retim ve iletme gvenliini salamak ve artrmak olmak zere balk halinde toplanabilir (Tapnar, 1996).alanlar korumak: Sanayilemenin, insanlara salad yararlarnn yannda baz sakncalar da vardr. Makineleme ve sanayileme akm, insanlarn byk bir blmn hzla oalan ve gelien fabrikalarda tehlikeyle i ie yaamak zorunda brakmtr. Bu dorultuda alanlar korumak SG almalarnn esas amacn oluturmaktadr. SG, alanlar iyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve gvenli bir ortamda almalarn salamak, bir baka deyile alanlar i kazalar ve meslek hastalklarna kar koruyarak ruh ve beden btnlklerinin salanmasn amalamaktadr. Bu ama tek bana ynetimin deil, ayn zamanda alanlarn da amac haline gelmelidir (Tapnar, 1996).verenin hizmet szlemelerine gre; iverenin, i grene kar birinci borcu cret demek ve ikinci borcu da alan i kazalarna ve meslek hastalklarna kar korumak ve gzetmek olmaldr (Tapnar, 1996).retim gvenliini salamak: Bir iyerinde retim gvenliinin salanmas beraberinde verimin artmasn getireceinden zellikle ekonomik adan son derece nem tamaktadr. ilerin korunmasyla meslek hastalklar ve i kazalar sonucu ortaya kan igc ve i gn kayplar azalrken retimin sreklilii de korunmu olacaktr. Ayrca daha salkl ve gvenli alma ortamnn iiye verdii gvenle i veriminde art olmas muhtemeldir. Baz aratrmalar sonucu verimlilii artrmak iin yaplan almalarn i gvenliinin salanmas yolunda yaplan almalarla benzerlik gsterdii tespit edilmitir (Tapnar, 1996).letme gvenliini salamak: yerlerinde alnacak tedbirler, iletmeyi tehlikeye drebilecek durumlar ortadan kaldracandan iletme gvenlii de salanm olacaktr (Tapnar, 1996). gvenliini salama yntemleri retimi engellemeyecek ve verimlilii azaltmayacak nitelikte olmaldr. Ayrca i kazalarnn azald lde maliyetlerde de d salanr. Maksimum verimlilik, minimum i kazas ile mmkndr (Genler, 2007).letmede i gvenlii kontrol altnda tutulduka, beraberinde iletme gvenlii de salanm olur. gvenliinde meydana gelebilecek bir zayflk, iletmeyi gvenliini tehlikeye atacak geri dn zor olan zararlarla kar karya brakabilir (Genler, 2007).1.2.1Dnyada SG

SG olgusunun asl ortaya k Endstri Devrimi ile birlikte olmakla birlikte, ilk ortaya k ok daha eski tarihlere, Mezopotamya Krallklarna kadar dayanmaktadr. Msrda piramitlerin yapm srasnda SG ile ilgili dzenlemelere rastlanm, zellikle 2. Ramses dneminde piramitlerin inasnda grevli iiler iin endstriyel salk servisi kurularak dzenli salk hizmetleri verildii tespit edilmitir. 17. yzylda ise Bernardino Ramazzini isimli bir talyan hekim SG konusundan ve SGye bal olarak gelien hastalklardan bahsetmitir. Ramazzininin ortaya koyduu pek ok gr gnmzde hala geerliliini korumaktadr. Bu adan Ramazzini, ada anlamda SGnin kurucusu olarak kabul edilir. Ancak SG konusunda gerek ve en ada anlamdaki deiim Endstri Devrimi ile birlikte olmutur (Erginba, 2010).Endstri Devrimi ile birlikte retimde makineleme ve teknoloji kullanmnn giderek artt, toplumsal dnmn hz kazand, mevcut oluumlarn deerlerini yitirdii ve alanlarn korunmasz kald srete, insan sal ve gvenliini korumaya ynelik yaplan uygulamalar ve alnan nlemler balang niteliinde saylabilir (Erginba, 2010).1.2.2Trkiyede SGSGnin lkemizdeki tarihsel geliimi dnyadaki tarihsel geliiminden farkllk gstermektedir (Aydn, 2012).Yaplan dzenlemeler incelendiinde SG ile ilgili ilk dzenlemelere 1865 ylnda karlan Dilaver Paa Nizamnamesinde yer verildii grlmektedir. Nizamnamede, sanayi blgelerindeki alma koullarnn dzenlemesine gidilmesi, yresel hizmet verecek doktorlarn istihdam edilmeye allmas ve iilerin tedavi ve istirahatleri gibi konular zerinde younlalmtr. 1869 ylnda karlan Maadin Nizamnamesinde ise; iverenlerce i kazalarna kar nleyici ve koruyucu tedbirlerin alnmas, madenlerde doktor ve gerekli ilalarn bulundurularak i srasnda kazaya urayan iilere ya da bu iilerin hayatlarn kaybetmeleri durumunda, ailelerine tutar yarg tarafndan tespit edilecek bir dentinin yaplmas planlanmtr (Erginba, 2010).1921 ylnda karlan 151 sayl Ereli Havza-i Fahmiye Maden Amelesinin Hukukuna Mteallik Kanun bu dnemde gerekletirilen dzenlemelerden en nemlisidir. lkemizde ilk kez gnlk alma sresinin 8 saat ile snrlandrlm olmas bu yasa ile salanmtr. Ayrca yine ayn ylda Amele Birlii kurulmutur. Bu kurulu ayn zamanda iiler asndan ilk sosyal gvenlik birlii kuruluudur. Bunun ardndan, 1923 ylnda Birinci ktisat Kongresinde alanlarn korunmasna ynelik bir dizi kararlar alnmtr. Gnlk alma sresinin 8 saat ile snrlandrlmas, dernek ve sendika hakknn salanmas, gece mesaisinin azami 4 saat olmas, maden iyerlerinde gnlk alma sresinin 6 saati gememesi, 18 yandan kklerin madenlerde altrlmamas, kadn alanlara analk halinde eitli haklarn tannmas alnan kararlardan bazlardr. Bu kongrede, iyerlerinde alanlarn salk ve gvenliklerini korumaya ynelik olan ve ou gnmzde halen geerliliini srdren kararlarn alnm olduu grlmektedir (Aydn, 2012).1926 ylnda Borlar Kanunu, 1930 ylnda Belediyeler Kanunu ve Umumi Hfzshha Kanunu gibi kanunlar karlmtr. Bu kanunlar takiben 1937 ylnda 3008 sayl Kanunu karlmtr. Bunun ardndan ise 1971 ylnda ikinci i kanunumuz olan 1475 Sayl Kanunu yrrle girmitir. Ardndan 2003 tarihinde 4857 Sayl Kanunu karlmtr. Ardndan 2013 ylnda yeni dzenlemelerin yapld 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu karlmtr halen yrrlkte olan bu kanun tm kamu ve zel sektr alanlarn kapsamaktadr (Aydn, 2012).1.2.3SGnin iveren asndan nemi alanlarn iyerlerinde ortaya kabilecek olas tehlikelerden (i kazas ve meslek hastalklarndan) korumak ve gvenli bir alma ortam salamak iverenin ykmlldr. Bu, iveren asndan sadece kanuni bir zorunluluk deil, insani bir grev olarak da alglanmaldr (Durdu, 2006).letmelerin i sal ve gvenliini salamaya ynelik yapacaklar harcamalar kukusuz retime yklenerek maliyetlerin ykselmesine sebebiyet verecektir. Ancak uzun vadede, yaplan bu yatrmlarn getirisi i kazalar ve meslek hastalklarnn oluturaca kayplarn gtreceklerinden daha fazla olmayacaktr (Durdu, 2006).1.2.4SGnin alanlar asndan nemiSG konusunun kapsad en nemli kesim de iyerlerindeki alanlardr. alan iyerinin olumsuz etkilerinden korumak, rahat ve gvenli bir ortamda almalarn salamak, onlar i kazas ve meslek hastalklarna kar koruyarak ruh ve beden salklarn korumak, i sal ve gvenlii almalarnn en nemli amalarndan biri olmutur (Demir, 2010).Gvenlik nlemleri alnm bir iyerinde almak her eyden nce iinin ruhsal ynden gvenli ve salkl olmasn beraberinde getirir. alan verimli bir biimde alarak retim srecine katk salayacaktr. Aksi takdirde gvenli olmayan bir iyerinde iinin moralinin bozulmas, yapt iin kalitesini drr ve iin aksamasna neden olur. Salkl ve gvenli bir ortamda alan iiler, hem kendileri, hem iletmeleri, hem de lke ekonomisi asndan katk salayacaklardr (Demir, 2010).1.2.5SGnin ekonomik adan nemi gvenliinin saland koullarda, retim faktrleri olan emek ve sermaye etkin bir biimde kullanlarak iletmede verimlilik artnn salanmasn, bu da ulusal dzeyde verimliliin artmasn salayacaktr. Bylelikle, lke kaynaklarnn bir blmnn gvenlik nlemlerine harcanmas, ulusal boyutta verimli bir alana yaplm yatrm biimine dnerek ulusal refah ykseltecektir (Aydn, 2012).1.2.6SGnin sosyal adan nemi letmelerin, verimlilii artrmak ve daha fazla kar salamak amacyla retim temposunu hzlandrmalar, ar i blm, vardiya sistemi ve rahatsz edici evresel koullar, alanlarn ve ii kurulularnn, alma srelerinin ksaltlmas, salk tedbirlerinin alnmas, alma koullarnn iyiletirilmesi gibi konularda hakl olarak tepki gstermelerine yol amtr. Bu tepkilerin sonucu olarak sanayilemi lkelerde birtakm yasal dzenlemeler yaplmas ihtiyacnn ortaya kmasyla SGnin nemi daha da artmtr. Salk ve gvenlikte istenilen noktaya gelinebilmesi iin tm taraflarn ibirlii iinde hareket etmeleri gereklidir. Aksi halde beklenen baarya ulamak g olacaktr (Saat, 2009).1.2.7Risk deerlendirmesi ve risk deerlendirme yntemleriRisk deerlendirmesi; iyerlerinde var olan ya da dardan gelebilecek tehlikelerin, alanlara, ziyaretilere ve evredeki dier insanlara verebilecei zararlarn ve bunlara kar alnacak nlemlerin belirlenmesi amacyla yaplmas gerekli almalar btndr (Saat, 2009). Risk deerlendirme metotlar nitel ve karma risk metotlar olmak zere ikiye ayrlr (URL-18).1.2.7.1Nitel risk deerlendirme metotlar Check-List

Hata Modu ve Etkileri Analizi (FMEA)

Tehlike ve allabilirlik Analizi (HAZOP)1.2.7.2Karma risk deerlendirme metotlar

L Tipi Matris (5x5)

Fine Kinney

Hata Aac Analizi (FTA)

Kaza Sonu Analizi (ETA)Risk deerlendirmesinin temel amac i kazas ve meslek hastal oluumunu nlemektir. Proaktif bir yaklam izleyerek kazalara ve meslek hastalklarna sebep olabilecek tehlikeleri olumadan tahmin etmeye ve gerekli koruyucu nlemleri hayata geirmeye alr. Bu amaca ulaabilmek iin risk deerlendirmesinin belli bir dng ierisinde gerekletirilmesi gerekir. ekil 1.7de gsterilen bu dng, gerekletirilecek almalarn hangi srada ve hangi admlar izlenerek yaplacan gstermektedir (Saat, 2009).

ekil 1.7 Be admda risk deerlendirmesi dngs (Saat, 2009)Bir iyerinde risk deerlendirmesi ve ynetimi uygulandnda; iyerinin yazl prosedr ve politikalarnn olumas ve olgunlamas, iyeri alanlarnn SG konularnda bilgi sahibi olmalar ve katlm, iyeri ynetiminin de SG konularnda bilgi sahibi olmalarn ve bu konularda karar vermeleri, risk analizi prosesinden alnan ilk sonular ile organizasyon ya da iletmedeki olas tehlikeler ve alnacak tedbirlerin belirlenmesi, iletme, organizasyon ya da kurumdaki risklerin byklnn hesaplamasna ve riskin tolere edilebilir olup olmadna karar verilmesi, iyerinde yanl gvenlik tedbirleri alnm ya da insanlarda yanl gvenlik bilinci olumu ise, tm bu tedbirlerin ve gvenlik bilincinin gzden geirilmesi, iyerinde yasal ykmllkler ve SG politikas erevesinde tahamml edilebilir dzeye indirilmi risk ile allmasn, iyerindeki gerekli dzeltici ve nleyici faaliyetlerin gerekletirilmesini salayarak verilerin kaydedilmesi, sonularn izlenmesi ve llmesi gibi faydalar elde edilecektir (nl, 2010).Risk deerlendirmesi salk, evre ve savunma sistemi uygulayclar tarafndan karar verme prosesi olarak kullanlmaktadr. Risk deerlendirmesi, insan aktiviteleri sonucu oluan zarar verici etmenlerin etki, oluum ve sonucun deerlendirilmesinde temel yap ta ve sistematik bir prosestir (Marhavilas et all., 2011).SG risk ynetiminin bir paras olan risk analizinin amac, i kazalar ve meslek hastalklarn oluturan nedenler ve bunlar etkileyen faktrler ile ilgili mmkn olan en geerli ve doru bilgiyi toplayarak, grnmeyen tehlikelerin ortaya kmasn engellemek iin etkili bir gvenlik a oluturmaktr (Aydn,2012).Tehlike unsurlarnn belirlenmesi ve bunlar engelleyici tedbirlerin alnmas baarl bir SG ynetim sisteminin olumasn salar. Eer bu aamadaki hazrlklar zayf kalrsa, SGnin ynetimi tehlikeye decek ve iyerinde var olan SG ynetimi evrak stnde kalmaktan ve soyut olmaktan teye geemeyecektir. Risk deerlendirme ynetimi problemlerinden bir tanesi, alma alanna ait tm tehlikelerin dikkate alnmamas, sadece tm prosesin basitletirilmi bir versiyonunda SG ynetiminin uygulamaya konulmu olmasdr. Fiziko-sosyal tehlikeler ise genellikle dikkate alnmamaktadr. Tam anlamyla bir risk deerlendirmesi, ancak potansiyel tehlikelere kar i gren, fiziksel alma alan ve ynetiminin yer ald temel elementin birlikte dnlmesi ile salanabilir (Makin et all, 2008).

Risk deerlendirme ileminde ilk adm tehlikelerin belirlenmesidir. Bu admda risk deerlendirme almas yaplacak iyerinde ya da belirli bir blmnde tehlikeler ve kaynaklar belirlenmelidir. Bunun iin aamal bir alma yaplmaldr; (Saat, 2009). Gemi kaytlarn incelenmesi,

Mevcut durumun incelenmesi,

Mevzuat ve literatrn incelenmesidir Gemi kaytlarn incelenmesi:

yerinde gemie ait salk ve gvenlik uygulamalarnn incelenmesi ve deerlendirilmesi almalar gemie ait belge ve dokmantasyon zerinde yrtlmelidir. Bu alanlar unlar olabilir: (Saat, 2009). Ortam lm raporlarnn incelenmesi,

kazas ve olay raporlarnn incelenmesi,

SG kurulu yllk faaliyet raporlarnn deerlendirilmesi,

Teknik periyodik kontrol raporlarnn incelenmesi,

Benzeri dier iyerlerinden elde edilen verilerin kyaslanmas yerinde bulunan gemie ait kaytlarn incelenmesinden SG organizasyonu, iyerinde meydana gelmi i kazalar, i ekipmanlarnn bakm, onarm, teknik periyodik kontrol kaytlar vb. bilgiler elde edilebilir. Bu bilgiler tehlikelerin belirlenmesinde yardmc bilgileri oluturmaktadr (Saat, 2009).Mevcut durumun incelenmesi:

yeri risk deerlendirme almalarnn en nemli admn mevcut durumun incelenmesi almalar oluturmaktadr. Bu aamada almalara nce gerekli bilgilerin toplanmas ile balanmaldr. Gerekli bu bilgiler; iyeri, bina ve sabit tesisleri ile ilgili yapsal bilgiler, iyerinde kullanlan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlere ait bilgiler, i ekipmanlarna ait bilgiler vb. balklar altnda toplanabilir. Bu bilgilerden tehlike listeleri oluturulmaldr. Bilgi toplama aamasndan sonra inceleme aamasna geilmeli ve bir Tehlike Belirleme Takm oluturulmaldr. Kullanlacak risk gruplama yntemine ve uygulanacak risk deerlendirme metoduna karar verilmeli ve almalara balanmaldr. nceleme aamasnda dikkate alnacak balca konular unlar olmaldr: (Saat, 2009). alma evresinin incelenmesi,

Ergonomik artlarn incelenmesi,

ekipmanlarnn incelenmesi,

Bina ve eklentilerinin incelenmesi, aktivitelerinin gzden geirilmesi, Organizasyonun incelenmesiMevzuatn incelenmesi:

SG ile ilgili yasal artlar belirlenmeli ve bu yasal artlara uygunluk deerlendirmesi yaplmaldr. Yasal artlar tespit edilirken sadece SGBnin yaymlad kanun, ynetmelik, tzk ve tebliler deil, gerekletirilen faaliyetle ilgili btn mevzuat taranmaldr (Saat, 2009).kinci adm tehlike boyutlarnn ve olaslnn hesaplanmasdr. yerinde tehlike kaynaklarnn ve bu kaynaklardan ortaya kabilecek tehlikelerin belirlenmesinden sonra, her bir tehlikeden ortaya kabilecek riskler belirlenir. Sz konusu olan her bir risk (R) iin; riskin zaman iinde gerekleme boyutu olan olabilirlii (O) ve riskin gereklemesi halinde ortaya kabilecek sonucun iddeti () belirlenmelidir. Risk, olaslk ile iddetin arpm olarak belirlenir (Anonymous, 2000 ; Aydn, 2012). Denklem 1.1de gsterildii ekilde risk hesaplanmas yaplr. R = O x (1.1)Bir tehlike kaynandan birden ok tehlike ve bir tehlikeden birden ok risk ortaya kabilir. Her risk, bir ya da birden ok yntemle kontrol edilebilir (Aydn, 2012). ortamnda saptanan ve alanlarn maruz kaldklar evre zararlarnn (fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ergonomik) ne dzeyde olduu ve yasa ve ynetmeliklerle belirlenen msaade edilen seviyelerin alp almadnn renilmesi, yani ortam zararllarnn deiik bilimsel tekniklerle llmesi gereklidir. Benzer olarak, oluabilecek i kazalarnn sonucu nceden tahmin edilecek ekilde snflandrlmaldr. Dier kriter ise, zararn meydana gelme ihtimalinin belirlenmesidir. Bir tehlikeye bal olarak meydana gelecek hasar ya da zararn ihtimali; iyerinde yasalara ne dzeyde uyulduuna, tehlikelere ka kiinin maruz kaldna, gvensiz koul ve durumlarn hangi sklkla var olduuna, kiisel ve makina koruyucularnn kullanlp kullanlmadna, makina ve malzeme hatalarna gre azalr veya artar. Bu nedenle zararn oluma olasl aratrlrken tm bu saylan faktrler ele alnmaldr (Arslanba, 2001).Olaslk ve iddet balantl riskler, ekil 1.8de blgelere ayrlm olarak gsterilmektedir.

ekil 1.8 Olaslk-iddet diyagram (Saat, 2009)Bu blgelerin zellikleri yledir:

1. Blge: Olabilirlii ve iddeti dk blge, risk skoru kktr. Bu blgede yer alan riskler genellikle kabul edilebilir riskler olarak tanmlanmaktadr.

2. Blge: Olabilirlii dk - iddeti yksek blge, risk skoru ortadr. Bu blgede yer alan riskler genellikle transfer edilmesi gerekli riskler olarak tanmlanmaktadr.

3. Blge: Olabilirlii yksek - iddeti dk blge, risk skoru ortadr. Bu blgede yer alan riskler genellikle azaltlmas gerekli riskler olarak tanmlanmaktadr.

4. Blge: Olabilirlik ve iddeti yksek blge, risk skoru yksektir. Bu blgede yer alan riskler kabul edilemez riskler olarak tanmlanmaktadr.

Belirlenen riskler yukarda belirtilen blgelere isabet eden drt ana grup altnda ele alnarak deerlendirildiinde;

1. Blgedeki riskler kabul edilebilir risklerdir. nceleme annda kontrol yeterli olup, gereklemesi halinde iletme iin nemli bir zarar dourmayacak risklerdir.

2. Blgedeki riskler transfer edilmesi gerekli risklerdir. htimal asgari dzeye indirilmesine ramen gerekletiinde iyeri iin kabul edilemez nitelikte sonular dourabilecek olan risklerdir.

3. Blgedeki riskler azaltlmas gerekli risklerdir. nceleme annda kontrol yetersiz olup teknik veya idari kontrollerin uygulanmas ile iyiletirilerek kabul edilebilir snrlara getirilmesi mmkn olan risklerdir.

4. Blgedeki riskler kabul edilemez risklerdir. Mevcut ekliyle allmas halinde gvenlik kontrolnn mmkn olamayaca dnlen yksek dzeyli riskler olarak adlandrlrlar (Saat, 2009).nc adm, risklerin kontrol altna alnmasdr. Bu admda risklerin kabul edilebilir dzeye indirilmesi iin gerekli olan kontrol tedbirlerine karar verilir. Risk deerlendirmesinde iki deikenli (olabilirlik ve iddet) bir sistematik izlendiinden, bu iki deikenden herhangi birisinin skorunu drmeye ynelik yaplacak alma, riskin kontrol altna alnmasn kolaylatracaktr (Aydn, 2012).Olabilirlii azaltc tedbirler nleyici, iddeti azaltc tedbirler koruyucu tedbirler olarak adlandrlr. Bu iki kontrol ynteminde de temel kural tehlikenin ortadan kaldrlmasdr. Bunun mmkn olmad durumlarda riske maruziyeti en aza indirecek tedbirler alnmaldr. Bu tedbirlerden bazlar u ekilde sralanabilir (Aydn, 2012).Mhendislik ve revizyon almalar: yeri ve i ekipmanlarnn tasarmnda mhendislik almalarndan yararlanlarak, gvenli alma ortamnn salanmas yoluna gidilmelidir (Aydn, 2012).Eitim ve bilinlendirme almalar: yerinde alan ve alacak i grenler, gvenli alma artlar konusunda eitilip retilmelidir. nk iletmede bir gvenlik kltrnn olumas nemlidir. Ergonomi kurallarndan yararlanma: ekipmanlar ve i gren arasndaki btn etkileim noktalarnda ergonomik prensiplere uyularak, alma ortam ve artlar zerinde gerekli iyiletirmeler yaplmaldr (Aydn, 2012).Disiplin almalar: Mhendislik almalar ile gvenli alma ortam oluturularak tehlikeli ortamlar nlenmekte, ikna ve tevik uygulamalar ile gvenlik kltr oluturularak tehlikeli davranlar nlenmekte ve ergonomik uygulamalar ile insan-makina arasnda gvenlik salanmaktadr. Btn bu uygulamalara ramen kurallara uymama ve tehlikeli davranlarda bulunulma durumlar iin disiplin uygulamas yoluna gidilmektedir. Disiplin, sadece cezalandrma anlamna gelmemelidir. Disiplin; kabiliyet bazl almalar iin iyi eitimli kadrolar ile rnekleme, kural bazl almalar iin organizasyonel, i prosedrlerinin gzden geirilmesi ve prosedrlere balln salanmas olarak anlalmaldr (Aydn, 2012).Risk kontrol tedbirlerinin uygulanmasndan sonra iletiim faaliyetleri artrlmal, katlm tevik edilmeli ve periyodik denetim ve gzetim almalar yaplmaldr (Aydn, 2012).Drdnc ve son adm gzden geirme iyiletirme admdr. Risk deerlendirmesinde son adm, tedbirlerin etkinliinin izlenmesi ve tekrar edilerek gzden geirilmesidir. Bu admda, seilen kontrol tedbirlerinin planland gibi tamamlanp tamamlanmad, seilen kontrol tedbirlerinin uygulanabilirlii, uygulanan kontrol tedbirlerinin doru bir ekilde uygulanp uygulanmad ve risklerin kabul edilebilir seviyeye indirilip indirilmedii hususlar gzden geirilmelidir. Gzden geirmelere gre gerekli revizyonlar yaplmal ve sre en doru zm bulunana kadar tekrarlanmaldr (Aydn, 2012).Aada ekil 1.9da tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas verilmitir.

ekil 1.9 Tehlike tanmlama ve risk deerlendirme program ak emas (Aydn, 2012)1.2.8 kazas ve meslek hastalklar sal ve gvenliinde en byk iki risk; i kazas ve meslek hastalklardr. letmeler i sal ve gvenliini salamak iin ilk olarak bnyelerinde ilgili birimleri kurup denetim kurullar oluturarak bu iki tehlikeyi azaltma yoluna gitmelidirler. nsan faktrnn iinde olduu her ite hata orannn ok yksek olmasndan dolay i kazas ve meslek hastalklarn sfra indirmek mmkn deildir. Fakat bu oran ne kadar aa indirilebilirse hem rn kalitesi, hem de igcnn verimi o lde ykselecektir (Gler, 2011).1.2.8.1 kazas kavram

" kazas, i gren ie veya i eitimine giderken veya iletme iinde alrken veya alma aralarnn bakmn ve muhafazasn yapt srada anszn meydana gelen, i grene bedensel zarar veren bir olay" olarak tanmlanmtr (Eker, 2013). kazas kavramn teknik adan inceleyen aratrmaclar, alanlara zarar veren olaylarn yan sra, sadece makinalara, tesisat ve tertibata zarar veren olaylar da i kazas olarak kabul etmektedir (Tapnar, 1996).Uluslararas alma rgt (ILO) i kazasn; Belirli bir zarara ya da yaralanmaya neden olan, beklenmeyen ve nceden planlanmam bir olay olarak tanmlamaktadr (Aydn, 2012).506 Sayl Sosyal Gvenlik Kanununun 11. maddesinde ise i kazalar ise; kazas, aadaki hal ve durumlarn birinde meydana gelen ve sigortaly hemen veya sonradan bedence veya ruha arzaya uratan olaydr eklinde tanmlanr. Kazalarn meydana geldii durumlar unlardr (Tapnar, 1996); veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, Sigortalnn iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilesi yznden asl iini yapmakszn geen zamanlarda, Emzikli kadn sigortalnn ocua st vermek iin ayrlan zamanlarda, Sigortalnn iveren tarafndan salanan bir tatla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmesi srasnda 506 sayl kanunun 11. maddesinin A bendinin (a) fkras hkmne gre, sigortalnn iyerinde bulunduu srada meydana gelen herhangi bir olay, yaplan i ile ilgili olup olmad aranmakszn i kazas olarak kabul edilir (Aydn, 2012).yeri; sigortallarn ilerini yaptklar yerler olarak tanmlanm ve yemekhane, ii koular ile dinlenme, ocuk emzirme, ykanma, muayene ve avlu gibi iyerine bal yerler de iyerinden saylmtr (Tapnar, 1996).1.2.8.2 kazas nedenleri

kazalarnn olumasnda; retim teknolojisi, retim aralar, evre koullar ve bunlarn yan sra sosyolojik, psikolojik ve fizyolojik bir takm etkenler rol oynamaktadr. Ancak i kazalarnn olumasna neden olan etkenlerin tm alanlarn yapt gvensiz davranlar ile iyerlerindeki gvensiz durumlar olmak zere iki temel etkene indirgenebilir (Tapnar, 1996).retim srecinde eitli alet ve aralar kullanan, lme, kontrol, dzenleme ilevlerini yerine getiren insan, srekli alglama ve tepki gsterme durumundadr. Bu nedenle alan insann merkezi sinir sisteminin ve duyu organlarnn uyank olmas, sz konusu ilevleri yerine getirebilecek nitelikte olmas gerekmektedir. nsann doal yaps gerei bu yeteneklerin, belli llerin ve snrlarn tesine gemesi olanakl deildir. nsann bedensel ve zihinsel gcn dikkate almadan i yknn dzenlenmesi ve alma hznn saptanmas, insann makina ile uyumlu bir ekilde almasn olumsuz ynde etkilenmekte ve bunlarn sonucunda gvensiz davranlar meydana gelmektedir (Tapnar, 1996).Gvensiz davranlar insann fizyolojik ve psikolojik yaps ile evre koullarndan kaynaklanmaktadr. alan insanda genetik bozukluklar, organik ypranmalar, ergonomik dzen yetersizlikleri ve salksz evre koullar gvensiz davranlarn temellerini oluturmaktadr. Denge duygusunun az olmas, kas gcnn ve baz beden ksmlarnn iyi gelimemi olmas, baz uzuvlarn dengesiz gelimesi ya da eitli hastalklar sonucu alma yaamna gelinceye kadar insann ypranm olmasndan dolay yetenek azl, el becerisi yetersizlii, sinir sistemi ile ynetilen btn beden hareketlerinin akc almasn engelleyen hatalar ve eksiklikler, gvensiz davranlarn ortaya kmasna yol amaktadr (Tapnar, 1996).retim srecine katlan insann yapmakla grevli olduu ii onun fiziksel g ve zihinsel kapasitesinin stnde dzenlenmise, i dzeni insann dalgnlk ve dikkatsizliine neden olacak ekilde tekdze zellikler gsteriyorsa, ya da yaplan iin gerektirdii lde besin enerjisi salanamadndan organik bir zorlanma sz konusu ise, gvensiz davranlarn ortaya kmas ve i kazalarnn olumas kanlmazdr (Tapnar, 1996).nsann yapmakla ykml olduu i iin gerekli ve yeterli eitim grmemi ya da yeterli beceri ve deneyim kazanmam olmas, yapt iin kendisine pis, zor ya da sevimsiz grnmesi ve alann kiilik zellikleri dikkate alnmadan i verilmesi nedeniyle ie uygun ii ya da iiye uygun i dzeni kurulmam olmas, gvensiz davranlara kaynaklk etmekte ve i kazalar ortaya kmaktadr. alan insan, ou kendi dnda oluan etmenlerden olumsuz ynde etkilenerek gvensiz davranlarda bulunabilmektedir (Aydn, 2012).Ayrca alma ortamndaki scaklk, nem, hava akmlar, yetersiz aydnlatma, grlt, kirli hava, titreim, zehirli gazlar gibi olumsuz fiziksel ve kimyasal etmenler alan insanda yorgunlua, ilginin dalmasna, hareketlerin arlamasna, duyu organlarnn yetersiz kalmasna neden olmakta ve bunun sunucunda da gvensiz davranlar ortaya kmaktadr. alma ortam sadece makinalarn bulunduu bir ortam deil, makinalar altran, onaran, srekli olarak bakm ve kontrollerini yapan insann da bulunduu bir ortamdr. Bu nedenle alma ortamndaki yukarda belirtilen fiziksel ve kimyasal etmenler, alan insann salna zarar verdii gibi, uzun dnemde organik yeteneklerini kaybetmesine de neden olmaktadr. Byle bir ortamda ise i kazalarnn olumas her an olasdr. Bu koullar dzeltilmeden i kazalarnn dzeltilmesi olanakl olmamaktadr (Tapnar, 1996).Gvensiz davranlarn yan sra i kazalarnn birinci dereceden genel nedenlerini oluturan temel etkenlerden birisi de iyerlerindeki gvensiz durumlardr. yerindeki gvensiz durumlar; retim srecinde kullanlan teknolojinin ve retim aralarnn niteliinden, i dzensizliine, bakm ve kontrollerin eksikliinden denetim ve ynetim hatalarna, depolama ve istifleme yanllklarndan salksz evre koullarna kadar bir ok etkenden dolay ortaya kmaktadr. retim srecinde kullanlan her trl alet, ara ve makina, alan insann yeteneklerine uygun nitelikte deilse, makina ve tezghlarn koruyucular bulunmuyorsa, gstergeleri kolay okunur ve anlalr zellikler tamyorsa, kumanda mekanizmalar gvenli ve kolay kullanlmyorsa, bakm ve kontrolleri zamannda ve gerei gibi yaplmyorsa, amac dnda ve kapasiteleri zerinde kullanlyorsa, gvensiz koullarn ortaya kmas ve i kazalarnn olumas kanlmaz olacaktr (Aydn, 2012).yerlerindeki olumsuz fiziksel ve kimyasal etmenlerin oluturduu evre koullar, alan insana etkileri nedeniyle gvensiz davranlarn olumasna kaynaklk ettii gibi, iyerlerindeki gvensiz koullarn da banda gelmektedir. izelge 1.1de i kazasna yol aan gvensiz davran ve gvensiz durumlar zetlenmitir.izelge 1.1 kazas nedenleri (Tapnar, 1996)Gvensiz DavranlarGvensiz Durumlar

i bilinsiz yapmakGvensiz alma yntemi

Dalgnlk ve dikkatsizlikGvensiz ve salksz evre koullar

Makine koruyucular karmakTopraklanmam elektrik makinalar

Tehlikeli hzla almake uygun olmayan el aletleri

Grevi dnda i yapmakKontrol ve testleri yaplmam basnl makinalar

disiplinine uymamakTehlikeli ykseklikte istifleme

e uygun makine kullanmamakKapatlmam boluklar

Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli blgede bulunmakyeri dzensizlii

Kiisel koruyucular kullanmamakKoruyucusuz makine ve tezghlar

Trkiye, dnyada i kazalarnn en ok yaand lkeler sralamasnda 3. srada, Avrupa'da ise 1. srada yer almaktadr (Aydn, 2012). izelge 1.2de 2009-2012 yllar arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar istatistiksel olarak verilmitir.izelge 1.2 2009-2012 yllar arasnda meydana gelen lml i kazas ve ii saylar istatistii (URL- 16)

Yllari Says (Milyon)lml Kazas Oran (Yzbin ide)

2009913

20101014

20111115

2012127

kazalarnn ii ve iyerine maliyetleri yannda ulusal ekonomiye de nemli oranlarda maliyetleri bulunmaktadr. Sosyal gvenlik sistemi ile hastane ve rehabilitasyon merkezi giderleri bu maliyetlere rnek olarak verilebilir (Aydn, 2012). kazalar, lke ekonomisinin retim kapasitesini olumsuz ynde etkileyerek ulusal kaynaklarn yok olmasna neden olduu gibi ulusal kalknmay engelleyip ve ulusal refahn azalmasna da sebebiyet vermektedir (Akay, 2006).

kazalarnn neden olduu her faktr irdelenmeli, kazaya neden olma derecesi dikkatle incelenmelidir. Ynetim ve denetimden kaynaklanan i kazas nedenleri u ekilde sralanabilir (Tapnar, 1996);

in gerei olarak allan ortamda ar nem, scaklk, grlt, toz, duman, zehirli gazlar bulunmas ve bu unsurlarn kontrol altna alnmamas, gvenliine ynelik organizasyonlarn yaplmamas, yerlerinde insan faktrnn unutularak, ucuz olmas sebebi ile geri kalm riskli teknolojilerin kullanlmas, Niteliksiz ucuz malzeme ve koruyucu kullanlmas, makina koruyucularnn olmamas, Kanun, ulusal ve uluslararas szlemelerin tam olarak uygulanmamas ile kanun koyucularn denetim eksiklikleri, Ar istihdamda ii altrlmas, ii ve iveren ile toplumsal olarak SG bilincinin yerletirilmesi iin gerekli olan yaygn eitimin yetersizlii, SG denetimi dnda kalan iyeri saysnn ykseklii kazalar ve meslek hastalklarnda iyeri kaynakl tm tehlikeler nlenebilir zellie sahiptir. Bu yzden ortaya kan her kaza ve salk problemi bir eksikliin ve yetersizliin gstergesidir (Aydn, 2012). kazasnn meydana gelmesinde alma ortamndaki fiziksel kaynaklar u ekilde sralanmaktadr:1. Ergonomik koullar: Ergonomi; i, rn tasarm, ev yaam ve dinlenme dnemi etkinlikleri ve bunlara ynelik retimle ilgili olarak evre ve kiinin etkileimi olarak tanmlanabilir. Ergonomi bilimi, yaplan i ve dier etkinliklerin etkinliinin ve veriminin artmasn hedefler. Bylece kullanm elverililii, hatalarn azaltlmas ve verimin artmas salanr. Ergonomi, i kazalarn nlemede insann ie en iyi ve en yararl ekilde uyumunu salamay hedefler. ile iinin uyum iinde olmalar, sal koruma ve gelitirmenin temel koullarndandr (Demir, 2010).2. Hijyenik koullar: Toz, grlt, titreim, zehirli, zararl madde ve kimyasallar, aydnlatma, nem, scaklk, havalandrma, stmann yol at olumsuz koullar hijyenik koullar oluturur (Aydn, 2012).3. Mekanik koullar: Ara, gere, makina ve tesis gibi retim aralarnn teknolojik seiminin iiye ve ortama uygun olmamas da kaza nedenidir. Sistem tasarm gvensizliinin bazen kazalara sebep olduu dncesinin destekleyicileri, aratrmalarnda makina hatas nedeniyle oluan kazalarn genel sebebinin sistem tasarm olduu grne sahiptirler (Alli, 2001).yerinde kazalarn ou rastgele konulmu veya drld yerden alnmam alet ve cihaz nedeniyle meydana gelmektedir. Ayrca alma ortamnda bir makinann kaplad alan da nemlidir (Aydn, 2012).retimde kullanlan hammadde, yar mamul ve malzemelerin riskleri, parlayc ve patlayc maddeler ile salk ve ilk yardm olanaklarnn yetersizlii de kazalarn meydana gelmesinde rol oynayan bir dier faktrlerdendir (Aydn, 2012).nsan kaynakl kazalar aratran aratrmaclara gre gvenlii bozan davranlar, kazalar, yaralanmalar ve tazminat demeleri gibi dier sonulara sebep olan en nemli faktr alan tutumlar ve davranlardr (Genler, 2007).nsann alma aktivitesi halinde olmas ve retim aralarn kullanarak retimi gerekletirmesi iin rol almas, btn sinir ve kas sistemlerini kullanarak gerekleir. kazalar %80 orannda insan davranlarna bal olarak meydana gelmektedir. Kazaya sebep olan davranlar tehlikeli davran olarak nitelendirilir. kazalarna sebebiyet veren psikolojik davranlar; bireyin kazaya yatknl, cehalet, stres, duygusal durum ve iten kaytarma olarak gsterilmektedir (Demir, 2010).Yeterli eitimi almam olan ii, kulland makinaya hkim olduunu adeta ispatlarcasna, abuk ve dncesiz hareketlerle talimat ve i gvenlii nlemlerini dikkate almayarak muhtemel bir kazaya sebebiyet verebilmektedir. Kiisel koruma cihazlarnn tam ve gerekli nitelik ve standartlarna uygun olarak iiye verilmesi tek bana yeterli deildir. Bu cihazlarn iiler tarafndan talimatlarna uygun ekilde kullanlamamas da bir i kazas sebebi olacaktr. Tedbirsiz hareketler insan kusurlarna bal olarak ortaya kmaktadr, bu kusurlar da sinirlilik, acelecilik, inatlk, aldrmazlk, tembellik, kolayca heyecana kaplma, vurdumduymazlk, ar cesaret gibi ev, aile artlar ile kiisel retilere dayal nedenlerle ortaya kmaktadr. nsanlarn bu kusurlarn azaltmak ancak eitim ve disiplinle mmkn olabilir (Aydn, 2012).1.2.9Meslek hastalklar

506 sayl SGKnn 11. maddesine gre meslek hastalklar Sigortalnn alt iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm artlar yznden urad geici ya da srekli hastalk, sakatlk veya ruhi arza halleridir eklinde tanmlanmaktadr (Hopal, 2004).WHO, i ile ilgili hastalklar ile ilgili hastalklar sadece o ana kadar bilinen ve kabul edilen hastalklar deil, olumasnda ve gelimesinde alma ortam ve alma eklinin dier sebepler yannda nemli bir faktr olduu hastalklardr olarak tanmlar (Hopal, 2004).Meslek hastalklarnn incelenmesinde bir yaklam, bu hastalklar etkenlerine gre snflandrmaktr. yerinde iin niteliine gre eitli etkenler olabilmektedir. nceleme kolayl bakmndan iyeri ortam faktrleri kimyasal, fiziksel, biyolojik, vb. gruplar halinde deerlendirilmektedir. Meslek hastalklar da bu yaklama paralel olarak snflandrlmaktadr. Buna gre balca meslek hastal gruplar aadaki ekilde sralanmaktadr (Hopal, 2004);1. Kimyasal madde kaynakl hastalklar (A grubu)

2. Mesleki deri hastalklar (B grubu)

3. Pnmokonyozlar ve dier mesleki solunum sistemi hastalklar (C grubu)

4. Mesleki bulac hastalklar, (D grubu)

5. Fiziki etkenlerle olan meslek hastalklar. (E grubu).SGKya gre meslek hastalnn varln kabul iin, hastaln sadece mesleki faaliyetten domas yetmez. Ayca sz konusu hastaln kural olarak dier koullarn yan sra, Sosyal Sigortalar lemleri Tzndeki meslek hastalklar listesinde adnn bulunmas ve orada belirtilmi sre ierinde meydana gelmesi gereklidir (Aydn, 2012).Meslek hastal bir kiinin, alma hayatnda karlat etkenler nedeniyle meydana gelen hastalktr. Meslek hastalklar belirli mesleklere zg hastalklardr. Bu hastalklarda yaplan i ile hastalk arasnda dorudan nedensel bir iliki sz konusudur. Bu iliki yle boyuttadr ki, kii sz konusu ite almyor olsa bu hastalk meydana gelmeyecektir. Bunun tesinde, meslek hastalklar iyerinde yaplacak dzenlemelerle korunabilir olan salk sorunlardr. Bu yzden i sal almalarnda meslek hastalklar konusunun zel bir nemi ve yeri vardr (Aydn, 2012).Meslek hastal ksa sreli maruziyetler sonucu deil, tekrarlanan sebeple olumaktadr. Meslek hastal genellikle aylar, yllar boyu tekrarlanan maruziyetler sonucu oluur. Meslek hastalklar ounlukla kronik seyirli hastalklardr ve uzun sreli etkilenme sonucunda meydana gelir. Bu yzden meslek hastal tanmnda baz mesleklerde alyor olmann yan sra, belirli bir iyerinde uzunca bir sreden beri alyor olma zellii de bulunmaldr (Tapnar, 1996).alan ve altran srekli ya da geici olarak maddi veya manevi zarara uratan bu sorunun ortaya k nedenleri ok eitli olmakla birlikte, aada sralanan birka madde en nemli nedenlerden saylabilir (Tapnar, 1996); lkemizde meslek hastalklar konusunda yaplan aratrmalarn yetersizlii,

sal ve gvenlii kurullarnn gerekli grlen yerlerde kurulmas ngrld halde kurulmamas, kurulanlarn yetersizlii,

Meslek hastalklar konusunda ii ve iveren kesiminde yeterince bilinlenme salanamamas,

SG mevzuatnn yetersizlii, uygulamasndaki karmaklklar,

SG konularndaki eitim eksiklii ve iverenin eitim destei vermemesi,

gvenlii mfettilerinin saylarnn yetersizlii ve bununla gelen denetim eksiklii,

verenin, maliyetlerini azaltmak asndan retimde kulland geri teknoloji rnlerin varl,

lkemizde egemen iletme tipi olan Kk ve Orta Byklkteki letmelerin (KOB) altrdklar ii says gibi finansman kaynaklarnn da snrl olmas sebebi ile bu iletmelerdeki i gvenlii organizasyonu, eitim ve denetiminin yeterli dzeyde olmay,

grenin korunmasz i yapmas,

yerinde i grenlere periyodik salk kontrollerinin yaptrlmamas.

Yaama hakk ile e deerde olan i sal ve gvenlii konusunda iyerlerinde gerekli nlemlerin alnmas ve ergonomik bir alma ortamnn oluturulmasnda mevzuat, denetim, kayt d ekonomi ile mcadele, iletme ynetimi kadar alanlarn eitimi ve bilinlendirilmeleri de byk nem tamaktadr. Ayrca alanlarn gelir dzeyi, yaam ve salk koullar ile ailevi sorunlaryla da ilgilenilmesi gerekmektedir (Aydn, 2012).Tmyle nlenebilir olan meslek hastalklar sonucu maddi ve manevi kayplar, lkelerin ekonomilerinde nemli boyutlara ulamaktadr (URL-3).

1.3Fiziksel ve Kimyasal Risk Etmenleri

1.3.1Fiziksel risk etmenleri

letmelerde alanlarn saln olumsuz ynde etkileyebilecek fiziksel risk etmenleri unlardr; grlt, termal konfor, titreim, basn, aydnlatma, radyasyon.1.3.1.1Grlt

Grlt; amzn en nemli endstriyel ve evre sorunlarndan biri olarak karmza kan ve yeterli nlemler alnmad zaman insanlara zarar veren fiziksel etkenlerden birisidir (URL-4).Grlt genel olarak, istenmeyen ve rahatsz eden sesler olarak tanmlanr. Endstrideki grlt ise; iyerlerinde alanlarn zerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler brakan ve i verimini olumsuz ynde etkileyen sesler olarak tanmlanabilir (URL-4).Grlty meydana getiren sesi, fiziksel olarak tanmlamak gerekirse; ses, maddeden oluan bir ortamda (kat, sv ve gaz) molekllerin skp genlemesinden meydana gelen ve madde iinde yaylabilen bir titreim olaydr, bir enerji biimidir. (URL-4).Ses seviyesini lmek iin kullanlan birime desibel denir. Ancak, desibeli (dB(A)) bir ses birimi olarak kullanabilmek iin referans bir ses seviyesi semek gereklidir. Bu referans ses basn seviyesi genelde 20 mPa olarak seilir, ki bu da atmosfer basncnn 20 milyarda birine denk gelmektedir. Ortamlarda oluan ses seviyelerini objektif olarak deerlendirebilmek iin lm aletlerine (mikrofon) filtreler taklm ve bu filtreler ile eitli frekans deerlerindeki ses seviyeleri farkl olarak kaydedilmitir. Bu lmlerde kullanlan 3 tip filtre vardr; A, B ve C. Bu filtrelere gre ses seviyesi dB(A), dB(B) ve dB(C) cinsinden ifade edilebilir (URL-17).

dB(A) : En ok kullanlan yntemdir. 1 kHz frekans da 40 dBlik eses erisinin tersine karlk gelir. 1 khz frekansta belirlenmi olduu iin ok yksek ve ok dk frekanslardaki seslere duyarl deildir ve bu frekanslardaki sesler iin kullanlmaz. Ancak insan kulann duyarl olduu ses frekanslar dnldnde en uygun lm ynteminin A tipi filtreler ile yaplan lmler olduu grlr (URL-17).dB(B) : dB(A) ve dB(C) arasnda kalr ve kullanm ok yaygn deildir (URL-17). dB(C) : Bu lnn oluturduu eri dB(A) erisine gre daha dorusaldr ve bu yzden ok yksek ses frekanslarnda kullanlr. Orta ve dk ses frekanslarnda salkl lm yaplamaz (URL-17).

Ses deerlendirme dzeyi 3 dB(A) kadar arttnda alma sresinin yarya indirilmesi gerektii ifade edilmektedir. Bu basit yntemin bilinmesi ve uygulanmas iyerleri asndan daha kolaylk salayacaktr (Aydn, 2012).

28 Temmuz 2013 tarihli 28721 sayl alanlarn Grlt le lgili Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelike gre; (URL-2)En dk maruziyet eylem deerleri: (LEX, 8saat) = 80 dB(A) En yksek maruziyet eylem deerleri: (LEX, 8saat) = 85 dB(A) Maruziyet snr deerleri: (LEX, 8saat) = 87 dB(A) olmaldr.nsan kulann ilk uyum yapt ses iddeti 0 dB(A)dr ve bu deere iitme eii ad verilir. 140 dB(A) ise ac eiidir ve kulan daha fazla ses iddetine dayanmas mmkn olmamaktadr (URL-4).

Grltnn insanlar zerindeki olas etkileri u ekilde zetlenebilir; Psikolojik etkiler; sinir bozukluu, korku, rahatszlk, tedirginlik, yorgunluk, zihinsel etkilerde yavalama, uykusuzluk vb. letiimi nleme etkisi; grltnn konuma ile olan iletiimi nlemesi, i verimine ve i gvenliine olan etkileri. Fizyolojik etkileri; iitme duyusunda oluturduu olumsuz etkiler (iitme kayb ya da iitme eiinin kaymas ad verilen iitme duyusunda azalma, kulak ars, mide bulants, kas gerilmeleri, stres, kan basncnda art, kalp atlarnn ve kan dolamnn deiimi, gz bebeinin bymesi vb.) (URL-4; URL-5). izelge 1.3 de iitme yeteneinin yllara gre ne lde yitirildii grlmektedir.izelge 1.3 itme yetenei kayb (%) (URL-4)dB(A)5 yl sonra10 yl sonra20 yl sonra

80000

9041016

100122942

110265578

yerlerinde grltye kar alnmas gereken nlem sras yledir; grltnn kaynanda azaltlmas, yansma kaynaklarnn ortadan kaldrlmas ve alcda engellenmesidir (URL-4).1.3.1.2Scaklk, bal nem ve hava akm (termal konfor)Termal konfor; scaklk, nem, hava akm, termal radyasyon (evredeki cisimlerden yaylan s enerjisi) vb. iklim artlar asndan, alanlarn bedensel ve zihinsel faaliyetlerini srdrrken rahatlk iinde bulunmalardr (URL-5).nsann ortamla s al veriine etki eden drt ayr faktr vardr; hava scakl, havann nem younluu, hava akm hz, radyant s. Scaklk; bir cismin ne kadar souk ve lk olduunu ifade eden nicelie, o cismin scakl denir. yeri ortamnn scakl kuru termometrelerle llr. Birimi; santigrat fahrenhayt ya da kelvindir (URL-7).i Sal ve Gvenlii Tz 20. Maddesinde ok buu husule gelen iyerlerinde scaklk derecesi 15 santigrat dereceden az ve 30 santigrat dereceden yksek olmayacaktr ibaresi yer almaktadr (URL-8). Ancak bu tzk 16/6/2014 tarihinde yrrlkten kaldrld iin almamzda scaklk, bal nem ve hava akm (termal konfor) iin literatr bilgileri baz alnmtr (URL-2). ortam scakl k ve yaz durumuna gre insanlarn kendilerini rahat hissedecekleri bir dzeyde olmaldr. Scaklk ne ok dk ne de ok yksek derecelerde bulunmaldr. Yaz artlarnda i hava scakl daha ok d scakla gre seilmesine ramen, k aylarnda i ortam tasarm scakl ortamn kullanm amac ve tipine gre belirlenmektedir. Birok insann rahat olarak altklar ortam scakl 20-26oC olarak bulunmutur (Bulut, 2008).

ABD ASHRAE standartlarna gre ideal artlar iin scakln 20-25,5oC, nemin ise %30-60 arasnda olmas gerekmektedir. alma ortamnda sl konfora etki eden faktrlerden bazlar vcut yzey alan ve zerimize giydiimiz kyafetlerdir. Bununla birlikte gnlk yaplan aktiviteler de sl konforu etkilemektedir. Oturur durumda ve ayaktayken vcut ss deimektedir (Mergen ve ngel, 2009; Anonymous, 1989; Anonymous, 2001).Yksek scaklk, kantl, krmz lekeler eklinde deri bozukluklarna, moral bozukluklarna, konsantrasyon bozukluklarna endieye sebep olurken, dk scaklk uyuukluk, uyku hali, organlarda hissizlik ve donma gibi olumsuz durumlara yol aar (URL-9).nsanlarn bulunduklar ortamlardaki hissettikleri scaklk, kuru termometre ile llen scaklk deil, fizyolojik olarak hissettikleri scaklktr. Bu scaklk ise; iinde bulunulan ortamdaki kuru termometre ile llen scaklk, ortamdaki hava akm hz ve havann nemine bal olarak oluan scaklktr. Bu faktrn etkisi altnda duyulan scakla efektif scaklk denir (URL-7).Nem; havada bulunan su buhar miktardr. Havadaki nem miktar mutlak ve bal nem olarak ifade edilir. Nem, psikrometre ad verilen cihaz ile llr (URL-9; URL-10).Mutlak nem; Birim havadaki su buhar miktardr (URL-9). Bal nem; Ayn scaklkta doymu havadaki mutlak nemin yzde kan ifade ettiini gsterir (URL-9).i sal asndan, bal nemin nemi byktr. Bir iyerinin bal nemini deerlendirilirken scaklk, hava akm hz gibi dier termal konfor artlarnn da gz nnde bulundurulmas gerekir. ortam bal nem deerinin %30-70 aralnda olmas nerilmektedir (URL-11).

Baz i kollarnda nem yaplan iin sonunda ortaya kar; boyahaneler (kuma), eker, konserve fabrikalar, amarhaneler gibi (URL-4). Kat fabrikalarnda nem, prosesin sonlarna doru su uzaklatrma ilemleri esnasnda ortaya kmaktadr.Hava akm hz; iyerinde termal konforu salamak ve sala zararl olan gaz ve tozlar iyeri ortamndan uzaklatrmak iin uygun bir hava akm hz temin edilmesi gerekir. Hava akm hznn saniyede 0,3 ile 0,5 metreyi amamasna dikkat edilmelidir. nk daha hzl hava akmlar rahatsz edici esintiler halinde hissedilir (URL-7).Vcut ssn kontrol eden byk faktr evre ssdr. Is arttka sinir sistemi etkilenir, kas kuvveti der, nabz ykselir, yorgunluk artar, arl kas kramplar oluur. Bunlarn yan sra ba ars, mide bozukluklar, itahszlk, uykusuzluk gibi belirtiler de gzlemlenebilir. Uygun olmayan termal konfor artlarnda daha yava almayla i veriminde d gzlenir bununla beraber i kazalarnn oran da artar (URL-4).1.3.1.3Titreim

Titreim (vibrasyon): Mekanik bir sistemdeki salnm hareketlerini tanmlayan bir terimdir. Bir baka ifade ile potansiyel enerjinin kinetik enerjiye, kinetik enerjinin potansiyel enerjiye dnmesi olayna titreim (vibrasyon) denir. Titreimin zelliini, frekans, iddeti ve yn belirler (URL-12).Endstride birok titreim kayna vardr. Titreim, ara, gere ve makinelerin alrken oluturduklar salnm hareketleri sonucu meydana gelir. almakta olan ve iyi dengelenmemi ara ve gereler genellikle titreim olutururlar. Titreimi, insan sal zerindeki etkisi bakmndan iki fiziksel bykl ile tanmlamak mmkndr. Bunlar; titreimin frekans ve titreimin iddetidir (URL-12).Endstrideki titreim kaynaklarnn balcalar ise; genellikle el ve el parmaklar ile kollara ulaan titreimleri oluturan titreim kaynaklardr. Bunlar, ta krma makineleri, kmr ve madencilikte kullanlan pnmatik ekiler, ormanclkta kullanlan tanabilir testereler, parlatma ve rende makineleridir. Bu aralar, dnerek, vurarak veya hem dnerek hem de vurarak titreirler (URL-12).Tm vcudun, etkisi altnda kald titreim kaynaklar da, traktr ve kamyon kullanm, dokuma tezghlar, yol yapm, bakm ve onarm makineleri ile zellikle elik konstrksiyonlu yaplarda titreime sebep olan makine ve tezghlardr. Titreim dzgn (sinzoidal) ve tek frekansl olabilecei gibi, kompleks frekansl rasgele bir tipte de olabilir. nsanlar, 1 Hz ile 1000 Hz arasndaki titreimleri alglarlar. nsanlar, titreimin dk frekanslarnda sarsnt hisseder. Buna karlk titreimin yksek frekanslarnda karncalanma hatta yanma hissi duyarlar (URL-12).Titreim, vibrasyon detektr ile llr. i sal bakmndan nemli olan titreim, frekans bantlarna ayrlarak llr. Frekans bantlar: 1-2, 4-8-16, 31,5-125-250-1000-2000-4000 ve 8000 Hzdir (URL-13).Vcudun titreim kaynana temas durumuna gre iki alt grupta deerlendirilir (URL-3);

Tm vcut titreimi (TVT): Her eit ulam, sanayi ve inaat tatlar gibi titreen bir yzeyin zerinde olmak ya da titreen bir sanayi makinesinin yaknnda almak gibi koullarda hissedilir.

El-kol titreimi (EKT): Titreim salayan aletlerin elle tutulmas ve kullanlmasyla hissedilen titreimdir EKT ile ilgili frekans aral 5-1500 Hz arasnda deimekle birlikte, genellikle 125-300 Hz arasnda ortaya kar. Titreim maruziyeti; belirli bir zaman sresindeki (genellikle 8 saat) ve m/s2 olarak llen maruziyetin ortalamas olarak ifade edilir. Talama, eirme, zmpara ta ve dner testere kullanm, yksek basnl su hortumu, pnmatik tokmak, matkap, eki kullanm, presleme gibi ilemler, yol ve beton krlmas, el deirmencilii, im bime makinesi, yol silindiri kullanm EKTnin mesleki maruziyet kaynaklardr. Titreim ou zaman kapal alanlarda ve grlt maruziyetiyle birliktedir (URL-3).Ortalama 3 m/s2 zerinde gnlk titreime maruz kalan iilerin %10unda 10 yl iinde beyaz parmak ve periferik nropati geliir (URL-3).

Titreim ilikili beyaz parmak (Mesleki Raynaud Fenomeni): Parmak arterlerinin vazokonstriksiyon ataklaryla karakterlidir. Ataklar dakikalar, saatler srer ve souk maruziyetiyle veya emosyonel stresle artar. Atak srasnda dokunma duyusu tamamen kaybolabilir (URL-3).

Periferik sensorinral polinropati: Parmak ve ellerde uyuma ve karncalanma vardr. leri dnemlerde dokunma, scaklk ve titreim duyusu azalr ve el becerileri bozulur (URL-3).

Tm vcut titreim maruziyeti, sanayi, trafik ve dier endstriyel alanlarda giderek nemi artan bir problemdir. Titreimli bir platform zerinde uzun sre oturarak veya ayakta durmak ya da ister oturarak, ister ayakta olsun, uzun sre titreimli bir makine kullanmak bu soruna neden olabilir. Uzun sre ticari ara veya i makineleri kullananlar risk altndadr. Maruziyet, vcudun vibrasyona temas yzeyleriyle olur; oturarak allyorsa koltuk altl ve arkal, ayakta allyorsa ayaklar ve bacaklar araclyla iletilir (URL-3).Tm vcut titreiminin balang belirtileri mide ars, gs ars, ba ars, bulant hissi ve denge kayb gibi yaknmalar olabilir. Uzun sreli etkilerinin banda omurga hasarlar gelir. En ok bel blgesi etkilenir ve deformasyon, lumbago ve siyatik geliebilir (URL-3).Titreimin etkilerinden korunmada ilk yaklam, titreimi kaynaktan kesmeye almak, bu amala, tasarm nlemleriyle titreim oluumunu azaltmak veya tamamen yok etmektir. Bu nlemler, btn titreim sisteminde frekans uyumunun bozulmas, rezonans frekansndan kanmak iin devir saysnn deitirilmesi, dinamik dengesizliklerin giderilmesi, titreim amortisrlerinin kullanlmas, titreim yaltm, titreimin insana iletiminin snmlenmesi olabilir. Titreimin etkilerinden korunmada etkili olan zmlerden dierleri ise titreimin yaylmasn engellemek, titreim yapan el cihazlarnn ve motorlu aletlerin sk sk deitirilerek kullanlmas olabilir (URL-15).22 Austos 2013, tarihli 28743 sayl alanlarn Titreimle lgili Risklerden Korunmalarna Dair Ynetmelie gre maruziyet snr deerleri ve maruziyet eylem deerleri u ekilde belirlenmitir: (URL-6)El-kol titreimi iin;

1. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 5 m/s2.2. Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 2,5 m/s2.Btn vcut titreimi iin;

1) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet snr deeri: 1,15 m/s2.2) Sekiz saatlik alma sresi iin gnlk maruziyet eylem deeri: 0,5 m/s2. 1.3.1.4Basn

Basn: Birim alana yaplan kuvvete basn denir. Birimi bar veya newton/cm2dir. Kuvvetin tatbik edildii her noktada bir basn vardr. Sal ve Gvenlii konusunda basn ise; normal hava basncnn (atmosfer basnc) daha fazla veya daha az olmas gereken veya olan iyerlerindeki basntr. Normal artlarda hava basnc 76 cm cva basncna eittir. Atmosfer basncndan daha yksek ya da daha dk basnl yerlerde alan iilerde, kalp, dolam, solunum rahatszlklar grlebilir (URL-7). Normalde 4 N/cm2 atmosfer kadar basn deiimi organizmada rahatszlk hissi dnda salk sorunu oluturmaz (URL-5).1.3.1.5Aydnlatma

Grme i yerlerinde en ok ihmal edilen duyumuzdur. Aydnlatmann en nemli ilevi iin iyi grlebilmesidir. alanlarn kendi aydnlatmalarn dzenlemelerine olanak veren mekanizmalar enerji savurganln nlemekte, ilerin daha kolay yaplabilmesine yardmc olmaktadr (URL-15).Yetersiz veya uygunsuz aydnlatma sonucunda, grme fonksiyonunda zorlanmalar, gz yorgunluu, gzlerde batma, yanma ve kzart olur. leri derecede ise grme bozukluu yaanr. yi ve yeterli aydnlatlmam bir ortamda yaplan almalarda (aa ileme tezghlar, torna tezghlar vb) i kazalar riski yksektir (URL-15).yerlerinde uygun aydnlatma ile alann gz sal korunur, birikimli kas ve iskelet sistemi travmalar ve pek ok i kazas nlenir, olumlu psikolojik etki salanr Bu nedenle, iyerlerinde zellikle sanayi kurulularnda yaplan i ve ilemin gerektirdii uygun aydnlatmay salamak gerekmektedir (Gler, 2003).yerlerinin aydnlatmasnda TS EN 12464-1: 2013; TS EN 12464-1.2011: 2012; standartlar esas alnr. Bu standart kapal alan alma yerlerindeki kiiler iin normal gze ait (grsel) kapasiteye sahip kiilerin grsel rahatlk ve performans ihtiyalarn karlayan aydnlatma kurallarn kapsar. Gsterim Ekran Cihaz (DSE) dahil tm genel grsel iler dikkate alnr. 21/02/2013 tarihinde kabul edilmi ve halen yrrlktedir (URL-14). Aada izelge 1.4de kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin aydnlatma miktarlar verilmitir. izelgedeki, Lx:Ortalama aydnlatma seviyesini belirtir, UGRL:Kamama deerini temsil eder, Uo:Aydnlatma dalm dzgnln belirtir. Ksaca aydnlatma homojenliidir, Ra:Renksel geri verim deeri; k kaynann nesneleri gerek renklerine ne oranda yakn gsterdiini belirtir ve kullanlan ampul tipine gre deiiklik gsterir.izelge 1.4 Kat ve kat mamulleri ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin aydnlatma miktarlar (URL-14)

Kat ve kat mamulleriyle ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar iin aydnlatma miktarlar

Ref. No. 5.19.1Alan Grev Aktivite Trleri Kat hamuru (selloz fabrikas Kat imalat ve ilenmesi, Karton ve oluklu mukavva imalat ve ilenmesilxUGRLUORazel Durumlar

5.19.2

5.19.3200250.480

300250.680

Standart ciltleme rn. Kesme, harmanlama, katlama, yaptrma500220.680

Tablo 5.20G istasyonlar ile ilgili endstriyel aktiviteler ve el sanatlar

Ref. No. 5.20Alan Grev Aktivite TrlerilxUGRLUORazel Durumlar

5.20.1Yakt kmal Tesisleri50-0.420Gvenlik renkleri belirlenir

5.20.2Boyler (Kazan) Odas100280.440

5.20.3Motor ve Makine Odalar200250.480

5.20.4Pompa ve Younlatrc (kondensan) Odalar, Santraller vb.200250.460

5.20.5Kumanda Odalar500160.7801. Kontrol panelleri genellikle deydir

2. Dinlenme (ksma) gerekebilir

3. DSE work, 4.9. a baknz

1.3.1.6Radyasyon

Radyasyon, enerjinin elektro manyetik veya parack modeliyle tanmas olarak tanmlanmaktadr (URL-4). Doal Radyasyon Kaynaklar; kozmik nlar, ksa yar mrl radyo izotoplarn yayd alfa, beta ve gama nlar, vcudumuzda bulunan radyoaktif elementler, radyumun bozunmas sonucu salnan radon gaz (yer ve bina) (URL-5).Yapay Radyasyon Kaynaklar; Tpta tehis ve tedavi kaynakl kullanmlar, nkleer g santralleri, atom bombas denemeleri (1950-1960), baz tketim malzemeleri (televizyon sistemleri, paratoner vb.), kmr ve fosfat kayalar, endstriyel radyasyon kaynaklar vb. (URL-5).Radyasyona yksek dozlarda maruz kalnmas; molekler dzeyde DNA iin, doku karl olarak ise zellikle radyasyon duyarll fazla olan kemik ilii, reme organlar, deri, sindirim sistemi iin fonksiyon bozukluklarna yol amaktadr (URL-5).1.3.2 ve d ortam gazlar (kimyasal risk etmenleri)Dnyada milyonlarca eit kimyasal madde bulunduu ve her ylda buna 1200 civarnda yeni kimyasal madde eklendii bilinmektedir. Bu kadar ok kimyasaln tek tek zelliklerinin bilinmesi, takibinin yaplmas mmkn olmadndan, baz yntemler kullanlmas ve kimyasal maddelerin de ortak zelliklerinden yararlanlarak, kimyasal maddelerin snflandrlmas yaplmtr. Aslnda kimyasal tehlikeler, gnmzde i grenlerin sal bakmndan en ciddi risktir (Aydn, 2014).1.3.2.1Hidrojen slfr Hidrojen slfr, renksiz, rk yumurta kokusunda zehirleyici bir gazdr. 1796'da C. Louis Berthallet tarafndan bileii meydana getiren elementler belirlenmitir. Forml H2S eklindedir. Lam kanallarnda, foseptiklerde, eritme tesislerinde, gazhanelerde bulunur. Tipik kokuludur (URL-10). MAK deeri 10 ppm veya 15 mg/m3tr (URL-8).Hidrojen slfr, kat fabrikalarnda bulunan zehirli, ldrc ve patlayc bir gazdr. Btelerde, artma nitelerinde ve kanallarda beklemi hamur ve artklarn rmesi sonucu ortaya kar. Havadan ar olmas sebebiyle btelerin tabannda birikir. H2Sin vcuttaki etkisi iki ekilde olmaktadr. Bir taraftan gzleri, burnu, boaz ve akcierleri tahri ederken, te yandan, bilin kaybyla birlikte, solunum sistemini fel eder. Nefes alma eylemi durur (URL-16).Ortamda H2S gazn tespit edebilmek iin portatif el tipi cihazlar kullanlmaktadr. Bu cihazn kullanmnn alanlar tarafndan renilmesi ve kullanmnn yaygn bir hale getirilmesi gerekmektedir. Cihazn alma ekli ve doru altnn test edilmesi de ayrca renilmesi gereken konulardandr (URL-16).1.3.2.2Azot dioksit Krmz esmer renkte havadan hafif derecede ar dumanlar halindedir. Su veya nem ile temasta nitrik asit (HNO3) oluumu ile andrc etkisi vardr. Msaade edilen azami konsantrasyon (MAK) deeri 5 ppmdir (URL-8).1.3.2.3Kkrt dioksit Hava kirliliine ve asit yamurlarna sebep olur (SO2), renksiz, keskin kokulu reaktif bir gaz olup kmr, fuel-oil gibi kkrt ieren yaktlarn yanmas srasnda, metal eritme ilemleri ve dier endstriyel prosesler sonucu oluur. Ana kaynaklar, termik santraller ve endstriyel kazanlardr. Genel olarak, en yksek SO2 konsantrasyonlar, byk endstriyel kaynaklarn yaknnda bulunur (URL-10). Msaade edilen azami konsantrasyon (MAK) deeri 0.1 ppmdir (URL-8).2NCEK ALIMALARSerin ve Tutu (2008), yapm olduu almada Kahramanmara Kat fabrikasnda grlt ve aydnlatma dzeyi analizini gerekletirmilerdir. lmleri fabrika ierisinde proses hatt boyunca her bir retim ksmnda iilerin bulunduklar yerlerde, iletmenin orta ksmnda ve idari ksmlarnda gerekletirmilerdir. Sonu olarak, iletmenin ortalama grlt seviyesini 90.8 dB(A) olarak tespit etmilerdir. letmenin en aydnlk ksmnn ise yeni hamur hazrlama (895.67 lux) olduunu ortaya koymulardr.Ceylan (2011), yapm olduu almada Trkiyenin i sal ve gvenlii asndan genel grnmn ortaya koyma ve i gvenlii asndan kendine zg krlganlklarn aa karma amal bir alma yaplmtr. SGK kaza verilerinden hareketle, Trkiye genelinde meydana gelen kazalar, uluslararas kaza istatistikilerin de kulland eitli parametreler asndan incelenmitir.

Karacan ve Erdoan (2011), ii sal ve i gvenliinin salanmasnda insan kaynaklar ynetiminin nemi vurgulanm, insan kaynaklar ynetim fonksiyonlarnn bu konudaki nemi konusunda temel bilgiler verilmeye allmtr. Aratrma neticesinde says hi de gz ard edilemeyecek boyutlara ulam olan i kazas ve meslek hastalklarnn, alan asndan, iletme asndan, devlet asndan ve giderek toplum asndan ok nemli bir konu haline geldii saptanmtr. Bu almada insan kaynaklar ynetim fonksiyonlarnn gerektii gibi yerine getirilmesi halinde i kazas ve meslek hastalklarnn azaltlabilecei hatta tamamen ortadan kaldrlabilecei konusu zerinde durulmutur.

Yldrm (2011), yapm olduu almada Ankara blgesinde imalat sektrnde faaliyet gsteren KOBlerdeki i sal ve gvenlii uygulamalarnn etkinliini ve uygulanabilirliini aratrarak ad geen blgedeki KOBlerin i gvenlii ve i sal uygulamalar hakknda bilgi vermektedir. almasnda yaplan anketler sonucunda Ankara blgesinde imalat sektrnde faaliyet gsteren KOBlerde i sal ve gvenlii alannda yaplan almalarda ok nemli eksiklikler olduunu tespit etmitir. Elde ettii bulgulardan yola karak bu eksikliklerin giderilebilmesi iin ok daha disiplinli allmas ve i sal ve gvenlii hakknda ok daha fazla bilgiye dayal almalarn yaplmasnn zorunlu olduu sonucuna varmtr.

Kohisar (2011), dkm fabrikalarn ele alarak, dkm fabrikalarnn maa hane ve boyahane blmlerindeki toz, grlt, zc buharlar, havada metal miktarnn yan sra termal konfor artlarnn kantitatif olarak analizlerini gerekletirmi ve bu analiz sonularnn i sal ve i gvenlii asndan uygunluunu deerlendirmitir. lmleri Trk Standartlarnda belirtilen yntemlere gre gerekletirerek bulgularn literatrde belirtilen snr deerler ile karlatrmtr.

Tozkoparan ve Taolu (2011), yapt bir almada i sal ve gvenlii konusunu kavramsal olarak ele almlardr bununla birlikte mevcut uygulamalar ile ilgili alanlarn gr ve tutumlarn belirlemeye ynelik olarak, zmir ilinde faaliyet gsteren 6 orta ve byk lekli iletmede, toplam 400 mavi yakal alan zerinde gerekletirdikleri bir aratrmaya ve sonularna yer vermilerdir. almann sonucunda, iletme yneticilerinin tazmin grevlerinden ziyade, nlem grevlerinin ok daha nemli olduu vurgulanarak, hastalk ve kazalar ortaya kmadan nleme yoluna gidilebilecei saptanmtr.

Aydn (2012), yapt bir almada Otomotiv Yan Sanayi i kolunda oluan i kazalarn ve OHSAS 18001 ynetim sistemi uygulamasn, souk ekillendirme ile otomotiv paras reten bir firmadaki veriler ile deerlendirilerek, ii sal asndan riskli olarak grlen grlt, insan salna olan etkileriyle ele alnarak grltye ait ortam lmleri yaplmtr. almalar dorultusunda firmada son alt yl ierisinde (2006 - 2011) iyerinde meydana gelen kaza durumu ve i gn kayplarn inceleyerek istatistiki veriler oluturmutur. Yapt lmler ve deerlendirmeler sonucunda grlt seviyesinin grlt kontrol ynetmelii ve i gvenlii mevzuatnca verilen snr deerlerini at (snr deer 80 dB(A), lm deerleri 108 dB(A)ya kadar kmaktadr) belirtmitir. Ayrca son alt yllk i kazalar verilerini de deerlendirmi ve neticede i kazas saysnn ve bunun sonucunda oluan i gn kaybnn yksek olduu gzlemlemitir.

Ceylan (2012), kazalarn nlenmesinde kritik bir neme sahip olan, Trkiyedeki SG eitimini ele almtr. Genel olarak tm SG eitimi incelenerek zellikle MYOlarn bnyesinde yrtlen SG eitiminin sorunlar ele alnm ve zm nerilerinde bulunulmutur.

Demir (2013), yapt bir almada yap retim srecinde SG uygulamalar, karlalan sorunlar ve alnacak nlemler hakkndaki konular, ilgili kanun maddeleri ve bakanlklar tarafndan hazrlanan ilgili ynetmelikler nda deerlendirmeye almtr. Mimarlk sanatnn yap retim srecinde her geen gn daha nemle yer almas ve bu konuda grev yapanlarn son derece nemli yasal ykmllkler tamasndan dolay SG uygulamalarnn ilgili kanun ve ynetmelikleri temel alnarak incelenmitir.

Eker (2013), yapt bir almada metal sektrnde faaliyet gsteren bir iletmede risk deerlendirmesinin yaplmas ve uygun deerleme metodunun seilerek iletmede alan iilerin gvenli bir ortamda yksek moral ve motivasyon almalarnn salanmas amalanmtr. Salanan bu motivasyon art ile ulalmak istenen hedef irketin daha verimli retim yapmasdr. Bu almada risk deerlendirme karar matrislerinden olan L tipi matris kullanlmtr. letmede saha turlar dzenlenerek yksek riskli 12 sre belirlenmi ve belirlenen bu sreler iin risk deerlendirmesi yaplmtr.

lmez (2014), Ankarada hazr giyim iletmelerindeki i sal ve gvenlii uygulamalarn incelemitir ve alma ile hedeflenen nokta, bu sektrde i kazalar ve meslek hastalklarn nlemek amacyla alnan tedbirleri ve bu konuda yaplan almalar iveren veya iveren vekillerinin grleriyle ortaya koymaktr.Turgut (2014), yapt bir almada Kastamonu Entegre Aa Sanayi ve Ticaret A.. Gebze Tesisi yonga levha nitesinde olas tehlike ve risklerini Fine-Kinney Metoduna gre deerlendirmitir. Ayrca iletme ierisinde toz, i ortam grlt ve grlt maruziyet, kiisel titreim maruziyeti, termal konfor, i ortam uucu organik bileikler ve toksik gaz lmleri yapp sonularn 6331 sayl Sal ve Gvenlii Kanununa gre karlatrmal olarak deerlendirmitir.3MATERYAL ve METOT3.1Materyal

Bu almada, Sal ve Gvenlii Kanununda yer alan ve Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli grlen;

Grlt,

Ik iddeti,

Scaklk,

Bal nem

Titreim ve

ortam gazlarnn (azot dioksit-NO2, kkrt dioksit-SO2, oksijen-O2 ve hidrojen slfr-H2S) lmleri yaplmtr.Kahramanmara Kat Fabrikasnda yukarda ifade edilen lmlerin yapld blmler srasyla; hurda sahas, pulper, eski hamur hazrlama, yeni hamur hazrlama, hamur hazrlama kontrol odas, PM1 vakum pompas, PM1 elek ksm, PM1pres ksm, PM1 kurutma, PM1 size pres ksm, PM1 bobin kesme, PM2 bobin kesme, PM1 mal sarc, elek kumanda odas, iletme ii bo alan (kurutma), PM2 vakum pompas, PM2 elek ksm, PM2 pres ksm, PM2 kurutma, PM2 size pres ksm, PM2 mal sarc, iletme ii bo alan(mal sarc), kurutma kontrol odas, mamul ambar, iletme ii bo alan (depo), iletme ii teknik ofisler, laboratuvar, atlye(mekanik bakm), atlye(elektrik), yemekhane, idari bina, artma, kazan, trbin ve ofislerdir.3.2MetotBu almada, Kahramanmara Kat Fabrikasnda alan teknik personel ve iilerin salk ve gvenliini ilgilendiren, i sal ve gvenlii bakmndan alma ortamlarnda nemli grlen tehlikeler ve bu tehlikelerin belirlenmesinde L Tipi Matris (5x5) Metodu kullanlmtr. Bu matris diyagram iki veya daha fazla deiken arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme metodudur (Anonymous, 2000).3.2.1L tipi matris (5x5) metoduEn sk kullanlan yaklamlardan biri olan risk deerlendirme matrisi ABD Askeri standard MIL-STD-882D olarak da bilinen sistem gvenlik program gereksinimini karlamak maksadyla gelitirilmitir. Matris diyagramlar iki veya daha fazla deiken arasndaki ilikiyi analiz etmekte kullanlan bir deerlendirme aracdr (Anonymous, 2000). Yaygn kullanm alanna sahip ve kullanm kolay olan bir metottur. yeri istatistiklerinin kullanmna olanak salamtr. L Tipi 5x5 Matris diyagram zellikle sebep-sonu ilikilerinin deerlendirilmesinde kullanlr. Risk skoru ihtimal ve zarar derecesinin arpmndan elde edilerek tablodaki yerine yazlr (Eker, 2013). L Tipi Matris (5x5) Metoduna ynelik i kazalarnn ihtimali aada izelge 3.1de ve 1 nolu denklemde verilmitir. izelge 3.2de i kazalarnn etki/zarar-sonu skalas aklamal olarak verilmitir. Yine ayn ekilde izelge 3.3de i kazalarnn risk matrisi aklanmtr. izelge 3.4de i kazas olmadan nce alnacak karar ve yaplacak eylemler belirtilmitir.Risk = Olaslk x Etki (iddet) (3.1)izelge 3.1 kazalarnn ihtimal (olaslk) skalas (Turgut, 2014)DeerAklamaKategori

1. ok dkHemen hemen hiOlumas beklenmiyor

2. DkDkBirka ylda bir

3. OrtaOrtaYlda bir veya iki kez

4. YksekYksekAyda bir

5. ok yksekok yksekHaftada bir/her gn

(htimal: Zarar ya da hasarn zaman iinde gerekleme ihtimalini ifade etmektedir.)izelge 3.2 kazalarnn etki/ zarar-sonu skalas (Turgut, 2014)DeerAklamaKategori

1.ok dkDikkate alnmal kayb olmayan, ilk yardm gerektirmeyen

2.Dknemlilk yardm gerektirebilecek durumlar, ayakta tedavi

3.OrtaCiddiTedavi gerektiren yaralanmalar, yatarak tedavi, ksa sreli i gremezlik

4.Yksekok ciddiCiddi yaralanma, uzuv kayb, meslek hastal, srekli i gremezlik

5.ok yksekKatlanlamazlm

(Deer, tehlikenin gereklemesi halinde insan, iyeri ve evre zerinde oluturaca zarar ya da hasarn iddetini ifade etmektedir)izelge 3.3 kazalarnn risk matrisi (URL-19; Aydn, 2014)ETK (DDET)

OLASILIK1

(ok hafif)2

(hafif)3

(orta)4

(ciddi)5

(ok ciddi)

1 (ok dk)1 nemsiz Riskler2 Dk3 Dk4 Dk5 Orta

2 (dk)2 Dk4 Dk6 Orta8 Orta10 Yksek

3 (orta)3 Dk6 Orta9 Orta12 Yksek15 Yksek

4 (yksek)4 Dk8 Orta12 Yksek16 ok Yksek20 ok Yksek

5 (ok yksek)5 Orta10 Yksek15 Yksek20 ok Yksek25 Katlanlamaz

izelge 3.4 nlem srasna gre alnacak karar ve yaplacak eylemler (URL-19; Aydn, 2014)nlem SrasRisk DeeriKararEylem

51