KASIM - ARALIK 200914 � İSMMMO YAŞAM

KA

PA

K

Ekonomik kriz dönemleri işverenlerin elini güçlendirirken, modern köleliği de doruknoktasına çıkarıyor. İşsizlik, geçim, kariyer gibi endişelerle günümüz iş dünyasında pek çokinsan, zamanla şirketlerin kullandığı birer makineye dönüşüyor. Artan nüfus, işsizlik, hayatşartlarının zorluğu insanları her türlü koşulu kabul etmeye zorlarken Umur Talu’nundeyişiyle “Akşamın geç saatlerine kadar hırsla ve endişeyle çürütülen insanlar” durumlarınısorgulama, mücadele etme ve değişebileceğine inanma umutlarını da yavaş yavaş yitiriyor.

Köleyim, kölesin, köle!

KASIM - ARALIK 2009 İSMMMO YAŞAM � 15

KA

PA

K

A Y Ş E G Ü L E M İ R

“Son birkaç yıldır gece geçsaatlere kadar çalışmak zorundaolması onun direncini bir hayli kır-mıştı. Kağıtların, raporların ve bil-gisayarın başında ne yapacağınıbilemez durumda dikkatini top-lamaya çalışıyordu. Mesai alma-sa da çalışmak zorundaydı. Zatenkriz başlayalı beri birimindeki ça-lışanların sayısı yarıya düşmüştü.İşsiz kalan arkadaşları da hala işbulamamıştı. Ya onu da iştenatarlarsa ne yapardı. Satın aldı-ğı evin taksidi daha yeni başla-mıştı. İki çocuğu da okula gidi-yordu. Zaten eşi de uzun za-mandır işsizdi. İş arayışları da so-nuç vermemişti. İki çocuk, dört nü-fustular… Kendisi de işsiz kalırsamahvolurlardı! Neredeyse dört yıl-dır doğru dürüst zam alamamış-tı. İş yükü her geçen gün artarken,mesailer de artık hayatının ola-ğan parçası haline gelmişti.

Bir de patronun her gün“İşinize gelirse, kapının önündebinlerce insan var” deyişi yokmuydu. En çok da buna içerli-yordu. Aslında sektördeki diğer şir-ketlerde de durumun farklı ol-madığını biliyordu. Her şeyi gözealıp, işten ayrıldı diyelim… Sek-törün en büyüğü olan şirketin sa-hibi olan patronu isterse başka işbulmasına da engel olurdu…Kendini köle gibi hissediyordu.Her gün bir çıkış yolu bulurumdiye düşünüp duruyordu ama na-file. Belki on, belki yirmi yıldaha bu şartlarda çalışmak zo-rundaydı. Belki de çalışırkenölüp gidecekti.

DÜNYADA 27 MİLYON ‘KÖLE’ VAR� Köle, bütünüyle başka bir insanın malı

olan, herhangi bir eşya gibi alınıp satılabilenkişi olarak tanımlanıyor. Bir köle için köle-likten kurtulmanın tek yolu efendisince öz-gürlüğünün geri verilmesi yani azat edil-mesiydi.

� İnsanlar tarih boyunca, içinde yaşadıkları top-luma ve döneme göre çeşitli yollardan kö-leleştirildiler. Savaşta tutsak edilmek, bir suçnedeniyle cezalandırılmak, borcunu ödeye-memek ya da köle ana babadan dünyaya gel-mek, köle olmanın çeşitli biçimlerindendi.

� Sümerler'de köleler ya ev hizmetlerinde yada tarlalarda çalıştırılırdı. Kâr getiren bir malolarak alınıp satılmaya başlamaları daha son-raki dönemlere rastlar.

� İlk olarak Eski Yunan'da köleler toplumun te-mel sınıflarından biri oldu ve ekonomi ağır-lıkla köle emeğine dayandı. Köle sayısı çokartan Roma İmparatorluğu’nda, kölelerin ba-zıları madenlerde ve taşocaklarında çalıştı-

rılırken, bazıları da halkı eğlendirmek ama-cıyla yırtıcı hayvanlarla ya da birbirleriyle ölü-müne dövüştürülürdü. Daha şanslı olanlar iseçiftliklerde ve evlerde çalıştırılırdı.

� 18’inci yüzyılda Avrupa ve ABD'de köle ti-caretine karşı tepkiler yoğunluk kazandı. 19.yüzyılda İngiltere ve ABD'de köle ticaretinekarşı dernekler kuruldu. 1804'te Maryland'ınkuzeyindeki eyaletler köleliğin kaldırılmasınakarar verdi. 1807-08 yıllarında İngiltere ileABD'de köle ticareti yasaklandı.

� 1833'te İngiliz sömürgelerinde kölelik kal-dırıldı; 1846'da ABD'nin özgürlük yanlısı eya-letlerinde hiç köle kalmamıştı. Kölelik Batı HintAdaları'nda 1848'de kaldırıldıktan sonraPortekiz, Hollanda ve İspanya'ya bağlı top-raklarda da yasaklandı.

� Kölelik kaldırılmış olmasına karşın dünyada27 milyon köle bulunuyor. Bugün kölelik dil,ırk, sınır tanımıyor ve tüm acımasızlığı ile in-sanların en temel haklarını ellerinden alıyor.

KASIM - ARALIK 200916 � İSMMMO YAŞAM

35 yaşındaki MehmetKutlu’nun özetlediğimiz durumu,aynı zamanda milyonlarca çalı-şanın öyküsü... ‘Ekmek parası’ ka-zanmak, kendine yetmek, sosyal çev-re edinmek, bir işe yaradığını hissetmekgibi nedenlerle iş hayatının engebeli yollarınaçıkan birçok insan zamanla şirketlerin kullandığı birer ma-kine haline geliyor. Vasıflı, vasıfsız pek çok çalışan, işsizlik, geçim, ka-riyer gibi endişelerle adeta modern kölelere dönüştürülüyor. İş hayatı-na idealizmle, güzel duygularla ve hayallerle başlayan pek çok kişi yıl-lar geçtikçe köleleştirildiğinin farkına varıyor. Özellikle kriz dönemleri;işverenlerin elini güçlendirirken, modern köleliğin de doruk noktasınavarmasına neden oluyor. Yazar Umur Talu’nun da bir yazısında yazdı-ğı cümleler durumun vahametini özetliyor:

“En modern işletmeden en sakil atölyeye, plazalardan tarım iş-çisi çocuklara kadar her yanda yurdumun köle düzeni... Bir gün Tuzla’daelektrik olup sigortasız işçiyi çarpıyor, bir gün demir olup baretsiz ba-şını eziyor. Bir gün minicik tarım işçilerini dereye döküp öldürüyor;bir gün atölyeye kilitlediği sigortasız kadın işçileri cayır ca-yır yakıyor; bir gün onuru kırılmış bir askerin için içinacısında, bir gün bir bankacının çıldırışında, bir günbir satış elemanının 12 saat mesai sonunda yıkılışındamaskesini yırtıyor. Sigortasız köleler, aşırı çalıştırılanköleler, tazminatsız köleler, fazla mesaisiz köleler,zincirlenmiş köleler, kapatılmış köleler, korkutul-muş köleler, boğulmuş köleler, yanmış köleler,parçalanmış köleler… Kimsenin dikkatini çeke-miyor.”

KRİZ GEÇMİŞE GÖTÜRDÜ‘Kanunlar ne güne duruyor’ diye düşü-

nülebilirsiniz ancak yazılı olmayan iş hayatı kurallarıgenelde çalışanların elini kolunu bağlı-

yor. Artan nüfus, işsizlik, hayatşartlarının zorluğu insanları her

türlü şartı kabul etmeyezorlarken Umur Ta-lu’nun deyişiyle“Akşamın geçsaatlerinek a d a r

hırs-

la ve endişeyle çürütülen insanlar” durumlarını sor-gulama, mücadele etme ve değişebileceğine inan-ma umutlarını yavaş yavaş yitiriyor.

Endüstri Psikoloğu Nursel Telman, krizlerle be-raber Türkiye’de çalışma hayatında şartların yirmi yıl

geriye gittiğine dikkat çekiyor. Ona göre, artık işverenlerya da işveren temsilcilerinin ‘işinize gelirse kapının önünde

binlerce insan var’ mantığını daha fazla uygulamaya başladı. Tel-man, şu görüşleri dile getiriyor:

“Yasalar olsa da çalışanlar kolayca kapının önüne konulabiliyor.İş alternatifinin azalması çalışanların yazılı olmayan kuralları kabul et-mesine neden oluyor. Kanunlar uygulanmadığı için hala ilkel şartlardaçalışma sürüyor. İşten atılırım korkusu çalışanın sesini çıkarmasına en-gel oluyor. Aralarında rekabet yaratılan çalışanlar da sisteme uyup bir-birlerini eziyor. Bu şartlar eşiğinde de Türkiye çalışma hayatı gelişece-ğine geri gidiyor. Pek çok insan işini kaybetmemek için köle gibi çalış-maya razı oluyor. Geçmişteki kölelerin hiçbir şeyi yoktu. Şimdi ise insanlarevleri ve yaşam tarzlarını korumak için sömürülmeye razı geliyor. Çün-kü işsiz kalınca çok zor iş bulacağını iyi biliyor. Krizde insanlar daha vah-

şi ve bencil oluyor. Kendi yerini korumak için de baş-kalarını çok kolay harcayabiliyor. Krizde sömürü

had safhaya çıkıyor.”Nursel Telman, çözümü; çalışanların

güçbirliği yapmasında görüyor. Tabii dev-letin çalışma hayatı ile ilgili düzenlemeleryapması ve bunların ağır yaptırımlarınınolması da gerekiyor.

İnsan kaynakları ve psikolojikdanışmanı Selçuk Arıcı da, sanayileş-

menin ve seri üretimin artmasının çalışa-nın iş hayatındaki rolünü değiştirdiğine dikkat

çekiyor. Bu da bütün işverenleri daha az maliyetledaha çok para kazanma ve kazandırma hırsına bü-

ründürdü.Arıcı, “Günümüz çalışma hayatı git-

tikçe otomatikleşmeye giden bir halalıyor. İşveren, kendi çalışanla-

rından soru sormadan, hisset-meden, düşünmeden, duygu-

larını katmadan, öncedendüşünülmüş ve adına iş

etüdü denmiş otomatikiş kalıpları çerçeve-

sinde davranışlarKA

PA

K

KASIM - ARALIK 2009 İSMMMO YAŞAM � 17

KA

PA

K

bekliyor. Bu durum da işin insani boyutunu en arka sıralara itiyor” di-yor.

Arıcı, yeni üretim sistemlerinin çalışanı köleleştirmesinin yanı sırarobotlaştırdığını da düşünüyor. Arıcı’nın değerlendirmeleri şöyle:

“Türkiye’de çalışma süreleri diğer ülkelere göre fazla. En az 9-10saat iş için harcanıyor. Hafta sonu mesai yapmayı bile erdem sayan bü-yük işletmeler var. Zaten trafiği de dikkate alınca insanların bütün vak-ti işte geçiyor. Bu da farklı sonuçlar getiriyor. Ailesiyle ve çocuklarıylailgilenemeyen bir aile babası veya annesi... İşyerinde tamamen verim-li olamayan, arkadaşlarıyla yeteri kadar görüşmeyen ve duygu payla-şımı olmayan çalışanlar… Çoğunlukla maddi ve manevi tatminsizlik duy-gusu… Ruh sağlığı bozuk, sabırsız, proaktif olmayan, girişimcilikten uzakbir yığın insan… ”

KULLANILIP ATILANLARKölelik dünyada resmi olarak 19’uncu yüzyıldan sonra kaldırılmış

olmasına karşın bugün dünyada 27 milyon köle bulunduğu belirtiliyor.“Kullanılıp Atılanlar Küresel Ekonomide Yeni Kölelik” kitabıyla bu konuyadikkat çekmeye çalışan yazar Kevin Bales, büyük şirketlerin gelişmemiş

ülkelerdeki fabrikalarında aşırı düşük maaşla çalıştırdıkları işçilerden sözetmiyor. Bales, yasa maskelerinin ardında zincirlere vurulmuş, şiddetleköleleştirilmiş insanlardan, gerçek kölelerden söz ediyor. Beş ülkede yap-tığı saha araştırmaları ile şahsen tanık olduğu köleliğin yeni formunuda gözler önüne seriyor. Artan nüfus oranları, sömürgeci ekonomik kü-reselleşme ve modern tarım yöntemlerinin yaygınlaşmasıyla köleliğinbüründüğü bu yeni formda köleler, sahipleri tarafından kısa vadeli biryatırım olarak görülüyorlar. Metalaştırılmış bu insanların hasta olmak,yaşlanmak gibi lüksleri yok. Piknikte kullanılan plastik bir bardak gibikullanılıp atılıyorlar... Çünkü yerini yeni bir köle ile değiştirmek, o ka-dar masrafsız ve kolay ki…

Bales, küresel köyün karanlık yüzünü çok etkili bir şekilde göz-ler önüne seriyor. Ancak şartlar ve sistem ne kadar zor olsa da insanlaragenel sistemde köleliklerinin farkında varmaları ve bu durumdan sıyrılmakiçin işbirliği yapmaları konusunda pek çok görev de düşüyor. Her iste-diğini çalışanına yaptırabilme imtiyazını kendinde gören patronlar olsada, en kötüsü insanların kendini köle yapması, durumu kabullenmesive biraz daha fazla para için başkalarının hakkının gasp edilmesine gözyumması. Sahi siz de ‘köleleştirildiğini’ düşünenlerden misiniz?

DİSK: Kriz fırsatçılığı yapılıyorDevrimci İşçi Sendikaları (DİSK) Genel Başkanı Süleyman Çelebi sömürü düzeniyle ilgili şun-ları söylüyor: “Türkiye’de çalışma hayatının temel sorunları yılların birikimiyle derinleşmiş vekronikleşmiş ve kısmi olarak çözülemez hale gelmiştir. İşsizlik kronik haldedir. 2001 krizin-den sonra resmi işsiz sayısı 2.5 milyonun altına, gerçek işsiz sayısı ise 4 milyon 350 bin kişi-nin altına inmemiştir. Bu son krizde 1 milyon 200 bin kişi işsizler ordusuna dahil olmuştur.Resmi işsizlik oranı yüzde 13.4’e gerçek işsizlik oranı yüzde 19.6’ya ulaşmıştır. Eğer sosyalbir program hayata geçirilemezse bu krizden sonra işsiz sayısı ve işsizlik oranı daha yüksekbir düzeyde varlığını koruyacaktır. Böylesi koşullarda çalışan herkesin yerine daha düşük üc-retli, sigortasız ve sendikasız çalışmaya razı çalışan emekçi bulmak zor olmayacaktır. Böyle-si koşullarda çalışanların kadın veya erkek çocuk veya genç göçmen işçi olmasından azami öl-çüde yararlanıldığını kısacası sömürünün görülmemiş biçimde arttığını görüyoruz. Bütün buuygulamalara kriz fırsatçılığı adını vermek mümkündür. Bu nedenle işsizlik sorununun çözümekavuşturulması büyük önem taşımaktadır. Bu konuda bir yandan işsizlik sigortası koşulları-nın iyileştirilmesi ve sosyal korumanın genişletilmesi öbür yandan işsizlerin örgütlenmesineyönelik hukuki düzenlemeler yapılması büyük önem taşımaktadır. Çalışma hayatının diğer önem-li sorunlarıysa; geçim sorunu ve hayat pahalılığı, ücretlerin gerilemesi, çalışma saatlerinin uza-ması, iş güvencesinin ortadan kaldırılması, örgütlenmenin güçleştirilmesi, sendikal hak ve öz-gürlükler önündeki yasakların sürdürülmesi, grev ve toplu sözleşme önündeki engeller ola-rak sıralanabilir. Bütün bu sorunlara çözüm bulunmalıdır."

KASIM - ARALIK 200918 � İSMMMO YAŞAM

KA

PA

K

Köleliğe başkaldırmak için neler yapmalısınız?Psikolog Selçuk Arıcı, iş hayatının acımasızlığından ve mecburi kölelikten kurtulmak için

çalışanların yapması gerekenleri şöyle sıralıyor:� Haftalık çalışması 45 saat olan hatta bazı işletmelerde illegal olarak 75-80 saatle-

re kadar çıkan çalışma saatlerinin aşağı çekilmesi için birey olarak çok şey yapama-yız. Belki yönetimlerin, ailenin korunması konusunda ve ailenin de bir toplumun enönemli unsuru olduğunun farkına varmalarını sağlayacak bir sistem getirmeleri içinkamuoyu oluşturmaya çalışabiliriz. � Özellikle ülke yöneticilerinin yıllar önce bizimle aynı yoldan geçmiş ve sanayileşmiş

ülkelerin şimdiki sosyolojik durumlarını, nüfus veya başka bir deyişle in-san profillerini iyi inceleyip sorgulaması gerekiyor. Anne ve ba-

balarla kopuk ilişkileri olan, manevi ve geleneksel değerlerindenbir hayli uzak, meta peşinde koşmanın bir erdem olduğu-

na inandırılarak yetiştirilen gençler ortaya çıkıyor.� Bu tabloda çalışanların kendilerine düşen sorumlu-lukları da var. Hangi işte çalışıyorsanız çalışın, kaç saatmesai yapıyorsanız yapın ailenize ve özellikle çocukla-rınıza zaman ayırmaktan asla kaçmayın. Sevdiklerinizleduygusal bağ kurmak sizi güçlü kılacaktır.� İşyerinizdeki olumsuzlukları düşünerek işinize git-meyin. Bugün ‘kendime yeni ne kattım veya katacağım’diye düşünün. Kendinizi geliştirmediğiniz sürece asla tat-min olamayacaksınız. Mesleğinizle ilgili başka şirketlerdehangi uygulamaların yapıldığını öğrenmeye çalışın. Nekadar bilgili olursanız kendinize olan özgüveniniz de ooranda artacaktır. � Hangi işi yapıyorsanız yapın, bilgisayar kullanımını-zı ve yabancı dilinizi geliştirmeye çalışın. Bu işyerinizde sizikuvvetli kılacaktır.� Yaşama bakış açınızı değiştirin. “Öf, ne yapacağım ben,yeter artık” gibi birçok olumsuz ifadeyi hayatınızdan ta-mamen çıkarın. Bu tarz olumsuz düşünce kalıpları sizin ne-gatif programlanmanıza neden olur. Nezaketi elden bı-rakmayın. Güler yüzlü olun ve insanlara sevecen yaklaşın.Zira bu sizi daha pozitif yapacaktır. Pozitif insanlar, negatifinsanlardan her zaman daha çok sevilir. � Kendinize bir hedef çizin. Eğer bir hedefiniz yoksa ha-

yatın sizi sürükleyeceği herhangi bir yaşam kıyısında ya-şayacağınız belirsizliğe hazır olun.

KASIM - ARALIK 2009 İSMMMO YAŞAM � 19

KA

PA

K

PATRONLARIN DA DİYECEĞİ VAR..On yıldır kendi işini yapan ve tekstil atölyesi bulunan Fikret Ku-

şandır (41), çalışanlara istedikleri maaşı veremediğini, çünkü iş hayatınınbunu gerektirdiğini söylüyor. Kuşandır, şu görüşleri dile getiriyor: “Bende çok zor şartlarda çalışarak bugünlere geldim. Kendi işimi kurdum.Ama sektörde rekabet var. Şartlar çok zor olduğu için biz de mümkün

olduğunca az paraya eleman çalıştırıyoruz. En fazla asgari ücret veri-yoruz. Herkes mümkün olduğunca maliyetini azaltma ve en ucuza sat-ma derdinde. Bu da çalışanlara verilen ücretin ve şartların her geçengün daha da azalmasını sağlıyor. Zaten krizde kapıda bir sürü insanvar işe girmek için bekleyen…”