dokund lajmrohet pr fmijvrass, gjymtim, lnjedhe forma t tjera fizike dhe seksuale t dhuns ndajfmijve. Keqprdorimi i fmijve sht problem iprgjithshm q sht i thell i hyr n praktinkulturore, ekonomike dhe shoqrore.

SHKALLA E PROBLEMIT

Vlersohet se n vitin 2000, 57 000 fmij ishinviktim e vrasjeve. Megjithat, shum vdekje tfmijve nuk hulumtohen n mnyr rutine e as qtek ata nuk bhet autopsi gj me t ciln bhet me vshtir njohja e s vrtets pr shkalln eproblemit.

Shkalla m e lart e keqprdorimit fatal t fmijvesht gjetur t fmijt e moshs 0-4 vjeare.Shkaku m i shpesht i vdekjes sht lndimi ikoks, me ka pasojn lndimet abdomenale sidhe ngulfatja me qllim.

Vdekshmrit jan vetm nj pjes e dukshme eproblemit. Miliona fmij jan viktim ekeqprdorimit jofatal dhe lnie pas dore. N disastudime, n mes nj t katrts dhe gjysmws swfmijve paraqesin keqprdorime t rnda dhe tshpeshta fizike, ku hyn t rrahurit, shqelmimetose lidhje nga ana e prindrve.

T dhnat n dispozicion sygjerojn se 20% tgrave dhe 5-10% t burave kan qenseksualisht t maltretuar si fmij.

Poashtu edhe n shkoll dhe n institucione ttjera ka dnime t ashpra, m t shpeshta jan nform t t mshuarit, grushtimit, shqelmime dhet rrahurit.

Shum fmij jan objekt i maltretimit psiqik dheemocional, si dhe i lnies pas dore edhe pseshkalla e vrtetw e ktyre problemeve nuk sht enjohur.

PASOJAT NGA KEQPRDORIMI DHE LNIAPAS DORE

Shndeti i lig i shkaktuar nga keqprdorimi prbnpjes t rndsishme t smundjeve globale.Prve lndimeve fizike si t grvishurat, t nxirat, tdjegurit, prvlimet, shkyerjet dhe thyerjet, maltretimi ifmijve lidhet edhe me numr t madh t pasojavetjera, prshir ktu edhe:

Keqprdor imi dhe lnja pas dore e fmi jve

keqprdorimi i drogs dhe alkoolit, pengesat kognitive dhe ngecje n zhvillim, sjellje delikuente, t dhunshme dhe t rrezikshme, regullim n ushqim dhe n gjum, rezultate t dobta shkollore, marrdhnie t kqija, probleme me shndetin reproduktiv, regullime post-traumatike stresore, depresion dhe ankciozitet, Tentim pr vetvrasje dhe vetlndim.

Shum nga kto probleme, si rikthimi risin gjasat prsmundje t mundshme t disa formave kryesore tekt riturit.

KUSH JAN FAKTORT-RREZIK PRKEQPRDORIMIN E FMIJVE

Hulumtimet tregojn disa karakteristika t fmiut dheprindit si dhe pasqyrn e mjedisit familjar, mekeqprdorimin dhe lnien pas dore t fmijve.

Plaga e keqprdorimit, qoft ajo fizike, seksuale oseat t lnies pas dore, pjesrisht mvaret nga moshadhe gjinia e fmijut. Fmijt e vegjl i jan m tepr tnnshtruar rrezikut t maltretimit fizik, kurse shkallam e lart e keqprdorimit seksual sht vrtetuar tekfmijt q kan hyr n pubertet ose adoleshenc.

N m shum vende, djemt jan m s shpeshtiviktim e t rrahurit dhe dnimit fizik, kurse vajzatdurojn rezikun m t madh nga bijvrasja,keqprdorim seksual, prostitucion t dhunshm dhendalesa pr edukim dhe te ushqyerit. N prgjithsi,m tepr se 130 milion fmij n moshn ndrmjet 6dhe 11 vje nuk jan n shkoll, prej t cilve 60%jan vajza.

Faktor tjer q e rrisin mundsin e keqprdorimit tekfmijt jan: edukata nga ana e prindit vetushqyes, ose nga

ana prindrve shum t rri pa mbshtetje tfamiljes m t gjr,

amvisri shum antarshe, mos pasja e t ardhurave pr knaqjen e nevojave

familjare, prezenca e mardhnieve tjera t dhunshme n

shtpi.

Prindrit me mundsi m t mdha pr keqprdorimt fmijve t tyre thjesht kan vetrespekt t ult,kontroll t dobt t impulseve t tyre, probleme meshndetin mental dhe tregojn sjellje antisociale. Atazakonisht kan pritje joreale n lidhje me zhvillimin efmijut.

Hulumtimet tregojn se keqprdorimi i fmijve shtm i mundshm n shoqri ku shkalla e varfrissht e lart, dhe me m pak rrjete sociale dhesisteme pr prkrahje fqinjsore q mbrojn fmijt.

KA MUND T BHET Q TPARANDALOHET KEQPRDORIMI DHELNIA PAS DORE E FMIJVE?

Disa nga prgjigjet m efektive pr luftn kundrkeqprdorimit dhe lnies pas dore t fmijve jan tkoncentruara n ngritjen e fmijve, n mardhnietprind-fmij dhe mjedisin familjar, duke prfshir: Trajnim pr prindr: informim i prindrve pr

zhvillimin e fmijs, poashtu edhe pr besnikrindhe lidhshmrin, si dhe msimin e tyre se si tishfrytzojn metodat edukative dhe si tkontrollojn konfliktin familjar,

Programe me vizita shtpiake: ktu hyjn vizita trregullta nga motra medicinale ose puntor tjershndetsor n shtpin e familjeve me nevojaspeciale pr prkrahje rreth prkujdesit pr fmijt,ose atje ku egziston reziku pr maltretimin e tyre.Intervenimet mund t pmbajn kshillime, trajnimedhe udhzime pr n specijalist ose agjenci tjera.

Megjithat, programet q mw sw pari fokusohen nruajtjen e familjes pa i trajtur thelbsisht arsyet qwjan m pak efektive.Ata q prfshin shkall t lartt pjesmarjes, duke prdorur metodin q mbindrtonforcat e familjes dhe prfshin elementet e prkrahjessociale, duket se prodhojn rezultate m t mira ngaata pa kompetenca t tilla.

Punwtort shndetsor kan rol kryesor nzbulimin, trajtimin dhe udhzim t rasteve tkeqprdorimit dhe lnies pas dore, poashtu edhe nparaqitjen e dyshimit pr maltretim deri tek instancatprkatse. Pr ta lhtsuar zbulimin dhe paraqitjen erasteve, organizata t shumta shndetsore zhvilluanprograme adekuate pr trajnim.

Derisa vlersimet e ktyre programeve tregojnprmirsim n njohurit e puntorve shndetsor prkeqprdorim dhe lnie pas dore t fmijve, nuk dihetcili sht ndikimi i programeve pr trajnim ndajrezultateve tjera, si p.sh., mbrojtje e prmirsuar dheudhzim i fmijve.

Qasje tjera pr preventim t keqprdorimit dhe lniespas dore, fokusohen n: terapi dhe shrbime tjera pr fmij q kan qen

dshmitar ose kan prjetuar maltretim, programe terapike pr kryersit, masa juridike si burgim, ndjekje, shrbime pr

mbrojtjen e fmijve dhe sisteme pr informimvullnetar dhe t patjetrsushm q do t ndihmojnn zbulimin e rasteve t keqprdorimit.

T dhnat e deri tanishme pr efektivitetin e ktyremetodave jan shum t kufizuara. Vlersimi adekuatnuk u sht br pr t shumtat.

M s shumti shfrytzohen inicijativa t bazuara nbashksin q t adresohet problemi. Derisa disa janshkollore (trajnimi i fmijve se si ta njohin situatnkrcnuese dhe msimi i tyre me shkathtsi prmbrojtje nga keqprdorimi), tjert prfshijnbashkpunim t shum sektorve pr ngritjen enjohurive, t vetdijes, poashtu edhe pr prmirsimine shrbimeve.

U prdorn edhe mediumet dhe lloje tjera t fushatavepreventive q t stimulohet veprim i shoqris dhe qt ndrrohen modelet e sjelljes.

N nivel t shoqris mundw q t bhet shum q tpreventohet keqprdorimi dhe lnia pas dore efmijve. Ktu prfshihen edhe masat pr ballafaqimme varfrin, pr prmirsimin e arsimimit dhemundsive pr punsim, poashtu edhe pr rritjen edisponueshmris dhe kualitetit tw mbrojtjes sfmijve. Kto prmasa kan potencijalin q tbarazojn situatn e pabarazis sociale dheekonomike dhe ti prmirsojn rezultatet n favor tfmijve.