KAMUSAL SANAT VE KENT ĠLĠġKĠSĠ

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Pınar ÇAĞLIN

Anabilim Dalı : Disiplinler Arası

Programı : Kentsel Tasarım

HAZĠRAN 2010

KAMUSAL SANAT VE KENT ĠLĠġKĠSĠ

HAZĠRAN 2010

ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Pınar ÇAĞLIN

(519071018)

Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 07 Mayıs 2010

Tezin Savunulduğu Tarih : 07 Haziran 2010

Tez DanıĢmanı :

Diğer Jüri Üyeleri :

Prof. Dr. Mehmet OCAKÇI (ĠTÜ)

Prof. Dr. Orhan HACIHASANOĞLU

(ĠTÜ)

Yrd. Doç. Dr. Z. Ġren BOYNUDELĠK

(YTÜ)


iii

Sanat bizi esinlendirir, sakinleştirir, kışkırtır, içine çeker ve birleştirir.

(The arts inspire us, soothe us, provoke us, involve us, and connect us.)

Robert LYNCH, Arts for Americans, 2002

iv

v

ÖNSÖZ

Tez çalıĢmam süresince tecrübe ve bilgisini benimle paylaĢan tez danıĢmanım Prof.

Dr. Mehmet Ocakçı‟ya teĢekkürlerimi borç bilirim.

Ġhtiyacım olduğunda beni yalnız bırakmayan, her zaman sevgi ve desteğini

hissettiğim Emrah Engindeniz‟e, dostlarıma ve aileme tüm kalbimle teĢekkür ederim.

Mayıs 2010

Pınar Çağlın

(ġehir Plancısı)

vi

vii

ĠÇĠNDEKĠLER

Sayfa

ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v

ĠÇĠNDEKĠLER ........................................................................................................ vii ÇĠZELGE LĠSTESĠ .................................................................................................. ix

ġEKĠL LĠSTESĠ ........................................................................................................ xi ÖZET ........................................................................................................................ xiii SUMMARY .............................................................................................................. xv 1. GĠRĠġ ...................................................................................................................... 1

1.1 Tezin Amacı ....................................................................................................... 2

1.2 Tezin Yöntemi .................................................................................................... 2 1.3 Tezin Kapsamı .................................................................................................... 3

2. KAMUSAL SANATIN KAVRAMSAL DEĞERLENDĠRĠLMESĠ .................. 5 2.1 Kamusal Alan, Mekân ve Sanat ĠliĢkisi ............................................................. 5

2.1.1 Kamusal Alan ve Kamusal Mekân .............................................................. 5

2.1.2 Sanat ve Kamusal Mekân ............................................................................ 7 2.2 Kamusal Sanat .................................................................................................... 8

2.3 Kamusal Sanatın Tarihsel GeliĢimi .................................................................. 12

2.4 Türkiye‟de Kamusal Sanat ............................................................................... 16

3. KAMUSAL SANAT UYGULAMA ALANLARI VE ÇEġĠTLERĠ ................ 21 3.1 Kamusal Sanatın Uygulama Alanları ............................................................... 21

3.1.1 Kentsel Tasarım ÇalıĢmalarında Kamusal Sanat ...................................... 21 3.1.2 Kentsel DönüĢüm Projelerinde Kamusal Sanat ........................................ 27

3.1.3 Aktivist Eylemlerde Kamusa Sanat .......................................................... 36 3.1.4 Eğlence Kültüründe Kamusal Sanat ......................................................... 43 3.1.5 Ekonomik GeliĢmede Kamusal Sanat ....................................................... 48

3.2 Kamusal Sanat ÇeĢitleri ................................................................................... 54 3.2.1 YerleĢtirme ................................................................................................ 55

3.2.2 Yüzey Boyama .......................................................................................... 57 3.2.3 Açık Alan Sergileri ................................................................................... 60 3.2.4 Kent Mobilyaları Tasarımı ........................................................................ 62

3.2.5 Performans Sanatları ................................................................................. 66 3.2.6 Oyun .......................................................................................................... 71

4. KAMUSAL SANATIN KENT ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ ............................ 75 4.1 Kamusal Sanatın Mekânsal Etkileri ................................................................. 75

4.1.1 Estetik Değer OluĢturmak ......................................................................... 75 4.1.2 Odak Noktası OluĢturmak ......................................................................... 76 4.1.3 Kentsel Ġmaj OluĢturmak .......................................................................... 76 4.1.4 Kentsel Kimlik OluĢturmak ...................................................................... 77 4.1.5 Mekân Hissini Güçlendirmek ................................................................... 78

4.2 Kamusal Sanatın Sosyo-Kültürel Etkileri ........................................................ 79

viii

4.2.1 Mutluluk Hissi Vermek ............................................................................. 79

4.2.2 KiĢisel GeliĢim Sağlamak ......................................................................... 79 4.2.3 Aidiyet ve Topluluk Hissi GeliĢtirmek ..................................................... 80 4.2.4 Toplumsal Kimlik GeliĢtirmek.................................................................. 81

4.2.5 Toplumun Ġhtiyaçlarını ve Beklentilerini Tanımlamak ............................. 82 4.2.6 Sosyal Tabakaları BütünleĢtirmek ............................................................ 82 4.2.7 Sosyal DönüĢümü Tetiklemek .................................................................. 83

4.3 Kamusal Sanatın Ekonomik Etkileri ................................................................ 84 4.3.1 Kültürel Turizmi Canlandırmak ................................................................ 85

4.3.2 Ġstihdam Yaratmak .................................................................................... 85 4.3.3 Yatırım Cazibesini ve Arazi Değerlerini Arttırmak .................................. 86 4.3.4 Yerel Ekonomiyi Canlandırmak................................................................ 87 4.3.5 Tasarruf Sağlamak..................................................................................... 87

4.4 Etki Değerlendirmesi ........................................................................................ 88

4.4.1 Ġncelenen Örneklerin Kamusal Sanatın Etkilerine Göre Dağılımı ............ 88 4.4.2 Kamusal Sanat ÇeĢitleri ve Etkileri Arasındaki ĠliĢkiler .......................... 89

4.4.3 Kamusal Sanat ÇeĢitleri ve Kullanıldığı Alanlar Arasındaki ĠliĢkiler ...... 93

5. SONUÇ .................................................................................................................. 97 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 103

EKLER .................................................................................................................... 109

ix

ÇĠZELGE LĠSTESĠ

Sayfa

Çizelge 4.1 : Ġncelenen örneklerin kamusal sanatın etkilerine göre dağılımı. ........... 89 Çizelge 4.2 : Etki değerlendirme ölçeği. ................................................................... 90 Çizelge 4.3 : Etki değerlendirme gösterimi ve puanlaması. ...................................... 90 Çizelge 4.4 : Kamusal sanat çeĢitlerine göre etki değerlendirmesi. .......................... 91

Çizelge 4.5 : Kamusal sanat çeĢitlerine göre toplam etki değerlendirmesi. .............. 93

Çizelge 4.6 : Kamusal sanat çeĢitlerinin kullanıldığı alanlara göre dağılımı. ........... 94

Çizelge A.1 : Örnek değerlendirme çizelgesi. ......................................................... 111

x

xi

ġEKĠL LĠSTESĠ

Sayfa

ġekil 1.1 : Dolaylı nedensel etkileĢim zinciri .............................................................. 3 ġekil 2.1 : Kamusal sanatın özellikleri ...................................................................... 12

ġekil 2.2 : Tilted Arc, Richard Serra, 1981, New York City. .................................... 14

ġekil 2.3 : Vietnam Veteran Memorial, Maya Lin, 1982, Washington DC. ............. 15 ġekil 2.4 : Açık Alanlara Üç Boyutlu ÇağdaĢ Sanat Yapıtları YerleĢtirme Etkinliği,

Sevgi Ve BarıĢ Anıtı, Prof. H. Karayiğitoğlu ve G. Karayiğitoğlu, 1993,

Ġstanbul. .................................................................................................... 17

ġekil 2.5 : NiĢantaĢı Yaya Sergileri, Penguen Adası: Fuat and Murat ġahinler, PVC

Balonlar: L.Cecchini, 2002, Ġstanbul. ....................................................... 18

ġekil 2.6 : Oda Projesi, Ġstanbul. ............................................................................... 19 ġekil 2.7 : Pist, Ġstanbul. ............................................................................................ 19 ġekil 3.1 : Bir araç olarak kamusal sanat ve kullanıldıgı alanlar............................... 21

ġekil 3.2 : Luzboa04, Family Idea, Fete, Ron Haselden, 2004, Lizbon. ................... 24 ġekil 3.3 : The Whittle Arch, MacCormac Jamieson Prichard, 1997, Coventry. ...... 25

ġekil 3.4 : I-land, LOVE, Tokyo Brushstroke I-II, Robert Indiana, 1993, Tokyo. ... 26

ġekil 3.5 : Angel of the North, Antony Gormley, 1998, Gateshead. ......................... 29

ġekil 3.6 : SOMOHO, 2002, Soweto. ........................................................................ 30 ġekil 3.7 : Path to Human Rights, Françoise Schein, 1994, Rio de Janeiro. ............. 31

ġekil 3.8 : Five Spaces, 1999, Glasgow. ................................................................... 32 ġekil 3.9 : 40 Gün 40 Gece, Çocuklarla Fanzin Atölyesi, Altay Öktem; Konser,

2007, Ġstanbul. .......................................................................................... 33 ġekil 3.10 : The District Six Museum, District Six Memory Plaque, Cape Town. ... 34 ġekil 3.11 : Campo Boario, Stalker, Roma. ............................................................... 35 ġekil 3.12 : Poster, Guerrilla Girls, 2004, New York City. ....................................... 37 ġekil 3.13 : Guantanamo Eylemi, Amnesty International, Atina. ............................. 38

ġekil 3.14 : Raaa! Action in London, Space Hijackers, Londra. ............................... 38 ġekil 3.15 : P2P: Power to the People, Gorbet Design, 2002, Kanada, ABD. .......... 39 ġekil 3.16 : Ravioli, Temporary Services, Chicago................................................... 40

ġekil 3.17 : Free Shop, Social Puding, Foreigners, Superflex. .................................. 40 ġekil 3.18 : Guerilla Gardening, Richard Reynolds, 2003, Toronto. ........................ 41 ġekil 3.19 : Park(ing), Rebar, 2005, San Francisco. .................................................. 42 ġekil 3.20 : Art Attack, Balloon Debate, Unwelcome Intervention, Global Warming,

Banksy, West Bank, Londra. .................................................................. 43 ġekil 3.21 : La Scala di Pianoforte, 2009, Milano. .................................................... 44 ġekil 3.22 : Dispatchwork, Jan Vormann, Berlin. ..................................................... 44 ġekil 3.23 : Knit the City, Yarn Corps, 2009, London. ............................................. 45 ġekil 3.24 : The Shadow Project, Katie Sokoler, 2009, New York. .......................... 45

xii

ġekil 3.25 : Römerkastell & Marktplatz, Dietrich Brennenstuhl & Nimbus Design,

2003, Stuttgart. ....................................................................................... 46 ġekil 3.26 : Play and Rewind, Clio Straat, 2001, Siena. ............................................ 47 ġekil 3.27 : Slacklines, Clio Straat, 2005, Udine. ...................................................... 47

ġekil 3.28 : Jumping Field, Tommi Grönlund & Petteri Nisunen, 2000, Helsinki. ... 48 ġekil 3.29 : Chicago Picasso, Picasso, 1967, Chicago. ............................................. 49 ġekil 3.30 : Fete des Lumieres, Marie-Jeanne Gauthé - Fabrice Chouiller, Place des

Terreaux, 2009, Lyon. ............................................................................ 51 ġekil 3.31 : La Notte Bianca, 2007, Roma ................................................................ 51

ġekil 3.32 : Heyleller, 2002, Singapur. ...................................................................... 53 ġekil 3.33 : The Canticles, Streetwise Opera, 2002, Londra. .................................... 54 ġekil 3.34 : Orchestra di Piazza Vittorio, Roma. ....................................................... 54 ġekil 3.35 : Güven Anıtı, Ankara. Zafer Anıtı, Ġstanbul. ........................................... 56 ġekil 3.36 : Cloud Gate, Anish Kapoor, 2004, Chicago. ........................................... 56

ġekil 3.37 : Heykel, Madrid. ...................................................................................... 57 ġekil 3.38 : Carnival Center, Jose Bedia, Gary Moore, Miami. ................................ 58

ġekil 3.39 : Grafiti, Banksy, Bristol. .......................................................................... 59 ġekil 3.40 : Grafiti, Matthias Wermke, 2009, Ġstanbul. ............................................. 60 ġekil 3.41 : Sergi, Ljubljana. ..................................................................................... 61 ġekil 3.42 : Mumdan Heykeller, Yelena & Viktor Vorobyeva, 1999, Ġstanbul. ....... 61

ġekil 3.43 : Cow Parade, Shoe Art, Greeny SarmaĢıkları, Lale Sergisi, Istanbul. .... 62 ġekil 3.44 : Otobüs Durağı, Frank O. Gehry, Alessandro Mendini, Hannover. ........ 63

ġekil 3.45 : Railings, Greyworld, 1997, Paris. .......................................................... 64 ġekil 3.46 : Bridge, Greyworld, 2000, Dublin. .......................................................... 64 ġekil 3.47 : Bins and Benches, Greyworld, 2005, Cambridge. ................................. 65

ġekil 3.48 : Beautiful Bins, 2007, Great Barrington. ................................................. 65 ġekil 3.49 : Canvas Collection, 2007, Yorkers. ......................................................... 66

ġekil 3.50 : Sokak Performansları, Paris, Madrid, Roma. ......................................... 67 ġekil 3.51 : Canlı Heykeller, Sokak Sanatları Atölyesi, 2010, Ġzmir. ....................... 67

ġekil 3.52 : Sokakta ġenlik 3, Hangar Sanat Derneği, 2009, Ġstanbul....................... 68 ġekil 3.53 : Borgo Festival, Comune di Fiano Romano, 2009, Roma. ...................... 69

ġekil 3.54 : Pillow Fight, 2006, New York. .............................................................. 70

ġekil 3.55 : London Roof, Office of Subversive Architecture, 2002, Londra. .......... 70 ġekil 3.56 : News.Box.Walk, Christina Ray, 2004, New York. ................................ 71

ġekil 3.57 : Inbetween, Erect Architecture, 2005, Londra. ....................................... 72 ġekil 3.58 : Treasure Hunt around King‟s Cross, Richard Ventworth, 2002,Londra 73 ġekil 4.1 : Kamusal sanatin kullanildiği alanlar ve çeĢitleri ...................................... 94

ġekil 5.1 : Kamusal sanat yaklaĢımı ........................................................................ 100

xiii


ÖZET

1990‟lı yıllardan itibaren içerik ve sürecin sonuç ürünün önüne geçtiği bir estetik

anlayıĢı ile Ģekillenen kamusal sanat, 2000‟li yıllarla birlikte etkilerini Türkiye ve

özellikle Ġstanbul‟da da göstermeye baĢlamıĢtır. Kullanıcıları da dâhil olmak üzere

mekânın tüm bileĢenleriyle iliĢkiye giren bir pratik olan kamusal sanat bugün gelinen

noktada kent planlama ve tasarımının bir parçası olarak görülmektedir.

Kamusal sanatın insan, mekân ve daha genel anlamda kent ile iliĢkisini ortaya koyan

bu çalıĢmada, öncelikle kamusal mekân ve sanat iliĢkisi tartıĢılarak, kamusal sanat

kavramı ele alınmıĢ, bu kavramın dünya çapında ve Türkiye‟deki geliĢimi üzerinde

durulmuĢtur. Kamusal sanat kavramının ifade ettiği anlamlara dayanarak araç olarak

kullanıldığı uygulama alanları sınıflandırılarak incelenmiĢtir. Bahsedilen uygulama

alanları içerisinde ise kamusal sanatın uygulama çeĢitleri örnekler üzerinden

tartıĢılmıĢ ve kategorize edilmiĢtir.

Kamusal sanatın uygulama alanlarının ve çeĢitlerinin ortaya koyulmasıyla birlikte

kent üzerine yaptığı etkiler mekânsal, sosyo-kültürel ve ekonomik yönleriyle ele

alınarak araĢtırılmıĢtır. Kamusal sanatın uygulama alanları, çeĢitleri ve ortaya

çıkarttığı etkileri arasındaki iliĢkiler sorgulanarak, tez kapsamında incelenen örnekler

üzerinden kalitatif bir değerlendirme yapılmıĢtır.

Kamusal mekânlarda uygulanan sanat çalıĢmalarını inceleyerek kuramsal bir çerçeve

çizen çalıĢmada açıklayıcı (explanatory) bir yöntem benimsenmiĢ, kamusal sanat ve

kent üzerinde bırakılan etkileri arasında dolaylı bir nedensel etkileĢim (indirect

causal relationship) tanımlanmıĢtır. Kamusal sanatın ifade ettiği anlamlar, bu

anlamlara bağlı olarak kullanım nedenleri, bu nedenlerden dolayı kullanıldığı alanlar,

bu alanlardaki uygulanma çeĢitleri ve bu çeĢitlerin ortaya çıkardığı etkileri ve her bir

bileĢenin bir diğeriyle iliĢkisi açıklanmıĢtır.

Tez çalıĢması sonucunda ortaya çıkan iliĢkiler Ģeması kamusal sanatın incelenmesi

ve tartıĢılmasına dair bir yaklaĢım sunmakta ve kamusal sanatın kent ile iliĢkisini

ortaya koymaktadır.

xiv

xv

RELATIONS BETWEEN PUBLIC ART AND THE CITY

SUMMARY

After the 1990s, public art started to form by an aesthetic approach in which the

content and the process were considered rather important than the final product.By

the year 2000, the influences of the public art has started to show up also in Turkey,

particularly in Istanbul. The public art interacts with all components of the public

spaces including its users and becomes a practice which is today considered to be a

part of urban design and planning.

This research traces the relations between public art, people, public spaces and more

generally looks at the relations between the public art and the city. The research

primarily discusses relations between the public space and the art, subsequently

adressses the concept of public art and its development in the world and in Turkey.

Based on the concept and the meaning associated with the public art, the research

intends to identify areas where the public art has been largely used as a tool. Within

this, types of public art have been classified and categorized based on examples.

In addition, the research attempts to reveal spatial, socio-cultural and economic

impacts of the public art projects, on the city. Furthermore it uses a qualitative

evaluation method to identfy relations between the public art implementation areas,

types of public arts and their impact on the city, based on the examples studied

throughout this research.

The research draws a theoretical framework through examining the art works in

public spaces by adopting an explanatory method to define an indirect causal

relationship between the public art and its impacts on the city. Doing this, the

meanings that the public art stands for, the reasons of utilization according to the

meanings, the implementation areas due to the reasons, the types in the

implementation areas, the impacts of the types, and relationship of one component to

another have been explained.

The relationship scheme, which was also a result of the research, presents an

approach for further discussion and research on the public art, and explains the

relations between public art and the city.

xvi

1

1. BÖLÜM: GĠRĠġ

Kamuya ait kentsel alanlarda sanat üretme ve sergileme düĢüncesi antik çağlardan

günümüze kadar uzanarak varlığını sürdürmeyi baĢarmıĢ bir düĢüncedir. Tarih süreci

içerisinde anlamı ve iĢlevi evrilmiĢ, fakat her koĢulda kendine uygulama alanı

yaratabilmiĢtir. Günümüzde bu uygulamalar kamusal sanat baĢlığı altında

tartıĢılmakta olup, özellikle çeĢitli Avrupa ülkeleri ve Amerika BirleĢik

Devletleri„nde (ABD) gerek sanat alanında, gerekse kent mekânını inceleyen

bilimsel çalıĢmalarda ve yayınlarda yerini almıĢtır.

90‟lı yıllardan itibaren ise dünyada yapılan kamusal sanat çalıĢmaları ve

uygulamaları Türkiye‟de de yansımalarını göstermiĢ, çeĢitli kuruluĢların ilgi odağı

haline gelmiĢtir. 2006 yılında Avrupa Birliği Konseyi tarafından Ġstanbul‟un 2010

yılı için Avrupa Kültür BaĢkenti olarak ilan edilmesiyle birlikte özellikle kamusal

alanda yapılan sanat projeleri hız kazanmıĢ ve hem yerel yönetimlerin, hem

sanatçıların, hem de kentte yaĢayanların konuya olan farkındalığı artmıĢtır.

Günümüzde kentsel tasarım hem fiziksel yenileme, hem sosyal dönüĢüm hem de

ekonomik canlanma boyutlarıyla ele alınan bir çalıĢma alanıdır. Kamusal sanatın bu

üç alanda da etkilerine rastlanması dolayısıyla kentsel tasarım disiplinin ilgi odağı

olmaya baĢlaması kaçınılmazdır. Türkiye‟de ise yakın zamana kadar fiziksel bir

düzenlemeyle eĢ görülen kentsel tasarım çalıĢmalarının kapsamı geniĢlemeye ve

kentlinin değiĢen fiziksel mekânla kurduğu iliĢki sorgulanmaya baĢlamıĢtır. Bu

bağlamda farklı disiplinlerle iĢbirliği içerisinde olmaya yönelen kentsel tasarım

disiplini için kamusal sanat gerek fiziksel, gerek ekonomik, gerekse sosyo-kültürel

dönüĢümü tetikleyici öncelikli bir araç haline gelmektedir.

Kentlerdeki, hızlı kentleĢme, aĢırı büyüme ve plansız yapılaĢma sonucu ortaya çıkan

kimlik kaybı ve fiziksel çöküntü alanları; modernizm süreciyle birlikte değiĢen

sosyal hayatın getirisi olarak topluma yabancılaĢma ve bireyselleĢme; küreselleĢme

sonucu ise kentlerdeki rekabet ortamı ve ekonomik köhneme kent bilimlerinin güncel

problemlerinin arasındadır. Bahsedilen problemlere çözüm ararken kamusal sanat

2

tartıĢılan pek çok olumlu etkisiyle sorunların çözümüne katkı sağlayıcı bir etken

olarak görülebilmektedir.

1.1 Tezin Amacı

Tez çalıĢmasının amacı, son yıllarda Türkiye ve özellikle Ġstanbul‟da sıkça gündeme

gelen kamusal sanat uygulamalarını ve kent üzerinde bıraktığı etkileri inceleyerek,

kentsel tasarım çalıĢmalarına sunabileceği katkıları ortaya koymaktır. Bu doğrultuda,

kamusal sanatın kent içerisindeki kamusal mekânların fiziksel, sosyal ve ekonomik

problemlerine nasıl çözüm olabileceğinin araĢtırılması ve ortaya koyulması

hedeflenmiĢtir. Kamusal mekânda sanatın uygulama alanları, uygulama çeĢitleri ve

ortaya çıkan etkileri arasındaki iliĢkiler ortaya çıkarılarak, kamusal sanatın bir araç

olarak kullanımı araĢtırılmak istenmiĢtir.

1.2 Tezin Yöntemi

ÇalıĢmada, kamusal mekânlarda uygulanan sanat çalıĢmaları incelenerek kuramsal

bir çerçeve çizilmiĢ ve dünyada uygulanan örneklere bakılarak kamusal sanat

uygulamalarının kent içerisindeki problemlere nasıl çözüm oldukları ya da

olabilecekleri incelenmiĢtir. Bu nedenle, kamusal sanatın kent ile iliĢkisini ortaya

koyan çalıĢmada açıklayıcı (explanatory) bir yöntem benimsenmiĢtir. Bu yöntem

çerçevesinde kamusal sanat ve kent üzerinde bırakılan etkileri arasında dolaylı bir

nedensel etkileĢim (indirect causal relationship) tanımlanmıĢtır. ġekil 1.1‟de

gösterildiği gibi kamusal sanatın ifade ettiği anlamlar, bu anlamlara bağlı olarak

kullanım nedenleri, bu nedenlerden dolayı kullanıldığı alanlar, bu alanlardaki

uygulanma çeĢitleri ve bu çeĢitlerin ortaya çıkardığı etkileri ve her bir bileĢenin bir

diğeriyle iliĢkisi açıklanmıĢtır.

3

ġekil 1.1 : Dolaylı nedensel etkileĢim zinciri.

Belirtilen yöntem çerçevesinde yapılan kuramsal araĢtırma yurt içi ve yurt dıĢından

çeĢitli uygulama örnekleriyle beslenmiĢtir. Tez kapsamında farklı konu baĢlıklarında

irdelenen 63 kamusal sanat çalıĢması örneği incelenerek kalitatif bir değerlendirmeye

tabi tutulmuĢtur. Ġncelenen örnekler üzerinden gerçekleĢtirilen bu değerlendirmenin

sonucunda kamusal sanatın insanlar ve mekân üzerindeki etkileri ve bu etkilerin

uygulama alanları ve çeĢitleriyle aralarındaki iliĢkiler ortaya çıkarılmaya

çalıĢılmıĢtır. Kamusal sanatın etkilerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi 4.4 Etki

Değerlendirmesi bölümünde detaylı olarak anlatılmıĢtır.

1.3 Tezin Kapsamı

Tez çalıĢması problem alanının tanımlanması, konunun kapsamının belirlenmesi,

kamusal sanatın etkilerinin saptanarak örnekler üzerinden değerlendirilmesi ve sonuç

olmak üzere dört aĢamada gerçekleĢmiĢtir.

Tez çalıĢmasının ilk bölümünde kamusal sanat kavramı farklı yönleriyle incelenmek

üzere mercek altına alınmıĢ ve problem alanı tanımlanmaya çalıĢılmıĢtır. Geleneksel

kamusal sanattan yeni tip kamusal sanata kadar geniĢ bir çerçevede ele alınan

kamusal sanat kavramı ile kent arasındaki iliĢki sorgulanmıĢ ve kamusal alan, mekân

ve sanat arasındaki köprüler ortaya çıkarılmaya çalıĢılmıĢtır. Bu üçlünün ana

eksenine oturan kamusal sanatın tarihsel süreç içerisindeki evrimi ve modern kent

iliĢkileri içerisinde edindiği anlamlarla yeniden tanımlanıĢı tasvir edilmiĢtir. Bu

sürecin Türkiye‟deki yansımaları ayrıca incelenmiĢ ve problem noktaları

tartıĢılmıĢtır.

KENT ÜZERĠNE ETKĠLERĠ

UYGULAMA ÇEġĠTLERĠ

KULLANILDIĞI ALANLAR

KULLANIM NEDENĠ

4

Ġkinci Bölüm'de ise tez konusunu için kapsamlaĢtırma çalıĢması yapılmıĢtır. Bunun

için kamusal sanatın uygulanması konusu, uygulama alanları ve uygulama çeĢitleri

olarak iki ayrı sınıflandırmaya tabi tutulmuĢtur. Öncelikle kamusal sanatın ifade

ettiği anlamların sonucu olarak birbirinden farklılaĢan amaçlar için kullanılabilirliği

göz önüne serilmiĢ, kentsel tasarım, kentsel dönüĢüm, aktivizm, eğlence ve

ekonomik geliĢme alanlarındaki kullanımları araĢtırılmıĢtır. Bu alanlar içerisinde ise

kamusal sanatın hangi sanat biçiminde uygulandığı örnekler üzerinden yapılan

incelemelerle yerleĢtirme, yüzey boyama, açık alan sergileri, kent mobilyaları

tasarımı, performans sanatları ve oyun olmak üzere sınıflandırılmıĢtır.

Üçüncü Bölüm'de tez genelinde anlatılan örnekler ve bilimsel araĢtırmalarda

tartıĢılmakta olan etkiler bir araya getirilerek kamusal sanatın kent üzerine olası

etkileri öngörülmüĢtür. Bu etkiler mekânsal, sosyo-kültürel ve ekonomik olmak

üzere üç esas baĢlıkta incelenmiĢtir. Etkilerin belirlenmesiyle birlikte bir önceki

bölümde sınıflandırılmıĢ olan kamusal sanat çeĢitleriyle iliĢkileri sorgulanarak bir

etki değerlendirmesinden geçirilmiĢtir. Yapılan değerlendirme ile birlikte hem

kamusal sanat çeĢitleri ve uygulandığı alanlar arasındaki iliĢki gözlemlenmiĢ hem de

hangi kamusal sanat çeĢitlerinin hangi etkileri doğurduğuna dair ipuçları elde

edilmeye çalıĢılmıĢtır.

Tezin sonuç bölümünde ise tez kapsamında tartıĢılan kamusal sanatın bir araç olarak

kullanıldığı alanlar, çeĢitleri ve etkileri arasındaki iliĢkiler yorumlanmıĢ, bu süreçte

geliĢtirilen kamusal sanatın incelenmesi ve araĢtırılmasına dair yaklaĢım ortaya

koyularak açıklanmıĢtır.

5

2. BÖLÜM: KAMUSAL SANATIN KAVRAMSAL DEĞERLENDĠRĠLMESĠ

2.1 Kamusal Alan, Mekân ve Sanat ĠliĢkisi

Kamusal sanatı diğer sanatlardan ayıran en belirgin özellik sanatın kamusal mekânda

gerçekleĢmesidir. Dolayısıyla kamusal sanat kavramı incelenirken öncelikle kamusal

mekân ve sanat kavramlarının ayrı ayrı ele alınmalı ve aralarındaki iliĢki

incelenmelidir. Bunun için öncelikle kamusal alan ve bu alanın fiziksel izdüĢümü

olan kamusal mekân kavramlarının tartıĢılması, sonrasında ise sanatın kamusal

mekânla kurduğu iliĢki incelenerek kamusal sanat kavramının ortaya çıkıĢının

tartıĢılması gerekmektedir.

2.1.1 Kamusal Alan ve Kamusal Mekân

Güncel kamusal alan kavramının çıkıĢ noktası olarak kabul edilen “Kamusal Alanın

Yapısal DönüĢümü” adlı kitabında (1962) Habermas kamusal alanın tanımını “özel

Ģahısların, kendilerini ilgilendiren ortak bir mesele etrafında akıl yürüttükleri,

tartıĢtıkları ve kamuoyu oluĢturdukları araç, süreç ve mekânların tanımladığı hayat

alanı” Ģeklinde yapar. “Kamusal alan, toplumun ortak yararını belirlemeye ve

gerçekleĢtirmeye yönelik düĢünce, söylem ve eylemlerin üretildiği ve geliĢtirildiği

ortak toplumsal etkinlik alanıdır” diyen Habermas‟ın tanımından anlaĢıldığı gibi,

kamusal alan fiziksel sınırları olan bir kavram değil, iĢlevsel bir kavramdır.

Kamusallık yalnızca mekânla ilintili değil, günlük yaĢamda paylaĢılan her türlü

deneyimi kapsar (Oktay, 2003).

KamusallaĢmak ise Richard Sennet‟e göre (1992) Batı Avrupa kentlerinde insanların

belirli mekânlarda yoğun toplumsal iliĢkiler kurma olanaklarına sahip olmalarıdır.

Günümüzde biliĢim teknolojilerine bağlı olarak geliĢen iletiĢim araçlarıyla birlikte,

yeni iletiĢim olanakları ve dolayısıyla alanları doğmuĢtur. Ġnternet kullanımının

toplum arasında hızla yayılmasıyla farklı bir kamusal alan oluĢmuĢ ve kavramının

sınırları geniĢlemiĢtir.

Farklı boyutlarıyla incelenebilecek kamusal alan kavramı kentsel sosyoloji açısından

bakınca demokrasinin merkezi ve bireysel geliĢimin esas öğesi olarak kabul edilir.

6

Bununla beraber demokratik tartıĢma ve uzlaĢmanın mekân ve koĢulları, iktidar

sistemleriyle bozulmaktadır. Kamusal alan, medya, yeni denetim teknolojileri ve

kentsel mekân düzenlemeleriyle sömürgeleĢtirilmektedir (Aksoy, 2007). Böylece

tanımlanan ideal tip kamusal alanlar bozulmakta ya da toplumun her kesiminin

temsiliyeti sağlanamamaktadır.

Kamusal mekân ise bir ayrım gözetmeden herkes tarafından ulaĢılabilen, kamusal

alanın zeminini oluĢturan fiziksel mekânlardır. Bir diğer söyleyiĢle, kamusal hayatın

içinde geçtiği, insanların hem birbirleriyle hem de yapılı çevreyle iliĢkiye geçtikleri

yerlerdir.

Kamusal mekân kavramı kentlerin kurulmasıyla ortaya çıkmıĢ bir kavramdır. Fakat

ne yazık ki toplumun tüm bireylerine açık ortak kullanım alanı olan kamusal

mekânlar da, günümüzde -kamusal alanın bozulmasına paralel olarak- eski biraraya

getiriciliğini kaybetmektedir. Sanayi Devrimi sonrası kentlerdeki büyüme,

banliyölerin oluĢması ve Ģehir merkezlerinin iĢ alanlarına terk edilmesi sonucu

kamusal yaĢam yok olma tehlikesiyle karĢılaĢmakta; bu da kamusal mekânın

yapısının değiĢmesine yol açmaktadır (Sennet, 1994).

Kamusal mekân kavramı özel olmayan tüm mekânları kapsayan bir kavramdır. Özel

ve kamusal mekânların kullanım oranı toplumların özel yaĢam ve kamusal yaĢama

verdiği değere göre değiĢiklik gösterir. Bunun nedeni farklı inanıĢlar, ekonomik

yapılar ya da politik güçler olabilmektedir. Günümüzde kültürel değiĢim, teknolojik

ilerlemeler ve değiĢen politik ve ekonomik sistemlerin etkisiyle kamusal-özel yaĢam

dengesi değiĢme eğilimi göstermektedir (Carr ve diğ., 1992). BaĢka bir deyiĢle, aynı

toplum içerisinde de farklı zaman dilimlerinde kamusal alan, yaĢam ve dolayısıyla

mekân farklı değerlere sahip olabilmektedir.

Mimarlık ve ġehircilik bilimlerinin daha çok üzerinde durduğu kavram ise açık

kamusal mekânlardır. Açık kamusal mekânlar konut gibi özel mekânların dıĢında

kalan meydanlar, sokaklar, parklar gibi insanların toplanabileceği, bir araya

gelebileceği her yer olarak kabul edilir. “Kamusal alan” sisteminde mekân, yapılarla

sınırlanan, kentlinin algılayabildiği ve kamusal yaĢamın geçtiği bir bütündür

(BaĢtürk, 2000).

BaĢtürk‟e (2000) göre kamusal mekânlar, içinde bulunduğu tarihsel dönemi ve

kültürü yansıtarak kamusal yaĢama ayna tutar. Diğer yandan ise, yapılı çevrenin

7

insan psikolojisine ve yaĢamına etkisi göz önünde tutulduğunda kamusal mekânlar,

içinde geçen toplum yaĢamını Ģekillendirici etkiye de sahiptirler. Bu noktada

kamusal mekânın tasarımı konusu toplum yaĢamını etkileyeceği oranda önem

kazanmaktadır.

2.1.2 Sanat ve Kamusal Mekân

Sanat insan duyularına ve hislerine hitap etmek üzere yapılan bir ürün ya da süreçtir.

BaĢka bir deyiĢle sanat kendini ifade etme ve dolayısıyla iletiĢme biçimidir. Bu

yönüyle iletiĢimin esas olduğu kamusal alanla ve bu alanın zemini olan kamusal

mekânla doğrudan iliĢki içerisindedir.

20.yüzyılın baĢında avangart hareketler kamusal alan ve güncel sanal arasındaki

iliĢki konusunda tartıĢma baĢlatmıĢlardır. Bu tartıĢmanın devamında geleneksel

anlamdaki estetikten öte arkasındaki fikrin veya kavramın çok daha önemli olduğu

kavramsal sanat ortaya çıkmıĢtır. Estetik kavramı bu avangart akımlarla birlikte pek

çok sanatçı ya da oluĢumun değiĢik yaklaĢımlar sunduğu bir kavram olmuĢ, hatta

içerik ve süreç estetiğin önüne geçmiĢtir (Boynudelik ve Eğrikavuk, 2006).

Kavramsal sanatın öncüleri olarak kabul edilen Dadaistler salon sergilerine tepki

olarak farklı kamusal sanat etkinlikleri gerçekleĢtirmiĢlerdir. Dadaistlerin yaptığı

Cabaret Voltaire‟deki gösteriler, bu etkinliklerin ilk örnekleri olarak kabul edilir.

1960‟lı yıllarda ise Robert Simitsons, Dan Graham ve Gordon Matta-Clark gibi

radikal sanatçılar, artık müze ve galerinin kamusal alanı yeterince temsil etmediği ve

sanatın artık “beyaz kutu”nun (white box) dıĢına taĢınması gerektiğini

savunmuĢlardır (Tan, Boynik, 2007).

Bazılarına göre geleneksel sanat galerileri, ilgilenenlerin ziyaretine açık olmaları

itibarı ile kamusal mekân özelliğine sahiptirler. Öte yandan, bazılarına göre ise,

kamusal alanın özelleĢtirilmesinin anlamı buralarda yapılan sanat iĢlerinin herkes

için olması gerekmediğidir. (Sharp ve diğ.,2003)

Ortaya çıkan tartıĢmalar ve sanattaki değiĢimler sanatın kamusal alan ve mekânla

kurduğu iliĢkiyi farklı bir boyuta taĢımıĢtır. Kamusal sanat hem kent meydanından

internete, kamu alanında gerçekleĢen, hem de kamu ile iletiĢim pratiğinin ayrılmaz

bir parçası olan sanat olmuĢtur; böylece artık sanatın rolü sanat yapıtıyla kamu

arasında diyalog kurulması için bir alan sağlamaktır (Aksoy ve Ertürk, 2008). Sanat,

8

kamusal alanın içinde alternatif bir alan üretmeye çalıĢır; yani sanat kamusal alanın

farklı imkânlara da açık olduğunu ima etmektedir (Tan, Boynik, 2007).

Kamusal mekânda yapılan sanat, asıl amacı kentsel mekânda estetik bir Ģekilde

objeleri ve olayları harekete geçirmek suretiyle bir anlam yaratmak olan sosyal bir

pratiktir (Remesar, 2001). Dolayısıyla kamusal sanat, kullanıcıları da dâhil olmak

üzere mekânın tüm bileĢenleriyle iliĢkiye giren sanattır. Kamusal mekânda sanat

olgusu, kamusal yaĢamdan ayrı olarak düĢünülemez (Mitchell, 1992) “Son otuz yılın

baĢlıca eğilimlerinden biri, en mahrem kiĢisel alandan tutun da en genel siyasal alana

kadar bütün bir hayatla sanatı yeniden bütünleĢtirmeye çalıĢmaktır” (Shiner, 2004).

Sanat ve kamusal mekân arasındaki iliĢkiye sanat açısından bakıldığında kamusal

mekân sanat için farklı iletiĢim olanakları sağladığı gibi, sanat da kamusal mekâna

pek çok yönden olumlu katkılar sağlamaktadır. Bunlar mekân hissini güçlendirmek,

tasarım kalitesini yükseltmek, imaj ve kimlik oluĢumuna katkı sağlamak olabilir.

Böylece sanat ve kamusal mekân arasında karĢılıklı ya da çift yönlü bir iliĢki

kurulmaktadır.

2.2 Kamusal Sanat

Yaygın ve yüzeysel bir anlayıĢla kamusal sanat, müze, galeri ya da evler gibi özel

mekânların aksine, özgürce ulaĢılabilen mekânlarda yapılan sanat çalıĢmasıdır.

Bunlar caddeler, parklar, meydanlar, bina cepheleri, kamusal yapıların ortak

kullanım alanları gibi mekânlar olabilirler. Öte yandan kamusal sanat, sanat alanında

yaĢanan değiĢimlere bağlı olarak, bugün geçmiĢe göre daha farklı anlamlar

yüklenmektedir. Özellikle 21. yüzyılın ikinci yarısından itibaren pek çok farklı

açıdan tanımlanan ve yorumlanan bir konu olmuĢtur.

Günümüzde sanat yapıtları artık dıĢ mekânların hiç sorgulanmayan öğeleri

değildirler (Oktay, 2003). Buna bağlı olarak, bir sanat yapıtının basitçe kamusal

mekâna yerleĢtirilmesinden öte, sorgulanan, sorgulayan, kamusal yaĢamla birlikte

düĢünülen bir sanat kavramı ortaya çıkmıĢtır. Günümüzde kullanılan kamusal sanat

kavramı da kamusal yaĢamın içinde düĢünülen bu sanat faaliyetlerine denk

gelmektedir.

Kamusal sanat seyirci ile bütünleĢme ve bir mekân yaratma amacı ve isteği olan bir

sanattır. Bu mekân -görsel ya da kurgusal- içinde insanların, toplumsal yapı üzerinde,

9

kamusal mekânların kullanımı üzerinde veya kendi davranıĢları üzerinde yenilenmiĢ

bir yansıma yaratarak kendilerini ifade edebileceği alanlardır (Sharp ve diğ.,2003).

Dolayısıyla, kamusal sanat sadece görsel olmak zorunda değildir. Duyusal anlamda,

internet ya da televizyon gibi sanal mekânlarda da yapılaĢmıĢ alanlarda olduğu

kadar ifade edilebilinir (Sharp ve diğ.,2003).

Kamusal sanatı özel alanlarda sergilenen sanattan ayıran belki de en önemli özellik

eriĢilebilirliktir. Özel alanlarda sergilenen sanatın kendine özgü izleyici kitlesinin

aksine, kamusal alanda sanat toplumun her kesiminden insanın katılımına açıktır.

Dolayısıyla kamusal sanat kavramı aslında sanatın fiziksel bir kısıtlamadan çok,

ulaĢılabilirliği ile ilgilidir (Rosa, 2002). Diğer bir deyiĢle, stüdyo sanatı özel bir sanat

izleyicisi kesimi için, kamusal sanat ise daha geniĢ bir izleyici kitlesi için olarak

görülebilir (Lacy, 1995)

Geleneksel kamusal sanatta, sanat objesiyle olduğu kadar sanatçı ile izleyici

arasındaki diyalog da minimum düzeydedir (Blair ve diğ., 1998). Günümüzde ise

kamusal sanat, klasik anlamdaki sanatçı – izleyici iliĢkisini sorgular ve arasındaki

keskin sınırları ortadan kaldırır. Ġzleyici pasif bir öğe olmaktan çıkarak, sanatın

ortaya çıkma sürecine dâhil olur. Hatta kimi zaman sanat, ancak izleyicinin

katılımıyla ortaya çıkar. Kısaca, kamusal sanat izleyicisi ile birlikte bir anlam

oluĢturur (Oktay, 2003). Böylece özel mekânlarda gerçekleĢtirilen sanat yapıtlarıyla

izleyici arasındaki mesafe ortadan kalkar. Sanat yapıtı izleyicinin kendi kamusal

mekânına taĢınarak, günlük yaĢamının bir parçası haline gelir (Jacob, 1995).

Geleneksel kamusal sanatta genellikle sanat objesi, mekân boyutu göz ardı edilerek

yapılırken, günümüzde tartıĢılmakta olan kamusal sanat çoğunlukla yapıldığı mekâna

özgüdür. Bu durum sanatın mekânla kurduğu iliĢkinin göstergesi sayılabilir. Yani bir

diğer diyiĢle, kamusal sanat çevre ile olan aktif birlikteliktir.

Günümüz sanatının ön plana çıkan özelliği; geçmiĢ dönemlere kıyasla, bilim, felsefe,

siyaset, psikoloji, sosyoloji gibi alanlardan daha çok beslenmesi, hatta bu alanlarla iç

içe giren bir yapıda olmasıdır. Mekân, izleyici - sanatçı iliĢkisi, süreç ve sonuç gibi

sanat problemlerini doğru okumanın ilk koĢulu da bu disiplinler arası yapıdan

beslenmektir (Aksoy, 2007). Kamusal sanat da bu dönüĢüm sürecinden etkilenmekle

birlikte, genellikle farklı sanat disiplinlerini içinde barındıran formlarda ortaya

10

çıkmaktadır. Bu durum, hem birbirinden farklı sanat ürünlerinin oluĢmasına hem de

farklı etkileĢim biçimlerinin kullanılmasına olanak tanımaktadır.

Tüm bu sayılan özellikleri bir arada ya da kısmen barındırmasıyla kamusal sanat pek

çok sanat akımıyla iliĢkide olan bir alandır. Bu akımlar kavramsal sanat (conceptual

art), toplumsal sanat (community art), katılımcı sanat (participatory art), güncel sanat

(contemporary art), yere özgü sanat (site-specific art), arazi sanatı (land art), çevre

sanatı (environmental art), kent sanatı (urban art), sokak sanatı (street art), grafiti,

duvar boyama (mural), karĢı sanat (anti-art), olay sanatı (happening) gibi

sıralanabilmektedirler.

Bu sanat akımların bir ucunda öznel kararlarla gerçekleĢtirilen geleneksel kamusal

sanat dururken, karĢı ucunda ise aktivist bir sanat olan yeni tip kamusal sanat (new

genre public art) durmaktadır. Yeni tip kamusal sanat ilk olarak 1995‟te Lacy

tarafından “farklı izleyicilerle, yaĢamlarını direk olarak ilgilendiren konularda, çeĢitli

yollarla etkileĢime ve iletiĢime geçen ve temeli biraraya gelmeye dayanan sanat”

olarak tanımlanmıĢtır.

Kamusal sanat, tanım gereği değiĢebilir ve birden fazla anlamı olması ile birlikte,

sosyal ve endüstriyel alanlarda çalıĢan sanatçıların iĢlerini, 1960‟ların sonlarında

baĢlayan toplumsal sanat projelerini ve mahallelerdeki duvar boyamaları gibi iĢleri

içerir. Bu iĢler iĢçilerin, kadın hakları savunucularının, Orta Amerika‟daki ulusal

özgürlük yanlılarından Kuzey Ġrlanda örneğine kendi seslerini televizyonlardan

duyurmaktan yoksun kitlelerin kendilerini ifade etmek için kullandıkları eylemlerdir.

Lacy‟nın (1995) tanımladığı “yeni tip kamusal sanat”ın kökeni bu eylemlere dayanır

(Miles, 1997). AIDS, çevre kirliliği, sağlık sorunları gibi dönemin en tartıĢmalı

konularını ele alan bu yeni kamusal sanat bu yönüyle aktivist bir sanattır (Blair ve

diğ., 1998).

Yeni tip kamusal sanat Miles‟ın değimiyle (1997), sanatın enstitüler ve pazar

tarafından metalaĢmasına karĢı bir tepkidir, modernizmin içindeki bireysel estetik

anlayıĢını reddetmedir ve Marksizm, feminizm ve ekolojiden türeyen bir eleĢtirel

gerçekçiliği yansıtır ki bunun anlamı, sanatçıların diğerleri için ve diğerleriyle

birlikte, gelecekleri için sorumluluk üstlenerek hareket etmeleridir.

Yeni tip kamusal sanat için diğer çok önemli bir özellik ise sürekliliktir (Boynudelik

ve Eğrikavuk, 2006). Burada süreklilikten kasıt yapılan iĢin sürekli ya da tekrar

11

tekrar yapılması değil, iĢin bir süreç içerisinde geliĢmesi ya da baĢlatıldıktan sonra

katılımcıların iĢbirliği doğrultusunda iĢin devam etmesidir. Dolayısıyla ortaya çıkan

nihaiyi üründen çok, sürecin -ki bu süreç yeni tip kamusal sanatta katılım kavramıyla

özdeĢleĢmiĢtir- önem kazandığı bir sanattır (Sharp, 2007). Lacy‟e (1995) göre, kamu

ve sanat kelimeleri arasında var olan Ģey, sanatçı ve izleyici arasındaki ne olduğu

bilinmeyen iliĢkidir ki bu iliĢkinin kendisi bir sanat iĢi olabilir. Fakat bir yandan yeni

tip kamusal sanatta sanatsal üretimin sosyal iliĢkisi vurgulanırken, diğer yandan

sonuç ürün olarak sanat objesinin maddeselliği de reddedilemezdir (Sharp, 2007).

Katılım kavramı yeni tip kamusal sanata bir izleyici olarak katılımın ötesinde, karar

alma sürecine katılımdır. Bu anlamdaki bir katılım düĢünüldüğünde diyalog kavramı

önem kazanmaktadır. Toplumsal yapı ile iliĢkide olan yeni tip kamusal sanat

pratikleri görsel ve kültürel yapılar oluĢturmak için çok çeĢitli ve önemli fırsatlar

sunar. Eğer süreç sonunda toplumsal yapı ile iletiĢmek için bir dialog bulursa,

yaratılan sanat yapıtı toplumu tanımlayan veya toplumun kendini tanımladığı onun

bir parçası haline gelir (Pollock ve Sharp, 2007).

Yeni tip kamusal sanatta farkındalık yaratmak sanatçının ve sanatın temel

iĢlevlerinden biridir (Boynudelik ve Eğrikavuk, 2006). Sanatçının görevi izleyicinin

çevresinde olup biten fakat üstü çeĢitli nedenlerle örtülmüĢ pek çok durumu fark

etmesini sağlamaktır. Bunu yaparken de, bu var olan durumları seyircinin gözüne

sokmak yerine, seyircinin durumu keĢfetmesini sağlayacak araçlar sunmayı tercih

eder (Boynudelik ve Eğrikavuk, 2006). BaĢka bir deyiĢle yeni tip kamusal sanatın

iĢlevi ima etmektir (Pollock ve Sharp, 2007). Yeni tip kamusal sanatta, diğer

insanların yaratıcılığının ortaya çıkması için katalizör görevi üstlenen sanatçının

politik hayal gücü belki de bir çizim yeteneği kadar değerlidir (Miles,1997).

Diğer önemli bir tartıĢma konusu ise sanatın hitap ettiği kesimdir. Çok kültürlü

toplumlarda sanat iĢlerinin estetik beğeni düzeyi, toplumun farklı kesimlerine göre

farklılıklar göstermektedir. Yeni tip kamusal sanat toplumun farklı kesimlerine

ulaĢabilme özelliği ile aynı anda farklı kesimlere hitap edebilmektedir (Lacy, 1995).

Bunun için, yeni tip kamusal sanat sınıfsal bir ayrım gözetmeden her kesimin

sorunlarına ilgi duyabilmelidir. Fakat ekonomik ve sosyal bakımdan daha az geliĢmiĢ

kesimlerde daha çeĢitli konu bulması ve daha kolay iletiĢime geçebildiği bir gerçektir

(Boynudelik ve Eğrikavuk, 2006).

12

Bir uçta geleneksel kamusal sanatı, diğer uçta ise yeni tip kamusal sanatı içinde

barındıran kamusal sanatın yukarıda sıralanan ve tanımını oluĢturan tüm özellikleri

ġekil 2.1‟de özetlenmektedir. Tez kapsamında incelenen kamusal sanat belirtilen tüm

bu özellikleriyle birlikte geniĢ bir yelpazeye yayılan sanat çeĢididir.

ġekil 2.1 : Kamusal sanatın özellikleri.

2.3 Kamusal Sanatın Tarihsel GeliĢimi

II. Dünya SavaĢı‟ndan itibaren Avrupa ve Amerika‟da Ģehirlerin yeniden

yapılanması ve güzelleĢtirilmesi konusu önem kazanmıĢtır. Bu süreçte kamusal sanat

sadece estetik açıdan değil, kentsel yenilemeye katkısı açısından da savunulmaya

baĢlanmıĢtır (Hall, Robertson, 2001). Buna bağlı olarak kimi ülkelerde daha yerel

yönetim ölçeğinde, kimilerinde ise merkezi hükümetlerce sanat konseyleri

oluĢturulmuĢtur. Sanat konseyleri yerel sanatçıları desteklemek, sanat ödülleri

dağıtmak, yurt içinde ve yurt dıĢında sanatsal gösterilerin yapılması ve desteklenmesi

gibi görevleri üstlenmiĢlerdir. Bu konseyler herhangi bir politik görüĢten bağımsız,

kar amacı gütmeyen organizasyonlar olarak çalıĢmaktadırlar.

Sanat konseylerinin de içinde bulunduğu, kamusal sanatı destekleyen

organizasyonlara genel olarak bakıldığında merkezi yapılanmadan çok yerel

yapılanmanın olduğu gözlemlenmektedir. Özellikle Ġngiltere ve Amerika‟da sıkça

rastlanan yerel organizasyonların ortak hedefleri kentsel kamusal mekânları sanat

aracılığıyla kuvvetlendirmek, ulusal boyutta kentlerin tanınmasını sağlayarak

ziyaretçi çekmek ve kentin ekonomik anlamda kalkınmasını sağlamaktır (Bayram,

2007). Dolayısıyla bu organizasyonlar danıĢmanlık, küratörlük, proje üretimi, sanatçı

KAMUSAL SANAT

ELEġTĠREL

ERĠġĠLEBĠLĠR

KATILIMCI

SÜREKLĠ

KATALĠZÖR

FARKINDALIK YARATAN

ÇOK KÜLTÜRLÜ

YERE ÖZGÜ

DĠSĠPLĠNLER ARASI

13

desteği, konsept çalıĢması, koruma ve bakım, eğitim programları, yarıĢma

organizasyonlari ve finansman desteği gibi konularda hizmet vermektedirler

(Bayram, 2007).

Sanat organizasyonlarına ek olarak, özellikle ikinci dünya savaĢından sonra

Avrupa‟daki pek çok ülke ve ardından ABD, Avustralya ve Kanada „Sanat için Pay‟

(Percent for Art) stratejisini benimsemeye baĢlamıĢtır (Hamilton ve diğ., 2001). Bu

politikaya göre yeni geliĢme alanlarının bütçelerinden belli bir pay kamusal sanatı

desteklemek için ayrılmıĢtır.

„Sanat için Pay‟ fikri Fransa‟da 1936 yılında doğmasına rağmen, yasalaĢması 1951

yılında gerçekleĢmiĢtir. Eski Batı Almanya‟da ise „Yapılarda Sanat‟ (Art in

Buildings) adı altında benzer bir program uygulanmıĢtır. Ġlerleyen zamanda „Sanat

için Pay‟ uygulaması Avrupa‟da hızla yaygınlaĢmıĢ ve Belçika, Fransa, Hollanda,

Norveç ve Ġsveç tüm kamu projelerinin bütçelerinden % 1 pay ayırırken, Ġtalya ve

Almanya bu payı % 2‟ye kadar yükseltmiĢtir (Hamilton ve diğ., 2001). ABD‟de ise

80‟in üzerinde Ģehir ya da devlet otoritesi „Sanat için Pay‟ giriĢimlerini zorunlu

tutarken 20‟si ise isteğe bağlı bırakmıĢtır. ABD Ģehirlerinde bütçelerden ayrılan

paylar % 0.2‟den baĢlayarak % 2‟ye kadar çıkmaktadır (Hamilton ve diğ., 2001).

Britanya‟da ise ilk olarak 1988‟de Ġngiltere, Ġskoçya ve Welsh Sanat Konseyleri

tarafından „Sanat için Pay‟ politikası kabul edilmiĢtir (Hall ve Robertson, 2001).

Bu politikalar sonucu olarak kamusal sanat projelerinde ve kamusal sanat projeleri

yapan yerel yönetimlerde ciddi artıĢ gözlemlenmiĢtir. Üstelik pek çoğu bünyesinde

kamusal sanat uzmanları ya da farklı ajanslar çalıĢtırmıĢtır (Hall, Robertson, 2001).

Buna bağlı olarak konseyler ve sanatçılar arasında rol oynayan pek çok bağımsız

ajans kurulmuĢtur. Bu politikaların sonucu olarak Avrupa ve ABD‟deki çoğu

kamusal sanat çalıĢması kamu kurumları tarafından maddi olarak desteklenmektedir

(Miles, 1997).

„Sanat için Pay‟ uygulamasının çeĢitli Avrupa ülkelerinde olumlu yankıları olmuĢtur.

Örneğin 1991‟de Britanya Sanat Konseyi uygulamanın sonuçlarını Ģu Ģekilde

açıklamıĢtır (Hamilton ve diğ., 2001):

Daha zengin bir görsel çevrenin yaratılması,

Daha iyi bir fiziksel çevrenin sosyal ve ekonomik çevrenin geliĢmesine

yardım etmesi,

14

Güncel sanat ve zanaata daha geniĢ bir çevrenin ulaĢabilmesi,

Sanata olan desteğin ve sanatçıların iĢ olanaklarının artması.

Buna karĢın „Sanat için Pay‟ politikasına çeĢitli ülkelerde ciddi eleĢtiriler de

doğmuĢtur. Eğitim, sağlık ya da sosyal projeler dururken sanat için kaynak ayrılması

pek çok kiĢinin ve kurumun tepkisini çekmiĢtir. Diğer taraftan yerel yönetimlerin

kamusal sanatı, sosyal, kültürel veya ekolojik hayata zarar veren kentsel yenileme

veya geliĢme çalıĢmalarında uygulanması da çeĢitli eleĢtirileri beraberinde getirmiĢtir

(Hall, Robertson, 2001).

Kamusal sanat tartıĢmalarında tarihsel bir değeri olan ve belki de bu tartıĢmaların

dönüm noktası sayılabilecek proje Richard Serra‟nın 1981‟de New York Federal

Plaza için tasarladığı “Tilted Arc” çalıĢmasıdır. ÇalıĢma ve karĢı tepkiler o kadar

tartıĢılmıĢtır ki, sonraki sanat çalıĢmaları kimi zaman “post - Tilted Arc” olarak

anılmıĢtır (Sharp, 2007). ÇalıĢmada Richard Serra, Federal Plaza‟nın ortasına

yaklaĢık 36 metre uzunluğunda ve 3,5 metre yüksekliğinde paslanmıĢ çelik bir levha

yerleĢtirip, hem yatayda hem de dikeyde yükselerek alanı iki parçaya ayırmıĢtır.

Böylece iki hükümet binasının kesiĢmesinden oluĢan arıtılmıĢ ve yabancılaĢmıĢ

meydana, yani modernist Ģehir mekânının burjuva bürokrasisine meydan okumak

istemiĢtir (Sharp, 2007).

ġekil 2.2 : Tilted Arc, Richard Serra, 1981, New York City.

(http://www.pbs.org/wgbh/cultureshock/flashpoints/visualarts/tiltedarc_big1.html)

15

YerleĢtirme kamuoyunda çok ses getirmiĢ ve çeĢitli tartıĢmalara neden olmuĢtur.

Mekânın kullanıcıları tarafından çok kasvetli ve zevksiz bulunmuĢ, üstelik alanı

kullanıĢsız hale getirdiği düĢünülmüĢtür (Sharp, 2007). TartıĢmalar sonucu çalıĢma

1989 yılında mahkeme kararıyla kaldırılmıĢtır ve bu tarih, geç dönem modernist

sanatın çöküĢü olarak simgeleĢmiĢtir (Miles, 1997). Bu süreçte pek çok uygulaması

görülen, sanat yapıtının çevresiyle etkileĢimde bulunmadan kamusal alana „paraĢütle

indirilmesi‟ konusu ve bunun zıttı olarak sanat üretim sürecine katılım kavramları

tartıĢılmıĢtır. “Tilted Arc” tartıĢmalarından çıkarılacak sonuç, tamamen özgür bir

düĢünceyle ĢekillenmiĢ sanatın, diğer insanlarla ya da bir toplulukla iliĢkide

olmaksızın kamusal alana yerleĢtirilmesi de, kendi çıkarı haricinde baĢka herhangi

bir Ģeyle ilgilenmesi de kamu yararını destekleyebileceğidir (Gablik, 1995).

Maya Lin‟in çalıĢması “Vietnam Veteran Memorial” ise belirli sosyal ya da etnik

grupların yaĢadığı adaletsizliğe dikkat çekmesiyle kamusal sanata olan ilginin

artmasında tarihsel öneme sahip baĢka bir örnektir (Blair ve diğ., 1998). 1982‟de

Washington, DC‟ye yerleĢtirilmiĢ olan anıtın üzerinde 1959-1975 yılları arasında

Vietnam SavaĢı‟nda ölen 58.000 Amerikalı askerin ismi yazılıdır. Anıtın varlığı,

savaĢın bıraktığı birtakım yaraları sarmak, hafızalardaki travmaları iyileĢtirmek ya da

toplumsal bir katarsis yaĢatmak olarak yorumlanabilmektedir. Fakat ne olursa olsun

anıtın her daim kendisini ziyaret eden bir kitle yaratabildiği gözden kaçırılmamalıdır

(Miles, 1997).

ġekil 2.3 : Vietnam Veteran Memorial, Maya Lin, 1982, Washington DC.

(http://thewall-usa.com/gallery.asp)

Bugün gelinen noktada kamusal sanat kent planlama ve tasarımının bir parçası olarak

görülmektedir. Yapısal çevrenin kalitesini arttırmaya, görsel sanatlara olan

farkındalığı arttırmaya ve kamunun eriĢimini sağlamaya, ekonomik yenilemeyi

16

tetiklemeye, özellikli alanlarda pozitif bir kimlik yaratmaya ve yaĢanılan yerden

duyulan gururu arttırmaya katkılarından dolayı kamusal sanat kentsel tasarım

alanında yoğunlukla savunulan bir eylem alanı olmuĢtur (Hall, Robertson, 2001).

Miles‟ın da belirttiği gibi, kentsel tasarım ve sanat alanları birbirlerini tanımlayan ve

aynı zamanda sorgulayan dinamik bir yapı oluĢturmaya baĢlamaktadırlar (Miles,

1997).

2.4 Türkiye’de Kamusal Sanat

Türkiye coğrafyası geleneksel kültüre bağlı nedenlerden dolayı (özellikle dinsel)

kamusal sanat ürünlerinden çağlar boyunca neredeyse tümüyle soyutlanmıĢtır (Kurt,

2007). Ancak klasik anlamda kamusal sanat denilince ilk akla gelen çeĢit olarak

heykel sanatı zaman zaman kamusal mekânlarda kendini göstermiĢtir. Osmanlı

döneminde Batılı biçimlerde heykel örnekleri Tanzimat‟tan sonra görülmeye

baĢlamıĢ, fakat kalıcı sonuçlar elde edilememiĢtir.

Cumhuriyet‟in ilanı ile birlikte ulus-devlet yaratma süreci baĢlamıĢ, kamusal alanlar

bu ideolojiye hizmet edecek Ģekilde planlanmıĢtır. Bu süreçte heykel sanatı diğer

sanatlardan daha ön plana çıkmıĢtır. Sanat kavramının devrim ideolojisinin bir aracı

haline gelmesi ile heykel sanatı anıtla, özellikle de Atatürk anıtlarıyla

özdeĢleĢtirilmiĢtir. Bunun sonucu olarak kamusal alanda sanat estetik kaygılardan

arındırılmıĢ ve anıt düzeyinde kalırken, serbest sanatlar ise müzelerde ve galerilerde

kapalı kalmıĢtır (Kurt, 2007).

Kamusal sanat konusunda çağdaĢ estetiğe geçiĢte önemli bir geliĢme 1973‟de

Cumhuriyet'in 50. yılını kutlama etkinlikleri kapsamında Ġstanbul'a 20 adet heykelin

yerleĢtirilmesi ile olmuĢtur (Pelvanoğlu, www.sanalmuze.org). Fakat bu heykellerin

büyük bir çoğunluğu tahrip edilmiĢ veya kaldırılmıĢ, günümüzü çok azı kalmıĢtır.

Ġkinci önemli adım, 1992–93 yılında, Nurettin Sözen'in belediye baĢkanlığı

döneminde Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi tarafından "Açık Alanlara Üç Boyutlu

ÇağdaĢ Sanat Yapıtları YerleĢtirme Etkinliği"dir. Amaç Ġstanbul'u çağdaĢ bir kent

yaĢamı anlayıĢı içinde ve kültürel geliĢimine koĢut düzeyde sanat ürünleri ile

donatmaktır (GöktaĢ, 1998). Teslim edilen 55 projeden 10'u seçilmiĢ ve

uygulanmıĢtır. Üçüncü adım ise, 1994 yılında gerçekleĢtirilen "Ulusal KurtuluĢ

SavaĢımızdan Günümüze Laiklik ve Demokrasi ġehitleri Anıt Parkı Yontuları"

etkinliğidir.

17

ġekil 2.4 : Açık Alanlara Üç Boyutlu ÇağdaĢ Sanat Yapıtları YerleĢtirme Etkinliği,

Sevgi Ve Barış Anıtı, Prof. H. Karayiğitoğlu ve G. Karayiğitoğlu, 1993, Ġstanbul.

(http://www.dostyakasi.com/forum/heykeltraslar/4071-turk-heykeltraslar.html)

Bu üç etkinliğin ortak noktaları onların, Türkiye‟de kamusal alanda çağdaĢ sanata

geçiĢte milat olarak kabul edilmesine yol açmıĢtır. Her üç etkinlik de devlet

tarafından gerçekleĢtirilmiĢtir, yani iĢin içinde bürokrasi bulunmaktadır. Fakat

ortaya konan yapıtlar, anıtlarda olduğu gibi propaganda amacını gütmemektedir ve

yine anıtların büyük çoğunluğunda olmayan bir Ģeye sahiptir: "Estetik" (Pelvanoğlu,

www.sanalmuze.org).

Kamusal sanat adına yapılmıĢ bu etkinlikler birer öncü niteliği gösterseler de

kamusal alanda sanat algısının değiĢtirmeye yetmemiĢlerdir. Dahası kamusal alanda

sanat kavramı heykel sanatı ile sınırlı kalmıĢtır. Bir yandan EskiĢehir belediye

baĢkanı Yılmaz BüyükerĢen‟ın kiĢisel ilgisinden dolayı kenti heykellerle donattığı

görülürken, diğer yandan Kars belediye baĢkanı Nevzat BozkuĢ kiĢisel politik

görüĢlerinden dolayı Karsın tarihi çeĢmelerindeki çıplak kadın heykellerini kaldırttığı

bilinmektedir (www.milliyet.com.tr, 15.06.2009). Bu durum Türkiye‟de heykel

sanatıyla sınırlı kalan kamusal sanat anlayıĢının da kiĢisel tercihlerden öteye

gidemediğinin göstergesidir. Ancak 90‟lı yılların sonundan itibaren estetik

anlayıĢının değiĢmesine bağlı olarak Türkiye‟de de, ıĢık yerleĢtirmeleri, panolar,

ıĢıklı yazılar, performanslar heykel anlayıĢının yerine yerleĢmiĢlerdir. Bu heykel

anlayıĢının bittiğini veya aĢıldığını göstermez, ancak kamusal mekân diye

adlandırılan alanlardaki iĢlerin estetik rejimlerinin değiĢmiĢ olduğunu gösterir (Akay,

2007).

http://www.milliyet.com.tr/

18

2002 yılında ġiĢli Belediyesi‟nin katkılarıyla gerçekleĢtirilen NiĢantaĢı Yaya

Sergileri etkinliği kamusal sanat olarak Türkiye‟de görülen ilk büyük proje

sayılmaktadır. Fulya Erdemci‟nin küratörlüğünü yaptığı, 38 mimar, sanatçı ve

tasarımcının katıldığı ve 46 projenin sergilendiği etkinlik, kent sokaklarında, bina

cephelerinde, kaldırımlarda, kafelerde, dükkân vitrinlerinde kentin bir parçası olarak,

günlük yaĢamın içinde izleyici karĢısına çıkmıĢtır (www.yayasergileri.org).

Etkinliğin yoğun ilgi görmesi sonucu NiĢantaĢı semti takip eden yıllarda benzer

etkinliklere ev sahipliği yapmıĢtır.

ġekil 2.5 : NiĢantaĢı Yaya Sergileri, Penguen Adası: Fuat and Murat ġahinler, PVC

Balonlar: L.Cecchini, 2002, Ġstanbul.

(http://www.arkitera.com/eventfile.php?action=displayEventFile&ID=85&year=&aI

D=1882#)

Sergi etkinliklerinin yanı sıra sokak tiyatroları, dans gösterileri, grafiti çalıĢmaları ve

müzik atölyeleri ve çeĢitli alternatif sanat etkinlikleri de Türkiye‟nin büyük

kentlerinde, özellikle de Ġstanbul‟da görülmeye baĢlanmıĢtır. Yeni tip kamusal sanat

olarak tanımlanan ve Türkiye‟deki ilklerden biri olan önemli bir diğer proje ise Özge

Açıkkol, GüneĢ ġavaĢ ve Seçil Yörsel‟in 2000 yılından itibaren yürüttükleri Oda

Projesi‟dir. Galata‟da bir dairenin odasını çeĢitli sanatçılara ve mahalleliye açan grup

kendi deyimleriyle “mahallede yaĢayanlarla uzun soluklu bir iliĢki içinde sanat

üretimlerinde” bulunmuĢlardır (www.odaprojesi.org). Oda Projesi Sanatçıların o

mahalleye davet edilmesi fikrinden yola çıkan proje 2005 yılından itibaren mekânsız

olarak devam etmektedir.

http://www.yayasergileri.org/

http://www.odaprojesi.org/

19

ġekil 2.6 : Oda Projesi, Ġstanbul.

(http://www.odaprojesi.org/)

Kendilerine Pangaltı‟da bir mekân seçen benzer bir örnek ise Pist adlı oluĢumdur.

Didem Özbek ve Osman Bozkurt adlı sanatçılar Pangaltı‟da mahalle sakinleriyle

etkileĢime geçen projeler yapmakta, pek çok uluslararsı sanatçıyla iĢbirliği yapmakta,

disiplinler arası proje mekânı olarak adlandırdıkları yerlerinde deneysel sanatçılara

mekân sağlamakta ve sanatın kamusal alana yayılmasını desteklemektedirler

(www.pist.org.tr).

ġekil 2.7 : Pist, Ġstanbul.

(http://www.arkitera.com/s41-didem-ozbek-ve-osman-bozkurt.html)

Kamusal sanatın önemli bir noktası olan sivil alanlarda çeĢitli toplumsal gruplarla

sanat projeleri gerçekleĢtirmek ise, yoğunluklu olarak yeterli olmasa da yine 1990‟lı

yılların sonlarında Türkiye‟de ortaya çıkmaya baĢlamıĢtır (Tan, Boynik, 2007).

Zeytinburnu ve Sulukule‟de çocuklarla sokak tiyatroları gerçekleĢtirmek,

TarlabaĢı‟nda kadınlarla resim atölyesi ve çocuklarla fotoğraf atölyesi yapmak

bunlardan bazılarıdır. Bu sosyal projelerdeki amaç toplumun ayrımcılığa uğramıĢ,

ötekileĢtirilmiĢ ya da marjinalleĢmiĢ kesimlerinin sanat yoluyla kendilerini ifade

edebilmelerini sağlamaktır.

http://www.arkitera.com/s41-didem-ozbek-ve-osman-bozkurt.html

20

Ne yazık ki, izleyicisiyle ve de içinde bulunduğu ya da kendisini konumlandırdığı

ortam ve mekânla iliĢkisini sorgulayan sanat uygulamalarının Türkiye‟deki karĢılığı

yeterli derecede görülmemektedir (Tan, Boynik, 2007). Bunun baĢlıca nedenlerinden

biri bu tür sanat projeleri için gerekli maddi imkânların olmamasıdır. GeliĢmiĢ

ülkelerdeki kamusal sanat projelerini destekleyen kurumsal bir altyapı ya da geliĢmiĢ

bir sanat piyasasının bulunmayıĢı maddi imkânları sınırlamaktadır. Diğer önemli bir

neden ise genel bir toplumsal sorun olan sivil giriĢimin ve sivil talebin güçlü

olmamasıdır (Tan, Boynik, 2007). Dolayısıyla, kendi-inisiyatifli (self-initiation)

projeler yeterli derecede üretilememekte ve kamusal alanda sanatsal üretim

geliĢememektedir.

21

3. BÖLÜM: KAMUSAL SANAT UYGULAMA ALANLARI VE ÇEġĠTLERĠ

3.1 Kamusal Sanatın Uygulama Alanları

Yapılan araĢtırmalara bakıldığında kamusal sanatın bir araç olarak kullanılması

konusu sıklıkla vurgulanmaktadır. Ne aracı olduğu ya da ne için kullanıldığı konusu

düĢünüldüğünde ise ortaya çıkan nedenler beĢ ana baĢlıkta sınıflandırılabilmektedir.

Bunlar mekânsal tasarım, toplumsal müdahale, politika, sanat ve kültür endüstrisidir.

Kamusal sanat mekânsal tasarım aracı olmasıyla kentsel tasarım çalıĢmaları,

toplumsal müdahale aracı olmasıyla kentsel dönüĢüm projeleri, politika aracı

olmasıyla aktivist eylemler, sanat aracı olmasıyla eğlence kültürü ve bir endüstri

aracı olmasıyla ekonomik geliĢme alanlarında kullanılmaktadır (ġekil 3.1).

ġekil 3.1 : Bir araç olarak kamusal sanat ve kullanıldıgı alanlar.

3.1.1 Kentsel Tasarım ÇalıĢmalarında Kamusal Sanat

Kentsel tasarım projeleri arkasındaki en önemli itici güçlerden biri kamusal

mekânların ortaya çıkarılmasıdır (Carr ve diğ., 1992). Dolayısıyla kamusal mekânı

ilgilendiren her konu ve her disiplin kentsel tasarımın da ilgi alanı haline gelmiĢtir.

Günümüzde kentsel tasarım ve planlama konuları sadece fiziksel mekâna yapılan

basit bir müdahale olarak görülmemektedir. Fiziksel mekâna yapılan her türlü

müdahalenin arkasında sosyal kimliğe yapılan bir müdahale olduğu gerçeği kabul

edilmektedir. Eğer Ģehir bütün sosyal gruplarla birlikte yaĢanan bir yer ise, kamusal

mekân da sosyal etkileĢimin geliĢtiği, Ģehir kimliğinin ön plana çıktığı, aidiyet ve

ARAÇ ALAN

TASARIM

MÜDAHALE

POLĠTĠKA

SANAT

ENDÜSTRĠ

KENTSEL TASARIM

KENTSEL DÖNÜġÜM

AKTĠVĠST EYLEMLER

EĞLENCE KÜLTÜRÜ

EKONOMĠK GELĠġME

22

sosyal birliktelik hissini geliĢtiren kamusallaĢma sürecinin gerçekleĢtiği sahnedir

(Remesar ve diğ., 2002). Dolayısıyla kentsel ölçekteki çalıĢmaların içine dâhil olan

sanat aktiviteleri fiziksel, görsel katkılar kadar, toplumsal yaĢama yaptığı katkılar

dolayısıyla da üzerinde durulan bir konu olmuĢtur.

Hem kentsel tasarımın hem de kamusal sanatın ortak amacı mekân için bir anlam

üretmektir (Remesar ve diğ., 2002). Dolayısıyla her ikisi de kamusal mekânlarla

ilgilenmektedirler. Farklı ölçekteki kamusal mekânların problemlerini tanımlamak ve

çözüm yolu geliĢtirmek ortak konularıdır. Bu süreçte kentsel tasarım ve kamusal

sanat birbirlerinden beslenerek var olurlar. Kentsel tasarım çalıĢmalarında kullanılan

kamusal sanat artistik ve kentsel değerin korunması, geliĢtirilmesi ve kentsel

mekânda kiĢiler arası iletiĢimin ve insan çevre etkileĢiminin olumlu hale

getirilmesinde kullanılan bir araçtır. Kamusal sanat ise çoğunlukla çeĢitli aktiviteleri

oluĢturmak için bir katalizör olarak planlama aĢamasında tasarım stratejisine dâhil

edildiği sürece etkili olabilmektedir (public art and amenities: art in public spaces,

www.pps.org). Her iki pratiğin sonucu ise hem kamusal mekâna hem de kamusal

alana yapılan müdahale olarak ortaya çıkmaktadır.

Yirmi yılı aĢkın süredir devam eden kamusal mekân tartıĢmalarının ana merkezi

kamusal mekânların göz ardı edilmesi ve özelleĢtirilmesi olmuĢtur (Townshend,

Madanipour, 2008). Son yıllarda kentlerdeki yatırımların geniĢ arazileri ve

kaynakları tüketen büyük ölçekli projelere kaymasıyla konut bölgelerindeki küçük

ölçekli kamusal alanlara olan ilgi azalmaktadır (Alves, 2007). Yönetim eksikliği ve

bakımsızlıktan dolayı kent içerisindeki bu alanlar terk edilme ve kullanılmama

sürecine girmiĢlerdir. Bu durum kent parçalarının kimlik kaybını hızlandıran bir

etmen olarak görülmektedir. Oysaki kentsel kamusal mekânlar Ģehirlerin

geliĢmesinde ve bütünleĢmesinde büyük önem taĢımaktadırlar. Genel olarak kültür

ve özelleĢmiĢ olarak sanat, kentsel kamusal mekânların kalitelerinin arttırılmasında

ve değiĢimini tetiklemede önemli rol oynarlar (Alves, 2007).

Kamusal sanat kentsel tasarım çalıĢmalarının içerisinde dâhil edildiğinde, mekân

tasarımının bir parçası haline geldiği için çoğunlukla yere özgü (site-specific) ve

kalıcı ürünler olarak ortaya çıkmaktadır. Bu tür uygulamalarda, sanatın yere kimlik

kazandırdığı kadar, yer de sanata anlam katmaktadır (Chang, 2008). Ayrıca bu

ürünler, çoğunlukla kentsel tasarımcı ve sanatçının birlikte çalıĢmasının ürünüdür.

http://www.pps.org/

23

Kamusal mekânların tasarımına ve kalitesini arttırmaya yönelik olarak hazırlanan

kentsel tasarım rehberleri de kamusal sanat konusuna ağırlık vermektedirler. Bu

rehberlerde kamusal sanat ürünleri Ģehrin mimarisinin bir parçası olarak ele alınmıĢ

ve desteklenmiĢtir. Kentin karakterini yansıtan, yönlendirmeyi güçlendiren, kamusal

mekânları vurgulayan, Ģehrin görsel kalitesini arttıran sanat ürünleri için yol gösterici

önerileriler geliĢtirilmiĢtir. Sanatçının tasarım ve planlama süreçlerine dâhil edilmesi,

böylece farklı disiplinlerin birlikte çalıĢmaları mekân kalitesini arttırmanın etkili bir

yolu olarak vurgulanmıĢtır. Kamusal sanatı yeni geliĢme alanlarında ve yatırımlarda

göz önünde bulundurmak, Ģehir mobilyalarını bu gözle değerlendirmek ve hatta

köprü, otopark gibi altyapı projelerinde kamusal sanat ürünlerine yer vermek tavsiye

edilmiĢtir.

Sanat projeleri için belirli bir fon oluĢturan yerel yönetimlerin bulunduğu ülkelerdeki

ve özellikle Amerika‟daki kentlerde, planlı bir geliĢtirme amacıyla kamusal sanat

mastır planları hazırlanmaktadır. Bu planlarda kentin sanat konusundaki vizyonu

belirlenerek, kısa, orta ve uzun vadede yapılması planlanan kamusal sanat

etkinliklerine yer verilmektedir. Toplumsal farkındalığı arttırmaya ve katılım

sağlamaya yönelik stratejiler geliĢtirilmesinin yanında, planlanan projeler için

aktörler ve sorumluluk alanları belirlenmektedir. Buna ek olarak uygulanacak

kamusal sanat projelerinin çeĢitleri, pozitif etkileri, maliyetleri, maddi kaynakları,

bakımları, uygulanabilecekleri alanlar ve süreçteki olası hatalar belirtilmektedir.

Ayrıca planların pek çoğunda kamusal sanat programları geliĢtirilerek, ürünlerin

yerleĢtirileceği alan ve sanatçı seçimi süreçleri ve yöntemleri tanımlanmıĢtır. Kimi

planlarda ise kentte yapılmıĢ olan çalıĢmalar değerlendirilmeye tabi tutulmuĢ ve

geleceğe yönelik tavsiyeler verilmiĢtir (Public Art Master Plan for the City of

Ashland, 2007, Edmonton Public Art Master Plan, 2008, Norman Y. Mineta San José

International Airport, Public Art Master Plan, 2004, Middleton Public Art and

Design Master Plan, 2009, The University of Texas at Austin Public Art Master Plan,

2008, A Public Art Plan for Downtown Klamath Falls, 2002).

Kamusal sanatın kent tasarımına dâhil edilmesi, kentsel tasarımın çok çeĢitli

uygulama alanları ile gerçekleĢtirilebilmektedir. 2004 yılında Lizbon‟da kentsel

aydınlatma üzerine yapılan Luzboa04 etkinliğinde, kentsel tasarımın bir parçası olan

aydınlatma konusu ele alınmıĢ ve çeĢitli tasarımcı ve sanatçıların katılımıyla bir

kamusal sanat festivali gerçekleĢtirilmiĢtir. Alves‟e göre (2007) kamusal alanları

24

güçlendiren sanat objesi olarak ıĢık, hem kentsel alanların dönüĢümünde hem de

kamusal alanların yeniden canlandırılmasında bir araç olarak kullanılarak önemli bir

rol üstlenebilmektedir. Dolayısıyla Luzboa04 etkinliğinin hazırlanma sürecinde

kentsel aydınlatma tasarımı konusunda atölyeler düzenlenmiĢ ve Ģehri sembolik ve

çevresel olarak yenileyecek, yaĢam kalitesini arttırmaya yönelik kentsel tasarım

örnekleri geliĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Bu tasarımlardan biri olan Alfama bölgesindeki

tarihi arkların güvenlilik hissinin arttıracak bir Ģekilde aydınlatılması projesi ise

uygulanmıĢtır (Alves, 2007).

ġekil 3.2 : Luzboa04, Family Idea, Fete, Ron Haselden, 2004, Lizbon.

(http://www.luzboa.com/2004/2004.html)

Kent tarihinin kamusal sanat çalıĢmalarıyla bir kentsel tasarım sürecine dâhil

olmasını gösteren bir uygulama ise Ġngiltere‟nin Coventry Ģehrinde gerçekleĢmiĢtir.

II. Dünya SavaĢı sırasında tarihi merkezi büyük ölçüde zarar görmüĢ olan Ģehrin

belediyesi 1997 yılında üç katedral ve bir müzeyi birbirine bağlayacak bir kentsel

tasarım yarıĢması açmıĢtır. YarıĢmayı MacCormac Jamieson Prichard yaya

alanlarının sürekliliğini sağlayan ve içinde sekiz tane kamusal sanat yerleĢtirmesi

barındıran bir projeyle kazanmıĢtır. Tasarımın amacı kentin bin yıllık tarihiyle yeni

tasarlanan kamusal mekânları birbirine bağlamaktır. Bir yandan arkeologlarla birlikte

kazı çalıĢmaları yapılıp çıkan eserler sergilenmiĢ, bir yandan ise kentin tarihi

kamusal alanlarda anlatılmıĢtır. BaĢka bir alanda ise Coventry‟de oturanların anıları

kaydedilip, ses yerleĢtirmeleri yapılarak yayınlanmıĢtır. Bir tarafta Coventry‟de

doğmuĢ olan uçak motorunun mucidine adanan Whittle Arc yerleĢtirmesi

görülebilirken, diğer tarafta katılımcıların isimlerinin yazılı olduğu kırmızı plakalarla

http://www.luzboa.com/2004/2004.html

25

süslenmiĢ yaklaĢık 44 metre uzunluğunda buluĢmaları karĢılaĢmaları anımsatan bir

bank görülebilmektedir (Ryan, 2006).

ġekil 3.3 : The Whittle Arch, MacCormac Jamieson Prichard, 1997, Coventry.

(http://www.betterpublicbuilding.org.uk/finalists/2004/glassbridge/)

Bir kentsel geliĢme projesinin parçası olarak uygulanmıĢ bir çalıĢma ise Japonya‟da

gerçekleĢmiĢtir. Tokyo`nun doğu Shinjuku bölgesinde 1995 yılında I-Land adında

çoğunluğu ofis ve çarĢı kullanımı olan prestijli bir kentsel geliĢme projesi

tamamlanmıĢtır. Japonya‟da birçok belediye, özel giriĢimcilerin kentsel tasarım

projelerinde kamusal sanat için alan ve bütçe ayrılması yönünde kararlar almasına

rağmen, uygulama tavsiye niteliğinden öteye gitmemiĢ ya da yerel yöneticiler

çoğunlukla bu uygulamayı göz ardı etmiĢlerdir. I-Land projesiyle birlikte ilk defa

Fumio Nanjo küratörlüğünde çok sayıda uluslararası sanatçının katılımı ile çeĢitli

sanat objeleri projenin belirli yerlerine yerleĢtirilmiĢtir. Daha önceleri çoğunlukla

açık alan aktiviteleri olarak görülen ve komiteler tarafından yapılan bronz heykel

yerleĢtirmeleri olarak algılanan kamusal sanat objeleri ilk defa geniĢ ölçekli bir

kentsel tasarım projesinde kullanılmıĢtır. Bunlar içinde en dikkat çeken Robert

Indiana‟nın LOVE heykeli ve Roy Lichtenstein‟ın WAVE adlı çalıĢmasıdır

(www.shinjuku-i-land.com).

http://www.betterpublicbuilding.org.uk/finalists/2004/glassbridge/

26

ġekil 3.4 : I-land, LOVE, Tokyo Brushstroke I-II, Robert Indiana, 1993, Tokyo.

(http://www.shinjuku-i-land.com/public_art.html)

Kamusal sanat kimi zaman bir planlama çalıĢmasının olumsuz etkilerini azaltmak

amacıyla da tasarım çalıĢmalarının içine dâhil edilmiĢtir. 1983 yılında ABD‟de

Phoenix belediyesi konut merkezleri boyunca uzanan altı Ģeritli otoyol yapımına

karar vermiĢtir. Bu otoyolun kenarındaki konut yerleĢimleri üzerinde yapacağı

olumsuz etkileri en aza indirmek amacıyla ise 1988 yılında içerisinde pek çok

kamusal sanat çalıĢmasının yer aldığı proje hazırlanmıĢtır. Görsel kimliğin

arttırılmasını ve otoyolun alanla bütünleĢmesini hedefleyen proje kapsamında,

mahallelerin bölünmesine karĢı olarak, benzer yerleĢtirmelerle psikolojik bir

süreklilik hissi yaratılmaya çalıĢılmıĢtır. Toplamda otoyolun ses duvarı boyunca 35

heykel, sürpriz oyun araçları ve kent mobilyası yerleĢtirilmiĢtir (Blair ve diğ., 1998).

BaĢarılı olarak kabul edilebilecek örneklerin yanı sıra, kentsel tasarım projelerinde

uygulanmıĢ pek çok baĢarısız kamusal sanat çalıĢmasına rastlamak da mümkündür.

Bu çalıĢmalar çoğu kez mimarlık ve kentsel tasarım çevrelerinde kamusal sanatın

gerekliliğini sorgulayan tartıĢmalara yol açmıĢtır. Mimar Norman Foster iyi

tasarlanmamıĢ binalar üzerine uygulanan kamusal sanat ürünlerini “bir gorilin

yüzündeki ruj” olarak tanımlamıĢtır. (Dormer, 1992). Anlatılmak istenen mimari

tasarımın hataları kamusal sanat adı altında yapılan çalıĢmalarla kapatılamayacak

olması, hatta bu çalıĢmaların daha da gülünç bir görünüm yaratacağıdır. Bu durumda

kamusal sanat çalıĢmasının baĢarısı mimari tasarımın baĢarısıyla paralellik

göstermektedir. Dolayısıyla sanatçının mimarla ortak çalıĢması, sürece baĢından

dâhil olması sıkça vurgulanan konulardandır” (Oktay,2003).

Türkiye‟de ise henüz kamusal sanat çalıĢmaları kent tasarımının bir parçası olarak

ele alınma noktasından çok uzakta, plansız ve rastgele bir Ģekilde yapılmaktadır. Bazı

27

belediyelerin geleneksel kamusal sanatı destekleyen çalıĢmalarının dıĢında mevcut

çalıĢmalar ya sivil organizasyonların giriĢimleriyle ya da sanatçıların kendi

çabalarıyla gerçekleĢmektedir. Bunun en önemli nedenlerinden biri kamusal

mekânların henüz disiplinler arası ve katılımcı bir bakıĢ açısıyla tasarlanmamasıdır.

Kentli ile yoğun bir iliĢki içerisinde bulunan kamusal sanat çalıĢmaları da ancak

kentsel alanların gerçek anlamda demokratik ve çoğulcu bir anlayıĢ ile

kurgulanabildiği bir ortamda ortaya konulabilir (Kurt, 2007). Bu açıdan Ģehir

planlaması, kentsel tasarım süreçleri ve kamusal sanat uygulamaları aynı denklemin

parçaları olarak ortaya çıkmaktadırlar.

3.1.2 Kentsel DönüĢüm Projelerinde Kamusal Sanat

1980‟lerden itibaren kentsel yenilemeye katkısı açısından da savunulan kamusal

sanat, yaratıcı çalıĢmaların bir parçası olarak kamusal etkileĢimi sağlayan bir süreç

olarak tanımlanabilmektedir. Bu bakıĢ açısıyla sanat çeĢitli konular, davranıĢlar ve

mekânlara dair kamusal tepkileri uyarmayı amaçlar (Hall, Robertson, 2001).

Uygulamalar gösteriyor ki kamusal sanat pek çok yönden kültür odaklı bir

yenilemeye önemli katkılar sağlar. Özgün bir çevrenin yaratılması, yaratıcı bir

ortamın desteklenmesi, sosyal uyumun (cohesion) arttırılması ve yerel insanlar için

yaĢam kalitesinin arttırılması bunların en önemlileridir (McCarthy, 2006). Yenileme

projelerinde kamusal sanat sosyal faklılıkları ortaya çıkarmak ve görünür kılmak için

önemli uğraĢlar verdiği gibi, mekânın farklı algılanmasını ortaya çıkarma ve Ģehir

deneyimini anlamlandırmak için de önemli çaba harcamıĢtır (Knauss, 2006).

Kentsel yenileme ve dönüĢüm projelerinde kamusal sanatın rolü sürece olumlu

müdahalelerde bulunmaktır (Pollock ve Sharp, 2007). Bu müdahalenin toplumsal

farkındalığı tetikleme ve sosyal bağları güçlendirme yoluyla sağlanabildiği

savunulmaktadır (Hall, Robertson, 2001). Pek çok araĢtırmacı ve düĢünüre göre

kabul edilebilir tek müdahale biçimi ise sanattır. Bu müdahalenin içeriğine bakacak

olursak, burada sanat yoluyla ideal bir toplum yaratma gibi ütopik bir hedef yoktur,

aksine bir diyalog sürecini baĢlatabilecek ortak bir nokta bulma hedefi vardır. Bu

hedef var olan toplumu temsil etmek yerine ortaya çıkacak toplum için bir baĢlangıç

noktası olacaktır (Pollock ve Sharp, 2007).

Sanat yoluyla müdahale sürecinde toplumun sanat yapıtının oluĢumuna katılımı

önem kazanmaktadır. Bu süreç canlı ve devamlı bir süreçtir. Süreç kendini estetik bir

28

objeye dönüĢtürdüğünde ise bunun devam edilip ettirilmemesi topluma, sürece aktif

katılım ise bireysel yapılara bağlıdır. Dolayısı ile süreç durağan bir mekân

yaratmaktan çok dinamik bir kentsel alanın yaratılması için kullanılmalıdır (Pollock

ve Sharp, 2007).

Bir değiĢim sürecinde, yerinden etme veya yeniden geliĢtirme, bilinen ve alıĢık olan

kentsel yapıyı değiĢtirdiği zaman asıl önemli olan Ģey o kentsel yapının sosyal

anlamının araĢtırılmasıdır. Bu tür durumlarda yeni tip kamusal sanat, yaratılan

kentsel yapının anlamlandırılması için bir fırsat sunar (Pollock ve Sharp, 2007). Bu

noktada yeni tip kamusal sanat kiĢisel geçmiĢ ile mekân, kiĢinin yaĢadığı mahalle ve

içinde bulunduğu toplum arasında bir bağ kurar. Bu bağ toplumu tekdüze yapmaz,

aksine bireylerin ayrı ayrı bağlarını ortaya çıkararak daha zengin bir toplumsal yapı

oluĢmasını sağlar. Farklı geçmiĢler ayırt edici bir sanat yapıtı ile bir araya getirilerek

dinamik bir sosyal bellek oluĢturulur (Pollock ve Sharp, 2007). Bu projelerde Miles

(1997) sanatçının, insanların yaratıcılıklarının ve politik düĢ güçlerinin ortaya

çıkarılmasındaki katalizör görevi, bir çizim yeteneği kadar değerlidir demiĢtir.

Sanatın bir kamusal politika olarak uygulanmasını savunan Cameron ve Coaffee‟ye

(2005) göre, yerleĢik bir mahallenin yeniden yapılandırılması, nüfus dengesinin

yeniden kurulması ve duyarlı bir sosyal çevrenin mevcut sosyal yapı ile

birleĢtirilmesi, daha canlı ve sosyal tabakaları karıĢmıĢ sürdürebilir bir kentsel yaĢam

alanı oluĢturur; ki bu hem yeni hem de eski sosyal yapının faydasınadır.

Cameron ve Coaffe (2005), soylulaĢtırma (gentrification) süreci ve sanat üretimine

dair üç yaklaĢımdan bahseder. Birinci yaklaĢım, sanatçının soylulaĢtırma sürecinde

önemli bir aktör olduğu ve sürecin sanatçıyı takip ederek yol almasıdır. Ġstanbul‟da

Cihangir semtinde sanatçı ve mimarların binaları restore etmesiyle baĢlayarak geliĢen

soylulaĢtırma süreci bu yaklaĢıma örnek gösterilebilir. Ġkinci yaklaĢım sürecinde

“kapital” sanatçıyı takip ederek mekânı tüketim pazarına sunar; sanatçının yerinden

edilmesi ile sonuçlanan bu süreç içerisinde sanatçı sadece bir araçtır (Cameron ve

Coaffee, 2005). Bu sürecin örneği yine Ġstanbul‟da Galata ve Asmalımescit‟te

sanatçılarla birlikte yaĢanan dönüĢüm sonucu mekânın pazarlanması ve sanatçıların

alanı terk etmeye baĢlamalarıdır. Üçüncü yaklaĢımda ise sanat, kent mekânlarının

dönüĢtürülmesinde bir kamusal politika haline gelmiĢtir (Cameron ve Coaffee,

2005). Yani kamusal sanat ve kültür kurumları, sanat üretim stratejilerini belirlerken

kent mekânının sosyal ve kültürel dönüĢümünü bir kurumsal politika olarak belirler.

29

Sanat ve kültür üretimi ise tek bir sanatçının inisiyatifinde değil; artık makro ölçekte

kentsel dönüĢümlere yol açacak özel Ģirketler, sponsorlar ve devlet tarafından

desteklenen kültür politikalarının elindedir (Tan, 2006). Bilgi Üniversitesi‟nin

KuĢtepe ve Dolapdere‟den sonra Kılıçdarağa Elektrik Santrali‟ni bir üniversite ve

sanatsal üretim mekânına dönüĢtürdüğü Santralistanbul projesiyle yürüttüğü kamusal

politika bu yaklaĢıma örnek teĢkil edebilmektedir.

Cameron ve Coaffee (2005), savundukları üçüncü yaklaĢım doğrultusunda

Ġngiltere‟de Gateshead kentinin 1980‟lerden itibaren belediye tarafından kamusal

sanat programının geliĢtirilip uygulanmasıyla birlikte geçirdiği dönüĢüm sürecini

incelemiĢlerdir. Eski bir sanayi kentinin doğal çevre elemanlarıyla yapılan heykel ve

sanat ürünlerine yaptığı yatırımlar sayesinde uzun vadede sağladığı kültür odaklı

dönüĢümün altını çizmiĢlerdir. Yapılan yatırımlardan “Kuzey Meleği” (the Angel of

the North), ulusal ve hatta uluslararası çapta en bilinen ikon heykeli olmuĢtur.

Gateshead kenti kültür veya sanat odaklı dönüĢümü hedefleyerek planlı bir kamu

politikası öncülüğünde kültürel yenilenmeyi baĢarmıĢ bir örnektir (Cameron ve

Coaffee, 2005).

ġekil 3.5 : Angel of the North, Antony Gormley, 1998, Gateshead.

(http://en.wikipedia.org/wiki/Angel_of_the_North)

BaĢka bir örnekte ise, 2002 yılında Güney Afrika‟nın Soweto kentinde suç oranı

yüksek, kirlilik ve gecekondularıyla ünlü bir bölgesinde belediye baĢkanı Mandla

Mentoor öncülüğünde temizlik ve atıklardan geri dönüĢüm programı hazırlanıp

hayata geçirilmiĢtir. Genç yerel gruplar papier-mache denilen atık kâğıtları

kullanarak heykel yapma sanatını uygulamıĢlardır. Projenin baĢarılı bir Ģekilde

devam etmesi ve daha geniĢ bir alana ihtiyaç duyulması üzerine Mentoor Teshiawelo

30

tepesini kültürel ve çevresel inisiyatiflerin kullanılacağı bir yere çevirmiĢtir. Kâğıt

heykeller bütün alana yerleĢtirilmiĢ, üstelik mimar Katy Marks alanda bulunan bir su

kulesini sosyal merkeze dönüĢtürmek için düĢük maliyetli bir çözüm sunmuĢtur.

Kuleye çıkıĢ için pencereler boyunca uzanan bir merdiven tasarlanmıĢ ve bölgedeki

yerel okullardan öğrenci grupları binanın dıĢını süslemek için metal duvar iĢlemeleri

üretmiĢlerdir. Belediye baĢkanı bu alanın ıslah etmek için ilk adımın basit bir Ģekilde

orada olmak ve insanlara orada olmaktan korkmadığını açıkça göstermek olduğunu

belirtmiĢ ve tüm halkı ilgi ve yeteneklerini uygulayabilmeleri için bu tepeye

çağırmıĢtır. Bölgede yaĢayanlar kendi ihtiyaçları doğrultusunda bu alanı uygun hale

getirmiĢlerdir. Böylece tepe temizlenip yemek piĢirmek veya performans yapabilmek

için imkân sağlamıĢtır. 2002‟de yapımı biten su kulesi ise Ģu anda sosyal atölyeler,

sahne performansları, dans, dokuma dersleri gibi etkinlikler için kullanılmaktadır.

British High Commission, Kanada Hükumeti ve Güney Afrika GeliĢme Bankası

projeyi maddi olarak desteklemiĢlerdir. 300 yerel üyesi olan SOMOHO (Soweto

Mountain of Hope) toplumun ihtiyaçlarına göre değiĢmeğe, evrilmeye devam

etmektedir. 2002 Eylül‟ünde BirleĢmiĢ Milletler genel sekreteri Kofi Annan, Dünya

Sürdürülebilir GeliĢme Zirvesi kapsamında bölgeyi ziyaret etmiĢtir. Bu proje

insanları bir araya getirerek bir mahallenin nasıl içeriden dıĢarıya dönüĢtüğüne

örnektir (Ryan, 2006).

ġekil 3.6 : SOMOHO, 2002, Soweto.

(http://www.inmotionmagazine.com/global/mm1.html)

Benzer bir çalıĢma ise Brezilya‟da 1994 yılında Rio de Janeiro‟daki favelalar

(Brezilya‟da gecekondu bölgelerine verilen ad) için Ģehir yönetimi tarafından

31

kentleĢme programı hazırlanmasıyla baĢlamıĢtır. Programın amacı insanları biraraya

getirerek kent dokusuyla bütünleĢtirmek ve çeĢitliliği vurgulamaktır. Almanya‟dan

Bauhaus Dessau okulunun iĢbirliğinde Jacarenzinho favelası için “Célula Urbana”

(Kent Hücresi) adı altında tasarım çözümleri üreten bir proje geliĢtirilmiĢtir. Proje

favelanın içindekileri ve dıĢındakileri biraraya getirerek yerel geliĢmede öncü olmak

üzere bir yapı adasının dönüĢümünü hedeflemiĢtir. Yine aynı program içinde

geliĢtirilen baĢka bir proje ise sanatçı Françoise Schein iĢbirliğinde Vidigal

favelasının giriĢinde tasarlanan bir meydandır. Ġnsan Hakları Yolu (Path to Human

Rights) adındaki projede meydana üzerinde insan hakları bildirgesinin olduğu bir

duvar yerleĢtirilmiĢ, üzerine mahalledekilerin ürettiği Ģiirler ve resimler

yerleĢtirilmiĢtir. Meydan mahalle için bir referans noktası olmuĢ ve proje altı farklı

mahallede daha uygulanmıĢtır. Böylece mahalleler arası bir ağ kurulmuĢ ve aynı

Ģehirde yaĢayan “ötekini” keĢfetmenin yolu açılmıĢtır (Knauss, 2006).

ġekil 3.7 : Path to Human Rights, Françoise Schein, 1994, Rio de Janeiro.

(http://www.inscrire.com/index.php?contentpage=francoise_schein.php)

Ġskoçya‟nın Glasgow kentinde ise 1999 yılı BirleĢik Krallık mimarlık ve tasarım

kenti etkinlikleri kapsamında “BeĢ Mekân” (Five Spaces) projesi hayata

geçirilmiĢtir. Proje için Ģehir merkezinden uzakta marjinalleĢmiĢ beĢ mekân

seçilerek, mekân tasarımına katılım ve kültürel dönüĢüm kavramları ön plana

32

çıkartılmak istenmiĢtir. Sanatçılara seçilen alanlarda oturmaları için konut sağlanmıĢ,

böylece çalıĢacakları yere özgü kimliği anlayabilmeleri, çevrede oturanlarla iliĢki

kurabilmeleri sağlanmıĢtır. Sanatçılarla mimarların ortaklaĢa çalıĢtıkları projede

alanların ihtiyaçlarına ve kullanımlarına bağlı olarak farklı fikirler geliĢtirilmiĢ ve

uygulanmıĢtır. Etkinlikler arasında öncü olan ve dikkatleri üzerine toplayan “BeĢ

Mekân” projesi uygulandıktan birkaç yıl sonra ise gözden düĢmüĢ, tasarlanan

mekânlar köhnemiĢ ya da planlanan Ģekilde kullanılmamaya baĢlamıĢtır. Projenin

baĢarısız sonuçlandığı kanısı yaygınlaĢmıĢtır. Neden olarak ise yönetim sorunları,

bakım ve onarım yetersizliği gösterilmektedir. Alanlara yapılan bir takım

yerleĢtirmelere çizilen ve yazılan grafitiler otoriteler tarafından vandalizm olarak

algılanırken, pek çok kiĢi bu müdahalelerin aslında alanın insanları provoke ettiğini

böylece bir etkileĢime geçtiğini savunmaktadırlar (Sharp, 2007). Sharp‟ın (2007)

belirttiği gibi, gençlerden gerilla sanatı ruhuyla bir tepki almak aslında alanın

yaĢadığının bir belirtisi olarak kabul edilebilir.

ġekil 3.8 : Five Spaces, 1999, Glasgow.

(The life and death of five spaces: public art and community regeneration in

Glasgow, Sharp, 2007)

Kamusal sanat yerel yönetimler tarafından programlı bir Ģekilde uygulanırken,

sosyal, kültürel veya ekolojik hayata zarar veren kentsel yenileme veya geliĢme

çalıĢmalarında uygulanması çeĢitli eleĢtirileri beraberinde getirmiĢtir (Hall,

Robertson, 2001). Örneğin Cardiff Körfezi geliĢme alanında yürütülen dönüĢüm

projesinin bir parçası olarak yapılması planlanan barajın sulak alanlardaki ekolojiye

ciddi zararlar vereceği öngörülmesine rağmen, resmi kamusal sanat programına

katılan sanatçılar pek çok eleĢtiriye maruz kalmıĢlardır (Miles, 1997). Öte yandan

baĢka bir grup sanatçı ise aynı projenin yaratacağı olumsuz etkileri vurgulayan

çalıĢmalar üretmiĢlerdir (Hall, Robertson, 2001).

33

Zamanla kamusal sanat çalıĢmaları obje olarak, eylem olarak veya süreç yönlendirici

olarak çok geniĢ bir yelpazede birçok kentsel dönüĢüm projesine karĢı aktivist bir

eylem alanı olarak görülmeye baĢlanmıĢtır (Hall ve Robertson, 2001). Bu kamusal

sanat çalıĢmaları çoğunlukla kendilerini toplumsal yenilemeye adayan gönüllüler ve

eylemciler tarafından gerçekleĢtirilmektedir. Bu tür kamusal sanat çalıĢmaları kentsel

yenileme projesinin getireceği ekonomik yenileme ve değiĢimden çok geniĢ anlamda

sosyal ve kültürel değerlerin savunuculuğunu üstlenir. Bu durum 1960‟lı yıllardaki

güçlü toplumsal sanat eylemlerini çağrıĢtırır (Hall ve Robertson, 2001).

2007 yılında Ġstanbul‟un yoğunluklu olarak Roman‟ların yaĢadığı semti Sulukule‟de

kentsel dönüĢüm projesi kapsamında yıkımlara 40 gün kaldığı söylenmesi üzerine

“40 Gün 40 Gece” Ģenliği düzenlenmiĢtir. 40 gün boyunca etkinlik yapılması

planlanan Ģenlik süresince tiyatro, resim, fotoğraf klarnet, keman, ritm atölyeleri

yapılmıĢ, film festivalleri ve konserler düzenlenmiĢtir. Mahallelilerin katılımıyla

gerçekleĢtirilen bu atölyeler kamusal mekânlarda orgnize edilmiĢ ve biraraya gelerek

dönüĢüm projesine karĢı güçlü bir tepki oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır.

ġekil 3.9 : 40 Gün 40 Gece, Çocuklarla Fanzin Atölyesi, Altay Öktem; Konser,

2007, Ġstanbul.

(http://40gun40gece-sulukule.blogspot.com/)

Güney Afrika gibi toplumun ırklara göre sınıflandığı ve bu ırkların izole alanlarda

kendi içlerine dönük yaĢadıkları bir ülkede de kamusal sanat mekân kimliği, aidiyet

duygusu ve gizli kimlik gibi konuları açığı çıkarmak için önemli bir araç olarak

kullanılmıĢtır. 1960‟lı yıllarda çıkarılan Topluluk Alanı Kanunu (Group Area Act)

olarak bilinen kanuna dayanarak Ģehrin eski yerleĢik alanları, zenci mahalleleri ve en

değerli alanları sadece “beyaz” ırkın yaĢadığı alanlara dönüĢtürülmüĢtür. Bu kanun

uygulamalarının toplum ve mekân üzerinde yarattığı yıkıcı etkileri anlatmak ve

protesto etmek için kamusal sanat kullanılmıĢtır. 1966 yılında hükümet bu kanuna

http://40gun40gece-sulukule.blogspot.com/2007/06/altay-ktem-ocuklarla-fanzin-atlyesi.html

34

dayanarak Cape Town‟da Altıncı Bölge (District Six) olarak bilinen 19.yy sonlarında

kurulmuĢ köle ticareti yapılan eski zenci mahallesini tamamen yıkıp beyaz ırk için

kullanılmasına karar vermektedir. 60.000 kiĢinin yaĢadığı mahalle 1982 yılında

tamamen düzleĢtirilerek yaĢayanların 23 km ötedeki Cape Flats denilen bölgeye

taĢınmaları sağlanmıĢtır. Bu program Altıncı Bölge ile birlikte 42 mahallenin daha

radikal bir Ģekilde dönüĢümünü içermektedir. Programın uygulamaya geçmesiyle

birlikte düzenlenen bir dizi eylemin ilki “Altıncı Bölgeden Elinizi Çekin” (Hands Off

District Six) olmuĢtur. Bu eylemin sonucunda ise bir sivil toplum örgütü kurulmuĢ ve

bu tür projelere karĢı etkinlikler düzenlemeye baĢlamıĢtır. Bu örgüt 1994 yılında

bölgedeki eski bir kiliseyi müzeye çevirmiĢ ve müze bu etkinliklerin merkezi haline

gelmiĢtir. Müzede yapılan etkinlikler ve projelerle sözlü tarihe odaklanma, saklı

mirası ortaya çıkarma, diyalog alanları yaratma gibi konular üzerine çalıĢılmıĢ ve bir

zamanlar bölgede yaĢayanların anısını canlı tutulmaya çalıĢılmıĢtır. Bir yandan Ģehir

merkezinde beyazlar için geliĢtirilen zengin kentsel alanlar öbür taraftan

marjinalleĢen zenci mahalleleri arasında insanları biraraya getirmek ve ortak buluĢma

alanı yaratmak için kamusal sanat gibi katalizör rolü gören araçlar kullanılmıĢtır

(Minty, 2006).

ġekil 3.10 : The District Six Museum, District Six Memory Plaque, Cape Town.

(http://www.inspiringcities.org/index.php?id=18257&type=article)

Roma‟da ise Kürt mültecilerin yoğun olarak yaĢadığı Campo Boario olarak

adlandırılan alanda Stalker adlı mimar ve sanatçı topluluğu 1999 yılından itibaren

çeĢitli çalıĢmalar yapmıĢtır. Topluluğun amacı Kürt mültecileri alanın çok kültürlü

yapısına entegre etmek olmuĢtur. Roma‟ya vardıklarında Colleseo yakınlarında

çevredekilerin Cartonia ismini taktıkları kartondan barınaklar yapıp çıkartılana kadar

35

orada yaĢayan mülteciler daha sonra Ģehrin çeĢitli yerlerine dağılmıĢlardır. Stalker

grubu “Cartonia‟dan Kürdistan Maydanı‟na” adlı bir atölye düzenlemiĢ ve mimarlık

öğrencileriyle mültecileri biraraya getirmiĢtir. Grup daha sonra alanda bulunan

Ararat adlı eskiden veterinerlik kliniği olarak kullanılan binayı iĢgal edip bir sosyal

merkez olarak yeniden kullanıma açmıĢtır. Kısa zamanda Ararat Kürt topluluğun,

sanatçıların, mimarların, araĢtırmacıların ve Ģehirdeki farklı yerlerinde yaĢayanların

biraraya gelme merkezine dönüĢmüĢtür. Campo Boario‟ya açılan kapı olmuĢ,

dıĢarıdaki insanların alanın fiziksel ve kültürel sınırlarından içeri girme noktası

haline gelmiĢtir. Binanın önündeki asfalt meydan 2002 yılına kadar çok çeĢitli

kolektif oyunlara ev sahipliği yapmıĢ, sonrasında ise park alanına çevrilmiĢ ve

üzerinde nevroz kutlamaları gerçekleĢtirilmiĢtir. Alan neredeyse tüm Avrupa‟daki

Kürt mülteciler için bir uğrak yerine dönüĢmüĢtür. Stalker grubu bu süreçte

mültecilerle birlikte hareket etmeye, benzer koĢulları paylaĢmaya, oyunlar oynatarak

farkındalık yaratmaya ve mekânın süregelen dönüĢümünün hem bir parçası olup hem

de yönlendirici olmaya çalıĢmıĢtır. Obje ya da proje üretmek yerine yol ve iliĢki

üretmenin yolları deneyimlenmiĢ, mimarlıktan kamusal sanata doğru kayan, kendi

deyimleriyle kent sanatı (civic art) adı verilebilecek bir disiplin ortaya çıkmıĢtır

(Careri ve Romito, 2004).

ġekil 3.11 : Campo Boario, Stalker, Roma.

(http://digilander.libero.it/stalkerlab/tarkowsky/newroz2002/programma.html)

Kültürel değeri olan mahallelerde uygulanan yerel kimlikle bağlantılı kamusal sanat

çalıĢmaları özel bir problem alanı oluĢtururlar. Çünkü birbiriyle çeliĢkili iki amacı

içinde barındırır. Bunlardan biri yerel kimliği yansıtmak iken diğeri ise mekân

36

pazarlamanın parçası olarak imaj güçlendirmektir (McCarthy, 2006). Hem planlı bir

kamusal politika olarak uygulananlar hem de otoritelerin müdahalelerine karĢı

örgütlenen eylemler bu iki amacı da güdebilmektedirler. Yapılan uygulamaların

sonuçları gösteriyor ki birbirlerine zıt bu amaçlar farklı öncelik ve koĢullara sahip

olsalar bile, birbirlerine entegre bir Ģekilde çalıĢabilmekteler (McCarthy, 2006).

3.1.3 Aktivist Eylemlerde Kamusa Sanat

Sanat insanlar arası etkileĢimi sağlamada çok güçlü bir araçtır. Aktif bir iletiĢimin

yolunu açar ve konuları problemleĢtirmede, çözüm üretmede ve destekleyenleri

biraraya getirmekte kullanılmaktadır. Dahası, sanatsal pratik içgüdüsel bir Ģekilde

katılımı da tetikleyen bir mekanizmadır. Dolayısıyla sanat yıllar boyunca iktidarlar

karĢıtı propaganda aracı olarak kullanılmıĢtır. Kamusal alanda sanatın kullanımı

demokratik müdahale ve dönüĢüm için açılımlara sebep olabilmektedir (Aksoy,

2007).

Bir politika aracı olarak sanat iki farklı Ģekilde incelenebilir. Birincisi sosyal

hareketlerin eylemlerinde sanatı kullanımı ve dolayısıyla kamusal sanat

üretmeleridir. Ġkincisi ise sanatçıların ya da sanat gruplarının tasarladıkları

çalıĢmalarda politik konulara eğilmeleri ile ortaya kamusal sanat ürünleri

çıkarmalarıdır.

Batı toplumlarının 1960‟lardan beri deneyimlediği yeni nesil sosyal hareketler, ilk

zamanlarından itibaren eylemlerinde çeĢitli sanatsal elemanlar kullanmıĢlardır (Zık,

2008). Hatta kimi zaman, kiĢisel kararlılık (self-determination), kimlik politikaları

veya ekoloji gibi evrensel konulara odaklanan bu sosyal hareketler bizzat sanatçılar

tarafından baĢlatılmıĢ ve sanatçı olmayanların sanat yaparak devam ettirdiği

hareketler olmuĢlardır. 60‟lardan itibaren bu hareketler içerisinde sanat sadece bir

ifade aracı olarak kullanılmaktan öte, hareketlerin içinde bulundurması gereken bir

zorunluluk olarak kabul edilmiĢtir (Zık, 2008).

Yeni sosyal hareketler sanatı hedef kitlelerine ulaĢmak farklı kanallarla mesajlarını

iletmek için kullanmıĢlardır. Bunun için de olabildiğince etkinlik yapılarak canlı

hareketli ve eğlenceli gösteriler düzenlenmekte, dolayısıyla müzik yapmak, dans

etmek, tiyatro gösterileri yapmak ve grafik tasarımlar üretmek gibi artistik

yöntemlere baĢvurulmaktadır. Böylece insanlar artık gösterileri slogan atmak ve

yürüyüĢ yapmak olarak değil, müzik dinlemek, dans etmek ya da teatral oyunculuk

37

yapmak gibi eğlence ya da sosyalleĢme etkinliği olarak düĢünmeye baĢlamıĢlardır

(Zık, 2008).

ABD‟de Guerilla Girls adlı feminist kadın grubunu kadın erkek arasındaki eĢitsizliğe

dikkat çekmek için posterler ve çıkartmalar tasarlamaktadırlar. AĢağıdaki poster

grubun, Metropolitan müzesindeki kadın sanatçıların sayısının azlığına dikkat

çekmek için tasarladığı bir çalıĢmadır.

ġekil 3.12 : Poster, Guerrilla Girls, 2004, New York City.

(In Pursue of Reunification, Experiencing Everyday through Art in Social

Movements, Zık, 2008)

KalıplaĢmıĢ imaj ya da kavramları kırmak için performans sanatı da sosyal hareketler

tarafından sıkça kullanılan bir yöntem olagelmiĢtir. Yunanistan‟da 6 yıldır ABD

gözetleme merkezinin Guantanamo Körfezi‟ne yaklaĢmasına karĢı kampanya

yürüten Amnesty International, Atina‟daki meclis binası önünde sokak tiyatrosu

gerçekleĢtirmiĢtir (Zık, 2008). Amerikan hükümeti tarafından yapılan insan

haklarının ihlaline dikkat çeken grup yaptığı gösteride üzerinde “50 yıldızlı otel:

Guantanamo. Geri dönüĢü olmayan tatil” yazılı posterler kullanmıĢlardır.

38

ġekil 3.13 : Guantanamo Eylemi, Amnesty International, Atina.



Eylemlerinde kamusal sanatı kullanan baĢka bir grup ise Ġngiltere‟den Space

Hijackers‟tır. Londra‟da 1999‟da kurulan grup kitle tüketiminden polis Ģiddetine,

reklamlardan çevre konularına kadar sosyal ve politik konuları ele almaktadır. Bir

eylemlerinde vahĢi hayvan kostümleri giyerek 4x4 araç kulacılarını sanki

safarideymiĢ gibi hissetmelerini sağlamaya çalıĢmıĢlardır. Bu Ģekilde mahalledeki

sürücüleri ĢaĢırttıktan sonra, sürücüleri dağlar ve vahĢi hayvanlar yüzünden,

araçlarının Ģu anda bulundukları mahalle dıĢında Londra‟daki hiçbir bölge için uygun

olmadığı konusunda uyaran küçük kitapçıklar dağıtmıĢlardır.

ġekil 3.14 : Raaa! Action in London, Space Hijackers, Londra.



Sanatçılar tarafından tasarlanan ya da tetiklenen fakat sosyal konulara dikkat çekerek

yapılan iĢler de sanatın aktivizm olarak üretilmesine örnek gösterilebilmektedir. Bu

39

tür iĢler üreten sanatçılara göre kamusal sanatın anlamı sosyal dönüĢümü tetikleyen

bir araç veya bu değiĢim içerisinde temel sosyal çeliĢkilerin açığa çıkarılması için

çalıĢan bir ajandır (Hall ve Robertson, 2001). Bu görüĢ doğrultusunda, varoluĢundan

bu yana sanatın kendi içinde zaten var olan politik duruĢ, sanat kavramındaki

değiĢimle yeni tip kamusal sanat olarak karĢımıza çıkmaktadır.

Sanatın ifade aracı olarak kullanımına en iyi örneklerden birisi 2002 yılında Gorbet

Design tarafından Kanada ve ABD‟de gerçekleĢtirilen “Power to the People”

projesidir. ÇalıĢmada 9 metre boyundaki eski moda bir elektrikli reklam panosunu

yeniden yorumlayarak kamusal alanlara yerleĢtirilmiĢtir. Panoda 125 tane ampul 125

anahtarlı bir kontrol paneline bağlanmıĢ ve insanlar anahtarları kapatıp açarak yazılar

yazmaya yönlendirilmiĢtir. Böylece kamusal alanda kendilerini ifade etme fırsatı

bulamayan gençler, punkçılar, evsizler gibi çevre sakinleri küfürler yazmıĢ, politik

görüĢler ifade etmiĢ ya da karalamalar çizmiĢlerdir (Ryan, 2006).

ġekil 3.15 : P2P: Power to the People, Gorbet Design, 2002, Kanada, ABD.

(http://www.gorbet.com/p2p/images.html)

Sanat ve politika yapmayı birleĢtirmede en baĢarılı sayılabilecek gruplardan birisi de

Chicago çıkıĢlı Temporary Services‟dir. Brett Bloom, Marc Fisher ve Salem Collo-

Julin‟den oluĢan grup gerilla sanatı yaklaĢımını benimsemekte, sosyal ve küresel

içerikli meseleler üzerine aktivist sanat projeleri üretmektedir. Ġlk bakıĢta fark

edilemeyen, ama sonradan bir gariplik olduğunu düĢündüren afiĢler, mahalleli

çocuklar ve sanatçılar tarafından inĢa edilmiĢ ağaç evler, halk kütüphanesine ABD

cezaevlerindeki mahkûmlara nasıl davranıldığını resmeden kitaplar bağıĢlamak

grubun gerçekleĢtirdiği projelerden birkaçıdır (Boynudelik ve Eğrikavuk, 2006).

Ravioli projesinde ise grup içinde çeĢitli eĢyaların bulunduğu paketleri sokaklara,

kapıların önlerine asmıĢ, isteyenin almasını teĢvik etmiĢtir.

40

ġekil 3.16 : Ravioli, Temporary Services, Chicago.

(http://www.temporaryservices.org/in_public_index.html)

Avrupa‟dan Superflex ise günlük hayatın sosyal, ekonomik, fiziksel meselelerine

sanatsal bir yaklaĢım getirebilen sanatçı gruplarına baĢka bir örnektir. Bir

projelerinde Afrikalı ailelerin enerji ihtiyaçlarını karĢılayabilecek doğalgaz üreten

organik yapılı bir cihaz üretmiĢlerdir. BaĢka bir projelerinde ise bakkal ve market

sahipleriyle anlaĢarak bedava yiyecek dağıtmıĢlardır (Boynudelik ve Eğrikavuk,

2006).

ġekil 3.17 : Free Shop, Social Puding, Foreigners, Superflex.

(http://www.superflex.net/)

2003 yılında New York‟ta baĢlayıp Toronto‟da Richard Reynolds ve Londra‟da Liss

Christy adında sanatçılar tarafından devam ettirilerek yayılmıĢ bir diğer eylem ise

Gerilla Gardening‟dir. Kentteki arazi değerleri düĢüp, suç oranı hızla arttığı,

oturanların banliyölere taĢındığı bölgelerde, terk edilmiĢ bir parseli alıp, toplum için

bir sebze bahçesine çevirmiĢlerdir ve bu ilk bahçe büyük bir hareketi baĢlatmıĢtır.

Arkasından düĢük gelirli mahallerde terk edilmiĢ parseller yeĢil alanlara çevrilmeye

baĢlanmıĢ, “Beni Sula” (Water Me) yazan iĢaretler koyarak ya da çevredeki esnaftan

zararlı otları temizlemelerini isteyerek katılım arttırılmaya çalıĢılmıĢtır

(www.guerillagardening.org).

http://www.superflex.net/

41

ġekil 3.18 : Guerilla Gardening, Richard Reynolds, 2003, Toronto.

(http://www.guerrillagardening.org/ggtroopdigs.html)

Yine otomobil kullanımına fakat bu sefer park alanlarının kamusal alanları iĢgaline

dikkat çeken bir kamusal sanat projesi ise 2005 yılında Rebar tarafından

Kaliforniya‟da gerçekleĢtirilen PARK(ing) projesidir. Sanatçı grubu yol kenarı

otoparklarını parkometreye ücretlerini ödeyerek kiralamakta fakat araç koymak

yerine çim, ağaç, bank vs. koyarak parka çevirmektedir. Böylece bir süre boyunca

yol kenarı otopark alanı farklı bir kullanıma dönüĢmekte, kamu kullanımına açık bir

dinlenme yeri oluĢmaktadır. Etkinlikte kamusal mekânın otomobil kullanımı için

özelleĢmesine karĢı bir duruĢ gösterilmek isteniyor (Ryan, 2006). Ayrıca sanatçı

grubu bir kullanım kılavuzu yayınlayarak baĢka yerlerde de herkesin aynı etkinliği

yapmasını teĢvik ediyor (http://www.rebargroup.org/projects/parking/).

42

ġekil 3.19 : Park(ing), Rebar, 2005, San Francisco.

(http://www.rebargroup.org/projects/parking/PARK(ing)/index.html)

Aktivist bir eylem alanı olarak sanat denildiğinde en sık karĢılaĢılan sanat

çeĢitlerinden biri de grafitidir. Hemen hemen tüm dünyada kendini ifadenin çok

güçlü bir Ģekli olarak grafiti sanatçılarının çalıĢmalarına rastlanmaktadır. Ġngiltereli

sanatçı Banksy‟nin Kuzey Londra‟da Regent‟s Kanalı‟ndaki yazısıyla küresel

ısınmaya inanmayanlara eleĢtirisi veya Ġsrail West Bank bariyeri üzerindeki

çalıĢmaları bunun en çarpıcı örneklerindendir (www.banksy.co.uk).

43

ġekil 3.20 : Art Attack, Balloon Debate, Unwelcome Intervention, Global Warming,

Banksy, West Bank, Londra.

(http://arts.guardian.co.uk/pictures/image/0,8543,-10105256016,00.html)



(http://www.flickr.com/photos/romanywg/4200620700/)

3.1.4 Eğlence Kültüründe Kamusal Sanat

Sanatın amacı her zaman sorgulanan ve cevap aranan bir konu olmuĢtur. Bertolt

Brecht (1948) sanat ve tiyatro üzerine görüĢlerini yazdığı “Tiyatro için Küçük

Organon” adlı kitabında sanatın öncelikli amacının zevk ve eğlence olması

gerektiğini savunmuĢtur. Bu görüĢ tarih boyunca sanat felsefesinde sıkça dile

getirilmiĢ ve dikkatleri üzerine çekmiĢtir.

Kamusal sanatın beklenmeyen ve ĢaĢırtıcı tasarımlarla gündelik hayatımıza ve

mekânlarımıza girmesinin en göz önündeki etkisi yarattığı eğlence hissi

sayılabilmektedir. Hatta pek çok zaman kamusal sanat sırf bu hissi uyarmayı

amaçlayarak yapılan eylemlerden oluĢmaktadır. Bu tip eylemlere dünyanın hemen

hemen her yerinde giderek artan bir Ģekilde rastlamak mümkündür.

Aralık 2009‟da Ġtalya Milano‟da bir grup sanatçı Ģehrin en iĢlek metro istasyonu olan

Duomo istasyonunun merdivenlerini sensörlerler yerleĢtirerek bir piyanoya

dönüĢtürmüĢtür. Üzerine bastıkça ses çıkaran merdivenler yoğun ilgiyle karĢılaĢmıĢ

ve büyük bir eğlence kaynağı oluĢturmuĢtur. LiveMi müzik etkinlikleri kapsamında

ve Milano Belediyesi ile iĢbirliği içinde gerçekleĢen projede metro istasyonunun

giriĢi bir geçiĢ noktası olmaktan öte bir duraklama, dinlenme ve eğlenme noktasına

dönüĢmüĢtür (www.varesenews.it).

44

ġekil 3.21 : La Scala di Pianoforte, 2009, Milano.

(http://www3.varesenews.it/italia/articolo.php?id=163493)

Alman sanatçı Jan Vormann ise yaĢadığı Ģehir Berlin'deki II dünya savaĢı sırasında

zarar görmüĢ tarihi binaları legolarla onarmaya baĢlamıĢtır. Yaptığı iĢ hem bir

tarihsel dönemi ve Ģehirdeki izlerini hatırlatmakta hem de katılanlar ve görenler için

bir eğlence oluĢturmaktadır. “Dispatchwork” diye adlandırdığı proje interaktif

haritayla Rusya, Sirbistan, Ġsviçre, Hollanda ve Ġsrail'e de yayılmıĢtır

(http://www.dispatchwork.info/).

ġekil 3.22 : Dispatchwork, Jan Vormann, Berlin.

(http://www.dispatchwork.info/berlin/)

Kendileini “Yarn Corps”, projelerini ise “Knit the City” diye adlandıran bir grup

kadın sanatçı, Ģehirdeki mobilyalara kendi ördükleri yün parçalarını giydirerek ya da

http://www.dispatchwork.info/

45

örerek hazırladıkları oyuncakları yerleĢtirerek Londra sokaklarına bambaĢka ve

eğlenceli bir görünüm kazandırmaktalar (http://knitthecity.com/). Fikrin yaratıcaları

olan “Knitta Please” adlı grup ise 2005‟te AKrylik ve PolyCotN takma adlı sanatçılar

tarafından Houston‟da kurulmuĢ ve sokakları ĢaĢırtıcı yün örgülerle süslemeye

devam etmektedirler (http://knittaplease.com).

ġekil 3.23 : Knit the City, Yarn Corps, 2009, London.

(http://www.trendhunter.com/trends/knit-the-city-guerrilla-knitting-yarnstorming)

Fotoğrafçı Katie Sokoler Brooklyn‟de sokaklara insan formunda siyah kartonlar

kesip yerleĢtirerek doğru zamanlamayla önlerinden geçen insanları fotoğraflamıĢtır.

Ġnsanların gölgeleri gibi gözüken kartonlar sayesinde ortaya çıkan görüntü hem

eğlence hissi uyandırmakta hem de sokakları süslemektedir

(www.colormekatie.blogspot.com).

ġekil 3.24 : The Shadow Project, Katie Sokoler, 2009, New York.

(http://colormekatie.blogspot.com/2009/04/shadow-project.html)

Almanya Stuttgat‟ta ise 2003 yılında Römerkastell ve Marktplatz alanlarına yumuĢak

renk tonlarındaki büyük oturma odası lambaları yerleĢtirilmiĢtir. Dietrich

Brennenstuhl ve Nimbus Design tarafından tasarlanan bu lambalar insanları eski

http://knitthecity.com/

http://knittaplease.com/

http://www.colormekatie.blogspot.com/

46

moda açma kapama zincirlerini çekerek renklerini değiĢtirmeye davet etmektedirler.

Rahat bir atmosfer yaratan lambalar eskiden bir çöle benzeyen konser salonunun

zeminini, özellikle geceleri, eğlenceli ve davetkâr kılmıĢlardır. Stuttgart‟ın tarihi

merkezinde de uygulanan projeyle meydanlar her saatte insanlar için popüler bir

toplanma merkezi haline gelmiĢlerdir (Ryan, 2006).

ġekil 3.25 : Römerkastell & Marktplatz, Dietrich Brennenstuhl & Nimbus Design,

2003, Stuttgart.

(The Good Life, Ryan, 2006)

Clio Straat adlı grup ise 1991 „de Torino‟da Ģehrin içindeki boĢluklarda insanların

kentsel çevre ve birbirleri ile doğrudan etkileĢebildikleri arada kalmıĢ kent

mekânlarını keĢfetmek üzere kurulmuĢtur (www.cliostraat.com). 2001 yılında

geliĢtirdiği “Oyna ve Ġade Et” (Play and Rewind) adlı projesinde grup, Siena kentinin

üç ayrı meydanını yere çizgiler çizerek bowling voleybol ve futbol sahalarına

dönüĢtürmüĢtür. Fakat çizgiler meydanın planı ile örtüĢmemekte, hatta genellikle

sınırlayıcıları geçip bina yüzlerine çıkmaktadır. Ekstra büyük oyun elemanları ile

donatılan yamuk oyun alanları hem turistlerin hem de oturanların katılımı ile rastgele

oyunlar oyun oynanmasını teĢvik etmiĢ ve yeni oyun alanına uygun kurallar ortaya

çıkarttırmıĢtır (Ryan, 2006).

47

ġekil 3.26 : Play and Rewind, Clio Straat, 2001, Siena.

(http://www.cliostraat.com/show.php?baby=131)

Yine Clio Straat tarafından geliĢtirilen baĢka bir proje lunaparklar için 2005‟de

Udine‟de bir yapılan “Slacklines” adlı geçici bir yerleĢtirmedir. ÇalıĢmada etraftaki

ağaçlara halatlar bağlanıyor ve yatay bir örümcek ağı oluĢturacak Ģekilde örülüyor,

üzerlerinden de devasa bir örümcek sarkıtılıyor. Kullanılan esnek naylon ipler bir

yandan insanları cambazlığa teĢvik ederken, diğer yandan etraftakilerin oturup

dinlenebileceği hamaklar olmaktadırlar (Ryan, 2006).

ġekil 3.27 : Slacklines, Clio Straat, 2005, Udine.

(http://www.cliostraat.com/show.php?baby=163)

2000 yılında Finlandiya Helsinki‟de yapılan Aynı Gökyüzünün Altında (Under the

Same Sky) adlı kamusal sanat sergisi için, Tommi Grönlund ve Petteri Nisunen

12X12 m çim ile kaplı altına yaylar yerleĢtirilmiĢ kontrplak tasarlamıĢlardır. Uzaktan

doğal çim alanın gibi görünen bu zıplama tahtasının (Jumpıng Field), yaklaĢtıkça

rengi ve yoğunluğu dolayısı ile yapaylığı anlaĢılmaktadır. Tasarımcıları tarafından

gerçek bir oyun alanı olarak tanımlanan alan garip boyutu ve yayları ile hiçbir

geleneksel oyuna izin vermemektedir. Buna rağmen ziyaretçiler onu kullanmak için

48

yeni yollar keĢfetmek zorunda kalmıĢlar ve tasarım üç aylık sergi boyunca çok

popüler bir eğlence mekânı haline gelmiĢtir (Ryan, 2006).

ġekil 3.28 : Jumping Field, Tommi Grönlund & Petteri Nisunen, 2000, Helsinki.


3.1.5 Ekonomik GeliĢmede Kamusal Sanat

Neoliberal politikaların yükselmesi ve 1980‟lerde baskın ekonomik model olması ile

birlikte “Yaratıcı ġehir” fikri ortaya çıkmıĢtır. Ürün ve sermayenin ulusal sınırlar

olmaksızın hareket etmesi sonucu Ģehirler yatırımı kendilerine çekmek için bir

rekabet ortamına girmiĢler ve “rekabetçi Ģehirler” ideolojisi kentsel politikalarda

yerini almaya baĢlamıĢtır. Mekân pazarlama moda haline gelmiĢ ve yaĢam kalitesi –

kültürel etkinlikler dâhil olarak- Ģehir imajını arttıran bir etmen olarak kullanılmıĢtır

(Matarasso, 2009).

Yeni medya ve teknolojilerle birlikte endüstri temelli ekonomiden bilgi ekonomisine

geçiĢin kentsel ekonomiye yansımasıyla sanat ve kültür için yeni bir alan oluĢmuĢtur

(Currid, 2009). Kültür endüstrisi olarak tanımlanan bu yeni alanda sanat ve kültür

mal, ürün, servis ya da performans olarak pazarda satılmakta ve kültürel üretim,

üretildiği ve tüketildiği mekâna sembolik ve ekonomik değer katmaktadır (Currid,

2009). KüreselleĢmeyle birlikte sanat ve kültür, bilgi ekonomisi bağlamında bir

büyüme kutbu oluĢturmakta ve genel ekonomik geliĢme içerisinde önemli

değiĢkenler olarak görülmektedir (Florida, 2009).

Kamusal sanat dinamik bir süreç olması nedeniyle kültürel kapitali toplayabilme

gücüne sahiptir (Chang, 2008). Kültürel haritada Chicago‟ya yer edindirmek

amacıyla dünyanın en ünlü sanatçısı tarafından bir eser yaratması istenmiĢ ve

Chicago Kent Merkezi önüne 1967‟de Chicago Picasso heykeli yerleĢtirilmiĢtir. Pek

çok eleĢtirilere rağmen zaman içerisinde heykel toplum tarafından kabul görmüĢ,

49

medyanın da desteklemesiyle heykel bir gurur kaynağı olarak görülmeye baĢlanmıĢ,

turizm broĢürlerinde kültürel bir cazibe olarak yerini almıĢtır. Heykel bugün

Chicago‟nun eĢsizliğinin sembolü olarak görülmektedir (Chang, 2008).

ġekil 3.29 : Chicago Picasso, Picasso, 1967, Chicago.

(http://en.wikipedia.org/wiki/File:ThePicasso(1967).jpg)

Gelinen noktada, sanat yaĢam kalitesini yükselten bir nitelik olarak görülmektedir.

Florida (2002) bu niteliklerin kalifiye iĢ gücünü yani eğitim düzeyi yüksek yaratıcı

bir sınıfı kendine çektiğini, bu sürecin ise mekân kalitesini arttırdığını belirtmektedir.

Mekân kalitesi ise bölgesel rekabet açısından ciddi bir faktör olarak görülmektedir.

Bu nedenle sanatın kent merkezlerine sokulması ekonomik geliĢme açısından giderek

daha önemli bir araç olarak görülmekte ve kullanılmaktadır (Florida, 2009). Burada

kamusal sanat kentlerde oluĢturulmaya çalıĢılan bütün bir kalite paketinin bir

parçasını oluĢturmaktadır. “At üzerindeki kahraman” anıtından öte, yeni tip kamusal

sanatın kentsel kültürel ekonomi açısından rolü geniĢ bir ifadeye tekabül eder

(Chang, 2008).

Pratt (2009) kültür ve sanatın kentsel geliĢme için araç olarak kullanılma

politikasının bileĢenlerini incelemiĢtir. Bunlardan ilkinin sanatsal aktivitelerle Ģehri

çekici hale getirmek ve bilinirliğini arttırmak olduğunu belirtir. Bu durum genellikle

“Bilbao Etkisi” olarak anılmaktadır. Ġspanya‟nın küçük bir Ģehri olan Bilbao, Frank

Ghery‟nin tasarladığı Guggenheim Müzesi ile birlikte dünya çapında bir üne sahip

olmuĢtur. Pratt‟ın (2009) üzerinde durduğu ikinci bileĢen ise deneyim ekonomisi

(experience economy) yaratmaktır. Burada yatırımcılar ve ziyaretçiler kültürel miras

veya alıĢveriĢ nedeniyle kente çekilir ve ekonomik canlanma sağlanır. Glasgow 1989

50

yılında Avrupa Kültür ġehri olmasıyla uyguladığı markalaĢma stratejisi dolayısıyla

bu bileĢene etkili bir örnek oluĢturmaktadır. Üçüncü bileĢen ise yaratıcı sınıfın

oluĢturduğu kümelenmelerdir (Pratt, 2009). Bu durum ise New York‟taki sanatçıların

Soho bölgesindeki boĢalan endüstri binalarını loft denilen atölye ve yaĢam

mekânlarına dönüĢtürerek yarattığı ekonomik kümelenme sonucu “Soho Etkisi”

olarak anılmaktadır.

Son 30 yıllık süreç içerisinde ticari kültürel üretimin geniĢlemesinin yanında, Avrupa

ve Kuzey Amerika ülkelerinde sanat ve kültürü desteklemek üzere yatırımlar ciddi

bir artıĢ göstermiĢtir (Matarasso, 2009). Endüstriyel üretimi geride bırakan Ģehirler

ekonomik ve sosyal dokularını yenilemek üzere yeni tiyatrolar, müzeler, konser

salonları ve kamusal sanat ürünleri ile donatılmıĢlardır. Avrupa‟da 1985 yılından beri

uygulanan Kültür BaĢkenti fikrini UNESCO Arap dünyasına tanıĢtırmıĢtır. Bir

yandan Güney Amerika‟da Ġbero-Amerikan Kültür BaĢkenti kutlamaları baĢ

göstermiĢtir, diğer tarafta British Council Doğu Avrupa ve Güney-doğu Asya‟da

“Yaratıcı ġehir” programları baĢlatmıĢtır. Tüm bu etkinlikler kültür ve sanatın

ekonomik gücünün tüm dünyada kabul edildiğinin göstergesi olarak sayılabilirler.

Bunun yanında daha özelleĢmiĢ konularda yapılan büyük çaplı festivallere olan ilgi

de giderek artmaktadır. 2005 yılından itibaren her yıl aralık ayında Fransa‟nın Lyon

Ģehrinde yapılan uluslar arası aydınlatma festivali oldukça ilgi çekmiĢ örneklerden

biridir. Dört gece boyunca Ģehrin sokak ve meydanlarının çok çeĢitli ıĢık oyunlarıyla

donatıldığı festival sonucunda Lyon kenti aydınlatma konusunda dünya çapında

tanınmaya baĢlamıĢtır. 2009 yılındaki festival sırasında Ģehri dört milyon turist

ziyaret etmiĢ, 80 ıĢık projesi gerçekleĢtirilmiĢ, sekiz milyon mum satılmıĢ, dört gün

boyunca tüm oteller dolmuĢ, restoran ve barlar normal günlerinin üç katı kadar iĢ

yapmıĢtır (www.lumieres.lyon.fr).

http://www.lumieres.lyon.fr/

51

ġekil 3.30 : Fete des Lumieres, Marie-Jeanne Gauthé - Fabrice Chouiller, Place des

Terreaux, 2009, Lyon.

(http://www.lumieres.lyon.fr/lumieres/sections/en/event_view?id=643)

Ekonomik yönden önemli katkıları olan baĢka bir festival ise 2003 yılından beri her

yıl Roma‟da düzenlenen “La Notte Bianca” (Beyaz Gece) adlı etkinliktir. Her yıl

Eylül ayında bir gece boyunca süren ve onlarca farklı ülkeden 1000‟in üzerinde

sanatçının katılımıyla gerçekleĢen festivalde Roma‟nın 400 farklı noktasında sanat

etkinlikleri düzenlenmektedir. ġehrin kapalı alanları kadar sokaklarını ve

meydanlarının da kullanıldığı festival Roma Belediyesi, Kültür Bakanlığı ve Ticaret

Odasının iĢbirliğinde ve pek çok bankanın maddi katkılarıyla gerçekleĢmektedir

(www.lanottebianca.it). Cherubini ve Iasevoli‟nin (2006) yaptığı araĢtırmaya göre

2005 yılındaki festivalde 3 milyon Euro harcama yapılmıĢ ve 30 milyon Euro gelir

elde edilmiĢtir.

ġekil 3.31 : La Notte Bianca, 2007, Roma.

(http://www.flickr.com/photos/robie06/1359312986/)

(http://www.flickr.com/photos/stefanozuliani/402056243/)

Giderek yaygınlaĢan kültür endüstrisi kavramı kent politikalarının merkezine

oturmuĢ, hatta kimi kentlerin vizyonunu oluĢturmaya baĢlamıĢtır. Bu kentlerden biri

52

olan Singapur‟da önceleri liman Ģehri olması dolayısıyla lojistik politikalar

desteklenirken, daha sonra finans merkezi olması yönünde adımlar atılmıĢ,

1990‟ların baĢından itibaren ise küresel ölçekte bir kültür merkezine dönüĢtürülmeye

çalıĢılmıĢtır (Chang, 2008). Kültür merkezi politikasının desteklenmesi bir dizi

eylem içeren bir süreç olmuĢtur. Öncelikle Singapur Hükümeti DanıĢma Konseyi‟nin

1989‟daki Kültür ve Sanat Raporu, sanat ve kültürün yeni bir ekonomik kalkınma

aracı olarak kullanılmasını ve geliĢtirilmesini ve bunun için gerekli altyapının

oluĢturulmasını tavsiye etmiĢtir. Bu çerçevede, sanat aktivitelerinin, festivallerin ve

çeĢitli sanat organizasyonlarının yaĢam kalitesini arttırması, ülke kimliğinin

sağlamlaĢtırılmasına olan katkısı, yeni sosyal bağların oluĢturulması ve

kuvvetlendirilmesi ve bir ekonomik güç olarak turizme katkı sağlamasından ötürü en

önemli stratejik politika olarak benimsenmesi önerilmiĢtir. Bu politikanın gereği

olarak ülkede Ulusal Sanat Konseyi kurulmuĢ ve Ģehirde yeni bir müze bölgesi

geliĢtirilmiĢtir. Bunun ile birlikte yeni sanat stüdyolarının inĢa edilmesi, prova

alanlarının oluĢturulması, yerel sanatçıların eğitilmesi ve eğitimleri için finansal

kaynakların ayrılması gibi bir dizi karar yürürlüğe konmuĢtur. 1990 yılının

ortalarında Singapur Hükümeti, Singapur‟un uluslararası anlamda bir kültür ve sanat

baĢkenti yapılması için yeni bir stratejik planın yapılmasına karar vermiĢtir. Bu

planın öncelikli amacı Singapur‟a uluslararası sanatçıları ve sanat aktivitelerini

getirmek, basın yayın ve iĢ alanlarında Singapur‟u kültür ve sanatın baĢkenti olarak

tanıtmak ve reklamını yapmak olmuĢtur. Bunun sonucu olarak çok sayıda

uluslararası sanat aktivitesi Ģehre getirilmiĢ ve gösteri yapılması sağlanmıĢtır. Mart

2000‟de Bilgi ve Sanat Bakanlığı Singapur‟un yeni vizyonunu “Rönesans ġehri”

(Renaissance City) olarak tanımlamıĢtır. Bu vizyonun en önemli bileĢeni dünyaca

ünlü sanatçıları Singapur‟da yaĢamaya ve çalıĢmaya çekmek olmuĢtur. Yaratıcı

iĢgücünün Ģehre yerleĢmesi ile ekonomide yayılma etkisi (halo effect) yaratılarak

ekonomik kalkınmanın sürdürüleceği ve sağlanacağı düĢünülmüĢtür. 2002 yılına

gelindiğinde ise Rönesans ġehri vizyonundan hareket edilerek Singapur Heykel

Master Planı yapılmıĢtır. Bu plan çerçevesinde üç park, dört yürüme güzergâhı ve

beĢ nirengi noktasına kamusal sanat yerleĢtirmeleri yapılmıĢtır. Singapur örneğinde

de görüldüğü gibi sanat, zenginleĢen toplumlarda dahi kamusal mekânı aydınlatarak

ekonomideki dinamizmi simgelemeye devam edecektir.

53

ġekil 3.32 : Heyleller, 2002, Singapur.

(Art and soul: powerful and powerless art in Singapore, Chang, 2008)

Matarasso (2009) bu çerçevede, Florida‟nın (2002) belirttiği kentlerde nüfusun ancak

yüzde 30‟unu oluĢturan yaratıcı sınıfa yoğunlaĢmanın, sürdürülebilir bir gelecek

kurmak için yeterliliğini sorgulamaktadır. Kentleri yaratıcı sınıf için çekici hale

getirmek rekabet gücünü arttırabilmektedir, fakat zengin ve fakir arasındaki farkın

artması durumunda uzun vadeli faydalar sınırlı kalacaktır (Matarasso, 2009). Buna

karĢın daha sürdürülebilir politikalar için yerel kültürlerin ve nüfusun yaratıcı kültür

ekonomilerine dâhil edilmesi gerektiğini savunur. Bunun için toplumdaki

marjinalleĢen gruplara kendi sanatını planlayabilmeleri ve üretebilmeleri için

kaynakların direk kontrolünün verilmesi gerektiğinin altını çizer (Matarasso, 2009).

Bu noktada kamusal sanatın ayrım yapmaksızın toplumun her kesimine hitap

edebilme ve yeni iletiĢim ve etkileĢim kanalları açabilme özellikleri nedeniyle rolü

önem kazanmaktadır.

Opera sanatçısı Matt Peacock‟un 2000 yılında Londra‟daki evsizlerle birlikte

çalıĢtığı “Sokak Operası” (Streetwise Opera) tam bir baĢarıya ulaĢmıĢ ve

kurulduğundan beri Ġngiltere‟nin dokuz farklı merkezinde konserler vermeye devam

etmiĢtir (www.streetwiseopera.org).

54

ġekil 3.33 : The Canticles, Streetwise Opera, 2002, Londra.

(http://www.streetwiseopera.org/annual-productions/the-canticles-2002/)

Benzer bir Ģekilde Roma‟da yaĢayan göçmenleri biraraya getirilerek oluĢturulan

“Piazza Vittorio Orkestrası” (Orchestra di Piazza Vittorio) yaĢanılan tüm maddi ve

sosyal zorluklara rağmen büyük bir baĢarı örneği göstermiĢtir

(http://www.orchestradipiazzavittorio.it/). Kentteki marjinal kesimlerin oluĢturduğu

bu sanat grupları yaratıcı Ģehirlerin ekonomisine özel bir değer katmaktadır.

ġekil 3.34 : Orchestra di Piazza Vittorio, Roma.

(http://www.orchestradipiazzavittorio.it/fotografie/fotografie.html)

3.2 Kamusal Sanat ÇeĢitleri

Sanatın kendi içinde barındırdığı yaratıcılık özelliği düĢünüldüğünde kamusal

mekânda yapılan sanat çeĢitlerini sıralamak, sınıflandırmak ve tanımlamak sanatın

kendi doğasına aykırı bir hareket olacaktır. Çünkü kamusal mekânda sanat yapan bir

sanatçı, mekânın tüm öğelerini daha önce akla gelmemiĢ bir biçimde kullanabilme

http://www.orchestradipiazzavittorio.it/

55

özgürlüğüne sahiptir. Hatta genellikle mekân yaratıcılığı kıĢkırtıcı bir etmen olarak

görev yapar. Dolayısıyla kamusal sanatın çeĢitlerini incelerken, ancak en sık

görüldüğü biçimler ortaya koyulabilir ve tanımlanabilir.

Sanat kentsel mekânlarda en çok yerleĢtirme, yüzey boyama, açık alan sergileri, kent

mobilyaları tasarımı, performans ve oyun olarak ortaya çıkmaktadır. Tüm bu sanat

çeĢitlerinin ortak özellikleri kent mekânıyla birebir iliĢki içerisinde olmaları ve kamu

alanında olmaktan elde ettiği avantajla etkileĢime açık olmalarıdır.

3.2.1 YerleĢtirme

Kamusal sanatın en sık rastlanan türü sayılabilecek olan yerleĢtirme sanatı, en bilinen

Ģekliyle heykel olarak ortaya çıkmaktadır. Antik çağlarda tanrı, güç, kahramanlık

temalarıyla gerçeğe yakın formlarda karĢımıza çıkan heykel sanatı, dünya üzerindeki

geliĢen her ideolojiyle birlikte yeniden kamusal mekânlarda sıkça boy göstermiĢtir.

Zira iktidarlar ve ideolojiler kamusal alanda kendilerini temsil eden yapıtlara yer

vererek kendi meĢruiyetlerini pekiĢtirmiĢlerdir.

Bu durumun Türkiye‟ye yansıması modernizmin siyasi açılımı olarak

tanımlanabilecek ve Türkiye Cumhuriyeti‟nin kuruluĢ temeli olan ulus-devlet

yaratma sürecinde görülebilmektedir. Ülkede cumhuriyetin kurulmasından sonra

hemen hemen her meydana yerleĢtirilen Atatürk heykelleri ve anıtları, tarihsel

olayları ve kahramanlıkları hafızalarda canlı tutarken, milli egemenlik, zafer,

bağımsızlık temalarıyla bir ulus yaratma sürecinin en önemli adımlarından

sayılabilmektedirler. Bu duruma örnek oluĢturabilecek Cumhuriyetin baĢkenti

Ankara‟nın merkezindeki Kızılay Meydanı‟ndaki Güven Anıtı ve Ġstanbul‟un

merkezindeki Taksim Meydanı‟ndaki Zafer Anıtı, Türkiye‟deki her kent merkezinde

bulunan benzerlerinden yalnızca en çok hafızalara kazınanlarıdır.

56

ġekil 3.35 : Güven Anıtı, Ankara. Zafer Anıtı, Ġstanbul.

(http://www.kenthaber.com/Resimler/2008/05/26/00399536.jpg)

(http://tr.wikipedia.org/wiki/Dosya:Ġstiklal_Anıtı.jpg)

60‟lı yıllardan itibaren kavramsal sanatın ortaya çıkmasıyla birlikte, gerçekçi

formlarda yapılan simgesel heykel çalıĢmaları yerini soyut formların kullanıldığı

imgesel heykel çalıĢmalarına bırakmıĢtır. Bu anlayıĢla birlikte heykel, farklı

malzemelerin kullanıldığı, ıĢık, su gibi çeĢitli görsel etki yaratan araçlarla

beslenebilen bir hal almıĢtır. Nitekim geliĢmiĢ ülkelerin kentlerinde kamusal sanatın

en sık rastlanan örneği yüksek ofis yapıları önündeki plazalarda görülen soyut heykel

çalıĢmalarıdır (Oktay, 2003). 2004 yılında yapımı tamamlanan Chicago Millenium

Park‟taki AT&T Plaza‟nın ortasına sanatçı Anish Kapoor tarafından tasarlanıp

yerleĢtirilen Bulut Kapısı (Cloud Gate), bu soyut heykel çalıĢmalarının en

ünlülerinden birisidir. Yansıtıcı metal yüzeyi sayesinde kentin siluetini göz önüne

seren heykel, parkın açıldığı günden itibaren Ģehrin odak noktalarından biri olmuĢtur

(www.milleniumpark.org).

ġekil 3.36 : Cloud Gate, Anish Kapoor, 2004, Chicago.

(www.milleniumpark.org)

57

Ortaya çıkan bu yeni yerleĢtirme sanatı birtakım düĢünceleri temsil etmekten çok,

insanlar üzerinde farklı hisler uyandırmayı ya da kıĢkırtmayı amaçlamaktadır. Çoğu

zaman bulundukları mekânla direk etkileĢim içerisine girer, hatta bütünleĢirler. Bu

noktada plastik sanatlar mimariden ayrılmayan, mimariyi bütünleyici bir öğe olarak

düĢünülmektedir. Sanatçı O. H. Hajek‟e göre çevresinden alınan heykel varlığını

yitirir. Bir heykel çevresini değiĢtirebileceği gibi, çevresi de ona gerçek anlamını

verebilmelidir (Ögel, 1997). Madrid‟te bir cadde üzerindeki seyir noktasına

yerleĢtirilen parmaklıkların önünde duran ve herhangi geçen birinin yaptığı gibi

manzaraya doğru bakan adam heykeli çevresiyle anlam kazanan heykel çeĢidini

açıklayıcı bir örnektir.

ġekil 3.37 : Heykel, Madrid.

(Pınar Çağlın‟ın fotoğraf koleksiyonundan, Mart, 2009)

3.2.2 Yüzey Boyama

Yüzey boyama Ģeklinde genel olarak adlandırılabilecek sanat türü, bina cephelerinde,

duvarlarda ya da zeminde gerçekleĢtirilebilmektedir. Bu sanat türü iki farklı baĢlık

altında incelenebilir: mekânsal tasarımın bir parçası olarak uygulanan yüzey boyama

ve grafiti.

Mimaride ve mekân tasarımında yüzey boyama, 70‟li yıllarda yükseliĢe geçen

postmodernizmle birlikte sıkça görülmeye baĢlanmıĢtır. Postmodernizmin iki ana

yaklaĢımından biri olan ve temelleri mimar Robert Venturi‟ye dayanan eklektik-

popülizm ile birlikte mimaride netlik, kesinlik ve çeliĢkisizlik ve sadelik yerine

karmaĢıklık, belirsizlik, sembolik öğelerin kullanılması ve dolayısıyla „süs‟ ön plana

çıkmıĢtır (Jencks, 1988). Mies van der Rohe‟nin ünlü sözü „az çoktur‟a (less is more)

58

gönderme yapan Venturi‟nin „az sıkıcıdır‟ (less is a bore) sloganı bu yaklaĢımı en iyi

Ģekilde özetlemektedir.

Miami‟deki Carnival Center for Performing Arts için Miami-Dade Art in Public

Spaces programı dâhilinde gerçekleĢen projelerden bazıları bir mekân tasarımının

parçası olarak düĢünülen yüzey boyama için baĢarılı örnekler olarak gösterilebilirler.

Opera binasının lobisinde sanatçı Jose Bedia‟nın tasarladığı zemin iç mekândaki bir

uygulamaya örnek olurken, binanın önündeki plaza için sanatçı Gary Moore‟un

tasarımı ise dıĢ mekânda uygulanan bir zemin boyamaya örnektir

(www.miamidade.gov/publicart).

ġekil 3.38 : Carnival Center, Jose Bedia, Gary Moore, Miami.

(From Vision to Reality, Public Art at Carnival Center for the Performing Arts)

Grafiti ise planlı bir tasarım çalıĢmasının aksine, illegal olarak yapılan marjinal bir

sokak sanatıdır. 70‟li yılların baĢında „Taki 183‟ kod isimli bir postacının gezdiği

çeĢitli sokaklarda adını yazarak yayması ile baĢlamıĢ ve diğer sanatçıların da

katılımıyla önce tüm New York‟a, sonrasında ise avrupa‟ya ve oradan da çeĢitli Asya

ülkelerine yayılmıĢtır (Kurt, 2008). Böylece tüm dünyada, duvarlar, kaldırımlar, tren

vagonları, motorlu taĢıtlar, yol iĢaretleri, panolar, parklar grafiti sanatçıları için birer

tuvale dönüĢmüĢtür.

Grafiti bir Ģehir plancısı veya otorite tarafından tasarlanmamıĢ olmasıyla ve hatta

yasa dıĢı doğası gereği isyankâr bir eylemdir. “Kent duvarları, çöp bidonları, posta

kutuları ve kaldırımlar sanatçı/eylemci için boyanacak, yazılacak, yeniden

tanımlanacak bir platforma dönüĢür; çünkü marjinal sokak sanatı Ģehir topraklarının

standartlaĢmıĢ düzenini reddeder” (Tanglay, 2005). Kurt‟un da vurguladığı gibi,

modernizmle birlikte toplumsal iktidar mekanizmaları tarafından üretilmiĢ alanlar,

59

sokak sanatçıları tarafından mekânların yüzeylerine yapılan müdahaleler ile yeniden

bir aidiyet ve sahiplenme duygusunu uyandırır (Kurt, 2008).

Kendi insayatifleri dıĢında gerçekleĢen bu eylem ise her zaman otoriteleri rahatsız

etmiĢtir. Dolayısıyla grafiti sanat olmaktan ziyade „vandalizm‟ olarak görülmüĢ,

kamusal alana izinsiz müdahale ve hatta mülkiyet hakkının çiğnenmesi olarak

tanımlanarak hukuk dıĢı kabul edilmiĢtir. Günümüzde ise grafiti, kent mekânında bir

baĢkaldırı yerine, kabul gören ve takdir edilen bir sanat dalı haline gelmiĢir (Bayram,

2007).

Politik bir dille kendini sokaklarda ifade eden ve duvar boyamayı bir çeĢit protesto

aracı olarak gören en önemli sanatçılardan biri Ġngiltere‟li sanatçı Banksy‟dir.

YaĢadığı Ģehir Bristol‟de özellikle 2000 yılından itibaren yaptığı savaĢ karĢıtı ve anti-

kapitalist mesajlar veren grafitileri ile dünyaca tanınmıĢtır. Stencil denilen önceden

hazırlanan figürlerin kısa bir sürede yüzeylere uygulanması tekniğiyle çalıĢan

Banksy pek çok kentte eserlerini sergilemiĢ, kendi yayımladığı 5 kitabında da bu

eserleri tanıtmıĢtır (www.banksy.co.uk).

ġekil 3.39 : Grafiti, Banksy, Bristol.

(http://www.banksy.co.uk/outdoors/horizontal_1.htm)

Türkiye‟de ise grafiti özellikle büyük kentlerin sokaklarında görülmeye baĢlanmıĢtır.

Ġstanbul‟da Beyoğlu, Tünel çevresi ve Kadıköy, Moda çevresinde pek çok grafiti

sanatçısı kendini ifade etme alanları bulmuĢlardır. Bunun dıĢında tren hatları ve

istasyonları çevreleri de grafiti sanatçıları için her zaman çekici mekânlar

olmuĢlardır. Sanatçı Matthias Wermke, bilinen adıyla Kripoe tarafından Tünel

60

Meydanı ve çevresine yapılan grafitiler mekânın kullananların akıllarında kolayca

yer edinenlerdendir.

ġekil 3.40 : Grafiti, Matthias Wermke, 2009, Ġstanbul.

(http://www.habergunluk.com/Kultur-Sanat/37417-Istanbul-da-sari-yumruklu-

kepenk-modasi.html)

3.2.3 Açık Alan Sergileri

Kamusal alan her kesimden insanı barındırır ve eĢit olanaklar sunar. Dolayısıyla

kamusal mekânda sanat, kapalı alanda ulaĢtığı belirli ekonomik ve sosyal sınıfın

ötesine geçerek daha demokratik bir platformda kendini sergileme olanağı bulur. Bu

nedenle her geçen gün daha çok sanatçı, ürünlerini galeri ve müze gibi sergileme

alanlarından çıkarıp sokağa taĢımak istemektedir.

Avrupa‟nın pek çok kentinde bu tip sergilere rastlamak mümkündür. Paris, Roma,

Londra, Berlin, Barselona gibi büyük kentler sokak sergileri konusunda adeta

birbirleriyle yarıĢ içindedirler. Slovenya‟nın baĢkenti Ljubljana da Yugoslavya

döneminden miras kalan sanat kültürüyle, kamusal mekânlardaki sergilerin belki de

en çok görüldüğü Ģehirlerden biridir. Kentin tüm artık alanlarına, parklarına,

meydanlarına ve nehir kenarlarına sanat iĢi sergilemek için potansiyel mekânlar

olarak bakılmaktadır.

61

ġekil 3.41 : Sergi, Ljubljana.

(Pınar Çağlın‟ın fotoğraf koleksiyonundan, Ağustos, 2004, 2008)

Türkiye‟de yeni akım kamusal sanat dendiğinde en kolay akla gelebilecek olan

etkinlikler, açık alanlarda yapılan sergilerdir. Ġstanbul Kültür Sanat Vakfı‟nın

Ġstanbul Bienali‟ni düzenlemeye baĢlaması ile birlikte kentin caddelerinin sergilere

ev sahipliği yaptığı sık sık görülmüĢtür. Örneğin, 1999 yılında yapılan 6. Uluslararası

Ġstanbul Bienali‟nde Kazakistan‟lı Yelena Vorobyeva ve Viktor Vorobyeva adlı

sanatçıların yaptığı klasik heykellerin mumdan yeniden yapılmıĢ halleri, Ġstiklal

Caddesi‟nde sergilenmiĢ ve daha sonra da yakılmıĢtır.

ġekil 3.42 : Mumdan Heykeller, Yelena & Viktor Vorobyeva, 1999, Ġstanbul.

(http://www.iksv.org/bienal/arsiv/sanatcilarTR/yorobyeva.htm)

NiĢantaĢı ise 2002 yılında gerçekleĢen Yaya Sergileri I projesinden itibaren her yıl

çeĢitli sergi etkinlikleri için mekân olarak kullanılmaya devam etmiĢtir. NiĢantaĢı

semtlinde sırasıyla Ġstanbul Yaya Sergileri I (2002 Eylül), Çam Ağacı ġenliği (2003

Ocak), NiĢantaĢı Bahar ġenliği I (2003 Mayıs), Çizgi Kahramanlar Sokakta (2003

Haziran), YılbaĢı Festivali (2004 Ocak), NiĢantaĢı Bahar ġenliği II (2004 Mayıs),

NiĢantaĢı Axess ile ġenleniyor (2004 Ekim), Ġstanbul Yaya Sergileri II (2005 Eylül),

62

Street Design Week (2006 Mayıs), Cow Parade (2007 Ağustos), Greeny SarmaĢıkları

(2008 Nisan), Lale Sergisi (2008 Nisan), Shoe Art Dev Ayakkabı Heykelleri Sergisi

(2008 Eylül) etkinliklerine ev sahipliği yapmıĢtır. Ardı ardına yapılan bu etkinlikler

NiĢantaĢı sakinlerince kanıksanmıĢ, hatta semt kimliğinin bir parçası olarak

görülmeye baĢlanmıĢtır.

ġekil 3.43 : Cow Parade, Shoe Art, Greeny SarmaĢıkları, Lale Sergisi, Istanbul.

(http://www.turizm.net/cowparade.html)

(http://www.haber34.com/dev-ayakkabilar-istanbulda-4511-haberi.html)

(http://www.modaturkiye.com/tr/haberler/1096/yun-sarmasiklar.html)

(http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/442721.asp)

3.2.4 Kent Mobilyaları Tasarımı

Kamusal mekânda sanatın yaygınlaĢması ile birlikte kent mobilyaları da sanatçılar

için kullanıcıyla belki de en kolay etkileĢime geçebilecekleri objelere dönüĢmüĢtür.

Bu anlayıĢla birlikte kamusal mekânda günlük kullanım için tasarlanan banklar,

aydınlatma elemanları, çöp kutuları, iĢaret levhaları, parmaklıklar, yer döĢemeleri,

otobüs durakları, yaya köprüleri her an birer sanat objesine dönüĢebilir ve kent

mekânının çekiciliğini arttırabilirler. Sanatçıların katkısıyla kentsel yaĢamda her gün

63

kullanılan nesnelerin sıradıĢı öğelere dönüĢtürülmesi, kent mobilyalarının birer sanat

eseri olarak ele alınması kentsel ortamı zenginleĢtiren ve kamusal mekânın

çeĢitliliğini arttıran niteliklerdir (Gülersoy ve diğ., 2005)

Pek çok geliĢmiĢ ülkede, kent mobilyaları tasarımı peyzaj mimarlığı, mimarlık ve

endüstri ürünleri tasarımı gibi dalların içindeki bir uzmanlık alanı iken artık

sanatçıların da içinde bulundukları bir ekip ürününe dönüĢme yolunda hızla

ilerlemektedir. Pek çok Avrupa kentinde yerel yönetimler bu konuda sanatçılarla iĢ

birliği çalıĢmaları yapmıĢlar ve ortak projeler geliĢtirmiĢlerdir. Almanya‟nın

Hannover kentinde 9 tasarımcı ile birlikte gerçekleĢtirilen Otobüs Durakları

Projesi‟nde kentin çeĢitli yerlerine yerleĢtirilmek üzere 9 adet durak tasarlanmıĢ ve

kullanıcılara farklı bir çevre estetiği sunulmuĢtur (www.uestra.de).

ġekil 3.44 : Otobüs Durağı, Frank O. Gehry, Alessandro Mendini, Hannover.

(http://www.uestra.de/design.html?&L=1)

Besteci Andreu Shoben‟in 1993 yılında üç sanatçı ile birlikte kurduğu Greyworld,

kent mobilyaları üzerinde çalıĢarak, Ģehrin unutulan gri alanlarını büyülü bir dünyaya

dönüĢtürmek amacıyla tasarımı, dijital teknolojiyi ve sesi bir araya getirmekte,

kentsel objeleri içeren günlük kamusal alanları arkadaĢça ve interaktif bir Ģekilde

kullanmaktadır. Railings projesi, Paris, Londra ve Berlin‟de yürüyüĢ yollarının

kenarlarındaki metal çitleri bir Ģemsiye veya çubuk ile vurarak müzik aleti gibi çalma

olanağı sağlıyor (www.greyworld.com).

http://www.uestra.de/

64

ġekil 3.45 : Railings, Greyworld, 1997, Paris.

(http://www.channel4.com/culture/microsites/B/bigart/about_artists.html#greyworld)

Dablin‟deki Lifey nehrinin üzerindeki yaya köprüsü üzerinde ise yere parlak mavi bir

halı seriliyor ve insanlar köprüden geçerken halının üzerindeki sensorlar

beklenmeyen sesler çıkartıyor; karda yürüme sesi, su sıçrama sesi ya da yaprakların

üzerinde yürüme sesi gibi (www.greyworld.com).

ġekil 3.46 : Bridge, Greyworld, 2000, Dublin.

(http://www.flickr.com/photos/greyworld_)

Cambridge‟deki bir meydana ise çöp kutuları ve banklar yerleĢtiriliyor ve yine

sensorlar yardımı ile bu elemanlar hava değiĢimine, meydandaki insan sayısına veya

günün saatine göre meydanda hareket ediyorlar. Örneğin, kalabalık olduğunda

banklar bir araya gelip kümeleniyor ya da çöp toplama saatinde çöp kutuları sıraya

giriyor. GüneĢli günlerde banklar Ģarkı söylüyor, yağmurlu günlerde ise çöp kutuları

soğuktan titriyorlar. Greyworld kent objelerini kiĢileĢtirmenin insanlar ve

etrafındakiler arasında samimi bir duygu yarattığına inandığını söylemektedir

(www.greyworld.com).

65

ġekil 3.47 : Bins and Benches, Greyworld, 2005, Cambridge.

(http://www.flickr.com/photos/greyworld_)

Amerika`da ise Massachusetts eyaletinin Great Barrington kasabasında cevre

konusunda çalıĢan bir sivil toplum kuruluĢu, kolektif olarak geri dönüĢümü

özendirmek için Geri DönüĢüm Sanatı adı altında bir proje uygulamıĢtır. Projede

öncelikle çeĢitli kesimlerden sanatçıların tasarladığı 15 adet geri dönüĢüm yapabilen

çöp kutusu kentin merkezinde en iĢlek noktalara yerleĢtirilmiĢtir. Bir süre sonra

çevre sakinlerinin büyük oranda bu geri dönüĢüm kutularını kullandıkları görülünce,

yöresel sanatçılar ve çeĢitli sektörlerdeki üretim atölyeleri biraraya getirilerek, her

biri bir sanat eseri olan geri dönüĢüm konteynırları üretilmiĢ ve kentin genelinde en

sık kullanılan noktalara yerleĢtirilmiĢtir (Cahillane, 2007).

ġekil 3.48 : Beautiful Bins, 2007, Great Barrington.

(Waste Age, Cahillane, August 2007, p.18)

Benzer bir çalıĢma da New York eyaletinde Yorkers kasabasında çöp kamyonlarına

çevre bilinci konusunda mesaj veren sanat eserlerinin giydirilmesi ve böylece çöp

toplama iĢinin ilgi çekici hale getirilmesi Ģeklinde olmuĢtur (Hart, 2007).

66

ġekil 3.49 : Canvas Collection, 2007, Yorkers.

(Waste Age, Hart, August 2007, p.8)

3.2.5 Performans Sanatları

60‟lı yıllarda geliĢen akımlarla birlikte sanatta biçimciliğe karĢı çıkılmıĢ, böyle farklı

tür sanatlar arasındaki ayrım çizgileri de yok olmaya baĢlamıĢtır. Bu çerçeve

içerisinde dans, müzik, tiyatro, Ģiir, video gibi sanat dallarını içine alan sanatçı

eylemlerine performans sanatı adı verilmiĢtir (Aydoğan, 2008). Performans sanatı

gösteri sanatı olarak tanımlanan dans, tiyatro, muzik gibi ana akımları ve joggling,

ateĢ oyunları ve jimnastik gibi sirk sanatlarını içine alır. Ortaya çıkan bu yeni

performans sanatında seyirciyle etkileĢim kurmak en önemli amaçlardan biri

olmuĢtur. Seyirciyle etkileĢimin ise kamusal alanda çok daha yoğun

gerçekleĢebilmesinden dolayı performans sanatının kamusal alanlardaki

uygulamalarına sık sık rastlanmaktadır. Seyirciyle etkileĢime açık olma durumu çoğu

zaman doğaçlamayı beraberinde getirmekte, hatta pek çok kez seyirci kendini

performansın içinde bularak oyunun bir parçası olmaktadır (Aydoğan, 2008).

Performans sanatının örneklerine dünyanın pek çok yerinde özellikle de turistik

kentlerin merkezlerinde kolaylıkla rastlanabilir. Avrupa kentlerindeki pek çok

meydan özellikle bu tip sanat faaliyetleriyle özdeĢleĢmiĢtir. Roma‟daki Piazza

Navona, Madrid‟deki Plaza Mayor, Barselona‟daki Place de Catalunya, Paris‟teki

Notre Damme genel olarak kamusal sanatla, özellikle de performans sanatıyla

özdeĢleĢmiĢ en bilinen meydanlardandır.

67

ġekil 3.50 : Sokak Performansları, Paris, Madrid, Roma.

(Pınar Çağlın‟ın fotoğraf koleksiyonundan, 2004, 2009)

Ġzmir‟de çalıĢmalarını sürdüren Sokak Sanatları Atölyesi adlı grup, benzer

çalıĢmaları Ġzmir‟de yapmaya baĢlamıĢ ve halkın ilgisini çekmiĢtir. Alsancak

sokaklarında müzik ve tiyatro etkinlikleri sergileyen grup 2010 yılıda pek çok

Avrupa kentinde görülen canlı heykel performanarı da sergilemeye baĢlamıĢtır.

ġekil 3.51 : Canlı Heykeller, Sokak Sanatları Atölyesi, 2010, Ġzmir.

(http://www.arkitera.com/h51620-canli-heykellerle-izmir-baska-guzel.html)

68

Ġstanbul‟da ise Ġstiklal Caddesi ve Tünel Meydanı çevresi zaman zaman çeĢitli

etkinlikler kapsamında bu tür sanatın görülebileceği yerlerdendir. 2007 yılından beri

hangar sanat derneğinin her yıl eylül ayında düzenlediği sokakta sanat festivalinde

dans, tiyatro, müzik ve özellikle de jongling gösterilerine yer verilmektedir

(www.hangarsanat.org). Pandomim ve ateĢ oyunları gösterilerin içinde genellikle en

çok dikkat çekenler arasında olmuĢlardır.

ġekil 3.52 : Sokakta Şenlik 3, Hangar Sanat Derneği, 2009, Ġstanbul.

(Pınar Çağlın‟ın fotoğraf koleksiyonundan, 2009)

Her yıl Roma yakınlarındaki Fiano Romano Ģehrinde gerçekleĢtirilen “Borgo

Festival” ise tiyatro performanslarının 5 gün boyunca kentin sokak ve meydanlarında

sergilendiği bir etkinliktir. Ġlk olarak 1999 yılında yapılmaya baĢlanan festivalde

çeĢitli oyuncu ve yazarların katılımının yanında kent sakinleri de kendi oyunlarını

sergilemektedirler (www.comune.fianoromano.rm.it).

http://www.hangarsanat.org/

http://www.comune.fianoromano.rm.it/

69

ġekil 3.53 : Borgo Festival, Comune di Fiano Romano, 2009, Roma.

(http://www.teverenotizie.it/borgo-festival-2009,A1,169.html)

Performans sanatının altında incelenebilecek diğer bir sanat dalı ise „flashmob‟ diye

de adlandırılabilecek „happening‟lerdir. Bunlar esas olarak bir grup insanın kamusal

alanda beklenmedik bir aktiviteyi yapmalarıdır. Happeningler, performans sanatının

Ģekillenmesinde çok büyük katkılar sağlamıĢ, fakat daha anlık, planlanmamıĢ ve

daha fazla izleyici katılımı gerektirmesi açısından performans sanatından

ayrılmıĢlardır (Aydoğan, 2008). Happeningler genellikle seyirciyi bir Ģekilde olayın

içine çeken, belli anahatları dıĢında dağaçlama gerçekleĢtirilen, farklı disiplinlerin

ortak çalıĢabildiği sanat olaylarıdır. 60‟lı yılların sonunda ortaya çıkmıĢ ve takip

eden dönemlerde özellikle politik amaçlarla aktivist hareketlerce ve sanatçılarca

kullanımı yaygınlaĢmıĢtır. Bu organizasyonlar genellikle eğlenceli, saçma, aktivist ve

yıkıcı olarak tanımlanırlar (Ryan, 2006).

2006 yılında baĢlayan ve her yıl New York, Union Square‟de gerçekleĢtirilen yastık

savaĢı, oyun ile kamusal sanat projesinin birleĢimidir. „Newmindspace‟ tarafından E-

posta yolu ile organize edilen etkinlikte, birkaç yüz insan Union Square‟de ellerinde

yastıklarla toplanmıĢ ve ıslık çalındığı andan itibaren yastıklarla savaĢmaya

baĢlamıĢlardır. Önce daha çekingen bir Ģekilde sonra ise giderek saldırganlaĢarak

savaĢmaya baĢlamıĢlar; bir süre sonra tüy yastıklar patlamıĢ ve bu herkes için büyük

bir eğlence oluĢturmuĢtur (Ryan, 2006). Meydan bu etkinlikle birlikte anılmaya

baĢlanmıĢ ve böylece kentsel kimlik oluĢmasına yol açmıĢtır.

70

ġekil 3.54 : Pillow Fight, 2006, New York.

(http://theonbutton.com/2008/03/23/international-pillow-fight-in-union-square/)

(http://nymag.com/daily/intel/2007/02/pillow_fight.html)

Bir baĢka örnek ise 2002 yılında „Office of Subversive Architecture‟ tarafından

Londra‟da Trafalgar Meydanı‟nda düzenlenen „London Roof‟ projesidir. 250 kiĢi

üzerlerinde saydam yağmurluklar ve ellerinde siyah Ģemsiyelerle meydanda

toplanmıĢ, verilen komutlara göre hareket etmeye baĢlamıĢlardır. Bir yandan OluĢan

görüntü bir ordunun veya endüstri iĢçisinin ya da tüketici bir kitlenin imajını

çağrıĢtırırken, diğer yandan da „London Roof‟ fikri yapılaĢmıĢ çevremize olan

duyarsızlığımıza değinerek kamusal alanı gerçekten neyin oluĢturduğunu bize

hatırlatıyor: insanların günlük hareket ve aktiviteleri (Ryan, 2006).

ġekil 3.55 : London Roof, Office of Subversive Architecture, 2002, Londra.


71

3.2.6 Oyun

Kamusal sanat projesi yapan sanatçıların sık sık baĢvurdukları bir yöntem de

insanları biraraya getirerek çeĢitli oyunlar oynatmaktır. Define avcılığı (treasure

hunting) de denilen bu oyunlar aracılığıyla katılımcılar, kimi zaman ortaya bir sanat

ürünü ortaya çıkarırken, kimi zaman ise kamusal mekânla günlük kurdukları

iliĢkiden daha farklı bir iliĢki kurarak yaĢadıkları mekanı farklı bir açıdan görmeye

teĢvik edilirler.

New York‟ta 2004 yılında Christina Ray adlı tasarımcı kentteki objelerin kent

içerisinde kayması fikrinden yola çıkarak News.Box.Walk adında etkileĢimli bir

sanat projesi yaratmıĢtır. ġehrin farklı noktalarına yol gösterici bir kılavuz

niteliğinde parlak renklerle boyanmıĢ haber kutuları yerleĢtirmiĢtir. Katılımcılar

birkaç haber kutusunun yerleĢtiği bir köĢeden yürümeye baĢlayarak kutuların

renklerine göre düzenlenmiĢ özel rotaları takip etmiĢlerdir. Tasarımcı oyunun

amacının kamusal alanda oyun oynamaya yeni bir perspektif sunmak olduğunu

belirtmiĢtir (Ryan, 2006).

ġekil 3.56 : News.Box.Walk, Christina Ray, 2004, New York.


Erect Architecture tarafından düzenlenen Inbetween projesi ise ağustos 2005‟te Doğu

Londra‟daki Hackney alanının yenilenmesi için planlanmıĢ bir define avcılığı

projesidir. Proje mahallenin açık alanlarını geliĢtirmek için oturanları bir araya

getirmeye yönelik bir araç olmanın yanında, oturanların yapılaĢmıĢ çevre ile iliĢkileri

hakkında farklı düĢünmelerini sağlayan bir yol olarak görülmektedir (Ryan, 2006).

Inbetween projesi bir hazine haritasını takip ederek katılımcıların çeĢitliliği yüksek

fakat terk edilmiĢ bir kamusal alanı keĢfetmelerini sağlarken, hikâyeler ve oyunlar

içeren harita aracılığıyla oyunculardan mümkün olduğunca çok fazla insanla

72

konuĢmalarını istemektedir. Projenin sonucunda Erect Architecture haritalardaki tüm

notları toplayarak bu mahalle için tasarlayacağı yeni bir rekreasyon alanında

kullanmıĢtır (www.erectarchitecture.com).

ġekil 3.57 : Inbetween, Erect Architecture, 2005, Londra.


Richard Ventworth adlı sanatçı ise Londra‟daki Kings Cross bölgesi için planlanan

dönüĢüm projesine dikkat çekmek amacıyla bölgede oturanların ve çeĢitli

sanatçıların katıldığı bir sanat aktivitesi organize etmiĢtir. Bu aktiviteye katılan

kültürel coğrafyacı akademisyenler de bölgenin tarihi kimliğini oluĢturan olaylara

dair ipuçları içeren haritalar hazırlayarak define avcılığı oyunu tasarlamıĢlardır.

Oyuna katılanlarla birlikte dönüĢüm projesiyle yok olacak kent tarihini sanat

aracılığıyla hatırlatmak, yaĢatmak ve dokümanlaĢtırmak istemiĢlerdir. Oyunun

sonunda katılımcılardan toplanan notlar 2002 yılında “doğal olmayan koruma

alanları” (An Area of Outstanding Unnatural Beauty) adlı sergide sergilenmiĢtir

(Battista ve diğ., 2005).

73

ġekil 3.58 : Treasure Hunt around King’s Cross, Richard Ventworth, 2002, Londra.

(Exploring „an area of outstanding unnatural beauty‟: a treasure hunt around King‟s

Cross, London, Battista ve diğ., 2005)

74

75

4. BÖLÜM: KAMUSAL SANATIN KENT ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ

Genelde, kamusal sanatın etkileri göstermekten çok tahmin edilmektedir. Çok az kiĢi

kamusal sanatın direk veya dolaylı etkilerini araĢtırmak gibi bir amaç gütmektedir,

çünkü kamusal sanatın üretilmesi ve kabul görmesi sübjektif bir yoldan

beslenmektedir (McCarthy, 2006). Üstelik pek çok araĢtırmacının değindiği gibi,

ortaya çıkan olumlu etkiler ise yeni eylemlerle desteklenmediği sürece sürdürülebilir

değillerdir (Bennett ve diğ., 2005).

Kamusal sanatın McCarthy‟nin (2006) bahsettiği toplumsal kimlik oluĢtururken

homojenleĢme, markalaĢmayla beraber yerel kimliklerin kaybolması veya

Matarasso‟nun (1997) değindiği projelerdeki baĢarısızlığın insanlara yansıması gibi

olumsuz etkilerinin ya da risklerinin olduğu da tartıĢılmaktadır. Fakat etkiler

değerlendirilirken kamusal sanatın kent üzerinde yaratabileceği tartıĢılan olumlu

etkileri ele alınmıĢtır.

Kamusal sanatın tartıĢılan etkileri keskin sınırlarla ayrılamayan, çoğu zaman

birbiriyle çakıĢan ve birbirini doğuran etkilerdir. Bu nedenle etkiler birbirleriyle

iliĢkisiz olmamakla beraber, en genel ve açık konu baĢlıkları altında toplanmaya

çalıĢılmıĢtır. Kent üzerinde oluĢabilecek etkiler öncelikle mekânsal, sosyo-kültrel ve

ekonomik olmak üzere üç ayrı etki alanında incelenmiĢtir.

4.1 Kamusal Sanatın Mekânsal Etkileri

Kamusal sanatın önemli bileĢenlerinden biri mekândır (Hall ve Robertson, 2001).

Sanat kent mekânında estetik değer, odak noktası, kentsel imaj ve kentsel kimlik

oluĢturmakta, tüm bunların sonucunda ise mekân hissini güçlendirmektedir.

4.1.1 Estetik Değer OluĢturmak

Kamusal sanat, tartıĢılan tüm etkilerinin yanında, fiziksel çevreye de estetik değer

katmaktadır (Hall ve Smith, 2005). Estetik tarih boyunca felsefecilerin ilgisini çeken

ve üzerinde farklı görüĢler belirtilen bir kavram olmuĢtur. Platon ile baĢlayıp, Aristo,

Kant, Hegel ve Heidegger‟le devam eden kuramcıların ortak yanı güzeli aramak ve

76

tanımlamak olmuĢtur. Bu bağlamda kamusal sanat ürünleri mekânın fiziksel

boyutuna yaptıkları müdahalelerle insan duyularına hitap edebilmekte ve mekâna

estetik değer katabilmektedirler.

Sanayi devrimi sonrası Marks, Benjamin ve Adorno gibi modern dönem kuramcıları

tarafından ise daha eleĢtirel bakıĢ açılarıyla tartıĢılan estetik kavramı bir sanat

nesnesinin fiziksel estetiğinden çok içeriğinden kaynaklanan bir unsur haline

gelmiĢtir (Kurt, 2007). Bu bakıĢ açısıyla kamusal sanatın süreç ve fikir estetiğini ön

planda tutan anlayıĢı, modern estetik kuramlarıyla tam da örtüĢmektedir.

4.1.2 Odak Noktası OluĢturmak

Kamusal sanat eserlerinin kent içerisinde tek baĢlarına bile bir nirengi noktası

oluĢturduğu sıkça görülmektedir. Sanat yapıtının doğasında olan özgünlük

özelliğinin de etkisiyle kent tasarımı içinde bir nirengi noktası olma özelliği

kazanarak, kiĢilerin zihinsel haritalarında belirleyici bir yer almaktadır (Varol, 2004).

Bu özelliğiyle kamusal sanat nesneleri kentlerin okunabilirliğini arttırmaktadırlar

(Porch, 2000).

Sanat kamusal mekânda kolayca tanınabilen bir nokta haline gelmektedir. Böylece

kamusal alanlardaki sanat eserleri insanları kendilerine çekerek oturmak konuĢmak

ve buluĢmak için bir mekân yaratırlar. Kentin sosyal yaĢantısı için önemli olan bu

noktalar genellikle ilgi çekici sanat yapıtlarının kolayca akılda kalmaları ile ortaya

çıkmaktadırlar.

4.1.3 Kentsel Ġmaj OluĢturmak

Güvenç‟e (2002) göre imaj -kimlikten farklı olarak- bir Ģeyin dıĢarıdan algılanan

Ģeklidir. Rapoport (1977) kentsel imajı, bireyin deneyimlerine bağlı olarak çevreyi

algılaması sonucunda, nesnelerin zihinde biçimlenerek Ģemaya dönüĢmesi süreci

olarak tanımamaktadır. Lynch (1960) de, benzer bir Ģekilde, kentsel imajı, fiziksel

dıĢ dünyanın insan zihninde yer alan genelleĢtirilmiĢ resmi olarak tanımlamakta ve

kentsel imajın yollar, sınırlar, bölgeler, kesiĢim noktaları ve nirengi noktalarından

oluĢan beĢ eleman ile oluĢtuğunu söylemektedir. Bu elemanlar kiĢilerin algılarında

farklılaĢabilmekte veya üst üste binebilmektedirler. Dolayısıyla kentsel imaj her

bireyin deneyimlerine bağlı olarak değiĢebilmektedir (Lynch, 1960).

77

Kamusal alanda yapılan sanat kentte odak noktası oluĢturması, okunabilirliği

arttırması, kent estetiğini arttırması, mekân hissi uyandırması etkilerine bağlı olarak

kent imajı üzerinde olumlu etkiler bırakmaktadır. Bu etkilerin ortaya çıkmasında

yapılan kamusal sanat çalıĢmasının kalıcı, uzun süreli ya da tekrarlanan nitelikte

olması önem kazanmaktadır.

Kamusal sanat uygulamaların amacı imajı yerleĢimin içinde ya da dıĢında veya her

ikisinde de güçlendirmek olabilir (McCarthy, 2006). Kamusal sanatın kent imajını

içeride güçlendirmesi kentsel kimliğin oluĢmasıyla dıĢarıda güçlendirmesi ise

markalaĢmayla birlikte aidiyet hissini geliĢtirmesiyle sonuçlanmaktadır (McCarthy,

2006).

4.1.4 Kentsel Kimlik OluĢturmak

Kimlik bir Ģeyi diğerlerinden farklı kılan özelliklerinin bütünüdür (Lynch, 1960). Bu

tanımdan yola çıkarak kentsel kimlik, bir yerin kendine özgü birtakım özellikleri

dolayısıyla insanların aklında kalan Ģeklidir ve o yere dair toplumun kolektif

algısıdır. Bu noktada kamusal sanat, sanat yapıtının doğasında olan özgünlük

özelliğinin de etkisiyle, bir kentin veya mekânın kimliğini oluĢturan ya da ortaya

çıkaran bir görev üstlenmektedir. Kamusal mekânda yapılan sanat mekâna bir

karakter kazandırarak onu farklı ve ilginç kılmaktadır.

Güvenç‟in (2002) belirttiği gibi kentsel kimlik bir yerin kendi tanımıyla ilintilidir ve

bu kimliğin oluĢmasında insanların o yerle kurduğu iliĢki ön plana çıkmaktadır.

Massey (1994) de mekân kimliğinin kullanıcı ile mekân arasındaki iletiĢim

sonucunda ortaya çıkan bir durum olduğunu açıklamaktadır. Ġnsan çevresiyle sürekli

bir alıĢ veriĢ halindedir. Kamusal sanat da insanın yapılaĢmıĢ, kültürel veya doğal

çevresiyle pozitif bir etkileĢime girmesine olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla kentsel

kimlik oluĢumunu tetiklemektedir.

Sanat eserleri kamusal mekânda tarihsel bir simge olarak sıkça kullanılmaktadır.

Kentin tarihi veya kimliğine yönelik ipuçları taĢır ve sembolik anlamlar yüklenir

(Hall ve Smith, 2005). Bir yerin tarihine atıfta bulunmak kamusal sanatı yerel

kimlikle iliĢkilendirmeyi sağlamaktadır (McCarthy, 2006). Bunun sonucu olarak

kamusal sanat pek çok projede kentlerin içinde bulunduğu giderek birbirine benzeme

ve kimlik kaybına karĢı duruĢ olarak kullanılmaktadır. Kamusal sanat özellikle

kentsel kimliğe yaptığı katkılardan dolayı kentsel dönüĢüm projelerinde

78

kullanılmaktadır. Bu projelerde dönüĢüm sürecinin diğer elemanlarıyla bütünleĢmiĢ

bir Ģekilde çalıĢarak kentsel kimliği güçlendirmekte kilit bir rol oynamaktadır

(McCarthy, 2006).

Kamusal sanat çalıĢmalarının mekânın kimliğini ortaya çıkartmanın ya da

pekiĢtirmenin yanında kendilerinin bir kimlik öğesi olarak algılanmasına da

rastlanabilmektedir. Bu noktada çalıĢmaların mekânda kalıcı olması bir kimlik öğesi

olarak algılanabilmelerinde özellikle önem kazanmaktadır.

4.1.5 Mekân Hissini Güçlendirmek

Mekân hissi bir kiĢinin bulunduğu ortam tarafından uyarılmasıyla oluĢan tepkileridir.

Bu tepkiler ortamın özelliklerinden kaynaklandığı gibi kiĢinin bakıĢ açısına göre de

değiĢmekte ve genellikle duyguları, algıları ve davranıĢları kapsamaktadır.

Kamusal sanat mekân hissi oluĢturma amacıyla da kentsel projelerin bir parçası

olarak planlamaya dâhil edilmeye baĢlanmıĢtır. Bu sayede hafızalarda kente dair

daha kalıcı bir etki bırakıldığı gözlemlenmiĢtir. Hisleri uyandıran, duyguları

canlandıran ve dikkat çeken bir unsur olan sanat eseri, kiĢilerin mekânla iliĢki

kurmasını ve o mekânı tanımlayabilmelerini sağlar (Hall ve Robertson, 2001).

Yapılan projelere alanın tarihi ve kimliği dâhil edilerek insanların hem yere hem de

birbirlerine duydukları aidiyet hissini harekete geçirmek amaçlanmaktadır (Hall ve

Robertson, 2001). Bunun sonucunda da kamusal sanat toplulukların birbirleri

arasındaki ve mekânla aralarındaki iliĢkiyi hem harekete geçirmekte, hem de

güçlendirmektedir. Bu idea homojen kentsel geliĢmenin yayılması ya da modernist

planlama ve mekân hissinin erozyona uğraması gerçekliklerinin üzerine geliĢmiĢtir.

Kamusal sanat göz ardı edilmiĢ ya da kaybedilmiĢ mekân belirtisini yeniden yaratma

kabiliyetine sahiptir (Hall ve Robertson, 2001).

Kamusal sanatın geliĢtirmeye çalıĢtığı “mekân hissi”nin iki tipik elemanı vardır.

Birinci olarak, yerin kendine özgü kimliğine veya geleneğine farkındalığı geliĢtirmek

büyük önem arz eder. Bu bağlamda kamusal sanat insan ve mekân arasındaki ve

insanlar arasındaki bağları güçlendirmeyi amaçlar. Ġkinci olarak ise, yere özgü bir

sanat faaliyeti yaratarak yerin fiziksel kimliğini ortaya çıkarır (Hall ve Robertson,

2001).

79

4.2 Kamusal Sanatın Sosyo-Kültürel Etkileri

Kamusal sanatın sosyo-kültürel anlamda kent üzerine pek çok alanda etkisinin

olduğu iddia edilmektedir. Bu etkilerden en çok görülen ve üzerinde durulanlar

mutluluk hissi vermek, kiĢisel geliĢim sağlamak, aidiyet ve topluluk hissi

geliĢtirmek, toplumsal kimlik geliĢtirmek, toplumun ihtiyaçlarını ve beklentilerini

tanımlamak, sosyal tabakaları bütünleĢtirmek ve toplumsal dönüĢümü tetiklemek

baĢlıkları altında incelenmiĢtir.

4.2.1 Mutluluk Hissi Vermek

Yapılan pek çok araĢtırmada sanat etkinliklerine katılan insanların kendilerini daha

iyi hissettikleri gözlemlenmiĢtir. Sanat etkinliklerine katılmak sosyal iliĢkileri

geliĢtirme ve kendine güven hissini arttırmaya bağlı olarak insanların daha mutlu ve

huzurlu hissetmelerini sağlamaktadır (Matarasso, 1997). Sanat insan psikolojisine

yaptığı olumlu etkiler nedeniyle sağlık kavramı çerçevesinde de araĢtırılan ve

vurgulanan bir konu haline gelmiĢtir.

Matarasso (1997) sanat etkinliklerine katılımın insanların hislerine yönelik olumlu

etki yarattığını, sağlık eğitiminde etkili bir yöntem sunduğunu, sağlık merkezlerinde

daha rahat bir atmosfer yarattığını, sağlık sorunu olan insanların yaĢam kalitesini

yükselttiğini ve eĢsiz bir eğlence zevki verdiğini belirtmiĢtir. Kamusal sanat herkesin

eriĢimine açık duruĢu ve gündelik hayatın içinde yer alması ile bireylerin hislerini

olumlu yönde etkileyecek güçlü bir enstrümandır.

Matarasso‟nun (1997) araĢtırmalarında sanat projelerine katılan insanların

eğlendiğine dair güçlü bulgular elde etmiĢtir. YetiĢkinlerin % 73‟ü, çocuklarınsa %

80‟i sanat etkinliklerine katılmanın kendilerini daha mutlu hissetmelerine yol açtığını

belirtmiĢtir. Katılımcıların % 85‟i ise tekrar katılmak istediklerini söylemiĢlerdir.

Sanat dünyanın her yerinde insanların yaĢamını zenginleĢtirmekte ve zevk

vermektedir.

4.2.2 KiĢisel GeliĢim Sağlamak

Kamusal sanatın kiĢisel geliĢim ve eğitimsel faaliyetlere olanak sağlamasından da

sıkça söz edilmektedir. Kamusal sanat projeleri bir eğitim programla

desteklenebilmekte ve bazı özelleĢmiĢ sanat projelerinin kendileri bir eğitim

kapasitesine sahip olabilmektedirler (Hall ve Robertson, 2001). Bunların yanında

80

kamusal sanat projesi doğrudan bir eğitim amacı taĢımasa dahi, sanat çalıĢmasında

iĢlenen konular ve yaklaĢımlar sayesinde katılımcılarda farkındalık uyandırarak

resmi olmayan bir eğitim olanağı sunabilmektedir.

Kamusal sanatın insanı kendini sorgulamaya yönlendirmesine gösterilebilecek bir

örnek yönetmen Augusto Boal‟in geliĢtirdiği bir sokak tiyatrosu kuramı olan

“Ezilenlerin Tiyatrosu”dur. Boal, oyun sırasında seyirci ve izleyici arasındaki

sınırları kaldırarak ve seyirciyi oyunun bir parçası yaparak, iĢlediği toplumsal

konulara dair katılımcılarda soru iĢaretleri uyandırmayı amaçlamaktadır (Boal,

1979).

Sanat faaliyetlerin benimsenmesi, yeni yetenekler edinme uğrunda da tetikleyicidir

(Hall ve Robertson, 2001). Pek çok projede katılımcıların kendi yeteneklerini

keĢfettikleri görülmüĢtür. Yeteneklerini keĢfetmenin yanında, katılımcılar veya

izleyiciler sanat ve tasarım hakkında bilgi edinmekte, sanata olan ilgileri ve

kendilerine güvenleri artmakta ve kendilerine ifade alanı bulmaktadırlar (Matarasso,

1997). Matarasso (1997) sanat çalıĢmalarına katılımın diğer toplumsal aktivitelere

katılımdan en büyük farkının kiĢisel yaratıcılığın geliĢmesi olarak belirtmektedir.

Ayrıca, katılımcıların yanında, sanatçılar da kamuya açık alanlarda, kamunun da

katılımıyla sanat yaparak kendi yeteneklerini geliĢtirmekte ve tecrübe

kazanmaktadırlar (Matarasso, 1997).

4.2.3 Aidiyet ve Topluluk Hissi GeliĢtirmek

Kamusal sanatın savunulan diğer bir etkisi de kopmuĢ sosyal bağların yeniden

oluĢmasına yardım etmesidir. Kamusal sanat toplum hissini geliĢtiren bir araç olarak

iĢlev görebilmektedir. Burada toplum hissi ortak bir mekânı paylaĢmaktan doğan,

ortak değer, ortak kültür ve kimliği paylaĢan bir sosyal kitlenin içinde bulunduğu

duruma farkındalığı olarak açıklanabilir, (Hall ve Robertson, 2001). Bu bağlamda

toplum hissi, toplumsal kitlelerin oluĢumu için önemli bir adım olarak kabul

edilmektedir.

Kamusal sanatın sosyal geliĢmeye yaptığı katkılara bakacak olursak, tartıĢmaların

ortasında, “katılım” kavramının önemli yer tuttuğunu görürüz. Hall ve Robertson

(2001) kamusal sanat iĢlerinde katılımın, iĢbirliği ya da takım çalıĢmasını artırarak

ötekine olan farkındalığı artırması ve bireyler arasında iliĢki ağları oluĢturmasıyla

birlikte, toplumsal sahiplenmeyi arttırdığını da belirtmektedir. Böylece aidiyet

81

hissinin geliĢmesi, geleneklerden ve kültürden gurur duyulması sonuçları ortaya

çıkmaktadır (Matarasso, 1997). Bu da pratikte vandalizmin azalmasına ve çevreye

duyulan özenin artmasına yol açmaktadır (Hall ve Robertson, 2001).

McCarthy (2006) kamusal sanatın yerel kimliği yansıtmasıyla bir markalaĢma

sürecini beraberinde getirdiğini, bunun sonucunda ise aidiyet hissinin geliĢtiğini

belirtmektedir. Çünkü markalaĢma bireyler ve toplum arasında bağ kurarak bir Ģehir,

bölge veya ulus çapında aidiyet hissini geliĢtirmektedir. Fakat bu süreçte dikkat

edilmesi gereken konu, sanat faaliyetinin yerelin katılımıyla birlikte yapılması,

böylece homojenleĢme ya da farklılıkların erozyona uğraması tehlikelerine karĢı

konulmasıdır (McCarthy, 2006).

Aidiyet üzerinde önemli bir etkisi olan diğer bir kavram ise anlam kavramıdır.

Anlam kullanıcıların bir Ģeye yüklediği değerlerle ve duygusal algılarla

oluĢmaktadır. Bu değerler kullanıcıların mekânla veya toplumla kurdukları iletiĢimin

sonucu doğmaktadır (Rapoport, 1982). Böylece anlam bireylerin ve dolayısıyla

toplumun davranıĢlarını etkilemekte ve aidiyet hissini güçlendirmektedir.

4.2.4 Toplumsal Kimlik GeliĢtirmek

Kamusal sanatın savunulan baĢka bir olumlu etkisi de toplumsal kimliği (civic

identity) geliĢtirmesi ve bunun da pek çok pozitif sosyal faydası olmasıdır.

Toplumsal kimlik, ortak kültürel kimliklerin biraraya gelmesinden oluĢmaktadır

(McCarthy, 2006).

Hall ve Robertson‟a (2001) göre “mekân hissi” gibi “toplumsal kimliği” kavramını

tanımlamak da oldukça güçtür. Fakat özellikle Ģu üç anlamda kullandığı

gözlemlenebilmektedir. Birincil olarak, geniĢ toplumsal kitlenin içerisindeki

bağımsız toplulukların konumlarının farkındalığı olarak açıklanabilir. Bunun tersine

ikincil bir anlam, kamusal sanatın belirli bir iĢ çerçevesinde genel bir toplumsal

kimlik yaratma yetisi olabilir. Son olarak, “toplumsal kimlik” Ģehirlerin kamusal

kimliklerine eĢit görülebilir. Bu yorum toplumsal kimliğin kültürel yönleri ve fiziksel

kimlik arasında bir bağ kurar (Hall ve Robertson, 2001).

Matarasso (1997) pek çok kamusal sanat projesinin var olan yerel kültürel kimliği

yansıtmanın yanında yeni toplumsal kimlikler oluĢturmasına da dikkat çekmektedir.

Bu sebeple yeni Ģehirlerde veya Ģehirlerin yeni geliĢme alanlarında kimlik

oluĢumuna katkı sağlamak amaçlı kamusal sanat etkinlikleri düzenlenmektedir.

82

4.2.5 Toplumun Ġhtiyaçlarını ve Beklentilerini Tanımlamak

Kamusal sanatın ve genel olarak sanatın toplumun ihtiyaçlarını gösterdiği, topluma

problemlerini anlamakta ve onlara çözüm bulmakta yol gösterici olduğu da

savunulan etkilerinin arasındadır. Çünkü kamusal sanat, bir iĢi bir sanatçının tek

bakıĢ açısı yerine kamu tarafından daha bütüncül bir bakıĢ açısı yaratarak

uygulanması yolunu açar (Hall ve Robertson, 2001). Ayrıca kamusal sanat bazı özel

toplulukların, sağlık sorunları gibi kendine özgü ihtiyaçlarını tanımlamaya da

yardımcı olmaktadır.

Pek çok projede kamusal sanatın insanların beklentilerini tanımladığı ve üstelik

arttırdığı görülmüĢtür. Bunun nedeni, sanat projelerine katılarak insanların bir Ģeyleri

baĢarabildiklerini görmesi ve bunun da insanları önemli ölçüde motive etmesidir

(Matarasso, 1997).

Matarasso‟ya (1997) göre yalnızca sanat bir grup insanın ya da toplumun kolektif

hislerini, değerlerini ya da geleceğe yönelik öngörülerini sembolize edebilme

kapasitesine sahiptir. Sanat Ģehrin odak noktası olmasa da, bu odağı belirlemeye,

tanımlamaya yardımcı olur (Hall ve Robertson, 2001).

4.2.6 Sosyal Tabakaları BütünleĢtirmek

Sanat etkinlikleri vatandaĢları bir araya getirerek kenti bütünleĢtirmeye katkı sağlar.

Kentlerdeki giderek artan bireysel yaĢam Ģekline karĢı kamusal sanat üretimi

insanları biraraya getirerek etkileĢime girmelerine olanak sağlamaktadır. Böylece

kette yaĢayanların sosyal hayata katımlı desteklenmiĢ olmaktadır. Matarasso (1997)

bu yolla insanların yeni arkadaĢ ve çevre edinmeleri böylece sosyalleĢtiklerini

belirtmektedir.

Ayrıca toplu bir sanat faaliyetine katılımın toplum içerisindeki farklı sosyal grupların

birbirleriyle etkileĢime girmelerine olanak verdiği düĢünülmektedir (Hall ve

Robertson, 2001). Böylece toplum tarafından dıĢlanmıĢ ya da marjinalleĢmiĢ gruplar

da kent yaĢamının içerisine katılarak kendilerini ifade edebilmek için bir alan bulmuĢ

olmaktadırlar. Sanat faaliyeti etkileĢime giren gruplar arasındaki önyargıları kırarak

bağları güçlendirmekte, sosyal dıĢlanma ile mücadelenin önemli bir aracı haline

gelmektedir (Hall ve Robertson, 2001).

83

Kentte yaĢayan toplulukların arasında sosyal etkileĢim sağlayan kamusal sanat

etkinlikleri ayrıca, toplum içerisindeki kültürel çeĢitliliği vurgulamakta ve kültürel

sınırların ötesine geçebilmektedir (Matarasso, 1997). Kamusal sanat toplumun ortak

paylaĢılan değerlerinin sürekliliğini sağlayacak bir diyalog ortamını yakalayabildiği

gibi farklı kültürlere de var olma Ģansı verebilmektedir (Hall ve Robertson, 2001).

Blaney (1989) de kamusal sanatın iki yönden sosyal dıĢlanmayla mücadelede

kullanılabileceğini belirtmiĢtir. Birincisi, kamusal sanat faaliyetine katılım bireylerin

daha geniĢ bir anlamda sosyal yaĢama katılımını sağlar. Ġkinci olarak ise, kamusal

sanatın konuları, içerikleri ve ilgi alanları farklı kültür ve gelenekleri kabul eder.

Sanat yabancılaĢmıĢ insanlara uyarıcı bir etki sağlayabilir ve toplum yaĢamına tam

katılım için bir ilk adım görevi üstlenir (Blaney, 1989).

4.2.7 Sosyal DönüĢümü Tetiklemek

Ortak sosyal değerleri ya da hedefleri, bir süreç ya da olay bazlı etkinlikle veya ortak

anlamları ifade eden fiziksel bir obje ile yansıtarak, yapılaĢmıĢ çevrede bir kamusal

kültür yaratılabilmektedir. Bu kamusal kültür içerisinde insanlar arası iletiĢimi,

etkileĢimi ve dolayısıyla toplumsal bir dönüĢümü barındırır. Kamusal sanat bu

noktada kamusal bir kültür yaratımı ve buna bağlı olarak da toplumsal dönüĢüm için

bir katalizör görevi görür (Hall ve Robertson, 2001).

James Peto kendilerini “kıĢkırtıcı kamusal sanat” (provocative public art)

çalıĢmalarına adayan öğretilmiĢ tarihin sorgulanması, kamu kurumlarının gizli

fonksiyonlarının açığa çıkarılması ve kamusal hayatı yöneten sistemin sorgulanması

gibi çalıĢmalar yapan sanatçıların varlığından bahsetmektedir (Hall ve Robertson,

2001). Bu sanatçılara göre kamusal sanatın anlamı sosyal dönüĢümü tetikleyen bir

araç veya bu değiĢim içerisinde temel sosyal çeliĢkilerin açığa çıkarılması için

çalıĢan bir ajandır.

Hall ve Robertson (2001) kamusal sanatın, etkileri önemli oranda birbirleri üzerine

geçmesine rağmen sosyal dönüĢümü olumlu anlamda üç Ģekilde tetiklediğini

belirtmektedir. Bunlardan ilki kamusal sanatın karĢı görüĢleri içinde barındıran bir

yapısının olmasıdır. Bunun en iyi bilinen örneği, Ġngiltere‟deki “DeğiĢimin Sanatı”

(The Art of Change) adlı yapıdır. Bu yapı 1980‟lerde bir dizi poster bastırarak The

London Docklands Development Corporetion (LDDC) Ģirketinin çalıĢmalarına karĢı

çıkmıĢtır. Bu çalıĢma kentsel yenileme projesinin muhtemel kötü etkilerine karĢı

84

toplumu birleĢtirici ve buna karĢı duyulan korkuların kamusal sanat ile duyurulması

için yeni bir kanal açmıĢtır. Bu deneyim sadece kentsel yenileme çalıĢmalarının kötü

sonuçlarına karĢı kullanılmamıĢ, baĢka eylemlere de örnek olmuĢtur. Örneğin,

genetiği değiĢtirilmiĢ gıda maddelerinin dağıtılması ve satılmasına karĢı yürütülen

eylemlerde, evsiz insanlar için yürütülen sosyal farkındalığı artırma

kampanyalarında, AIDS, Ģiddet ve kentsel geliĢmelerin çevresel etkileri gibi kamu

farkındalığını artırma ve bilinçlendirme programlarında kullanılmıĢtır.

Ġkinci olarak ise sanat, mekân veya yapıların yeniden anlamlandırılması veya bilinen

baskın anlamlarının tersyüz edilmesi için kullanılabilinmektedir. Polonyalı sanatçı

Krzysztof Wodiczko çalıĢmalarının çoğunda bu konuyu iĢlemektedir. Sanatçı

kentteki en bilinen anıtsal yapılara projektör tutarak bu anıtsal yapıların temsil ettiği

ideolojik yapıyı yeniden anlamlandırmakta ya da sahip oldukları sembolik anlamları

tersyüz etmektedir. Örneğin Nazi bayrağını Güney Afrika‟nı Londra büyükelçiliği

Ģeklinde gösterir. Bu çalıĢmaların mimarinin temel algılanma biçimini sorguladığı

ve Ģehirlerdeki anıtsal yapılara yeni anlamlar yüklediği veya arka planda kalmıĢ

anlamlarının ortaya çıkarıldığı belirtilmektedir.

Sosyal dönüĢümü tetiklemenin üçüncü yöntemi ise, kamusal sanat eylemlerinin

sosyal dıĢlanmaya uğramıĢlar ve problem olarak kabul edilen sosyal konular için

kamusal farkındalığın artırılmasını sağlamasıdır. Fakat Lacy‟nin (1993) dediği gibi

aslında kamusal sanatın aktivist bir amacının olmasını birçok sanatçı kabul

etmemektedir. Dolayısıyla kamusal sanatın sosyal aktivist yönünü değerlendirmek

kolay değildir (Hall ve Robertson, 2001).

4.3 Kamusal Sanatın Ekonomik Etkileri

ABD‟deki ulusal bir organizasyon olan Americans for Arts‟ ın baĢkanı Robert L.

Lynch 2002 yılında yaptığı bir konuĢmasında demiĢtir ki:

“Hükümetler sanata olan desteği azalttıklarında sadece süsü azaltmakla kalmazlar,

daha çok turizmin, ekonomik kalkınmanın ve pek çok kent merkezinin yenilenmesinin

mihenk taşı olan bir endüstrinin önünü kesmiş olurlar. Tam tersine desteği

arttırdıklarında ise vergi gelirleri, istihdam ve yaratıcı ekonomiyi harekete geçirmiş

olurlar” (Cohen ve diğ., 2003).

85

Townshend ve Madanipour (2008) kamusal alanda yapılan iĢlerin ekonomik

faydalarını hesaplamanın kolay olamadığını belirtirler, çünkü yapılan iĢin etkilerini

eĢ zamanlı diğer geliĢmelerden izole bir Ģekilde değerlendirmek mümkün değildir.

Yine de yapılan araĢtırmalarda kamusal sanatın genellikle istihdam yarattığı, turizmi

canlandırdığı, yatırım için cazibe oluĢturduğu, arazi değerlerini arttırdığı ve tasarruf

sağladığı gözlemlenmektedir.

4.3.1 Kültürel Turizmi Canlandırmak

Kar amacı gütmeyen sanat grupları ve organizasyonlarının varlığı, kentlerde etkili

ekonomik güç oluĢturmakta ve turizm çekiciliğini arttırmaktadır. 2001 yılında

ABD‟de yapılan Ulusal Seyahat AraĢtırmasına göre seyahat edenlerin yüzde 65‟i bir

sanatsal, kültürel ya da tarihsel etkinliği gezi programlarına dâhil etmektedirler. Bu

grubun yüzde 32‟lik bölümü ise bu etkinlikler için programlarına ekstra zaman

eklemekte, yani gezi sürelerini uzatmaktadırlar (www.pps.org). AraĢtırmadan da

anlaĢılacağı gibi kültürel ve sanatsal aktiviteler iç ve dıĢ turizm için cazibe arttırmada

etkili olmaktadırlar.

ABD Oregon‟da her yıl düzenlenen Shakespeare Festivali, Ashland Ģehrinin

ekonomisine yılda 32 milyon dolardan fazla getiri sağlamakta ve Ģehri bir eğitim

merkezine dönüĢtürmektedir (www.pps.org). Dünyaca çapında bilinen Cows on

Parade sokak sergisi ise Chicago‟da, 3 aylık süre boyunca Ģehre 2 milyon turist

çekmiĢ ve bu turist 500 milyon dolar harcamıĢ, Ģehirdeki mağaza, restoran ve

otellerin satıĢı yüzde 20 oranında artıĢ göstermiĢtir. Aynı serginin New York‟ta

yapılanı ise 3-4 milyon turist çekmiĢ, yerel iĢletmelere 1 milyon gelir sağlamıĢtır.

2001 yılında Cincinnati‟de gerçekleĢtirilen Big Pig Gig adlı benzer bir geçici sokak

sergisinde, Cincinnati Üniversite‟sinin yaptığı araĢtırmaya göre, yarısı Ģehir dıĢından

olmak üzere yaklaĢık 1 milyon turist Ģehri ziyaret etmiĢ ve maliyeti 1,2 milyon dolar

olan sergi için 59,4 milyon dolar harcamıĢtır (www.pps.org).

4.3.2 Ġstihdam Yaratmak

Kentsel mekânlarda yapılan sanat çalıĢmaları sayesinde sanatçılar iĢlerini üretme ve

sergileme imkânı yakalamakta ve farklı hareket alanları oluĢturmaktadırlar. BaĢka bir

deyiĢle, kamusal sanat sanatçıların istihdamını arttırmaktadır. Ayrıca, Rio de

Janeiro‟nın favelalarında yapılan kamusal sanat çalıĢmalarını inceleyen Knauss

(2006) çalıĢmalar sırasında sanata yetenekli insanların keĢfedildiğini ve bunun

http://www.pps.org/

http://www.pps.org/

http://www.pps.org/

86

sonucunda çeĢitli kooperatiflerin oluĢturulduğunu, böylece gelir kaynağı ve iĢ

yaratıldığını vurgulamıĢtır.

Matarasso (1997) katılımcı sanat çalıĢmalarına genellikle kentten uzaktaki iĢsizlik

oranının daha yüksek olduğu bölgelerdeki sanat gruplarıyla organize edildiğini ve

sanatçıların ürün satıĢından, performanslardan ve organizasyon bütçesinden gelir

elde ettiklerini belirtmektedir. Üstelik bu gelirleri gene yerelde harcayarak ekonomik

döngü içerisine girdiklerini ve böylece hesaplanmayan bir ekonomik değer

yaratıldığını vurgulamaktadır.

4.3.3 Yatırım Cazibesini ve Arazi Değerlerini Arttırmak

Bir alandaki kültürel aktivitelerin varlığı çeĢitli endüstrilerin yer seçimi kararını

etkilemekte ve sağlıklı bir kültürel çevre önemli bir ölçüt olmaktadır. ABD‟de

Kültürel ĠĢler Komitesi‟nce yapılan bir araĢtırmada, Ģirket yöneticilerinin yüzde

99‟unun yeni yer seçiminde çevredeki kültürel etkinlikleri göz önünde bulundurduğu

ortaya çıkmıĢtır (www.pps.org).

Gerçek bir baĢarıya ulaĢabilmek için bir pazarın dört önemli bileĢene ihtiyacı vardır:

doğru bir satıcı ve ürün dengesi, sağlam bir ekonomi ve iĢletme desteği, topluma

karĢı sorumluluk duyan bir firma ve güçlü bir mekân hissi (www.pps.org). Bu bakıĢ

açısından hareketle kamusal sanatın mekân hissine yaptığı olumlu katkılar göz

önünde bulundurulursa, pazarın hareketlenmesi ve Ģirketler için çekici hale

gelmesinde yapılan etkinliklerin katkısı göz önüne alınmalıdır.

Roberts ve Marsh (1995) da Ģirketler üzerinde yaptıkları çalıĢmalarında,

bulundukları mekânın kalite ve imajının doğrudan Ģirketlerin imajıyla

iliĢkilendirildiğini gözlemlemiĢlerdir. Dolayısıyla, bulundukları çevredeki kamusal

sanat çalıĢmalarının varlığı Ģirketler için ayırt edici bir özellik olduğu ortaya

çıkarılmıĢtır. Özellikle kiralama odaklı bir pazarda, kamusal sanat bulundukları

mekân ve Ģirketler için kalite hissi sağlamaya yardımcı olabilmektedir (Roberts ve

Marsh, 1995).

Kamusal sanatın, mekân kalitesini arttırma ve yatırımları çekme özellikleriyle

bağlantılı olarak arazi değerleri üzerinde de etkileri gözlemlenmektedir. Yapılan

aktiviteler mekânın kalite “aura”sını arttırmakta (Hall ve Robertson, 2001) ve kent

mekânının imajının yenilenmesi o yerin kendini pazarlamasına ve ekonomik

http://www.pps.org/

http://www.pps.org/

87

yatırımları çekmesine yol açmaktadır (Roberts ve Marsh, 1995). Bu etkilerin sonucu

ise arazi değerlerinin yükselmesi ile kendini göstermektedir.

4.3.4 Yerel Ekonomiyi Canlandırmak

Kamusal sanat çalıĢmalarının gerçekleĢmesi için çoğunlukla bir maddi bir kaynağa

ihtiyaç duyulmakta ve bu ihtiyaç kiĢisel kaynaklar, bağıĢlar, sponsorlar veya kamusal

fonlar ile karĢılanmaktadır. ÇeĢitli yollardan yaratılan bu bütçe ile organizasyonların

masrafları karĢılanmaktadır. Sadece sanatçıların masrafları değil gerekli araçların ve

ulaĢım, konaklama, yemek gibi servislerin temin edilmesini kapsayan bu harcamalar

genellikle yerel çevreden elde edilmektedir. Böylece sanat çalıĢmasının düzenlendiği

yere ekonomik bir canlılık getirilmiĢ olmaktadır (Matarasso, 1997).

Ayrıca ekonomik canlılık sadece sanat etkinliklerinin düzenlenme harcamalarıyla

sınırlı kalmamakta, katılımcıların veya izleyicilerin etkinlik çevresinde geçirdikleri

vakit süresince yaptıkları harcamalarla da desteklenmektedir. Sonuç olarak kamusal

sanat çalıĢmaları tüketici harcamalarını arttırarak, yerel çevredeki otel, restoran veya

çeĢitli mağazaların gelirlerini yükseltmektedir (Cohen ve diğ., 2003).

4.3.5 Tasarruf Sağlamak

Kamusal sanat çalıĢmalarının pek çok yönüyle ekonomik tasarruf sağladığı

savunulmaktadır. Öncelikle, bu çalıĢmalar çoğunlukla tam zamanlı gönüllü çalıĢanlar

ve bağıĢlar yoluyla gerçekleĢtirilmektedirler. Organizasyonlardaki yemek, iletiĢim,

ulaĢım ve gerekli malzemeler kiĢisel kaynaklardan temin edilmektedirler. Tüm bu

masrafların karĢılanması durumda belki de asla gerçekleĢemeyecek olan bu

aktiviteler, kiĢisel kaynakların kullanımı ve gönüllülük üzerinden yürütülen bir

çalıĢmayla ekonomik tasarruf sağlamakta ve maddi harcama yapmaksızın pek çok

olumlu etkinin doğmasına yol açmaktadırlar (Matarasso, 1997).

Ayrıca, benzer bir Ģekilde düĢük masraflarla düzenlenen bu çalıĢmaların eğitici rolü

düĢünüldüğünde topluma maliyetsiz bir eğitim ve öğrenim alanı sunmaktadır.

Kendine güvenli ve yetenekli insanların iĢ edindiklerini, aktif sosyal hayata sahip

insanların psikolojik destek almadığını, yaĢadıkları çevreyi tanıyan insanların

çevrelerine zarar vermediklerini ve gelecekleri hakkında iyimser olan insanların

yıkıcı yollara baĢvurmadıklarını belirten Matarasso (1997) bu durumun kamu

giderlerinden yapılan bir tasarruf olduğunu ileri sürmektedir

88

4.4 Etki Değerlendirmesi

Bu bölümde çalıĢma boyunca anlatılan konular için kullanılan, yurt içinden ve yurt

dıĢından olmak üzere 63 kamusal sanat örneği incelenmiĢtir. Örnekler bilimsel

makalelere konu olmuĢ ve araĢtırılmıĢ ya da kiĢisel olarak deneyimlenmiĢ olmak

üzere etkilerine dair bilgi elde edilebilen ya da gözlemlenebilen örneklerden

seçilmiĢtir. Örneklerin seçiminde göz önünde bulundurulan diğer bir konu ise çeĢitli

alanlarda ve kültürlerde uygulanmaları olmuĢtur. Ancak kamusal sanat projelerinin

geliĢmiĢ batılı ülkelerde daha sık görülmesi ve üzerine araĢtırmaların yapılmıĢ olması

itibariyle bu projeler seçilen örneklerin büyük çoğunluğunu oluĢturmaktadır.

ÇalıĢma boyunca farklı konu baĢlıklarında incelenen bu örnekler belirli bir sayı ile

sınırlandırılmamıĢ, her konu anlatımı için farklı yönleri ön plana çıkan, bu yönlerle

konunun açıklanmasına katkı sağlayan örnekler olarak ele alınmıĢtır.

ÇalıĢmada her bir örneğin, üzerine yapılan bilimsel araĢtırmaların bulgularına ve

kiĢisel gözlemlere dayanarak, ortaya çıkarttığı etkiler, uygulama alanları ve çeĢitleri

saptanmıĢ ve kalitatif bir değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur (Ek.1). Örneklerin ortaya

çıkarttığı etkiler kiĢisel olarak yorumlanarak 4. Bölüm‟de ortaya koyulan mekânsal,

sosyo-kültürel ve ekonomik kategorilerindeki baĢlıklar altında incelenmiĢtir.

4.4.1 Ġncelenen Örneklerin Kamusal Sanatın Etkilerine Göre Dağılımı

Ġncelenen örneklerin ortaya çıkarttığı etkilere genel bir çerçeveden bakıldığında,

toplam 63 örnek içerisinde en çok estetik değer oluĢturma, mekân hissini

güçlendirme ve mutluluk hissi verme etkileri görülmektedir. Ardından sırasıyla

kentsel kimlik oluĢturmak, sosyal dönüĢümü tetiklemek, kültürel turizmi

canlandırmak, kentsel imaj oluĢturmak ve toplumun ihtiyaçlarını tanımlamak en sık

rastlanan etkiler arasındadırlar (Çizelge 4.1).

89

Çizelge 4.1 : Ġncelenen örneklerin kamusal sanatın etkilerine göre dağılımı.

To

pla

m Ö

rnek

Sa

yıs

ı

Kamusal Sanatın Kent Üzerindeki Etkileri

Mekânsal Etkileri Sosyo-kültürel Etkileri Ekonomik Etkileri

Este

tik D

eğer

Olu

ştu

rma

k

Odak N

okta

sı

Olu

ştu

rma

k

Kents

el İm

aj

Olu

ştu

rma

k

Kents

el K

imlik

Olu

ştu

rma

k

Me

kân H

issin

i

Güçle

ndirm

ek

Mu

tlu

luk H

issi V

erm

ek

Kiş

isel G

eliş

im

Sağla

mak

Aid

iyet ve T

oplu

luk

His

si G

eliş

tirm

ek

To

plu

msal K

imlik

Geliş

tirm

ek

To

plu

mu

n İ

htiyaçla

rını

Ta

nım

lam

ak

Sosyal T

abakala

rı

Bütü

nle

ştirm

ek

Sosyal D

önüşüm

ü

Te

tikle

mek

Kültüre

l T

urizm

i

Canla

ndır

ma

k

İstih

dam

Yara

tma

k

Yatı

rım

Cazib

esin

i

Art

tırm

ak

Yere

l E

konom

iyi

Canla

ndır

ma

k

Ta

sarr

uf S

ağla

mak

58 41 19 25 33 41 41 12 16 16 24 18 28 27 14 16 17 19

Çizelge 4.1‟deki kamusal sanat etkilerinin incelenen örneklerdeki görülme

sıklığından çıkan diğer bir sonuç ise, örnekler çeĢitli alanlarda uygulanıyor olmasına

rağmen özellikle mekansal etkilerin sıklıkla görüldüğü göze çarpmaktadır. Bunun

nedeni kamusal sanat çalıĢmalarının büyük bir çoğunluğunun yapılma amacı her ne

olursa olsun mekânla sıkı iliĢki içerisinde olması olarak görülebilir. Çizelgedeki çoğu

ekonomik etkinin ise diğer etkilere göre daha az görüldüğü okunmaktadır. Zira

ekonomik etkiler diğerlerine göre daha göreceli, dolayısıyla ölçülmesi daha güç ve

uzun vadede gerçekleĢen etkilerdir. Bu nedenle kamusal sanat çalıĢmalarının

ekonomik kalkınmadaki etkileri çoğu zaman saptanamamakta, göz ardı edilmekte

veya belirsiz kalmaktadır. Ancak festivaller gibi organize ve büyük çaptaki

çalıĢmalarda ekonomik etkiler belirgin bir Ģekilde ortaya çıkmaktadır.

4.4.2 Kamusal Sanat ÇeĢitleri ve Etkileri Arasındaki ĠliĢkiler

Ġncelenen kamusal sanat örnekleri kiĢisel bir süzgeçten geçirilerek etkileri

saptandıktan sonra 3. Bölüm‟de bahsedilen kamusal sanat çeĢitlerine göre

sınıflandırılmıĢtır. Bu sınıflandırmaya göre 17 yerleĢtirme, 5 yüzey boyama, 8 açık

alan sergileri, 10 kent mobilyaları, 16 performans ve 7 oyun örneği

değerlendirilmeye tabi tutulmuĢtur. Bu aĢamada her çeĢit kendi içerisinde

değerlendirilerek Az, Orta, Çok veya Etki Yok Ģeklinde ölçeklendirilmiĢtir.

90

Ġlgili kamusal sanat çeĢidinde incelenen örneklerin;

2/3‟ü veya daha fazlası o etkiyi gösteriyorsa, Çok;

1/3‟ü ve 2/3‟ü arası o etkiyi gösteriyorsa, Orta;

1/3‟ünden daha azı o etkiyi gösteriyorsa, Az;

hiç biri o etkiyi göstermiyorsa, Etki Yok;

olarak değerlendirilmiĢtir (Çizelge 4.2).

Çizelge 4.2 : Etki değerlendirme ölçeği.

Kamusal Sanat

ÇeĢitleri

Örnek

Sayısı

Etki Değerlendirme Ölçeği

Etki Yok Az Orta Çok

YerleĢtirme 17 0 1 - 5 6 - 11 12 - 17

Yüzey Boyama 5 0 1 2 - 3 4 - 5

Açık Alan Sergisi 8 0 1 - 2 3 - 5 6 - 8

Kent Mobilyaları 10 0 1 - 3 4 - 6 7 - 10

Performans 16 0 1 - 5 6 - 10 11 - 16

Oyun 7 0 1 - 2 3 - 4 5 - 7

Her bir kamusal sanat çeĢidindeki örneklerin gösterdiği etkilerin ölçeklendirilmesinin

sonucu ise çizelge 4,4‟deki matrisle özetlenmiĢtir. Etkilerin Az, Orta, Çok ve Etki

Yok Ģeklindeki ölçeklendirilmesinin matrise yansıması ve gösterimleri ise çizelge

4,3‟deki gibidir.

Çizelge 4.3 : Etki değerlendirme gösterimi ve puanlaması.

Etki Yok 0

Az 1

Orta 2

Çok 3

91

Çizelge 4.4 : Kamusal sanat çeĢitlerine göre etki değerlendirmesi.

ETKĠLER YerleĢtirme Yüzey

Boyama Açık Alan Sergileri

Kent

Mobilyaları

Tasarımı

Performans Sanatları

Oyun

KA

MU

SA

L S

AN

AT

IN

ME

KÂ

NS

AL

ET

KIL

ER

I Estetik Değer OluĢturmak

Odak Noktası OluĢturmak

Kentsel Ġmaj OluĢturmak

Kentsel Kimlik OluĢturmak

Mekân Hissini Güçlendirmek

KAMUSAL SANATIN MEKÂNSAL ETKILERI

14 13 13 11 7 4

KA

MU

SA

L S

AN

AT

IN

SO

SY

O-K

ÜL

TÜ

RE

L E

TK

ĠLE

RĠ

Mutluluk Hissi Vermek

KiĢisel GeliĢim Sağlamak

Aidiyet ve Topluluk Hissi

GeliĢtirmek

Toplumsal Kimlik GeliĢtirmek

Toplumun Ġhtiyaçlarını ve

Beklentilerini Tanımlamak

Sosyal Tabakaları

BütünleĢtirmek

Sosyal DönüĢümü Tetiklemek

KAMUSAL SANATIN

SOSYO-KÜLTÜREL EKĠLERĠ 8 7 11 7 17 16

KA

MU

SA

L S

AN

AT

IN

EK

ON

OM

IK E

TK

ILE

RI

Kültürel Turizmi Canlandırmak

Ġstihdam Yaratmak

Yatırım Cazibesini ve Arazi Değerlerini Arttırmak

Yerel Ekonomiyi Canlandırmak

Tasarruf Sağlamak

KAMUSAL SANATIN EKONOMĠK ETKĠLERĠ

8 3 12 4 8 3

Çizelge 4.4‟deki matriste görüldüğü gibi incelenen kamusal sanat çalıĢmalarının

mekansal etkileri özellikle yerleĢtirmelerde, daha sonra ise yüzey boyama, açık alan

sergileri ve kent mobilyaları tasarımında ortaya çıkmaktadır. Çünkü bu dört türdeki

çalıĢmalar kalıcı ya da geçici olsalar da mekânla direk iliĢki içine girerek fiziksel

müdahalelerde bulunan çalıĢmalardır. Performans ve oyunlar ise mekânsal anlamda

daha zayıf etkiler göstermektedirler. Performanslar geçici etkinlikler olduğundan

odak noktası ve kentsel imaj oluĢturmada zayıf kalmakta, oyunlar ise fiziksel bir

92

müdahalede bulunmasalar bile insanları mekânla iliĢkiye geçirip mekân hissini

güçlendirebilmekte veya temaları nedeniyle kentsel kimlikleri hatırlatabilmektedirler.

Ġncelenen kamusal sanat çalıĢmaları büyük ölçüde estetik değer taĢımakta ve hemen

hemen tüm çalıĢmalar mekân hissini güçlendirdiği görülmektedir. Kentsel kimlik

oluĢturmada ise yüzey boyama ve açık alan sergilerinin rolü öne çıkmaktadır. Çünkü

bu alanda incelenen örnekler genellikle mekânın tarihine vurgu yapmakta ya da

mekâna anlam katmaktadırlar; bu da mekânın toplumsal kolektif bellekteki yerini

güçlendirmektedir. Odak noktası oluĢturmak ise kalıcı çalıĢmalarla

sağlanabildiğinden en çok yerleĢtirmelerde, ardından kent mobilyaları tasarımları ve

açık alan sergilerinde görülmektedir. Benzer bir Ģekilde, yerleĢtirmeler ve yüzey

boyamaların bireysel hafızalarda bıraktıkları izler, kent imajı oluĢturmalarına olanak

vermektedir.

Kamusal sanat çalıĢmalarının sosyo-kültürel etkilerine baktığımızda ise performans

ve oyunların en fazla etkiye sahip oldukları görülmektedir. Çünkü performans ve

oyunlar çoğunlukla üretime katılmaya olanak vermekte ve böylece toplumun

etkileĢime açık hale gelmesini sağlayabilmektedirler. Bu nedenle Çizelge 4.4 de

görüldüğü gibi, sosyal dönüĢümü tetikleyici rol üstlenebilmektedirler. Ayrıca sosyal

dönüĢümü tetikleme konusunda politik içeriğe sahip olabilmeleri nedeniyle yüzey

boyama ve sergiler de öne çıkabilmektedirler. Diğer sık rastlanan etki olan toplumun

ihtiyaçlarının ve beklentilerinin tanımlanmasının ise yine performans ve oyunlarda

ortaya çıkmasının nedeni ise insanların bu iki türde de sanatsal üretime katılarak

kendilerini ifade etme olanağı bulabilmeleridir.

Sosyo-kültürel etkiler bakımından açık alan sergileri, yerleĢtirmeler, özellikle de

yüzey boyama ve kent mobilyaları tasarımlarının daha zayıf kaldıkları

görülmektedir. Fakat toplumu daha sağlıklı kılacak olan mutluluk hissi vermekte

incelenen kamusal sanat çalıĢmalarının büyük bir çoğunluğu olumlu olarak

gözlemlenmektedir.

Ekonomik etkilere ise büyük ölçüde açık alan sergilerinin sebep olduğu, ardından

yerleĢtirme ve performansların geldiği görülmektedir. Ortaya çıkan en belirgin

ekonomik etki kültürel turizmin canlanması iken, pek çok çalıĢmanın yatırım

cazibesi ve arazi değerlerini arttırdığı da izlenmektedir.

93

Açık alan sergileri ve yerleĢtirmelerin mekânın markalaĢmasını sağlamadaki

baĢarılarıyla yatırım cazibesini arttırdıkları ve yerel ekonomiyi canlandırdıkları

gözlemlenmektedir. Performans ve oyunların ise çoğunlukla gönüllü iĢgücü ile

gerçekleĢmesi sonucu tasarruf sağladıkları görülmektedir. Bunun yanında yüzey

boyama, kent mobilyaları tasarımı ve oyunların ekonomik anlamdaki etkileri

diğerlerine göre daha geri planda kalmaktadır.

Tüm etki alanları bir arada düĢünüldüğünde ise açık alan sergileri, performanslar ve

yerleĢtirmeler baĢta olmak üzere tüm kamusal sanat çeĢitlerinin kentsel alanlara

olumlu etkileri olduğu ortaya çıkmaktadır (Çizelge 4.5).

Çizelge 4.5 : Kamusal sanat çeĢitlerine göre toplam etki değerlendirmesi.

Etkiler YerleĢtirme Yüzey

Boyama

Açık

Alan

Sergileri

Kent

Mobilyaları

Tasarımı

Performans

Sanatları Oyun

Kamusal sanatın

mekânsal etkileri

Kamusal sanatın

sosyo-kültürel etkileri

Kamusal sanatın

ekonomik etkileri

Toplam etki 30 21 36 22 32 23

4.4.3 Kamusal Sanat ÇeĢitleri ve Kullanıldığı Alanlar Arasındaki ĠliĢkiler

Ek. 1‟de verilen örnek değerlendirilmesinden gözlemlenen bir diğer sonuç ise

kamusal sanatın hangi alanlarda ne Ģekillerde görüldüğüdür. Ġncelenen kamusal sanat

örneklerinin kullanım alanlarına bakıldığında, toplam 63 örneğin 18‟inin kentsel

tasarım, 8‟inin kentsel dönüĢüm, 14‟ünün aktivizm, 15‟inin eğlence ve 8‟inin

ekonomik geliĢme alanlarında uygulandığı görülmüĢtür. Bu alanların her birinde

uygulanan çalıĢmaların çeĢitleri ise çizelge 4.6‟de gösterilmiĢ, alanlar içerisinde en

sık görülen kamusal sanat çeĢitleri iĢaretlenmiĢtir.

94

Çizelge 4.6 : Kamusal sanat çeĢitlerinin kullanıldığı alanlara göre dağılımı.

Kamusal Sanat

ÇeĢitleri

Kamusal Sanatın Kullanıldığı Alanlar

Kentsel

Tasarım

Kentsel

DönüĢüm

Aktivist

Eylemler

Eğlence

Kültürü

Ekonomik

GeliĢme

YerleĢtirme 7 2 1 5 2

Yüzey boyama 1 - 3 1 -

Açik alan sergisi 2 - 1 2 3

Kent mobilyalari 6 1 - 3 -

Performans - 3 6 4 3

Oyun 2 2 3 1 -

Toplam 18 8 14 15 8

Çizelge 4.6‟deki değerlendirmede gözlemlenen kamusal sanatın kullanıldığı alanlar

ve kullanım çeĢitleri arasındaki iliĢkide, kentsel tasarım alanında yerleĢtirme ve kent

mobilyaları tasarımlarının; kentsel dönüĢüm alanında yerleĢtirme, performans ve

oyunların; aktivist eylemlerde yüzey boyama, performans ve oyunların; eğlence

alanında ise yerleĢtirme, kent mobilyaları tasarımı ve performansların; ekonomik

geliĢme alanında ise yerleĢtirme, açık alan sergisi ve performansların çoğunlukla

görüldüğü ortaya çıkmıĢtır (ġekil 4.1).

ġekil 4.1 : Kamusal sanatin kullanildiği alanlar ve çeĢitleri.

KENTSEL TASARIM

KENTSEL DÖNÜġÜM

AKTĠVĠST EYLEMLER

EĞLENCE KÜLTÜRÜ

EKONOMĠK GELĠġME

KAMUSAL SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR

YERLEġTĠRME

KENT MOBĠLYALARI

YERLEġTĠRME

PERFORMANS

OYUN

YÜZEY BOYAMA

PERFORMANS

OYUN

YERLEġTĠRME

KENT MOBĠLYALARI

PERFORMANS

YERLEġTĠRME

AÇIK ALAN SERGĠSĠ

PERFORMANS

KAMUSAL SANAT

ÇEġĠTLERĠ

95

ġekil 4.1‟de görülen iliĢkiler yukarıdaki etki değerlendirmesiyle ortaya koyulan

sonuçlarla birlikte düĢünüldüğünde birbirini tamamlamakta ve nedenleri

açıklanabilmektedir. YerleĢtirme ve kent mobilyaları tasarımları fiziksel mekâna

etkileri yüksek ve bunun yanında kalıcı sonuçları olan çalıĢmalar olmaları dolayısıyla

kentsel tasarım çalıĢmalarında tercih edilmektedirler. Kentsel dönüĢüm ise sadece

fiziksel mekâna yapılan bir müdahale değil, aynı zamanda sosyal bir dönüĢümü de

içerdiğinden sosyal etkileri en kuvvetli olan performans ve oyun çalıĢmaları istenilen

amacı gerçekleĢtirebilmektedir.

Aktivist eylemlerde ise ulaĢılmak istenen etkiler toplumun ihtiyaçlarını duyurmak ve

sosyal dönüĢümü tetiklemektir. Çizelge 4.4‟te bu iki etki alanında da yüzey boyama

performans ve oyunların belirgin bir Ģekilde öne çıktığı görülmektedir. Aynı Ģekilde

ekonomik geliĢmede ise yerleĢtirme, açık alan sergileri ve performansların etkileri

çizelge 4.4‟te de gözlemlenen sonuçlar arasındadır.

Bu bölüm kapsamında yapılan tüm değerlendirmelerin sonuçlarının incelenen

örnekleri yansıttığı, farklı örnek incelemelerinde farklı sonuçların çıkabileceği

gerçeği unutulmamalıdır. Öte yandan elde edilen sonuçlar kamusal sanatın kent

üzerindeki etkilerine, kullanım alanları ve çeĢitleri aralarındaki iliĢkiye dair genel

ipuçları taĢıması nedeniyle önemli olmaktadır.

96

97

5. BÖLÜM: SONUÇ

Geleneksel kamusal sanattan yeni tip kamusal sanata kadar geniĢ bir yelpazede

tanımlanan ve 1960‟lardaki avangart hareketlerle birlikte üzerine yoğun olarak

tartıĢılmaya baĢlanan kamusal sanat, 2000‟li yıllarla birlikte etkilerini Türkiye ve

özellikle Ġstanbul‟da da göstermeye baĢlamıĢtır.

Kamusal sanat, içerik ve sürecin sonuç ürünün önüne geçtiği bir estetik anlayıĢı ile

Ģekillenen ve kullanıcıları da dâhil olmak üzere mekânın tüm bileĢenleriyle iliĢkiye

giren bir pratiktir. Sanat ve mekân arasında karĢılıklı ya da çift yönlü bir iliĢki

kurulmakta, mekân sanat için farklı iletiĢim olanakları sağlarken, sanat da kamusal

mekâna, tasarım kalitesini yükseltmek, estetik değer oluĢturmak, mekân hissini

güçlendirmek gibi katkılar sağlamaktadır.

Tanımı gereği değiĢebilen ve birden fazla anlamı olan kamusal sanat en belirgin

özellikleriyle eleĢtirel, herkes tarafından eriĢilebilen, katılımcı, süreklilik gösteren,

farkındalık yaratan, farklı kültürlere hitap edebilen, yapıldığı yere özgü, farklı

disiplinlerle iĢbirliği yapan ve dönüĢümü tetiklemede katalizör görevi üstlenen

sanattır.

Avrupa‟daki pek çok ülke, ABD, Avustralya ve Kanada kamusal sanat yerel veya

merkezi ölçeklerde oluĢturulmuĢ sanat konseyleri tarafından desteklenmektedir. Bu

konseyler herhangi bir politik görüĢten bağımsız, kar amacı gütmeyen

organizasyonlardır. Sanat organizasyonlarına ek olarak bu ülkelerde „Sanat için Pay‟

(Percent for Art) politikası benimsenmeye baĢlamıĢtır. Bu politikaya göre yeni

geliĢme alanlarının bütçelerinden belli bir pay kamusal sanatı desteklemek için

ayrılmıĢtır.

Bu ve benzeri politikalar sonucu olarak kamusal sanat projelerinde ve kamusal sanat

projeleri yapan yerel yönetimlerde ciddi artıĢ gözlemlenmiĢtir. Buna bağlı olarak

konseyler ve sanatçılar arasında rol oynayan pek çok bağımsız ajans kurulmuĢtur.

Bugün gelinen noktada kamusal sanat kent planlama ve tasarımının bir parçası olarak

görülmektedir.

98

Türkiye ise dünyadaki kamusal sanat yaklaĢımından neredeyse tümüyle

soyutlanmıĢtır. Cumhuriyet dönemindeki birtakım giriĢimler yetersiz kalmıĢ,

kamusal alanda sanat kavramı heykel sanatı ile sınırlanmıĢ ve kiĢisel tercihlerden

öteye gidememiĢtir. Ancak 90‟lı yılların sonundan itibaren estetik anlayıĢının

değiĢmesine bağlı olarak Türkiye‟de de kamusal sanat bienaller veya bağımsız

sanatçı giriĢimleriyle birlikte görülmeye baĢlanmıĢtır.

Kamusal mekânlarda uygulanan sanat çalıĢmalarını inceleyerek kuramsal bir çerçeve

çizen çalıĢmada açıklayıcı (explanatory) bir yöntem benimsenmiĢ, kamusal sanat ve

kent üzerinde bırakılan etkileri arasında dolaylı bir nedensel etkileĢim (indirect

causal relationship) tanımlanmıĢtır. Kamusal sanatın ifade ettiği anlamlar, bu

anlamlara bağlı olarak kullanım nedenleri, bu nedenlerden dolayı kullanıldığı alanlar,

bu alanlardaki uygulanma çeĢitleri ve bu çeĢitlerin ortaya çıkardığı etkileri ve her bir

bileĢenin bir diğeriyle iliĢkisi açıklanmıĢtır.

Kamusal sanatın tasarım aracı, müdahale aracı, politika aracı, sanat aracı veya

endüstri aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu kullanım nedenlerine bağlı

olarak kamusal sanatın kullanıldığı alanlar sırasıyla kentsel tasarım çalıĢmaları,

kentsel dönüĢüm projeleri, aktivist eylemler, eğlence kültürü ve ekonomik geliĢme

olmaktadır.

Kamusal sanat belirtilen uygulama alanları içerisinde en çok yerleĢtirme, yüzey

boyama, açık alan sergileri, kent mobilyaları tasarımı ve performans olarak ortaya

çıkmaktadır. Bu çeĢitlerin kent üzerinde ise mekânsal, sosyo-kültürel ve ekonomik

etkilerine rastlanmaktadır.

Yapılan kuramsal araĢtırma yurt içi ve yurt dıĢından çeĢitli uygulama örnekleriyle

beslenmiĢ ve bu örnekler incelenerek kalitatif bir değerlendirmeye tabi tutulmuĢtur.

Bu değerlendirmenin sonucunda kamusal sanatın insanlar ve mekân üzerindeki

etkileri ve bu etkilerin uygulama alanları ve çeĢitleriyle aralarındaki iliĢkiler ortaya

çıkarılmıĢtır.

Ġncelenen örneklerin ortaya çıkarttığı etkilere bakıldığında en çok estetik değer

oluĢturma, mekân hissini güçlendirme ve mutluluk hissi verme etkileri görülmüĢtür.

Ardından sırasıyla kentsel kimlik oluĢturmak, sosyal dönüĢümü tetiklemek, kültürel

turizmi canlandırmak, kentsel imaj oluĢturmak ve toplumun ihtiyaçlarını tanımlamak

en sık rastlanan etkiler arasında olmuĢlardır. Etkiler genel olarak değerlendirildiğinde

99

özellikle mekânsal etkilerin sıklıkla, ekonomik etkilerin ise diğer etkilere göre daha

az görüldüğü göze çarpmıĢtır.

Kamusal sanat çeĢitleri ve etkiler arasındaki iliĢkiye bakıldığında ise mekânsal

etkiler, mekânla direk iliĢki içine girerek fiziksel müdahalelerde bulunan yerleĢtirme,

yüzey boyama, açık alan sergileri ve kent mobilyaları tasarımında ortaya çıkmıĢtır.

Geçici etkinlikler olan performans ve oyunların ise mekânsal anlamda daha zayıf

etkiler gösterdiği gözlenmiĢtir. Kamusal sanat çalıĢmalarının sosyo-kültürel

etkilerine baktığımızda ise üretime katılmaya ve etkileĢime olanak veren performans

ve oyunların en fazla etkiye sahip oldukları görülmüĢtür. Diğer yandan ekonomik

etkilere büyük ölçüde mekânın markalaĢmasını sağlayan açık alan sergilerinin sebep

olduğu, ardından yerleĢtirme ve performansların geldiği gözlenmiĢtir.

Kamusal sanatın uygulama alanları ve çeĢitleri arasındaki iliĢki incelendiğinde ise,

çıkan sonuçların etki değerlendirmesiyle ortaya koyulan sonuçlarla birlikte birbirini

tamamladığı görülmüĢ ve nedenleri açıklanabilmiĢtir. YerleĢtirme ve kent

mobilyaları tasarımları fiziksel mekâna etkileri yüksek ve bunun yanında kalıcı

sonuçları olan çalıĢmalar olmaları dolayısıyla kentsel tasarım çalıĢmalarında tercih

edildiği görülmüĢtür. Kentsel dönüĢüm ise sadece fiziksel mekâna yapılan bir

müdahale değil, aynı zamanda sosyal bir dönüĢümü de içerdiğinden sosyal etkileri en

kuvvetli olan performans ve oyun çalıĢmaları istenilen amacı gerçekleĢtirebildiği

ortaya koyulmuĢtur. Aktivist eylemlerde ise ulaĢılmak istenen etkiler toplumun

ihtiyaçlarını duyurmak ve sosyal dönüĢümü tetiklemektir. Bu iki etki alanında da

yüzey boyama performans ve oyunların belirgin bir Ģekilde öne çıktığı görülmüĢtür.

Aynı Ģekilde ekonomik geliĢmede ise yerleĢtirme, açık alan sergileri ve

performansların etkileri gözlemlenen sonuçlar arasında olmuĢlardır.

Kamusal sanat ve kent üzerinde bırakılan etkileri arasında çizilen nedensel etkileĢim

zinciri ġekil 5.1‟te gösterilmektedir. Tez çalıĢması sonucunda ortaya çıkan bu

iliĢkiler Ģeması kamusal sanatın incelenmesi ve tartıĢılmasına dair bir yaklaĢım

sunmakta ve kamusal sanatın kent ile iliĢkisini ortaya koymaktadır.

100

•

ġekil 5.1 : Kamusal sanat yaklaĢımı.

TASARIM

MÜDAHALE

POLĠTĠKA

SANAT

ENDÜSTRĠ

KAMUSAL SANAT YAKLAġIMI

ARAÇ ÇEġĠT ETKĠ ALAN TANIM

ERĠġĠLEBĠLĠR

ELEġTĠREL

KATILIMCI

SÜREKLĠ

KATALĠZÖR

FARKINDALIK

YARATAN

ÇOK KÜLTÜRLÜ

YERE ÖZGÜ

DĠSĠPLĠNLER ARASI

KENTSEL TASARIM

KENTSEL DÖNÜġÜM

AKTĠVĠST EYLEMLER

EĞLENCE KÜLTÜRÜ

EKONOMĠK GELĠġME

YERLEġTĠRME

YÜZEY BOYAMA

AÇIK ALAN SERGĠLERĠ

KENT MOBĠLYALARI

TASARIMI

PERFORMANS

SANATLARI

OYUN

MEKÂNSAL ETKĠLER

Estetik değer oluĢturmak

Odak noktası oluĢturmak

Kentsel imaj oluĢturmak

Kentsel kimlik oluĢturmak

Mekân hissini güçlendirmek

SOSYO-KÜLTÜREL ETKĠLERĠ

Mutluluk hissi vermek

KiĢisel geliĢim sağlamak

Aidiyet ve topluluk hissi geliĢtirmek

Toplumsal kimlik geliĢtirmek

Toplumun ihtiyaçlarını ve

beklentilerini tanımlamak

Sosyal tabakaları bütünleĢtirmek

Sosyal dönüĢümü tetiklemek

EKONOMĠK ETKĠLERĠ

Kültürel turizmi canlandırmak

Ġstihdam yaratmak

Yatırım cazibesini ve arazi

değerlerini arttırmak

Yerel ekonomiyi canlandırmak

Tasarruf sağlamak

101

Yapılan çalıĢma sonucunda kamusal sanata dair sunulan yaklaĢım konuyu genel bir

ölçekten daha derine indirip, kamusal sanatın çeĢitleri veya kullanıldığı alanlar gibi

farklı bileĢenlerine ayırarak ortaya koymaktadır. Böylece çalıĢma kamusal sanat

konusunda yapılan araĢtırmaların göz ardı ettiği noktalara temas etmektedir.

ÖzelleĢmiĢ alanlarda ve çeĢitlerde uygulanan sanat çalıĢmalarının ortaya çıkardığı

etkilere dair bulgular elde etmek ise uygulayıcıları istenilen amaca göre ne tür

uygulamalar yapılması gerektiğine dair yönlendirebilmektedir.

ÇalıĢmada da gösterildiği gibi kamusal sanat kente dair yapılan projelerde etkili bir

araç olabilmektedir. Kentsel planlama ve tasarım hem fiziksel yenileme, hem sosyal

dönüĢüm hem de ekonomik canlanma boyutlarıyla ele alınan bir çalıĢma alanı

olduğundan, her üç boyutta da kuvvetli etkileri ortaya koyulan kamusal sanat

öncelikli bir araç haline gelmektedir. Kamusal sanat belirtilen pek çok olumlu

etkisiyle kentlerdeki sorunların çözümüne katkı sağlayıcı bir etken olabilmektedir.

Ancak üzerinde durulması gereken en önemli konu ortaya çıkan bu etkilerin

sürdürülebilir olmasıdır. Çünkü pek çok kamusal sanat çalıĢması tekrarlanmadığı

veya belirli bir program çerçevesinde bir süreç olarak uygulanmadığı sürece ortaya

çıkarttığı etkiler çoğu zaman kalıcı olamamaktadır. Etkilerin sürdürülebilirliği ise

ancak kamusal sanatın yerel yönetimlerce desteklenmesi, çalıĢma grupları ve

organizasyonların kurulması, yeterli derecede kamu kaynağının aktarılması ve

kentsel projelerin bütçelerinden pay ayrılması ile mümkün olabilir.

OluĢturulan kamu politikalarının yanında kent mekânlarını oluĢturan ya da biçim

veren kentsel tasarımcılar ya da mimarlar da kentsel kamusal mekânlarda sanat

çalıĢmalarını yalnızca bir süsleme ya da boĢluk doldurma öğeleri olarak görmekten

kaçınmalı, sanatsal boyutu sürecin en baĢında planlamanın veya tasarımın bir

bileĢeni olarak değerlendirmeli ve en önemlisi sanatçılarla iĢbirliği kurmalıdırlar.

Son yıllarda Ġstanbul‟da da sıkça gündeme gelen kamusal sanat çalıĢmalarının

incelenmesi ve ölçülmesi oldukça zor olan etkilerinin araĢtırılması, Türkiye‟de nasıl

bir organizasyon yapısı ile yürütülüp uygulanabileceğine dair incelemeler yapılması

ve öneriler geliĢtirilmesi kamusal sanat alanında ileride yapılacak çalıĢmalara konu

olmalıdır.

102

103

KAYNAKLAR

Akay, A., 2007. Olasıklar, DuruĢlar, Müzakere: Güncel sanatta kamusal alan

tartıĢmları, derleyen Pelin Tan, Sezgin Boynik, s.101-105, Bilgi

Universitesi Yayınları 193, Ġstanbul.

Aksoy, A., 2007. Olasıklar, DuruĢlar, Müzakere: Güncel sanatta kamusal alan

tartıĢmları, derleyen Pelin Tan, Sezgin Boynik, s.11-13, Bilgi


Aksoy, A., ve Ertürk, E., 2008. Kamusal Alan ve Güncel Sanat: The Public Turn in

Contemporary Art, Bilgi Universitesi Yayınları, Ġstanbul.

Alves, T., 2007. Art, Light and Landscape New Agendas for Urban Development,

European Planning Studies, Vol.15, no. 9, pp. 1247 – 1260.

Aydoğan, K.E.B., 2008. Sanatta Disiplinlerarası Bir YaklaĢım: Performans Sanatı,

Art-E, 01, Süleyman Demirel Üniversitesi.

BaĢtürk, Ġ., 2000. Peysaj tasarım kriterleri açısından, açık mekanlarda insane-çevre

etkileĢimi, Yüksek Lisans Tezi, ĠTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.

Battista, K., LaBelle. B., Penner, B., Pile. S., Rendell, J., 2005. Exploring "An

Area of Outstanding Unnatural Beauty": a treasure hunt around King's

Cross, London, Cultural Geographies, Vol.12, no. 4, pp. 429-462.

Bayram, B., 2007. Kamusal Mekan Kalitesinin Yükseltilmesinde Yöntemler ve

Kamusal Sanatın Rolü, Yüksek Lisans Tezi, ĠTÜ Fen Bilimleri

Enstitüsü, Ġstanbul.

Bennett, S., Butler, J., Kirkham, N, Miles, M. 2005. A Comparative Evaluation:

Project in Exeter, Barcelona, London, and Tyneside, Interventions,

Melcolm Miles (ed.), Tim Hall (ed.), Bristol, GBR: Intellect Books,

pp. 175.

Blair, J.M., Pijawka, K.D., and Steiner, F., 1998. Public Art in Mitigation

Planning: The Experience of the Squaw Peak Parkway in Phoenix,

Journal of the American Planning Association, Vol.64. no.2, pp.221-

235.

Blaney, J., 1989, The arts and development of community in suburbia, in: British

and Arts Association (Ed.), Arts and Changing City: an agenda for

urban regeneration, pp.81-84.

Brecht, B., 1948. Tiyatro Ġçin Küçük Organon, Mitos Boyut Yayınları, Ġstanbul

1993, Çeviren Ahmet Cemal

Boynudelik, Z.Ġ., ve Eğrikavuk, I., 2006. Kamusal Sanat Pratikleri ve Temprorary

Services, Arredamento Mimarlık, 193, s.116-120, Temmuz, Ġstanbul.

Cahillane, J., 2007. Beautiful Bins: Using art to encourage community recycling,

Waste Age Magazine, pp.18.

104

Cameron, S., and Coaffee, J. 2005. Art, Gentrification and Regeneration – From

Artist as Pioneer Public Arts, European Journal of Housing Policy,

Vol. 5, no. 1, pp. 39-58.

Careri, F.,and Romito L., 2004. Stalker Ei Grandi El Campo Boario, Art-İst

Güncel Sanat Dergisi, 1, Ġstanbul.

Carr, S., Francis, M., Rivlin, L.G., Stone, A.M., 1992. Public Space, Cambridge

University Press, New York.

Chang, T.C., 2008. Art and soul: powerful and powerfulness art in Singapore,

Environment and Planning A, Vol.40, pp. 1921-1943

Cherubini, S. and Iasevoli, G., 2006. Stake Holders event Evaluation: Notte Bianca

Case Study, Le Tendenze Del Marketting in Europa, Conference 20-

21 January 2006, Universita CeaK‟Foskari, Venice.

Cohen, R., Schaffer, W., Davidson, B. 2003. Arts and Economic Prosperity:

Economic Impact of Nonprofit Arts Organizations and their

Audeinces, The Journal of Arts Manage Law Soc, Vol.33, no.1, pp.17-

31

Currid, E., 2009. Bohemia as Subculture; “Bohemia” as Industry: Art, Culture, and

Economic Development, Journal of planning Literature, Vol.23, no.4,

pp. 368-382.

Dormer, P., 1992. Architecture: Lipstick on the face of gorilla: Good design doesn‟t

need art and abd cannot be rescued by it. To Peter Dormer the

„Percent For Art‟ campaign is anathema, The Independent.

Url: <http://www.independent.co.uk/arts-

entertainment/art/news/architecture-lipstick-on-the-face-of-a-gorilla-

good-design-doesnt-need-art-and-bad-cannot-be-rescued-by-it-to-

peter-dormer-the-per-cent-for-art-campaign-is-anathema-

1550192.html>, alındığı tarih 20.10.2009.

Florida, R., 2009. Class and well-being.

Url: < http://www.creativeclass.com/creative_class/2009/03/17/class-

and-well-being/>, alındığı tarih 19.08.2009.

Gablik, S., 1995. Connective aesthetics: Art after individualism, pp.74-87, (ed.)

Suzanne Lacy, 1995.

GöktaĢ, C., 1998. Ġstanbul‟da ÇağdaĢ Kent Heykeli Uygulamaları, Yüksek Lisans

Tezi, MSÜ.

Gülersoy, N.Z., Özsoy, A., Tezer, A., Genli Yiğiter, Y., ve Günay, Z., 2005.

Mevcut Kentsel Dokuda Çevresel Kalitenin ĠyileĢtirilmesi, ĠTÜ,

Ġstanbul.

Güvenç, B., 2002. Kültürün ABC‟si, Yapı Kredi Yayınları, Ġstanbul.

Habermas, J., 1962. The Structural Transformation of the Public Sphere: Inquiry

into a Category of Bourgeois Society, Polity Press, Cambridge, UK.

Hall, T., and Smith, C., 2005. The Public Art in the City: Meanings, Values,

Attitudes and Roles, Interventions, Melcolm Miles (ed.), Tim Hall

(ed.), Bristol, GBR: Intellect Books, pp. 175.

105

Hall, T., and Robertson, I., 2001. Public art and urban regeneration: advocacy,

claims, and critical debates, Landscape Research, Vol. 26, no.1, pp.5-

26.

Hamilton, J., Forsyth, L., and, Iongh, D.L., 2001. Public Art: A Local Authority

Perspective, Journal of Urban Design, Vol. 6, no. 3, pp. 283-296.

Hart, D., 2007. Canvas Collection: Bringing art to the people…on garbage trucks,

Waste Age Magazine, pp.8.

Jacob, J., 1995. An unfationable audience, Mapping the Terrain: New Genre Public

Art, pp.50-59, (ed.) Suzanne Lacy, Seattle bay press, Seattle.

Jencks, C., 1988. Architecture Today, John Wiley & Sons.

Knauss, P., 2006. Scaling Down the Monumental: How Public Art Came to Inspire

Community Action in Rio de Janeiro, Review: Literature and Arts of

the Americas, Vol.39, no.2, pp. 173 – 187.

Kurt, E.K., 2007. Ġstanbul‟da Cumhuriyet Döneminde Heykel Sanatı, E-DüĢünceler,

162, Ġstanbul.

Lacy, S., 1995. Debated territory: Toward a critical language for public art, Mapping

the train: New genre public art, Bay Press, Seattle.

Lynch, D., 1960. Image of the city, The MIT Press, London.

Massey, D. , 1994. Space, Place and Gender, Polity, Cambridge.

Matarasso, F., 2009. A place in the city: Recognizing creative inclusion, Creative

Communities Conference, Surfers Paradise, Australia, 15 April.

Matarasso, F., 1997. Use or ornament? The social impact of participation in the arts,

Comedia.

McCarthy, J., 2006. Regeneration of Cultural Quarters: Public Art for Place Image

or Place Identity?, Journal of Urban Design, Vol.11, no. 2, pp. 243-

262.

Miles, M., 1997. Art, Space and the City: Public art and urban Futures, Routledge,

London and New York.

Minty, Z., 2006. Post-apartheid Public Art in Cape Town: Symbolic Reparations and

Public Space, Urban Studies, Vol.43 no.2, pp.421-440.

Mitchell, W.J.T., 1992. Utopia and critique in art and public sphere, The University

of Chicago Press, Chicago.

Oktay, D., 2003. Kamusal Mekanda Sanata Güncel Bir BakıĢ, Yapı Mimarlık Kültür

Sanat Dergisi, 264, s.54-61, Ġstanbul.

Ögel, S., 1997. Çevresel Sanat, ĠTÜ Mimarlık-Mühendislik Fakültesi Yayınları,

Ġstanbul.

Pelvanoğlu, B. Kamusal Alanda ÇağdaĢ Heykel.

Url: <http://www.sanalmuze.org>, alındığı tarih 20.12.2009.

Pollock, V.L., and Sharp, J.P., 2007. Constellations of identity: plcace-ma(r)king

beyond heritage, Environmental and Planning D: Society and Space,

Vol.25, pp. 1061-1078.

http://0-www.informaworld.com.divit.library.itu.edu.tr/smpp/content%7Edb=all%7Econtent=a769609939

http://0-www.informaworld.com.divit.library.itu.edu.tr/smpp/content%7Edb=all%7Econtent=a769609939

http://0-www.informaworld.com.divit.library.itu.edu.tr/smpp/title%7Edb=all%7Econtent=t713689663

http://0-www.informaworld.com.divit.library.itu.edu.tr/smpp/title%7Edb=all%7Econtent=t713689663

106

Porch, R., 2000. Public artan off the wall prepositions?, Urban Studies, 76, pp. 16-

19.

Pratt, A.C., 2009. Urban Regeneration: From the Arts „Feel Good‟ Factor to the

Cultural Economy: A Case Study of Hoxton, London, Urban Studies,

46 (5&6), pp.1041-1061.

Rosa, M.A.S., 2002. Url: <http://www.yayaistanbul.com>, alındığı tarih 03.12.2009.

Rapaport, A., 1977. Human aspects of urban form: Towards a man-environment

approach to urban form and design, Pergamon Press, Oxford.

Rapaport, A., 1982. The meaning of the built environment, The University of

Arizona Press, Tucson.

Remesar, A., 2001. Public Art: Towards a theoretical framework, Urban

Regeneration A Challenge for Public Art, (ed.) Remesar, A.,

Publications de la Universitat de Barcelona.

Url-1: <http:// books.google.com >, alındığı tarih 02.02.2010.

Url-2: <http:// www.cpd.pt/pdfs/Remesar.pdf >, alındığı tarih

09.02.2010.

Remesar, A., Valera, S., Vidal, T., Sala, X., 2002. Public Art and Urban Design:

the challenge of civic participation, “Inclusivity: A Challenge for

Public Art and Urban Design” Conference, Lisbon.

Roberts, M., and Marsh, C., 1995. For Art‟s Sake: public art, planning policies and

the benefits for commercial properties, Planning Practice and

Research, Vol.10, no.2, pp.189-198.

Ryan, Z., 2006. The good life: new public spaces for reacreations, (ed.) Zoe Ryan,

Val Alen Institute, New York.

Sennett, R., 1994. Flesh and Stone, Faber, London.

Sennett, R., 1992. The Fall of Public Man, Norton, New York.

Sharp, J., 2007. The life and death of five spaces: public art and community

regeneration in Glasgow, Cultural Geographies, 14, pp.274-292.

Sharp, J., Pollock, V. and Paddison, R., 2005. Just art for just city: public art for a

social inclusion in urban regeneration, Urban Studies, 42 (5/6),

pp.1001-1023.

Shiner, L., 2004. Sanatın Ġcadı: Bir Kültür Tarihi, (Çev.) Ġsmail Türkmen, Ayrıntı

Yayınları, Ġstanbul.

Tanglay, Ö., 2005. Kentsel DıĢavurumun Sınır Tanımaz Halleri: Sokakların Ġç

Sesleri, Planlama, Ġstanbul

Tan, P., 2006. SoylulaĢtırma Sürecinde Sanat ve Sanatçı, Mimar-ist, 21.

Tan, P., ve Boynik, S., 2007. Olasıklar, DuruĢlar, Müzakere: güncel sanatta kamusal

alan tartıĢmları, Derleyen: Pelin Tan, Sezgin Boynik, s.15-17, Bilgi


Townshend, T.G., Madanipour, A., 2008. Public Space and Local Diversity: The

Case of North East England, Journal of Urban Design, Vol.13, no.3,

pp. 317 – 328.

107

Varol, E., 2004. Ġnsan Çevre EtkileĢimi Açısından Kamusal Makanda Sanatın Rolü,

Yüksek Lisans Tezi, ĠTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul.

Zık, M.R., 2008. In Pursue of Reunification: Experiencing Everyday through Art in

Social Movement, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü.

A Public Art Plan for Downtown Klamath Falls, 2002. Oregon.

Url:<http://www.oregonartscommission.org/pdf/kfallspublicart.pdf>,

alındığı tarih 15.04.2010.

Edmonton Public Art Master Plan, 2008. Edmonton City Council.

Url:<http://publicart.edmontonarts.ca/static_media/pdfs/files/publicar

t/map.pdf>, alındığı tarih 13.04.2010

Norman Y. Mineta San José International Airport, Public Art Master Plan, 2004.

Url:<http://www.sanjoseculture.org/downloads/SJA_MasterPlan.pd>

alındığı tarih 10.04.2010.

Public Art Master Plan for the City of Ashland, 2007.

Url:<http://www.ashland.or.us/Files/11%2016%2007%20final%20P

ublic%20Art%20Master%20Plan.pdf>, alındığı tarih 10.04.2010.

The University of Texas at Austin Public Art Master Plan, 2008. Peter Walker and

Partners Landscape Architecture.

Url:<http://landmarks.utexas.edu/files/Landmarks_Public_Art_Maste

r_Plan.pdf>, alındığı tarih 15.04.2010.

Master Plan for Public Art and Design 2009-2020, 2009. City of Middleton,

Wisconsin.

Url:<http:// www.ci.middleton.wi.us>, alındığı tarih 15.04.2010.

<http:// www.banksy.co.uk >, alındığı tarih 17.02.2010.

<http:// www.comune.fianoromano.rm.it>, alındığı tarih 29.11.2009.

<http:// www.colormekatie.blogspot.com >, alındığı tarih 20.12.2009.

<http:// www.cliostraat.com >, alındığı tarih 29.10.2009.

<http:// www.dispatchwork.info/ >, alındığı tarih 22.02.2010.

<http:// www.erectarchitecture.com>, alındığı tarih 10.10.2009.

<http:// www.hangarsanat.org >, alındığı tarih 14.10.2009.

<http:// www.greyworld.com >, alındığı tarih 09.06.2009.

<http:// www.guerillagardening.org>, alındığı tarih 03.03.2010.

<http:// knitthecity.com >, alındığı tarih 12.02.2010.

<http:// knittaplease.com >, alındığı tarih 16.03.2010.

http://www.ashland.or.us/Files/11%2016%2007%20final%20Public%20Art%20Master%20Plan.pdf

http://www.ashland.or.us/Files/11%2016%2007%20final%20Public%20Art%20Master%20Plan.pdf

http://www.comune.fianoromano.rm.it/

http://www.colormekatie.blogspot.com/

http://www.hangarsanat.org/

108

<http:// www.pps.org>, alındığı tarih 25.11.2009. Projects for Public Spaces:

Public art and amenities: art in public spaces

Public Art: An Introduction

How Art economically Benefits Cities?

Report Says Art Nonprofit Generate $ 134 billion in Activity

Design and Review Criteria for Public Art

<http:// www.lanottebianca.it >, alındığı tarih 20.04.2010.

<http:// www.lumieres.lyon.fr >, alındığı tarih 13.01.2010.

<http:// www.milleniumpark.org >, alındığı tarih 30.03.2010.

<http:// www.milliyet.com.tr >, alındığı tarih 15.06.2009.

<http:// www.odaprojesi.org>, alındığı tarih 01.06.2010.

<http:// www.orchestradipiazzavittorio.it >, alındığı tarih 09.03.2010.

<http:// www.pist.org.tr>, alındığı tarih 06.04.2010.

<http:// www.rebargroup.org/projects/parking/ >, alındığı tarih 22.12.2009.

<http:// www.streetwiseopera.org >, alındığı tarih 02.12.2009.

<http:// www.shinjuku-i-land.com>, alındığı tarih 27.03.2010.

<http:// www.uestra.de>, alındığı tarih 20.03.2010.

<http:// www.varesenews.it >, alındığı tarih 29.03.2010.

<http:// www.yayasergileri.org>, alındığı tarih 04.12.2009.

http://www.pps.org/

http://www.odaprojesi.org/

http://www.uestra.de/

http://www.yayasergileri.org/

109

EKLER

EK A.1: Örnek Değerlendirme Çizelgesi

110

111

Çizelge A.1 : Örnek değerlendirme çizelgesi.

ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR

KAMUSAL SANATIN KENT ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ KAMUSAL

SANAT

ÇEġĠTLERĠ MEKÂNSAL ETKĠLERĠ SOSYO-KÜLTÜREL ETKĠLERĠ EKONOMĠK ETKĠLERĠ

Ken

tsel

Tas

arım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Vietnam Veteran

Memorial, Maya Lin ,

1982,ABD

X X X X X X X X X X A

Atatürk Anıtı, Ankara,

Türkiye X X X X X X A

Zafer Anıtı, Taksim,

Ġstanbul, Türkiye X X X X X X A

Cloud Gate, Anish

Kapoor, Chigago,

ABD, 2004

X X X X X X X X X A

Adam Heykeli,

Madrid, Ġspanya X X X X X X A

I-Land,Fumiu Nanjo,

1995, Tokyo X X X X X X X X A

Phenix Otoyol, 1988,

ABD X X X X X X X A

Angel of the North,

Ġngiltere X X X X X X X X X X A

112

Çizelge A.1 : (Devam) Örnek değerlendirme çizelgesi.

ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT

ÇEġĠTLERĠ MEKÂNSAL ETKĠLERĠ SOSYO-KÜLTÜREL ETKĠLERĠ EKONOMĠK ETKĠLERĠ K

ents

el T

asar

ım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Celula Urbana, 1994,

Brezilya X X X X X X X X X X X A

Gerilla Girls, ABD ve

Kanada X X X A

Dispatchwork,Jean

Vormann,Berlin X X X X X X A

Knit the City,Yarn

Corps, 2005, Londra X X X X A

Gölgeler,Katie

Sokder,ABD X X X X A

Gece Lambaları,

Nimbus Design, 2003,

Almanya

X X X X X X X A

Jumping Field,

Nisunen ve Gronlund,

2000, Finlandiya

X X X X X A

113


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


ents

el T

asar

ım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Chigago, Picasso,

1967, Chigago X X X X X X X X X A

Singapore heykel,

2002 X X X X X X X X X X X X X A

Carnival Center, Jose

Bedia, Miami, ABD X X X X X X X B

Banksy Grafiti,

Ġngiltere X X X X X X X X B

Tünel Grafiti,

Matthias Wermke,

Ġstanbul

X X X X X B

Küresel Isınma,

Bansky, Londra X X X X X B

West Bank, Bansky,

Ġsrail X X X X X X X X X B

NiĢantaĢı Yaya

Sergileri, Fulya

Erdemci, Ġstanbul,

2002

X X X X X X X X X X X X X C

114


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


ents

el T

asar

ım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Nehirde Resim

Sergisi, Slovenya X X X X X X X X C

Luzboa04, 2004,

Lizbon, Portekiz X X X X X X X X X C

Coventry Kentsel Tas.

Ġngiltere, 1997 X X X X X X X X X X X X X C

Krzysztof Wodiczko X X X X X X X C

Cows on Parade, ABD X X X X X X X X X X C

Big Pig Gig, 2001,

Cincinnati X X X X X X X X X X C

Lyon Aydınlatma

Fest. 2009 X X X X X X X X X C

Five Spaces, 1999,

Ġskoçya X X X X X X X D

115


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


Ken

tsel

Tas

arım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Otobüs Durakları,

Almanya X X X X X X X X D

Railing,Greyworld,

Londra, Berlin, Paris X X X X X X X D

Bridge, Greyworld,

Dublin X X X X X X X D

Bins and Banches,

Greyworld,

Cambridge, Ġngiltere X X X X X X X D

Çöp Kutuları, ABD X X X X X X X D

Çöp Kamyonları,

ABD X X X X X D

Piano Stairs,2009,

Milano X X X X X D

116


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


Ken

tsel

Tas

arım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Play and Rewind, Clio

Straat,2001, Ġtalya X X X X X X D

Slacklines, Clio

Straat, 2005, Ġtalya X X X X X D

Canlı Heykeller Sokak

Sanatları, Ġzmir X X X X X X E

La Notte Bianca,

Roma X X X X X X X X E

AteĢ Gösterisi, Hangar

2008, Ġstanbul X X X X X E

Borgo Festival, Fiano

Romano, Ġtalya X X X X X X X X X E

Pillow Fight , New

York, 2006, ABD X X X X X X E

London Roof, 2002,

Londra, Office of

Subversive Arch. X X X X X X E

Somoho 2002, Güney

Afrika X X X X X X X X X X X X X X E

117


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


Ken

tsel

Tas

arım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Kırk gün Kırk Gece,

2007, Ġstanbul X X X X X X X X X X X X E

District six, 1994,

Cape Town, Güney

Afrika X X X X X X X X X X E

Guatenamo, Amnesty

International, Atina X X X E

Space hijackers, 1999,

Londra X X X E

Free Market,

Superflex X X X X E

Gerilla Gardening,

New York, Toronto X X X X X X X X X X X E

Parking, Rebar, 2005,

ABD X X X X X X E

Streetwise Opera,

Matt Peacock, 200,

Londra X X X X X X X X X X X E

118


ÖRNEKLER

KAMUSAL

SANATIN

KULLANILDIĞI

ALANLAR


SANAT


Ken

tsel

Tas

arım

Ken

tsel

Dö

nü

Ģüm

Ak

tiv

ist

Ey

lem

ler

Eğ

len

ce K

ült

ürü

Ek

on

om

ik G

eliĢ

me

Est

etik

Değ

er

Olu

Ģtu

rmak

Od

ak N

ok

tası

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Ġm

aj

Olu

Ģtu

rmak

Ken

tsel

Kim

lik

Olu

Ģtu

rmak

Mek

ân H

issi

ni

Gü

çlen

dir

mek

Mu

tlu

luk

His

si

Ver

mek

KiĢ

isel

Gel

iĢim

Sağ

lam

ak

Aid

iyet

ve

Top

lulu

k

His

si G

eliĢ

tirm

ek

To

plu

msa

l K

imli

k

Gel

iĢti

rmek

To

plu

mu

n Ġ

hti

yaç

ları

nı

Tan

ımla

mak

So

syal

Tab

akal

arı

Bü

tün

leĢt

irm

ek

So

syal

Dö

nü

Ģüm

ü

Tet

ikle

mek

Kü

ltü

rel

Tu

rizm

i

Can

lan

dır

mak

Ġsti

hd

am Y

arat

mak

Yat

ırım

Caz

ibes

ini

Art

tırm

ak

Yer

el E

ko

no

miy

i

Can

lan

dır

mak

Tas

arru

f S

ağla

mak

A –

Yer

leĢt

irm

e

B –

Yü

zey

Bo

yam

a

C –

Açı

k A

lan

Ser

gis

i

D –

Ken

t M

ob

ily

alar

ı

E –

Per

form

ans

F –

Oy

un

Orchestra di Piazza

vittorio, Roma X X X X X X X X X X X X E

NewsBoxWalk,

Christina Ray X X X X X F

In between, Londra,

Erect Arch. X X X X X X X X X F

King Cross,2002,

Richard Ventvorth X X X X X X X X X F

Power to the

People,Gorbet Design,

2002, ABD X X X X F

Oda Projesi, Türkiye,

2000 X X X X X X X F

Packet Temparary

Services, X X X X X X F

Campo Boario,

Stalker 1999, Roma, X X X X X X X X X X X F

119

ÖZGEÇMĠġ

Ad Soyad: Pınar ÇAĞLIN

Doğum Yeri ve Tarihi: Ġstanbul, 03.08.1982

Lisans Üniversite: Ġstanbul Teknik Üniversitesi – ġehir Bölge Planlama (2007)

2000 yılında baĢladığı ġehir Planlama bölümünü dört yıl tiyatro ile aktif uğraĢarak ve

bir yıl Ġtalya‟da Trento Universitesi‟nde Erasmus programına katılarak 2007 yılında

baĢarıyla tamamlamıĢtır. 2007 yılında ĠTÜ disiplinlerarası Kentsel Tasarım Yüksek

Lisans Programı‟na baĢlamıĢ ve 2010 yılında mezun olmuĢtur. 2008 yılında Libya‟da

3. Nesil Kalkınma ve Planlama Projesi‟nde Ģehir plancısı olarak baĢladığı çalıĢma

hayatına halen Trablus‟ta WSP International Sweden AB adlı danıĢmanlık Ģirketinde

uluslararası uzman olarak devam etmektedir.

Documents

KAMUSAL SANAT VE KENT ĠLĠġKĠSĠ