KAZDAĞLARI ÇEVRE EĞİTİMİ KURSU

Kazdağları Bitkisel potansiyeli ve

Fitoterapide Kullanılabilirlik Üzerine Gözlemler

Prof. Dr. Ahmet GÖNÜZ

ÇOMÜ Fen – Ed. Fak. Biyoloji Bölümü

• Türkiye, bitkileri açısından, dünyada ılıman iklim kuşağındaki ülkelerin başında gelmektedir. Bu zenginliğin başlıca sebepleri şu şekilde belirtilebilir : İklim farklılıkları, topoğrafik çeşitlilikler, jeolojik ve jeomorfolojik çeşitlilikler, deniz, göl, akarsu gibi değişik su ortamı çeşitlilikleri, 0-5000 m’ler arasında değişen yükseklik farklılıkları, üç değişik bitki coğrafyası bölgesinin birleştiği bir yerde oluşu , Anadolu diagonalinin doğusu ve batısı arasında ekolojik farklılıklar bulunması ve bütün bu ekolojik çeşitliliğin floristik çeşitliliğe yansıması. Tohumlu bitkiler, Türkiye’de yetişen taksonları, bunların yayılış ve yetişme ortamları en iyi bilinen bitki grubudur. Bitkiler aleminin en gelişmiş grubu kabul edilirler. Türkiye’de yetişen tohumlu bitki türü sayısı, yaklaşık olarak 9500 cıvarındadır. Takson bazında bu sayı son yıllarda 11.000’e yaklaşmaktadır. Bu tür zenginliği, komşu ülkelerde bulunmadığı gibi, hiçbir Avrupa ülkesinde de yoktur. Bu zengin florada, yaklaşık 3000 cıvarında endemik tür bulunması ve ılıman kuşak ülkeleri arasında, endemik tür açısından zengin ülkelerinden biri olması, Türkiye’ye ayrı bir önem kazandırmaktadır. Türkiye florası içinde bütün tohumlu bitki gruplarına ait türler yaşamakta olup, bunlar ülkedeki flora ve vejetasyonun en önemli bitki grubunu meydana getirirler (Ekim ve Demirsoy 2005).

• Kazdağları kuzeybatı Anadolu’da Marmara ve Ege bölgelerinin doğal sınırını oluşturmaktadır. Ayrıca bu dağlar Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan flora bölgelerinin de kesişim alanında yer almaktadır En yüksek noktası 1774 m olan dağda büyük oranda paleozoik şistler yaygınken, zirve kısımlarında kristalize kalkerler bulunmaktadır. Alan öksin vejetasyon açısından tipik olup; dağı, parçalı bir yapıya kavuşturan vadi ve vadi yamaçlarında öksin yayılışlı vejetasyon tipi bulunmaktadır.Coğrafik pozisyonu sonucu farklı bir iklim tipine sahip olması ve paleocoğrafik evrimi dağın bitki çeşitliliğini arttıran en önemli faktörlerdendir. Yine coğrafik pozisyonu gereği kuzey ve doğu kısımlarında Avrupa-Sibirya elementleri yaygın iken, güney kısımlarında ve zirvede Akdeniz elementleri ve bitki örtüsü yaygındır (Özel ve Gemici, 2003).

• Fitocoğrafik pozisyonu nedeniyle Kazdağları Türkiye’nin bitki örtüsü açısından en önemli dağlarından biridir. Dağın değişik bölümlerinde mesofitik ve kserofitik karakterli bitkiler bir arada bulunmakta, bir çok tıbbi, aromatik ve süs bitkisinin yanında dağda, orman ve tarım açısından önemli gen kaynakları da yayılış göstermektedir (Özel ve Gemici, 2003).

• Adı geçen araştırıcılar tarafından Kazdağları’nda 101 familyaya ait 900 bitki taksonu bulunmuştur. Ayrıca Gemici ve Leblebici tarafından 1 adet yeni tür (Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici) kaydedilmiştir (Gemici ve Leblebici, 1995).

• Kazdağları endemik türleri arasında yerini alan Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici bitkisinin antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu ise ÇOMÜ araştırıcıları tarafından belirlenmiştir (Dulger ve Gonuz, 2005).

• Gerek insan sağlığı ve gerekse doğa ve çevre sağlığı, fitoterapinin gerekliliğini güçlendirmektedir. Bugün dünya nüfusunun çoğunluğu için bitkiler, en seçkin ilaç kaynaklarındandır. Büyük farmasötik firmalar, yeni lider yapılar için bir kaynak olarak yüksek bitkilere yeniden ilgi göstermektedirler (Çubukçu ve ark. 2002).

• Tıbbi bitkilerin tüketim alanları çok değişik endüstri kollarını kapsamaktadır. Başta ilaç sanayi olmak üzere, parfüm, kozmetik, sabun, ciklet, şeker ve daha bir çok sanayi kollarının ham maddesini oluşturmaktadır, özellikle baharat olarak tüketimi tüm dünyada yaygındır (Ceylan, 1995). Gelişmiş ülkelerde doğal kaynaklı ilaçların tüketimi, gelişmemiş ülkelere göre çok daha yüksek olduğundan bu ülkelerde tıbbi bitkilerin tüketimi de o oranda fazladır.

• Yüksek bitkilere yeniden ilgi göstermektedirler (Çubukçu ve ark. 2002).

• Tıbbi bitkilerin tüketim alanları çok değişik endüstri kollarını kapsamaktadır. Başta ilaç sanayi olmak üzere, parfüm, kozmetik, sabun, ciklet, şeker ve daha bir çok sanayi kollarının ham maddesini oluşturmaktadır, özellikle baharat olarak tüketimi tüm dünyada yaygındır (Ceylan, 1995). Gelişmiş ülkelerde doğal kaynaklı ilaçların tüketimi, gelişmemiş ülkelere göre çok daha yüksek olduğundan bu ülkelerde tıbbi bitkilerin tüketimi de o oranda fazladır.

• Son yıllarda tıbbi bitkilerin değerlerinin artmasının bir nedeni de hastalık yapan mikroorganizmaların sentetik maddelere dayanıklı yeni ırklar meydana getirmesindendir. Tıbbi bitkilerden yapılan preparatlar çok yönlü etkiye sahip olduklarından yeni ırklara karşı etkili olmaktadırlar. Bu sebeple son yıllarda bitkisel preparatlara dönüş yoğunluk kazanmıştır. Örnek olarak sıtmayı gösterebiliriz. Sıtmanın tedavisinde sentetik preparatlar (Atebrin) kullanılmakta ise de tropik bölgelerde yetişen Chichona ağacından elde edilen kinin hala büyük önem taşımaktadır (Ceylan, 1995).

• Keza Solgar adlı besin takviyeleri ve bitkiseller ile tedavi şirketi dış kaynaklı olup bir çok ürünü bitkilerden elde etmektedir (www.solgar.com.tr).

• Bir bitkinin yasal olarak terapide kullanılabilmesi için kodeksler (farmakope) ‘de kayıtlı olması gerekir. Kodeksler, ilaç ilkel maddelerinin özellikleri, hazırlanışı, sağlık muayenesi etken madde miktarı tayini, kullanılabilecek miktarı, saklanması ve diğer hususlarda bilgi veren, her ülkenin kendi gereksinimlerine göre hazırlanmış, resmi kitaplardır (Ceylan, 1995). Dünyada bir çok ülkelerin kodeksleri bulunmakta ve bu kodekslerde bir çok bitki kayıtlı durumdadır.

• Çizelge 1. Dünyada bazı önemli kodeksler ve bunlara kayıtlı tıbii bitkiler (Zperniek, Langhammer, Lüdcke, Lexikon der offizienellen Arzneupflanzen, 1984) (Almanca dilinde yazılı kodeksler) (Ceylan 1995).

• Günümüzde sentetik bileşiklerin bolluğuna rağmen, bitkisel droglar tedavi alanında ilginç yerlerini korumaktadırlar (Çubukçu, 1992). Kısaca “tıbbi bitkilerle tedavi “ anlamına gelmekte olan “Fitoterapi” terim olarak ilk kez Fransız hekim Henri LECLERC (1870-1955) tarafından kullanılmıştır. Hastalıkların, tedavi edici değere sahip taze veya kurutulmuş bitki kısımları (Drog) ya da bunlardan elde edilen ekstraksiyon ürünleri kullanılarak üretilen çay, damla, draje, kapsül, şurup, tablet ile tedavi edilmesi fitoterapi olarak değerlendirilmektedir.

• Kazdağları endemik türleri arasında yerini alan Hypericum kazdaghensis Gemici & Leblebici bitkisinin antibakteriyel aktiviteye sahip olduğu ise ÇOMÜ araştırıcıları tarafından belirlenmiştir (Dulger ve Gonuz, 2005).

• Günümüzde sentetik bileşiklerin bolluğuna rağmen, bitkisel droglar tedavi alanında ilginç yerlerini korumaktadırlar (Çubukçu, 1992). Kısaca “tıbbi bitkilerle tedavi “ anlamına gelmekte olan “Fitoterapi” terim olarak ilk kez Fransız hekim Henri LECLERC (1870-1955) tarafından kullanılmıştır. Hastalıkların, tedavi edici değere sahip taze veya kurutulmuş bitki kısımları (Drog) ya da bunlardan elde edilen ekstraksiyon ürünleri kullanılarak üretilen çay, damla, draje, kapsül, şurup, tablet ile tedavi edilmesi fitoterapi olarak değerlendirilmektedir.

• Gerek insan sağlığı ve gerekse doğa ve çevre sağlığı, fitoterapinin gerekliliğini güçlendirmektedir. Bugün dünya nüfusunun çoğunluğu için bitkiler, en seçkin ilaç kaynaklarındandır. Büyük farmasötik firmalar, yeni lider yapılar

Acacia Commiphora Manihot Strophanthus Achillea Convallaria Marrubium Strychnos Acokanthera Coperricia Marsdenia Styrax Aconitum Coriandrum Melaleuca Syzgium Acorus Corynebacterium Melisa Tanacetum Adonis Crataegus Mentha Taraxacum Agrimonia Crocus Meryanthes Teucrium Agropyron Curcuma Mycobacterium Theobroma Aloe Cymbopogon Myristica Thymus Alpinia Datura Myroxylon Tilia Althaea Digitalis Olea Trigonella Ammi Dioscorea Ononis Triticum Andira Dolichos Origanum Tussilago Angelica Drosera Ortosiphon Urginea Arachis Dryopteris Oryza Vaccinium Arctostaphylos Duboisia Panax Valeriana Areca Echinacea Papaver Vanilla Aristolochia Ephedra Passiflora Veratrum Arnica Equisetum Pausinystalia Verbascum Artemisia (Abrotanum) Erythroxylon Penicillum Vibric Artemisia (Wermut) Eucalyptus Peumus Viola Ascophyllum Fagopyrum Phsostigma Vitex Aspergillus Fagus (Kreosot) Picea Vitis Astragalus Fagus (Teer) Pilocarpus Zea Atropa Fagus Kolzkohle) Pimpinella (Anis) Zingiber Bacillus (Milzbrand-Impfstoff)

Ficus Pimpinella (Bibernellwurzel)

Bacillus (Tylothricin) Foeniculum Pinus (Terpentinol) Bacillus (Polymyxin-B-Sulfat)

Frangula Pinus (Latschenöl)

Beta Fraxinus Pinus (Colophonium) Betula (Blatt) Fucus Pinus (Teer) Betula (Teer) Gelidium und andere Piper Betula (Holzkohle) Rhodophyta Pistacia Bordetella Gentiana Plantago(Spitzwegerich

)

Brassica (Senfsame) Gigartina Plantago (Flohsame) Brassica (Rapsöl) Glycine Podophyllum Bryonia Glycirrhiza Polygala Calendula Gossypium Polygonum Camellia Guaiacum Potentilla Candida (Trockenhefe) Gypsophila Primula Candida (Zitronensaure) Hamamelis Prunus (Kirschsirup) Capsicum Hedera Prunus (Mandel) Carum Helichrysum Prunus (Kirschlorbeer) Cassia Herniaria Quercus (Gallapfel) Centaurea Hibiscus Quercus (Eichenrinde) Centaurium Humulus Quillaja Caphaelis Hyoscyamus Rauwolfia

• Çizelge 2. 1948 Türk Kodekslerinde Kayıtlı Olan Bitkiler

A - B

• Acacia catechu (Mimosaceae) Kateşu ağacı, Kaşu.• Acacia senegal (“ ) Arabistan zamkı ağacı• Aconitum napellus (Ranunculaceae) Kaplanboğan• Adianthum capillus-veneris (Adianthaceae) Baldırıkara• Agropyron repens (Gramineae) Ayrık otu (Elymus

repens)• Aloe ferox (Liliaceae) Sarısabır• Althaea officinalis (Malvaceae) Hatmi• Anthemis nobilis (Compositae) Alman papatyası, rumi

papatya• Archangelica officinalis (Umbelliferae)Melekotu• Arctostaphylos uva-ursi (Ericaceae) Ayı üzümü• Arnica montana (Compositae) Arnika• Artemisia absinthium (Compositae) Pelin• Astragalus türleri (Papillionaceae) Geven• Atropa belladona (Solanaceae) Güzel avrat otu• Betula pubescens (Betulaceae) Huş ağacı Kodeks’te

kayın ağacı.• Betula verrucosa (Betulaceae) Huş “ “ “

“• Brassica nigra (Cruciferae) Siyah hardal, kara hardal

• Capsicum annuum (Solanaceae) Biber• Cassia acutifolia (Caesalpiniaceae) Sinameki• Cassia angustifolia (Caesalpiniaceae) Sinameki• Cetraria islandica (Lichenes) İzlanda likeni• Chenopodium ünthelmintticum (Chenopodiaceae)

Kenopod• Cinchona succirubra (Rubiaceae) kına kına• Cinnamomum camphora (Lauraceae) Kafur ağaci• Cinnamomum cassia (Lauraceae) Çin tarçın ağacı• Cinnamomum ceylanicum (Lauraceae) Seylan tarçın

ağacı• Citrus aurantium (Rutaceae) Portakal ağacı (C.

Sinensis)• Citrus aurantium var. amara (Rutaceae) Turunç (C.

Aurantium)• Citrus aurantium var. bergamia (Rutaceae) Bergamot

ağacı (C. Bergamia) • Citrus medica (Rutaceae) Limon ağacı (C. Limonum)• Claviceps purpurea (Pyrenomicetales) Çavdar

mahmuzu mantarı• Cola vera (Sterculiaceae) Kola ağacı• Colchicum autumnale (Liliaceae) Çiğdem• Commiphora molmol (Burseraceae) Mira ağacı• Convolvulus scammonia (Convolvulaceae) Mahmude• Copaifera jacquinii (Caesalpiniaceae) Kopahu ağacı• Coriandrium sativum (Umbelliferae) Kişniş• Crataegus monogyna (Rosaceae) Alıç• Crocus sativus (Iridaceae) Safran• Croton tiglium (Euphorbiaceae) Kroton

-C-

D – E – F• Datura sramonium (Solanaceae) Tatula• Digitalis purpurea ((Scrophulariaceae) Yüksük

otuı• Dipterocarpacewae familyası ağaçları Damar

ağaçları• Dryopteris filix-mas (Aspidiaceae) Erkek eğrelti• Elattaria cardamomum (Zingiberaceae) Kakule• Erythroxylon coca (Erythroxylaceae) Koka

ağacı• Eucalyptus globulus (Myrtaceae) Sıtma ağacı,

ökaliptüs• Eucalytus türleri (Myrtaceae) sıtma ağacı• Euphorbia resinifera (Euphorbiaceae) Ferbiyun• Exogonium purga (Convolvulaceae) Calapa• Foeniculum vulgare (Umbelliferae) Rezene• Fraxinus ornus (Oleaceae) Dişbudak

G – H – I• Garcinia hanbury (Guttiferae) Gutti ağacı• Gelidium amansii (Gelidiales) Agar yosunu• Gentiana lutea (Gentianaceae) Centiyane• Gentiana pannonica (Gentianaceae)

Centiyane• Gentiana punctata (Gentianaceae) Centiyane• Gentiana purpurea (Gentianaceae) Centiyane• Glycirrhiza glabra (Papilionaceae) Meyan• Gossypium (Malvaceae) Pamuk• Hagenia abysinica (Rosaceae) Hagenia, koso

ağacı• Hamamelis virginiana (Hamamelidaceae)

Hamamelis, cadı fındığı• Hydnocarpus kurzii (Flacourtiaceae) Şolmugra

ağacı• Hydrastis canadensis (Ranunculaceae)

Hidrastis• Hyoscyamus niger (Solanaceae) Banotu,

karabanotu• Illicium verum (Magnoliaceae) Yıldız anasonu• Iris florentina (Iridaceae) Iris, süsen• Iris pallida (Iridaceae) Iris, süsen

J – L – M• Jambosa caryophyllus (Myrtaceae) Karanfil ağacı• Jatrorhiza palmata (Menispermaceae) Kolombo

kalumbe • Juniperus communis (Cupressaceae) Adi ardıç• Juniperus oxycedrus (Cupressaceae) Katran ardıcı• Krameria triandra (Caesalpiniaceae) Ratanya• Larix sibirica (Pinaceae) Sibirya melezi• Lavandula spica (Labiatae) Lavanta• Linum usitatissimum (Linaceae) Keten• Liquidamber orientalis (Hamamelidaceae) Sığala ağacı• Lobelis inflata (Lobeliaceae) Lobelya• Lycopodium clavatum (Lycopodiaceae) Kurt pençesi,

kibrit otu• Malva silvestris (Malvaceae) Ebegümci• Marsdenia condurago (Asclepiadaceae) Kondurago• Matricaria chamomilla (Compositae) Mayıs papatyası,

adi papatya• Melaleuca viridiflora (Myrtaceae) Niauli ağacı• Melisa officinalis (Labiatae) Melisa, oğulotu• Mentha piperita (Labiatae) Nane• Myristicaceae, Hindistan cevizi• Myroxylon balsamum (Papillionceae) Tolu balsamı

ağacı• Myroxylon pereira (Papillionceae) Peru balsamı ağacı

O – P

• Olea europaea (Oleaceae)Zeytin• Orchidaceae türleri, Salep• Oryza sativa (Gramineae) Pirinç• Palaquium türleri (Sapotaceae)

Gutaperka ağacı• Papaver rhoeas (Papaveraceae)

Gelincik• Papaver somniferum (papaveraceae)

Haşhaş• Peumus boldus (Monimiaceae) Boldo

ağacı• Picrasma excelsa (Simaroubaceae)

Pikrasma, acı ağaç• Pilocarpus jaborandi (Rutaceae)

Jaborandi ağacı, pilokarpus• Pilocarpus pennatifolius (Rutaceae)

Pilokarpus

P - Q• Pimpinella anisum (Umbelliferae)

Anason• Pinus türleri (Pinaceae) Çam• Pinus maritima (Pinaceae) Sahil çamı• Pinus sylvestris (Pinaceae) Sarı çam• Piper cubeba (Piperaceae) Kübabe• Piper nigrum (Piperaceae) Kara biber• Pistacia lentiscus (Anacaediaceae)

Sakız ağacı• Podophyllum peltatum (Berberidaceae)

Podofillum)• Polygala senega (Polygalaceae)

Poligala• Populus balsamifera (Salicaceae) Kara

kayak• Prunus amygdalus (Rosaceae) Badem• Prunus laurocerasus (Rosaceae) Taflan • Punica granatum (Punicaceae) Nar• Quassia amara (Simaraubaceae)

Kuasya ağacı, acı ağaç

R – S• Rhamnus cathartica (Rhamnaceae) Ak diken,

cehri ağacı• Rhamnus purshiana (Rhamnaceae) Kaskara

sagrada ağacı• Rheum palmatum (Polygonaceae) Ravent• Rosa damascena (Rosaceae) Gül, Isparta

gülü• Rosmarinus officinalis (Labiatae) Biberiye• Sabadilla officinarum (Liliaceae) Bitotu• Salvia officinalis (Labiatae) Adaçayı• Sambucus nigra (Caprifoliaceae) Mürver ağacı• Santalum album (Santalaceae) Santal ağacı• Sesamum indicum (Pedaliaceae) Susam• Smilax unitilis (Liliaceae) Saparna• Solanum nigrum (Solanaceae) Tilki üzümü• Strophanthus gratus (Apocynaceae)

Strofantus• Strychnos nux-vomica (Loganiaceae)

Kargabüken ağacı, Striknos• Styrax benzoides (Styracaceae) Asilbend

ağacı• Styrax tonkinensis (Styracaceae) Asilbend

ağacı

T – U – V – Z

• Tamarindus indica (Caesalpiniaceae) Demirhindi ağacı

• Theobroma cacao (Sterculiaceae) Kakao ağacı

• Thymus serpyllum (Labiatae) Kekik• Thymus vulgaris (Labiatae) Kekik• Tilia cordata (Tiliaceae) Ihlamur ağacı• Tilia platypyllos (Tiliaceae) Ihlamur ağacı• Triticum sativum (Gramineae) Buğday• Tussilago farfara (Compositae) Öksürük otu• Uragoga ipecacuanha (Rubiaceae) İpeka• Urginea maritima (Liliaceae) Adasoğanı• Vanilla planifolia (Orchidaceae) Vanilya• Valeriana officinalis (Valerianaceae) Kedi otu• Verbascum phlomoides (Scrophulariaceae)

Sığırkuyruğu • Verbascum thapsiforme (Scrophulariaceae)

Sığır kuyruğu• Viburnum prunifolium (Caprifoliaceae)

Viburnum• Viola tricolor (Violaceae) Hercai menekşe• Zea mays (Gramineae) Mısır.

• Dünya ülkelerinden bazılarının kodekslerinde (1984) ve Türkiye 1948 kodekslerinde yer alan bitkiler karşılaştırıldığında; Yurt dışı kodekslerde genelde 216 drog bulunurken, Türkiye 1948 kodekslerinde yer alan drog sayısı 145’tir.

• Bu droglardan 81 adedi hem dünya ülkelerinin, hem de Türkiye kodekslerinin içeriğinde yer almaktadır.

• Kaldı ki dünya ülkeleri kodekslerinde bulunup, bizim ülkemizde bulunduğu halde, yine bizim kodekslerimizde yer alamayan drog bitkiler de mevcuttur. Bunlar;

• Achillea Quercus, (Quercus türleri=Meşe türleri,

• Adonis, Adonis flammea=Kan damlası) Rauwolfia, (Rauwolfia serpentina=???) • Arachis, Arachis hypogea=Yer fıstığı) Rhus, (Rhus coriaria=Sumak) • Aristolochia, (Loğusa otu) Ricinus, (Ricinus communis= Hintyağı) • Ephedra, Rosa, (Rosa canina=Kuşburnu)• Equisetum, (Atkuyruğu) Rubia, Rubia tinctorum=???)• Marrubium, Rubus, (Rubus idaeus=Böğürtlen)• Melisa, (Oğul otu) Vitex, (Vitex agnus-castus=Hayıt)• Mentha, Mentha türleri=Nane) Vitis, (Vitis vinifera=Asma,üzüm)• Origanum,• Tanacetum,• Taraxacum,• Teucrium,• Trigonella,• Vaccinium,• Veratrum,• Bryonia,

Calendula,

• Capsicum, (Capsicum annuum=Biber)• Centaurea, (Peygamber çiçeği)• Ceratonia, (Ceratonia siliqua=Keçi boynuzu)• Chelidonium,• Fagus, (Fagus orientalis=Kayın)• Ficus, (Ficus carica=İncir)• Frangula,• Fraxinus, (Dışbudak)• Gypsophyla, (Çöven)• Hedera, (Hedera helix=Duvar sarmaşığı)• Helichrysum,• Herniaria,• Hibiscus, (Bamya)• Humulus, (Humulus lupulus=Şerbetçi otu)• Hyoscyamus, (Ban otu)• Laburnum,• Laurus, (Laurus nobilis=defne) • Malus, (Malus = Elma• Plantago, (Plantago lanceolatum=Sinirli ot)• Podophyllum,• Poligala,• Polygonum,• Potentilla, • Primula, (Primula arvensis=Çuha çiçeği)• Prunus, (Prunus domestica=Erik

Bir de Kazdağlarında yayılış gösteren bitkilere

bakalım;

• Kazdağlarının zieveleri çevresinde

endemik özellikte olan,• Allium phrygium• Armeria trojana• Asperula sintenisii• Astragalus idae• Digitalis trojana• Festuca ustulata• Hieracium idae• Hypericum kazdaghensis• Jasione idaea• Sideritis trojana• Saxifraga sancta gibi bitkiler yer

almakta ve bu durum kazdağlarının önemini arttırmaktadır (Özel ve Gemici, 2003)

• Kızılçam (Pinus brutia) ile birlikte dağın güney yamaçlarında aşağıdaki çalı türleri görülmektedir,

• Pistacia terebinthus• Quercus coccifera• Phillyrea latifolia• Rhus coriaria• Anaggyris foetida• Cercis siliquastrum• Laurus nobilis• Cistus creticus• Osyris alba• Olea europaea• Arbutus unedo• Arbutus andrachne• Styrax officinalis• Coridothymus capitatus• Lavandula stoechas• Erica arborea• Jasminum fruticans• Prunus divaricata• Prunus spinosa

• Bu çalılar 0-500 m’ler arasında bulunmaktadır.Batı ve kuzey batı kesimlerde;

• Phillyrea latifolia• Quercus infectoria• Juniperus oxycedrus• Paliurus spina-christi• Quercus cerris gibi çalılar baskındır.• Kazdağlarında en geniş yayılışlı orman ağacı

Pinus nigra ssp. Pallasiana (Karaçam) üyeleridir.

• Karaçamın tahrip olduğu sahalarda,• Quercus cerris var. Cerris• Q. frainetto gibi meşe üyeleri vardır.• Karaçamın birlikte bulunduğu ağaç ve çalı

türleri aşağıdaqki gibidir;• Quercus cerris var. cerris• Q. frainetto• Q. petraea subsp. İberica

• Fagus orientalis• Castanea sativa• Carpinus betulus• Tilia argentea• Populus tremula• Corylus avellana• Sorbus aucuparia• Crataegus monogyna• Prunus divaricata• Juniperus foetidissima• Vaccinium myrtillus• Cornus mas• Adenocarpus complicatus• Genista lydia• Chamaecytisus eriocarpus• Salix pedicellata • Acer platanaoides• Acer hyrcanum ssp. Keckianum• Rubus canescens• Platanus orientalis• Sorbus torminalis

• Güney ve batıya açık alanlarda ise alt floraya aşağıdaki türler katılmaktadır.

• Phillyrea latifolia• Arbutus andrachne• Arbutus unedo • Erica manipuliflora• Pistacia terebinthus• Lonicera etrusca• Styrax officinalis• Cistus creticus• Juniperus communis ssp. Nana• Kazdağı göknarı (Abies

nordmanniana ssp. Equi-trojani) Kazdağlarına özgü bir endemiktir.

• Göknar başlıca aşağıdaki ağaç ve çalı türleri ile karışık olarak bulunmaktadır.

• Pinus nigra ssp. Pallasiana• Fagus orientalis• Carpinus betulus• Castanea sativa• Sorbus aucuparia• Acer platanoides• Acer campestre• Populus tremula• Quercus cerris• Q. petraea ssp. İberica• Q. frainetto• Sorbus umbellata• Pyrola chlorantha• Pyrola minor• Crataegus monogyna

• Kayın (Fagus orientalis) ormanları, çoğunlukla aşağıdaki ağaç ve çalılar ile karışık halde bulunmaktadır.

• Abies nordmanniana ssp. equi-trojani• Pinus nigra ssp. pallasiana• Castanea sativa• Carpinus betulus• Acer platanoides• Quercus cerris var. cerris• Taxus baccata• Tilia argentea• Populus tremula• Sorbus domestica• Hedera helix• Platanus orientalis• Corylus avellana• Quercus frainetto• Sambucus nigra• Rubus caesius• Rhododendron flavum

• Phyllitis scolopendrium• Blechnum spicant• Sanicula europaea• Atropa belladona• Cardamine bulbifera• Astragalus glycophylloides• Primula vulgaris• Circea lutetiana• Kestane (Castanea sativa)

ormanları, aşağıdaki türler ile karışık halde bulunmaktadır,

• Pinus nigra• Fagus orientalis• Abies nordmanniana ssp. equi-

trojani• Sorbus torminalis

• Alnus glutinosa• Quercus petraea• Quercus cerris• Quercus frainetto• Carpinus betulus• Corylus avellana• Chamaecytisus hirsutus• Hedera helix• Veronica chamaedrys• Luzula forsteri• Pteridium aquilinum• Brachypodium sylvaticum• Euphorbia amygdaloides• Viola odorata• Galium verum.• Gürgen (Carpinus betulus)

ormanları, aşağıdaki ağaç ve çalılarla karışık olarak görülmektedir,

• Corylus avellana• Taxus baccata• Quercus cerris var. cerris• Cornus mas• Sorbus aucuparia• Euonymus latifolius• Malus sylvestris• Prunus divaricata• Castanea sativa• Rosa canina• Fagus orientalis• Tilia argentea• Ilex aquifolium• Ulmus glabra• Meşe (Quercus) ormanları, • Quercus cerris var. cerris• Quercus frainetto• Quercus petraea ssp. iberica

taksonlarından oluşmaktadır.

• Çalı vejetasyonu,• Phyllirea latifolia (Ayvacık-Pırnar

dağı tamamen kaplı)• Quercus infectoria ssp. boissieri• Prunus divaricata• Jasminum fruticans• Osyris alba• Amygdalus webbii • Cistus creticus• Juniperus oxycedrus ssp.

oxycedrus• Ruscus aculeatus• Asparagus acutifolius• Paliurus spina-christi• Pistacia terebinthus var.

terebinthus

• Olea europaea• Anthyllis hermannii• Ligustrum vulgare (Balya civarı)• Prunus divaricata subsp. Divaricata

toplulukları, birlikte bulunduğu türlerden bazıları aşağıdaki gibidir,

• Pinus nigra• Quercus cerris• Rosa canina• Crataegus monogyna• Rubus sanctus• Alyssum symirnaeum• Centaurea cyanus• Poa bulbosa Tulipa orphanidea• Salvia fruticosa• Carex divulsa • Lamium cariense

• Silene vulgaris• Viola tricolor• Pteridium aquilinum• Veronica chamaedrys• Anthemis cretica• Prunella vulgaris• Myosotis stricta• Doronicum orientale• Yüksek dağ step bölgesinde

(Sarıkız tepe, Babatepe)• Juniperus communis ssp. nana• Astragalus adaea

• Biyolojik çeşitlilik açısından Kazdağlarının önemi

• Yaklaşık 900 civarında vasküler bitki taksonu bulunan (Gemici ve ark. 1993) Kazdağları’nda gerek coğrafik pozisyonu, gerekse jeomorfolojik yapısı nedeniyle özgün bir floristijk yapı görülmektedir. % 9 oranında özgün endemik ve nadir türler önemli bir yer kaplamaktadır. Endemik ve nadir türleri şöyle sıralayabiliriz.

• Abies nordmanniana subsp. Equi-trojani

• Acer hyrcanum var. keckianum• Achillea frasii var. troiana• Achillea nobilis subsp. Spylea• Alchemilla hirsutiflora• Allium kurtzianum• Allium phrygium• Alyssum erosulum• Aemeria trojana• Asperula sintenisii• Astragalus idea• Asyneuma rigidum subsp.

sibthorpianum• Asyneuma virgatum subsp.

cichoriiforme• Bromus spyleus• Campanula lyrata subsp. lyrata

• Carduus nutans subsp. falcata-incurvus

• Carduus nutans subsp. trojana• Carex divulsa subsp. coryogine• Centaurea odyssei• Centaurea olympica• Cirsium steirolepis• Crocus candidus• Crocus gargaricus• Delphinium fissum subsp.

anatolicum• Dianthus anatolicus• Dianthus erinaceus subsp. alpinus• Digitalis trojana

• Ferulago macrosciadia• Festuca ustulata• Frittilaria bithynicia• Galium trojanum• Heracleum platytaenium• Hesperis teophrastii subsp.

sintenisii• Hieracium idea• Hieracium scamandris• Peucedanum arenarium subsp.

urbani• Picris olympica• Pimpinella tragium subsp.

lithophila• Pterocephalus pinardii

• Hieracium leuchotecum• Hieracium marmoricola• Hieracium phaeocchristum• Hypericum kazdaghensis• Iris kerneriana• Jasione idaea• Jurinea cadmea• Linum boissieri• Minuartia anatolica var. anatolica• Minuartia erythrosepala subsp.

erythrosepala• Minuartia juressi subsp. asiatica• Muscari bourgaei• Muscari latifolium• Papaver strictum• Paronychia chionaea

• Saponaria chlorifolia• Saxifraga sancta• Scrophularia depauperata• Scrophularia floribunda• Secale cereale var. ancestrale• Sedum lydium• Senecio castagneanus• Sideritis trojana • Silene balanthoides• Silene sipylea• Stachys tmolea• Symphytium anatolicum• Thymus pulvinatus• Thymus spyleus subsp. spyleus var. spyleus• Thymus zygioides var. lycaonicus• Trifolium caudatum• Verbascum scamandri• Verbascum vacillans• Veronica elmaliensis• Verbascum vacillans• Veronica elmaliensis

Ekonomik önemi olan geofitler ise şöyledir;

• Allium guttatum• Allium kurtzianum• Allium phrygium• Anemone blanda• Anemone coronaria• Colchicum bivonae• Colchicum boissierii• Colchicum variegatum• Crocus biflorus• Crocus candidus• Crocus chrysantus • Crocus gargaricus• Crocus pallasii subsp. pallasii• Crocus pulchellus• Cyclamen hederifolium

• Fritillaria bithynica

• Galanthus elvesii

• Iris kerneriana

• Iris suaveolens

• Muscari latifolium

• Nectaroscardum siculum

• Orchis provincialis

• Orchis spitzelii

• Peucedanum arenarium subsp. urbani• Picris olympica• Pimpinella tragium subsp. lithophila• Pterocephalus pinardii • Saponaria chlorifolia• Saxifraga sancta• Scrophularia depauperata• Scrophularia floribunda• Secale cereale var. ancestrale• Sedum lydium• Senecio castagneanus• Sideritis trojana • Silene balanthoides• Silene sipylea• Stachys tmolea• Symphytium anatolicum• Thymus pulvinatus• Thymus spyleus subsp. spyleus var. spyleus• Thymus zygioides var. lycaonicus• Trifolium caudatum• Verbascum scamandri• Verbascum vacillans• Veronica elmaliensis

• Colchicum bivonae• Colchicum boissierii• Colchicum variegatum• Crocus biflorus• Crocus candidus• Crocus chrysantus • Crocus gargaricus• Crocus pallasii subsp. pallasii• Crocus pulchellus• Cyclamen hederifolium• Fritillaria bithynica• Galanthus elvesii• Iris kerneriana• Iris suaveolens• Muscari latifolium• Nectaroscardum siculum• Orchis provincialis• Orchis spitzelii

Yine ekonomik önemi olan diğer türler ise şöyledir

• Armeria trojana• Atropa belladona• Aurinia saxatilis• D. trojana• Dianthus erinaceus• Digitalis ferruginea• Euonymus• Latifolius ssp. latifolius• Humulus lupulus• Melisa officinalis subsp. altissima• Micromeria juliana• Origanum onites• Origanum vulgare subsp. hirtum• Ruscus hypoglossum• Salvia frutucosa• Saxifraga sancta• Sideritis trojana • Stachys tmolea.• Scilla bifolia• Tulipa agenensis• Tulipa orphanidea• Tulipa sylvestris

• Dünya kodekslerinden örnekler içeren bitki listesi ile kazdağları bitki listesi karşılaştırıldığında; Dünya kodekslerinde yer alan droglardan 25 adedinin kazdağlarında doğal olarak yetiştiği, ayrıca dünya listelerinde yer almayan bir çok tıbbi bitkinin de kazdağlarında bulunduğu görülmektedir.

• Türkiye (1948) kodeksleri ile kazdağları bitkileri karşılaştırıldığında ise; yaklaşık 30 adet taksonun ortak bulunduğu görülmektedir.

•

• Diğer yandan Dünya pazarlarında kullanım alanları, tüketim miktarları ve fiyatları yıldan yıla artmakta olan Uçucu (eterik) yağ içeren bitki listelerine bakıldığında ise durum şöyledir:

• Doğada yetişen 300’e yakın bitki familyasından 1/3’ü uçucu yağ içermektedir. Uçucu yağlar, bitkilerden veya bitkisel droglardan çeşitli yöntemlerle elde edilen, oda sıcaklığında sıvı halde olan kolaylıkla kristalleşebilen, uçucu, kuvvetli kokulu ve su buharı ile sürüklenebilen yağımsı karışımlardır (Ceylan, 1997).

• Uçucu yağ taşıyan bitkiler, daha çok sıcak iklim bölgelerinde yetişmektedirler. Ülkemizi de içine alan Akdeniz bölgesi ise uçucu yağ taşıyan bitkiler bakımından en zengin bölgelerden birisini oluşturmaktadır Ceylan, 1997).

• Dünyada uçucu yağ üretimi bir çok ülkede yapılmaktadır. Bugün ticari amaçla üretimi yapılan uçucu yağ bitkilerinin sayısı 40’ı geçmektedir (Ceylan, 1997).

Uçucu Yağlar Bitkilerin Latince Adı Yıllık Ort. Üretim (Ton/Yıl)

Adaçayı Salvia sclarea 100

Anason Pimpinella anisumIllicium verum

40-5060-70

Bergamot Citrus bergamia 175-225

Biber Piper nigrum Tohum

Defne Pimenta racemosaLaurus nobilis

40-451-2

Fesleğen, Reyhan Ocimum basilicum varieties 10-12

Gül Rosa damascenaRosa centifolia

15-25

Itır, Pelargonium graveolens 300

Sardunya Pelargonium redula

Kakule Elettaria cardamomum 10-20

Karanfil Syzgium aromaticum (Syn: Eugenia caryophyllus)

2000

Kekik Thymus vulgarisThymus zygioides

20-30

Kimyon Carum carvi 10-30

Karaman Cuminum cyminum Tohum

Kişniş Coriandrum sativum 20-40

Küçük Hindistan cevizi Myristica fragrans 120-130

Lavanta Lavandula officinalis 200

Tablo: * Dünyada Üretilen Başlıca Uçucu Yağlar.

Lavanta, başak Lavandula spica (Syn: L. latifolia)

50

Lavandin Lavandula ssp. hylorid 750

Limon Citrus limon 2000-2500

Limon Citrus aurantifolia 900

Misket Swingle C. latifolia

Nane Mentha piperitaM. arvensis, M. spicata

6000-8000

Ökaliptus Eucalyptus globulusE. citridora, E. divas

1600-1750

Portakal Citrus aurantium subsp. amara, C. sinensis

15000

Portakal çiçeği Citrus aurantium C. 2

Rezene Foeniculum vulgare var. vulgare, F. Vulgare var. dulce

10-20

Sandal ağacı Saltalum album 250-350

Sarımsak Allium sativum 2-3

Sedir ağacı Juniperus mexicana, j. Virginia, j. procera

700-1400

Soğan Allium cepa 5 tondan az

Tarçın Cinnamon: C. VerumCassia: C. cassia

100140-150

Vetiver Vetiveria zizanioidea 245-265

Yasemin Jasminum officinale 12-15

Yeni Bahar Pimento dioica 35-50

Ylang-Ylang Cananga odorata spp. 120-130

Zencefil Zingiber officinale 30

Tablo: * Dünyada Üretilen Başlıca Uçucu Yağlar.

Uçucu yağ Miktar (kg)

Değer 1000 ABD $

Ülkeler

Limon yağı 61 24.0 Fransa, Irak, Japonya

Portakal yağı

11845 13.4 İsviçre, Irak

Nane yağı 23 0.8 İsviçre

Yasemin yağı

20 27.0 Fransa

Kekik yağı 374 14.8 Fransa, Almanya, ABD

Diğer uçucu yağlar

5300 25.6 Fransa, Almanya, Hollanda

Tablo: Türkiye’nin Gülyağı Dışındaki Uçucu Yağ İhracatı (1985) (Ceylan, 1997).

Madde 1985Miktar

1985Değer

1986Miktar

1986Değer

Stronel-terpeni alınmamış 42114 200.3 59379 302.9

Limon yağıTerpeni alınmamış

Mandalin yağıTerpeni alınmamış

Bergamut yağıTerpeni alınmamış

Diğer Turunç yağ. Terpeni alınmamış

Ylang-Ylang

Karanfil yağı

Itır çiçeği yağı

Nane yağı

Yasemin yağı

Ökaliptüs yağı

Kekik yağı

Lavanta yağı

Diğer uçucu yağ.Terpeni alınmışStronel

terpeni alınmışLimon yağı Terpeni ithalat

alınmışPortakal yağıTerpeni

alınmışDiğ.TurunçgillerTerpeni

alınmışRezinoitlerUçan yağların

yoğunlaştırılmış çözeltileriUçan yağların

terpenli yan ürünleriToplam

• *Türkiye florası tıbbi bitkilere bakımından çok zengindir. Bu zenginliğin denemi Asya ve Avrupa kıtaları üzerinde bulunan yurdumuzun iklimsel bakımdan çok büyük farklılıklar göstermesinden kaynaklanmaktadır. Bitki tür sayısının fazla olması Yurdumuzun üç floristik bölgenin birleştiği bir yerde bulunmasından kaynaklanmaktadır. Bunlar Avrupa-Sibirya bölgesi, Akdeniz bölgesi ve İran-Turan bölgesidir. Kazdağları bu bölgelerin her birisine özgü bitki türlerinden bazılarını içermektedir.

• Bir çoğu ülkemize has olan canlı türlerinin ve onlardaki zengin gen kaynaklarının kaybolmaması için sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir.

• Günümüz biyoteknoloji ve genetik mühendisliği çalışmaları, doğanın bize cömertçe bağışladığı milyonlarca çeşit genin ancak çok küçük bir oranını yeniden düzenleyebilecek kapasiteye sahiptir.

• Şu an süregelen doğal biyolojik sistem içerisine yeni bir genin ilave edilebilmesi, hem çok pahalıya mal olmakta, hem çevre sağlığı açısından riskler taşımakta ve hem de sonuçlarının getirebileceği zararlar tahmin edilememektedir.

• İnsanoğlunun gerek organik ve gerekse sosyal yapısı doğaya yönelik düzenlenmiştir. Herhangi bir ekosistemin, örneğin Kazdağlarının iç kısımlarına doğru girilmeye başlandığında; çeşitli renklerde kuşlar, otlar, çalılar, ağaçlar, böğürtlenler, dağ çilekleri, çekici renklerde çiçekler ve bu çiçeklerin etrafında vızıldayan böcek ve arılar görürüz. Bitkiler ve çiçekleri bu ortamda birincil üreticiler olarak önce çevrelerindeki canlılara besin olarak yaprakları, bal özleri ve çiçek tozları ile katkıda bulunurlar, ikincil olarak biz insanoğluna bal özlerini arılar yoluyla besin olarak sunmakta ve çeşitli dal yaprak çiçek kısımları ile sağlık problemlerimize çözüm vermektedirler.

• Bitkiler, insanoğlunun kültür gelişimine paralel olarak yayılış göstermişlerdir. Keza insanoğlunun medeniyete ulaşmasında da etkili olmuşlardır. Günümüzde bile henüz insanoğlunun birincil gıdası, bitkilerin ürettiği nişasta oluşturmaktadır.

• Bitkisel yağların önemi : Beslenme ve sabunculukta başrol zeytinyağı ile pamuk yağına düşmektedir. Ayçiçek yağı da son yıllarda raflarda soya yağı ile birlikta yerini almıştır.

• Yağlar, tuz ürünlerini ne kadar fazla absorbe ederlerse o derece kaliteli sabunlar imal edilmektedir. Keten, kolza, susam, badem ve soya bitkisinden elde edilen yağlar sanayi alanında çok önemli rol oynamaktadırlar. Batı ve güney anadolunun sahil kesimlerinde bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilen Ricinus communis (hint yağı bitkisi) yağı da ekonomik kullanıma sahiptir. Zehirli maddeleri süzüldükten sonra ; teknoloji de jet yakıtı olarak, eczacılıkta ise müshil olarak kullanılmaktadır. Keza kozmetik ve parfümeride saç güçlendirici olarak yerini almıştır. Dalamanda % 45-55 oranında sabit yağ içeren bir türü üretilmektedir (Öztürk ve Pirdal 1990).

• Keten tohumundan elde edilen yağ ise yapısındaki linoleik asit nedeniyle F vitamini olarak bazı deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan pomadların yapısında yer alır (Öztürk ve Pirdal, 1990).

• Sitrik asit genelde limon asiti olarak bilinen genel bir bitki asididir. Piyasada limon suyu yada limon tozu adı altında gıda sanayinde kullanılmaktadır. Türkiye’de limon asidi melastan elde edilmektedir. Buna alternatif olarak Batı anadoluda doğal olarak çok bol yayılış gösterewn Asphodelus aestivus Brot. (Çiriş otu) ‘nun yumrularından da elde edilebilir. Bitkini yumruları % 20-85 oranında şeker içermektedir ve sitrik asit verimi için oldukça elverişlidir.

• Sitrik asit kumaşlartın boyanmasında ve basmacılkta aşındırıcı olarak kullanılır. Alkali zehirlenmelerinde endikedir. Kandaki kalsiyumu çökelttiği için pıhtılaşmayı önleyici olarak kullanılır. Mağnezyum sitrat şeklinde müshil olarak kullanılır. Gümüş sitrat doğrudan fotoğraf kağıtlarının yapımında kullanılır.

• Tanen: • Kalp kuvvetlendirici glikozitler: Adonis,

Convollaria, Digitalis, Nerium, Strophanthus, Helleborus, Scilla türlerinde vardır (Çubukçu, 1992).

• Saponin glikozitleri: Cortex Quillage, • Radix Liquiritiae• Radix Primulae,

Radix saponariae albae, Radix Saponariae rubrae,

• Radix sarsaparillae, Radix senegae,

• Dioscorea ve Agave türlerinde bulunur (Çubukçu, 1992).

ALKALOİTLER VE ETKEN BİLEŞİKLERİ AŞKALOİT

OLAN DROGLAR

• Alkaloitler: Genellikle bitkilerde bulunan, yapılarındaki azottan dolayı bazik karakterli ve küçük dozlarda belirgin farmakodinamik özellikleri olan bileşiklerdir.

• Alkaloitlerin yapılarındaki azot genellikle bir heterosiklik halkanın içindedir (pirolidin, piperidin, tropan, kinolein, isokinolein, indol, imidazol, pürin v.s. halkalarındakıi gibi). Fakat azotu halka dışında olan bazı alkaloidlerde vardır (Colchicin, ephedrin, galegin, mescalin v.s.). Alkaloitleri ve alkaloit taşıyan drogları sınıflandırmada bu durum esas alınır.

• Bütün bitkiler aleminde yaygın olan alkaloitler, özellikle dikotil bitki gruplarında daha fazla olarak bulunur.

• Semen colchici (Colchicum autumnale L.) Çiğdem tohumu.

• Herba Lobeliae (Lobelia inflata L.) Lobelya.• Tropan alkaloitleri. Hyoscyamin, atropin, ve

scopalamin gibi maddelerde tropanol, tropik asit ile esterleşmiştir.

• Folium belladonae (Atropa belladona) Belladon yaprağı.• Folium Hyoscyami (Hyoscyamus niger) Banotu yaprağı• Folium stramonii (Datura stromonium) Tatula yaprağı• Cortex Cinchonae (Cinchona succirubra) Kına kına

kabuğu• Folium Boldo (Peumus boldus) Boldo yaprağı• Rhizoma hydrastidis (Hydrastis canadensis) Hidrastis

rizomu• Radix Ipecacuanhae (Cephalis ipecacuanha (Broth.) A.

Rich) Ipeka kökü• Opium (Afyon) (Papaver somniferum L.) Haşhaş.• Semen Strychni (Striknos tohumu) (Strychnos nux-

vomika) Karga büken• Folium jaborandi (Jaborandi yaprağı) (Pilocarpus

jaborandi Helmes.

• Ksantin Alkaloitleri ve etken bileşikleri ksantin alkaloitleri olan droglar.

• Ksantin alkjaloitlerinin, merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı bir etkisi olup, bunları taşıyan bitki organları çok eskiden bu yana kullanılmaktadır. Bu droglardan başlıcaları ; Folium Theae, Folium Mate, Semen Cacao, S. Colae, S. Coffeae, ve Pasta Guaranae olup, ksantin alkaloitlerinden cafein, theophyllin ve theobrominden her üçünü, ikisini veya birini değişik oranlarda taşırlar.

• Kompleks yapılı bileşikler: Bu bileşikler kimyasal olarak kompleks bir yapı gösterirve bitkilerde bazı fiziksel özellikleri ile tanımlanırlar. Bitkilerden elde edildikten sonra doğrudan drog olarak kullanılırlar. Elde edilmeleri için farklı yöntemler uygulanır. Genelde “tanenler” tüketilerek, “uçucu yağlar” su buharı distilasyonu ile ve reçineli bileşikler de çok defa yaralama suretiyle elde edilirler (Çubukçu, 1992).

• Tanenler ve etken bilkeşikleri tanen olan droglar: Bitkilerde bulunan, azotsuz polifenolik yapılı, su alkol asetonda çözünen, astrenjan lezzette, deriyi tabaklama yeteneğinde olan bileşiklerdir. Genellikle iki büyük gruba ayrılırlar.

• Hidroliz olabilen tanenler (Gallik tanenler): Gallae, Folium hamamelidis, Rhizoma Rhei.

• Kondanse tanenler (Kateşik tanenler): Folium Eucalypti, Cortex Cinchonae, Semen Colae, Radix Ratanhiae (Krameria triandra= Ratanya kökü).

• Uçucu yağlar ve etken bileşikleri uçucu yağlar olan droglar.

• Uçucu yağlar, bitkiler aleminde yaygın olarak bulunan, kokulu, oda sıcaklığında uçucu, ve su buharı ile sürüklenen bileşiklerdir. Bitkilerde salgı sistemlerinde oluşur ve birikirler. Genellikle sıvı olan az ve çok adette bileşiklerin karışımıdırlar. Başlıca terpenik karbürlerin ve onların oksijenli türevlerinin karışımı olup, içlerinde az miktarda asiklik bileşiklere de rastlanmaktadır.

• Eczacılık bakımından önemli uçucu yağlar, başlıca bileşiklerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilirler (Çubukçu, 1992; Shellard 1957’den).

Sınıf Bitki Başlıca Bileşikler Alkoller Coriandrum sativum d-linalol Rosa damascena Geraniol ve citronellol Esterler Lavandula officinalis Linalyl asetat Alkol ve Esterler Mentha piperita Mentol ve menthyl asetat Rosemarinus officinalis Borneol ve bornyl asetat Aldehitler Cinnamomum cassiae Cinnamik aldehit Cinnamomum ceylanicum Cinnamik aldehit Citrus lemon Citral Ketonlar Carum carvi Carvon Anethum graveolens Carvon Fenoller Eugenia caryophyllus Eugenol Thymus vulgaris Thymol Eterler Pimpinella anisum Anetol Illicium verum Anetol Eucalyptus ssp. Cineol Peroksitler Chenopodium ambrosiodes Ascaridol Var. anthelmintica

Reçineler ve etken bileşikleri reçine grubundan olan droglar:

• Kimyasal bakımdan terpenik ve kompleks yapılı bu grup bileşikler, bitkilerde genelde genelde bir salgı sisteminde, bazen de patolojik olarak oluşur. Genellikle katı ve amorf, fakat ısıtılınca yumuşayan bileşiklerdir. Suda çözünmez, organik çözücülerde kısmen, alkolde tamamen çözünür. Su buharı ile sürüklenmezler.

• Reçineli bileşikler başlıca, oleoresina, balsamum, glukoresina ve oleogummiresina olmak üzere 4 büyük grupta toplanır. Kompleks yapılı karışım olan bu bileşiklerin tanımları için genel bir metod yoktur. Her drog için özel bir metod kullanılır. Saflık kontrollerinde asetik, sabunlaşma ve asetik indisleri önemlidir.

• Örnekler; Balsamum peruvianum (Peru balsamı= Myroxylon peruiferum L.F.)

• Balsamum tolutanum (Tolu balsamı= Myroxylon toluiferum H. B et K.

• Herba Cannabis (Esrar otu= Cannabis sativa L.

• Referanslar• Çubukçu, B., 1992. Analitik Farmakognozi (Bitkisel

Drogların Kalitatif Fiziko-Kimyasal Analizleri) II.Baskı. İst. Üniv. Ecz. Fak. Yay No:3710. ISBN:975-404-273-X.

• Çubukçu, B., Sarıyar, G., Meriçli, A.H., Sütlüpınar, N., Mat, A., Meriçli, F., 2002. Fitoterapi. Yardımcı Ders Kitabı. İ.Ü.Ecz. Fak. Üniv. Yay. No: 4311. Ecz. Fak. Yay No: 79. ISBN : 975-404-647-6.

• Ceylan, A., 1995. Tıbbi Bitkiler I. (III. Basım). Ege Üniv. Zir. Fak. Yay. No: 312.

• Özel, N., Gemici, Y., 2003. Kazdağları Flora ve Vejetasyonu. Kazdağları I. Ulusal Sempozyumu. Shf. 26.

• Gemici, Y., Leblebici, E., 1995. Seven new species for the Flora of Turkey, Candollea, 50(1): 41-50.

• Dulger, B., Gonuz, A., 2005. Antibacterial activity of the endemic Hypericum kazdaghensis. Fitoterapia 76, 237-239.

• Gemici, Y., Görk, G., Acar, İ., Leblebici, E., 1993. Contributions a l’etude de la flor edu Kaz dağları (Balıkesir) I. Journ. Of Fac. Of Sci. E.U., B,15(2): 1-16.

• Ural, E., Ekim, T., Demirsoy, A., 2005. Türkiye’nin Biyolojik Zenginlikleri. Türkiye Çevre Vakfı Yayını. No: 170. ISBN: 975-7250-79.

• Ceylan, A., 1997. Tıbbi Bitkiler II (Uçucu Yağ Bitkileri). Ege Üniv. Ziraat Fak. Yay. No: 481. ISBN: 975-483-362-1.