Dzenleyici Kurulular: Amasya niversitesi (Amasya-Trkiye)KIBATEK Vakf (KKTC)KIBATEK (Kbrs Balkanlar Avrasya Trk Edebiyatlar Kurumu)

Bu bildiri kitabnn her hakk sakldr. Bu yaynn tm veya hibir blm nceden izin alnmakszn oaltlamaz, baslp yaynlanamaz, kaynak gsterilmeden alnt yaplamaz.

Bu yaynda yer alan yazlarda ne srlen grler yazarlarn kiisel grleridir; yazlar ile ilgili her trl sormluluk yazarlara aittir.

Kapak ve Grafik Tasarm: Aysel GNEY

ISBN: 978-605-4598-22-9

lk Basm : Aralk 2016

KIBATEK [Kbrs Balkanlar Avrasya Trk Edebiyatlar Kurumu] YaynlarKonur Sokak 36-13, Kzlay-Ankarakibatek@gmail.com kibatek.com.tr

Ofset Hazrlk: UEM, Uluslararas Eitim retim Ltd. ti., AnkaraBask ve Cilt: Bakent Klie ve Matbaaclk, Bayndr Sk. 30/E, Ankara

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

3

KURULLAR ve GRUPLAROrganization Committee

Science Committee

Regulatory AuthorityProf. Dr. Metin Orbay (The Rector of Amasya University)Prof. Dr. Telhat zdoan (Amasya University)Prof. Dr. Cengiz Tosun (The Member of KIBATEK Board of Management)Prof. Dr. Birsen Karaca (KIBATEK Member, The Head of A..DTCF Caucasian Languages and Literatures Department)Assist. Prof. Dr. Nazan Kahraman (Amasya University)Assist. Prof. Dr.. Bige imek lhan (Amasya University)Assist. Prof. Dr. Mehmet evik (Aksaray University)Dr. idem Drst (Lefke European University)Metin Turan (The Head of KIBATEK Turkey)smail Bozkurt (President of KIBATEK Foundation)Timur Ylmaz (Amasya University)

Prof. Dr. Abdlrezak Altun (Turkey)Prof. Dr. Ali Erol (Turkey)Prof. Dr. Ali Yakc (Turkey)Prof. Dr. Asker Kartar (Turkey)Prof. Dr. Babahan Muhammet erif (Uzbekistan)Prof. Dr. Birsen Karaca (Turkey)Prof. Dr. Celil Garibolu Nagiyev (Azerbaijan)Prof. Dr. Cengiz Tosun (Turkey)Prof. Dr. Dilek Batislam (Turkey)Prof. Dr. Dilek Bostan-Budak (Turkey)Prof. Dr. Eunkyung Oh (South Korea)Prof. Dr. Faruk olak (Turkey)Prof. Dr. Kurtulu Kayal (Turkey )Prof. Dr. Metin Ekici (Turkey)Prof. Dr. Metin Karada (TRNC Turkish Repub-lic of Northern Cyprus)Prof. Dr. Nevzat Yusuf Saragl (Romania)Prof. Dr. Sevim Akten (Turkey)

Prof. Dr. Suat Gezgin (Turkey)Prof. Dr. Telhat zdoan (Turkey)Prof. Dr. Turul nal (Turkey)Prof. Dr. Tlin Arseven (Turkey)Assoc. Prof. Dr. Apollanira Avrunti (Russia)Assoc. Prof. Dr. Betl Mutlu (Turkey)Assoc. Prof. Dr. Emine Altunay am (Turkey)Assoc. Prof. Dr. Elmira Memmedova (Azerbaijan)Assoc. Prof. Dr. Galina Miskinana (Lithuania)Assoc. Prof. Dr. Grazyna Zajac (Poland)Assoc. Prof. Dr. rina Driga (Ukraine)Assoc. Prof. Dr. Osman Murat Gvenir (Turkey)Assist. Prof. Dr. Bige imek lhan (Turkey)Assist. Prof. Dr. Mehmet evik (Turkey)Assist. Prof. Dr. Nazan Kahraman (Turkey)Assist. Prof. Dr.Tlay Atay-Avar (Turkey)Dr. idem Drst (TRNC Turkish Republic of Northern Cyprus)

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

5

G ve Kltr

KIBATEK olarak gle ilgili ilk etkinliimizi 4-8 Mays 2009 tarihlerinde Almanyann Hamburg kentinde gerekletirmitik. Baka kimi etkinliklerimiz, rnein Trk Dnyas yk Sempozyumu, Gezi Edebiyat Sempozyumu, Tarihten Mekana Trk Edebiyat, Gagauz Kltr ve Edebiyat, Kbrs Trk Edebiyat Sempozyumlar gibi, etkinliklerine balad 1998 ylndan bu yana uluslararas nitelikte gerekletirdii 35 dolaynda etkinliin hemen tamam bylesi ilkleri oluturur. Bunu vurgularken kurumsal olarak gncel gereklikle megul olmak kadar ngrlerimizi tarihsel bir zemine oturtma gayretimizin de ortaya kan ayrmn vurgulamak istiyorum.

Bugn burada, Amasya niversitesi Rektrl ile ortaklaa gerekletirdiimiz G ve Kltr Sempozyumu btn bir yzyln toplumsal, ekonomik sorunu olmak kadar zellikle eyrek yzyldr blgemizin yakndan yaad siyasi sorunlarn da kmelendii belli bal konulardan biri durumundadr.

G ve gmenlik Trk kltrnn en nemli belirleyenlerinden birini oluturur. Kltrmzdeki kavramlara baktmzda, gebelie ilikin bir dolu yaanmlk ve kazanmn g eksenine dayandn grrz. Hatta lm bile biz Hakka yrd, g etti olarak nitelendiririz. Kltr hayatnda, gn bu denli belirleyici olduu bir halkn, yaratm olduu edebiyat eserlerinde de bunun izlerini grmek kanlmazdr. Trk edebiyatnda g ve gmenlik kavramlar destan dneminden balayarak tarihsel bir olgu olarak da vardr. Destanlar dneminden, gnmze uzanan izgide, gn kltr ve edebiyat dnyamzda geni bir yer kaplad aktr. Gebelii, bu aa zg; endstrilemenin doal sonucu olarak beliren bir hayat biimi olmak yannda, kltrel alkanlklarn bilekesi anlamnda da yaayan bir toplumuz. Ve bu bilekeden edebi ve sanatsal anlamda saysz eser ortaya koymuuzdur. Destan dnemi edebiyatndan, bugnn ada edebiyatna saysz yaptn kaynanda g ve gle oluan kltrel birikim ve etkileimin yattn grmezlikten gelemeyiz.

Ne var ki, bugn dnyamz ve zellikle de evremizi kuatan g gerei, insanlk tarihinin en unutulmaz trajik hikayelerini belleimize kazmaktadr. Bilim ve sanatn kapsad her disiplin bylesi bir gereklie kar kendi argman ve enstrmanlaryla bir karlk bulmak ve bu trajedinin almas konusunda en insani zmlerin retilmesine katk sunmak durumundadr.

Amasya niversitesi rektrl ile gerekletirdiimiz bu etkinlik kapsamnda sunulan, edebiyattan sinemaya, mzikten eitime, ekonomiden

iletiime, siyasetten iktisadi konulara; sorun, geni bir dzlemde tartlmakta ve olgunun zihni anlamda derinlikli bir biimde alglanmas yan sra zmne ilikin de veriler paylalmaktadr.

Bu etkinliin gerekletirilmesinde katklarn esirgemeyen, bata rektr sayn Prof. Dr. Metin Orbaya; koordinasyonda byk bir zveriyle katk koyan Basn ve Halkla likiler Mdr sayn Timur Ylmaza, bildiriler kitabnn yayna hazrlayan r. Gr. Aysel Gneye, Yrd. Do. Dr. Nazan Kahramana Amasya niversitesinin deerli alanlarna, bilgi ve birikimlerini bizlerle paylaan deerli bilim insanlarna teekkr ve sayglarm sunuyorum.

Metin TuranKIBATEK (Kbrs Balkanlar Avrasya Trk Edebiyatlar Kurumu) Bakan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

7

SUNUKltr ve g arasndaki yakn ve dorudan ilikinin bilim insanlar ara-clyla ve uluslararas dzeyde tartlmas nemlidir. Trkiye, jeopoli-tik konumu; g yollar zerinde bulunmas dolaysyla zorunlu ve gnll olarak lkelerini terk etmek zorunda kalan insanlara ksa ya da uzun sreli ev sahiplii yapan bir lkedir. Ayrca, tarihsel olarak da g yoluyla olumu kl-trlerin beii konumundadr. Sz konusu alana ilikinin bilimsel almalar nda konunun sosyo-ekonomik, kltrel ve insani balamda tartlmaya almas sempozyumumuzun gerekesi oldu.

Sempozyum kapsamnda sunulan bildiriler ve tartlan konular olduka e-itlilik gstermektedir. Bu durum, etkinlii dzenleme amalarmza da hiz-met etmektedir. ve d g bata olmak zere; eitim, beyin g, m-badele, mltecilik, edebiyat, sinema, eitim, alma hayat gibi g ve g olgusunun farkl boyutlaryla ele alp irdelenmesine katk salad.

Sempozyumun; felsefe, sosyoloji, edebiyat, tarih, psikoloji, sinema, eitim ve antropoloji disiplinlerinin inceleme zemininde; insanlk tarihinin kimi zaman dneme noktalarn oluturan ama ayn zamanda da en dramatik ykle-rinin yaand g gereklii ve olgusuna salkl zm nerilerinin re-tilebilmesine, bylelikle gnmzde bir insanlk trajedisine dnm olan hadisenin hasarlarnn azaltlmasna katkda bulunaca dncesindeyiz.

Bu balamda, G ve Kltr Sempozyumu, ktalararasnda bir gei alan olan lkemizin dardan ald glerle lkemizde yaayan birok baka lke vatandann kltrel sorunlarn tartmaya aarak konuya ilikin akademik almalar grnr kld.

niversitemiz, kltr ve g arasndaki yakn ve dorudan ilikiyi bilim insanlar araclyla belgeleme, yayn ve tantm yoluyla iki ciltlik kitaba d-ntrd. Bu etkinlikte birlikte altmz KIBATEK (Kbrs Balkanlar Av-rasya Trk Edebiyatlar Kurumu) Trkiye Bakan Metin TURANa, zveriyle alan Basn ve Halkla likiler Mdrmz Timur YILMAZa, r. Gr. Aysel GNEYe ve Yard. Do. Dr. Nazan KAHRAMANa teekkr ediyorum.

Sempozyumda sunulan bildirilerden ve tartlan konulardan da anlalaca zere, g ayn zamanda kltrel zenginliin en nemli unsurlarndan bi-ridir.

Aktel olmas dolaysyla yakn komularmzn mlteci olarak yaadkla-r g gereklii de bu sempozyumun balca tartma konularndan birini oluturmutur.

Bu sempozyum vesilesiyle ittifakla kabul edilecek balca baar, gn trajik boyutunun azalmasna kk de olsa bir katk koyabilmektir.

niversitemiz koordinasyonunda KIBATEK (Kbrs Balkanlar Avrasya Trk Edebiyatlar Kurumu)in katklaryla dzenlediimiz I. Uluslararas G ve Kltr Sempozyum organizasyonuna destek veren tm kurumlara, deerli almalaryla bilgilerini kamuoyu ile paylaan bilim insanlarna, bu etkinliin gereklemesinde mesai harcayan alma arkadalarma teekkr ediyor, sayglar sunuyorum.

Prof. Dr. Metin ORBAYAmasya niversitesi Rektr

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

8

Cilt I: indekiler

Asm Korkmaz 1239da Kuman-Kpaklarn Macar Krallna Gleri ve Bu G Hareketinin Sonular

13

Emel Coan 1970 Sonras Trkiyede G Olgusu ve Kadn Sanatla-rmz 27

27

Kbra Dadeviren Orta Dou Kaynakl G Hareketleri ve Trkiyeye 45

Etkileri (1979-2015): Kavramsal Ve Olgusal Bir Analiz

Belde Aka 93 Harbinde Yaanan Gn Edebiyata Yansmas: H-seyin Rci Efendinin Hicretnmesi

61

Haluk Ycel Almanyada Yaayan Trk Gmenlerin Mzik almalar zerine Bir Aratrma: Krefeld rnei

71

Hakan Alptrker Amasyadaki Gn Akm Ynnden Yapsal Analizi

85

Hakan Erkaya Anadolu Corafyasnda G Olgusunun Seluklu D-nemi Mimari Yaplardaki Tezyinata Yansmas: Kayseri Gllk Camii Mihrap rnei

93

Emel Mlayim Antalya Muhacir Kltr rneinde Gle Gelen Bir Lezzet Gastra Brei

103

Filiz Akar Avrupada Yaayan Y Nesli Genlerin Gmenlik Bala-mnda Yaadklar Eitim Sorunlar ve Gelecek Vizyonlar (Avusturya, Innsbruck rnei)

107

Metin Hakverdiolu Azerbaycandan Amasyaya lk Gnl Kpr-s: smail Siraceddin irvn

125

Ramazan Topdemir Balkan Gleri ve Bizim Diyar 141

Timuin Arslan, zge Kurun BALKAN SAVALARINDAN GN-MZE TRKLERN YUNANSTANDAN G

153

H. Dilek Batislam Bir Kafkas Hikyesinde Kadn Gznden G 167

Nefize Behatin Ramadan Bulgaristan Trklerinin 1989 Ylndaki Zorunlu Gn Yaayan Gabrovo Ky (Krcaali) Kadnlarndan Sz-l Tarih Balamnda G Hikyeleri

175

Ayten ER Cezayirden Fransaya G: Leylann yks 183

Nizami Muradolu ada Azerbaycan iirinde G 193

Zekiye amlar UKUROVA YRES HALK KLTRNDE G 199

Yavuz zer Deien G Olgusunun Trk Sinemasna Yansmas: Metropol Meknlarn Karmaas

217

Hac OBAN Dor Gleri 235

Glhis Duygun Fiziki ve Zihinsel Snrlar Balamnda G 245

Emel slamolu, Sinem Yldrmalp Geici Koruma Altndaki Suri-yelilerin Sakarya li gc Piyasasna Etkileri: Sakarya Halknn Gr-leri zerine Bir Deerlendirme

253

Ayla Kaolu Gerek Bir G Hikayesi: Alutadan Esen Yeller 267

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

9

indekiler

ebnem Aslan, Hilal Akman Dmbeki G Olgusu: FilminTematik ncelemesi

281

Tlin Aye Ko G Romannda Yurt Bilinci ve Milli Kimlik eleri 291

Glhis Duygun, Osman Grkvrak, A. Agah Erolu G Sonras Kltrel Srdrlebilirliin Salanmas: Sesli Ve Grsel Aktarm

299

Rabia Kse Doan G Sorunsal: Barnma 307Erdal Ylmaz G ve Kimlik Denklemi: Trklerin Anadoluya G ve Anadoluda Trk Kimlii

319

Mag. Rukiye Sancar G ve Kltrel Uyum / Gn Farkl Toplum-sal Gruplar zerine Etkisi Ulustesi (transnasyonal) G Balamnda Eitimde Ykselme Sreci

327

Seda Topgl G ve Kltrel Uyum Haber Sunumlarnn Karlatrlmas: 15 Temmuz Darbe Giriimi Protestosu rnei

331

Merve Klbay G ve Mekan; Trk- Alman Sinemas Araclyla Bir Keif Borabay Erbay G ve Mzik: Blues ve Arabesk zerinde Gn Etkileri

341

355

Cokun Doan, Bra Tac Gle Buluan Kltrler ve Toplum Tercmanl

363

Emine Ay, Yusuf Yiit Gmen Kadnlarn Dn Bugn Yarn 371

Gkhan Tuncel, Murat Sezik Gn Toplumsal Ayrma zerindeki Etkisi

479

Sezen Ravanolu Ylmaz Grup Tehdidi Algs ve Nfus Boyutu Arasndaki liki

389

Ayenur Gnlaan G zerine Szl Tarih almas 399

Yadigar Polat, Erhan Kln, Seval Szlm Savatan Kaarak Trkiyeye Snan Suriyeli rencilerin Salk Hizmetlerine ve niversite Eitimine likin Grlerinin ncelenmesi: Kilis li rnei

407

Kaan Aydngl nsani Bir Sre Olarak G 425

Reyhan elik stanbula Beyaz Rus G Ve Beyaz Yllar 439

Sinem Yldrmalp, Emel slamolu stihdamda Suriyeli Gmen Kadn Olmak: Ev Hizmeti Sektrnde Suriyeli Gmen Kadn altrmaya Ynelik Bir Alan Aratrmas

449

Arif Korkmaz svete Mslman Gmenler ve slam 465

Duygu Furuncu, Yahya Engin Karadeniz Temal Filmlerde G zerine: Kimlik ve Uyum Kavramlarnn ncelemesi

495

idem Drst Kbrsta 1974 Sava Sonras Kadnlarn G Alglar 505

Ulvi Keser Kbrsta G Olgusu ve Utan Kaplar zerine Psikolojik Bir Deerlendirme

529

Ulvi Keser Kbrsta Kanl Noel ve Bir Mimari Deneme Olarak Gmen Evleri Projesi zerine

563

Eren enol Krdan Kente Gn Krsal Alanlara Etkileri : Boraboy Ky rnei (Amasya-Taova)

591

Hasan elik Kritumu / Giritim Benim Adl Esere G Olgusu Ekseninde Toplumsal Bir Bak

603

Yusuf Akbaba Makedonyadan Trkiyeye Kitlesel Trk Gleri ve Szl Tarih Denemesi

613

Bar Ycesan Melania Mazucconun Hayat Adl Eserinde G Olgusu zerine

623

Halide Memmedova Mevlud Sleymanl`nn G Roman 633

Aybke Kaya, Erdal Dastan Mevsimlik Gn Tarmla likisinin Deerlendirilmesi; Hatay li rnei

641

ebnem Aslan, Hilal Akman Dmbeki, Ramazan Kra Mevsimlik G Eden ilerin Yasal Haklar ve Sigorta Sorunlar

651

Mehmet Ali Gndodu Mizanc Murat ve Turfanda m Yoksa Turfa m? Romannda stanbula G Temas

663

Elif Yksel Oktay, Asuman Sner Trk-Yunan Nfus Mbadelesi Ve Etkileri

683

Erkan ER 100 Temel Eserin G Olgusu Bakmndan ncelenmesi

705

BLDRLER

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

13

1239da Kuman-Kpaklarn Macar Krallna Gleri ve Bu G Hareketinin Sonular

The Emigrations Of Cuman-Qipchaqs To Hungarian KingdomIn 1239 And TheResults Of This Emigration Movement

Asm Korkmaz1

Trakya niversitesi

zet

Kuman-Kpaklar, Bat Avrasya tarihinde nemli rol oynayan gebe Trk boylarndan biridir. 13. yzyln ilk yarsnda Mool istilalar sonucu Karadenizin kuzeyindeki hkimiyetlerini kaybeden baz Kuman-Kpak kabileleri, batya g etmeye karar verdiler. Moollarn her iki seferinde yenilen Kuman-Kpak babuu Kten, kabilesiyle beraber Det-i Kp-ak terk etmek zorunda kald. Macar Kral IV. Belaya lkesine snma talebinde bulundu. IV. Bela da bu teklifi olumlu karlayp Kumanlar l-kesine kabul etti. Kraln amac ierde otoritesini arttrmak ve darda da olas Mool saldrsna kar Kuman savalarndan faydalanmakt. Ku-manKpaklar, siyasi tarihlerinde ilk kez bir lkeye akn yapmadan g ettiler. Kumanlarn g zerine Moollar, Macar Krallna saldrp bu lkenin byk bir ksmn ele geirdiler. Bu bildiride g hareketinin kral-ln geleceine etkileri zerinde durulacaktr.

Anahtar Kelimeler: Kuman-Kpaklar, Kten Han, Macar Krall, IV. Bela.

Abstract

Cuman-Qipchaqs playing an important role in the history of western Eu-rasia are one of the nomadic Turkish tribes. The results of Mongol invasi-ons in the first half of the 13th century, some Cuman-Qipchaq tribes that lost their dominance in the north of the Black Sea decided to emigrate

1 Aratrma Grevlisi, Trakya niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Tarih Blm, Ge-nel Trk Tarihi ABD, asimkorkmaz52@gmail.com

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

14

westward. The chieftain of Cuman-QipchaqsKoten Khan who had been defeated by Mongols in their both campaigns forced to leave

the Desh-iQipchaq with his tribe. He requested asylum from Hungarian

King Bela IV to his country. Bela IV accepted Cumans to his country by agreeing to this proposal positively. The aim of king was to increase his authority inside and to benefit from Cumanwarriors against possible Mongol attack outside. For the first time in their political history, Cu-man-Qipchaqsemigrated a country without making incursion. Upon the emigration of Cumans, Mongols whoattacked the Hungarian Kingdom seized a large part of the country. In this paper, it will be focused on the effects of emigration toward the future of the kingdom.

Key Words: Cuman-Qipchaqs, Koten Khan, Hungarian Kingdom, Bela IV.

Giri

KumanKpaklar, Trkistandan ayrlp uzun bir yolculuk sonucu nce-ki Trk boylarnn gzerghn takip edip Dou Avrupa bozkrlarna g eden bir Trk boyudur. KumanKpaklarn g, anavatandan bu co-rafyaya Trkler tarafndan yaplan son g dalgasdr. KumanKpaklar, Bat Avrasya topraklarna kendilerinden nce gelen ve benzer yaam koullarna sahip soydalar Peenek ve Uzlarla bozkrn ynetimi iin amansz mcadeleye girdiler, bu mcadeleden zaferle ayrldlar. Ayrca bu blgede kk prenslikler eklinde rgtlenen Ruslarla da youn bir ekilde atmalara girdiler. 11. ile 13. yzyllar aras, Karadenizin kuzeyine hkim olan KumanKpaklar, farkl halklar tarafndan deiik isimlerle adlandrlmlardr. Dnemin kaynaklarnda bu boy; ounlukla Kuman, Kpak, Kunve Polovets olarak gemektedir. Kuman-Kpaklar; siyasi, askeri ve kltrel etkileriyle Karadenizin kuzeyinin o dnemde Det-i Kpak adyla anlmasna vesile olmulardr. Komular Ruslar karsn-da bu blgeyi baaryla korumular ve yaklak 200 yl bu corafyada hkimiyetlerini tesis etmilerdir. Kabileler ittifak, boy birlii eklinde rgtlenen KumanKpaklar, 13. yzyln ilk eyreinden itibaren Det-i Kpakn egemenliini yine doudan gelen baka bir bozkr kavmi olan Moollara brakmlardr. Dier bir deyile, KumanKpaklar, gl ve kalabalk Mool ordular karsnda tutunamam, blgenin ynetimini Moollara brakmak zorunda kalmlardr. Blgede Mool egemenliine girmek istemeyen baz KumanKpaklar, batya g ettiler. Zaten g edebilecekleri tek k gzerghlar bat kalmt nk kuzeyde ezeli dmanlar Ruslar vard. Hem de Rus topraklar Mool igali altndayd. Dou ise Moollarn akn akn geldikleri ynd. Gney istikametinde ise doal engel Karadeniz vard ve bozkr halk olan Kuman-Kpaklarn deniz gc yoktu. Bu yzden Mool hkimiyeti yerine g etmeyi ter-cih eden Kuman-Kpaklar, mecburen bat ynnde Avrupann ilerine doru ilerlediler.

Macar Krallyla daha nceki devirlerde iliki iinde olan Kuman-Kpak-lar, Macar ovasna kabileler halinde g ettiler. Konarger hayat tarzna sahip Kuman-Kpaklarn bu g dalgas, krallkta sosyo-kltrel prob-

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

15

lemleri beraberinde getirdi. Bu problemlerin temelinde yatan ana neden ise, Kuman-Kpaklarn gebe bozkr kltrn, eski Trk geleneklerini Macar ovasnda srdrmek istemeleriydi. Kuman-Kpaklar, kltrel asi-milasyona kar kendi ananelerini sk sk muhafaza etmeye altlar. Di-er taraftan; Moollar, Kuman-Kpaklarn Macar Krallna ilticas zeri-ne Macar topraklarna saldrdlar. lkeyi yakp ykarak harabeye evirdiler. Bu almada baz Kuman-Kpak kabilelerinin Karadenizin kuzeyindeki bozkrlardan Macar ovasna g dalgas, tarihsel adan yorumlanacaktr. Bu g hareketinin arka plan, g sreci ve gn lkeye etkileri zerin-de durulacaktr. Bu sayede g hareketiyle beraber her iki tarafn kaza-nm ve kayplar zerine deerlendirme yaplacaktr.

Kuman-Kpaklarn Tarihine Ksa Bir Bak

Mool basks sonucu ana yurtlarn terk etmek zorunda kalan KumanKpaklar, Uzlarn bat istikametinde ilerleyilerini takip edip onlarla be-raber ayn yzylda Karadenizin kuzeyine g ettiler. Burada Rus knez-likleriyle mcadele iine girdiler. Kuman-Kpaklarn adlar ilk kez 1054te Rus kroniklerinde Polovetsi olarak gemektedir(Togan, 1981: 159; Y-cel, 2013: 543, 546).KumanKpaklar, Karadenizin kuzeyinde bata as-keri ve siyasi alanlarda olmak zere en fazla Ruslarla iliki kurdular. Bu nedenle erken dnem Rus kronikleri bu boy hakknda nemli bilgiler ver-mektedir. Erken dnem Rus kronikleri, rahipler tarafndan yazldndan dolay; olaylar, dini adan yorumlanm ve tarafl bir ekilde kayda aln-mtr. Rus yllklar tarafndan lanetli Polovets, yabani bozkrn yerlileri gibi olumsuz ifadelerle tasvir edilmelerine ramen; Kuman-Kpaklar hi-bir zaman Ruslara kar lmcl bir tehlike oluturmadlar (Golden, 2001: 41). Yllklar, zellikle KumanKpaklarn askeri ynlerine vurgu yapp Kuman babularnn Rus topraklarna yaptklar aknlar anlatmaktadr.

Kuzeyde orman kuanda yer alan Ruslar ile gneyde bozkr kuanda yer alan Kumanlar aralarnda amansz bir mcadeleye girmilerdir. Or-man kltr temelli yerleik toplumla konarger bozkr kltrne sahip toplum arasndaki atmalarda her iki taraf da tmyle birbirlerine kalc stnlk salayamamtr. Ruslar asndan gney bozkr kua hemen hemen tmyle kaybedilmi olup, Ruslarn gney denizleriyle ba koparlmtr (Vernadsky, 2011: 32, 33, 56).likiler genelde atmal olsa da iki halk arasnda dostane mnasebetlerin kurulduu anlar da olmu-tur. rnein Rus knezlerinin Kuman kzlaryla evlenmeleri ksa sreliine de olsa Bat Avrasyada bar ortam salamaktayd. Bu yzden evlilik yoluyla ittifaklarn kurulmas, ilikileri farkl bir boyuta tayordu. Yine Ku-man babularnn Rus knezlerinin aralarndaki mcadeleye dorudan karmak zorunda kaldklar zamanlarda yaanmaktayd (Golden, 2009: 377). Ayrca Kumanlar, cretli ve yardmc kuvvet olarak Rus ordularnda ara sra savayorlard (Kurat, 1981: 75). Dier taraftan, Kuman-Kpaklar ve Ruslar, Bat Avrasya topraklarn tehdit eden ortak dmana kar as-keri ibirlii yoluna da gitmilerdi.

1054 ylnda KumanKpak kabilelerinin Karadenizin kuzeyindeki boz-krlara glerinden 1223 ylnda Moollarla yaplan Kalka Savana kadar

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

16

geen srede KumanRus ilikileri genel hatlaryla olumsuz bir ekilde ilerlemitir. Her iki taraftaki siyasi blnmlkten dolay, bozkrda kalc bar hibir zaman gereklememitir (Kovalev, 2004: 1202). Ruslara na-zaran ok stn askeri kuvvet oluturmalarna ramen, Kumanlar hibir zaman Rus knezliklerini tmyle ortadan kaldrma planlar yapmamlar-dr. Rus topraklarna gerekletirilen Kuman aknlar geici ve dnemin karlarna gre olmutur. Yaplan aknlarn temelini, Rus kylerinden ve ehirlerinden ganimet elde etme ile Rus knezleri tarafndan hizmete al-nan dier gebe Trk boylarn yakalayp geri getirme hedefleri olu-turmutur. Ayrca Kuman-Kpaklar, Rus knezlerinin tahta klar nede-niyle onlardan para, kymetli kumalar ve davar gibi bahi taleplerinde bulunmulardr. steklerinin karlanmad durumlarda Rus topraklarna aknlar yapmlardr.

Kuman-Kpaklar, Karadenizin kuzeyine geldikten ksa bir sre sonra Tu-nay ap Peeneklerin mttefiki olarak Balkanlara indiler. Bu dnem-de Balkan yarmadasnn en gl devleti, Bizans mparatorluuydu. Bizans mparatorluuna tehlikeli konarger boy saldrlar, Tunann kuzeyinden yaplyordu (Vasary, 2004: 263). Bizans mparatorluunun Kuman-Kpaklarla ilk karlamas 1078 ylnda oldu. Kuman-Kpaklar, bilhassa sonbahar ve k mevsimlerinde Bizans topraklarna esir ve ga-nimet iin aknlar dzenliyorlard (Jr, 1994: 29; Vasary: 2008: 61). Bizans mparatorluunun Trakya topraklarna akn yapan Kuman-Kpaklar, zamanla bu devletin ordusunda cretli birlikler olarak yer almaya ba-ladlar. Sz gelii, II. Hal Seferinde Hallarn etrafa saldrn nleyen ve 1176 Miryokefalon Savanda Anadolu Seluklularna kar savaan Bi-zans birliklerinde Kumanlar da yer alyordu (Kinnamos, 2001: 61; Khoni-ates, 1995: 123).

Balkanlara g eden Kuman-Kpaklar, buradaki lkelerin siyasi tarihle-rinin ekillenmesinde nc rolleri stlendiler. rnein KumanKpaklar, II. Bulgar devletinin kurulmasnda etkili oldular. Bu devleti yklna kadar yneten Asen, Terter ve iman hanedanlar Kuman-Kpak kkenliydi (Vasary: 2008: 146). Yine Kuman-Kpaklar, 13. yzylda Bizans mpa-ratorluu snrlar iinde kurulan znik Rum ve Latin imparatorluklarnn siyasi ve askeri tarihlerinde olduka nemli roller stlendiler. 11. ve 13. yzyllar aras Kuman-Kpaklar, sava yaplar ve hzl tekilatlanma bi-linleriyle Dou Avrupa corafyasnda varlklarn kalc bir ekilde hisset-tirdiler(Karatay, 2004: 68).

1239 Yl ncesi Kuman-Macar Mnasebetleri

KumanMacar ilikileri, 11. yzyln son eyreinde 1091 ylnda Macar kral Aziz Laszlo dneminde balad. Lebunion Savandan sonra Kumanlar, Macar topraklarna ynelip Transilvanya ve Tisa blgelerini yamaladlar (Hovarth, 1989: 44; Ycel, 2013: 561). Kuman-Kpaklar, ikinci kez Macar-lara saldrmay planlarken Macar kral Aziz Laszlo daha abuk ve tedbirli davranarak Aa Tunada Kuman-Kpaklar bozguna uratt (oban, 2014: 29). 1099 ylnda Macarlarn Rus topraklarna saldrmas zerine Rus prensliklerinden Volnyaknezi David gorevi, Kuman-Kpaklardan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

17

yardm istedi. Babu Bonyak nderliindeki Kumanlar, Ruslarn yardm davetine olumlu karladlar. Az sayda KumanRus mttefik birlikleri, ar silahl Macar svari ordusunu yenilgiye uratt. Savan kazanlma-snda Kuman-Kpaklarn sava taktikleri etkili olmutur (oban, 2014: 31-33; Orkun, 1946: 99; Rasonyi, 1971: 139; Ycel, 2013: 561). 12. yzylda Kumanlarn Macar topraklarna aknlar yapmadklar grlmektedir. Bu yzylda Kuman-Kpak kabileleri, Tunann gneyinde, Karadenizin ku-zeyinde yaamaktaydlar ve civar blgelere aknlar yapyorlard.

Moollarn Det-i Kpak seferleri, KumanMacar ilikilerinde yeni bir dnemi balatt. 1223 Kalka Sava yenilgisi sonucu Kuman-Kpak boy birliinin bat ksmnda yaayan Kuman-Kpak babuu Boru, siyasi destek bulmak amacyla daha batya yneldi (oban, 2014: 44). Macar kralyla iletiime geip yeni bir Mool aknna kar destek arad. 1227 ylnda Kuman-Kpak babuu Boruunolu Macar Krall topraklar-na girdi ve kendine elik eden 12 kiiyle beraber Estergon Bapiskoposu Roberte vaftiz olma talebinde bulundu(Kovacs, 2005: 255, 259, 260).Hatta babasnn da bapiskoposun takdisiyle Hristiyanla geme arzu-sunda olduunu bildirdi. Tam o srada kutsal topraklara gitmeye hazrla-nan bapiskopos, babu Boruunisteini yerine getirebilmek iin Papa IX. Gregoriustan veklet vermesini istedi. Papa da onun bu talebini kabul etti (oban, 2014: 45). 1227de bapiskopos papann elisi sfat ve yetki-sini alarakMacar kral II. Andreninolu Transilvanya prensi Bela ve Pecs, Veszprem ile Transilvanya piskoposlaryla beraber Kuman topraklarna gitti. Dini trenle Kuman babuu Boru ve kontrolndeki 15.000 Kuman vaftiz edilerek din deitirdi. Babu Boru, din deitirmekle kalmad, Macar Krallna ballndabildirdi. Bylece olas bir Mool saldrsna kar siyasi koruma altna girmeyi amalyordu. Din deitirmeyle bu ba glendirmek istedi. Bunun zerine Bela, kraln Kumanlar koruyup kol-layacan bildiren altn mhrl bir buyruu babu Boruaverdi. Daha sonra Kumanlarn bu yeni dini kolayca renmeleri ve dini grevlerini ye-rine getirebilmeleri iin Kuman Piskoposluu kuruldu. Hristiyan olan ba-bu Boru, Macar kralnn seferlerinde ona yardmc kuvvet salyordu. Keilerin misyonerliini ve piskoposluu destekliyordu (oban, 2014: 47; Hovarth, 1989: 48; Kovacs, 2005: 261, 262). Ayrca papa, 1229da Kuman-lara gnderdii mektubuyla onlarn bamszln ve haklarn gvence altna aldn bildirdi. Kuman-Kpaklarn lkesini kiisel korumas altna aldn vurgulad (oban, 2014; 50). Papann asl amac, Dou Avrupada konarger halde yaayan halklar Katolik Hristiyan yapp kendi dini ve siyasi etki alann arttrmakt. Bozkra zg yerel inanlarn koruyan ve daha henz semavi dinlerle tanmayan bu halklar, Katolik dnyasna bir an nce kazandrlmalyd. Kuman-Kpaklardan din deitirme teklifi gelmesi papann iini daha da kolaylatrd.

Din deitiren Kumanlar himayesi altna alan ve siyasi nfuz alann Karpatlara kadar genileten Macar kral II. Andre, RexCumaniae (Kuman-larn Kral) nvan ald. lk kez onun zamannda Macar krallar, bu unvan kullanmaya baladlar (Kovacs, 2005: 264; Vasary, 2008: 148).

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

18

Byk G Dalgasna Giden Sre

Moollar, 13. yzylda dnya tarihini derinden etkileyen seferleri balatan gebe Asya kavmidir. Trklerden sonra batya doru g eden ikinci Asya halkdr. Cengiz Hann liderliinde birleen Mool kabileleri, ana-vatanlarndan Avrasyann en uzak notlarna byk apl aknlara bala-mlardr. Mool seferleriyle imparatorluklar yklm, Avrasyada nemli g hareketlilii ve savalarda youn insan kayb yaanmtr. Moollar, Avrupa ilerine yeni bir nfus katman yerletiren son Asya halkdr (Si-nor, 1999: 40). Dier bir ifadeyle, Avrasya gebelerinin batya glerinin son byk dalgasn balatmlardr. Moollar, bu yaylmayla daha nceki yzyllarda Dou Avrupaya g eden konarger Trk halklarnn izin-den gitmilerdir. Mool hcumlargebe yaylmacln doruk noktas-n oluturmaktadr (Vernadsky, 2007: 16, 17). Mool seferleri, dnemin baz kaynaklarnda Tatar istilas olarak gemektedir (Yakubovskiy, 2000: 15). Mool aknlarnn temel hedeflerinden birisi, btn gebe halklarn Cengiz Han slalesine balanmas vard. nk gebe halklar, bozkr corafyasnda Mool hcumlarnn nnde duran ciddi gl rakipler olarak dnlyordu. Gebe halklar koruyan, himayesine alan yerleik toplumlar ise en byk dman olarak kabul ediliyordu (Kurat, 1981: 97). Doal olarak Karadenizin kuzeyindeki Kuman-Kpak ynetimi Moolla-rn etki alanna girmekteydi.

Moollar, 1220-1221 yllar arasnda Trk asll komutanlar Cebe ve Su-butaykomutasnda Horasan zerinden Kafkaslara girip blgeyi yama-layarak Karadenizin kuzeyine kadar ilerlediler.Moollarn saldrs kar-snda blgede bulunan kuzey Kafkas halklar endieye dt. Bu durum karsnda ortak dman Moollara kar birleen Kafkas kavimlerinden erkesler, Alanlar ve Lezgiler; Kpaklarla ittifak yaptlar. Fakat Moollar, Trk-Mool kardeliinden bahsederek Kpaklar kandrdlar. Bylelik-le yaplan anlamayla onlar bu ittifaktan ayrmay baardlar. Daha son-ra yalnz kalan Alanlar yenilgiye urattlar. Elde ettikleri ganimetlerden Kpaklara da verdiler.Kpaklara saldrmayacaklarn syleyen Moollar, szlerinde durmayp Kuban Nehri boylarndaki Kpaklar zerine yr-dler. Bu srada Kpaklar, Moollarla yaptklar anlamaya gvenerek geldikleri blgelere geri dnp ordularn datmlard. Moollarn ani saldrsna hazrlksz yakalandlar. kan atmada Kpaklar yenildiler. DanilKobyakovi ve YuriKonakovi adl Kpak babular ldrld, dier babular Ktenve Basdkap kurtuldu. Bylelikle Mool ordular Kpak blgelerine girdiler (Barthold, 2013: 135; Golden, 1998: 12; Kafal, 1971: 184, 185; Sinor, 1999: 2,3; Ycel, 2009: 11,12). Moollarn nnden kaan KumanKpaklar, Rus topraklarna sndlar. Kuman babular Kten ve Basd, Mool vahametini Rus knezlerine anlattlar. Moollara kar ittifak arsnda bulundular.Rusknezlikleri durumu deerlendirip Kuman-Kpaklarla ittifak yapmay kabul ettiler (Gkbel, 2000: 71; Kurat, 1981: 93,94). Gali, Kiev, ernigov ve Smolenskknezlikleri KumanKp-ak ordularyla birlikte ilerleyen Mool birliklerine kar harekete geti-ler. Mttefik RusKpak ordusu Moollarn zerine yrd.1223 ylnda Kalka Meydan SavandaMoollar, kendilerinden sayca ok fazla olan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

19

mttefik orduyu ar bir yenilgiye urattlar. Muharebeden sonra Mool-lar daha fazla ilerlemeyip Asyaya dndler.(Gkbel, 2000: 71, 72; Kafal, 1971: 185; Kurat, 1981: 94; Rasonyi, 1971: 142; Ycel, 2007: 474, 475). Kalka Meydan Sava, Bat Avrasya bozkrlarnn geleceini esasl bir ekilde et-kileyen 13. yzyln en nemli olaylarndan birisidir. Bu yenilgiyle beraber Kuman-Kpak boy birlii, esasl bir ekilde ar darbe ald. Kuman-Kp-aklarn blgedeki otoriteleri kknden sarsld.

lk seferin zerinden birka yl getikten sonra Moollar, tekrarDet-i Kp-aka geldiler. kinci Mool seferi 1229 ylnda balad. Det-i Kpak ye-niden igal eden Mool ordularyla Kpaklar arasnda iddetli atma-lar meydana geldi. 1236 ylnda babu Baman idaresindeki Kpaklar; Bulgarlar, Bakurtlar ve Alanlar ile ittifak yaparak Mool ordusuna kar koymaya alt. Fakat Moollar mttefik orduyu yenilgiye uratt ve ba-bu Baman ldrd (Kafal, 1971: 186, 187). Rus topraklarn ele gei-ren Moollarn hedeflerinde tm KumanKpak kabilelerini kontrolleri altna almak vard. 1239 ylnda Moollar, KumanKpaklarn en nemli yerleim blgelerinden olan DonDonesahasna saldrdlar. Bu blge, Kuman-Kpak boy birliinde Terteroba kabilesininyerleim yeriydi. Ayr-ca buras Moollara kar verilen mcadelede yksek rtbeye sahip ba-bu Kteninkontrolndeydi. Moollar Det-i Kpaka ilk gelilerinden beri ok iyi bilen Kten, Moollarla iddetli bir ekilde atmaya girdi, cesurca Moollara kar iyi bir direni gsterdi. Ancak Mool ordusunun sayca stnl ve akllca sava stratejilerinden dolay ar bir yenilgiye urad (oban, 2014: 58; Kurat, 1981: 96). Bu yenilgiyle KumanKpakla-rn Karadenizin kuzeyindeki hkimiyetleri son buldu. KumanKpaklar, Moollara kar Det-i Kpak canla bala savundular. Hatta en byk dmanlar olan Ruslarla bile ibirlii yaptlar. stelik Kafkas halklaryla da Moollara kar ittifaklar kurdular. Ama belirli aralklarla devam eden Mool seferinde ar kayplar verdiler. Aknlarla Det-i Kpak kan glne dnd. KumanKpaklar, 1239 ylndaki yenilgiyle Moollarn blgedeki stnlklerini kalc olarak kabullendiler.

G Hareketi

Moollar, Karadenizin kuzeyine gerekletirdikleri her iki istila hareke-tinde de Kuman-Kpaklar ve onlarn mttefiklerini yendiler, bu toprak-lara hkim oldular. Moollara kar ar yenilgiler alan Kuman-Kpak babuu Kten, Mool tahakkm altnda yaamak yerine kabilesiyle beraber yzyllardr atalarnn yaad Det-i Kpak terk etme karar ald. Kten; Moollarla yaplan savalarda Kuman-Kpak babular Da-nilKobyakovi, YuriKonakovi, Basd ve Bamann katledilmesine ahit olmutu. Kendisi de ayn akbete uramamak iin Macar Kral IV. Belaya lkesine snma talebinde bulundu (oban, 2014: 61). Kten, Macar sara-yna bir eli heyeti gnderip kraln kendilerini kabul etmesi ve zgrlkle-rinin gvence altna alnmas kouluyla; hem kendisinin, hem de halknn kraln uyruuna girmeye hazr olduunu iletti. Ayrca Katoliklii topluca benimseyeceklerini de ekledi. IV. Bela bu teklifleri duyunca olduka mutlu oldu. Haberleri getiren elileri armaanlarla uurlad ve teklifi ka-bul ettiini bildirip kendi elilerini babu Ktene yollad. Karlkl eli

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

20

geli-gidileri sonucunda anlamaya varld (oban, 2014: 59, 60).

Kumanlarn Macar ovasna g etmelerinin temelinde corafik, sos-yo-politik ve dini nedenler yatmaktayd. Macar ovalar, corafik olarak Kumanlarn yaadklar bozkrlara benzemekteydi. Konarger bir hayat sren Kumanlarn hayvanlarn otlatmak iin ideal bir yerdi. Sosyo-politik bakmdan, Balkanlarda yaayan Kumanlarn Macarlarla balantlar, Ma-car kralnn Kumanlar dost grmesi Kumanlarn kararn dorudan etki-ledi. Babu Boruzamannda kurulan ilikiler, Kumanlarn g kararnda nemli rol oynad. Dini bakmdan ise Kumanlarn Hristiyanl kabul etmek istemeleri g etmelerini kolaylatrd (Berend, 2001: 104). Macar kral IV. Bela, Kumanlarn bu teklifini enine boyuna deerlendirdi. Macar kral; hkimiyet alann geniletmek, Moollarn sava tarzna benzer ekilde savaan, gebe sava taktiklerini ok iyi bilen Kuman savalarndan olas Mool saldrsna kar faydalanmak ve ierde de kendisinin muha-fz alay olarak Macar oligarisine kar Kumanlar kullanmak iin Kuman kabilelerini lkesine kabul etti. nk hatr saylr bir nfusa sahip bu g-ebe savalarla i ve d dmanlara kar kraliyet ordusunu saysal ve nitelik bakmndan glendirebilecekti (oban, 2014: 63; Eckhart, 2010: 65; MacArtney, 1969: 55; Rasonyi, 2006: 106). Macar kral, siyasi ve askeri adan ierden ve dardan ynetimine gelebilecek her trl tehdite kar taze kuvvet Kumanlardan destek almak iin onlar lkesine ald.

1239da Macar kral IV. Bela, seme atl birliiyle beraber, grkemli bir devlet treniyle babu Ktenikarlamaya gitti. Dou Karpatlarn giri kaps Radna geidinden 40 bin Kuman lkeye giri yapt. Bylece Ku-manlar, en yksek devlet erknnn hazr bulunduu resmi karlamayla kitleler halinde lkeye alnd (oban, 2014: 60; Hovarth, 1989: 47). Tran-silvanyadaNagyvarad rahibi ve Mool istilasna Macar krallnda ahit olan talyan vakanvis Rogerius CarmenMiserabile (Ackl ark) adl eserinde bu olaanst karlama trenini yle anlatmaktadr:

Kral muazzam bir ihtiamla ta lkenin snrna, Ktenkarla-maya gitti. Ona ve adamlarna yle olaanst bir eref ver-di ve byk bir sayg gsterdi ki, bu lkenin insanlar akllar erdiinden beri byle bir ey ne yapmtr, ne de iitmitir. Sonunda, byk bir ylma olmas yznden ve o yerde ra-hat ikamet edemeyecekleri iin, nk bu halk sert ve yaba-niydive buyruk altna girmek nedir bilmezdi. Macarlara zarar vermesin ve onlar da bunlardan madur olmasn diye kral, onlar lkenin merkezine gtrmesi ve her birinin, sylendii gibi hizmetilerin dnda yaklak krk bin kiiydiler, masraf-nn karlanmas iin kendi adamlarndan birini onlarn yanna katt (oban, 2014: 60).

Kuman-Kpaklarn lkeye kabul edilmelerinden nce Estergon bapis-koposunun ynetiminde Macar kilisesinin yksek rtbeli yeleri ve do-miniken keileri vastasyla byk bir dinsel tren gerekleti. Babu Kten, bizzat IV. Bela tarafndan vaftiz edilerek Hristiyan oldu. Dier Ku-man ileri gelenlerini kraln nemli adamlar vaftiz etti (oban, 2014: 61). Kumanlarda dini deiiklik hzl bir ekilde olmutu. Kumanlarn Hristiyan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

21

olmak istemelerinin ardnda iki temel neden yatmaktayd. lki gebe bozkr halk Kumanlar, yeni dini ilkelerin kabulne hazrd. Dieri ise, din deitirme, siyasi kazanmlar da beraberinde getiriyordu. Din deitiren Kumanlar, krallkta nemli mevkilere geldiler (Berend, 2001: 107; Orkun, 1946: 219). Kral IV. Bela, babas gibi Kumanlar, himayesine aldndan dolay ona da RexCumaniaenvan verildi (Ycel, 2006: 209).

Kuman gebelerinin ileri gelenleri yerleik toplumun lideriyle grp anlaarak kabulle Macar ovasna g etmilerdi. Kumanlar, kabul edil-dikleri toplumu zapt etmek gibi bir amalar yoktu (Berend, 2001: 103). Moollar karsnda pe pee yenilgiler zerine onlar yurtlarndan ata-mayacaklarn anlayan Kuman kabilelerinin bazlar, zorunlu gle yllar-dr yaadklar topraklar brakmak zorunda kald. Kumanlar, en ideal yer olarak Macar topraklarn grp karlkl grmeler neticesinde buraya geldiler.

KumanKpaklar, siyasi tarihlerinde ilk kez bir lkeye akn yapmadan g ettiler. Karlkl kar ekseninde iki tarafn da olumlu dnd bir g hareketi yaand. Kuman-Kpaklarn zorla deilde neden sn-ma talebinde bulunarak Macar Krallna geldikleri dnldnde en mantkl cevap, Moollarn ilk Det-i Kpak seferinden sonra Tunann kuzeyindeki babu Boruunkabilesinin Macarlar tarafndan koruma al-tna alnm olmas olabilir. Bu yzden, yeni gelen kitlenin byk bir ksm, hemen Hristiyan olup Macar kralnn desteini almay balad.

G Hareketinin Kralla Yansmalar

Kuman-Kpaklarn lkeye kabul, ksa srede Macar toplumunun eitli katmanlarnda bir takm gerginliklere yol ap lkede siyasal ve klt-rel problemleri beraberinde getirdi. IV. Bela, Kumanlar kendi otoritesini glendirecek askeri mttefik olarak grdnden onlara nemli ayr-calklar verdi. Kteneve kabilesine Petede saraya yakn yerde mlkler balad(oban, 2014: 63, 64). Bylelikle yasal statyle onlarn haklarn, sorumluluklarn belirledi. Dier taraftan bu durum belirli haklar elinden alnan Macar aristokrasisinde honutsuzluklara neden oldu. Belli bir za-man sonra Macar aristokrasisi, kraln nfuzunu ve iktidarn Kumanlara dayadn kabul ettiler. Hatta kendilerini ortadan kaldrmak iin kral, Ku-manlardan destek alacan dndler (Hovarth, 1989: 49, 50; Orkun, 1946: 219, 220).

Byk hayvan srleriyle gebe bir hayat sren Kumanlar, bu hayat tar-zn Macar Krallna yerlemeye baladktan sonra da srdrdler. Ba-bo dolaan Kumanlar, byk sr srlerine sahip olduklarndan ba, bahe demeden hayvanlarn istedikleri yerde otlatmaya baladlar. Tarm alanlarna zarar veren gebe Kumanlar ile yzyldan beri burada ya-ayan Macarlar arasnda atma kt. atma, Kumanlarn gebe ha-yat tarz ile Macarlarn feodal toplum yapsnn birbirine uymamasndan kaynaklanyordu (oban, 2014: 63).

lkede artan gerilim ve Macar halkndan gelen ikyetler zerine uygun zm aray iin kral; devlet erknn, baronlar, valileri ve tm Kuman

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

22

ileri gelenlerini Szerem ilinde Kmonostor mevkiinde toplanacak lke meclisine davet etti. Uzun tartmalardan sonra Kumanlarn yaam ko-ullaryla ilgili bir dizi kararlar alnd. Bu kararlardan biri, hukuki alanla ilgiliydi. Snmaclarn daval konularda artk illerdeki valilerin yetki ala-nna sokuldu. Bylece yarglama gibi nemli bir alanda Kumanlarn ay-rcalklar ortadan kaldrld. Oysa o zamana kadar Kumanlar dorudan kraliyet yargsnn yetkisi altnda bulunuyorlard. Bir dier alnan karar ise Kumanlarn yaam alanlaryla ilgili dzenlemeydi. lke meclisi, Kuman ileri gelenlerinin hizmetileriyle birlikte, doacak zararlarn nlenmesi amacyla lkenin eitli blgelerine yerletirilmelerine karar verdi. Ayrca Kumanlarn birbirlerinden ayrlmalar art kouldu. Bylece Kumanlara belli bir yaam alan tannd. Kumanlar, gsterilen yerde yaamaya mec-bur brakld. Alnan bu kararlar, Kumanlar arasnda honutsuzlua neden oldu. Bundan sonra kimseye zarar vermeden kee adrlaryla, hayvan srleriyle kralln meskn olmayan topraklarndagebe hayatlarn srdrmek zorundaydlar. Meclis, bu kararlarla Macar toplumunda bozu-lan kamusal dzeni yeniden salamay hedeflemiti. Fakat yaam tarz arasndaki farkn bir anda giderilmesi mmkn deildi. Kararlar tmyle uygulanmad. IV. Bela, alnan kararlara ramen Kumanlar koruyup kolla-maya devam etti. Yarg alannda mecliste feshedilen ayrcalk, ok ge-meden Kumanlara geri verildi. Kuman nfuzu devlet ynetiminde artt (oban, 2014 63-65; Hovarth, 1989: 49; Orkun, 1946: 219; Rasonyi, 2006: 106; Selmeczi, 1976: 256).Grld gibi, Mool tehlikesi yaklarken Ma-car toplumunda Kumanlara kar tepkiler tekrar younlamt.

Kumanlarn Macar Krallna snmalar zerine Batu Han, IV. Belaya yazd mektupta Moollarn her eyden haberi olduunu ve Macar kra-lnn Kumanlar koruma altna almas Macar Krallna saldrmalar iin yeterli bir bahane olduunu bildirdi. Bunun zerine kral, Moollara kar- kuzeydou snrlarn glendirdi. lke apnda genel seferberlik ilan etti. lkesinde yaayan tm Kumanlar gecikmeksizin yanna gelmelerini emretti. Dier taraftan, Mool ilerleyii karsnda Kumanlara, Macar ka-muoyunda fke iyice artt. nk kralln bana gelen tm felaketlerin kaynan Kumanlar oluturduu ynnde kamuoyu olumutu. lkede onlarn savunucusu sadece kral IV. Bela kalmt.Kumanlar, daha nce Ruslarla bir olup Macar Krallna saldrmakla sulanrken imdi de Mo-ol casuslar olarak itham edildiler. thamn temelini ise Mool ordusu-nun nc kuvvetlerinde birka Kuman savann yakalanmasyd. Fakat yakalananlar, Mool ordusuna katlmak zorunda kalan dou Kumanla-rndan kiilerdi. fkeli ve silahl bir grup, o sralarda kraliyet ordusuna katlmaya hazrlanan Ktenin ikamet ettii yeri kuatt. Galeyana gelen halk, Ktenildrmek istedi. Bu etnik atma karsnda kral IV. Bela, Kten ve ailesini Petedeki saraynda koruma altna almak zorunda kald. Fakat Macar halk saray bast ve Mool ajan olarak grdkleri Ktenive ailesini ldrd (oban, 2014: 65, 66; Eckhart, 2010: 65; Hovarth, 1989: 48, 50, 51; Orkun, 1946: 220; Rasonyi, 1971: 142; Rasonyi, 2006: 107).talyan vakanvis Rogerius, Ktenve ailesinin katledilmesini u ekilde nakletmektedir:

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

23

Macarlar birden silahlanarak saray bastlar ve kaba kuvvet kullanarak Kteneulamak istediler. Kten ise maiyetiyle bir-likte ok ve yayna sarlarak bunlarn kendisine ulamasna izin vermedi. Ancak ok kalabalk olan halk buraya ylnca, onu yakalayp orackta kellesini alverdiler ve saray penceresinden aaya, halkn arasna attlar (oban, 2014: 68).

lkenin farkl blgelerindeki Kumanlar, kraln genel seferberlik arsna uyarak ortak dmanlarna kar lkeyi savunmak zere o sralarda Pe-tedeki ana ordugha gelmilerdi. Burada babu Ktenin lm haberini aldlar. Ktenin ldrlmesi zerine Macar kylleri Kumanlara kar b-yk bir ayaklanma balattlar. Silah altna alnmayan Kuman kadn, ocuk ve yallarn katlettiler. lkede Kumanlar ile Macarlar arasnda etnik kaos ba gsterdi (oban, 2014, 69).

Artk Kumanlar ile kral arasnda karlkl ibirliinin herhangi bir geer-lilii kalmad. Kumanlar, aralarnda acil meclis topladlar. ntikam yemini ettiler. Kumanlar, nlerine gelen Macarlara saldrdlar. Kraliyet ordusuna katlmaya alan, Macar soylularndan kurulu bir orduyu da tamamen yok ettiler. Kumanlar, Macarlarn topyekn saldr ihtimaline kar lkeyi terk etmeye karar verdiler. Dier taraftan, ezeli dmanlar Moollarn da eline dmekten kurtulmak iin lkeyi bir an nce terk etmeleri gerek-ti. TunaTisa ynnde gneye doru giderken babularnn ldrlme-sinden sulu grdkleri kiilerden intikamlarn aldlar. Kumanlar, ksa bir zaman nce babularnn lmyle yaadklar acnn cn yeterince aldlar. Tuna ile Sava nehirleri arasndaki yerleim yerlerini yakp yktk-tan ve ykl miktarda ganimet topladktan sonra aa Tuna dzlklerine inip II. Bulgar devletine getiler. Macar Kralln Moollara kar savun-maya hazrlanrken, babularnn ldrlmesi zerine Macar topraklarn talan ederek terk ettiler. Bylelikle Macar Krall, en kt anda svari gcnn nemli bir ksmn kaybetti (oban, 2014: 69-71; Hovarth, 1989: 51; Orkun, 1946: 223, 224).

Macar ordusu, Kumanlarn ekilmesiyle Moollar nnde yalnz kald. Baka bir deyile; IV. Bela, Macar Krallnn lm-kalm tehlikesi yaa-d byle olaanst bir durumda ortak dmana kar Kuman sava gcnden yoksun kald. Sadece kendi yerel gleriyle Moollarla mca-dele etmek zorundayd. 1241 ylnda Macar ar svarisi, hafif donanml Mool svarisi karsnda ar bir yenilgi ald. Macar ordusu neredeyse tamamen yok oldu, ruhban ve soylu snfndan birok Macar ileri geleni katledildi. Macar kral IV. Bela, glkle sava meydanndan kap kurtu-labildi. Moollar, lkeyi yakp ykp yamaladlar. Macar Krallnn byk bir ksm Mool hkimiyetine girdi. Moollar daha fazla ilerlemeden, bir yl sonra Macar topraklarndan ekildiler (oban, 2014: 72; Eckhart, 2010: 66; Hovarth, 1989: 51, 52).

Sonu

Mool basks sonucu Asyann ilerinden Karadenizin kuzeyindeki boz-krlara gelen Kuman-Kpaklar, yine Moollar yznden bu topraklar terk etmek mecburiyetinde kaldlar. Bat Avrasya bozkrlarn kendilerine

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

24

yurt edinen Kuman-Kpak kabileleri, youn Mool istilalar neticesinde hkimiyetlerini kaybettiler. Paralanan Kuman-Kpak boy birliinde baz kabileler Mool hkimiyetini kabul ederken; bazlar vatan bildikleri top-raklardan g ettiler.

Babu Kten, her iki istila harektnda Moollara kar koymaya al-t. Moollara kar verilen topyekn mcadelelerde nemli insan kayb yaad, Kuman babularnn katledilmesine tanklk etti. Moollar tara-fndan ldrlme korkusuyla Bat Avrasya bozkrlarndan g karar ald. G edilecek lke olarak da Macar Kralln tercih etti.

G olgusu Kuman-Kpaklarn tm tarihleri boyunca var olan bir durum-du.Ancak Macar topraklarna yaplan bu g; daha nceki tarihlerde farkl blgelere yaplan glerden olduka farklyd. Mool tehdidinden dolay yerinden yurdundan edilen Kuman-Kpaklar, Macar Krallna snma talebinde bulunarak bu lkeye g ettiler. Kraln onayn alarak Macar ovasna geldiler. Evvelki dnemlerde yaplan glerde ise Kuman-Kpak kabileleri, kendi hayat artlarna en uygun yerleri ele geirip konarger bozkr yaants temelli hayatlarn yeni blgelerde tesis ediyorlard.

1239 ylnda her iki tarafnda olumlu bakt g harekt yaand. Ku-man-Kpaklar asndan yeni topraklarda Katolik dnyasnn korumas altnda zgr bir ekilde Moollarn klesi olmadan yaayacaklard. Ma-carlar asndan bozkrn gl savalar Kuman-Kpaklar, i ve d d-manlara kar orduda nemli bir g olacaklard. Hem Macarlar hem de Kuman-Kpaklar, bu byk g dalgasnda olumlu beklenti iindeydiler.

Kuman-Kpak g dalgas her iki taraf iin olumsuz sonular dourdu. En bata Kuman-Kpaklarn yaam koullar lkede kltrel atmaya neden oldu. Macar toplumunda Kuman-Kpak imaj, etnik kine dn-t. Kuman-Kpaklar; ilkel artlarda yaayan, ok eski adetlere sahip ve yerleik kltrl Macar toplumuna ayak uyduramayacak olan bir gebe halk yn olarak grld. stelik Macar kamuoyunda doudan geldik-leri iin Kuman-Kpaklara ynelik Moollarn casuslar, ibirlikileri diye ar ithamlarda bulunuldu. Kuman-Kpaklar bozkra zg gelenek ve greneklerini krallkta srmeye altlar. Kraliyet tarafndan kollanmalar-na ramen, Macar halk tarafndan sevilmediler. Bir dizi yaptrmlarla yeni yaam alanlarna mahkm brakldlar. Kuman-Kpaklarn yeni koullara almas ve uymas doal olarak kademeli ve yava gerekleecekti. n-k yzyllardr sahip olduklar bozkr kltrn bir anda terk edemezler-di. Kralla Mool tehditlerinin artmasyla Kuman-Kpaklara kin ve nef-ret Macar toplumunda iyice artt.

1239 ylndaki g hareketinin ba mimarlar kral IV. Bela ile babu K-ten, beklemedikleri bir sonula karlatlar. Mool istilas arifesinde Ku-man-Macar atmas doruk noktasna ulat. Ortak dmana kar bera-ber mcadele etmeyi hedeflerken Kumanlar ile Macarlar kendi aralarnda savatlar. Anavatannda Moollardan kaan Kten, snd lkede Mo-ol casusu diye katledildi. Macar Krallna g etmelerine vesilen olan babu Ktenin lm zerine; Macarlar, Moollara kar savunmaya hazrlanan Kuman-Kpak savalar lkeyi yamaladlar, talan ettiler.

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

25

Gneye gidip Balkanlara indiler. IV. Bela; olas Mool saldrsna kar Ku-man-Kpak savalarn kullanmak isterken bu savalar, Mool ncesi kraliyet ordusunu bozguna uratt. Macar ordusunu gsz brakt.

Bu g hareketinin tek kazanan, Moollar oldu. Gebe Kuman-Kpak-lar bahanesiyle Macar Kralln istila ettiler. atma yznden kolayca kralln byk bir ksmn ele geirdiler.

Kaynaka

Barthold, V.V. (2013) Orta Asya Trk Tarihi Hakknda Dersler. (ev.: R. H. zdem). Anka-ra: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

Berend, N. (2001) Cuman Integration in Hungary, A. M. Khazanov, A. Wink (Ed.) No-mads in theSedentary World (ss. 103-127). Padstow: Curzon Press.

oban, Erdal (2014) Orta ada Kumanlar ve Macarlar. Ankara: Nobel Akademik Ya-ynclk.

Eckhart, F. (2010) Macaristan Tarihi. (ev.: brahim Kafesolu).Ankara: Trk Tarih Kuru-mu Basmevi.

Golden, Peter Benjamin (1998) NomadsandSedentarySocieties in MedievalEurasia. New Jersey: AmericanHistoricalAssociation.

___________________ (2001) Nomads in theSedentary World: The Case of Pre-Chin-ggisid Rus and Georgia, A. M. Khazanov, A. Wink (Ed.) Nomads in theSedentary World (ss. 24-75). Padstow: Curzon Press.

___________________ (2009) Gney Rusya Bozkrlarnn Halklar, (ev.: A. Arel), D. Sinor (Der.) Erken Asya Tarihi (ss. 345-381). stanbul: letiim Yaynlar.

Gkbel, Ahmet (2000) Kpak Trkleri. stanbul: tken Neriyat.

Hovarth, AndrasPaloczi (1989) Pechenegs, Cumans, Iasians: SteppePeoples in Medie-valHungary. Budapete: Kner Printing House.

Jr, John V. A. Fine (1994) TheLateMedievalBalkans: A Critical SurveyfromtheLateTweft-hCentury totheOttoman Conquest. Michigan: TheUniversity of Michigan Press.

Kafal, Mustafa (1971) Det-i Kpak ve Cuci Ulusu, stanbul niversitesi Edebiyat Fa-kltesi Tarih Dergisi, Say: 25, ss. 179-188.

Karatay, Osman (2004) Dou Avrupa Trk Tarihinin Ana Hatlar: Altn Orda ncesi Dnem, Karadeniz Aratrmalar: Balkan, Kafkas, Dou Avrupa ve Anadolu ncelemeleri Dergisi, Say: 3, ss. 1-70.

Kinnamos, I. (2001) IoannesKnnamosunHistorias (1118-1176). (Yay. Haz.:I. Demirkent).Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

Khoniates, N. (1995) Historia (Ionnes ve Manuel Komnenos Devirleri). (ev.:F. Iltan).Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

Kovacs, Szilvia (2005) Bortz, A Cuman Chief in the 13th Century, ActaOrientaliaAca-demiaeScientiarumHungaricae, Cilt: 58, No: 3, ss. 255-266.

Kovalev, R. K. (2004) Polovtsy, J. R. Millar (Ed.) Encyclopedia of Russian History(ss. 1202-1203). New York: Thomson Learning Gale.

Kurat, Akdes Nimet (1981) IV XVIII. Yzyllarda Karadeniz Kuzeyindeki Trk Kavimleri ve Devletleri. Ankara: Murat Kitabevi Yaynlar.

MacArtney, C. A. (1969) TheEasternAuxiliaries of theMagyars, Journal of theRoyalA-siaticSociety of Great Britain andIreland, No: 1, ss. 49-58.

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

26

Orkun, Hseyin Namk (1946) Trk Tarihinin Ana Hatlar: Avarlar, Peenekler, Kumanlar. Ankara: Baveklet Mdevvenat Matbaas.

Rasonyi, Laszlo (1971) Tarihte Trklk. Ankara: Trk Kltrn Aratrma Enstits Yaynlar.

______________ (2006) TrkMacar likilerinin Kaynaklar, Y. Gedikli (Yay. Haz.) Dou Avrupada Trklk (ss. 87-11). stanbul: Selenge Yaynlar.

Selmeczi, L. (1976) TheSettlementStructure of theCumanianSettlers in theNagykun-sag, Gy. Kaldy-Nagy (Ed.) HungaroTurcica, Studies in Honour of Julius Nmeth(ss. 255-262). Budapete: LorandEtvsUniversity.

Sinor, Denis (1999) TheMongols in the West, Journal of AsianHistory, Cilt: 33, ss. 1-44.

Togan, A. Zeki Velidi (1981) Umumi Trk Tarihine Giri. stanbul: Enderun Kitabevi.

Yakubovskiy, A. Yu. (2000) Altn Ordu ve k. (ev.: H. Eren). Ankara: Trk Tarih Kurumu Basmevi.

Ycel, M. U. (2006) Balkanlarda Peenekler, Uzlar ve Kumanlar, O. Karatay, B. A. Gk-da (Der.) Balkanlar El Kitab, Cilt I: Tarih (ss. 185-214). orum/Ankara: Karam (Karadeniz Aratrmalar Merkezi) & Vadi Yaynlar.

__________ (2007) lk Rus Yllklarna Gre Trkler. Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar.

__________(2009) End of Cumans: Battle of Kalka andTheirEntranceIntoEastern Europe, Otan Tarihi, Cilt: 3, ss. 11-18.

__________ (2013)Kumanlar (Kpaklar), O. Karatay, S. Acar (Ed.) Dou Avrupa Trk Tarihi (ss. 541-575). stanbul: Kitabevi Yaynlar.

Vasary,stvan(2004) Cuman Warriors in theFight of ByzantiumwiththeLatins, ActaO-rientaliaAcademiaeScientiarumHungaricae, Cilt: 57, ss. 263-270.

____________ (2008) Kumanlar ve Tatarlar Osmanl ncesi Balkanlarda Doulu As-kerler (1185-1365). ( ev.: A. E. Akkoyunlu).stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

Vernadsky, G. (2007) Moollar ve Ruslar. (ev.: E. B. zbilen). stanbul: Selenge Yayn-lar.

___________ (2011) Rusya Tarihi. (ev.:D. Mzrak, E. . Mzrak). stanbul: Selenge Ya-ynlar.

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

27

1970 Sonras Trkiyede G Olgusu Ve Kadn Sanatlarmz

Mgraton Factn Turkey After 1970s And Women Artsts

Emel Coan1

zet

II. Dnya Sava sonras tm dnyada yaanan kalknma abalar savaa girmemesine ramen Trkiyede de etkisini byk lde hissettirmitir. Tarmda makinelemeye gidilmesi ile art gsteren isizlik, zellikle 1950lerden itibaren kyden kente doru i glere; 1960lardan sonra ise Avrupa lkelerine yaplan d glere sebep olmutur.

Yaplan i ve d gler ile yaanan deiim ve dnmler Trkiyenin si-yasi, ekonomik ve sosyal hayatn derinden etkiledii gibi sanat ortamn da etkilemi; bundan dolaydr ki, g ve beraberinde gelen kltr, kimlik, aidiyet, gmen vb. kavramlar sanatlarmz tarafndan konu ve sorun olarak ele alnmtr. zellikle 1970 sonras Trkiyede ve Avrupa lkele-rinde yaayan kadn sanatlarmz g olgusu, kendi g deneyimleri ve karlatklar kltrel kimlik sorunlarn ada sanat pratikleri ierisinde farkl teknik ve materyallerle ifade yoluna gitmilerdir.

Anahtar Kelimeler: G, Kltr, Kimlik, ada Sanat

Abstract

The development efforts after World War II had Turkey felt at a great ex-tent, even though she did not enter into war. Increased unemployment rate due to agricultural mechanization has caused in internal migration from rural areas to urban areas from 1950s; and external migration waves to the European countries from 1960s.

Changes and transformations experienced with these internal and exter-nal migrations have affected deeply not only Turkeys political, econom-ic and social life; but also the art environment too. Therefore, migration

1 Emel Coan. zel Eitim Kurumunda Sanat Eitmeni. cosanemel@gmail.com

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

28

and concepts of culture, sense of belonging, immigrant and etc coming together with migration were addressed by the artists as a subject and as a problem. Especially after 1970s, our women artists living in Turkey

and abroad have granted themselves to express migration facts, their own migration experiences and the cultural identity problems that they faced within the contemporary art practices with different techniques and materials.

Keywords: Migration, Culture, Identity, Contemporary Art

1. Giri

1950 sonras Trkiyede yaanan sanayileme hareketlerinin etkisi, tarm-da makinelemeye gidilmesi ve traktrn kylere gelmesi ile birlikte ya-anan dnm, krsal alanlarda yaayan ve geimlerini tarmla srdren halkn bir anda isiz kalmasna ve kentlere doru akn akn g etmesine sebep olmutur. Ayrca 1960larn banda kalknma srecinde byk i gc kayb yaayan Avrupa lkelerinin igc talebiyle dnyann drt bir yanndan zellikle de Trkiyeden igc glerinin de yaanmaya bala-d grlmektedir.

Trkiyede yaanan bu deiim ve dnmler sanat retiminin de ie-riini belirleyen unsurlar olmutur. Yaanan g hareketleri sanatn her alannda kendine bir yer edinmi g, gmen, gurbet, gecekondu tema-lar sanat toplum iindir savndan yola klarak toplumsal ve toplumcu gereki sanat anlaylar ierisinde eserler reten sanatlarn almala-rnda yansmalarn bulmutur.

G olgusunun sanata yansmalarnn bir baka yn ise, kente yeni ge-len gmenlerin gecekondu mahallelerinde kente uyum salayp sala-yamama arasndaki ikilemden doan arabesk kltr ve beraberinde or-taya kan kitsch olgusu olmutur. Arabesk kltr, geleneksel yaamdan modern yaama geite Hasan Blent Kahramann da belirttii gibi Bir ara gei kltr (Kahraman, 2007: 76) olmutur. Bu kltrde doan eitlilik ve popler kltr de bu dnemden balayarak gnmze dek sregelen sanatlarn irdeledii konular arasnda yerini almtr. zellikle 1970lerin sonunda sanata kavramn girmesiyle birlikte ve yeni ifade ara-larnda grlen farkl yaklamlar, g olgusu ve ierisinde barndrd kavramlarn, gncel sanat pratikleri ierisinde sanatlarn en fazla ze-rinde durduu temalar olmutur.

Bununla birlikte 1989 ylnda Berlin Duvarnn yklmas ve Sovyet Sosya-list Cumhuriyetler Birliinin paralanmas ile ortaya kan yeni ulus dev-letler, kresellemenin de etkisiyle dnyada yaanan g hareketlerine hz kazandrmtr. Bu durum iletiim ve ulam olanaklarnn artmas ile birlikte farkl kltrler ve kimliklerin de farkna varlmasn salam; bu dnemde ortaya kan ve tartlmaya balanan kimlik sylemleri felsefe, sosyoloji, psikoloji ve daha birok disiplinler zerinden yaplan okuma-lar, sanatn ve sanatnn g, kltr, kimlik, teki, aidiyet vb. kavramlar zerinden retim yapmalarnda etkin rol stlenmitir. lkeler arasndaK snrlarn, iletiim alarnn gelimesi ile birlikte erimeye balamas, farkl

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

29

corafyalar ve kimlikler arasndaki temas hzlandrm, kresel lekte sanat etkinliklerinin de younlamasn salamtr.

zellikle yurt dnda gmen olarak yaayan kadn sanatlarmz, Trki-ye ile yaadklar lkeler arasnda kltrel bir temas salamlar; iki lke arasnda srdrlen gebe yaam deneyimlerini yaptlar zerinden ir-delemilerdir.

Yntem

1970 Sonras Trkiyede G Olgusu ve Kadn Sanatlarmz balkl ara-trma, 1950den itibaren Trkiyede yaanan g hareketleri ve g ile i ie dnlmesi gereken kavramlarn 1970 sonras Trkiye sanat ortamn-da farkl teknik ve malzemeler ile retim yapan, Trkiye ve yurtdnda yaayan kadn sanatlarmz tarafndan konu olarak ele aln biimleri zerinde durmaktadr.

Aratrmada betimsel aratrma yntemi kullanlarak literatr taramas yaplm, sanat olgusunun ilikili olduu birinci derecede kaynak tekil eden sosyoloji, felsefe, tarih gibi disiplinlerden de yararlanlmtr. Sanat kaynaklarnn incelenmesinde sanat kitaplarnn yan sra, sergi kataloglar ve sreli yaynlar da aratrmada balca kaynaklar arasnda yer almtr.

2. Bulgular

2.1. G Kavram

En genel ekliyle g, bireylerin veya gruplarn ekonomik, sosyal, siyasal ve kltrel nedenlerden dolay bulunduklar yerleim biriminden baka bir yerleim birimine gitmeleri olarak tanmlanmaktadr.

Thomas Faist g kavramna, insann dnyadaki hareketlerinden yola -karak somut bir tanmlama getirmitir. Faiste gre g En genel ekli ile uzamsal bir hareket, bir mekndan dierine, bir toplumsal veya siya-sal birimden dierine doru bir aktarm (Faist, 2003: 41) olarak tanm-lanmaktadr. Taylan Akkayan ise g Kiilerin hayatlarnn gelecekteki ksmnn tamamn veya bir parasn geirmek zere, tamamen yahut geici bir sre iin bir iskn nitesinden (ehir, ky gibi) dierine yer-lemek kaydyla yaptklar corafi yer deitirme olay (Akkayan,1979: 21) eklinde benzer bir tanm yapmaktadr. efika Grbze gre ise g Nfusun birey, aile, grup ya da topluluklar biiminde yaad yeri, doal veya doal olmayan etkenlere dayal olarak yer deitirmesidir (Grbz; 2005: 211).

2.2. Trkiyede G Hareketleri

Trkiye topraklar bulunduu corafi konum itibar ile tarih boyun-ca eitli nedenlerle youn g hareketlerine sahne olmutur. Kemal Karpata gre, bugnk Trkiye byk lde Orta Asyadan gelen glerle olumutur. Orta Asyadan balayan gler Osmanl mpara-torluu Dneminde 16. yzyla kadar devam etmi, imparatorluun za-yflamas ile birlikte aznlklarn devlet kurarak ayrlmalar ile de ekil deitirmitir. Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde yaplan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

30

kitle gleri 1856dan sonra Krmdan gelen gmenlerle balam ve devam etmitir. Krm glerini 1864te Rusyadan srgn edilmeye balayan Kafkas gleri izlemitir. Kafkas gmenlerin bir ksm, eitli kara, deniz limanlarnda hastala, ala kurban gitmilerdir. 1864-1870 aras gerekleen glerin iki buuk milyon olduu tahmin edilmektedir. Bunlarn bir milyonu hastalk ve yolculuk esnasnda denizde boulma gibi nedenlerle hayatlarn kaybetmilerdir. Kafkas glerini 1877-78den sonra Balkanlarda yaayan Mslmanlarn ve az da olsa Yahudilerin gleri izlemitir. Rumeli Mslmanlar 1877-78 ve 1912-13 yllar arasnda ya ldrlm, ya da srgn edilmilerdir (Karpat, 2010: 15).

1923 ylnda Lozan Anlamas uyarnca, Yunanistan ile gerekleen nfus mbadelesi anlamas sonucunda ise, Bat Anadoluda yaayan Rumlar ile Bat Trakyada yaayan Mslman Trklerin deiimi ile en nemli g hareketlerinden biri yaanmtr. 1950den 1989 ylna kadar Trkiyeye Yunanistan, Yugoslavya, Bulgaristan vb. lkelerden zorunlu g hareket-leri yaanmtr.

2.3. Trkiyede D G

Osmanl mparatorluunda zellikle 19. yzyla kadar yabanc lkelere ynelen g hareketlerine yaanabilecek din basks ve kltrel kimlik basklarnn olmas ihtimalinden dolay pek rastlanmamaktadr. Ancak 19.yzyln sonralarna doru, imparatorluun kmeye balamas ile bir-likte yaanan ekonomik knt, siyasal ve etnik gruplamalar ve Ba-tnn hzl sanayilemesi ile birlikte bata Avrupa olmak zere gelimi lkelere g hareketlerinin hzland grlmektedir.

Gelimi lkelerde ticaretin ve sanayinin artmas ile kentlerdeki meslek yapsnda da deiimler grlmeye balanm, geleneksel zanaatkr ve meslek sahipleri isiz kalmlardr. 19. Yzyln ikinci yarsnda, Ame-rikadaki sanayileme, byk tarm iletmelerinin oalmas zerine, Osmanlnn ekonomik, toplumsal ve kltrel ortamdaki deiimi, ken-di kentlerinde i bulamayan geleneksel zanaatkr ve meslek erbab gibi halkn baz kesimlerini etkileyen nedenler, zellikle Anadolunun baz ke-simlerinde ve Suriye halklarnda, gelimi lkelere g harekete geir-mitir (Karpat, 2010: 361).

Modern Dnemde Trkiyeden Avrupa lkelerine gerekletirilen kitle-sel gler 1950li yllardan sonra ii gleri ile balamtr. Bu gler, bireysel giriimciler ve zel araclar yoluyla gerekleen Almanyaya ii gleridir. Bu dnemde Almanyaya giden iilerin mesleki bilgilerini ar-trmak iin arldklar grlmektedir. Bu davetin Trk ekonomisi ve d ticaretinin glendirilmesinde yararl olaca gereke olarak gsterilmi ve Trk Sanat Okullar Mezunlar Derneinden 1957de on kiilik stajyer kafilesi gnderilerek eitli kurumlara yerletirilmitir. Daha sonra bu say ykselmi, staj yapmaya gidenlerin says artmtr. 27 Mays 1960ta As-keri Mdahalenin olmasyla yeni hazrlanan 1961 Anayasas ile birlikte Trk vatandalarna seyahat hrriyeti temel hak olarak tannnca, Trk d g hareketleri de yeni bir kimlie brnmtr (Unat, 2006: 56-57).

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

31

1962-1967 yllar arasnda Trkiyenin ilk Be Yllk Kalknma Plannn y-rrle konmas ile nfus artnn nlenerek, igc ihracatnn destek-lenmesi hedeflenmekteydi. Planda vasfsz iilerin yurtdna gnderil-mesi ile Trkiyenin endstrilemesi iin gerekli eitilmi elemanlarnn salanabilecei dnlmtr. Bat Almanyann iverenlerinde durma-dan artan ii istekleri, hem Bat Almanyann yabanc nfusunda, hem de Trk d g akmnda olaanst hzl bir gelimeye yol at. nl Gastarbeiter (konuk ii) kavram da bu dnemde ortaya kt. 1960ta Trkiyeden 2700 ii Almanyaya gitmi, 1963te bu say 27.500e yk-selmiti (Unat, 2006: 59).

1973ten itibaren tm dnyada etkisini gsteren kresel ekonomik olay-lar, ham petroln fiyatnn drt katna kmasna neden 1973-1974 petrol ambargosu, Avrupada yaygnlaan isizlik Avrupa lkelerinde yabanc igc ihtiyacnn durdurulma karar alnmasna neden oldu. 1978den sonra snma hakk talep eden siyasal mlteci ile karlald ve 1980ler-de iltica talebinde bulunan Trk vatandalar arasnda darbe nedeniyle lkeyi terk edenler en byk grubu oluturmaktayd. 1990larda ise hzl bir art gsteren terr olaylar, zellikle Gney Dou Anadolu blgesin-den Pkk terr rgtne kar yrtlen mcadele, o blgede ok sayda insan da olumsuz ynde etkilemi, birou kylerini veya kasabalarn terk etmek zorunda kalmlardr.

2.4. Trkiyede G

Trkiyede 1950 sonras da dnk yaplan g hareketlerinin yannda i g olgusu da hzl bir art gstermeye balam ve Trk toplumu iin nemli bir sorun tekil etmitir. II. Dnya Sava sonras hzl bir dnm yaayan Avrupa ve Amerikadaki teknolojik gelimelerin Trkiyede de yanksn bulmas, bununla birlikte ulam ve iletiim alanndaki gelimeler, krsal alanlarda yaayan halklarn, kentlerdeki gelimelerden haberdar olmasn salam, i imkn, daha iyi hayat artlar, eitim, medeniyet vb. sebeplerden dolay 1960lardan sonra i gler byk bir hz kazanmtr. Tekeli G ve tesi adl almasnda bu dnem glerini, Sanayilemede ge kalm bir lkenin, bir yandan demografik gei srecinin balang evrelerini yaarken, te yandan krsal alanda balayan bir zlmenin ortaya kard g (Tekeli, 2008: 43) eklin-de aklamtr. 1940lardan sonra Marshall Yardm gibi Batdan gelen maddi ve teknik yardmlarn etkisiyle hzlanan kapitalist/modernleme sreci, krlarda topraa dayal ilerden kopuu, kentlerde ise sanayi ve hizmet sektr iin ciddi bir igc gereksinimini yaratmtr (duygu ve Sirkeci, 1999: 269).

Krsal alanlardan kentlere doru gerekleen g hareketleri bugnk Trkiyenin toplumsal yapsn belirleyen elerdendir. G hareketleri-nin nedenleri arasnda saylan tarmsal retimin makinelemesi ile birlikte traktr saysnn artmas da kentlere yaplan g hareketlerinin ardnda yatan sebepler olarak kabul edilmi, makinelemenin insan gcne olan gereksinimini azaltmas sonucunda iiler kyden kente g etme gerek-sinimi duymulardr (Kongar, 1995: 377-400).

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

32

Krdan kentlere doru ynelen g hareketleri sonucunda, kyler ken-di ierisinde dntrlp, eitilememilerdir. Bu alanda Ky Enstitleri gibi, birok adan zgn, ulusal gereklerden yola kan, kuramsal bilgi yannda salk, tarm, inaat, sanat gibi birok alanda bilgi ve beceriyle donatlm ky ocuklarn tekrar kyde grevlendirecek, Trk kyleri-ni kendi iinden deitirip dntrmeyi hedefleyen hzl bir gelimeyle ksa srede lkenin drt bir yannda, ok iyi seilmi noktalarda kurularak yirminin stnde bir sayya ulaan giriimlerin, daha sonraki dnemlerde kapatlmalar da krdan kentlere gn sebepleri arasndadr ( zdemir, 2012: 5).

2.5. 1970 Sonras Trkiyede G Olgusu ve Kadn Sanatlarmz

1950 yl Trkiye iin siyasal, ekonomik ve sosyo-kltrel anlamda yeni bir dnemin balangc olmutur. II. Dnya Savann sona ermesi ile birlik-te tm dnyada grlen kalknma abalar, savaa girmemesine ramen Trkiyede de etkisini gstermitir. Siyasal alanda tek parti ynetiminden ok partili dneme girilmi, ekonomik anlamda sanayileme srelerinde byk bir hz yaanmaya balanmtr. Marchall Plan, tarmda makine-lemeyi salarken traktrn gelmesiyle birlikte kylerdeki igc ihtiyac azalm, kentlerde ise yeni fabrikalarn kurulmas igc ihtiyacn arttr-mtr. Bu gereksinimi salamak iin kylerden kentlere kitleler halinde g hareketleri balamtr.

Trkiyede yaanan i g sonucunda kyden kente doru akan bu top-luluklar kentlerde kendi yaam alanlarn oluturmaya balamlardr. Sa-nayilemeyle paralel olarak gelien kentleme veya kentleememe duru-munun temelini oluturan i g hareketleri sonucunda meydana kan gecekondulama, kente doru akn eden nfusun barnma ihtiyacn kar-lamak zere bulduklar tek zm yolu olmutur. Yasal olmayan yollar-la tek gecede ehir merkezlerinin dna konumlandrlan bu meknlarda yaayan topluluklar, Trkiyenin ekonomik, siyasi ve sosyo-kltrel haya-tn da derinden etkilemitir.

Trkiyede yaanan bu dnmn getirdii sorunlar, her alanda etkisini gsterdii gibi sanat ortamnda da kendini gstermitir. G hareketleri ve beraberinde gelen gecekondu, gmenlerin yaamlar ve yarattklar kltrel deiim vb. sorunlar sanatlar tarafndan irdelenmeye balan-mtr.

1950lerden 1970lere kadar olan dnemde sanatlarn g olgusu ve beraberinde gelen sorunlarn konu olarak ele al biimleri 1980 sonras-na gre byk farkllklar gstermektedir. Henz tekinin alglanmad, kltr, kimlik, aidiyet vb. kavramlarn tartlmaya almad dnemde g olgusunun ele aln biimleri toplumsal gereki ve toplumcu ger-eki sanat anlaylar erevesinde gereklemi ve dramatize edilerek tuvallerde yansmalarn bulmutur.

Gecekondulama Trkiyenin modernleme ve kalknma srecinde kent-lerin yapsal olarak grnmlerinde bozulmalara neden olduu gibi, sos-yo-kltrel yapsnda da byk lde farkllamalara neden olmutur. Geride braktklar krsal kesimin geleneksel deerleri ve kltrlerini srt-

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

33

lanarak gelen kyller, krdan tamamen farkl, kentlere zg hi bilmedik-leri deerlerle karlamlardr. Gn hzlanmas ile birlikte, farkl kltr ve kimlik gruplarnn bir arada yaamaya balamas, melez kltrlerin de oluumunu salamtr. Byk kentlerde meydana gelen bu deiimler sanat ve kltr alannda yansmalarn bulmu, kentin asl sakinleri tara-fndan tara olarak nitelendirilen alt kltr gruplar ile yksek kltr ara-snda bir ayrm meydana gelmi, bu ayrm da zaman ierisinde atmaya dnmtr. Bu kltrel geliim yerli halk tarafndan itilmi, tekileti-rilmi ve hor grlmtr. Bu sebeple gecekondu semtlerinde yaayan kentin yeni sakinleri, kentin sosyo-kltrel yaps iinde kendilerini kabul ettirme ve var olma abalar, kentlerde yaadklar zlem, dlanmlk-lar ve ekonomik skntlar gidermeye almlar, bu durumun en belirgin yansmalar ise arabesk kltrde kendini gstermitir.

Hasan Blent Kahraman arabeskin bir Lmpen Kltr olduundan bah-seder ve bir ara kltr olduunu vurgular. Bu vurguyu yaparken, ara kl-trn bir st kltre gei srecindeki tketimini dile getirir. Ara kltr iin st kltre ulamak tketimden gemektedir. Lmpen kltr, sadece tketime odaklanr ve tketim sadece tketim iindir. Bundan yola ka-rak arabesk ve kitschi oluturan temel ynsemelerin hibirinde gndelik ve sradan tketim alamaz. Biricik retimler deil, oul retimler esas-tr ve bunlar da kitle iletiim aralarnn gelitirdii tketim kavram tara-fndan beslenmektedir. Sistemin ayakta kalmas iin yeniden retim bo-yutunun ne karlmas gerekmektedir. Esas olan yeniden retim olunca, zgn olann da yerini temsili olan alacaktr. Tketimin taklikle yaad karmak ilikinin kesitii nokta budur (Kahraman, 2007: 76). Bu da Tr-kiyede ncelikle ev dekorasyonlarnda, duvar hallar, manzara resimleri, ss eyalar vb. rnlerde kendini gstermitir.

Trkiyede toplumsal ve kltrel alanda yaanan bu deiimlerin gn-cel sanat pratikleri ierisinde sorunsallatrlma biimleri de dnemin sanat alannda yaad dnmlerin etkisiyle farkllklar gstermeye balamtr. 1960larn sonlarnda sanata kavramn girmesi ve hazr nesne kullanm ile birlikte, Nil Yalterin Nidede yaayan gebelerden esinle-nerek gerekletirdii Topak Ev isimli almas, pek Dubenin krsaldan kente g eden kadnlarn yaamlarndan yola karak gerekletirdii erife Dizisi o dnemde g olgusunun kavramsal dzeyde ele alnd almalar arasnda yerini almtr.

ekil 1: Nil Yalter Topak Ev, D-zenleme, 1973

ekil 2: pek Du-ben, erife II, Tuval zerine Ya-lboya, 80x110 cm

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

34

1980lere gelinceye dek g olgusunun zellikle grsel sanatlarda ele al-n biimlerinde, bu durumun sosyolojik, psikolojik ve felsefi olarak tart-lmalarnn ortaya atlmad; ne g edenlerin ne de sanatlarn bu so-runu belli temalar ierisinde sorgulayc bir sanat retiminin de ortaya kmad grlmektedir. 1980 ncesi, zellikle resim sanatnda dile geti-rilen g ve beraberindeki gecekondu kltrnn yaratt etkiler Trk toplumunun bir gerei ve yazgs olarak tuvallerde yansmalarn bul-mutur. 1980 sonras ise dnyada yaanan kimlik tartmalarnn Trki-yede de etkisini gstermesi ile g olgusunun sanatn konusu olmas balamnda farkl ekillerde ele alnmasn salamtr.

1960l yllarda balayan Postmodernizm tartmalar 1980lerde daha et-kin bir ekilde gndeme gelmi ve okkltrllk, kimlik, merkez-evre, teki gibi birbirleriyle i ie geen kavram ve temalar bu tartmalar ie-risinde yerini almtr. Modernitenin ulus kavramn ne kararak birey-sel kimliin geri plana itilmesi de sorgulanmaya balamtr. Bu ekilde modernitenin merulatrd ulus-kimlik kavram Postmodern dnemde bireysel kimlik odakl, bireyin zgrlk alannn snrlarnn da tartlmaya balanmas ile birlikte yine bu dnemde bireysel kimlik ilk olarak cinsi-yet kapsamnda tartlrken, daha sonra dile ve dine bal etnik kken, ulus-devlet kimlii gibi balamlarda tartlmaya balanmtr. Ayrca k-resellemenin kltrel ve toplumsal alanlardaki farkllklarn ortadan kalk-mas ynnde fikirler ne srmesi ile birlikte kimlik olgusu da daha da nemli hale gelmitir. (Bunulday, 2008: 135-136).

teki kltr ve kimliklerin kefinin kreselleen dnyada hz kazanmas bir nevi Berlin Duvarnn yklmas ile birlikte gereklemitir. 1961 ylnda ina edilen, Almanyay Dou ve Bat olarak ikiye ayran Berlin Duvarnn 1989 ylnda yklmas ve Dou Blounun kmesi ile birlikte ktalar arasndaki gler de hzlanm, snr kavram erimeye balam ve bu blgelerde yaayan birok farkl kimlik gruplarnn da seslerinin ykseldii grlmtr. Bu durumdan tm lkelerin etkilendii gibi, Trkiyede etkilenmi ve yaanan glerle birlikte ierisinde birok farkl kltrn ortaya kmas ile kltrler aras etkileim artm ve okkltrl bir toplum yaratlmtr. Bu da Trkiyenin homojen olma ideallerinin imknszln ortaya koymutur.

1989 sonrasnda daha da younlaan ulus-devlet d mo-dellerin, en azndan bu modernist mant reddeden yeni ve demokratik bir devlet anlaynn, bu tr kabullerle derin bir eliki yaayaca aktr. Kald ki, o srada snr kavram eski nemini, ciddiyet ve katln yitirmitir. Bir yanda elektro-nik ortamn salad byk zgrlk alanlar, dier yanda corafyann dnmesine bal olarak ortaya kan kltrel eitlilii zorlayan g dalgalar neticesinde Trkiyedeki kat devlet kurumunun dnmesi git gide byk bir zorunluluk halini almt (Kahraman, 2013: 115).

Hasan Blent Kahramann da belirttii gibi elektronik ortam btn dn-yay alarla birbirine balam, siyasal snrlar bu alarla birlikte birbiri ierisine gemi, tm corafyalarn birbirleri ile temasn salamtr. Bu durum kimliklerin oullamasn salarken sanat alannda da sanatla-

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

35

rn kendi kabuklarndan, kendi yerel, geleneksel sanat anlaynn dn-da daha evrensel, bir o kadarda bireysel olarak dnyada yaanan sanat etkinliklerine dhil olmalarn salamtr. Grupsal veya bireysel olarak dhil olunan bu sanat etkinliklerinin en nemli araclar 1960 sonras Tr-kiyeden Avrupa lkelerine yaanan igc gnn ardndan, yine bu dneme tekabl eden, bata Almanya olmak zere Avrupa lkelerine yerleme karar alan birinci ve sonrasnda ikinci kuak gmen sanat-larmz olmutur. Kimlik ve kltrlerin birbirleri ile bir atma ierisinde olduu bu dnemde, zellikle yurtdnda yaayan ve yurtd deneyim-lerine sahip olan sanatlarmz gebe bir yaam srmelerinin yannda, kltrel kimliklerinin de savunuculuunu yapmlardr.Gebe konumda olan sanatlar, her iki lkenin de kltrel deerlerini kendi bak asyla irdelerken g, gmenlik, kltr, kimlik, aidiyet, tekilik, yersizyurtsuz-luk ve snr temalarn birebir yaam olduklar deneyimleri zerinden sorgulamaya balamlardr. Bu durum gncel sanatn disiplinleraras bir yaklama ynelmesi ile birlikte felsefe, sosyoloji, psikoloji vb. disiplinler zerinden tavr alan, kendi aidiyetlik durumlar ve gebe deneyimlerini youn bir ekilde yanstmaya alan kadn sanatlarmzn yaptlarnda irdelenmeye balanmtr.

Kkleri Krm ve Bosnaya uzanan gmen bir ailenin kz olan Glsn Ka-ramustafann almalarnn ana temasn g, kimlik, kltr, aidiyet vb. kavramlar belirlemektedir. Bu kavramlarn irdelenmesinde gmen bir ailenin kz olarak dnyaya gelmesinin yannda, aile ierisinde sklkla an-latlan g hikyelerinin de nemli etkisi olmutur.Biimden ve teknikten ok anlatmn n planda olduu almalarn ana kaynan kyden kente g hareketlerinin yaratt alt kltr gruplarnn yaam biimleri olutur-maktadr. Kyden kente g eden geleneksel kltrel deerler, kent kl-tr ile birbirine karmaktadr. Bu durum karma kltrler yaratt gibi, kitsch ve arabesk kavramnn da domasna neden olur. Karamustafann geleneksel halk sanatndan etkilendii Kymatl Gelin, rtl Medeniyet, Kapc dairesi, Yarabbi Sen Bilirsin vb. almalar bu kavramlar zerine temellenmitir.

1976 ylnda yapm olduu Kapc Dairesi adl almasnda, kyden ken-te g eden insanlarn yaamlarndan bir kesit sunulmaktadr. zellikle kentte bir gecekondu edinememi ilk dnem gmenler, kent ierisinde ykselmeye balayan apartmanlarn bodrum katnda kimsenin kolay ko-lay oturmak istemeyecei meknlarda yaamak ve almak durumunda kalmlardr. Resimde kapsnn bile olmad kapc dairesinde kyden getirilen yaam biimi ve kent kltrnn olumaya balad grseller olduu gibi yanstlmaktadr. Dairede bir kadn ve ocuk grlmek-tedir. Odann ierisinde hemen hemen btn mekn kaplayan byk bir yatak ile birlikte, ky kltrnn olmazsa olmaz olan duvar hals ve geleneksel motiflerle bezenmi yer hals dikkat ekmektedir. Buna kar-n kent kltrn yanstan yatak rts, televizyon, takvim, bisiklet, vb. nesnelerde resimde bir kartlk oluturmaktadr.

Glsn Karamustafann; kltr, kimlik, aidiyet, g vb. kavramlar irdele-meye balamas, 1980lerden sonra tm dnyada tartlmaya balayan

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

36

sz edilen kavramlarn Trkiyede 1990 sonras gncel sanat pratikleri ierisinde yerini almasyla balamaktadr. Karamus-tafann 1991 ylnda An Bellek I sergisi iin gerekletirdii Kuryeler isimli almas da bu dneme ait almalar arasndadr.

Kuryeler isimli alma Karamustafann b-ykannesinden dinledii, Yugoslavyada yaanan g trajedisi zerine kuruludur. Belleine yer eden bu g hikyesinde sa-nat kendisi iin deerli olan malzemeleri, kapitone ocuk yeleklerinin iine dikmitir. zleyici bu dikili yerlere gizlenmi eylerin varln sezebiliyor ama tam olarak ne ol-duklarn okuyamyorlard. Anneannesinden dinledii kadaryla g esnasnda tanan deerli mallarn ocuklarn zerindeki ye-leklere gizlenmi olmas, zellikle zorunlu ve zorlama g deneyimi yaam dier g-

menleri akla getirmektedir. Sanatnn belleinde gemie ait bir iz in ye-niden darya aktarmnn somut bir ifadesi olan bu alma ilk olarak An

Bellek Sergisinde pleksiglas stant-larn zerinde, sonrasnda Montreal Galeri La Centraledeki ilk kiisel ser-gisinde yelekleri bu defa ocuk bo-yutunda havada asl bir ekilde iz-leyiciye sunmutur. Her iki sunumda da almaya, Snrlar geerken bi-zim iin nemli olanlar ocuk yelek-lerinin iine gizliyorduk cmlesi elik etmektedir (Henrch, 2007: 54).

Karamustafann 2003 ylnda ger-ekletirdii Muhacir isimli ift ek-ranl video projesi, yine sanatnn dinledii g hikyelerine dayan-maktadr. Balkan Savalar nedeniyle zorunlu ge maruz kalan insanlarn Trakya blgesine, yani gmen ola-rak yeni yurtlarna yerlemelerinin anlatld alma, sergi meknnn sa ve sol duvarlarna yerletirilen iki video projeksiyondan oluur. Sa-va srasnda Bulgaristan ve Edirne arasndaki geilmesi zor olan Meri Nehri videoda merkez alnmtr. Her iki grntnn arka planndaki man-zaralarda muhtemelen sol duvarda

ekil 3: Glsn Karamustafa, Kapc Dairesi, 30x40, 1976

ekil 4: Glsn Karamustafa, Kurye-ler, 3 adet 40x40 cmKark teknik, 1991

ekil 5: Kuryeler, Detay

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

37

Yunanistan ve Bulgaristandan g eden insanlarn yerlerinden edilmesini, sa duvardaki arka planda ise Edirneden Bat Trak-yaya g anlatmaktadr. Video bu iki manzarann bulunduu kartpostal grnts ile bala-maktadr. Biri modern giyimli ka-dn, dieri slami gelenekleri yan-stacak biimde giyinmi olan kadn arka plandaki manzaralarn nlerine durmaktadrlar. Her iki kadnn etrafnda, masa, sandal-ye, hal, vazo, iek gibi meknda yaanml simgeleyen eyalar bulunmaktadr. Balangta hal-lerinden memnun gibi glmse-yen kadnlarn renkli grnts hznl bir mzik eliinde si-yah-beyaza dnr. Evlerde yer alan eyalar birer birer yok olur. ki kadnn elinde sadece kart-postallar kalr. Gmenlerin zorla getirildikleri bu yerlerde yaa-maktan duyduu mutsuzluk her iki kadnn yznde de hissedilir. Yaanan savalar sonunda ge maruz kalmalar ve ellerinde olan her eyi birer birer yitirmeleri, hibir zaman gittikleri yerlere kendilerini ait hissetmeyecekleri bir meknda yaamak zorunda kalmalarnn verdii umutsuz-lukla, her iki kadnn dierinin bulunduu mekna gemesiyle video sonlanr (Sar, 2008: 171).

Hale Tenger ise, kkleri Balkanlar ve Kahireye uzanan gmen bir ai-leden gelmesinin yannda, yaptlarnda srekli olarak irdeledii kltr, kimlik, aidiyet, g vb. kavramlar gncel gstergelerle olduu kadar, varlk/yokluk, aynlk/ayrlk, gemi/gelecek, ierisi/dars, iktidar/tabi-yet, haz/ac gibi daha soyut olgular zerinden ele ald (Antmen, 2011: 12). almalarndaki bu i ie gemilik ile yaad toplumu irdelerken, yaad toplumun kendine ait kltrel zellikleri ile de ortaya koymakla birlikte, kendi deyimiyle potansiyel bir gmen olarak Batnn deerleri-ni de sorgulamaktadr.

4. stanbul Bienali iin hazrlad Dar kmadk, nk Hep Darday-dk, eri girmedik nk Hep erdeydik adl enstalasyonda Hale Tenger,

ekil 6: Glsn Karamustafa, Muhacir, ift ekran video enstalasyon projesi, 509, 2003

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

38

Hareket, g, ierdelik, dardalk kavramlarnn izleyici zerinde yaratt- travmalar alegorik bir ekilde dile getirmekte, adn Edip Canseverin iirinden alan, izleyiciyi hayalet olmaya davet eden (Pekta, 2013:12) bu almada izleyiciyi de enstalasyona dhil etmektedir. Antrepo binasn-da hazr bulduu beki kulbesini olduu gibi kullanarak dikenli teller-le evirdii bir alana yerletirmitir. zleyicinin yapt kavrayabilmesi iin ieriye girip beki kulbesine ulamas gerekmektedir. Sergi sresince Tenger iki tr izleyici ile karlar; Birinci grup bu enstalasyonun Antrepo iinde sergi d bir alan olduunu dnr ve gider, ikinci grup ise mek-n inceler, girilmez yazl tabelaya aldrmakszn ieri girer. Tenger, ieri-deki beki kulbesine ok az mdahalede bunmutur. Kulbenin iinde sergi sresince klasik Trk mzii duyulmaktadr. Duvarlarnda takvim yapraklarndan koparlm manzaralarla birlikte, Krkpnar yal grei-lerinin byk boy bir fotoraf, masann zerinde ay barda ve kk bir radyo bulunmaktadr. Tenger bu almasnda izleyiciyi meknlarn iine girmekle girmemek arasnda brakmakta tmyle izleyici katlmna ynelik bir tavr sergilemektedir (Antmen, 2011: 71).

YineHaleTengerin 1999 tarihinde, st ste konmu iki ayr videodan olu-an Snrlar/Snrlar isimli almas, lkeleri birbirinden ayran snr iz-gilerinden hareketle oluturulmu bir almadr. Videoda alt monitrde bir parkta iki gruptan oluan ocuklarn bilinen halat ekme oyunlar g-rlmektedir. Belirlenen bir izginin iki tarafna yerleen gruplar izgiyi gememek iin birbirlerine kar byk bir mcadele ierisine girerler. Taraflardan hangisi izgiyi geerse kaybedecektir. st monitrde ise sa-hildeki kumlarn zerine bir denekle srekli olarak izilen bir izgi g-rlmektedir. izgi her defasnda kumsala vuran bir dalga ile silinmekte, sonra tekrar izilmektedir. Saybalya gre, oyun oynayan ocuklar snr izgisini tpk byklerinin snrlar yabanclardan ve tekilerden korudu-u gibi byk bir arzuyla korumaya almaktadrlar. Yine Saybalya gre:

ekil 7: Hale Tenger, Dar kmadk, nk Hep Dar-daydk/eri Girmedik nk Hep erdeydik, Enstalasyon, 1400x600x240 cm, 1995

ekil 8: Hale Tenger Dar kmadk, nk Hep Dardaydk/eri Girmedik nk Hep erdeydik, Detay

1. In

tern

atio

nal

Sym

po

siu

m O

n M

igra

tio

n&

Cu

ltu

re 0

1-0

3 D

ecem

ber

20

16

39

Snrlar hayalet izgilerdir. Tengerin video almasnn da gsterdii gibi, snrlar grnr klan, snrlarn dayatt li-mit ve bu limitin ihlali arasndaki daimi gerilimdir. Snrlar bu gerilimle srekli olarak retilen ve yeniden retilen perfor-matifmeknlardr. Snr gerek yapmak iin bir gei olmas, snrlarn geilmesi ya da en azndan geme ihtimalinin olmas gerekir. Yoksa snr, kodlar olmayan ve herhangi bir anlamla yklenmi olan talardan ya da bir nehirden, bir da silsilesin-den ibaret kalacaktr (Saybal, 2011: 70).

Nezaket Ekici ise, Trk kken-li bir Alman vatanda olarak iki kltr arasnda yetimi ikinci ku-ak gmen sanatlarmzdandr. Sanat eitimine Mnihte resim ve heykel eitimi ile balayan sanatnn; yksekokul dnemin-de hocas olan Marina Abramo-victen ald dersler, performans sanatna olan ilgisinde belirleyici olmutur. Gmen bir ailenin kz olarak iki kltr arasnda yetimi olmas, almalarnda bu iki kl-tr arasndaki farklar ele alma-syla birlikte, kimlik, kltr, inan, dil, eitim, kadn kimlii vb. kav-ram ve konular sklkla irdeleme-sine yol amtr.

Trk ve Alman vatanda olmas Nezaket Ekicinin her iki kltr ve kimliinin ulusal ve milli deerle-rini kltrler zeri bir kimlikle a-lmalarna yanstt grlmekte-dir. 2005 ylnda gerekletirdii Ulusal Marlar isimli iki kanall vi-deo performansnda, Alman mil-li marnn szlerini stiklal Mar ezgisinde, stiklal Mar szlerini de Alman Milli Mar ezgisinde seslendirmektedir. Her iki marn birbirine kart bu performansta de-ien diller, marlardaki ulusal gururu ve duyguyu yanstamamaktadr.

Ekicinin 2006 ylnda ge