Karboksilne kiseline Spojevi koji sadrže karboksilnu grupu opća formula za homologni niz monokarboksilnih kiselina:

R C

O

OH

Podjela

prema vrsti veza (zasićene, nezasićene) prema vrsti lanca (alifatske, cikličke,

aromatske) prema broju –COOH (mono-, di-, poli-

karboksilne)

Nomenklatura

Trivijalna (uobičajena) imena: masne kiseline, prvi put izolirane iz prirodnih

izvora, naročito hidrolizom masti i voskova (imena koja su označavala mjesta njihova nalaženja)

Ime N(C) FormulaMravlja 1 HCOOHOctena 2 CH3COOH

Propionska 3 CH3CH2COOHMaslačna 4 CH3CH2CH2COOH

Valerijanska 5 CH3 (CH2)3COOHKapronska 6 CH3 (CH2)4COOHKaprilna 7 CH3 (CH2)5COOH

Kaprinska 8 CH3 (CH2)6COOHLaurinska 12 CH3 (CH2)10COOH

Miristinska 14 CH3 (CH2)12COOHPalmitinska 16 CH3 (CH2)14COOHStearinska 18 CH3 (CH2)16COOHOleinska 18 cis-9-oktadecenska kiselinaLinolna 18 cis,cis-9,12-oktadekadienska kiselina

Nomenklatura (nastavak)

kiseline iznad C10 sa neparnim brojem C-atoma - IUPAC imena

Razlog: samo su kiseline sa parnim brojem C-atoma nađene u mastima, a sa neparnim brojem su dobivane sintezom.

margarinska kiselina (C27) – jedina iznimka

Nomenklatura (nastavak) IUPAC

osnova: ime zasićenog ugljikovodika koji ima isti broj C-atoma kao i najduži niz koji sadrži karboksilnu grupu, pa se njemu doda nastavak -ska kiselina.

Z1: Imenuj: a)

b)

IUPAC nomenklatura (nastavak) Zasićene prstenaste kiseline imenuju se kao

cikloalkankarboksilne kiseline Odgovarajuće aromatične kiseline su

benzenkarboksilne (benzojeve) kiselineZ1: Imenuj:

Imenuj:

ZADATAK 3.27. udžbenik, str. 103.

Fizikalna svojstva vrelišta znatno viša od ostalih org. spojeva

slične Mr

temperature vrelišta rastu za oko 18C po svakoj –CH2, kao kod alkohola

t.v. su abnormalnije od onih za alkohole: etanol vs. mravlja kiselina objašnjenje – dimerizacija:

H O

OC R

HO

OCR

Topljivost

dobra topljivost u vodi (vodikove veze s vodom), ovisno o duljini lanca

zbog djelomične ionizacije u vodi, karboksilne kiseline su jače hidratizirane od alkohola

monokarboksilne kiseline su topljive u organskim otapalima

Ime N(C) Formula t.t. t.v. TopljivostMravlja 1 HCOOH 8 100,

5vrlo dobro

Octena 2 CH3COOH 16,6 118 vrlo dobroPropionsk

a3 CH3CH2COOH -22 141 vrlo dobro

Maslačna 4 CH3CH2CH2COOH -6 164 vrlo dobroValerijans

ka5 CH3 (CH2)3COOH -34 187 3,7

Kapronska 6 CH3 (CH2)4COOH -3 205 1,0Kaprilna 7 CH3 (CH2)5COOH 16 239 0,7

Kaprinska 8 CH3 (CH2)6COOH 31 269 0,2Laurinska 12 CH3 (CH2)10COOH 44 225 netopljivaMiristinsk

a14 CH3 (CH2)12COOH 54 251 netopljiva

Palmitinska

16 CH3 (CH2)14COOH 63 269 netopljiva

Stearinska 18 CH3 (CH2)16COOH 70 287 netopljivaOleinska 18 cis-9-oktadecenska

kiselina16 223 netopljiva

Linolna 18 cis,cis-9,12-oktadekadienska kiselina

-5 230 netopljiva

Kiselost

u odnosu na anorganske kiseline (HCl i H2SO4) - slabe kiseline

najkiseliji jednostavni organski spojevi(pKa ~ 5)

niži pKa - jača kiselina kiselost pojačava prisustvo halogenih elemenata

što je veći sadržaj halogena, jače su kiseline (ovisi i o blizini halogena funkcionalnoj skupini)

pK vrijednosti

Karboksilna kiselina Struktura pK

aOctena CH3COOH 4.7

Propionska CH3CH2COOH 4.9

Fluoroctena CH2FCOOH 2.6Kloroctena CH2ClCOOH 2.9Dikloroctena CHCl2COOH 1.3Trikloroctena CCl3COOH 0.9

Nitrooctena O2NCH2COOH 1.7

Reaktivnost područje niske gustoće

elektrona je na H atomu -COOH skupine (plavo)

H atom COOH je kiseo

područje visoke elektronske gustoće je na kisiku -COO-

rezonancijski efekt pojačava nukleofilnost i bazičnost iona

Derivati baza

toplina

toplina

baza

toplina