1. Khái ni m v b n th lu n:ệ ề ả ể ậThu t ng “b n th lu n” có ngu n g c t ti ng Hy L p. Nó là s k t h pậ ữ ả ể ậ ồ ố ừ ế ạ ự ế ợ gi a hai t : ữ ừ on - cái th c t n, và ự ồ logos – l i lẽ, h c thuy t… t o thành “H cờ ọ ế ạ ọ thuy t v t n t i”. Theo nghĩa này b n th lu n đ c hi u là h c thuy tế ề ồ ạ ả ể ậ ượ ể ọ ế tri t h c v th c t n nói chung. Th i đó, thu t ng “b n th lu n” ch aế ọ ề ự ồ ờ ậ ữ ả ể ậ ư đ c s d ng v i t cách là m t khái ni m mà m i ch xu t hi n nh ngượ ử ụ ớ ư ộ ệ ớ ỉ ấ ệ ữ t t ng v nó, ch đ n th k 17 thu t ng này m i chính th c xu tư ưở ề ỉ ế ế ỷ ậ ữ ớ ứ ấ hi n và đ a ra nh ng cách hi u đ c thù v nó. Trong tri t h c tr c Mác,ệ ư ữ ể ặ ề ế ọ ướ v i cách hi u b n th lu n hay “tri t h c đ u tiên” là h c thuy t v t nớ ể ả ể ậ ế ọ ầ ọ ế ề ồ t i nói chung nên nó cùng nghĩa v i siêu hình h c – m t h th ng nh ngạ ớ ọ ộ ệ ố ữ đ nh nghĩa ph bi n có tính ch t t bi n v t n t i. Khi đó b n th lu nị ổ ế ấ ự ệ ề ồ ạ ả ể ậ đ c hi u nh nh ng nguyên nhân sâu xa khó xác đ nh đ c b ng c mượ ể ư ữ ị ượ ằ ả tính, b ng tri th c kinh nghi m, mà ch có th hi u đ c b ng t duy,ằ ứ ệ ỉ ể ể ượ ằ ư b ng lý tính.ằTóm l i, m t cách chung nh t, khái ni m b n th lu n th ng đ c hi uạ ộ ấ ệ ả ể ậ ườ ượ ể nh là quan ni m, lu n thuy t v t n t i.ư ệ ậ ế ề ồ ạ

2. M t s n i dung c b n c a b n th lu n trong l ch s tri t h cộ ố ộ ơ ả ủ ả ể ậ ị ử ế ọ ph ng đôngươ2.1. B n th lu n trong tri t h c n Đ :ả ể ậ ế ọ Ấ ộ

n Đ là m t trong nh ng qu c gia có n n văn minh phát tri n s m c aẤ ộ ộ ữ ố ề ể ớ ủ nhân lo i. Do đ c thù c a s phát tri n kinh t , đi u ki n t nhiên và đ cạ ặ ủ ự ể ế ề ệ ự ặ bi t là s phát tri n tôn giáo nên nh ng t t ng tri t h c cũng ch u nhệ ự ể ữ ư ưở ế ọ ị ả h ng nhi u t t t ng tôn giáo có tính “h ng n i”. Đi u đó x y raưở ề ừ ư ưở ướ ộ ề ả t ng t trong quan ni m v b n th lu n c a h .ươ ự ệ ề ả ể ậ ủ ọCác nhà tri t h c n Đ c đ i ban đ u quan ni m b n th c a th gi iế ọ ở Ấ ộ ổ ạ ầ ệ ả ể ủ ế ớ là các v th n có tính ch t t nhiên. H gi i thích r ng vũ tr t n t i baị ầ ấ ự ọ ả ằ ụ ồ ạ th l c có liên h m t thi t v i nhau là thiên gi i, tr n th và đ a ng c. ế ự ệ ậ ế ớ ớ ầ ế ị ụKhi b t đ u xu t hi n t duy tri t h c v b n th lu n, các tr ng pháiắ ầ ấ ệ ư ế ọ ề ả ể ậ ườ tri t h c khác nhau c a ng i n Đ c c đã đ a ra nhi u quan ni mế ọ ủ ườ Ấ ộ ổ ư ề ệ khác nhau v b n th lu n. đ u tiên ph i k đ n nh ng t t ng tri tề ả ể ậ ầ ả ể ế ữ ư ưở ế h c trong kinh Upanisad. Đây là b kinh đ c ra đ i r t s m vào kho ngọ ộ ượ ờ ấ ớ ả th k th 8 – 9 tr c Công nguyên. N i dung căn b n c a kinh Upanisadế ỉ ứ ướ ộ ả ủ là v ch ra b n nguyên t i cao b t di t c a th gi i. Đó là “tinh th n vũạ ả ố ấ ệ ủ ế ớ ầ tr t i cao” Brahman. Là th c th duy nh t, có tr c, t n t i vĩnh vi n,ụ ố ự ể ấ ướ ồ ạ ễ b t di t, là cái t đó t t c th gi i đ u n y sinh ra và nh p v nó sau khiấ ệ ừ ấ ả ế ớ ề ả ậ ề

ch t. linh h n con ng i (Atman) chri là s bi u hi n c a m t b ph nế ồ ườ ự ể ệ ủ ộ ộ ầ “tinh th n t i cao”.ầ ốPhái Samkhya l i quan ni m v b n th lu n b t đ u t nguyên nhân.ạ ệ ề ả ể ậ ắ ầ ừ Theo h , n u th gi i là v t ch t thì nguyên nhân c a nó cũng là v t ch t.ọ ế ế ớ ậ ấ ủ ậ ấ đó là v t ch t đ u ti n, nh ng không ph i v t ch t d ng thô hay có thậ ấ ầ ề ư ả ậ ấ ở ạ ể nh n th c b ng c m tính. Đó là v t ch t ch t d ng tinh t , ti m n,ậ ứ ằ ả ậ ấ ấ ở ạ ế ề ẩ không xác đ nh. Th gi i v t ch t là th th ng nh t c a ba y u t : Sattvaị ế ớ ậ ấ ể ố ấ ủ ế ố (nh , sáng, t i), Rajas (kích thích, đ ng), Tamas (n ng, ỳ). Khi ba y u tẹ ươ ộ ặ ế ố này tr ng thái cân b ng thì y u t v t ch t đ u tiên (Prakriti) ch aở ạ ằ ế ố ậ ấ ầ ư bi u hi n (ch a nh n th c b ng tr c quan) nwhng khi cân b ng b pháể ệ ư ậ ứ ằ ự ằ ị v thì đây chính là đi m kh i đ u c a s hình thành v n v t c a vũ tr .ỡ ể ở ầ ủ ự ạ ậ ủ ụ Đó chính là quan ni m c a s hình thành th gi i h u hình đa d ng tệ ủ ự ế ớ ữ ạ ừ th gi i vô hình, đ ng nh t.ế ớ ồ ấCác tr ng phái Nyaya – Vaisesika l i quan ni m b n nguyên duy nh t,ườ ạ ệ ả ấ đ u tiên c a th gi i là nh ng h t v t ch t không đ ng nh t, b t bi n,ầ ủ ế ớ ữ ạ ậ ấ ồ ấ ấ ế vĩnh h ng đ c phân bi t ch t l ng, kh i l ng và hình d ng, t n t iằ ượ ệ ở ấ ượ ố ượ ạ ồ ạ trong môi tr ng đ c bi t đ c g i là Anu (nguyên t ). Phái Lokayata,ườ ặ ế ượ ọ ử v i quan đi m duy v t và vô th n t ng đ i tri t đ quan ni m b nớ ể ậ ầ ươ ố ệ ể ệ ả nguyên t n t i đ c t o thành t b n y u t : đ t, n c, l a, không khí.ồ ạ ượ ạ ừ ố ế ố ấ ướ ử Nh ng y u t này có kh năng t t n t i, t v n đ ng trong không gianữ ế ố ả ự ồ ạ ự ậ ộ và c u thành v n v t. tính đa d ng c a th gi i là do s k t h p khácấ ạ ậ ạ ủ ế ớ ự ế ợ nhau c a nh ng y u t b n nguyên y. t quan đi m đó phái này choủ ữ ế ố ả ấ ừ ể r ng con ng i cũng ch là s h p thành c a nh ng y u t b n nguyênằ ườ ỉ ự ợ ủ ữ ế ố ả v t ch t đó nên s t n t i hay m t đi c a con ng i không t n t i b t tậ ấ ự ồ ạ ấ ủ ườ ồ ạ ấ ử gi ng nh th xác c a h .ố ư ể ủ ọNh v y trong s phát tri n tr u t ng t duy c a mình, tri t h c n đư ậ ự ể ừ ượ ư ủ ế ọ Ấ ộ đã đ t ra và b c đ u gi i quy t nhi u v n đ c a Tri t h c. Trong khiặ ướ ầ ả ế ề ấ ề ủ ế ọ gi i quy t nh ng v n đ thu c v b n th lu n, nhi u t t ng v i y uả ế ữ ấ ề ộ ề ả ể ậ ề ư ưở ớ ế t bi n ch ng v i t m khái quát sâu s c đã th hi n và phát tri n. H uố ệ ứ ớ ầ ắ ể ệ ể ầ h t các tr ng phái tri t h c đ u “bi n đ i theo xu h ng t vô th nế ườ ế ọ ề ế ổ ướ ừ ầ đ n h u th n, t ít nhi u duy v t đ n duy tâm hay nh nguyên”ế ữ ầ ừ ề ậ ế ị

2.2. B n th lu n trong tri t h c Trung Qu c:ả ể ậ ế ọ ốM t trong nh ng quan đi m tiêu bi u c a ng i Trung qu c c đ i vộ ữ ể ể ủ ườ ố ổ ạ ề b n th lu nả ể ậ là quan đi m v ể ề Đ oạ c a Lão T - ng i sáng l p ra tr ngủ ử ườ ậ ườ phái tri t h c đ o gia, m t trong ba tr ng phái l n nh t c a trung qu cế ọ ạ ộ ườ ớ ấ ủ ố th i c đ i. Theo Lão T , “Đ o” là cái có tr c tr i đ t, tr ng không vàờ ổ ạ ử ạ ướ ờ ấ ố

l ng yên nh ng l i có m i n i, ngu n g c c a v n v t. nó là s th ngặ ư ạ ở ọ ơ ồ ố ủ ạ ậ ự ố nh t c a th gi i, là b n nguyên sâu kín, huy n di u t đó v n v t cóấ ủ ế ớ ả ề ệ ừ ạ ậ danh tính,có hình th đ c sinh ra. Đ o là th c th v t ch t c a kh iể ượ ạ ự ể ậ ấ ủ ố “h n đ n”, “m p m ”, “th p thoáng” không có d c tính, không có hìnhỗ ộ ậ ờ ấ ặ th , nhìn không nhìn th y, nghe không nghe th y, b t không b t đ c,ể ấ ấ ắ ắ ượ ch ng th g i tên. Nó t n tài b t lu n con ng i nh n th c đ c hayẳ ể ọ ồ ấ ậ ườ ậ ứ ượ không. khía c nh b n th lu n, khái ni m “đ o” c Lão T đ c đ c pở ạ ả ể ậ ệ ạ ả ử ượ ề ậ

ba khía c nh là : th , t ng và d ngở ạ ể ướ ụ+ Th c a “Đ o” theo quan ni m c a lão T không đ ng nh t v i cáchể ủ ạ ệ ủ ử ồ ấ ớ hi u “b n th ” theo quan ni m ph ng Tây. Theo lão t đó là cái chể ả ể ệ ươ ử ỉ ngu n g c nguyên th y c a vũ tr v n v t, là cái “t ng nguyên lý” chiồ ố ủ ủ ụ ạ ậ ổ ph i s sinh thành, bi n hóa c a tr i đ t. “Đ o” mang tính khách quan, tố ự ế ủ ờ ấ ạ ự nhiên, có nghĩa là nó v n nh v y, m c m c, thu n phác, không b chiố ư ậ ộ ạ ầ ị ph i, nhào n n b i con ng i và hoàn toàn đ c l p v i ý th c con ng i –ố ặ ở ườ ộ ậ ớ ứ ườ nó sinh ra v n v t nh ng b n thân nó không có ý chí, m c đích. “đ o” v iạ ậ ư ả ụ ạ ớ b n tính t nhi n ch a đ ng trong nó c t n t i l n không t n t i, cả ự ệ ứ ự ả ồ ạ ẫ ồ ạ ả tĩnh l ng l n bi n đ i, c siêu hình và h u hình. M t tính ch t khác c aặ ẫ ế ổ ả ử ộ ấ ủ “đ o” là tính ạ l ng yênặ và tr ng không, ố đây là m t đ nh tính căn b n, nó vôộ ị ả cung vô t n, ch a đ ng v n v t mà không đ y, bi n hóa đa d ng khônậ ứ ự ạ ậ ầ ế ạ l ng mà không h t nó là cái sâu kín, m u nhi m, không danh tính, khôngườ ế ầ ệ hình th , không th nói ra đ c b ng l i.ể ể ượ ằ ờ+ T ng c a “đ o”: đ o v i t cách c s đ u tiên c a v n v t khôngướ ủ ạ ạ ớ ư ơ ở ầ ủ ạ ậ ph i là th c đ nh, đ c bi t là th c th c a c m t kh i h n đ n, khôngả ể ố ị ặ ệ ự ể ủ ả ộ ố ỗ ộ có b t c tính quy đ nh nào ngoài tính khách quan, t nhiên ch t phác,ấ ư ị ự ấ tr ng r ng – đó là cái t n t i tuy t đ i sâu kín, th p thoáng, là th th ngố ỗ ồ ạ ệ ố ấ ể ố nh t không phân chia gi a h u v i vô, sáng v i t i…, là cái “nhìn khônấ ữ ữ ớ ớ ố th y, nghe không th y, n m không đ c, đón không th y đ u mà theoấ ấ ắ ượ ấ ầ không th y cu i, trên không t , d i không m i t i”. Nh v y, t ngấ ố ở ỏ ở ướ ờ ố ư ậ ướ c a đ o thoe nghĩa là các bi u hi n đa d ng c a nó không ch m t s v t,ủ ạ ể ệ ạ ủ ỉ ộ ự ậ hi n t ng c th h u hình nào, mà ch là cái mà t t c m i vi c đ cệ ượ ụ ể ữ ỉ ấ ả ọ ệ ượ sinh ra t nó, là cái t n t i ti m n đ ng sau nh ng thay đ i v n v t. Đ oừ ồ ạ ề ẩ ằ ữ ổ ạ ậ ạ v a duy nh t, v a muôn hình v n tr ng, v a b t bi n l i v a kh bi n.ừ ấ ừ ạ ạ ừ ấ ế ạ ừ ả ế Trong đ o đ c kinh, lão t th ng l y n c đ di n đ t tr ng tháiạ ứ ử ườ ấ ướ ể ễ ạ ạ “t ng” ph bi n c a “đ o” – s m m m i, linh ho t và d thích ng c aướ ổ ế ủ ạ ự ề ạ ạ ễ ứ ủ n c.ướ+D ng c a “đ o” t c là công d ng, năng l c c a nó – tr ng thái v n đ ngụ ủ ạ ứ ụ ự ủ ạ ậ ộ bi n đ i s n sinh v n v t. đ o có s c sáng t o vô cùng l n lao, có th baoế ổ ả ạ ậ ạ ứ ạ ớ ể

quát, ng c tr tr i đ t, nh đ o mà v n v t hi n hi n ra trong vũ trự ị ờ ấ ờ ạ ạ ậ ể ệ ụ b ng muôn lo i hình d ng khác nhau. Năng l c c a đ o là ch khôngằ ạ ạ ự ủ ạ ở ỗ làm, yên tĩnh nh ng không có gì mà nó không làm, không có cái gì mà sư ự t n t i, phát tri n c a chúng không c n t i đ o. dùng hai ch “đ o” vàồ ạ ể ủ ầ ớ ạ ữ ạ “đ c” là đ ch c “th ” và “d ng” c a đ o, đ o là th c a đ c, đ c làứ ể ỉ ả ể ụ ủ ạ ạ ể ủ ứ ứ d ng c a đ o… nh v y “đ o” là h t m m ch a lẽ s ng ch a hi n l - làụ ủ ạ ư ậ ạ ạ ầ ứ ố ư ể ộ cái g c c a muôn v t.ố ủ ậCó th th y nh ng quan đi m v b n th lu n trong khái ni m Đ o c aể ấ ữ ể ề ả ể ậ ệ ạ ủ Lão t , n u g t b nh ng đi m h n ch v th gi i quan và l p tr ngử ế ạ ỏ ữ ể ạ ế ề ế ớ ậ ườ duy tâm, đã ph n nào tiêu bi u cho nh ng quan ni m bi n ch ng d yầ ể ữ ệ ệ ứ ầ tinh t và bí hi m c a ng i ph ng đông. Quan đi m này v a th hi nế ể ủ ườ ươ ể ừ ể ệ quan đi m tr c quan nguyên s c a ng i trung qu c c đ i l i hàmể ự ơ ủ ườ ố ổ ạ ạ ch a trong đó nh ng đoán đ nh, c m nh n sâu s c v s t n t i và bi nứ ữ ị ả ậ ắ ề ự ồ ạ ế hóa c a vũ tr , đi u ch xu t hi n khi t duy tr u t ng đ t t i trình đủ ụ ề ỉ ấ ệ ư ừ ượ ạ ớ ộ cao.N u quan đi m c a đ o gia nghiêng v lý gi i th gi i b t đ u t b nế ể ủ ạ ề ả ế ớ ắ ầ ừ ả nguyên đ u tiên và duy nh t thì h c thuy t “âm d ng – ngũ hành” c aầ ấ ọ ế ươ ủ tr ng phái tri t h c c nh t trung qu c c đ i l i h ng đ n vi c lýườ ế ọ ổ ấ ố ổ ạ ạ ướ ế ệ gi i s t n t i c a th gi i trong s t ng tác c a các y u t t nhiênả ự ồ ạ ủ ế ớ ự ươ ủ ế ố ự trong th gi i mà thành. V i quan đi m duy v t ch t và t t ng bi nế ớ ớ ể ậ ấ ư ưở ệ ch ng t phát, l y chính t nhiên đ gi i thích các hi n t ng c a tứ ự ấ ự ể ả ệ ượ ủ ự nhiên, các quan đi m nà h ng t i vi c phân tích s tác đ ng c a các y uể ướ ớ ệ ự ộ ủ ế t c b n, có trong t nhiên t o thành s v t (h c thuy t ngũ hành) hayố ơ ả ự ạ ự ậ ọ ế là s liên h ; t ng tác gi a hai m t đ i l p, hai th l c v t ch t c b nự ệ ươ ữ ặ ố ậ ế ự ậ ấ ơ ả đ t o nên vũ tr (h c thuy t âm d ng).ể ạ ụ ọ ế ươH c thuy t Thái c c, Âm d ngọ ế ự ươ lu n: đây là quan ni m, h c thuy t vậ ệ ọ ế ề s liên h , tác đ ng qua l i gi a hai m t đ i l p, hai th l c v t ch t cự ệ ộ ạ ữ ặ ố ậ ế ự ậ ấ ơ b n c a th gi i là âm và d ng, là b n th làm nên s t n t i c a thả ủ ế ớ ươ ả ể ự ồ ạ ủ ế gi i. Theo đó, m i s v t, hi n t ng c a vũ tr đ u b t ngu n t b nớ ọ ự ậ ệ ượ ủ ụ ề ắ ồ ừ ả th t i cao – “khí” = “thái c c”= nguyên th đ u tiên, c i ngu n c a thể ố ự ể ầ ộ ồ ủ ế gi i. s tác đ ng và chuy n hóa c a âm và d ng trong thái c c t o ra sớ ự ộ ể ủ ươ ự ạ ự v n đ ng, bi n hóa không ng ng c a vũ tr .ậ ộ ế ừ ủ ụH c thuy t ngũ hànhọ ế cho r ng: Kim, m c, th y, h a, th là y u t v tằ ộ ủ ỏ ổ ế ố ậ ch t đ u tiên (hay là năm th khí c b n) t o ra v n v t trong vũ tr . Cácấ ầ ứ ơ ả ạ ạ ậ ụ y u t này trong m i quan h t ng sinh, t ng kh c là kh i ngu n sinhế ố ố ệ ươ ươ ắ ở ồ di t c a th gi i. nh ng t t ng này th hi n s phát tri n c a nh nệ ủ ế ớ ữ ư ưở ể ệ ự ể ủ ậ th c duy v t, bi n ch ng trong t t ng c a ng i ph ng đông c đ i. ứ ậ ệ ứ ư ưở ủ ườ ươ ổ ạ

Đ n th i nhà T ng, quan ni m v b n th lu n c a ng i Trung Qu c l iế ờ ố ệ ề ả ể ậ ủ ườ ố ạ có nh ng thay đ i. ữ ổ h c thuy t v lý – Khí c a T ng Nho, ọ ế ề ủ ố v i các đ iớ ạ di n ch y u là Trình H o, Trình Di, cho r ng “Lý” hay “thiên lý” là b nệ ủ ế ạ ằ ả th c a th gi i v n v t. Lý không sinh, không di t, t n t i kh p n i. Lýể ủ ế ớ ạ ậ ệ ồ ạ ắ ơ hay thiên lý v a là nguyên t c t i cao c a gi i t nhiên, v là c a đ i s ngừ ắ ố ủ ớ ự ằ ủ ờ ố xã h i. vì Lý không th c m nh n đ c nên nó là h không, nh ng sộ ể ả ậ ượ ư ư ự hi n hình c a nó trong các s v t c th làm nên s hi n h u c a nó. Tuyệ ủ ự ậ ụ ể ự ệ ữ ủ nhiên, nh m b o v và th ch hóa ý ni m đ o đ c và nguyên t c c a xãằ ả ệ ể ế ệ ạ ứ ắ ủ h i phong ki đ ng th i, các nhà t t ng giai đo n này r i vào l pộ ế ươ ờ ư ưở ạ ơ ậ tr ng duy tâm khi kh ng đ nh tính có tr c, tuy t đ i, vĩnh c u, khôngườ ẳ ị ướ ệ ố ử th thêm b t, không th nhìn th y, nghe th y.. c a Lý. Quan đi m nàyể ớ ể ấ ấ ủ ể càng tr nên c đoan khi h v n d ng nó vào trong đ i s ng xã h i đở ự ọ ậ ụ ờ ố ộ ể kh ng đ nh và duy trì v th c a giai c p phong ki n nh m t cái Lý đãẳ ị ị ế ủ ấ ế ư ộ đ nh s n. v i t t ng nh v y nên quan ni m v b n thân c a h đã trị ẵ ớ ư ưở ư ậ ệ ề ả ủ ọ ở thành ch d a tinh th n c a giai c p th ng tr .ỗ ự ầ ủ ấ ố ịPh m trù “Tâm”, “L ng tri- L ng năng” trong tri t h c Nho giaạ ươ ươ ế ọNho gia v i n i dung ch y u theien v gi i quy t các v n đ chính tr -ớ ộ ủ ế ề ả ế ấ ề ị xã h i và con ng i nên l i đ a ra nh ng quan ni m khác khi lý gi i vộ ườ ạ ư ữ ệ ả ề b n nguyên t n t i. theo M nh T tâm là cái ch th trong m i conả ồ ạ ạ ử ủ ể ỗ ng i, là cái th n linh có đ m i lý và tr i phú cho con ng i đ hi uườ ầ ủ ọ ờ ườ ể ể bi t, ng đ i v i v n v t, v n s . ế ứ ố ớ ạ ậ ạ ự Tâm có quan h v i ệ ớ Tính. Tính là cái lý hoàn toàn c a tâm. Đem cái tâm tính y mà ng x v i v n v t bên ngoàiủ ấ ứ ử ớ ạ ậ là tình. Cho nên tâm c a ta v i tâm c a tr i đ t là m t th . Và khi t n tâmủ ớ ủ ờ ấ ộ ể ậ tính con ng i có th bi t đ c tr i, hi u rõ đ o lý, t c là con ng i cóườ ể ế ượ ờ ể ạ ứ ườ th tr thành thánh thi n b i tâm v n có “l ng năng” và “l ng tri”, đóể ở ệ ở ố ươ ươ là cái bi t, sinh ra đã bi t, do tr i phú cho (ý ni m b m sinh)…ế ế ờ ệ ẩL ng tri - l ng năng ươ ươ (quan đi m c a V ng Th Nhân 1472-1582):ể ủ ươ ủ là c s đ xây d ng lý lu n đ o đ c c a xã h i phong ki n, nó là cái khơ ở ể ự ậ ạ ứ ủ ộ ế ả năng, cái bi t do t nhiên mà có ch không ph i do giáo d c, h c t p màế ự ứ ả ụ ọ ậ có con ng i, là cái vĩnh vi n không thay đ i do v y con ng i ph iở ườ ễ ổ ậ ườ ả “ph n t nh” đ căn c theo nó mà hành đ ng, c x cho h p l nghĩa.ả ỉ ể ứ ộ ư ử ợ ễĐây là nh ng quan đi m duy tâm ch quan v b n nguyên th gi i mà ữ ể ủ ề ả ế ớ ở đó con ng i đóng vai trò quy t đ nh hay là có s h p nh t v i tr i. Tómườ ế ị ự ợ ấ ớ ờ l i, các nhà t t ng trung qu c, v i nh ng t t ng tri t h c phong phú,ạ ư ưở ố ớ ữ ư ưở ế ọ đa d ng đã đ a ra nh ng quan đi m khác nhau v b n th lu n, th h nạ ư ữ ể ề ả ể ậ ể ệ cu c đ u tranh c a các quan đi m duy v t và duy tâm trong th i kì này.ộ ấ ủ ể ậ ờ Tuy nhiên, t u chung l i, các t t ng c a h , thông qua cách gi i thíchự ạ ư ưở ủ ọ ả

và lý gi i v s t n t i c a hi n th c, dù cách này hay cách khác đ uả ề ự ồ ạ ủ ệ ự ề h ng vào b o v và duy trì tr t t phong ki n hi n hành.ướ ả ệ ậ ự ế ệ

3.Tri t h c ph ng Đôngế ọ ươ

-đ c đi m lo i hình c s là tĩnh n đ nh, đi t ng n xu ng g c , t nhânặ ể ạ ơ ở ổ ị ừ ọ ố ố ừ sinh quan, v n đ cách s ng, l i s ng sau đó m i là vũ tr quan, b n thấ ề ố ố ố ớ ụ ả ể lu n.. Tri t h c ph ng đong g n li n v i nh ng nhà hi n tri t – nhà tônậ ế ọ ươ ắ ề ớ ữ ề ế giáo, nhà giáo d c đ o đ c, chính tr xã h iụ ạ ứ ị ộ

-đói t ng nghiên c u: l y xã h i, cá nhân làm g c là tâm đi m đ nhìnượ ứ ấ ộ ố ể ể xung quan. Do đó đ i t ng c a tri t h c ph ng đông ch y u là xã h i,ố ượ ủ ế ọ ươ ủ ế ộ chính tr , đ o đ c, tâm linh và do v y xu h ng là h ng n i, l y trong đị ạ ứ ậ ướ ướ ộ ấ ể gi i thích ngoài. Đa s tr ng phái thiên v duy tâmả ố ườ ề

-v ph ng pháp nh n th c: th ng dùng tr c giác, t c là đi th ng đ n sề ươ ậ ứ ườ ự ứ ẳ ế ự hi u bi t, vào cái sâu th m b n ch t c a s v t, hi n t ng. tr c giác giể ế ẳ ả ấ ủ ự ậ ệ ượ ự ữ đ c cái t ng th mà t duy phân tích, m x đ t đ n, nh ng nó có ti mượ ổ ể ư ổ ẻ ạ ế ư ề tàng nh c đi m là không ph bi n r ng đ c. tr c giác m i ng i m iượ ể ổ ế ộ ượ ự ỗ ườ ỗ khác. Và không ph i lúc nào tr c giác cũng đúng. Th c ra 2 bi n pháp k tả ự ự ệ ế h p l n nhau, nh ng đây nói v thiên h ng. Tri t h c ph ng đôngợ ẫ ư ở ề ướ ế ọ ươ bi n đ i tu n t thay đ i d n v l ng, dù thay đ i bao nhiêu v n gi l yế ổ ầ ự ổ ầ ề ượ ổ ẫ ữ ấ ph n g c ph n lõi làm n n, không r i xa g c đã có.ầ ố ầ ề ờ ố

-trong phép bi n ch ng gi i thích quy lu t s v n đ ng – phát tri n,ệ ứ ả ậ ự ậ ộ ể ph ng đông nghiêng v th ng nh t, hay v n đ ng vòng tròn, tu n hoàn.ươ ề ố ấ ậ ộ ầ Tri t h c ph ng đông theo th ng kê thì h ng n i, b đ ng, tr c giácế ọ ươ ố ướ ộ ị ộ ự huy n bí, hòa h p, quân bình ch nghĩa, th ng nh t, h p tác, gi gìn, t pề ợ ủ ố ấ ợ ữ ậ th , tông h p, minh tri t, tôn giáo, tâm lý, tâm linh , t duy h u c , chú ýể ợ ế ư ử ơ t i quan h …ớ ệ

4. So sánh tri t h c ph ng Đông và Ph ng Tâyế ọ ươ ươ

Ph ng Đôngươ Ph ng TâyươTinh th n – đ i ng i- tĩnh l ngầ ờ ườ ặ c m nh n các m i quan hả ậ ố ệ

V t ch t – Máy móc – m nh mẽ,ậ ấ ạ quy t li t, s c đ ng, quan tâm th cế ệ ứ ộ ự th đ c l pể ộ ậ

Thiên v tôn giáo, mỹ thu t, nghề ậ ệ thu tậ

Thiên v khoa h c công nghề ọ ệ

S d ng tình c m, quan tâm đ oử ụ ả ạ S d ng trí tu , t t ng, quan tâmử ụ ệ ư ưở

đ c- con ng i, đ o h cứ ườ ạ ọ s v t/hi n t ng – vũ tr , h cự ậ ệ ượ ụ ọ thuy tế

Dùng tr c giác, t ng th v n loanhự ổ ể ẫ quanh nh ng l i cũ, b ngoàiữ ố ề

Dùng lý trí,m t d n t ng th , ngàyấ ầ ổ ể càng phong phú, c thụ ể

Quan tâm ph n ng n: nhân sinhầ ọ quan, cách s ng, l i sôngsố ố

Quan tâm ph n g c: th gi i quan,ầ ố ế ớ b n th lu n, nh n th c lu nả ể ậ ậ ứ ậ

nh h ng t i: kinh nghi m/hoànẢ ưở ớ ệ thi n cá nhân, n đ nh xã h iệ ổ ị ộ

nh h ng t i gi i thích/lý lu n vả ưở ớ ả ậ ề th gi i, th c hành kỹ ngh , t do cáế ớ ự ệ ự nhân, cách m ng xã h iạ ộ