1

KINH TIgrave-KHEO NA-TIEcircN

Cagraven Long Đại Tạng Kinh Quyển 108 trang

706-753

Thiện Nhựt phỏng dịch vagrave tigravem hiểu

MỤC LỤC TỔNG QUAacuteT

Vagravei cảm nghĩ về Kinh Tigrave-kheo Na-Tiecircn

A- Bản Phỏng dịch

B- Tigravem hiểu Nghĩa Chữ

C- Tigravem hiểu Nghĩa Yacute

D- Bản Phiecircn Acircm

(Mục Lục Chi Tiết Xem Becircn Dưới)

Nội-dung tập saacutech nầy gồm coacute

A- Bản Phỏng-dịch từ chaacutenh-văn trong

Đại-Tạng cograven thiếu tecircn taacutec-giả chữ Phạn

vagrave dịch-giả chữ Haacuten

B- Phần Tigravem hiểu Nghĩa Chữ từ-ngữ

Phật-học được tra Từ-điển vagrave giải-thiacutech

2

gọn theo thứ-tự A B C

C- Phần Tigravem hiểu Nghĩa Yacute caacutec cacircu vấn-

đaacutep xếp lại thagravenh 10 vấn-đề 9 về giaacuteo-lyacute

1 về linh-tinh

D- Bản Phiecircn-acircm Haacuten-Việt

Thacircn-kiacutenh tặng Quiacute-Vị Đạo-hữu Tổ-đigravenh

Từ-Quang vagrave Thiền-viện Linh-Sơn

để nhớ caacutec buổi trưa noacutei chuyện Đạo vagraveo

dịp cuối tuần

Thiện-Nhựt

Huỳnh-Hữu-Hồng

Vagravei cảm-nghĩ về Kinh Tigrave-kheo Na-Tiecircn

Bagravei Tham-luận thuyết-trigravenh tại Tổ-đigravenh

Từ-Quang Montreal Canada

Khoaacute Nghiecircn-Tu An-Cư

Thaacuteng Bảy 2005

1- Tại sao tocirci lại phỏng-dịch Kinh Na-

Tiecircn

3

Quyển Na-Tiecircn Tigrave-kheo Kinh lagrave một bộ

Luận ghi bằng tiếng Pali rất nổi danh

được phiecircn-dịch ra nhiều thứ tiếng tiếng

Haacuten tiếng Việt tiếng Miến tiếng Thaacutei

tiếng Tiacutech-lan tiếng Anh tiếng Phaacutep vv

Tại Việt-Nam đatilde coacute caacutec bản dịch của caacutec

Cư-sĩ Đoagraven-Trung-Cograven Cao-Hữu-Điacutenh

vagrave của Hogravea-Thượng Giới-Nghiecircm rất

phổ-biến Tại sao Thiện Nhựt cograven đegraveo-

bồng mang ra dịch nữa

1- Thiện Nhựt học Kinh kệ Phật xuất-xứ

từ Haacuten-Tạng necircn chỉ biết đọc vagrave tigravem hiểu

caacutec bản Kinh kệ được dịch ra tiếng Việt

của caacutec bực đại-sư Việt-Nam Chẳng phải

caacutec Kinh saacutech chữ Anh chữ Phaacutep quaacute

khoacute-khăn nhưng khi tigravem hiểu về chuacuteng

Thiện Nhựt cảm thấy chuacuteng hơi xa lạ

đối với người Việt coacute sức học trung-bigravenh

tu theo đường-lối của ocircng-bagrave để lại Như

4

trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để

chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech

Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness

Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey

của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ

hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của

thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm

Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm

cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde

lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao

ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng

Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai

thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất

chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt

đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng

phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường

ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave

học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể

giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn

đạo cugraveng tu

5

2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe

kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng

lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-

Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei

nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven

chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ

vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi

hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến

nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-

gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt

thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ

Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi

magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-

nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-

acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn

chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới

thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave

cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở

phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-

sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con

6

đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-

tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-

đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-

thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec

điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững

lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường

học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven

chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn

dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một

người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện

Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu

giường magrave học Kinh học Kệ

Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-

văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda

panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại

từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ

thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

3

Quyển Na-Tiecircn Tigrave-kheo Kinh lagrave một bộ

Luận ghi bằng tiếng Pali rất nổi danh

được phiecircn-dịch ra nhiều thứ tiếng tiếng

Haacuten tiếng Việt tiếng Miến tiếng Thaacutei

tiếng Tiacutech-lan tiếng Anh tiếng Phaacutep vv

Tại Việt-Nam đatilde coacute caacutec bản dịch của caacutec

Cư-sĩ Đoagraven-Trung-Cograven Cao-Hữu-Điacutenh

vagrave của Hogravea-Thượng Giới-Nghiecircm rất

phổ-biến Tại sao Thiện Nhựt cograven đegraveo-

bồng mang ra dịch nữa

1- Thiện Nhựt học Kinh kệ Phật xuất-xứ

từ Haacuten-Tạng necircn chỉ biết đọc vagrave tigravem hiểu

caacutec bản Kinh kệ được dịch ra tiếng Việt

của caacutec bực đại-sư Việt-Nam Chẳng phải

caacutec Kinh saacutech chữ Anh chữ Phaacutep quaacute

khoacute-khăn nhưng khi tigravem hiểu về chuacuteng

Thiện Nhựt cảm thấy chuacuteng hơi xa lạ

đối với người Việt coacute sức học trung-bigravenh

tu theo đường-lối của ocircng-bagrave để lại Như

4

trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để

chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech

Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness

Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey

của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ

hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của

thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm

Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm

cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde

lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao

ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng

Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai

thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất

chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt

đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng

phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường

ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave

học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể

giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn

đạo cugraveng tu

5

2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe

kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng

lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-

Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei

nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven

chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ

vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi

hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến

nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-

gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt

thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ

Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi

magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-

nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-

acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn

chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới

thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave

cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở

phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-

sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con

6

đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-

tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-

đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-

thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec

điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững

lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường

học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven

chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn

dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một

người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện

Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu

giường magrave học Kinh học Kệ

Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-

văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda

panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại

từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ

thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

4

trong Haacuten-tạng dugraveng hai chữ Hỉ vagrave Lạc để

chỉ hai thiền-chi của Sơ-Thiền caacutec saacutech

Anh-ngữ đatilde dịch ra lagrave Joy Happlness

Bliss trong khi đoacute tiếng Việt thuần-tuacutey

của ta lại coacute hai chữ Mừng vagrave Vui rất dễ

hiểu magrave mocirc-tả rất rotilde-ragraveng tacircm-trạng của

thiền-giả khi sắp bước vagraveo định-tacircm

Mừng thigrave thacircn cograven đang xuacutec-động tacircm

cograven vọng-động Vui thigrave khi nỗi mừng đatilde

lắng-dịu tacircm-yacute lacircng-lacircng nhẹ-nhagraveng Sao

ta lại bỏ quecircn chẳng dugraveng những tiếng

Việt thocircng-thường ấy để diễn-đạt hai

thiền-chi đoacute một caacutech giản-dị vagrave rất

chiacutenh-xaacutec Chiacutenh vigrave lẽ đoacute magrave Thiện Nhựt

đatilde mạo-muội đem bản văn Haacuten-tạng

phỏng-dịch ra tiếng Việt thocircng-thường

ngagravey nay trước để cho migravenh tigravem hiểu vagrave

học-hỏi bằng tiếng Việt sau cũng coacute thể

giuacutep được phần nagraveo lợi-iacutech cho caacutec bạn

đạo cugraveng tu

5

2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe

kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng

lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-

Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei

nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven

chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ

vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi

hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến

nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-

gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt

thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ

Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi

magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-

nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-

acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn

chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới

thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave

cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở

phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-

sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con

6

đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-

tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-

đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-

thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec

điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững

lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường

học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven

chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn

dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một

người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện

Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu

giường magrave học Kinh học Kệ

Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-

văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda

panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại

từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ

thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

5

2- Mỗi cuối tuần vagraveo chugravea lạy Phật nghe

kinh nhigraven lecircn caacutec tủ kiếng sắp hagraveng-hagraveng

lớp-lớp caacutec bộ Kinh chữ Haacuten trong Đại-

Tạng Thiện Nhựt chẳng khỏi bugravei-ngugravei

nghĩ đến thacircn-phận dốt-naacutet của migravenh cograven

chưa daacutem mở một quyển nagraveo ra đọc vigrave lẽ

vốn-liếng chữ Haacuten của migravenh quaacute iacutet-oi

hiểu được mặt chữ đatilde lagrave khoacute noacutei chi đến

nghĩa-lyacute cao-siecircu huyền-diệu được goacutei-

gheacutem kỹ trong caacutec dograveng chữ magrave con mắt

thịt migravenh nhigraven thấy quaacute ư biacute-hiểm Caacutec bộ

Kinh được Việt-dịch cũng chẳng dễ chi

magrave hiểu cho tận-tường vigrave lẽ cograven nhan-

nhản caacutec danh-từ Phạn-ngữ được phiecircn-

acircm ra Haacuten-văn coacute lẽ cograven khoacute nghe hơn

chữ Pali chaacutenh gốc Hoạ-hoằn lắm mới

thấy nơi vagravei quyển sau phần dịch-thuật vagrave

cước-chuacute coacute năm ba trang hiếm-hoi ở

phiacutea sau giải-thiacutech vắn-tắt yacute-nghĩa cao-

sacircu lời chư Phật vagrave Bồ-taacutet mở lối cho con

6

đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-

tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-

đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-

thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec

điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững

lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường

học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven

chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn

dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một

người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện

Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu

giường magrave học Kinh học Kệ

Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-

văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda

panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại

từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ

thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

6

đường tu-tập Người học Phật với thagravenh-

tacircm mong được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

khoacute magrave tigravem thấy một quyển Kinh với đầy-

đủ lời giải-thiacutech bằng ngocircn-từ thocircng-

thường cugraveng sự phacircn-taacutech rotilde-ragraveng caacutec

điểm chaacutenh-yếu cần lưu-tacircm để vững

lograveng bước đi từ bước một trecircn con đường

học-hỏi giaacuteo-lyacute nhagrave Phật Noacutei toacutem lại cograven

chưa thấy coacute nhiều kinh-saacutech được soạn

dưới higravenh-thức giaacuteo-khoa-thư để cho một

người bập-bẹ mới biết học Phật như Thiện

Nhựt coacute thể dugraveng lagravem quyển saacutech gối đầu

giường magrave học Kinh học Kệ

Nhacircn tigravem thấy trong Haacuten-Tạng bản cổ-

văn dịch từ chữ Phạn bộ Luận Milinda

panha nhan đề lagrave Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh thiếu tecircn dịch-giả được sao-lục lại

từ thời Đocircng-Tấn becircn Tagraveu (khoảng thế-kỷ

thứ 5) Thiện Nhựt mới mạo-muội đem ra

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

7

phỏng-dịch thagravenh tiếng Việt thocircng-

thường ngagravey nay Mục-điacutech chỉ lagrave để coacute

một bản Việt-văn magrave học ocircn lại giaacuteo-lyacute vigrave

nội-dung bộ Luận nầy necircu ra gần trăm cacircu

thắc-mắc nghi-ngờ của vua Milinda (Di-

Lan) cugraveng với lời giải-thiacutech khaacute rotilde-ragraveng

vagrave đầy-đủ của Tigrave-kheo Nagasena (Na-

Tiecircn) về Giaacuteo-phaacutep của Đức Phật Trong

khi phỏng-dịch Thiện Nhựt nhận thấy vagravei

từ-ngữ chuyecircn-mocircn về Phật-học trong bản

dịch Haacuten-văn hết cograven thiacutech-hợp với caacutec

thuật-ngữ ngagravey nay như Ba-mươi-bảy

Phẩm Kinh thay vigrave noacutei Ba-mươi-bảy

Phẩm Trợ-Đạo như Hiếu-thuận thay vigrave

Giới-hạnh như Danh-Thacircn thay vigrave Danh-

Sắc như Lộc riecircng thay vigrave Nghiệp-lực

vv necircn Thiện Nhựt muốn đề-nghị thay-

thế bằng caacutec danh-từ đang hiện-hagravenh

nhưng chẳng daacutem tự-tiện sửa lại trong

phần phỏng-dịch theo Haacuten-văn magrave chỉ

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

8

xin ghi lại ở sau nơi phần Tigravem hiểu Nghĩa

Chữ Vagrave nhacircn đoacute coacute cheacutep lại hơn hai

mươi trang lời giải-thiacutech vắn-tắt caacutec chữ

khoacute sắp-xếp theo thứ-tự A B C để caacutec

bạn trẻ nagraveo muốn dugraveng đến tập saacutech nhỏ

ấy khỏi phải mất cocircng tra thecircm Từ-điển

Lại nữa caacutec cacircu hỏi thắc-mắc của vua Di-

Lan thường lagrave tugravey-hứng nghe giảng đến

đacircu thigrave hỏi đến đấy chẳng theo một đề-

mục nhứt-định nagraveo lại thecircm được nhắc

tới nhắc lui nhiều lần ở lắm chỗ khaacutec

nhau necircn Thiện Nhựt khi tigravem hiểu về yacute-

nghĩa giaacuteo-lyacute trong quyển Luận nầy thấy

necircn sắp xếp lại caacutec cacircu hỏi đoacute ra mười

vấn-đề chiacuten thuộc về giaacuteo-lyacute vagrave một về

caacutec cacircu hỏi linh-tinh coacute liecircn-quan đến

kiến-thức tổng-quaacutet Khi sắp-xếp caacutec cacircu

hỏi của vua Di-Lan lại đuacuteng theo thứ-tự

caacutec vấn-đề giaacuteo-lyacute Thiện Nhựt coacute ghi lại

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

9

trong phần Tigravem hiểu Nghĩa Y của migravenh

caacutec điểm bất-đồng yacute-kiến với vị Tigrave-kheo

lỗi-lạc đoacute chẳng phải lagrave daacutem khoe migravenh

coacute biết chuacutet đỉnh về giaacuteo-lyacute magrave chiacutenh lagrave

để gợi lecircn cơ-hội cho caacutec bạn trẻ đem đặt

lại vấn-đề với caacutec vị Thầy dạy Đạo của

migravenh hầu coacute được lời giải-đaacutep thiacutech-đaacuteng

(vagrave nhớ lagravem ơn cho Thiện Nhựt biết với

để học hỏi thecircm)

2- Xuất-xứ của quyển Na-Tiecircn Tigrave-

Kheo Kinh

Bộ Luận Milinda panha được ghi lại bằng

tiếng Phạn taacutec-giả lagrave ai hiện cograven chưa

được caacutec học-giả về Phật-học trecircn thế-

giới xaacutec-định rotilde Bắc-Tocircng cho rằng Bồ-

taacutet Long-Thọ (Nagarjuna) đatilde saacuteng-taacutec

quyển nầy vigrave Ngagravei muốn mượn tecircn của

Na-Tiecircn (Nagasena) để đối-đaacutep về Giaacuteo-

phaacutep với vua Meacutenandre magrave Ngagravei aacutem-chỉ

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

10

lagrave Di-Lan (bản dịch của đại-cư-sĩ Đoagraven-

Trung-Cograven gọi lagrave Di-Lan-Đagrave) Cograven Hogravea-

thượng Giới-Nghiecircm nguyecircn Tăng-

Thống Giaacuteo-hội Phật-giaacuteo Nguyecircn-thủy

Việt-nam ghi tecircn taacutec-giả lagrave Ngagravei

Pitakaculagravebhaya gốc người Trung-Ấn

Quyển Milinda panha được gọi lagrave Kinh vigrave

được kết-tập trong hệ Pali nơi Tiểu-Bộ-

Kinh (Khuddaka Nikaya) Bản dịch Haacuten-

văn Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh được ghi

trong Haacuten-Tạng Cagraven-Long Đại-Tang

Kinh quyển số 108 caacutec trang từ 706 đến

753 Đuacuteng ra đoacute lagrave một bộ Luận được một

vị đại-sư trước-taacutec sở dĩ được tocircn-vinh lagrave

Kinh coacute lẽ vigrave nội-dung cao-sacircu tựa như

lời của chư Phật hay Bồ-taacutet

Caacutec bạn thanh-niecircn nghiecircn-cứu về Phật-

học coacute thể đogravei hỏi thecircm về tiểu-sử của taacutec-

giả cugraveng lyacute-do nagraveo đatilde khiến taacutec-giả saacuteng-

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

11

taacutec necircn bộ Luận nầy Đogravei hỏi nầy rất

chiacutenh-đaacuteng khi ta cần nghiecircn-cứu kỹ-

lưỡng một vấn-đề triết-học hay văn-

chương Nhưng Thiện Nhựt chẳng thấy coacute

mảy-may thắc-mắc chi về caacutec chi-tiết

quan-trọng đoacute Tại sao Vigrave khi học Kinh-

kệ Thiện Nhựt chỉ cần biết đoacute lagrave một bản

Kinh được ghi trong Đại-Tạng điều quan-

trọng lagrave tigravem hiểu yacute-nghĩa về lời dạy tu-tập

cograven việc nghiecircn-cứu đuacuteng theo caacutec

phương-phaacutep khoa-học của nhagrave khảo-cổ

thigrave xin kiacutenh-cẩn chờ sự chứng-minh

chiacutenh-xaacutec với đầy-đủ bằng-cớ của caacutec bực

đại-triacute-thức Lại nữa migravenh đọc Kinh Phật

chỉ cần hiểu vagrave biết ứng-dụng lời dạy tu-

tập về đường tu của migravenh hơn lagrave thắc-

mắc về danh-xưng tiểu-sử vv thiacute-dụ

như trong Tacircm-Kinh Baacutet-Nhatilde coacute noacutei đến

Bồ-taacutet Quaacuten-Tự-Tại được caacutec vị đại-sư

giải-thiacutech đoacute lagrave tecircn khaacutec của Bồ-taacutet Quaacuten-

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

12

Thế-Acircm migravenh cần chi thắc-mắc lagrave đuacuteng

hay sai cograven chỗ đaacuteng thắc-mắc lagrave migravenh

coacute theo Kinh đoacute để tu-tập taacutenh Khocircng

chưa vagrave nay đatilde tới mức nagraveo rồi Do đoacute

Thiện Nhựt đề-nghị necircn xem bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh do một bực cổ-

đức nagraveo đoacute đatilde saacuteng-taacutec vagraveo một thời xa-

xưa vậy thocirci

3- Nội-dung được bố-cục coacute phần hơi

lỏng-lẻo

Bộ Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh trong Haacuten-

Tạng được chia ra lagravem ba quyển Thượng

Trung Hạ nhưng xeacutet theo yacute-nghĩa lời

văn thigrave chẳng thấy coacute sự phacircn-biệt rotilde-

ragraveng giữa ba quyển đoacute vigrave lẽ caacutec cacircu hỏi ở

quyển Thượng lại được nhắc lại ở quyển

Trung vagrave quyển Hạ cũng như ở hai quyển

sau vẫn thấy cograven bagraven lại caacutec vấn-đề đatilde

được thảo-luận ở quyển trước Sở dĩ coacute sự

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

13

trugraveng-điệp đoacute lagrave vigrave caacutec cacircu hỏi của vua

Di-Lan phần lớn lagrave tugravey-hứng nhacircn nghe

giảng một đoạn rồi liền necircu lecircn thắc-mắc

khiến cho mạch kinh-văn hơi lỏng-lẻo

Về Nội-dung bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

coacute thể tạm chia ra lagravem ba phần

1- Tiền-kiếp của Tigrave-kheo Na-Tiecircn vagrave của

vua Di-Lan

2- Caacutec cacircu vấn-đaacutep giữa nhagrave Vua vagrave vị

Tigrave-kheo lỗi-lạc

3- Tacircm-trạng của Vua Di-Lan vagrave Tigrave-kheo

Na-Tiecircn sau cuộc đagravem-luận lyacute-thuacute về

giaacuteo-lyacute

Riecircng phần vấn-đaacutep trong Haacuten-tạng coacute

ghi vagraveo khoảng một trăm cacircu hỏi nơi

Tạng Pali số cacircu hỏi thay đổi lecircn xuống

tugravey vagraveo nơi xuất-bản khoảng hơn hai

trăm saacuteu mươi cacircu Điều nầy cho thấy bản

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

14

nguyecircn-taacutec bằng chữ Phạn coacute thể bị thecircm

bớt thay đổi tugravey theo thời-gian vagrave nơi

chốn đatilde xuất-bản bộ Luận

Để tiện việc nghiecircn-cứu Thiện Nhựt đatilde

sắp-xếp lại trong Phần Tigravem hiểu Nghĩa Y

của migravenh thagravenh mười vấn-đề chiacuten về

giaacuteo-lyacute vagrave một về caacutec kiến-thức tổng-quaacutet

linh-tinh Vigrave tuacircn theo thứ-tự trong bản

nguyecircn-taacutec khi caacutec cacircu hỏi được vua Di-

Lan lần-lượt necircu lecircn necircn chiacuten vấn-đề

giaacuteo-lyacute được ghi cheacutep lại như sau

1- Tại sao đi tu lagravem Sa-mocircn

2- Sự taacutei-sanh nghiệp-lực vagrave thuyết

Luacircn-hồi

3- Sự phacircn-biệt caacutec điều thiện vagrave aacutec

4- 37 Phẩm trợ-Đạo

5- Triacute-huệ

6- Caacutec loại cảm-thọ

7- Sự đắc Đạo vagrave cotildei Niết-bagraven

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

15

8- Đức Phật

9- Con người vagrave thuyết vocirc-ngatilde

Lẽ ra nếu nhigraven chung toagraven-bộ tư-tưởng

diễn-đạt trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh ta sẽ thấy yacute-tưởng cốt-caacuten lagrave Tại

sao đi tu lagravem Sa-mocircn Đoacute lagrave vigrave muốn

được giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet Giaacutec-ngộ về

điều gigrave Giaacutec-ngộ về lẽ sống-chết vagrave thacircn-

phận của con người Giải-thoaacutet khỏi điều

gigrave Giải-thoaacutet khỏi cảnh Khổ trong vograveng

Luacircn-hồi để được an-nhiecircn tự-tại trong

cotildei Niết-bagraven

Để khai-triển yacute-tưởng cốt-caacuten noacutei trecircn

taacutec-giả bộ Luận lần-luợt đề-cập đến

nghiệp-lực đatilde dẫn-dắt chuacuteng-sanh theo

saacuteu nẻo của vograveng Luacircn-hồi rồi chỉ cho ta

thấy lối phaacute vở vograveng lẩn-quẩn sanh-tử đoacute

bằng caacutech (a) biết phacircn-biệt đigraveều thiện

điều aacutec (b)tuacircn theo 37 Phẩm Trợ-Đạo

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

16

(c) phaacutet-triển Triacute-huệ để tiecircu-diệt đến tận

gốc-rễ caacutec trở-ngại lagrave phiền-natildeo-chướng

vagrave sở-tri-chướng Để tận-diệt hết caacutec trở-

ngại lớn-lao đoacute taacutec-giả đatilde phacircn-taacutech tỉ-mỉ

sự phaacutet-khởi của caacutec cảm-thọ nơi thacircn-

tacircm thường đưa đến caacutec phiền-natildeo-

chướng vagrave vạch rotilde sự cố-chấp vagraveo caacutec tagrave-

kiến đatilde đưa tới caacutec sở-tri-chướng nhứt lagrave

ngatilde-kiến một tagrave-kiến trầm-trọng hơn cả

Để đối-trị lại với ngatilde-kiến taacutec-giả đatilde

nhiều lần chứng-minh rằng trong năm uẩn

kết-tụ lại thagravenh thacircn-tacircm nầy chẳng coacute

caacutei chi thường-hằng chẳng thấy ra được

con người nagraveo đứng lagravem chủ cả đoacute lagrave

thuyết vocirc-ngatilde trong Phật-học Vagrave sau

cugraveng hễ theo đuacuteng con đường tu-tập ấy

hagravenh-giả sẽ đắc Đạo chứng được Niết-

bagraven vocirc-sanh vagrave an-tịnh theo như gương

của Đức Phật đatilde đi trước

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

17

4- Viecircn ngọc quiacute thứ nhuacutet trong bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Đi sacircu vagraveo nội-dung của bộ Luận Na-

Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh ta tigravem thấy khaacute nhiều

viecircn ngọc quiacute chẳng traacutech nagraveo bộ Luận đatilde

được tocircn-vinh lagrave Kinh vagrave được sự hacircm-

mộ của caacutec hagraveng triacute-thức trecircn khắp thế-

giới từ xưa đến nay Viecircn ngọc đầu-tiecircn lagrave

Vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-kheo Na-Tiecircn

hai lần như vầy

Lần thứ nhứt

Ngay tại buổi sơ-kiến sau caacutec lời thăm

hỏi xatilde-giao vua Di-Lan thử-thaacutech Tigrave-

kheo Na-Tiecircn bằng một cacircu hỏi khoacute

- Na-Tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn Đầu lagrave Na-Tiecircn

chăng

- Đầu chẳng phải lagrave Na-Tiecircn

- Mắt tai mũi miệng lagrave Na-Tiecircn chăng

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

18

- Mắt tai mũi miệng chẳng phải lagrave Na-

Tiecircn

- Vậy chớ chỗ nagraveo lagrave Na-Tiecircn

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

- Xe kia chỗ nagraveo lagrave xe Trục xe coacute phải lagrave

xe chăng

- Trục xe chẳng phải lagrave xe

- Vagravenh baacutenh xe coacute phải lagrave xe chăng

- Vagravenh baacutenh xe chẳng phải lagrave xe

- Vậy thigrave caacutei gigrave lagrave xe

Vương im lặng chẳng trả lời được

Na-Tiecircn liền noacutei

- Kinh Phật coacute noacutei đến hiệp-tụ caacutec bộ-

phận () đoacute lại lagrave nguyecircn-nhacircn để coacute

được chiếc xe Con người cũng lại như

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

19

vậy hễ hiệp-tụ đầu mặt tai mũi miệng

chung lại thigrave thagravenh con người

Vương khen Lagravenh thay Lagravenh thay

Lần thứ hai

Vương noacutei

- Ta coacute điều muốn hỏi

- Xin Đại-Vương cứ hỏi

- Ta đatilde hỏi xong

- Tocirci cũng đatilde đaacutep xong

- Đaacutep những gigrave đacircu

- Đại-Vương hỏi tocirci những gigrave đacircu

Vương noacutei

- Ta chẳng coacute chỗ hỏi Na-Tiecircn cũng

chẳng coacute chỗ đaacutep

Giờ đacircy ta thử hỏi Đacircu lagrave chỗ thử-thaacutech

Đacircu lagrave viecircn ngọc quiacute

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

20

Trước nhứt lagrave cacircu hỏi Ai lagrave Na-Tiecircn

Nghĩa sacircu-kiacuten của cacircu hỏi đoacute lagrave Vậy chớ

caacutei gigrave mới thật lagrave Na-Tiecircn Bản-chất của

con người lagrave gigrave Nơi thacircn-tacircm con người

coacute caacutei gigrave lagrave caacutei Ta lagrave bản-ngatilde khocircng

Hoặc noacutei theo những người cograven mecirc-tiacuten

trong thacircn-tacircm nầy coacute caacutei linh-hồn tồn-tại

matildei qua thời-gian chăng

Caacutec cacircu trả lời của Na-Tiecircn cugraveng lời kết-

luận triacutech-dẫn trong Kinh Phật đều qui-

hướng về một vấn-đề căn-bản của Giaacuteo-lyacute

nhagrave Phật lyacute vocirc-ngatilde trong thacircn-tacircm con

người chẳng hề coacute caacutei Ta chẳng hề coacute caacutei

bản-ngatilde Tuy Na-Tiecircn chẳng noacutei rotilde ra

nhưng ta biết thacircn-tacircm con người chỉ lagrave sự

tập-hợp của năm uẩn sắc-uẩn lagrave phần vật-

chất gọi lagrave thacircn vagrave bốn uẩn kia thọ

tưởng hagravenh thức-uẩn thuộc về phần tinh-

thần tức lagrave tacircm Chẳng hề thấy trong

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

21

thacircn-tacircm nầy đacircu lagrave ocircng chủ gọi lagrave Ta

đacircu lagrave linh-hồn gọi lagrave phần hồn của Ta

cả chỉ coacute caacutec uẩn tập-hợp lại magrave thocirci Đoacute

lagrave lyacute-lẽ rất vững-chắc chứng-minh Chơn-

lyacute vocirc-ngatilde trong Phật-học

Na-Tiecircn đatilde vượt qua dễ-dagraveng chỗ Vua

thử-thaacutech bằng caacutech hỏi ngược lại Xe lagrave

gigrave Caacutei gigrave trong xe lagrave xe Nhagrave Vua đatilde

chẳng trả lời được như thế Na-Tiecircn đatilde

thắng Rất tiếc lagrave nhagrave Vua chẳng hỏi thecircm

caacutec chi-tiết về lyacute vocirc-ngatilde nữa để chuacuteng ta

được dịp học-hỏi về caacutech-thức Na-Tiecircn

giải-đaacutep caacutec mối nghi-ngờ cograven soacutet lại về

Chơn-lyacute quan-trọng nầy Chơn-lyacute vocirc-ngatilde

lagrave chơn-lyacute khoacute hiểu khoacute chứng nhứt trong

ba Chơn-lyacute Vocirc-thường Khổ Vocirc-ngatilde

Nhưng nhagrave Vua lại đưa thecircm một cacircu hỏi

rất khoacute nếu những ai magrave lớ-quớ chẳng

nhanh-triacute như Na-Tiecircn thigrave liền lọt vagraveo

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

22

cạm-bẫy ngay Hỏi magrave chẳng necircu ra cacircu

hỏi lagrave hỏi lagravem sao Đaacutep magrave chẳng noacutei ra

lời lagrave đaacutep caacutech nagraveo Vua vagrave Na-Tiecircn

đang so gươm triacute-huệ với nhau đấy

Nhagrave Vua muốn hỏi Na-Tiecircn magrave chẳng necircu

cacircu hỏi ra tức lagrave nhagrave Vua muốn hỏi gigrave

đacircy Hai đằng đang bagraven-luận về giaacuteo-

phaacutep thế thigrave cacircu nhagrave Vua muốn hỏi lagrave cacircu

hỏi thuộc về Phaacutep (Dharma Giaacuteo-Phaacutep)

chớ gigrave Tại sao Vua chẳng noacutei ra đoacute lagrave cacircu

hỏi về Phaacutep Bởi lyacute-lẽ rất cao-siecircu lagrave

Phaacutep vốn Khocircng tức lagrave Phaacutep vốn rỗng-

rang chẳng chứa đựng gigrave chẳng diacutenh-

mắc gigrave chẳng coacute higravenh-tướng gigrave thigrave lagravem

sao diễn-tả ra bằng lời noacutei được Nếu coacute

noacutei ra cacircu hỏi về Phaacutep tức lagrave mặc-nhiecircn

phủ-nhận taacutenh-chất rỗng-rang của Phaacutep

rồi đacircu necircu lecircn được chỗ Phaacutep-khocircng

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

23

trong giaacuteo-lyacute lại cograven khoaacutec thecircm cho

Phaacutep một higravenh-tướng ngocircn-từ nữa

Na-Tiecircn quả lagrave nhanh-triacute biết ngay chỗ

ẩn-yacute của nhagrave Vua necircn mới đaacutep lagrave đatilde đaacutep

xong magrave chẳng necircu rotilde lagrave đaacutep những gigrave

Nếu Na-Tiecircn vocirc-tigravenh hỏi lại nhagrave Vua Vua

vừa noacutei đatilde hỏi rồi lagrave hỏi những gigrave đacircu

thigrave Na-Tiecircn liền rơi ngay vagraveo cạm-bẫy của

Vua chờ đợi một cacircu hỏi về Phaacutep bằng

ngocircn-từ Phaacutep vốn lagrave Khocircng sao diễn ra

bằng higravenh-tướng của lời noacutei để hỏi thagravenh

cacircu hỏi hoaacute ra cograven chưa hiểu được điểm

giaacuteo-lyacute rất quan-trọng của nhagrave Phật hay

sao

Trở lại cacircu hỏi đầu-tiecircn Ai lagrave Na-Tiecircn

yacute-nghĩa sacircu-xa của cacircu hỏi nầy lagrave vấn-đề

Ngatilde-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Nam-Tocircng Cacircu

hỏi thử-thaacutech thứ nhigrave của nhagrave Vua Ta coacute

điều muốn hỏi coacute liecircn-quan đến vấn-đề

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

24

Phaacutep-khocircng trong Giaacuteo-lyacute Bắc-Tocircng Cả

hai lần thử-thaacutech khoacute-khăn nầy đều được

Na-Tiecircn vượt qua một caacutech xuất-sắc

dugraveng gậy ocircng magrave đập lưng ocircng Nhưng

cograven rất xuất-sắc hơn nữa lagrave taacutec-giả bộ

Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy đatilde

trigravenh-bagravey hai vấn-đề cực-kỳ tế-nhị dưới

higravenh-thức vấn-đaacutep hết sức đơn-giản dễ

hiểu vagrave đầy hứng-thuacute

Đoacute lagrave viecircn ngọc quiacute thứ nhứt được tigravem

thấy vagrave nay xin đem dacircng-hiến lecircn quiacute Vị

Cograven nhiều viecircn ngọc quiacute khaacutec nữa Thiện

Nhựt e-ngại sức học của migravenh chưa tới

mức để tigravem thấy ra hết

5- Viecircn ngọc quiacute thứ hai trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

Viecircn ngọc nầy liecircn-quan đến Thaacutei-độ

đứng-đắn trong khi bagraven-luận về Giaacuteo-

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

25

Phaacutep Xin cheacutep lại đoạn văn quan-trọng

sau đacircy trong bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo

Kinh noacutei đến thaacutei-độ đứng-đắn ấy

Vương hỏi Na-Tiecircn

- Sư coacute thể cugraveng Ta bagraven-luận về caacutec Kinh

khoacute chăng

- Nếu Vua dugraveng triacute-huệ để hỏi tocirci thigrave coacute

thể cugraveng nhau bagraven-luận Nếu Vua dugraveng yacute

lời vương-giả kiecircu-quiacute thigrave chẳng thể cugraveng

Vua bagraven-luận được

- Triacute-huệ coacute bao nhiecircu loại

- Bực triacute-giả khi đagravem-luận hết sức vặn

hỏi cugraveng nhau giải rotilde cugraveng nhau lời noacutei

cao lời noacutei thấp lời noacutei chaacutenh-trực lời

noacutei bất-chaacutenh coacute thắng coacute thua tự migravenh

biết lấy phải traacutei đoacute lagrave triacute-huệ tối-thượng

chẳng cần chuacutet giận-hờn Bực triacute-giả lagrave

như thế đoacute

- Lời noacutei vương-giả coacute bao nhiecircu loại

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

26

- Lời noacutei vương-giả tự phoacuteng theo cảm-

nghĩ của migravenh hễ coacute chỗ traacutei lệ chẳng

như yacute Vua tức thời Vua bắt tội nặng phạt

giết đi Như thế đoacute lagrave lời noacutei bực vương-

giả

Vương liền noacutei rằng

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả

chẳng dugraveng lời noacutei của vương-giả chẳng

giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời migravenh noacutei

chỉ necircn noacutei theo như lời đệ-tử của chư Sa-

mocircn như lời caacutec vị ưu-bagrave-tắc Necircn theo

lời của chư Sa-mocircn magrave khiến cho lograveng

migravenh chẳng mang sợ-hatildei chaacutenh-tacircm cũng

được khai-ngộ

Na-Tiecircn liền thốt lecircn rằng

- Thật lagravenh thay

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

27

Sự phacircn-biệt của Na-Tiecircn giữa lời noacutei của

bực triacute-giả vagrave lời noacutei của bực vương-giả

đưa đến thaacutei-độ đứng-đắn cho những ai

tham-dự một cuộc tranh-luận về Giaacuteo-

Phaacutep Lời noacutei ngay-thẳng chơn-chaacutenh

hướng về Chơn-lyacute coacute thua coacute thắng tự

migravenh migravenh biết lấy phải-traacutei dẫu thất-bại

cũng chẳng chuacutet giận-hờn traacutei-ngược hẳn

với thaacutei-độ của kẻ bướng-bỉnh ngoan-cố

biết rotilde mười-mươi đối-phương hữu-lyacute magrave

vẫn cố cượng-cầu phải chăng đoacute lagrave vigrave tự-

aacutei cograven quaacute sacircu-đậm caacutei Ngatilde cograven to-tướng

như caacutei bồ Lời noacutei kiecircu-quiacute phoacuteng

theo cảm-nghĩ của riecircng migravenh gặp chỗ

chẳng vừa yacute thigrave hung-hăng chống-đối để

bảo-vệ caacutec thagravenh-kiến cố-chấp đoacute lagrave thaacutei-

độ của kẻ tự-cao trong một phuacutet bốc-

đồng đatilde dại-khờ bỏ qua mất cơ-hội

hưởng lợi-lạc được đến gần với Chơn-lyacute

magrave đối-phương đatilde mang tới cho migravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

28

Đức khiecircm-cung của vua Di-Lan được

biểu-lộ ra rất rotilde-ragraveng trong lời noacutei sau

đacircy thật đaacuteng cho ta khacircm-phục

- Nguyện dugraveng lời noacutei của bực triacute-giả ()

chẳng giữ yacute-nghĩ vương-giả trong lời

migravenh noacutei

Viecircn ngọc quiacute thứ hai của bộ Luận chiacutenh

lagrave nằm ngay tại đấy

Khi suy-gẫm về đoạn văn quiacute-giaacute trecircn

đacircy thuật lời đối-đaacutep giữa Na-Tiecircn vagrave vua

Di-Lan Thiện Nhựt coacute thecircm vagravei cảm-nghĩ

thocirc-thiển của migravenh về thaacutei-độ chơn-chaacutenh

tại caacutec buổi noacutei chuyện Đạo

1- Kinh-saacutech Phật-học thường nhắc đến

lời Đức Phật dạy lagrave phải traacutenh caacutec cuộc

hiacute-luận Thế nagraveo lagrave hiacute-luận Hiacute lagrave vui-đugravea

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

29

Luận lagrave bagraven-catildei Thường thấy tiếp theo

caacutec buổi tragrave dư tửu hậu nhiều người tự

nhận lagrave bực triacute-thức hiểu Đạo ngồi

nhacircm-nhi taacutech tragrave bagraven-luận nhau với lời-

lẽ dao to buacutea lớn magrave yacute-nghĩa lại rỗng-

tuếch phecirc-bigravenh vị đại-sư nầy khen ngợi

vị thiền-giả kia từ Đocircng sang Tacircy hết

kim đến cổ đoacute lagrave bagraven luận chơi cho

vui vậy thocirci chớ nagraveo phải đi tigravem Chơn-

Lyacute để ruacutet lấy kinh-nghiệm tu-tập Thế cho

necircn Đức Phật mới gọi lagrave hiacute-luận vagrave dạy ta

cần phải traacutenh

2- Kinh-saacutech Phật-học phacircn-biệt hai loại

Chơn-Lyacute (1) sự-thật ở thế-gian coacute thể

đuacuteng nơi nầy vagraveo luacutec nầy magrave cũng coacute thể

chẳng hợp với chỗ kia vagraveo một thời khaacutec

cho necircn gọi đoacute lagrave tục-đế nghĩa lagrave sự-thật

tương-đối trong đời sống thế-tục (2) sự-

thật đuacuteng muocircn đời vagrave khắp mọi nơi đưa

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

30

con người tu-hagravenh đến nơi giaacutec-ngộ vagrave

giải-thoaacutet vigrave thế cho necircn mới gọi lagrave chơn-

đế nghĩa lagrave Chơn-Lyacute tuyệt-đối của latildenh-

vực xuất-thế-gian Bởi thế người hiểu-biết

bao giờ cũng nghĩ lagrave migravenh chưa hề nắm

vững được Chơn-đế necircn phải giữ thaacutei-độ

khiecircm-hoagrave chẳng daacutem liều-lĩnh bảo rằng

điều migravenh noacutei đacircy lagrave sự-thật duy-nhứt vagrave

tối-thượng Traacutei lại tacircm-trạng kẻ ấy necircn

mở rộng ra đoacuten nhận tạm-thời lời-lẽ của

người đối-thoại hẹn với lograveng migravenh sẽ

truy-cứu thecircm chỗ đuacuteng cugraveng sai hầu ruacutet

lấy kinh-nghiệm tu-tập cho bản-thacircn

3- Thaacutei-độ thiacutech-nghi khi luận-bagraven về

Giaacuteo-lyacute lagrave phải hết sức thagravenh-khẩn trong

tư-tưởng vagrave lời noacutei

a- Về phiacutea người thưa hỏi ở vị-thế của

người đi học Đạo cần phải giữ lễ-độ với

người magrave migravenh thưa-thỉnh Thaacutei-độ đứng-

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

31

đắn lagrave necircu ra caacutec cacircu hỏi cho rotilde-ragraveng

chuacute-trọng đến chỗ migravenh cograven nghi-ngờ

chưa được giải rotilde Vagrave khi nghe lời giảng-

giải phải lắng lograveng chuacute-tacircm chẳng vội

chấp-nhận magrave cũng chẳng bagravei-baacutec ngay

nếu coacute chỗ chưa kịp hiểu thigrave xin được

minh-chứng thecircm bằng caacutec thiacute-dụ cụ-thể

trong đời sống hằng ngagravey

b- Về phần người được hỏi chẳng bao

giờ để khởi lecircn trong lograveng migravenh một chuacutet

yacute-nghĩ tự-hagraveo cỏn-con nagraveo rằng migravenh biết

Đạo hơn người kia nếu chẳng đaacuteng lagravem

Thầy thigrave cũng lagrave người đi trước Vagrave khi

giảng-giải phải tugravey theo căn-cơ của người

nghe magrave dugraveng lời-lẽ giản-dị rotilde-ragraveng dễ

hiểu kegravem theo caacutec thiacute-dụ thực-tế

4- Trong một cuộc thảo-luận về caacutec vấn-

đề đạo-giaacuteo coacute hai điều magrave kẻ hỏi vagrave

người đaacutep cần necircn traacutenh thigrave mới xứng-

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

32

danh lagrave một cuộc thảo-luận đứng-đắn vagrave

hữu-iacutech

a- Về phiacutea người hỏi chớ bao giờ coacute ẩn-yacute

muốn dồn kẻ đối-thoại vagraveo ngotilde biacute Trecircn

điạ-hạt tacircm-linh coacute nhiều vấn-đề magrave

chiacutenh Đức Phật đatilde gọi lagrave bất-khả tư-nghigrave

nghĩa lagrave chẳng thể nghĩ bagraven rốt-raacuteo được

với lời-lẽ của thế-gian Đừng đogravei hỏi coacute

cho được những bằng-cớ thật cụ-thể tai

nghe mắt thấy coacute thực-nghiệm của khoa-

học chứng-minh rồi mới chấp-nhận Điều

migravenh chẳng tin được trong khung-cảnh

thời-gian vagrave khocircng-gian hiện-tại chưa

chắc hẳn lagrave chẳng thể nagraveo coacute được biết

đacircu đoacute lại lagrave một sự-thật tại một cảnh-giới

khaacutec vagraveo một thời khaacutec Thế cho necircn

thaacutei-độ khoa-học chơn-chaacutenh lagrave phải tỏ ra

degrave-dặt chớ vội baacutec-bỏ hoagraven-toagraven magrave chưa

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

33

xeacutet kỹ lại khả-năng thocircng-hiểu của triacute-oacutec

con người (vagrave triacute-oacutec của migravenh nữa)

b- Về phiacutea người đoacuteng vai-trograve hướng-

dẫn tưởng cũng chẳng necircn đưa ra tối-

hậu-thơ Tocirci noacutei như thế coacute tin thigrave tu

theo cograven chẳng tin thigrave cứ giữ lấy quan-

niệm của migravenh vậy Người thưa hỏi

thagravenh-tacircm muốn được giải chỗ cograven hoagravei-

nghi nghe cacircu noacutei đoacute rất chaacuten-nản vagrave

đạo-tacircm vigrave thế magrave lugravei-sụt

Lại nữa cũng đừng necircn dugraveng luocircn cacircu noacutei

quaacute dễ-dagraveng nầy Tocirci noacutei thế đạo-hữu cứ

đọc đi tụng đi thi-hagravenh theo đi rồi sẽ coacute

ngagravey hiểu rotilde được yacute-nghĩa sacircu-xa magrave đạo-

hữu muốn hỏi Người hỏi đang chờ đợi

một vagravei cacircu khuyecircn thực-tiễn đocirci lời

giảng-giải gọn-gagraveng về yacute-nghĩa trong

đoạn Kinh cacircu kệ hiện cograven thắc-mắc ấm-

ức trong bụng lagravem sao magrave tiếp-tục đọc-

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

34

tụng thecircm được nữa nếu chỗ hồ-nghi cograven

chưa được giải-toả Tưởng chẳng coacute chi lagrave

đaacuteng hổ-thẹn khi chiacutenh migravenh nhận thấy

migravenh cograven chưa đủ lời-lẽ để phacircn-taacutech điều

đang được hỏi sao lại chẳng thagravenh-thật

nhigraven-nhận sự thiếu-soacutet của migravenh vagrave mời

người hỏi tigravem đến một bực cao-minh nagraveo

khaacutec

5- Vagrave trong mọi trường-hợp chớ chẳng

cứ lagrave chỉ trong caacutec dịp thảo-luận magrave thocirci

luocircn luocircn necircn giữ thaacutei-độ cởi-mở đoacuten

nhận mọi lyacute-lẽ -- tin hay chẳng chịu tin

đoacute lagrave quyền tự-do tư-tưởng riecircng becircn

trong của migravenh -- hatildey lắng nghe để cho

người đối-thoại coacute đủ cơ-hội trigravenh-bagravey

lập-trường Thaacutei-độ đaacuteng traacutech nhứt lagrave cố-

chấp ocircm giữ khư-khư caacutec yacute-kiến caacutec

cảm-nghĩ caacute-nhơn vagrave cả caacutec thagravenh-kiến

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

35

6- Nhacircn nhigraven thấy hograven ngọc ẩn trong

lời đaacutep của Tigrave-kheo Na-Tiecircn về vấn-đề

Taacutei-sanh

Vấn-đề Taacutei-sanh trong vograveng Luacircn-hồi

được cứu-xeacutet rất dagravei-dograveng trong bộ Luận

Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nhắc đi nhắc lại

dưới nhiều khiaacute-cạnh rải-raacutec khắp ba

quyển Thượng Trung Hạ Coacute điều khaacute

ngạc-nhiecircn lagrave chẳng thấy taacutec-giả bộ Luận

bagraven đến điểm mấu-chốt thường gacircy mối

thắc-mắc lớn trong hagraveng caacutec thanh-niecircn

nam-nữ trẻ tuổi được hấp-thụ nền văn-

minh khoa-học vật-chất ngagravey nay việc

taacutei-sanh coacute thật hay chẳng coacute thật Phải

chăng taacutec-giả bộ Luận đatilde xem việc taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng thiecircn-nhiecircn dĩ-

nhiecircn như mưa batildeo sấm seacutet của vũ-trụ

như cacircy-cối gigravea cỗi coacute traacutei coacute hột khi tagraven-

tạ thigrave mọc lecircn cacircy khaacutec sởn-sơ becircn cạnh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

36

rồi chấp-nhận vagrave tin-tưởng đuacuteng theo

thuyết Luacircn-hồi trong Giaacuteo-lyacute chuacuteng-

sanh khi hết mạng sống nầy sẽ taacutei-sanh lại

ở cotildei đời sau Coacute lẽ vigrave lyacute-do đoacute taacutec-giả

bộ Luận khi noacutei đến việc taacutei-sanh bagraven

ngay đến caacutec khiacutea-cạnh như Tại sao phải

taacutei-sanh Ai phải taacutei-sanh lại Ai được

giải-thoaacutet khỏi taacutei-sanh Khi taacutei-sanh coacute

phải do thacircn-tacircm cũ magrave mang lấy thacircn-

tacircm mới khocircng magrave chẳng hề xeacutet việc

taacutei-sanh thật coacute hay khocircng

Ta hatildey tạm gaacutet lại cacircu hỏi mấu-chốt taacutei-

sanh coacute phải lagrave một hiện-tượng thật-sự

chắc-chắn xảy ra khocircng vagrave hatildey đọc qua

lời chất-vấn của vua Di-Lan với Tigrave-kheo

Na-Tiecircn Na-Tiecircn coacute cograven phải taacutei-sanh

nữa khocircng với hi-vọng tigravem thấy ra hograven

ngọc ẩn

(1) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

37

- Coacute người chết rồi chẳng phải sanh lại

nữa chăng

- Coacute người phải sanh lại magrave cũng coacute

người chẳng phải sanh trở lại

- Ai cograven phải sanh lại vagrave ai chẳng cograven

sanh lại

- Người quyến-luyến niềm acircn-aacutei nhiều

lắm sự ham-muốn thigrave sanh lại đời sau

người đatilde dứt sạch sự acircn-aacutei bỏ hết mọi

ham-muốn thigrave đời sau chẳng phải sanh trở

lại

(2) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Coacute người chẳng sanh lại ở đời sau

khocircng vagrave coacute tự biết được việc chẳng sanh

lại ấy chăng

- Dĩ nhiecircn coacute người như thế tự biết migravenh

chẳng cograven taacutei-sanh

- Lagravem sao biết được

- Người ấy tự biết migravenh chẳng cograven quyến-

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

38

luyến acircn-aacutei chẳng cograven ham-muốn chẳng

coacute điều aacutec nhờ đoacute biết migravenh chẳng cograven

phải sanh lại nữa Thiacute-dụ như người nocircng-

phu trồng luacutea được nhiều thoacutec trữ lại để

về sau sang năm anh chẳng trồng luacutea nữa

chỉ lấy luacutea dự-trữ ra ăn Người nocircng-phu

ấy coacute mong được luacutea gạo mới chăng

- Người nocircng-phu ấy chẳng mong được

luacutea mới

- Tại sao biết người ấy chẳng được luacutea

mới

- Người nocircng-phu ấy chẳng cầy cấy

chẳng trồng luacutea thigrave coacute chờ mong được chi

nữa

- Người đatilde đắc-đạo cũng lại như thế tự

biết rằng đatilde dứt bỏ acircn-aacutei sướng-khổ

chẳng cograven tham-tacircm do đoacute biết đời sau

chẳng sanh lại

(3) Vương lại hỏi Na-Tiecircn

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

39

- Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời sau

khocircng

- Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci đatilde

đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven coacute sự lưu-luyến

về acircn-aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven

nếu dứt được sự acircn-aacutei thigrave chẳng sanh lại

nữa

Ba đoạn văn ngắn (1) (2) vagrave (3) vừa được

triacutech dẫn trecircn đacircy nằm caacutech xa nhau đến

cả chục trang nơi hai quyển Thượng vagrave

Trung của bộ Luận Đọc lại cả bộ Luận

nhiều lần Thiện Nhựt mới tigravem thấy được

một điểm vừa kheacuteo vừa quiacute vagrave gọi đoacute lagrave

một viecircn ngọc ẩn Chẳng biết triacute thocirc-

thiển của Thiện Nhựt coacute nhigraven lầm chăng

Đoạn (1) noacutei về tại sao coacute người cograven taacutei-

sanh coacute người chẳng phải taacutei-sanh nữa

Đoạn (2) bảo rằng người đatilde đắc Đạo tự

migravenh biết rotilde chẳng sanh lại vagraveo đời sau

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

40

Đoạn (3) ghi lời đaacutep của Na-Tiecircn về cacircu

Vua hỏi Na-Tiecircn nay coacute sanh trở lại đời

sau khocircng Mỗi đoạn rời-rạc đoacute chẳng

cho ta thấy được ẩn-yacute của vua Di-Lan khi

đặt ra cacircu hỏi Na-Tiecircn nay coacute taacutei-sanh

nữa khocircng Nhưng nếu đọc kỹ lại cả ba

đoạn ta thấy nổi bật lecircn ẩn-yacute của nhagrave

Vua khi đưa ra một cacircu hỏi như thế Ẩn-yacute

gigrave Nhagrave Vua muốn vị Tigrave-kheo xaacutec-nhận

cho rotilde-ragraveng bằng lời noacutei rằng Na-Tiecircn đatilde

đắc Đạo chưa để biết chắc được migravenh

chẳng cograven phải taacutei sanh nữa Nhưng nhagrave

Vua chỉ nhẹ-nhagraveng hỏi Na-Tiecircn nay cograven

taacutei-sanh nữa khocircng tuy nhẹ-nhagraveng

nhưng thẳng-thắn vagrave đang chờ-đợi ở vị

tu-hagravenh một cacircu trả lời dứt khoaacutet Coacute (đắc

Đạo) hay lagrave Khocircng

Tigrave-kheo Na-Tiecircn quả lagrave người tinh-tế khi

đaacutep Lời Đại-Vương hỏi tocirci đacircy trước tocirci

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

41

đatilde đaacutep rồi Nếu như tocirci cograven lưu-luyến acircn-

aacutei thigrave đời sau sẽ sanh trở lại cograven nếu dứt

được sự acircn-aacutei thigrave tocirci chẳng sanh lại nữa

Lời đaacutep coacute vẻ phacircn hai chẳng noacutei Coacute

magrave cũng chẳng bảo Khocircng Thế thigrave

kheacuteo ở chỗ nagraveo đacircu khi noacutei lửng-lơ

như thế Thưa rất kheacuteo vagrave kheacuteo ở tại chữ

Nếu Migravenh tu đắc Đạo tự migravenh migravenh

biết coacute ai chứng cho migravenh lagrave migravenh đatilde đắc

Đạo Migravenh đatilde dứt được sự acircn-aacutei tự migravenh

migravenh biết coacute ai chứng cho migravenh việc dứt

bỏ sự acircn-aacutei đoacute Migravenh quả-quyết noacutei ra

migravenh đắc Đạo vagrave migravenh đatilde chứng được vocirc-

sanh lấy chi lagravem bằng-cớ Vagrave nhứt lagrave noacutei

ra migravenh đatilde đắc Đạo đoacute phải chăng đatilde lagrave

một sự khoe-khoang magrave lại cograven e kẻ khaacutec

nghĩ lầm migravenh noacutei ra để được Vua trọng-

vọng rồi cuacuteng-dường hậu-hỉ cho migravenh

Cho necircn với chữ Nếu Na-Tiecircn đatilde vừa

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

42

traacutenh được sự khoe-khang lại vừa khỏi

phải che-dấu sự-thật

Thế thigrave cograven quiacute ở chỗ nagraveo Tigrave-kheo Na-

Tiecircn trước khi ra hagravenh đạo đatilde tu chứng

đạo-quả A-la-haacuten rồi tại sao chẳng tỏ ra

cho vua biết hoặc thi-triển caacutec thần-thocircng

đatilde đắc được để cho vua tin Đoacute lagrave hạnh

khiecircm-nhường với tacircm thanh-tịnh hoagraven-

toagraven trong lograveng chẳng hề khởi lecircn tự-

kiecircu tự-matilden phocirc-trương cugraveng người sự

chứng-đắc của migravenh So với thời mạt-

phaacutep ngagravey nay coacute biết bao kẻ mạo-danh

tu-hagravenh recircu-rao chẳng ngượng mồm đatilde

đắc được đạo nầy quả nọ đatilde vỗ ngực

xưng lagrave bực vocirc-thượng-sư lagrave đấng Phật-

sống cograven cho bọn đồ-đệ mecirc-tiacuten ngocircng-

cuồng dugraveng caacutec phương-tiện quảng-caacuteo

rầm-rộ những trograve buocircn thần baacuten thaacutenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

43

theo đường lối thương-mại khiến caacutec bực

chơn-tu sugraveng Đạo phải đau lograveng

Cầu mong sao thaacutei-độ khiecircm-nhường kiacuten-

đaacuteo của Tigrave-kheo Na-Tiecircn được caacutec hagraveng

Phật-tử lấy đoacute lagravem gương để khiến cho

mối Đạo giữ trograven được sự trong-saacuteng

Bacircy giờ xin trở lại vấn-đề mấu-chốt Taacutei-

sanh lagrave một hiện-tượng coacute thật hay

chẳng coacute thật

Gọi lagrave hiện-tượng một sự-việc thật-sự

coacute thật xảy ra trong một khung-cảnh

khocircng-gian vagrave thời-gian Việc taacutei-sanh

nếu thật-sự xảy ra phải trải qua ba giai-

đoạn (1) luacutec chết (2) sự thay-đổi từ

trạng-thaacutei của đời sống cũ sang trạng-thaacutei

đời sống mới (3) luacutec sanh ra Trong ba

giai-đoạn đoacute ta chỉ biết được coacute hai luacutec

chết vagrave luacutec sanh cograven sự thay đổi nếu coacute

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

44

từ trạng-thaacutei cũ sang trạng-thaacutei mới phải

xảy ra tại một cảnh-giới khaacutec trong

khung-cảnh thời-gian vagrave khocircng-gian khaacutec

với cotildei trần-thế nầy Chiacutenh vigrave lẽ nầy magrave

khoa-học hiện-đại vẫn cograven chưa coacute cacircu trả

lời dứt-khoaacutet việc taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật Như thế dựa theo lập-luận

duy-lyacute việc taacutei-sanh nếu thật sự coacute thật

hoặc chẳng coacute thật đều phải coacute nguyecircn-

nhacircn của noacute

Thế gian chẳng hề coacute một sự-việc nagraveo tự-

nhiecircn tự noacute magrave sanh ra phải coacute nguyecircn-

nhacircn rồi mới sanh ra hậu-quả Xeacutet cho

cugraveng kỳ-lyacute vấn-đề taacutei-sanh coacute thật hay

chẳng coacute thật chỉ lagrave một vấn-đề tin-tưởng

magrave thocirci hoặc tin lagrave coacute hoặc tin lagrave chẳng

coacute Nhưng muốn vững tin phải coacute những

lyacute-do chắc-chắn lagravem căn-bản cho niềm tin

đoacute đatilde đagravenh khi tin thigrave tin bằng một niềm

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

45

tin magrave khi chẳng tin chẳng chịu tin thigrave

thaacutei-độ nầy cũng vẫn lagrave một niềm tin một

niềm tin chắc-chắn cho rằng chẳng hề coacute

việc taacutei-sanh Những ai theo khoa-học

vật-chất đogravei hỏi caacutec bằng-cớ cụ-thể mắt

coacute thấy tai coacute nghe mới chịu tin thigrave ta thử

hỏi họ đưa ra những lyacute-lẽ nagraveo vững-chắc

để quả-quyết rằng việc taacutei-sanh chẳng coacute

thật ngoagravei việc cứ một mực thẳng tay bagravei-

baacutec việc taacutei-sanh magrave chẳng chứng-minh

được sự hữu-lyacute của việc họ chống-đối đoacute

với caacutec bằng-cớ

Về phiacutea những người đang vững tin ở lời

Phật dạy ta thấy rotilde niềm tin của họ dựa

trecircn những lyacute-lẽ chẳng phải lagrave thiếu căn-

bản

1- Lời tuyecircn-bố minh-bạch của Đức Phật

tại Bồ-đề đạo-tragraveng khi Ngagravei đắc ngocirci-vị

Phật với thiecircn-nhatilden-minh Ngagravei nhigraven thấy

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

46

caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại nơi

kia Đoacute cograven chưa phải lagrave việc taacutei-sanh coacute

thật đang xảy ra tại cảnh-giới nầy magrave

chiacutenh mắt Ngagravei đatilde nhigraven thấy được với

khả-năng siecircu-phagravem của thiecircn-nhatilden-minh

sao

2- Lyacute Mười hai Nhacircn-Duyecircn trong Giaacuteo-

Phaacutep của Đức Phật giải-thiacutech rotilde-ragraveng

nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh ngay tại

caacutec Nhacircn-duyecircn đầu thuộc giai-đoạn quaacute-

khứ (1)Vocirc-minh duyecircn Hagravenh (2) Hagravenh

duyecircn Thức (3) Thức duyecircn Danh-Sắc

Vocirc-minh lagrave gigrave vagrave do đacircu magrave coacute Vocirc-minh

tức lagrave sự ngu-tối mecirc-mờ Luacutec caacute-thể sắp

ligravea cuộc sống lograveng luyến-tiếc sanh ra sợ-

hatildei mong muốn cuộc sống được tiếp-tục

matildei đoacute lagrave vocirc-minh ham sống trong cotildei

Luacircn-hồi để gaacutenh matildei cảnh Khổ triền-

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

47

miecircn đoacute chẳng phải lagrave sự dại-khờ nặng-

nề hay sao

Vocirc-minh duyecircn Hagravenh nghĩa lagrave gigrave Cacircu

nầy coacute nghĩa hễ vocirc-minh khởi lecircn thigrave

Hagravenh được phaacutet-động

Hagravenh lagrave gigrave Đacircy lagrave danh-từ Haacuten-Việt

dugraveng để dịch chữ Phạn Sankhagravera với ba

yacute-nghĩa chaacutenh (1) điều-kiện gacircy ra sự

biến-đổi (2) sự-vật bị điều-kiện-hoaacute tức

lagrave caacutec sự-vật bị caacutec điều-kiện xung quanh

lagravem biến-đổi (3) chiacutenh sự biến-đổi do caacutec

điều-kiện gacircy ra Như thế chữ Hagravenh ở

đacircy trỏ caacutec phaacutep hữu-vi tức lagrave caacutec sự-vật

phải chịu thay đổi vigrave caacutec điều-kiện của

hoagraven-cảnh xung quanh Caacutec phaacutep hữu-vi

đoacute trong việc taacutei-sanh lagrave những phaacutep

nagraveo (phaacutep= dharmadhamma = sự-sự

vật-vật) Đoacute lagrave ảnh-hưởng của nghiệp-

thức do caacutec hagravenh-động cố-yacute của thacircn của

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

48

miệng vagrave nhứt lagrave của yacute đatilde gacircy ra cograven

tiềm-tagraveng vagrave được tagraveng-trữ trong tạng-

thức tức lagrave trong Thức A-lại-da (Alaya)

Do đoacute magrave ta coacute Hagravenh duyecircn Thức nghĩa

lagrave hễ Hagravenh khởi lecircn thigrave Thức được phaacutet-

động

Thức lagrave gigrave Thức đacircy lagrave nghiệp-thức vừa

noacutei ở trecircn tức lagrave caacutec ảnh-hưởng của

những hagravenh-vi cố-yacute tạo necircn nghiệp-quả

dẫn-dắt chuacuteng-sanh đi theo saacuteu nẻo của

Luacircn-hồi Do đoacute magrave coacute Thức duyecircn

Danh-Sắc nghĩa lagrave hễ nghiệp-thức

chuyển-động thigrave Danh-Sắc phaacutet-sanh ra

Khi Danh-Sắc sanh ra thigrave việc taacutei-sanh

được thagravenh-tựu vagraveo thời-kỳ hiện-tại

Danh-Sắc lagrave gigrave Chữ Danh-Sắc lagrave một

danh-từ Haacuten-Việt dịch chữ Phạn Nagravema-

Rugravepa nghĩa lagrave tinh-thần vagrave vật-chất Như

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

49

thế nghĩa lagrave gigrave Khi nghiệp-thức chuyển-

động thigrave phần tinh-thần Danh của caacute-thể

đi vagraveo thai-nhi do tinh cha huyết mẹ kết

thagravenh tức lagrave phần vật-chất Sắc của caacute-

thể Vigrave cả hai phần tinh-thần vagrave vật-chất

cograven phocirci-thai chưa được hoagraven-bị necircn

mới gọi lagrave Danh-Sắc vigrave thai-nhi chưa

tượng-higravenh đầy-đủ caacutec bộ-phận sinh-lyacute

cũng như caacutec khả-năng tacircm-lyacute của noacute

chưa được phaacutet-triển sung-matilden

Noacutei toacutem lại ba nhacircn-duyecircn đầu-tiecircn của

Lyacute Nhacircn-Duyecircn đatilde necircu ra rất rotilde-ragraveng vagrave

rất đầy-đủ nguyecircn-nhacircn của việc taacutei-sanh

magrave hậu-quả lagrave khiến cho chuacuteng-sanh cứ

trocirci lăn triền-miecircn trong cotildei Luacircn-hồi

đau-khổ

Thiện Nhựt sở dĩ dagravei dograveng văn-tự như

thế đoacute lagrave vigrave muốn necircu ra cho caacutec bạn trẻ

thấy rotilde-ragraveng niềm tin coacute taacutei-sanh đatilde được

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

50

đặt trecircn hai căn-bản vững chắc (1) lời

tuyecircn-bố của Đức Phật đatilde nhigraven thấy sự

taacutei-sanh (2) ba nguyecircn-nhacircn dacircy chuyền

Vocirc-minh Hagravenh Thức đatilde đưa đến hậu-quả

tất-yếu lagrave việc taacutei-sanh ra Danh-Sắc Caacutec

bạn trẻ cograven hơi khoacute taacutenh coacute thể đogravei-hỏi coacute

được thiecircn-nhatilden-minh để nhigraven thấy tận

mắt migravenh thigrave Thiện Nhựt xin thưa phải

tu-tập cho đến mức giaacutec-ngộ vagrave giải-thoaacutet

hoagraven-toagraven như Đức Phật mới coacute khả-năng

siecircu-phagravem đoacute Hoặc caacutec bạn ấy muốn đem

ra thực-nghiệm caacutec nguyecircn-nhacircn Vocirc-

minh Hagravenh Thức để xem chuacuteng coacute

mang đến hậu-quả lagrave coacute việc taacutei-sanh xảy

ra hiện-tiền hay khocircng theo như kiễu caacutec

nhagrave khoa-học đatilde kiểm-chứng trong caacutec

phograveng thiacute-nghiệm thigrave Thiện Nhựt xin

thưa caacutec nguyecircn-nhacircn được kể trong Lyacute

Mười hai Nhacircn-Duyecircn đều lagrave caacutec phaacutep

hữu-vi vocirc-higravenh-tướng lagravem sao magrave lấy

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

51

đem ra được để thiacute-nghiệm như caacutec

hoacutea-chất

Thiện Nhựt tự xem migravenh lagrave một Phật-tử

gọi Đức Phật lagrave đấng Từ-Phụ thigrave coacute lẽ

nagraveo migravenh chẳng chịu tin lời của đấng Cha

lagravenh khi Ngagravei bảo chiacutenh Ngagravei đatilde nhigraven

thấy caacutec chuacuteng-sanh chết nơi đacircy sanh lại

nơi kia

Lagravem con magrave chẳng chịu tin lời Cha thigrave

cograven tin ai đacircy

7- Lời noacutei ngagraven vagraveng của Ngagravei Xaacute-lợi-

phất

Cuối quyển Thượng bộ Luận Na-Tiecircn

Tigrave-Kheo Kinh coacute một đoạn văn ghi lại

một cacircu đaacuteng sơn son thếp vagraveng

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

52

- Như người đắc đạo chẳng phải sanh lại

ở đời sau coacute cograven phải chịu cảnh khổ nữa

khocircng

- Hoặc cograven phải chịu khổ nữa hoặc chẳng

cograven phải khổ nữa

- Thế nagraveo lagrave cograven phải chịu khổ lagrave chẳng

phải chịu khổ nữa

- Thacircn cograven chịu khổ tacircm-yacute hết chịu khổ

Sở dĩ thacircn cograven phải chịu khổ lagrave vigrave trong

hiện-tại thacircn đoacute cograven lagrave nguồn-gốc của sự

khổ tacircm-yacute sở dĩ hết khổ lagrave vigrave đatilde dứt bỏ

tất cả caacutec điều aacutec chẳng cograven ham-muốn

chi cho necircn chẳng phải chịu khổ nữa

- Nếu như người đắc Đạo chẳng thể ligravea

thacircn khổ nầy thigrave đoacute lagrave chưa đắc được

Niết-bagraven chăng Người đắc Đạo chẳng

cograven acircn-aacutei magrave thacircn cograven khổ dầu tacircm-yacute đatilde

an-ổn thigrave sự đắc Đạo để lagravem gigrave Nếu như

người đắc Đạo đatilde thagravenh-cocircng thigrave vigrave cớ gigrave

magrave cograven lưu lại ở đacircy

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

53

- Thiacute-dụ như trecircn cacircy traacutei cograven chưa chiacuten

thigrave chẳng vội haacutei necircn đợi cho chiacuten muồi

Đại-Vương coacute biết lời noacutei của Đại- Đức

Xaacute-lợi-phất chăng Ngagravei Xaacute-lợi-phất luacutec

cograven sống coacute noacutei Tocirci chẳng cầu chết tocirci

cũng chẳng cầu sống tocirci chỉ chờ đuacuteng

thời ra đi thigrave ra đi

Vua khen ngợi Lagravenh thay Lagravenh thay

Toacutem-tắt

Vua Di-Lan coacute hai thắc-mắc (1) người

đang sống đắc Đạo coacute cograven phải chịu khổ

nữa khocircng (2) đatilde đắc Đạo rồi magrave thacircn

vẫn cograven khổ sao chẳng ligravea thacircn đi nếu

giữ thacircn sống thecircm hoaacute ra đắc Đạo chẳng

vocirc-iacutech lắm hay sao

Về thắc-mắc thứ nhứt Na-Tiecircn giải-đaacutep

người đatilde đắc Đạo cograven sống thigrave thacircn cograven

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

54

khổ magrave tacircm đatilde dứt caacutec phiền-natildeo necircn hết

khổ

Giải-toả mối thắc-mắc thứ hai về việc

tigravem caacutei chết cho hết khổ Na-Tiecircn đưa ra

một thiacute-dụ rất hay traacutei cacircy chưa chiacuten

chưa vội haacutei necircn đợi luacutec traacutei đatilde chiacuten

muồi Vagrave Na-Tiecircn nhắc lại lời noacutei vocirc

cugraveng quiacute-baacuteu của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Nhận-xeacutet

1- Người đắc Đạo đang sống thigrave thacircn vẫn

cograven cảm-xuacutec necircn phải chịu cảnh khổ của

gigravea vagrave bịnh nhưng về phần tinh-thần

tacircm-yacute đatilde thoaacutet khỏi caacutec phiền-natildeo

chướng-ngại necircn được an-nhiecircn tự-tại

Đacircy lagrave dịp khiến ta necircn suy-gẫm đến hai

chữ đau-khổ trong tiếng Việt thuần-tuacutey

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

55

của ta Đau khaacutec Khổ khaacutec Đau thigrave thacircn

đau cograven Khổ thigrave tacircm khổ như khi coacute caacutei

răng đau miệng thigrave nhức-nhối sao ta lại

cograven chồng thecircm nỗi Khổ lecircn cho tacircm để

khiến cho lograveng phải buồn-bực bứt-rứt

Đau răng cograven chưa đủ hay sao magrave lại sanh

thecircm bực-tức cau-coacute để gacircy thecircm Khổ

cho lograveng migravenh vagrave cho cả caacutec người ở

chung quanh

2- Thử phacircn-taacutech vagrave tigravem hiểu chỗ quiacute-baacuteu

trong lời noacutei của Ngagravei Xaacute-lợi-phất

a- Tocirci chẳng cầu chết Tại sao Vigrave tấm

thacircn hiện nay cograven đacircy chỉ lagrave tấm thacircn dư-

y sở dĩ cograven sống lagrave để trả nốt dư-nghiệp

cograven soacutet lại Hơn nữa cầu chết lagrave thaacutei-độ

trốn-traacutenh nợ đời khi nghiệp-lực vẫn cograven

magrave cầu lấy caacutei chết thigrave theo vograveng Luacircn-

hồi phải taacutei-sanh lại để rồi phải chịu Khổ

dagravei-dagravei Lại nữa mạng-sống con người lagrave

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

56

điều vocirc cugraveng quiacute-giaacute nhờ noacute magrave ta mới coacute

đủ cơ-duyecircn biết đến vagrave tu-tập theo con

đường giải-thoaacutet vĩnh-viễn

b- Tocirci cũng chẳng cầu sống Tại sao

Khi sanh ra nagraveo phải tự tocirci cầu cho tocirci

được sanh ra đacircu vograveng Luacircn-hồi cứ xoay-

chuyển matildei theo nghiệp-lực cũ magrave taacutei-

sanh Trong cuộc sống hiện-tại cograven lại

đacircy mọi sự ham-muốn đều chấm dứt nơi

tacircm tocirci cograven coacute điều chi nữa khiến tocirci cố

đogravei ham sống để hưởng Tacircm tocirci an-nhiecircn

xem cả hai sự sống chết đều ngang nhau

sống gởi thaacutec về nagraveo coacute chi magrave ngại magrave

cầu chớ

c- Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

Luacutec nagraveo mới đuacuteng thời ra đi Đoacute lagrave luacutec đatilde

dứt sạch nghiệp do một caacutei chết tự-

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

57

nhiecircn vagrave thanh-thản mang đến Tocirci ra đi

chẳng chuacutet luyến-tiếc cũng chẳng chuacutet

haacuteo-hức an-nhiecircn magrave ra đi vagraveo cotildei vắng-

lặng

d- Đacircy lagrave lời noacutei của một bực đắc Đạo đatilde

giaacutec-ngộ hoagraven-toagraven về lẽ sống chết trong

vograveng Luacircn-hồi vagrave con đường giải-thoaacutet về

nơi an-lạc vĩnh-cửu Tưởng necircn viết lecircn

thagravenh đocirci cacircu liễn sơn son thếp vagraveng để

ghi lấy đoacute lagravem điều tacircm-niệm

Tocirci chẳng cầu chết tocirci cũng chẳng cầu

sống

Tocirci chỉ chờ đuacuteng thời ra đi thigrave ra đi

8- Bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh

giuacutep ta ocircn lại Giaacuteo-lyacute với nụ cười hagravem-

tiếu

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

58

Kinh-saacutech giảng Giaacuteo-Lyacute phần nhiều quaacute

cao-siecircu vagrave khoacute nuốt cho trocirci Nhưng

bộ Luận Na-Tiecircn Tigrave-Kheo Kinh nầy

ngoagravei những đoạn văn giải-thiacutech caacutec điểm

thắc-mắc một caacutech tỉ-mỉ vagrave sacircu-sắc ra

cograven coacute những cacircu hỏi những lời đaacutep hoacutem-

hỉnh diacute-dỏm vagrave cũng đượm đocirci chuacutet mỉa-

mai Xin triacutech ra một đoạn

Vương lại hỏi Na-Tiecircn

- Sa-mocircn coacute mến-thương thacircn-thể của

migravenh khocircng

- Sa-mocircn chẳng tự thương-mến thacircn

migravenh

- Sa mocircn đatilde chẳng mến-thương thacircn

migravenh cớ sao khi nghỉ-ngơi lại muốn nằm

nơi ecircm-ả khi ăn-uống lại muốn vật ngon

của đẹp tự săn-soacutec migravenh như thế

Na-Tiecircn hỏi lại Vương

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

59

- Đại-Vương coacute từng ra ngoagravei trận chiến-

đấu chăng

- Dĩ nhiecircn Ta đatilde từng ra trận chiến-đấu

- Tại trận chiến-đấu Đại-Vương coacute từng

bị đao kiếm cheacutem hay tecircn bắn truacuteng

chăng

- Ta nhiều lần bị truacuteng đao kiếm

- Khi bị đao kiếm tecircn () gacircy thương-

tiacutech Đại-Vương lagravem gigrave

- Ta dugraveng thuốc () dugraveng bocircng gograven băng

boacute lại

- Đại-Vương vigrave mến-thương vết thương

magrave dugraveng thuốc () dugraveng bocircng băng-boacute lại

vết thương chăng

- Ta đacircu coacute mến-thương vết thương

- Chẳng mến-thương vết thương sao lại

dugraveng thuốc dugraveng bocircng băng lại

- Ta chỉ mong muốn vết thương mau lagravenh

chớ dacircu coacute mến-thương gigrave noacute

- Sa-mocircn cũng lại như vậy chẳng mến-

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

60

thương thacircn migravenh tuy ăn-uống tacircm

chẳng vui-khoaacutei chẳng muốn lagravem đẹp

chẳng muốn lagravem tốt chẳng muốn da thịt

sắc hồng-hagraveo magrave chỉ muốn cho thacircn-thể

khoẻ-mạnh để coacute thể phụng-hagravenh giới-

luật Kinh-kệ của Phật Kinh Phật coacute

giảng Thacircn người coacute chiacuten lỗ hổng tựa

như vết đacircm của macircu-thương từ nơi chiacuten

lỗ đoacute chảy ra chất dơ hocirci-thuacutei

Vương khen Lagravenh thay

Cograven rất nhiều đoạn khaacutec nữa cả thảy hơn

chiacuten mươi cacircu vấn-đaacutep giữa vị Vương-gia

thocircng-tuệ vagrave vị Tigrave-kheo lỗi-lạc rải-raacutec

khắp bộ Luận ẩn-chứa nhiều đoaacute hoa

thơm cograven đang chờ được thưởng-thức

Tưởng chẳng cần dagravei-dograveng taacuten-dương

thecircm nữa một bộ Luận đatilde từng được sự

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh

61

ngợi-khen nồng-nhiệt của caacutec học-giả từ

Đocircng sang Tacircy tự cổ chiacute kim

Montreal 12-04-2005

Thiện Nhựt

Kiacutenh trigravenh