Konceptetbaztzhvillimitekonomik

LirimLaniKolegjiEvropianDukagjini/FakulltetiEkonomik,Pej,Kosov

lirimlani_1994@hotmail.com

Abstrakt

Termi zhvillim ekonomik sht term q keqkuptohet dhe interpretohet n mnyra t ndryshmve, n varsi t interesave ditore dhe atyre ekstreme. Konceptimi i termit zhvillim ekonomik prshkon nj proces, q ka kohzgjatje dhe vazhdimsi t gjat, nuk mund t arrihet pr 5 ose 10 vite, por arrihet duke prmbushur premisat ekonomike dhe shoqrore, duke ndikuar n jetn e do personi t atij vendi, pra koncepti baz i zhvillimit ekonomik sht se nuk ka periudh se kur mund t arrihet, dhe varet prej shum faktorve ndikues dhe prcaktues n arritje tzhvillimitekonomik.

Problematika e trajtimit t ktij termi ekonomik, qndron n faktin se shum vende konceptin e zhvillimit ekonomik e shikojn n mnyra t ndryshme, dhe n domethnie t ndryshme, ndrsa punimi do t bazohet n konceptt dhe domethniet, q jan konsenzus i organizatave ndrkombtare ekonomike, t cilat kan vendosur perimetrin baz dhe ndrtues t zhvillimit ekonomik, duke mundsuar ndryshimin n disa pika, q varen nga prcaktimi i politikaveekonomiketshteteve,tcilatdottrajtohennpunim.

Parametrat ndrtues t zhvillimit ekonomik jan shum krucial n arritjen e parakushteve pr nj zhvillim ekonomik, dhe kto parametra prfshin fushat e ndryshme, si: investimi n projekte, q sjellin dhe ndikojn n jetn e qytetarve pas prfundimit t atij projekti ekonomik, rritja e shkalls s edukimit, zhdukja e analfabetizmit, mos ekzistenca e varfris ekstreme, rritja e GDPs pr kok banori, dhe shum faktor tjer, q jan elemente deri tek arritja e konceptit zhvillimiekonomik.

Termi Zhvillim, nnkupton procesin e kalimit nga shkalla m e ult n shkalln m t lart, dhe duke ja bashkangjitur fjaln ekonomi, q prfshin fusha t ndryshme jetsore, si: bujqsia, arsimi, teknologjia, industria, shoqria, e tjera, konkludojm q termi Zhvillim ekonomik, nnkupton arritjen e nj shkalle t lart n t gjitha fushat e jets s njeriut, e jo vetmtsektoritekonomik.Fjalt Kye: Zhvillim ekonomik, Rritje Ekonomike, Investime Kapitale, Kohzgjatje, Rritje silcoredhesasiore

1.Hyrje

Atributet e zhvillimit ekonomik jan pothuajse t shumta n aspektin ekonomik, dhe n

at social, mirpo n grshetimin e tyre sjellin parime t politikave makroekonomike dhe n politikat zhvillimoresociale. Sot, vmendje e ekonomis botrore sht koncentruar n zgjidhjen e probleme siprfaqsore ekonomike, duke anashkaluar premisat baz t ekonomis, rritja dhe zhvilliminfunksiontlehtsimittjetssnjerzve.

Punimi n fillim do t lshohet n definicionin e zhvillimit ekonomik, n at se si nobelistt e ekonomis e definojn termin zhvillim ekonomik, dhe m pastaj duke br dallimin n mes rritjes dhe zhvillimit ekonomik. Konceptt e prgjithshme do t trajtoj i gjith punimi, me bashkangjitje t mnyrave m t mira t arritjes s nj ekonomie funksionale, me praktikat evropianedhethemisfersveriore.

Fatkeqsisht, pjesa m e madhe bots, ekonomin jan duke e shfrytzuar pr qllime krejt jo praktike pr funskionin dhe detyrn q ka ekonomia, duke ja mfeshur zhvillimit ekonomik, problemet globale, mirpo zhvillimi ekonomik nuk sjell mrrekulli, por sjell funksionin normal t shtetit, e q sot po definohet si zhvillim i qndrueshm ekonomik, q n terminologjin ekonomike nuk ekziston ky term, por ky term lindi nga konsumi politik, ngase zhvillimiqndrueshmekonomikshttermiprdorurvetmngapolitikant.

2.Definicioniizhvillimitekonomik

Aktualisht sht vshtir t thuash se cili shtet sht i zhvilluar, e cili jo, ngase sot zhvillimi ekonomik sht sinonim i rritjes ekonomike, mirqenies ekonomike, ndryshimeve laike dhe progresit ekonomik. T prcaktosh shtetet, pr nga zhvillimi ekonomik, krkon q analiza 1

jontdrejtohetndydrejtime:

1. Prcaktimi i zhvillimit ekonomik, nnkupton se far politikash dhe drejtimesh ndjek njshtetdrejtarritjesszhvillimit,dhesefarmentalitetitzhvillimitkanarritur,dhe

2. Niveli global i ekonomis, prcakton se n ciln shkall apo nivel ka arritur, q t jet ekonomiaesajnniveliglobaldheseashtekonomiaesajkrahasuesemettjerat.

Pra, definicioni i zhvillimi ekonomik ndryshon, varsisht nga shtetet dhe politikat ndrtuese q prdorin pr ekonomit e tyre, e gjithashtu se sa investojn n arritjen dhe prmbushjen e objektivave ekonomike, ngase shtetet jan ato q e definojn zhvillimin ekonomik. Por, indikatort si shndeti, q reflekton drejtprdrejt n kualitetin e burimeve

1 Termi ndryshim laik ka kuptimin e kalimit nga nj sistem ekonomik n tjetrin, pr shembull nga kalimi i sistemit socialist n at kapitalist.

njerzore n shoqri, ambienti, ndikon n klimn q sht mjaft e rndsishme pr zhvillimin dheoperiminebizneseve,janelementetprcaktimittzhvillimitekonomik.

Shtetet e ndryshme kan prioritete t ndryshme n politikat e tyre zhvillimore. Objektivat e shteteve mund t jen rritja e shndetit kombtar, ose ngritja e standartit jetsor pr shumicn e popullsis,rritjaesiguriskombtare,etj..

Para s t definojm termin zhvillim ekonomik, kemi nevoj t kuptoj se zhvillimi ekonomik, pa zhvillim njerzor nuk realizohet, n baz t OKBs Zhvillimi Njerzor matet nga jetgjatsia, asja n tre nivelet e edukimit, t ardhurat mesatare, pra koncepti zhvillim njerzorprfshinaspektetngashndetiityrederitekekonomiadheliriaetyre.

Nuk sht e leht t japsh t qart definicionin e zhvillimit ekonomik, por shum studiueskttfunditeshohinndryshedheedefinojnndryshe.

N baz t Prof.Meier dhe Baldwin: Zhvillimi ekonomik sht proces, prmes t cilit t ardhurat kombtare rriten prgjat nj periudhe t gjat(NortheastMildwest Institute, 2004). Ky definicion ka 3 elemente: a) Procesin b) T ardhurat kombtare c) Periudh e gjat, kjo e fundit mund t referohet n disa periudha kohore t ndryshme, varsisht ka kontesti, kur i shtojm faktin q shumica e bizneseve ciklin e plot t puns e prmbushin nga 6 deri n 13 vjet, mund t referohet edhe n kt periudh, mirpo autort e definicionit theksojn nj rritje t t ardhurave kombtare m s paku 25 vjet. Pra, ky definicion v n pah se zhvillimi ekonomik synon rritjen etardhuravedherealizimiisajkrkonnjperiudhtgjatkohore.

Poashtu, Prof.Bachanan dhe Ellis: Zhvillimi nnkupton zhvillimin e potencialit real n zonat nnzhvillim, duke prdorur investime pr t pasur efekt n ndryshimin, q ndikon n rritjen e t hyrave pr person(NortheastMildwest Institute, 2004). Investimet n kt definim jan afatgjat dhe arrin shkalln e mbulimit t t hyrave pr kok banori, apo shprehur n formul:

AK>MP

AKTArdhuratKombtareMPMadhsiaePopullsis.Nga formula lart kuptojm q t ardhurat kombtare duhet t jen m t mdha se sa

numri i popullsis s atij vendi, e kundrta sjell varfri dhe vendi sht i pazhvilluar, dhe baraz vendishtvendnzhvillim.

Komiteti i ekspertve t OKBs, konceptin e zhvillimit ekonomik e koncepton n kt mnyr: Zhvillimi nuk prfshin vetm prmbushjen e krkesave bazike t njeriut, por prmisimin e kushteve t jets. Zhvillimi nuk sht vetm rritje ekonomike, por rritje plus ndryshimisocial,kulturordheinstitucionalsikurnhapmeekonomin.

Definimi i termit zhvillim ekonomik ngrthen n vete shum elemente dhe karakteristika, varsishtangakndvshtrimidheqllimi,mirposiatributetprbashktajan:

Prceptimi i zhvillimit ekonomik, shum vende zhvillimin ekonomik e prceptojn n baz t objektivave makroekonomike t vendeve prkatse, apo t politikave ndrtuese ekonomike, prandaj prceptimi sht element, q krijohet ngakultura,politikaekonomikedhesocialeenjvendi

Kohzgjatja, zhvillimi sht proces, q krkon koh t gjat pr tu arritur, mirpo sa mund t zgjat dhe kur mund t arrihet sht m shum element teorik se sa praktik, ngase disa shtete edhe pse kan rritje ekonomike mbi 10% n vit, nuk kan zhvillim ekonomik, mirpo konkludim i prbashkt sht se zhvillimi ekonomkprfshinperiudhafatgjate

3.Rritjadhezhvillimiekonomik

T bsh nj analiz diferencuese sht mjaft e leht teorikish, mirpo politikat globale

ekonomike kan determinuar rrugn e rrijtes dhe zhvillimit ekonomik, padyshim kto dy elementejanbazenjmirqeniedhekatalizatortshndoshekonomike.

Rritja ekonomike m shum sht element q i referohet aspektit kuantitativ, apo ngritjen e nj sektori t prodhimit ose shrbimit, aktualish rritja ekonomike matet nga ngritja e produktit kombtar dhe t hyrave pr kok banori, pra, jan elemente t jashtme ekonomike, q i referohen numrave dhe statistikave pr qllime t prcaktimit t politikave mikroekonomike dhe makroekonomike,dukesjellurefektnzhvilliminekonomik.

Dallimi n mes rritjes dhe zhvillimit ekonomik sht konceptual dhe prmbajtsor, si nga fusha ekonomike, edhe nga ajo sociale. S pari, mosprputhja qndron n aspektin koh, ku rritja i referohet parametrave ekonomik, q maten gjat nj viti, ndrsa zhvillimi ekonomik sht proces afatgjat, s dyti rritja ekonomike i referohet vetm studimit t fushs ekonomike, ndrsa zhvillimi ekonomik prfshin ann ekonomike dhe fushat e tjera prcjellse ekonomikosociale, mirpo dallimet n thelb jan t kuptueshme, ndrsa n prmbajtje jan m dimenzionale dhe vertikale, prandaj rritja dhe zhvillimi ekonomik jan elemente t ekonomis bashkkohore, por dallojn dhe nuk kan t njejtn pik prshkrimi, mirpo ndihmojn njra tjetrn, ngase rritja ekonomike sht koncept i zhvillimit ekonomik, ngase rritja e t ardhurave pr kok banori shtindikatorizhvillimiekonomik.

Pra, rritja prcakton ann teknike ekonomike, ndrsa zhvillimi ekonomik prfshin elementetemirqenies,siguris,ndryshimitdheprogresitekonomik.

4.Konceptetezhvillimitekonomik

Nj shtet i zhvilluar ekonomikisht, padyshim q mundson kushte t jets t mira, duke prmbushur ato me bazike deri tek m lukzose, krijimin e nj mirqenie t prgjithshme shoqrore, ku do person e gzon nj jet normale, shndetsi funksionale dhe me standarte t larta t operimit t problemeve shndetsore, me ofrim t kushte t larta profesionale dhe teknike, arsim cilsor, e jo sasior, ku nj i diplomuar prmbush t gjitha atributet e krkesave t tregut, njkosisht asje n t gjitha nivelet akademike, kto jan disa nga karakteristikat e zhvillimitekonomik,apostandarteglobaletzhvillimit.

N vazhdim do t analizojm parimet ose konceptet, q jan njohje reale e termit zhvillimekonomik,kusotbotaezhvilluar,ktokoncepteifuqizondodit:

1. Industria, t gjitha shtetet e zhvilluara ekonomikisht objektiv kryesore t ekonomis s tyre e vendosin sektorin e industris, ngase shekulli XX dhe XXI jan epoka e zhvillimeve t reja tekonologjike, q bazn e implementimit e kan n industri. Industria, sot sht element q ndan hemisfern perndimore dhe lindore, sepse shumica e t hyrave n vendet e Bashkimit Evropian dhe Ameriks Veriore gjenerohen nga industria, shembull konkret sht Anglia q nga industria gjeneron 50% t hyrave kombtare, ndrsa vendet e lindjes ekonomin e bazojn n bujqsi, q sht element i prodhimit t ekonomis klasike, sikur India q 3040% t hyrave kombtare i gjeneron nga bujqsia. Pra, industria sht atribut i gjenerimit t prodhimit dhe rritjes s t hyrave kombtare, duke implikuar teknonologji t reja, q rrisin kualitetin dhe zvoglojn kohn e prodhimit t produkteve, pr dallim nga mnyrat klasike. N vendet me zhvillim t vogl, 4570% e fuqis puntore punon n bujqsi, 1025% n industri, dhe 1535% n biznese shrbyese, ndrsa n vendet e zhvilluara 510% e fuqis puntore punon n bujqsi, 2030% n industri dhe 6075% n biznese shrbyese (Economic Development(Cambridge),2006)

2. Kapitali, nj shtet i zhvilluar nuk mund t funksionon pa kompani t fuqishme, e pas ktyre kompanive t fuqishme qndron nj kapital i madh investues. Vendet e zhvilluara kan shkalln nga 2025% t GDPs, prej investimeve, e kto padyshimqjanelementetbotsszhvilluar

3. Nataliteti i ult i popullsis, vendet e zhvilluara, si SHBAt, dhe shtetet e tjera t BEs kan shkall t ult t natalitetit, sepse kan shkall t ult t lindjeve, e prcjellur nga shkalla e ult e vdekjeve. Ofrimi i shrbimeve t larta dhe kualitative shndetsore, arsim cilsor, mundsi t punsimit me paga t larta, kan krijuar mundsin e zvoglimit t natalitetit, pr shum arsye, por m kryesorja prkushtimi n orar t zgjatur, pamundson nj prkujdesje m t madhefamiljare

4. Arsimi, padyshim elementi thelbsor i zhvillimit ekonomik sht zhvillimi njerzor, e kjo e fundit arrihet me nj edukim cilsor, ku individit i mundson q t jet i aft n do aspekt shkencoroteknologjik. Vendet e pazhvilluar shkalln e edukimit e kan deri n 61%, vendet n zhvillim e sipr deri n 90%, dhe vendet e zhvilluar shkalla e edukimit sht maksimale, 100% (Economic Development (Cambridge), 2006). Nj qytetar i edukuar mir kontribon n rritjen e t hyrave dheproduktivitetit,qsjellinvestimetlartanvend.

5. Shndetsia, duhet t krijoj kushte dhe kualitet t lart, q t prgjigjet pr do lloj sfide shndetsore, pra sistemi shndetsor duhet t krijoj kushte q paciente t ket kualitet t lart t shrimit dhe kushte t mira t qndrimit, gjat procesittshrimit

6. Rritja Ekonomike, padyshim rritja e t ardhurave pr kok banori sht element thelbsor i prmbushjes s atributeve t lart prmendura, dhe si e till krijon mundsi t prmbushjes sa m t lehta t objektivave makroekonomike t nj shteti. N baz t Bank Botrore, shtetet n propocion me rritjen ekonomike ndahennktokategori(EconomicDevelopment(Cambridge),2006):

I. Rritjeekonomikeeult,derin1,000$prkokbanoriII. Rritjeekonomikeemesmeeult,1,000$3,000$prkokbanoriIII. Rritjeekonomikeemesmeelart,3,000$9,000$prkokbanoriIV. Rritjeekonomikeelart,mbi9,000$prkokbanori

Parimisht, konceptt e lart prmendura jan baz pr zhvillim ekonomik, mirpo nuk nnkupton q jan t prfshira t gjitha elementet tjera t zhvillimit ekonomik, ngase dimensioni i zhvillimit ekonomik sht i gjr dhe krkon nj prmbledhje shum m t madhe, prandaj ktokonceptejanparimebaz.

Konkluzione

Termi Zhvillim, nnkupton procesin e kalimit nga shkalla m e ult n shkalln m t lart, dhe duke ja bashkangjitur fjaln ekonomi, q prfshin fusha t ndryshme jetsore, si: bujqsia, arsimi, teknologjia, industria, shoqria, e tjera, konkludojm q termi Zhvillim ekonomik, nnkupton arritjen e nj shkalle t lart n t gjitha fushat e jets s njeriut, e jo vetmtsektoritekonomik.

Definicioni i zhvillimi ekonomik ndryshon, varsisht nga kndi i vlersimit, prandaj n prgjithsi, zhvillimi ekonomik sht nj proces afatgjat dhe q prfshin fusha t lehtsimit t jetssnjerzvenprgjithsi,dukesiguruarmirqeniedhekualitetjetsor.

Dallimi n mes rritjes dhe zhvillimit ekonomik sht konceptual dhe prmbajtsor, si nga fusha ekonomike, edhe nga ajo sociale. Rritja ekonomike sht pjes e zhvillimit ekonomik, dhe anasjelltas, mirpo n definicion ndryshojn n dy aspekte, e para n kohzgjatje dhe e dyta n fushveprimtari.

Konceptet baz t zhvillimit ekonomik, padyshim jan elemente t rndsishme n prmbushje t objektivave dhe synimeve ekonomike t nj shteti, ato dallojn varsisht nga politikat ekonomike t shteteve, mirpo n parim jan t njejta, kto koncepte si baz kan arritjen dhe prmbushjen e objektivave ekonomike t shtetit. Konceptet baz t zhvillimi ekonomik jan: Industria, t gjitha shtetet e zhvilluara ekonomikisht objektiv kryesore t ekonomis s tyre e vendosin sektorin e industris, ngase shekulli XX dhe XXI jan epoka e zhvillimeve t reja tekonologjike, q bazn e implementimit e kan n industry Kapitali, nj shtet i zhvilluar nuk mund t funksionon pa kompani t fuqishme, e pas ktyre kompanive t fuqishme qndron nj kapital i madh investues Nataliteti i ult i popullsis Arsimi, padyshim elementi thelbsor i zhvillimit ekonomik sht zhvillimi njerzor, e kjo e fundit arrihet me nj edukim cilsor, ku individit i mundson q t jet i aft n do aspekt shkencoroteknologjik Shndetsia dhe e fundit rritja ekonomike, sinonim i prafrt i rritjes ekonomike. Pra, zhvillimi ekonomikshtprocesqvazhdondhearrihetnkoh.

Referencat

1) E.WayneNafziger,EconomicDevelopment,FourthEdition,Cambridge,20062) Matt Kane, PublicSector Economic Development: Concepts and Approaches,

NortheastMidwestInstitute,November2004