KISA ANATOMİProf. Dr. Mustafa F. Sargon

Nobel Tıp Kitabevleri

© 2012 Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Şti.

KISA ANATOMİ

Yazar: Prof. Dr. Mustafa F. SargonHacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Öğretim Üyesi

Şekiller: Dr. Uğur Baran KasırgaHacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi

ISBN: 978-975-420-884-9

Bu kitabın, 5846 ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası Hükümleri gereğince yaza-rın yazılı izni olmadan bir bölümünden alıntı yapılamaz; fotokopi yöntemiyle çoğaltıla-maz; resim, şekil, şema, grafik, vb.’ler kopya edilemez. Her hakkı Nobel Tıp Kitabevleri Ltd Şti’ne aittir.

Düzenleme: Nobel Tıp Kitabevleri - Özkan Kaya

Kapak: Özkan Kaya

Baskı /Cilt: Nobel Matbaacılık, Hadımköy-İSTANBUL

Anatomi tıbbın temeli olarak kabul edilen en eski tıp bilimlerinden biridir. Bu bilim alanında kullanılan ana-tomik terimlerin Latince olması, çok karmaşık bir yapıya sahip olan insan vücudunun öğrenilmesini daha da zor bir hale getirmektedir.

“Kısa Anatomi” hazırlanırken ayrıntılardan kaçınılmış ve sade bir anlatımla yazılmaya özen gösterilmiştir. Anatomik terimlerin ilk kullanıldıkları yerde; Latince yazılışları ile beraber mevcut olan Türkçe karşılıklarına da yer verilmiştir. Kitabın ilerleyen kısımlarında ise mümkün olduğu ölçüde Türkçe ifadelerin kullanılmasına dikkat edilmiştir. Bu sayede; detaylara girilmeden ve yalın bir anlatımla konuların özetlenmesine gayret edil-miştir.

Anatomi eğitiminde görsel materyallerin önemi tartışılmazdır. Bu nedenle; kitapta yer alan şekiller Dr. Uğur Baran Kasırga tarafından özenle hazırlanmış ve şekiller üzerindeki işaretlemeler büyük bir titizlikle yapılmıştır. Şekillerde yer alan ve belirgin olan tüm anatomik oluşumlar isimlendirilerek kitabın görsel içeriği zenginleşti-rilmiştir.

“Kısa Anatomi” özellikle Diş Hekimliği Fakültesi, Eczacılık Fakültesi ve Sağlık Bilimleri Fakültesi öğren-cileri için hazırlanmıştır. Ayrıca bu kitapta yer alan özet bilgiler; Tıp Fakültesi öğrencilerinin, Tıpta Uzmanlık Sınavına hazırlanan genç hekimlerin ve uzmanlık eğitimi alan meslektaşlarımın anatomiyi kısa bir sürede tek-rarlamalarına yardımcı olacaktır.

Kitabın baskıya hazırlanması sırasında büyük bir özveriyle çalışan Hakan Özbek’e ve “Nobel Tıp Kitabevleri Limited Şirketi”nin diğer değerli çalışanlarına teşekkür ederim.

“Kısa Anatomi”nin anatomi öğrenmek isteyen tüm öğrencilere ve anatomiyi hatırlamak isteyen tüm meslek-taşlarıma faydalı olmasını dilerim.

Prof. Dr. Mustafa F. SargonHacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi

Anatomi Anabilim DalıÖğretim Üyesi

Ankara, 2011

ÖNSÖZ

III

GİRİŞ .........................................................1KEMİKLER, EKLEMLER, KASLAR: GENEL BİLGİLER .....................................4Kemikler .........................................................................4Eklemler ..........................................................................6Kaslar...............................................................................7

ÜST EKSTREMİTE .................................11Üst Ekstremite Kemikleri .......................................... 11Üst Ekstremite Eklemleri ........................................... 12Üst Ekstremite Kasları ............................................... 13Axilla (Fossa Axillaris) .............................................. 16Fossa Cubitalis ............................................................ 16Üst Ekstremitenin Damarları .................................... 17Üst Ekstremitenin Sinirleri ....................................... 18

ALT EKSTREMİTE .................................21Alt Ekstremite Kemikleri ........................................... 21Alt Ekstremite Eklemleri ........................................... 23Alt Ekstremite Kasları ................................................ 24Trigonum Femorale (Femoral Üçgen) ..................... 27Canalis Adductorius (Adduktor Kanal) .................. 27Fossa Poplitea .............................................................. 28Alt Ekstremitenin Damarları .................................... 28Alt Ekstremitenin Sinirleri ........................................ 29

KAFA KEMİKLERİ .................................31Neurocranium’u Oluşturan Kemikler ...................... 31Viscerocranium’u Oluşturan Kemikler .................... 34

KAFA DERİSİ VE YÜZÜN YÜZEYEL YAPILARI ................................................37Kafa Derisi ................................................................... 37Yüzün Yüzeyel Yapıları ............................................... 37

TEMPORAL BÖLGE ...............................39

ARTICULATIO TEMPOROMANDIBULARIS VE ÇİĞNEME KASLARI ........................40Articulatio Temporomandibularis (Çene Eklemi).... 40Çiğneme Kasları ......................................................... 40

PAROTİS BÖLGESİ ...............................42

FOSSA INFRATEMPORALIS VE FOSSA PTERYGOPALATINA ..........43Fossa Infratemporalis ................................................. 43Fossa Pterygopalatina ................................................ 43

BOYUN ÖN VE YAN BÖLGELERİ, BOYUN KÖKÜ ........................................45Boyun Ön ve Yan Bölgeleri ....................................... 45Boyun Kökü ................................................................ 46

İÇİNDEKİLER

V

KISA ANATOMİVI

SUBOKSİPİTAL BÖLGE ........................48

COLUMNA VERTEBRALIS, COSTA’LAR, STERNUM ........................49Columna Vertebralis .................................................. 49

Costae (Kaburgalar) ................................................... 51

Sternum ....................................................................... 51

Columna Vertebralis’in Eklemleri ............................ 51

SIRT BÖLGESİNDE YER ALAN KASLAR...................................................53

THORAX DUVARI .................................55Thoraks Duvarının Eklemleri ................................... 55

Thoraks Duvarının Kasları ........................................ 56

Thoraks Duvarının Damar ve Sinirleri .................... 56

SOLUNUM SİSTEMİ ..............................58Burun ........................................................................... 58Sinus Paranasales (Paranazal Sinüsler) .................... 59Larynx .......................................................................... 60Trachea, Akciğerler ve Pleura ................................... 64 Trachea ................................................................... 64 Akciğerler (Pulmones) ......................................... 66 Pleura ...................................................................... 67

DIAPHRAGMA .......................................69

MEDIASTINUM ......................................71

DOLAŞIM SİSTEMİ ................................73Kalp ve Pericardium ................................................... 73 Kalp ......................................................................... 73 Pericardium ........................................................... 77

SİNDİRİM SİSTEMİ ...............................78Cavitas Oris (Ağız Boşluğu) ...................................... 78Pharynx ........................................................................ 81

Karın Ön Duvarının Topografik Anatomisi, Karın Ön ve Yan Duvarları, Canalis Inguinalis ............................................................ 84 Karın Ön Duvarının Topografik Anatomisi ... 84 Karın Ön ve Yan Duvarları ............................ 85 Canalis Inguinalis (İnguinal Kanal) .............. 85

Peritoneum .................................................................. 86Oesophagus ve Mide .................................................. 87 Oesophagus ........................................................... 87 Mide (Gaster) ........................................................ 88İnce Bağırsak ............................................................... 89 Duodenum ............................................................ 90 Jejunum ve Ileum .................................................. 90Kalın Bağırsak ............................................................. 91Karaciğer, Safra Kesesi, Safra Yolları ........................ 93 Karaciğer ................................................................ 93 Safra Kesesi, Safra Yolları ..................................... 95Pankreas ....................................................................... 95Dalak ........................................................................... 98Sindirim Sisteminin Damarları ................................ 98Sindirim Sisteminin Sinirleri .................................... 99Karın Arka Duvarı.................................................... 100Vena Portae Hepatis (Vena Porta) .......................... 101

ÜRİNER SİSTEM ..................................102Böbrek (Ren) ............................................................. 102Üst İdrar Yolu ............................................................ 103Alt İdrar Yolu ............................................................ 104

PELVIS VE PERINEUM ........................107Pelvis .......................................................................... 107Perineum (Perine) .................................................... 109

ERKEK GENİTAL ORGANLARI .........112Dış Genital Organlar ................................................ 112İç Genital Organlar .................................................. 113

KADIN GENİTAL ORGANLARI .........116Dış Genital Organlar ................................................ 116İç Genital Organlar .................................................. 118

KISA ANATOMİ VII

ENDOKRİN BEZLER ...........................122Glandula Thyroidea (Tiroid Bezi) .......................... 122Glandulae Parathyroideae (Paratiroid Bezler) ...... 123Glandula Suprarenalis (Böbrek Üstü Bezi) ........... 123Thymus ...................................................................... 124

MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ ...................125Sinir Sistemine Giriş ................................................ 125Medulla Spinalis ....................................................... 126Beyin Sakı .................................................................. 130 Medulla Oblongata (Bulbus) ............................. 130 Pons ...................................................................... 131 Mesencephalon ................................................... 134Cerebellum ................................................................ 134Afferent (Çıkan) ve Efferent (İnen) Yollar............. 135 Afferent (Çıkan) Yollar ....................................... 135 Efferent (İnen) Yollar .......................................... 137Kranial Sinirler (Kafa Çiftleri) ................................ 138Diencephalon ............................................................ 142 Thalamus .............................................................. 142 Hypothalamus ..................................................... 142 Subthalamus ........................................................ 144 Epithalamus ......................................................... 144Hypophysis (Glandula Pituitaria) (Hipofiz) ......... 145Bazal Ganglionlar ..................................................... 146Limbik Sistem ........................................................... 148Otonom Sinir Sistemi .............................................. 148 Sempatik Sinir Sistemi ....................................... 149 Parasempatik Sinir Sistemi ................................ 149 Enterik Sinir Sistemi ........................................... 150

Telencephalon ........................................................... 150 Beyin Hemisferlerinin Morfolojik Yapısı ......... 151 Beynin Lobları .................................................... 151 Beyin Korteksi ..................................................... 153 Beyaz Cevher (Substantia Alba) ....................... 154Beyin ve Medulla Spinalis’i Saran Zarlar ............... 155Beyin Venöz Sinüsleri .............................................. 156Beynin Ventrikülleri ve Beyin Omurilik Sıvısı ..... 157Merkezi Sinir Sisteminin Damarları ...................... 157

ORBITA, GÖZ KÜRESİ VE GÖZÜN YARDIMCI OLUŞUMLARI ......................................160Orbita ......................................................................... 160Göz Küresi (Bulbus Oculi) ...................................... 160Gözün Yardımcı Oluşumları ................................... 162

KULAK (AURIS) ...................................166Dış Kulak (Auris Externa) ....................................... 166Orta Kulak (Auris Media) ....................................... 167İç Kulak (Auris Interna) .......................................... 170

DERİ VE EKLENTİLERİ ......................173Deri (Cutis) ............................................................... 173Derinin Eklentileri ................................................... 174

ANATOMİK TERİMLERİN ANLAMLARI ....................................176

KAYNAKLAR ........................................179

İNDEKS .................................................181

a. : Arteria (tekil)aa. : Arteriae (çoğul)m. : Musculus (tekil)mm. : Musculi (çoğul)n. : Nervus (tekil)nn. : Nervi (çoğul)v. : Vena (tekil)vv. : Venae (çoğul)

KİTAPTA KULLANILAN KISALTMALAR

GİRİŞ

Anatomi, tıp tarihinin en eski bilim dallarından birisidir. İnsan vücudunda yer alan oluşumların normal şekil-lerini, yapılarını, pozisyonlarını, fonksiyonlarını ve bunların aralarındaki ilişkileri inceler. Mikroskobik anato-mi ve makroskobik anatomi olmak üzere ikiye ayrılır.

����������������

Anatomik oluşumların çıplak gözle görülemeyen ince yapılarını, mikroskop altında inceleyerek değerlendiren bilim alanıdır. Sitoloji ve histoloji olmak üzere iki kısımda incelenir.

Sitoloji: Kelime anlamı “hücre bilimi” olup, hücrelerin çıplak gözle görülemeyen ince yapılarını inceler.Histoloji: Kelime anlamı “doku bilimi” olup, vücutdaki dokuları inceler. Aynı özelliklere sahip olan hüc-

reler, belirli fonksiyonları gerçekleştirebilmek için bir araya gelir ve dokuları oluşturur. Bu dokuları inceleyen bilim dalı ise histolojidir.

���������������

Makroskobik anatomiye gross anatomi de denir. Çıplak gözle görülebilen oluşumları inceleyen bilim dalıdır. Makroskobik anatominin içerisinde pek çok grup mevcuttur. Yüzeyel anatomi, bölgesel anatomi ve sistematik anatomi bunlara verilebilecek örneklerden bir kaçıdır.

Yüzeyel anatomi: Vücudun genel yapısını ve vücut yüzeyinde yer alan belirgin noktaları inceler. Bölgesel (topografik) anatomi: Vücudun belirli bir bölgesinin hem yüzeyel, hem de derinde yer alan yapı-

larını inceler. Baş bölgesi, boyun bölgesi, thoraks bölgesi, abdomen (karın) bölgesi, kol bölgesi, ön kol bölgesi, uyluk bölgesi, bacak bölgesi,.... gibi vücudumuzda pek çok bölge mevcuttur.

Sistematik anatomi: Aynı fonksiyonu veya fonksiyonları gerçekleştirebilmek için bir arada çalışan organ-lar, birlikte sistemleri oluşturur. Sistematik anatomi vücudumuzda yer alan sistemleri inceler. İskelet sistemi, kas sistemi, solunum sistemi, dolaşım sistemi, sindirim sistemi, üriner sistem, genital sistem, sinir sistemi ve duyu organları vücudumuzda bulunan sistemlerdir. Deri, tırnak, saç ve meme ise bir sisteme dahil edilemez ve integumentum commune adı altında incelenirler.

������ �������

İnsan vücudunun aldığı pozisyona göre (ayakta dururken, eğilirken, yatarken, vs.), vücut kısımlarının bir-birlerine göre konumları değişkenlik gösterir. Örneğin ayakta dururken vücudumuzun en yukarıda yer alan

1

KISA ANATOMİ2

kısmı başımızdır. El parmaklarımızla, ayak parmaklarımıza dokunmak için öne doğru eğildiğimizde ise vücu-dumuzun en yukarıda yer alan kısmı sırt bölgesidir. Bu tür karışıklıkları önlemek için vücut kısımları mutlaka anatomik pozisyona göre tarif edilmelidir. Topuklar bitişik, baş ve omuzlar dik, yüz ve avuç içleri öne, gözler karşıya bakacak şekilde ayakta durulan pozisyona anatomik pozisyon denir. Bazı kaynaklara göre anatomik pozisyonun tarifinde, iki topuk arasında bir ayak boyu mesafe bulunduğu söylenir. Topukların her iki durumu da anatomik pozisyonu tam olarak tarif eder.

�������������������������

İnsan vücudunun kısımları ile hareketleri; uzayda bulunan üç düzlem (sagittal, transvers, frontal düzlemler) ve üç eksen (sagittal, transvers, vertikal eksenler) kullanılarak tarif edilir.

Sagittal düzlem: Önden arkaya ve yukarıdan aşağıya doğru uzanır. Vücudun tam orta hattından geçen sagittal düzleme midsagittal düzlem denir. Midsagittal düzlemin dış tarafında yer alan ve buna paralel olan düzlemlere ise parasagittal düzlemler denir.

Transvers düzlem: Yere paralel olarak seyreden düzlemdir. Horizontal düzlem de denir.Frontal düzlem: Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru uzanır. Koronal düzlem de denir.Sagittal eksen: Önden arkaya ve yere paralel olarak seyreden eksendir.Transvers eksen: Sağdan sola ve yere paralel olarak seyreden eksendir.Vertikal eksen: Yukarıdan aşağıya ve yere dik olarak seyreden eksendir.

KISA ANATOMİ 3

Sagittal düzlem

Transvers (horizontal düzlem)

Frontal (koronal) düzlem.

Şekil 1: Anatomik düzlemler.

��������

Anatominin kemikleri inceleyen dalına osteoloji denir. “Os” kelimesi Latince’de kemik anlamına gelir. Kemik-ler vücutdaki pek çok yapının korunmasında çok önemli bir fonksiyona sahiptir. Ayrıca destek görevi görürler. Kan hücrelerinin yapımı ve bazı minerallerin depolanması fonksiyonları da vardır. Kasların origo (kasın baş-langıç yeri) ve insertio (kasın sonlanma yeri)’ları kemiklerde bulunur. Kasların tutunma yerleri olması nede-niyle kemikler hareket sisteminin önemli bir parçasını oluşturur.

Yeni doğanda toplam olarak 270 civarında kemik bulunur; erişkinde ise bazı kemiklerin birbirleri ile kay-naşması sonucu bu sayı 206 civarına iner.

Yaşa ve cinsiyete bağlı olarak değişmekle beraber, kemik dokusunun yaklaşık 1/3’ünü organik, 2/3’ünü ise inorganik maddeler oluşturur. Kemik dokusu; hücreler ve hücreler arası matriksten meydana gelir. Kemik matriks; organik ve inorganik materyallerden oluşur. Organik materyalin büyük bir kısmını kollajen lifler ya-par. İnorganik materyali ise kalsiyum ve fosfattan zengin tuzlar oluşturur. Kollajen lifler kemiğe bir miktar elastikiyet, inorganik tuzlar ise sertlik verir.

Kemikler; periosteum (periost) adı verilen bir zar ile sarılıdır. Bu zar kemiklerin ekleme katılan yüzlerinde bulunmaz. Eklem yüzeyleri dışında kemiği saran bu zar beslenme ve büyümede rol oynar. Morfolojik olarak kemikler iki kısımdan oluşur. Substantia compacta kemiklerin dış kısmını oluşturur. Substantia spongiosa ise kemiğin iç kısımlarında bulunur.

Uzun ve yassı kemiklerin içerisinde; kemik trabekülleri arasında bulunan boşluğa cavitas medullaris de-nir. Bu boşlukta kemik iliği (medulla ossium) bulunur. Kemik iliği gençlerde kan yapıcı elemanları içermesi nedeniyle kırmızı renktedir (medulla ossium rubra). Yaşlılarda ise yağ dokusunun artışına bağlı olarak sarı renktedir (medulla ossium flava).

����������������� ��!�����Uzun kemiklerin baş kısmına caput, gövde kısmına corpus, baş ile gövde arasında yer alan kısmına ise

collum denir. Kemiklerin üzerinde oluk (sulcus), çıkıntı (tuberculum, tuberositas), kabarıntı (crista), çukur (fossa), delik (foramen), vs. gibi pek çok anatomik oluşum vardır.

�����"�#����Uzun kemikler: Humerus, ulna, femur ve tibia uzun kemiklere örnektir.Kısa kemikler: Ossa carpi (el bileği kemikleri) ve ossa tarsi (ayak bileği kemikleri) kısa kemiklere örnektir. Yassı kemikler: Os parietale, os occipitale ve sternum yassı kemiklere örnektir.Havalı kemikler: İçerisinde sinus adı verilen hava boşlukları bulunan kemiklerdir. Os frontale ve maxilla

bu gruba örnektir.

KEMİKLER, EKLEMLER, KASLAR: GENEL BİLGİLER

4

KISA ANATOMİ 5

Sesamoid kemikler: Tendonların içerisinde yer alan küçük kemiklerdir. Sesamoid kemiklerin en büyüğü patella’dır.

Düzensiz kemikler: Hiç bir gruba dahil edilemeyen, değişik şekilleri olan kemiklerdir. Mandibula, os coxae ve os sacrum bu kemiklere örnektir.

Talus

TibiaTibia

Calcaneus

Fibula

Fibula

FemurFemur

Ossa carpi

Humerus

ScapulaSpina scapulae

Sternum

Mandibula

Os coxae

Os sacrum

Clavicula

Cranium

Radius

Ulna

Şekil 2: İnsan iskeletinin yandan (A), önden (B) ve arkadan (C) görünüşleri.

KISA ANATOMİ6

��������Anatominin eklemleri inceleyen dalına artroloji denir. İki veya daha fazla sayıdaki kemiğin eklem yüzlerinin bir araya gelmeleri ile eklemler oluşur. Eklemleri hareket kabiliyetlerine göre sınıflandırabiliriz. Buna göre eklemler üç ana grupta toplanır.

1. Articulationes fibrosae (synarthroses) (oynamaz eklemler)2. Articulationes cartilagineae (amphiarthroses) (yarı oynar eklemler)3. Articulationes synoviales (diarthroses) (oynar eklemler)Articulationes fibrosae: Bu gruptaki eklemler hareketsiz eklemlerdir. Eklem yüzlerinin arasında boşluk

yoktur. Fibröz karakterli bir bağ dokusu eklem yüzlerinin arasını doldurur. Oynamaz eklemlerin alt grupları syndesmosis, sutura, gomphosis ve schindylesis tipi eklemlerdir. Syndesmosis tipi eklemlerde; birbiriyle temas eden eklem yüzleri fibröz bir bağ dokusu aracılığıyla birbirlerine çok sıkı bir şekilde tutunur. Bu eklem tipi-ne örnek articulatio tibiofibularis distalis’tir. Sutura tipi oynamaz eklemler kafa kemikleri arasında bulunur. Ekleme katılan kemik kenarlarının arasında sutural ligament adı verilen bir bağ dokusu vardır. Gomphosis tipi eklemler sadece üst ve alt çenede bulunur. Diş köklerinin üst çene kemiği olan maxilla ve alt çene kemiği olan mandibula ile yaptıkları oynamaz eklemlerdir. Diş kökleri adeta birer çivi gibi, maxilla ve mandibula’ya çakılmış halde bulunur. Schindylesis tipi oynamaz eklemlerde bir kemiğe ait olan ince bir çıkıntı, diğer bir kemikte bulunan girintinin içerisine yerleşmiş haldedir. Sfenoid kemiğin rostrum’u ile vomer’in ala vomeris’i arasındaki eklem bu gruba en iyi örnektir.

Articulationes cartilagineae: Yarı oynar eklemlerde, eklem yüzleri arasında kıkırdak dokusu bulunur. Bazı yarı oynar eklemlerde; arada bulunan bu kıkırdak dokusu zaman içinde kemikleşebilir ve eklem oynamaz ek-leme dönüşebilir. Yarı oynar eklemlerin alt grupları synchondrosis ve symphysis tipi eklemlerdir. Synchond-rosis tipi eklemde eklem yüzleri arasında kıkırdak dokusu bulunur. Zamanla bu kıkırdak dokusu kemikleşir ve eklem oynamaz tip ekleme dönüşür. Sfenoid kemik ile oksipital kemik arasındaki eklem buna örnektir (synchondrosis sphenooccipitalis). Symphysis tipi eklemde ise eklem yüzleri arasında fibrokartilaginöz yapılı bir discus bulunur. Bu eklem tipine örnek olarak vertebra’lar arasında bulunan eklemler (symphysis interver-tebralis) ve iki os pubis arasında bulunan eklem (symphysis pubis) verilebilir.

Articulationes synoviales: Hareketli eklemler olup ekleme katılan kemik yüzeyler birbirinden ayrıdır. Ek-lem yüzleri birbirleri ile temas eder, fakat yapısal olarak aralarında bir devamlılık yoktur. Oynar eklemlerin temel özellikleri aşağıda listelenmiştir:1. Facies articularis (eklem yüzü): Ekleme katılan kemiklerin, eklemi oluşturan yüzlerine denir. Oynar ek-

lemlerde eklem yüzleri hyalin kıkırdak ile kaplı olup, bu kıkırdağa eklem kıkırdağı (cartilago articularis) denir. Eklem yüzleri arasında bir discus articularis mevcut ise, eklem yüzleri fibröz kıkırdak ile örtülüdür (örnek; articulatio sternoclavicularis).

2. Capsula articularis (eklem kapsülü): Eklem yüzleri ile eklem boşluğunu çevreler ve eklem yüzlerini bir arada tutar. Bu nedenle bir ligament olarak da kabul edilebilir.

3. Synovia: Synovial membran ve uzantıları tarafından salgılanan bir sıvı olup rengi ve miktarı eklemler ara-sında farklılık gösterir. Eklem boşluğunda bulunur. Koyu ve yapışkandır. Eklem yüzleri arasında kayganlık sağlayarak sürtünmeyi önler.

4. Cavum articulare (eklem boşluğu): Eklem yüzleri arasında bulunan potansiyel bir boşluktur. Bu boşlukta eklem içi negatif basınç bulunur.

5. Ligamentler (bağlar): Ekleme katılan kemikleri birbirlerine bağlayan anatomik oluşumlara ligament denir. Oynar eklemlerin dış bağları ve iç bağları vardır. Bazı oynar eklemlerde; eklem yüzlerinin birbirine daha iyi uyum göstermesini sağlayan yardımcı oluşumlar

vardır. Bu yardımcı oluşumlara discus articularis, meniscus articularis ve labrum articulare denir. Oynar eklemlerin eksen sayısına göre sınıflandırılması: Oynar eklemler eksen sayılarına göre; tek eksenli,

iki eksenli ve çok eksenli eklemler olarak sınıflandırılır. Tek eksenli eklemlerde ya tek bir transvers eksen, ya da tek bir vertikal eksen vardır. İki eksenli eklemlerde transvers eksen ve sagittal eksen birlikte bulunur. Çok eksenli eklemlerde ise transvers eksen, sagittal eksen ve vertikal eksen birlikte bulunur. Her üç eksene de sahip olan bu eklemler en geniş hareket özelliğine sahiptir.

KISA ANATOMİ 7

Oynar eklemlerin eklem yüzlerinin şekillerine göre sınıflandırılması: Oynar eklemlerin sınıflandırılma-sında en çok kullanılan sınıflamadır. Oynar eklemler bu sınıflamaya göre aşağıdaki alt gruplara ayrılır:1. Ginglymus (articulatio trochlearis) (trochlear tip eklem) (menteşe tipi eklem): Tek ekseni vardır. Transvers

eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapılır. Genellikle; fleksiyonda iki kemik arasındaki açı küçülür, ekstansiyonda ise bu açı büyür.

2. Articulatio trochoidea (trochoid tip eklem): Tek ekseni vardır. Vertikal eksen etrafında iç ve dış rotasyon (pronasyon ve supinasyon) hareketleri yapılır. Bunlar vertikal eksen etrafında yapılan dönme hareketleridir.

3. Articulatio ellipsoidea (ellipsoid tip eklem): İki ekseni vardır. Sagittal eksen etrafında abduksiyon ve ad-duksiyon, transvers eksen etrafında ise fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapılır. Abduksiyon; sagittal eksen etrafında gövdeden veya midsagittal düzlemden uzaklaşma, adduksiyon ise gövdeye veya midsagittal düzleme yaklaşma hareketidir. Bu eklem tipinde ayrıca fleksiyon, ekstansiyon, abduksiyon ve adduksiyon hareketlerinin kombinasyonu ile oluşan sirkumdiksiyon hareketi de yapılır (örneğin; fleksiyon, abduksiyon, ekstansiyon ve adduksiyon hareketlerinin birbirini takip edecek şekilde sıra ile yapılması bir sirkumdiksi-yon hareketidir. Sirkumdiksiyon hareketinde transvers ve sagittal eksenler sıra ile ve birbirini takip eder şekilde kullanılmalıdır).

4. Articulatio sellaris (sellar tip eklem): Eklem yüzleri eyere benzer. İki ekseni vardır. Sagittal eksen etrafında abduksiyon ve adduksiyon, transvers eksen etrafında ise fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapılır. Bu eklem tipinde ayrıca sirkumdiksiyon hareketi de yapılır

5. Articulatio spheroidea (sferoid tip eklem): Eklem yüzlerinden birisi küre şeklinde ve konveks, diğeri ise bu küreyi içine alacak şekilde ve konkavdır. Üç eksenlidir. Hareket yeteneği en geniş olan eklemdir. Transvers, sagittal ve vertikal eksenleri vardır. Transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon, sagittal eksen etra-fında abduksiyon ve adduksiyon, vertikal eksen etrafında ise iç ve dış rotasyon hareketleri yapılır. Bu eklem tipinde sirkumdiksiyon hareketi de yapılır.

6. Articulatio bicondylaris (bikondiler tip eklem): Tek ekseni vardır. Transvers eksen etrafında fleksiyon ve ekstansiyon hareketleri yapılır. Bu eklemde ayrıca vertikal eksen etrafında, sınırlı olarak iç ve dış rotasyon (pronasyon ve supinasyon) hareketleri de yapılır.

7. Articulatio plana (plana tipi eklem): Eklem yüzleri oldukça düz olup, ekleme katılan kemik yüzeyler birbir-leri üzerinde kayma hareketi yaparlar. Bu tip eklemlerin ekseni yoktur.

Yukarıdaki grupların hiç birisine dahil edilemeyen eklemlere ise irregüler tip eklemler denir. Eklem boşluğunda bulunan negatif basınç, eklem kapsülü, eklemin bağları, eklemi saran kas ve tendonlar,

eklem yüzlerinin şekilleri ve dış atmosfer basıncı eklem yüzlerinin birbirlerinden uzaklaşmasını engeller. Ek-lem boşluğundaki negatif basınç her zaman dış atmosfer basıncından düşüktür.

����

Anatominin kasları inceleyen dalına myoloji denir. Latincede kasa musculus (mus: fare) adı verilir. Kaslar top-lam vücut ağırlığının %40-43’ünü oluşturur. İskelet kası, kalp kası ve düz kas olmak üzere üç tip kas dokusu vardır. Histolojik yapıları incelendiğinde; iskelet kası ve kalp kası çizgili kas, düz kas ise çizgisiz kastır. İskelet kasları somatik sinir sistemi tarafından, kalp kası ve düz kas ise otonom sinir sistemi tarafından inerve edilir.

�$����"��$%İskelet kasları hareket sistemi ile ilgilidir. Bu kaslar isteğimiz doğrultusunda çalışırlar. Bununla birlikte; bu

tanımlama her zaman için geçerli değildir. Çizgili bir iskelet kası olan diaphragma, inspirium (nefes alma)’un yapılmasını sağlayan kastır. İsteğimiz doğrultusunda inspirium’u bir süreliğine durdurmamız mümkün olsa da, diaphragma’nın normaldeki çalışması isteğimiz doğrultusunda kontrol edilebilen bir hareket değildir.

KISA ANATOMİ8

Fascia profunda (derin fascia): Sıkı bağ dokusundan oluşan ince bir zar olup yağ dokusu içermez. Kasları sarar, kas grupları arasına bölmeler göndererek bunları birbirinden ayırır. Sinirler ve damarlar için koruyucu kılıflar oluşturur.

Fascia superficialis (yüzeyel fascia): Derin fascia ile derinin dermis tabakası arasında bulunur ve gevşek bağ dokusundan oluşur. Kişinin beslenme durumuna bağlı olarak (zayıf veya şişman) içerisinde değişen mik-tarlarda yağ dokusu vardır. Ayrıca yağ dokusunun miktarı cinsiyete ve vücut bölgelerine göre de değişkenlik gösterir.

Kasın bölümleri: Kaslar karın (venter) ve tendon (tendo) kısımlarından oluşur. Tendonlar kemiklere yapı-şır ve genellikle kemiğe yapıştıkları yerde bir kabarıntının oluşmasına neden olurlar. Bazı kasların tendonları ise kemiğe yapışmayıp deriye veya fascia’ya tutunabilir.

Origo ve insertio: Bir kasın proksimalde kalan yapışma yerine origo, distalde kalan yapışma yerine ise insertio denir. Kas kasılırken; origo kasın sabit ucu, insertio ise hareketli olan ucudur. Dolayısıyla kas kasıldı-ğında origo insertio’yu kendine doğru çeker. Bazı hareketlerin gerçekleştirilmesi sırasında kasın insertio ucu sabit kalıp, origo’yu kendine doğru çekebilir. Buna bağlı olarak; origo ve insertio kasın yaptığı harekete göre yer değiştirebilir.

Bursa: Tendonların kemik, kıkırdak, ligament veya başka bir tendona sürtünmesine engel olan, içi sıvı ile dolu yastıkçıklara bursa denir. Bursa’lar daire veya küre şekilli anatomik oluşumlardır.

Kasların şekilleri: Kaslar liflerinin düzenlenişine göre, değişik şekillerde bulunurlar. Örneğin; kas lifleri ka-sın uzun eksenine paralel ise; bant, yassı, dörtgen ve iğ şekilli kaslar görülebilir. Lifler kasın uzun eksenine oblik olarak yerleşmiş ise; kuş tüyüne benzeyen şekiller (unipennat, multipennat) alırlar. Bu örneklerden başka; pek çok değişik kas şekilleri de vardır.

Kasların isimlendirilmesi: Kaslar şekillerine, biçimlerine, caput veya venter’lerinin sayısına, bulundukları yere, yapışma yerine, yaptırdığı harekete, kas liflerinin yönüne, büyüklük ve küçüklük gibi birbirlerine olan karşıtlıklarına göre isimlendirilir.

Motor ünite: Kural olarak, sinirsel uyarı alan kas lifinin tümü kasılır. Bununla birlikte; bir kasın az, çok veya tam olarak kasılabileceğini biliyoruz. Bunu motor ünite kavramı ile açıklayabiliriz. Bir motor nöron ve bunun inerve ettiği kas liflerine motor ünite denir. Bir kasta birçok motor ünite vardır. Bu nedenle; bir kasın az veya çok kasılması o anda fonksiyon gören motor ünite sayısına bağlıdır.

KISA ANATOMİ 9

M. extensor digitorum longus

Retinaculum musculorum extensorum superius

M. fibularis (peroneus) longus

M. tibialis anterior

M. vastus lateralis

M. rectus femoris

M. sartorius

M. tensor fasciae latae

M. pectineus

M. iliopsoas

M. obliquus externus abdominis

M. flexor carpi ulnaris

M. flexor carpi radialis

M. biceps brachii’nin caput longum’u

M. trapezius

M. sternocleidomastoideus’un pars sternalis’i

M. pectoralis major

M. biceps brachii’nin caput breve’si

M. brachioradialis

M. extensor carpi radialis longus

M. obliquus externus abdominis

M. rectus abdominis

M. gracilis

M. adductor longus

M. vastus medialis

M. triceps surae.

M. abductor pol-licis longus ve m. extensor pollicis brevis

M. sternocleidomastoideus’un pars clavicularis’i

M. triceps brachii

Şekil 3: Kasların önden görünüşü.

KISA ANATOMİ10

Tendo calcaneus (Achilles)

M. gastrocnemius

M. biceps femoris

M. vastus lateralis

Tractus iliotibialis

M. gluteus maximus

M. obliquus internus abdominis

M. obliquus externus abdominis

M. latissimus dorsi M. extensor

carpi ulnaris

M. extensor digitorum

M. brachioradialis

M. anconeus

M. triceps brachii’nin caput laterale’si

M. triceps brachii’nin caput longum’u

M. deltoideus

M. trapezius

M. splenius capitis

M. occipitofrontalis’in venter occipitalis’i

M. infraspinatus

M. triceps brachii’nin caput laterale’si

M. teres major

M. triceps brachii’nin caput longum’u

M. abductor digiti minimi

M. adductor magnus

M. semitendinosus

M. gastrocnemius

Tendo calcaneus (Achilles)

M. gluteus medius

M. flexor carpi ulnaris

Şekil 4: Kasların arkadan görünüşü.