KARBONHİDRAT SAYIMI

Uzman Diyetisyen Beyza ELİUZ TİPİCİ

beliuz@istanbul.edu.tr

www.beyzaeliuz.com

SUNUM PLANI

Tip 1 Diyabette Bilinmesi Gerekenler

İnsülin Çeşitleri

İnsülin Pompası

Şeker ölçüm cihazları

Karbonhidrat Sayımı

TİP 1 DİYABETTE BİLİNMESİ GEREKENLER

Metabolik kontrol nedir ?

•Normal veya normale yakın kan şeker

düzeyinin sağlanmasıdır.

Normal veya Normale Yakın Kan Şeker Düzeyinin

Göstergeleri Nelerdir ?

• Kan şeker düzeyleri (doğrudan gösterge)

•HbA1c (dolaylı gösterge)

Kan Şeker Düzeyleri

• Kapiller kan şekeri günde :

• Açlık (ana yemeklerden hemen önce) kan şekeri

• Tokluk (yemek başlangıcından 1.5-2 saat sonra) kan şekeri

• Yaşa ve çocuğa göre hedef değerler farklılık gösterebilir.

en az 4 kez bakılmalı

90-130 mg /dl

< 180 mg/dl

İdeal HbA1c Değeri

HbA1c < % 7

İNSÜLİN ÇEŞİTLERİ

İNSÜLİNİN FİZYOLOJİK SALINIMI

07:00 12:00 19:00 24:00 07:00

Bazal insülin

Bolus insülin

HumalogNovorapid

Apidra

Humulin RActrapid

Humulin Nİnsulatard

LantusLevemir

İNSÜLİN POMPASI

Zamanımızda kullanılan insülin pompaları

• Küçük

• Kolay programlanan

• Alarm sistemi olan

• Bazal hızda küçük değişiklikler yapılabilen

• Kişinin insülin/karbonhidrat oranına uygun

insülin dozu ayarlayabilen pompalar

Pompa Tedavisinin Yararları

• Her yaş için güvenli bir tedavi şekli

• İyi bir metabolik kontrol sağlar

• Ağır hipoglisemileri önler

• Kişiye esnek ve daha özgür bir hayat sağlar

ŞEKER ÖLÇÜM ALETLERİ

Evde Kan Şekeri Takibi İçin Kullanılan Aletler

Şeker ölçüm aletleri

• Standart glukometreler

• Sürekli glükoz ölçen sistem (CGMS)

• Glucowatch

Glükoz ölçümü

İnvazif Non invazif Minimal invazif

İmplante Parmak ucu Deri altı Deriye temas

(sürekli ölç.) (aralıklı ölç.) (sürekli ölç.) (sürekli ölç.)

Dokulardan Sıvılardan

Deri, göz Ter

Ağız mukozası İdrar

Dil Salya

(sürekli ölç.) (aralıklı ölç.)

Gluco Track Şeker ölçüm aleti

Asemptomatik hipoglisemi

Asemptomatik nokturnal hipoglisemi

24 00 04 00 08 00 12 00 16 00 20 00 24 00

-50

0

50

100

150

200

250

300

350

400

Saatler

Glükoz

(mg/

dl)

CGMS’de 24 saatlik glükoz profili

Glucowatch

Yararı

•Günlük glükoz değişkenliklerini

gösterir.

• Kişiye özgü tedavi sağlar.

Sürekli glükoz ölçüm aletleri

Sorunu

• Kişinin çok iyi eğitimli olması gerekir.

• Doku interstitiyum– venöz glükoz arasındaki fizyolojik

aralık

• Glikometre ile kalibre edilmesi gerekir.

• Hasatanın fazla insulin vermesi -hipoglisemi

• Pahalı

Sürekli glükoz ölçüm aletleri

Karbonhidrat Sayımı

Diyabetlinin kendisinin ve/veya ailesinin

aktif katılım ve sorumluluk alması ile

uygulanabilen

« Bir menü planlama yöntemidir ».

Yeni bir yöntem değildir.

İnsülinin keşfedildiği yıllarda (1920) Amerika ve

Avrupa’da kullanılmıştır.

Hızlı etkili insülin analogları ve İnsülin pompalarının

tedavide kullanılmaya başlamasıyla birlikte,

Karbonhidrat sayımı tekrar gündeme gelmiştir.

Karbonhidrat Sayımı

1990 yılında yapılan Diyabet Kontrol ve

Komplikasyon Çalışması’nda (DCCT) 4 farklı

menü planlama yönteminden biri olarak

kullanılmıştır.

DCCT research group.Nutrition intervention.J Am Diet Assoc.1993:768-72

Karbonhidrat Sayımı

Çalışmanın sonunda karbonhidrat sayımı

ile daha iyi glisemik kontrol sağlandığı,

Diyabetlilerin besin tercihlerinde daha

serbest oldukları belirtilmiştir.

Karbonhidrat Sayımı

Diyabette gelinen son nokta,

•Tüketilen Karbonhidrat miktarının,

•Yapılan insülin dozu ile

eşleştirilmesidir.

Yapay pankreas uygulamaları

Karbonhidrat sayımı için gerekli

bileşenler

İnsülin

Kan şekeri

Tüketilen Karbonhidrat

Karbonhidrat sayımı için gerekli malzemeler

Hesap makinası

Tartı aleti

Ölçü kapları (bardak, kaşık, kase vb..)

Besin modelleri (replikalar)

Besin ve menü fotoğrafları

Karbonhidrat Sayımı 3 aşamalı yapılır.

1. Başlangıç düzeyi

2. Orta düzey

3. İleri düzey

1. Aşama (Başlangıç düzeyi)

• Karbonhidratların kan şekeri düzeyini primer etkileyen besin ögesi olduğu

açıklanır.

• Tüketilen karbonhidrat miktarını hesaplama veya karbonhidrat

seçeneklerini belirleme konusunda beceri kazandırma

• Hangi besinler karbonhidrat içerir?

• Ana ve ara öğünlerde tüketilecek karbonhidrat miktarlarının

belirlenmesi

• Besin tüketimi ve kan şekeri ölçüm kaydı tutma

Besin ögeleri; besinlerin bileşiminde bulunan ve

farklı görevleri olan sayıları 50’yi bulan yapı

taşlarıdır.

Karbonhidrat

Protein

Yağ

Vitamin

Mineral Su

Neden Karbonhidratlar ?

Tüketildikten sonra ilk 15

dakikada sistemik dolaşıma

geçer ve 2 saat sonra sindirimi

tamamlanarak, basit şekere

dönüşür.

Tokluk kan şekerini etkileyen

birincil besin ögesidir.

1. düzey

Besin gruplarının karbonhidrat içeriği (g)• Et grubu.................................................0

• Süt grubu (200ml).................10-12

• Ekmek grubu........................................15

• (1 dilim ekmek/2 tepeleme yk pilav-makarna)

• Sebze grubu..........................................0-6

• (Havuç, bezelye, bal kabağı, taze fasülye)

• Meyve grubu (küçük boy)....................12

• Yağ grubu................................................0

• Şeker grubu..........................................15

• 3 tatlı kaşığı şeker/6 adet kesme şeker

1. düzey

Karbonhidratlar

•Şekerler

•Nişastalar

1. düzey

Şekerler(basit)

oÇay şekeri

oBal, reçel, pekmez

oTatlılar

oMeyve suları vb.

Nişasta (kompleks)o Ekmek (beyaz,

kepekli)

o Pirinç

o Makarna

o Bulgur

o Börek

o Poğaça vb.

SütMeyve

1. düzey

Karbonhidratların tatlılık derecelerisakaroz=100

Karbonhidrat Sakaroza göre tatlılık derecesi

Fruktoz 173

Sakaroz 100

Glukoz 74

Sorbitol 54

Laktoz 16

Nişasta 0

1. düzey

YOĞURT 200 G / 13-15 KH

1. düzey

MAKARNA

1. düzey

BULGUR PİLAVI1. düzey

PİRİNÇ PİLAVI

1. düzey

SİMİT 1 ADET 90 GRAM

1. düzey

BAZI MEYVELER

1. düzey

Karbonhidrat içermeyen besinler

• Nişasta içermeyen sebzeler

• Et, tavuk, balık, yumurta ve ürünleri

• Peynir çeşitleri

• Yağlar (katı-sıvı)

1. düzey

Kahvaltı örneğiBesinler Karbonhidrat (g)

• 1 su bardağı süt.........................

• 1 adet yumurta..........................

• 1 tatlı kaşığı peynir…………………

• 5-6 adet zeytin...........................

• Domates-salatalık......................

• 2 ince dilim ekmek......................

• Toplam

1. düzey

12

0

30

0

0

0

42

TATLANDIRICILAR

• Enerji değeri olanlar:

şeker alkolleri

• 1 gramı 0,2-3 kcal

enerji verir.

Enerji değeri olmayanlar

• Assesulfam-K,

• Aspartam,

• Neotam,

• Sakarin,

• Stevia,

• Sukraloz

1. düzey

FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi)

tarafından onaylanan tatlandırıcıların

kabul edilebilir günlük alım düzeyleri

(mg/kg/gün)

Asesulfam-K Aspartam Neotam Stevia Sukraloz

15 50 18 4 5

• Kan şekeri ve tüketilen karbonhidrat miktarı arasındaki

bireysel yanıtı değerlendirme, besin etiket bilgilerini kullanma

• Karbonhidrat tüketimindeki artma/azalmaya bağlı olarak

insülin doz ayarlamasıyla ilgili basit bilgiler

• Yağ, protein, posa, sukroz ve alkolün kan glikozuna etkisi

• Hipoglisemi ve ağırlık artışı ile ilgili bilgi

2. Aşama (Orta düzey)

2. düzey

Besin ögelerinin kan şekeri üzerine etkisi

öğün 1 saat 2 saat 3 saat 4 saat 5 saat 6 saat 7 saat 8 saat

Proteinler; yavaş sindirilir, ~%40-50’si glikoza dönüşür (diyette karbonhidrat yokluğunda).

Karbonhidratlar, hızlı sindirilir, %100 glikoza dönüşür.

Şeker alkolleri; kısmen sindirilir, %50 si glikoz olarak emilir.

Yağlar; yavaş sindirilir, %20’den azı glikoza dönüşür .

2. düzey

2. düzey

Yağlar kan şekeri üzerine direk

etki yapmaz, ancak midede

sindirimi geciktirerek şekerin geç

yükselmesine neden olur.

Yüksek yağlı bir yiyecek = DONDURMA ?

2. düzey

Ancak öğün porsiyonu fazla ise

bağırsak emilimi esnasında glukagon

uyarısıyla glikoz üretimi tetiklenebilir,

sonuçta bir miktar şeker yükselmesi

gözlenebilir.

Et ve balıklarda yüksek protein ve

yağ varken, karbonhidrat yoktur,

dolayısıyla kan şekeri üzerine direk

etkileri de yoktur.

2. düzey

Proteinleri Nasıl Sayalım?

150 gram et/tavuk/balık 30 gram protein

Diyet proteinlerinin yaklaşık yarısı glikoza dönüşür.

30 gram protein x %50 = 15 gram glukoz

15 gram glukoz = 1 KH değişimi

LİF-POSAÇözünür

• Pektin,

• gamlar,

• musilajlar ve

• suda çözünen pentozanlar

• KAYNAKLARI: Kuru

baklagiller, bezelye, yulaf,

elma, portakal ve havuç gibi

birçok meyve ve sebzede

bulunur.

Çözünmez

• selüloz,

• hemiselüloz,

• lignin ve

• suda çözünmeyen

pentozanlar

• KAYNAKLARI: Tahıl ürünleri,

buğday kepeği,

çavdar, fındık, meyve

kabukları, karnabahar, yeşil

fasulye, patates

KAN ŞEKERİ

SAĞLIKLI BAĞIRSAK

HAREKETLERİ

Lifli besinler bağırsak çalışmasını olumlu

etkiler, kolesterol seviyesini düşürür, sindirimi

yavaşlatarak şekerin yavaş emilimini sağlar.

2. düzey

YULAF EZMESİ

50 gramda 35,7 KH

25 gramda 17,8 KH

25 gramda 3,1 g LİF

2. düzey

LİF

Bir porsiyonda bulunan

< 5 gram ve altındaki LİF miktarı,

Toplam karbonhidrat miktarından

çıkarılır.

2. düzey

Bir porsiyonunda

5 gram ve daha fazla miktarda LİF içeren

besinlerin karbonhidrat içeriği 2 farklı yoldan hesaplanıyor.

1. Lifin tümü toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.

2. Lifin yarısı toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.

Clinical Diabetes 2005

5 gramdan fazla ?

2. düzey

ŞEKER ALKOLLERİ –mannitol, ksilitol, laktitol, -ol

Doğada sadece bitkilerin bileşiminde serbest veya

bileşik halinde bulunurlar.

Şekerler kadar kolay ve hızlı metabolize edilemezler bu

nedenle hiperglisemik etkiye sahip değildirler.

Düşük kalorili ve diabetik ürünlerde kullanılırlar.

Çeşitli besinlerde nem tutucu olarak kullanılır.

Ksilitol

Tatlı olduğu için çiklet, özel

şekerlemeler, pastil, öksürük şurubu

gibi ürünlerde kullanılır.

Sorbitol

• Tazeliği muhafaza edici madde ve şekerlemelerin

yapımında yumuşatıcı olarak kullanılır

(Örn;badem ezmesi).

• Bu özellik diabetik gıda maddesi hazırlanmasında

önem taşır.

• Çok sayıda meyvede %5-10 oranında sorbitol

bulunur.

Şeker alkollerinin fazla tüketimi

Şeker alkollerinin fazla tüketimi hem diüretik

(idrar söktürücü) hem de laksatif (bağırsak

çalışmasını hızlandırıcı) etkiye sahiptir.

Bu nedenle diyabetik ya da

kalorisi azaltılmış ürünlerin

tüketimine dikkat edilmelidir

ŞEKER ALKOLÜ

Bir porsiyonda bulunan

Şeker alkolünün miktarına bakmaksızın ½’si

toplam karbonhidrat miktarından çıkarılır.

2. düzey

Alkol

Alkol kullanımı bir çok çevre tarafından yasaklanmış ya da

yaş sınırı getirilmiş, suistimallere açık bir alışkanlıktır.

Çocuklarda alkol kullanımı, davranış değişikliği bakımından

risk oluşturmaktadır.

Çocuğun ya da adolesanın yaşam tarzına göre alkol alımının

başlayabileceği öngörülen yaşlarda, beslenme eğitimlerinde

alkolle ilgili bilgilere yer verilmelidir.

Alkol

Alkollü içecekler (100ml)

Alkol oranı % Kcal Karbonhidrat (g)

Bira 4-5 42-45 3,8-5

Şarap 11 85 4,2

Votka 40 263 Eser

Viski 45 275 Eser

Rakı 45 335 0,5

Likör (nane) 30 356 36,5

• Diyabetlilerde fazla alkol alımı glukoneogenezi baskılar bu nedenle

tehlikelidir ve uzamış hipoglisemiye neden olabilir.

• Alkol alımından önce veya alkol ile birlikte mutlaka karbonhidrat

tüketilmeli, özellikle alkol alımı esnasında ya da sonrasında fiziksel aktivite

yapılacaksa insülin dozlarında mutlaka ayarlama yapmak gereklidir.

• Alkol alımı sonrası, gece yatmadan önce alınacak karbonhidrat içeren ara

öğünler, gece boyu ve takip eden gün öğle yemeğine kadar yapılacak

normalden daha sık kan şeker izlemi, gece (noktürnal) hipoglisemilerini

önlemek açısından önemlidir.

Alkol

Sık girilen

hipoglisemiler

basit şeker alımını

arttıracağından

obezite açısından

risk yaratır.

2. düzey

Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme

Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği

• Karbonhidrat: Şeker alkoller dahil olmak üzere insan

vücudunda metabolize olan tüm karbonhidratlar

• Lif: Yenilebilen bitkisel ve hayvansal maddelerin, insanların

sindirim sisteminde sindirilemeyen kısımları

• Şeker: Şeker alkoller dışındaki mono ve disakkaritler

• Tatlandırıcılar: Gıdalara tatlı bir lezzet sağlayan, şeker

dışındaki maddeleri

Etiket Üzerinde

a) Gıda maddesinin adı,

b) İçindekiler,

c) Net miktarı,

d) Üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği yer,

e) Son tüketim tarihi,

f) Parti numarası ve/veya seri numarası,

g) Üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı,

h) Orijin ülke,

ı) Gerektiğinde kullanım bilgisi ve/veya muhafaza şartları,

i) Hacmen %1.2 den fazla alkol içeren içeceklerde alkol miktarı,

Etiket Okuma

p) Şekerler ve/veya şeker alkoller ve/veya nişastalar beyan

edildiğinde bu beyan, karbonhidrat beyanının hemen

ardından belirtilmelidir.

t) Beslenme etiketlemesi kapsamında yer alan bilgiler tek bir

yüzde ve tablo formunda verilmelidir. Eğer etiket yüzeyi

müsait değilse, bilgiler lineer formda da verilebilir. Bu bilgiler

kolayca görülebilen bir yerde görünür ve silinmez şekilde

basılmalıdır

Etiket Okuma

Etiket Okuma

Besin etiketinde 100 gramındaki karbonhidrat varsa,

Tüketilen miktara göre oran-orantı yapılarak

karbonhidrat miktarı hesaplanır.

• 100 gramda 70 gram KH varsa,

• 80 gramda 56 gram KH vardır.

• 50 gramda 35 gram KH vardır.

• Diyabetli bireyin öğünde tüketeceği karbonhidrat miktarına göre insülin dozu

hesaplamayı öğretir.

• Yoğun insülin tedavisi ve CSII uygulayan diyabetli bireylerin bilmesi gereken

düzeydir.

• Diyabetli bireyin karbonhidrat bilgisi, hesap yapma becerisi, kan glukozu ile

karbonhidrat tüketimi ilişkisi değerlendirildikten sonra bu düzeye geçilir.

• İDF ve K/İ oranları belirlenir.

3. Aşama (İleri düzey)

Karbonhidrat saymada 2 formül kullanılır:

1. İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)

ya da

İnsülin Düzeltme Faktörü (İDF)

2. Karbonhidrat/İnsülin Oranı (K/İ)

İnsülin Duyarlılık Faktörü (İDF)

1 Ünite insülinin etkilediği ya

da düşürdüğü kan şekeri

miktarıdır.

İnsülin Duyarlılık Faktörü Nasıl Hesaplanır?

• Günlük toplam insülin dozu belirlenir

(TİD)

• Kısa etkili insülin için 1500

• Hızlı etkili insülin için 1800

sabit rakamları kullanılır.

Hızlı etkili insülin için

İDF = 1800:TİD (toplam insülin dozu)=….

Çıkan değer 1 ünite insülinin

etkilediği ya da düşürdüğü kan şekeri

miktarıdır.

Karbonhidrat/İnsülin Oranı(K/İ)

1 Ünite insülinin etkilediği karbonhidrat

miktarıdır.

Karbonhidrat/İnsülin

Oranı’nın

hesaplanmasında farklı

yöntemler kullanılabilir.

Karbonhidrat/İnsülin Oranı 1

K/İ = İDF x 0.33 = ....

Çıkan değer 1 ünite insülinin

etkilediği/kapsadığı karbonhidrat

miktarıdır.

Karbonhidrat/İnsülin oranı 2

• Hızlı etkili insülin kullananlarda 500

• Kısa etkili insülin kullananlarda 450

sabit rakamları kullanılarak ta

hesaplanabilir.

Hızlı etkili insülin için

K/İ = 500 : TİD = ....

Çıkan değer 1 ünite insülinin

etkilediği/kapsadığı karbonhidrat

miktarıdır.

Karbonhidrat/İnsülin oranı 3

1650 : TİD x 0.33 = ....................

Çıkan değer 1 ünite insülinin

etkilediği/kapsadığı karbonhidrat miktarıdır.

Karbonhidrat SayımınınAvantajları

• Değişim sistemlerine göre öğrenmesi daha kolaydır. (göreceli)

• Besin seçiminde çeşitlilik ve esneklik sağlayarak, çocuk ve adolesanların

psikolojik yönden olumlu etkilemektedir.

• Öğün planlaması, besinlerin karbonhidrat değerlerinin hesaplanmasıyla daha

kolaydır.

• Yüksek şeker içeren besinlerin (besin değeri az olan ve her zaman tüketilmesi

önerilmeyen) diğer karbonhidrat içeren besinler ile değiştirilmesi olanaklıdır.

• Teorik olarak daha iyi glisemik kontrol sağlanmaktadır .

Karbonhidrat SayımınınDezavantajları

• Daha fazla miktarda ve daha fazla sayıda öğün tüketilmesine neden olmaktadır.

• Yüksek enerji içeren besinlerin tüketimini arttırmaktadır.

• Yeterli ve dengeli beslenme alışkanlıklarının unutulmasına neden olabilir.

• Sıklıkla kan şekeri ölçülmesine gerek vardır.

• Sürekli olarak besin etiketi okumak ve besinleri tartmak gerekmektedir.

• Sık kayıt tutma zorunluluğu vardır.

• Yanlış uygulandığında hızlı ağırlık kazanımına neden olabilir.

Diyabetle Yaşam Hiçte

Zor Değil Dostum!

İletişimbeliuz@istanbul.edu.tr www.beyzaeliuz.com