NUMERO 213 (2006:3)

ISS

N 0

02

3-3

69

2

saluton!2 numero 213 (2006:3)

Saluton!Mi esperas, ke tiu ¤i numero estosaparte interesa por vi – ja temas prilingvoj! Malfermas la numeron artiko-lo de Olga Gribovan pri lingva festiva-lo en Odeso (p. 3). Tiu ¤i eventoestas tre speciala por mi persone,¤ar ßi “naskißis” el la TEJO-seminario“Lingva ¤ielarko – ponto al kulturajtrezoroj” (BudapeÙto, 2001), en kiu

mi havis la honoron esti parto de la organiza teamo.Daªrigas la lingvan temon artikolo el Valencilando – kaj temas pri la

valencia lingvo. Interesa afero: la valencia lingvo, same kiel la hispana(kastilia), estas la oficala lingvo de Valencilando – sed kial do ßi daªre per-das siajn parolantojn?.. Legu la klarigon de Pau Climent i Pérez (p. 4-5).

La artikolo de Hektor Alos i Font “Por engaßita socilingvistiko” (p. 5)estos aparte interesa por lingvistoj kaj ankaª parolantoj de malpli uzatajlingvoj – en ßi la aªtoro klarigas, kia devas esti lingvopolitiko por ke ßi realeprotektu endanßerigitajn kaj/aª malpli uzatajn lingvojn.

Ãi-numere legantoj de KONTAKTO havos jam la duan okazon en tiu ¤i jarolegi intervjuon kun usona esperantisto – eble tio estas Ùuldata al miatranslokißo al Usono kaj persona konatißo kun multaj usonaj samideanoj.Ãi-foje nia gasto estas Tomaso Alexander, kaj ni parolas ¤efe pri planlingvoj– ankaª pri Volapuko kaj Interlingvao, kiujn li parolas (p. 6-7).

Ferriol Macip i Bonet estas kataluna esperantisto, kiu partoprenis somer-ajn tendarojn kaj instruis la okcitanan lingvon en Francio. Legu pri liaj – trepensigaj – malkovroj pri la stato de la okcitana lingvo (p. 8-9).

La sekvaj du artikoloj temas pri nia lingvo. En la artikolo “Esperanto – laplej ri¤a” Anatolo Gon¤arov dividas kun la legantoj de KONTAKTO parteton desiaj longdaªraj literaturaj esploroj rilate Esperanton (p. 10-11). La dua artiko-lo certe amuzos vin: ja temas pri interesaj eldiroj de la denaskuloj (p. 12-13)!

Finas la lingvan numeron artikolo de Simajro Nneer (p. 14) – li dividassiajn pensojn pri la libro de U. Eco La ser¤ado de la perfekta lingvo en laeªropa kulturo. Krome, atendas vin “bumerango” al la pasinta numero,recenzo de la nova disko de Jomo, kaj du interesaj (kaj nekutimaj!) rakontoj.

Mi ßojis ricevi multajn artikolojn al la lingva numero kaj kore dankas ¤iujn, kiujkontribuis. Restas nur aldoni, ke la lingva temo neniam finißas, kaj ni ßojos rice-vi viajn artikolojn pri lingvoj ankaª por aliaj numeroj – same kiel ni ¤iam ßojasricevi kontribuojn pri ¤iuj aliaj temoj – ¤u anoncitaj aª ne. Agrablan legadon!

¥enja

Kontakto: Dumonata socikultura revuo de Tutmonda Esperantista Junulara Organizo (TEJO), eldonata de Universala Esperanto-Asocio (UEA). Fondita en1963. N-ro 213 (2006:3), 43-a jarkolekto. ISSN 0023-3692. Legata en ¤. 90 landoj. TTT-paßo: . Eldonanto (administrado,abonoj, anoncoj): UEA: * Nieuwe Binnenweg 176, NL-3015 BJ Rotterdam, Nederlando; tel.: +31 10 436 10 44, fakso: +31 10 436 17 51; ret-adreso:. Redakcio: Kontakto, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA 30004 Usono; ret-adreso: . Redaktoro, grafikisto: Eugenia(¥enja) Amis (Ukrainio/Usono). Vic-redaktoro: Joel Amis (Usono). Ãef-korektisto: Paªlo Mo¢ajev (Ukrainio). Presado: Skonpres, Bydgoszcz (Pollando), ret-adreso: . Konstantaj kunlaborantoj: Joel Amis (Usono), Hektor Alos i Font (Katalunio), Tatjana Auderskaja (Ukrainio), OlivierGaudefroy (Francio), Olga Gribovan (Ãednestra Respubliko), Anatolo Ionesov (Uzbekio), Paªlo Mo¢ajev (Ukrainio), Simajro Nneer (Hispanio), Saliko, (Finnlando),Behrouz Soroushian (Irano/Francio). Facillingvaj artikoloj estas verkitaj en la niveloj tre facila kaj facila, laª la vortolisto de Kontakto. Tiu listo aperas kun launua numero ¤iujare. Anonctarifo: Tutpaßa 350 EUR, 1/2-paßa 190 EUR, 1/4-paßa 100 EUR, 1/8-paßa 55 EUR, 1/16-paßa 30 EUR. Anoncoj sur kovrilpaßojkostas duoble. Por E-organiza¢oj 50% da rabato. Varbantoj de ekstermovadaj anoncoj ricevas maklera¢on de 30 %. Por anoncoj bv. kontakti UEA. Anoncetoj:por Anonctabulo kostas tri internaciajn respondkuponojn por dek vortoj. Bv. sendi rekte al la redakcio aª al UEA. Abontarifo: varias laªlande. Petu informojnde UEA. Malfortvidantoj: povas ricevi vo¤legitan eldonon senpage. Sendu du 60-minutajn kasedojn al Elise Lauwen, Fort Alexanderstraat 16, NL-5241 XGRosmalen, Nederlando. Kontakto en radioj: Regiono / tempo (UTC) / metroj / frekvencoj (kHz)): Radio Havano (Kubo) Okcidenta kaj Norda Ameriko kaj PacifikaAzio/ 7:00/31/9 820; Tuta Ameriko kaj Karibio / 15:00, 23:30/25/11 760; Eªropo Mediteranea/ 19:30, 22.00/21/13 715; (je la 15a horo UTC), (laª mendo tra la servilo de Austria Radio Internacia).Pola Radio: elsendoj:13:30/41,23/7 275; ripetoj: 18:00/42.07/7 130; 20:00 kaj 9:30 sekvan tagon (nur per satelito). La satelita ricevo eblas per: EutelsatII F – 6 – Hot Bird – 13 gradoj de la orienta latitudo; frekvenco 11,474 GHz, polarizado horizontala (H); subportanto 7,38 MHz. , , La redakcio kaj la eldonanto ne respondecas pri la opinioj de unuopaj aªtoroj.

Kiel sendi kontribuojn al KONTAKTO?sendu prefere tekston originale verkitan en Esperanto aª

foton/bildon memfaritanse vi sendas tradukon, bv. indiki la originajn fontojn, lingvon

kaj aªtoron. Ãe fabelo indiku, ¤u ßi estas popola (kaj de kiupopolo) aª verkita de vi

KONTAKTO ne estas movada revuo, do ne sendu al ßi pri-movadajn rapor tojn!

indiku, ¤u via ar tikolo jam aperis, aª estas proponata alalia revuo

fotoj devas esti bonkvalitaj, ne gravas ¤u nigrablankaj,¤u koloraj. Ne forgesu aldoni la nomon de la ar tisto aª dela fotinto!

dikajn kover tojn prefere sendu registritaj.rete bv. sendi vian ar tikolon kiel kutiman retmesaßon aª

RTF (bv. uzi x-kodon por supersignaj literoj); bildojn – kielJPEG (150-300 dpi)

ilustra¢oj kaj adresoj en la interreto, kiuj rilatas al viatemo, estas tre bonvenaj! Koran antaªdankon!

Temoj de KONTAKTO en 2006

2006:4. EGALAJ RAJTOJ/FEMINISMO, en kunlaboro kun

la kampanjo ÃIUJ MALSAMAJ, ÃIIUJ EGALAJ de Konsilio de Eªropo.

2006:5. TUTMONDIÏO.

2006:6. AMO.

Ãiuj viaj artikoloj, ideoj, konsiloj, rimarkoj estas pli ol bon-

venegaj kaj tre bezonataj! Kontaktu la redakcion laª la nova

adreso: KONTAKTO, 16800 Phillips Rd. Alpharetta, GA 30004Usono; ret-adreso: . Se vi sendis ion

al la malnova adreso, ne timu, via letero ¤iukaze atingos la

redakcion, simple kun ioma malfruo.

Abonkotizo deKONTAKTO por 2006

Lando/valuto KtoAªstralio/dolaro 34Aªstrio/eªro 22Belgio/eªro 22Brazilo/eªro 10Britio/pundo 14Bulgario/eªro 10Ãe§io/krono 460Danio/krono 160Estonio/eªro 11Finnlando/eªro 22Francio/eªro 22Germanio/eªro 22Greklando/eªro 22Hispanio/eªro 22

Hungario/forinto3500Irlando/eªro 22Islando/eªro 20Israelo/eªro 16Italio/eªro 22Japanio/eno 2700Kanado/dolaro 31Malto/eªro 14Nederlando/eªro 22Norvegio/krono 165Nov-Zelando/dolaro39Pollando/zloto 45Portugalio/eªro 22Rusio/eªro 10Slovakio/krono 550Svedio/krono 200Svislando/franko 31Usono/dolaro 23

TARIFO A/eªro 14TARIFO B/eªro 10ALIAJ LANDOJ:Luksemburgio laªBelgio; San-Marino laªItalio; Kipro laª Malto;Li§tenÙtejno laªSvislando; Latvio,Litovio kaj Slovenio laªEstonio.TARIFO A: Honkongo,Korea Respubliko,Singapuro, Sud-Afriko,Tajvano.TARIFO B: Ãiuj ceterajlandoj ne jam menciitaj.

Lingva Festivalo per okuloj de gasto (Olga Gribovan, Ãednestra Respubliko) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3Nur sur papero: la oficialeco de la valencia lingvo (Pau Climent i Pérez, Valencilando, Katalunio). . . . . . . . . . . . . 4-5Por engaßita socilingvistiko (Hektor Alos i Font, Katalunio) . . . . . 5"Por mi la plej bela afero pri Volapuko estas ke ßi vere estas parto de nia Esperanta historio" (intervjuo kun Tomaso Alexander) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6-7Kial la okcitanoj "ne komprenas" la lingvon de trobadoroj (Ferriol Macip i Bonet, Katalunio) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8-9Esperanto – la plej ri¤a! (Anatolo Gon¤arov, Rusio) . . . . . . . 10-11Reguligo de regula lingvo (Renato Corsetti, Italio) . . . . . . . . 12-13"Papo-pap por Papo!". . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13Umberto Eco diris… (Simajro Nneer, Hispanio) . . . . . . . . . . . . 14Portempa loßloko (Maksim Petrov, Kaza§io) . . . . . . . . . . . . . . 14Recenze: "Jomo slavumas" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Bumerange. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15Barcelono: la unua amo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

Sur la kovrilo: Nova Babelo. Supre: Eªropa Parlamento (Strasburgo,Francio), sube: Babelturo (pentra¢o de Pieter Brueghel). Ideo: Joel Amis.

numero 213 (2006:3) 3lingvoj

Olga Gribovan, Ãednestra Respubliko

“Kie mi estas?” – mi demandis min en-irante grandan halon de odesa lernejo.“Ãielarko de lingvoj” – legis mi ¤e laenirejo kaj komprenis, ke temas prilingvoj. Brile!

Kio nun? En la tria etaßo staras knabinojen germanaj naciaj kostumoj apud iu standokun same germanaj pupoj, teleroj kaj aliajnaciaj a¢oj. En la centra halo kolektißishomoj kaj atente aªskultis prelegojn de iuj,sendube, bonaj homoj, kiuj helpis organizitiun ¤i aranßon. Sed kiun aranßon? Tion mißis nun ne komprenis. Bon-deziris la kon-suloj de Rumanio, Pollando, Rusio. Ili paro-lis pri festivalo, sed kiel inter-rilatas festiva-lo kaj lingva ¤ielarko? Tuj mi vidos, ¤ar jam¤iuj rapidas al la klasoj. Sci-volu ankaª mi.

Sur unu pordo estis skriba¢o: indonezia,latina kaj persa. Mi en-puÙis la kapon tra lahom-amaso kaj ekvidis malhel-haªtajngeknabojn, kiuj gaje komencis rakonti pritio, de kie ili venas kaj kia estas ilia lingvo.Hm, interese. Iru mi plu. Jen ¤inoj manßigasspektantojn per naciaj bongusta¢oj kaj mon-tras naciajn vesta¢ojn. Hispanoj klarigas prila lingvo de korpo kaj vent-um-ilo. Ãiuj sen-fine ßuas tiun etoson de internacieco kaj rap-idas vidi ¤iujn lingvojn kaj kulturojn, kiujhazarde (aª ne) kolektißis meze de la sud-ukraina urbo Odeso. Finfine, mi komprenis,kion oni volis diri per tiu “lingva ¤ielarko”.

Mult-koloraj nacioj kaj portantoj de diver-saj lingvoj unu-ißis en unu brilanta floro, kajßia odoro ¤armas ¤iujn, kiuj tuÙas ßin. Tuj mirememoris, ke mi vidis ¤ie en la urbo mult-kolorajn afiÙojn pri la Lingva Festivalo oka-zonta la 25-26-an de februaro 2006, kunemblemo de Odesa Junulara Esperanto-Klubo

“Verda¢o”. Mi atentis tion, ¤ar por mi estismirinde ekscii, ke en nia urbo ekzistas loko,kie oni povas lerni tiun lingvon kun nekutima,bela nomo – Esperanto. Mi ekvolis partopreniprezentadon de tiu lingvo kaj ¤eestis ßin, ¤iu-momente pin¤ante min por esti certa, ke mi nedormas kaj ¤io okazas reale. Mi eksciis, keantaª la festivalo okazis gazetara konferencopor lokaj raportistoj, kie oni prezentis laaranßon, dedi¤itan al la Internacia Tago deGepatra Lingvo – la 21-a de februaro.

Tiu ¤i festivalo estis jam la tria en la urbo,kaj la unuan fojon ßi akiris seriozajn spon-sorojn en la registaro. Mi kalkulis kaj trovis 24prezentatajn lingvojn: araba, armena, bulgara,¤e§a, ¤ina, devanagari (hinda skrib-sistemo),Esperanto, gagauza*, germana, greka, his-pana, ibanag (lingvo de nord-filipina tribo),indonezia, itala, japana, korea, latina, malaja,moldava, persa, pola, rumana, skota, gaela,vjetnama. Mi parolis kun la reprezentantojde la malaja lingvo kaj eksciis, ke ili estasekster-landaj studentoj de odesaj universitatoj.Venis ankaª du usonanoj, kiuj bonege parolasla rusan, kaj dividis kun ni siajn sciojn pri laindonezia lingvo de la insulo Javo. Mi nepovis fermi mian buÙon aªskultante ilin.Imagu nur, ke por indonezianoj gravas fizikaalteco inter vi kaj via ¤efo, ekzemple. Se viestas kun via ¤efo en unu ¤ambro, vi ne rajtas,ekzemple, pendigi la bildon surmure, e¤ se lipetas vin tion fari, ¤ar tiam, starante sur seßo,vi estos sur pli alta nivelo ol li.

Plej aktivaj partoprenantoj de la aranßoestis aro da ¢urnalistoj el tri lokaj televid-kanaloj kaj kvin gazetoj. Ili ¤ien trairis,filmis kaj demandadis. Post la fino de laprezentadoj, ¤iuj partoprenantoj ricevisdonacojn kaj povis gustumi manßa¢ojn kuir-itajn de armenoj kaj loka manßejo. Bona

fino por labor-tago. Sed tio ne estis ¤io.Sekva-tage la festo estis daªrigita perpoliglota konkurso de lernejanoj kaj studen-toj, kaj per granda (3,5-hora!) internaciakoncerto.

En kiu alia loko mi povus dum la samatempo ßui tian diversecon de popolajmuziko kaj kantoj? Sonis kantoj en lalingvoj irlanda, germana, pola, franca, itala,angla, ¤e§a, moldava, kaza§a, belorusa,¤ina. Ili miksißis kun dancoj armenaj, hin-daj, ¤inaj, ¤e§aj, grekaj, germanaj; kajankaª itala teatra¢eto kaj ruslingva 10-minu-ta prezentado de grekaj mitoj kaj tuta“Iliado” fare de la studentoj de la MedicinaUniversitato. Estis prezentita ankaª malajapopola batal-arto.

Entute la festivalon dum du tagoj vizitis¤irkaª unu mil homoj. Kia sperto kaj sukce-so! Mi dankis Dion pro tiu donaco kaj aten-degos la sekvan festivalon de lingvoj kajamikeco.

* gagauzoj – nacio de tjurka origino (kun ¤. 250mil anoj), kiu loßas en suda Moldavio kaj sud-okcidenta Ukrainio.

¤arma – pla¤a kaj alloga¤ielarko (¤iel-arko) – divers-kolora duon-rondo,kiun oni povas vidi en la ¤ielo post la pluvoemblemo – signofestivalo – 1) perioda serio de prezentoj pri iuarto; 2) festa renkontißohazarde – ne atenditekonferenco – renkontißo de fakuloj; gazetarakonferenco – renkontißo, kie oni respondasdemandojn de raportistojkonsulo – reprezentanto de unu lando en la aliapin¤i – dolorige premi inter du fingrojpoligloto – homo, kiu parolas multajn lingvojnreprezenti – fari ion nome de iu alia homo, orga-nizo, Ùtato ktp.stando – tabulo, sur kiu oni prezentas ekspozi-cia¢ojn

Jen malproksima Malajzio... kaj najbara Pollando!

Lingva Festivalo per okuloj de gastoFacila

Letervespero en Antikva Samarkando

Aªguste kaj septembre 2006 samarkandajesperantistoj okazigos la internaciajn leterves-perojn, dedi¤itajn al la 15-jarißo de sendepende-co de la Respubliko Uzbekio kaj al 2750-jarißode Samarkando, listigita en la registro deMondaj Hereda¢oj de UNESKO. Ni atendas viajngratulmesaßojn, kaj, se eble, ¤iajn (kaj ¤iulingva-jn!) materialojn (leterojn, vojaßrakontojn, gazetar-tikolojn, librojn, broÙurojn, poemojn, kantojn,fotojn, desegna¢ojn, dokumentojn ktp) priUzbekio kaj Samarkando. Fakte, ¤io ajn pri latemoj, inkluzive fotojn de stratoj, vendejoj,restoracioj, hoteloj, komunumoj, kompanioj,varoj ktp estos tre bonvena. La plej interesajnmaterialojn ni publikigos en la nialanda gazetaro.

Ãiuj sendita¢oj estos eksponataj en la specialaekspozicio. Anticipan dankon por viaj kontribuoj.Salutleterojn kaj alispecajn materialojn bonvoluadresi jam nun al: Anatoli Ionesov, Direktoro.Internacia Muzeo de Paco kaj Solidaro. P.O. Box76, UZ – 140100 Samarkando, RespublikoUzbekio. Telefono/fakso: +998 (66) 233 1753. Interreto: http://peacetur.freenet.uzRetadreso: imps86@yahoo.com

Anonce

FOTO

J K

OM

PLE

ZE D

E O

. G

RIB

OVA

N

lingvoj4 numero 213 (2006:3)

Pau Climent i Pérez,Valencilando*, Katalunio

“La du oficialaj lingvoj de laAªtonoma Komunumo estas lavalencia kaj la kastilia**”. Tionasertas la sepa artikolo de la nunavalencilanda leßo pri aªtonomeco.Pri tio, ¤u la valencia estas lakataluna aª ne, la leßo dirasnenion, almenaª la baza leßaro.Sed la Valencia Supera Tribunalopri Justico jam diris e¤ kvar-foje,ke la vortoj “valencia” kaj “katalu-na” estas same bonaj por nomi lalingvon parolatan de la valen-cianoj, kaj ankaª unufoje tionrezoluciis la Konstitucia Tribunalo,la plej supera Ùtata tribunalo. Ãutiu neklareco en baza leßaro estasvola aª nevola, neniu povas diri,sed la faktoj neniam mensogas.

La fakto estas, ke la valenciaperdis 10 poentojn da sia procentapezo en la socio en la lasta jardeko.Sed kiel tio eblas, se ni havas leßonprotektantan la valencian?! Faktoestas, ke tiu leßo nek sufi¤as nekfunkcias en la ¤iutaga vivo. Kial?Klare, la politikaj partioj ne boneßin aplikas. La dekstruloj – ¤ar laleßo favoras la uzon de la valencia¤ie, kaj ßi konsideras la lingvonvalencian kiel la lingvon de la reg-istaro valencia. Tio, evidente, pordekstruloj (en lando, kie dekstrotradicie ligißas al fortega hispananaciismo) estas troa protektado!Sed ankaª la maldekstruloj ne Ùatastiun leßon, ¤ar ßi estas polemika enurbegoj havantaj multenombrankastili-lingvan loßantaron.

Laª la leßo, Valencilando havasurbojn, kie oni parolas la valencianlaªhistorie, kaj urbojn, kie tradicieoni parolas la kastilian, kvankam lavalenci-lingva parto konsistigas ¤.85% de la loßantaro. En la valenci-lingvaj urboj lernado devas okazien la valencia, aª almenaª lernejoj

devas iom post iom enkonduki lavalencian ßis ßia ¤iea plena uzado.Sed dekstruloj kaj maljunaj instru-istoj (enpostenißintaj dum la faÙis-ma reßimo) kontraªstaris tiuninstrumanieron. Ili timigis la gepa-trojn, dirante ke iliaj infanoj ne pluscipovos la hispanan, kaj restosstultaj kaj senlaboraj.

“Mia filino lernu ‘rodilla’!”Tiam amaso da kolerißintaj

patrinoj surstratißis ripro¤ante lainstruistojn, kiuj apogis la regis-taron, la leßon, kaj la ideon instruien la valencia. Miaj gepatroj ¤iamparolis al mi pri unu el tiuj niajsamurbaninoj, kiu laªte kriis “mivolas, ke mia filino lernu rodilla(kastilia/hispana vorto por“kruro”); ßi ne samas al genoll(kataluna/valencia vorto por“kruro” - jes ja, ili samas!). Onikonsideris la kastilian pli klara,bela kaj bonsona... kaj la valenciaestis la lingvo de la kamparanoj.Tiuj patrinoj e¤ kriis valencie kon-traª valencia lernejo!

Kio okazis poste? En mia urbola homoj dividißis. Estis valencialernejo kaj kvazaª-kastilia lernejo,kiu fakte estis lernejo, kie la valen-cia estis uzenda, sed oni ßin instru-is nur kiel lern-objekton, kaj ¤iujnaliajn fakojn oni instruis kastilie.Jes, kvazaª-zamenhofa estis miainfaneco en mia urbo! Estis e¤malamo inter la infanoj de ladiversaj lernejoj: la “supra lernejo”(ßi estis sur monteto), kie oni lernisvalencie, kaj la “malsupra lernejo”,kie lernado okazis kastilie.

Nuntempe ambaª el la du lerne-joj instruas valenci-lingve, kieldiras la leßo. Sed la leganto povassin demandi: “Kiel la kolerißintajpatrinoj tion akceptis?” La respon-do estas, ke lastatempe alvenisenmigrintoj el Sud-Ameriko, kiujscipovas nur la hispanan kaj kiuj

preferis aligi siajn gefilojn al la“kastilia” lernejo. Al tiuj kolerißin-taj patrinoj hirtißis la haroj! Iliajgefiloj kun la enmigrintoj! Dio ilia!Nekredeble! Do tiuj patrinoj for-prenis siajn geidojn kaj aligis ilin alla valencia lernejo... por ke ili ne“sudamerikanißu”. Tiamaniere ladirektoro de la “kastilia” lernejodecidis, ke ankaª lia lernejo instru-os en la valencia. Tamen tio okazisnur en mia urbo. Aliloke oni pluinstruadas la valencian nur kiellern-objekton, e¤ kontraªleße, ¤arneniu prizorgis organizi valencianlernejon (kaj aldonindas, ke mi¤iam parolas pri urb(et)oj, kie lavalencia estas la denaska lingvo dela plimulto, e¤ ankaª de multaj eltiuj kolerißintaj patrinoj).

“Escola Valenciana – Federaciód’associacions per la llengua”(esperante: “Valencia Lernejo –Federacio de asocioj por la ling-vo”, www.fev.org) estas aktive lab-oranta asocio por la instruado enla valencia, aganta por ke estu plida lernejoj instruantaj en nia ling-vo. Tamen, la lernejoj, en kiuj onine instruas en la valencia (en lalandoparto, kie tio estas leße devi-ga), estas la plimulto, pretekste keleße ne ekzistas limdato por iliaplena valenciigo. Kaj la valenciaregistaro regata de la dekstrulojfaras nenion... Fakte ili kiel ebleplej malfaciligas la valenciigadon.Ekzemple, laªleße en mezlernejojneniam devus esti pli ol po 25lernantoj en klaso, sed se estas aroel 30 lernantoj kun malsamaj ling-vaj preferoj, la registaro ne divid-as la grupon en du malsamajn kla-sojn (unu por valenci-parolantojkaj la alia por kastili-parolantoj),sed oni decidas, ke ili estu kune,e¤ neleße. Tiam la lecionoj pres-kaª ¤iam okazas en la kastilia, pronekompreno de la valencia fare dela kastili-lingvanoj. Tial valenci-igado okazas nur pro decida inter-veno de la lernejaj estraroj (instru-istoj kaj gepatroj), kaj asocioj kielEscola Valenciana estas necesajpor varbi ilin.

“Neniam oni parolis lavalencian en Alakanto!”

Pri tio, ke oni neniam parolis lavalencian en la urbo, estas aªdebleen ¤efaj urboj kiel Alakanto, kie lakastilidevena loßantaro estas tiel

multnombra, ke plimulto de laurbanoj asertas, ke ili neniamaªdis la valencian en la urbo. Sedtio fakte estas klara mensogo, ¤ar¤iuj nomoj de tipaj manßoj, aªfestoj, aª de la lokoj mem(vilaßoj, montoj, fontoj ktp.) estasvalenci-lingvaj.

En Alakanto la faÙisma reßimo(1939-1977) pli ol duobligis laloßantaron: ßi kreskis el 104 222en 1950 ßis 200 000 en 1975.Multaj el la domoj estis malmul-tekostaj, ¤ar oni konstruis ilinkadre de la Ùtata amas-konstruaplano por faciligi la enmigradonde kastilianoj kaj andaluzoj, kiujne havis laboron sialande, kaj kiujser¤is laboron en la kreskantajmarbordaj turismejoj.

Krome, dum faÙismo la valen-cia lingvo estis malpermesata kajnur hejme parolata de la alakan-tanoj. La nomoj de la stratoj kajplacoj estis hispanigitaj, parolivalenci-lingve surstrate aª en ajnapublika loko (aª e¤ per telefono)estis kontraªleße.

La nov-venintoj neniam zorgislerni la lingvon, ¤ar ßi estisnenecesa por ili. Multaj estis e¤dankaj al la faÙisma reßimo, kiufaciligis ilian migradon kaj kiudisvendis malmultekostajn dom-ojn – ne grave, ke ßi samtempesubevoluigis kaj mizerigis iliajndevenlandojn, pro kio ili deviselmigri.

Kompreneble, la lernado tiamestis en la kastilia, kaj tiu ¤i farißisla nura lingvo por kulturo, sciencoktp.; do, paroli en la valencia far-ißis kamparana afero. Multaj el lajam menciitaj “kolerißintaj patrin-oj” estis la valenci-parolantojmem, kies cerboj dum jaroj estis

Nur sur papero: la oficialecode la valencia lingvo

Valencia flago

Valencia blazono

numero 213 (2006:3) 5lingvoj

lavataj pri la bonoj scipovi lakastilian, kaj la supozataj limigojde la valencia por atingi kiun ajnbone pagatan laboron.

Kiam, post la morto de la dikta-toro, oni reoficialigis la valencian,nek la nov-venintoj nek multajvalenci-lingvaj gepatroj taksis larevalenciigon de urboj, stratoj kajlernejoj kiel ion pla¤an. Nov-ven-

intoj ekprotestis kontraª la devigalernado de la valencia por laborien publikaj laborpostenoj (lernej-oj, san-institucioj ktp.), kaj lavalenci-lingvaj gepatroj pensis, kevalencia edukado limigos por iliajgefiloj la eblon trovi laboronekstere: ili ne komprenis, ke valen-cia lernado helpus la infanojn lernipli rapide kaj pli efike, kaj ke

ankaª la kastilian ili lernus.Nun, dudek kvin jarojn post la

leßigo de la valencia kaj dudektri jarojn post la leßo, kiu surpa-pere protektas ßin, ni povas kon-stati, ke tiuj timoj ankoraª ekzis-tas, kvankam la statistikoj klareindikas, ke studentoj el valenci-lingvaj lernejoj kapablas parolila du lingvojn pli bone ol studen-

toj el kastili-lingvaj lernejoj, kiujne sukcesas korekte paroli lavalencian.

* Valencilando, oficiale nomataValencia Komunumo, estas aªtono-ma komunumo de Hispanio, loßatade proksimume kvar milionoj dahomoj sur areo de 23 305 kv. km –E-Vikipedio.** la esprimo “kastilia lingvo” estasalia nomo por la hispana lingvo.

Hektor Alos i Font, Katalunio

Leginte aserton de Yamasaki Seikô*, laredaktoro de la lingva rubriko de Monato, kesocilingvistoj kulpigas la homojn pri tio, ke tiujforlasas sian lingvon, kaj malfeli¤igas ilinkaªzante kulposenton, mi konsternißis. Mifakte ne nur konsternißis: mi ekkoleris. JesúsTuson en sia libro Mal de llengües(“Lingvomalsano”), tre Ùatata inter la katalunajlingvoegaligistoj, pravege lokas lingvistojn,kiajn Yamasaki, kiel la plej ripro¤indajn ele-mentojn en la lingvo-anstataªaj procezoj, ¤arßuste ili plej bone konscias pri la konsekvencojde siaj asertoj kaj proponoj.

Estas klare, ke en procezo de lingvo-ansta-taªado malofte kaj malmulte kulpas individuajparolantoj, des malpli tiuj de la minoritato. Sehomo hontas pri sia denaska lingvo, kajpreferas transdoni la lingvon de la regantoj alsiaj gefiloj, estu certaj, ke tiu homo ne estasfeli¤a. Kaj ke ne socilingvisto malfeli¤igis lin.Tiu homo en si mem ankaª ne kulpas pri sialingva malfideleco. Kulpas la socia etoso kaj laekonomiaj kondi¤oj, kiuj igas lin tiel konduti,kaj kulpas ¤efe tiuj regantoj, kiuj faras nenionpor kontraªstari tiujn procezojn, sed, male,ofte aktive antaªenpuÙas ilin.

Ni analizu, do, kion celas kaj devas celisocilingvistiko.

Konstatado ne sufi¤asPrincipe socilingvistiko, kiel socia scien-

co, simple konstatas la staton de aferoj: kiuuzas kiun lingvon, por kio, kiagrade kaj kia-kvalite. Sed kolektado de informoj kaj iliapublikigo estas ege modesta kontribuo poreviti lingvo-anstataªadon. Socilingvistikodevas ne nur kvazaª notarie registri, kiookazas, sed ßi devus senhezite alporti siankontribuon al la lingvopolitikaj decidoj, engaßisin en politikajn programojn por solvi lingvajnproblemojn. Same okazas ¤e aliaj bran¤oj delingvistiko, kiel aplikado de fonetiko kon-tribuas, ekzemple, al ortofona* kuracado.

Pri kiuj konkretaj problemoj okupißu soci-lingvistiko? Mi prezentu tute senkaÙe mian per-sonan problemon: mi loßas en la KatalunaLandaro, la sola loko en la mondo, kiekomunumo parolas mian denaskan lingvon. Mideziras uzi ßin kiel eble plej libere, sen ¤iutaga,rea, konstanta ¤ikanado, por ke mi uzu hege-monian lingvon. Mi tute ne deziras malhelpi lauzantojn de la ¤. 300 aliaj lingvoj tie parolataj,sed mi deziras butikumi en mia lingvo, spektitelevidon en mia lingvo, havi elekton en kinejoj

pri famaj filmoj en mia lingvo, ankaª pri libroj,ankaª pri tradukoj de aktualaj furora¢oj... Mideziras rilati al ¤iuj miaj regantoj, kiujn mipagas el mia poÙo, en mia lingvo; kaj ankaª alla kuracistoj en la sanservo; kaj al jußistoj. Kajke miaj gefiloj lernu en la kataluna de infan-vartejo ßis universitato. Mi pagas por tio permiaj impostoj, kaj la Kataluna Landaro estas lasola mondoparto, kie tio povas nature efektivißi.

Heredajn rajtojn mi konsideras ne havi, kajterpeco apartenas al neniu etno, sed al ¤iujhomoj tie loßantaj. Tial, kompreneble aliajlingvaj grupoj havu kiel eble plej multajn ling-vajn rajtojn, ¤efe la parolantoj de endanßerig-itaj lingvoj. Ekzemple, en la okcitanlingvaregiono de nia lando (kun 7000 loßantoj), laokcitana estas la ¤efa lingvo de instruado kajadministrado. Ãiuj voj-indikiloj estas en laokcitana, kaj la stratplanoj nur en ßi.

Fakte, tiajn rajtojn (aª pozitivan diskrimi-nacion) ne nepre devas ßui nur komunumojdelonge establitaj sur teritorio. Se, ekzemple,malkovrißas, ke endanßerigitan lingvon uzasenmigrinta grupo, kiu konsistigas konsiderind-an parton de ßia parolantaro, tiu grupo devushavi apartan subtenon por sia lingvo.

Kiel agi?Do, kia lingvopolitiko povas atingi tiujn

celojn? (Kaj antaªe mi klarigu, ke mi okupißas¤i tie pri “simpla” modelo kun unu regantalingvo kaj unu malpli uzata lingvo, kiu sufi¤ekongruas kun la situacio en la KatalunaLandaro. Pli kompleksaj situacioj postulas plida nuancoj ne kovreblaj ¤i tie.)

Do, la lingvopolitiko sekvu la jenajn regu-lojn:

Unue, ßi estu pragmata, laªÙtupa kaj plan-ita kun longa perspektivo.

Due, ßi estu akceptata de granda plimultode la loßantaro. Ni tuÙas esencajn aspektojn dela ¤iutaga vivo, kiuj forte rolas simbole: do nidevas esti ekstreme singardaj.

Kaj trie, ßi okupißu pri tri esencaj aspektoj:— La altigo de la taksado de la malpli

uzata lingvo (kaj ¤e la parolantoj kaj ¤e laneparolantoj)

— La altigo de la lingvokapabloj de lahomoj: same la aktivaj (¤efe ¤e la jamaj parolant-oj) kiel la pasivaj (¤e la alilingvanoj). Tio estas: ladenaskaj parolantoj de la reganta lingvo nepredevas lerni en la lernejo la malpli uzatan lingvonkaj farißi lingve kapablaj en ßi. Kaj por tio nesufi¤as lerni ßin, sed necesas lerni ekde fruainfaneco tutajn fakojn en ßi, kiel pruvas ekz. lasperto de dulingva edukado en Eªskio.

— La altigo de la efektiva uzado de la ling-vo. Kaj tiu aspekto estas baza, ¤ar, simile al lairlanda kazo, foje ¤e ni oni parolas pri danßerode “latinißo” de la kataluna, t.e. homoj tre alteßin taksas, kapablas sufi¤e flue esprimi sin enßi kaj legi e¤ mezepokajn tekstojn... sedkatalunlingvanoj plu facilege ekparolas en lahispana aª la franca pro enradikißinta sociapostulo, laª kiu etlingvanoj ßentile uzu lalingvon de la eglingvanoj.

Por tiu tre skize prezentita lingvopolitikoekstreme gravas la harmonio kaj la akceptemode la granda plimulto de la loßantaro. Ãio ¤iestas tre bela kaj akceptinda en la teorio, sedkiam oni devige enkondukas po tri-kvar ler-nohorojn semajne de la okcitana, gepatroj(ankaª okcitanlingvaj) plendas, ke la infanojprefere lernu matematikon. Kaj kiam oniinstruas matematikon en la okcitana, tiamplendoj levißas flanke de la alilingvanoj, ¤arestas psikologie malkonvene por la infanojlerni en fremda lingvo. (Kompreneble, ¤iammontrißas psikologiaj malkonvena¢oj nur porla infanoj de la grand-lingvanoj.)

Kiam okazas Ùanßoj, ¤iam iu grupo sentas,ke ßi perdas. Kaj tre eble ¤i tie la plendoj estasne senpravaj, ¤ar la unulingvaj membroj de lahegemonia lingvo (ne ¤iam majoritata) senißosje sia privilegio kompreni kaj komunikißi nuren sia lingvo – privilegio, kiun mi kiel katalunokaj esperantisto duoble malestimas. Sed nece-sas komprenigi al la perdantoj, ke la Ùanßojestos sufi¤e laªÙtupaj (ni parolas pri 1-2-3 gen-eracioj), por ke ¤iu kontentige adaptißu. Kaj kediverseco, per la refortigo de malpli uzatajlingvoj, kunportos kulturan ri¤econ al homojkaj regionoj... ankaª ekonomian, ekz. pro turis-mo: ¤ar diverseco vekas intereson. Kaj ßi estasla fundamento de nia homeco. Unulingveconkaj malegalecon ni elsarku, ¤ar ili estas du viza-ßoj de la sama monero.

Rimarku, do, la mistifikon de la redaktoro,kiu estis menciita komence de mia artikolo(cetere, li estas denaska parolanto de lingvo kunpli ol cent milionoj da parolantoj). Engaßitasocilingvistiko neniel kulpigas individuajnparolantojn pri konkretaj agadoj – kaj certe netiujn de la malpli uzataj lingvoj. Ïi, male, celasmalrapide, sed firmapaÙe, Ùanßi la socian etosonkaj sociajn interrilatojn, pro kiuj minoritatanojestas puÙataj forlasi sian lingvon, kaj transprenila pli prestißan kaj ßenerale uzatan. Kaj por tionatingi necesas fortega engaßißo – ankaª tiu desocilingvistoj.

* Artikolo de s-ro Yamasaki Seikô legeblas ¤e

** ortofona – rilata al normala prononcado, kon-traste al balbutado kaj aliaj vo¤aj perturboj

Por engaßita socilingvistiko

lingvoj6 numero 213 (2006:3)

La gasto de KONTAKTO estasTomaso Alexander, la estro de ladissendolisto “Bablo” – ßeneralababilejo pri diversaj helplingvoj,inkluzive Esperanton. Tomasoankaª respondecas pri “Sosoe¤jokaj Helmut” – humura¢oj prikantanta sciuro kaj kolera idistoen www.RadioVerda.com. Li treinteresißas pri lingvoj kaj parolasmultajn, inkluzive kelkajn plan-lingvojn. Krome, Tomaso estasestrarano de Esperanto-Ligo porNorda Ameriko kaj patro de tridenaskaj esperantistoj.

– Saluton, kaj dankon pro viakonsento doni intervjuon! Diru,¤u via okupißo pri Esperantonaskißis el via ßenerala scivole-mo pri planlingvoj, aª male – viunue farißis esperantisto, kajposte ekinteresißis pri aliaj plan-lingvoj?

– Mi lernis Esperanton unue,parte pro scivolemo pri artefaritalingvo ßenerale, sed ankaª ¤ar mivolis vojaßi pere de la PasportaServo. Poste mi farißis kvazaªmaniulo pri lingvoj (lernante aªlernetante ßis 18 diversajn), seddum longa tempo mi aktive evitisla aliajn planlingvojn, ¤efe ¤ar mine volis doni la impreson alneesperantistoj, ke mi estas simplediletanto pri planlingvoj. Mi volas,ke la homoj ¤irkaª mi en mia¤iutaga vivo sciu, ke mi okupißaspri Esperanto, ¤ar ßi havas prak-

tikajn avantaßojn jam nun.Mia unua paÙo al la aliaj

helplingvaj projektoj estis iomkontraªvola. Dum mi klopodisellerni Esperanton, mi vidadismesaßojn en Interlinguo(“Interlingua de IALA/Gode” –foje ankaª nomata“Interlingvao”), kiujn mi penislegi, sed ne bone komprenis mal-graª la pretendo, ke klera personopovas legi ßin sen antaªa studo.Poste mi lernetis la francan, italankaj latinan, kaj post kelka tempomi revenis al Interlinguo, kiun mi¤i-foje kapablis legi helpe de miajscioj de Esperanto kaj la diversajlatinidaj lingvoj. Tiam mi decidis,ke ja indus malgranda peno porlerni la lingvon. Mi faris liston decent oftaj vortoj, kiujn mi ne jamkonis pro Esperanto aª aliaj

lingvoj. Mi celis nur lerni por plibone kompreni la mesaßojn, kiujnmi ricevis, sed subite mi konstat-is, ke mi kapablas ankaª skribi lalingvon.

Dum certa tempo mi hontis primia kapablo en Interlinguo kajkaÙis ßin, ¤ar mi frontas de tempoal tempo antaªjußon fare deesperantistoj, kiuj supozas ke neeblas regi Esperanton kajInterlinguon samtempe. Krome,tre ofte kuspas min la kontraª-esperantista antaªjußo de la inter-linguanoj. Finfine, tamen, midecidis, ke lingvo estas lingvo kajmi estas mi. Mia ¤efa dua lingvorestas Esperanto, sed mi lernasankaª aliajn lingvojn – kelkajnnaciajn, kaj de antaª kelkaj

monatoj ankaªVolapukon.

– Antaªne-longe mi legisartikolon kun lanomo “Kial mi ler-nis la universalanlingvon, kiun neniuparolas” – temis priVolapuko. Kvankamankaª ni esperan-tistoj devas ofterespondi similajndemandojn, ni jahavas grandajntutmondajn asocio-jn, centojn daeldona¢oj kaj deko-jn da miloj da libroj,¤iujarajn kongreso-jn kun miloj da par-

toprenantoj kaj kelkdek miloj daartikoloj en Esperanta vikipedio(kompare al ¤. 50 en Volapuko).Sed Volapuko ja ne havas ion eltiuj – kial do vi lernis la lingvonkun sufi¤e malfacila gramatikokaj nerekoneblaj vortoj, kiun paro-las laªlitere manpleneto da homoj– ¤u el la lingvistika kaj/aª histo-ria scivolemo, aª?..

– Jes, mi konas tiun ¤i

artikolon. Grandparte pro ßi mikomencis lerni Volapukon. Mi treserioze lernis, sed en la lastajsemajnoj mi okupißas pri aliajaferoj. Por mi la plej bela aferopri Volapuko estas ke ßi vere estasparto de nia Esperanta historio.Zamenhof nomis PastronSchleyer la “vera patro de la tutainternacilingva movado”.Lernante Volapukon mi povasimagi, ke mi vivas en 1888 kajpretißas por la fama tria volapukakongreso de 1889, kiam la unuanfojon en la historio internaciakongreso parolis internacianlingvon.

Volapuko fakte ne estas tielmalfacila, kiel oni kutime kredas.Multaj esperantistoj scias, ke lanomo de la lingvo venas de “vol”(world/mondo) kaj “pük”(speak/lingvo), kaj de tio onisupozas, ke la vortoj ne estasrekoneblaj. Fakte multegaj vortojestas samaj kiel en Esperanto.Aliaj estus konataj se vi parolasaliajn eªropajn lingvojn, e¤ senprofunda studo pri la lingvo.

Por mi la plej interesa afero privolapuko, tamen, estas ke ßi neni-am vere malaperis. Ãiam estasvolapukistoj, volapuka movadokaj nerompita vico de movadestrojde Schleyer ßis la nuna “cifal”(movadestro) kaj lia posteulo. Mividis Volapukon kiel eblon porvere tuÙi tiun historion.

– Kiom da homoj entute paro-las Volapukon? Ãu ekzistas vort-aroj, lernolibroj, asocioj, kongre-soj?.. Ãu vi iam parolis enVolapuko kun alia persono“vive”?

– Pri la nombro de parolanto,kompreneble, tio dependas de niadifino de “parolanto”, same kielpor Esperanto. Oni diras, ke ebleestas dudek parolantoj. Certe estaspli ol tio se enkalkuli tiujn, kiujkapablas kunmeti kelkajn vortojnen la lingvo (kiel mi), sed verdire,mi iom dubas, ¤u estas e¤ 20 verefluaj parolantoj de la lingvo.

Ja haveblas vortaroj kaj gra-matikoj – tiuj de Cherpillod estusaparte utilaj por esperantistoj.Atentu, tamen, la diferencon internova kaj malnova Volapuko.Hodiaª oni kutime lernas lanovan, sed kelkaj lernolibroj prila malnova haveblas en la reto.Nur Esperanton (kaj kelkajn naci-

“Por mi la plej bela afero pri Volapuko estas keßi vere estas parto de nia Esperanta historio”

Lernante Volapukon mipovas imagi, ke mivivas en 1888 kajpretißas por la fama triavolapuka kongreso de1889, kiam la unuanfojon en la historio inter-nacia kongreso parolisinternacian lingvon.

Tomaso kun la familio

Tomaso dum la estrarkunsido de ELNA

KOMPLEZE DE T. ALEXANDER

¥ENJA AMIS

numero 213 (2006:3) 7lingvoj

ajn lingvojn) mi uzas vive. Mi neniam aªdispri volapuka renkontißo kun pli ol tri person-oj. Mi iam renkontis interlinguanon, sed en tiutempo mi hontis diri pli ol kelkajn vortojn enInterlinguo.

– Rakontu pri viaj aliaj planlingvaj intere-soj! Mi scias, ke vi okupißas pri Intal – kiofakte ßi estas, ¤u vi povus rakonti pli?

– Krom Interlinguo, mi posedas kelkajnlibrojn ankaª en Ido, kvankam mi neniam verelernis ßin. La “internaciaj lingvoj” fakte tresimilas unu la alian, kaj kiam oni povas legi duel ili, oni povas legi ¤iujn. La problemo pri tiujaliaj lingvoj estas ke la diverseco de proponojkreas novan Babel-turon, dum la unuopajmovadoj ßenerale volas forigi Babelon.

Mi ne konas la tutan historion, sed en lasepdekaj jaroj, planlingvemulo eldonis gra-matikon de nova helplingvo kun la celo unuigila diversajn projektojn. La aªtoro nomißisErich Weferling, kaj li nomis sian projektonIntal (mallongigo de INTernational AuksiliariLingue). Ïenerale tiaj projektoj ne tiel intere-sus min, sed kiam mi legis, ke la lingvo nehavas propran vortaron, mi volis provi ßin.

Weferling fiksis la plej oftajn vortojn de lalingvo, sed por la aliaj vortoj li donis nur kelka-jn regulojn por prunti vortojn el la vortaroj de ladiversaj projektoj. Tre ofte la vorto havas lasaman formon en Intal, sendepende de la formode la vorto en la fonta lingvo. Ne ¤iam, tamen.Ekzemple, por diri “mi volas trinki akvon”, onipovas diri “me vol trinka akve” se oni uzas vor-taron de Esperanto. Se oni havas alian vortaron,la vortoj “me”, “vol”, kaj “akve” restus samaj,sed eble la vorto por “trinki” estus “drinka” aª“biba”, sed tiaj diferencoj estas maloftaj, kaj netiel malhelpas komprenon.

Kiam mi skribas en Intal (mi ja neniamparolis ßin) mi ßenerale verkas mian tekstonunue en Esperanto kaj poste mi “tradukas” ßinen Intal-on. Weferling, laª mia scio, revenis alEsperanto antaª sia morto, sed de tempo altempo oni vidas adeptojn de liaj ideoj. Estasstrange, tamen, ke tiuj adeptoj apenaª verkasen la lingvo. Mi, esperantisto, verkas pli.

– Ãu la interesißo pri aliaj planlingvoj ne“forlogas” vin de Esperanto? En kiu lingvovi parolas kun viaj infanoj?

– Nu, mia trijaraßa filino foje Ùatas imitimiajn prononc-ekzercojn pri Volapuko aª e¤saluti en Volapuko – eblas aªdi tion en RadioVerda en la 54-a kaj64-a epizodoj – sed verÙajne vi scias, ke niparolas Esperanton hejme. Tion ni faras de

antaª la naskißo de nia unua infano, kiu nunhavas ses jarojn. Do Esperanto havas fortajnradikojn ¤e ni. Vere, mi pensas ke estas promia ¤iutaga entrempißo en Esperanton ke misukcesis ellerni Interlinguon (kvazaª kon-traªvole). Oni diras, ke Esperanto malfermaspordojn al aliaj lingvoj. Iom ironie, ßi malfer-mis la pordon por mi al Interlinguo.

Aliflanke, de tempo al tempo mi ekkonasesperantistojn, kiuj scivolas, ekzemple, priInterlinguo. Post kelkaj monatoj mi aªdas, ke la

koncerna persono jam ne nomas sin esperantis-to. Tio vere malgajigas min, pro diversaj kaªzoj.Unue, oni verÙajne forgesas, ke eblas lerni kajuzi pli ol unu lingvon. Lernante la germanan enuniversitato, mi ne ¤esis esti anglaparolanto, kajlernante Esperanton mi ne ¤esas uzi la ger-manan. Kial oni devus ¤esi okupißi priEsperanto por lerniInterlinguon?

Pli malgajige estas,ke Ùajne tiuj eks-esperantistoj forges-as, ke tre grava aferopri lingvo estas lakomunumo, kiu parolas ßin. De mia sperto mikonkludas, ke la aliaj planlingvoj havas lasamajn malavantaßojn kiel Esperanto pro mal-grandeco, sed neniujn el ßiaj advantaßojn prograndeco.

– Vi scias multon ankaª pri la malakcepti-ta Esperanto-reformprojekto de 1894.Rakontu pli pri tio!

– Tre malmultaj esperantistoj scias, keZamenhof eldonis tute novan version deEsperanto. “Malakceptita” ne estas la ßustavorto – eble ni diru “mortnaskita”. Zamenhofne volis proponi ßin kaj neniam esperis ßiansukceson. Se oni ser¤as informojn pri ßi en lareto, la trovitaj informoj venas plejparte deidistoj, aª de cita¢oj laª idistaj fontoj. Laesperantistaj respondoj pri la aferoj (plejpartecita¢oj el privataj leteroj de Zamenhof) unua-vide Ùajnis iom, ni diru, memtrompaj, kaj protio mi volis pli profunde esplori la aferon.

Se oni kredas la plej oftajn pretendojn pri lareformprojeko, Zamenhof “volis” forigi laakuzativon, la ¤apelitajn literojn, la pluralanadjektivon kaj la korelativojn, kaj krome, signipluralan nomon per -i, jam ne per -oj.

Mallonge, oni povus kredi, ke jam en 1894Zamenhof volis krei Idon, sed la kompatindamajstro “cedis” al la volo de la tiamaj esper-antistoj. Kiam oni legas la originalajn tekstojnen kunteksto, oni vidas, ke estis male.

En la unuaj jaroj de Esperanto, nia Movadodependis de la financa helpo de nur kelkajri¤uloj. Unu el ili, W. H. Trompeter, uzis sianinfluon por devigi al Zamenhof verki la refor-mon. Jam en 1892 Zamenhof klarigis en “LaEsperantisto”, ke Trompeter volis kelkajnÙanßojn, kiujn Zamenhof mem ne aprobas. TiujÙanßoj estas la koro de la reformo de 1894.

Preparante prelegon pri la reformo, miverkis mallongajn tekstojn en ßi. Tio estislerniga. Ekzistas neniuj aliaj tekstoj en lareformprojekto, krom nova versio de la “patro

nia”, kiun mi trovislastatempe enVikipedio, sed ankaªßi enhavas erarojn.Se la reformo estastiel bona, kial neniu

almenaª verketas en ßi? La aªtoro mem neverkis tekstojn. Se idisto kontrolus la refor-mon, li scius, ke Ido pli similas nereformitanEsperanton ol la reformon de 1894. En kelkajlokoj estis malfacile verki nedubosencan tek-ston. En la formo mem de la reformo eblasvidi, ke ßi ne venis de la sama menso, kiukreis Esperanton de 1887. Vidinte la tutankuntekston, mi nun kredas tion, kionZamenhof skribis en siaj privataj leteroj – ke line volis verki reformon, sed tion li faris porkontentigi la reformemulojn, kaj por sciigi alili, ke la plimulto de la esperantistoj ne volasreformi la lingvon.

Foje mi pensas, ke estus bone verki lernoli-bron pri la reformo. Ïi ja estas parto de niahistorio, kaj se pli da esperantistoj scius pri ßi,ni estus malpli kredemaj pri la idista versio dela afero. Aliflanke, mi hezitas, ¤ar en la postajjaroj Zamenhof neniam libervole parolis pri laprojekto. Li vidis la tutan jaron 1894 kielgrandan tempo-malÙparon por la Movado. Misame vidas la aliajn movadojn – sed samtempemi agnoskas, ke ni ja bezonas distra¢ojn kajamuzajn manierojn por malÙpari la tempon.

Intervjuis ¥enja Amis

Vizitu la retliston, kiun estras Tomaso Alexander:; poraboni, sendu malplenan mesaßon al

De tempo al tempo mi ekkonasesperantistojn, kiuj scivolas,ekzemple, pri Interlinguo. Postkelkaj monatoj mi aªdas, ke lakoncerna persono jam ne nomassin esperantisto. Tio vere malga-jigas min, pro diversaj kaªzoj.Unue, oni verÙajne forgesas, keeblas lerni kaj uzi pli ol unulingvon.

Aliaj planlingvoj havas la samajnmalavantaßojn kiel Esperantopro malgrandeco, sed neniujn el ßiajadvantaßojn pro grandeco.

La ¤ef-paßo de ‘Vükiped’

Artikolo en “The Times Richmond”(Virginio, Usono, 1898): “La monda lingvo.Grandaj avantaßoj ricevendaj de Volapuko”

INTE

RR

ETO

lingvoj8 numero 213 (2006:3)

Ferriol Macip i Bonet, Katalunio

De antaª pluraj jarcentoj ladiversaj francaj registarojceladas malaperigi ¤iun lingvonde la Ùtato krom la franca.Diversaj metodoj estis uzatajpor malaperigi tiujn lingvojn.En la 20-a jarcento la lingvaanstataªo okazis subite, oftefamilioj pasis de nur okcitan-lingva generacio al nur franc-lingva generacio tra nur unudulingva meza generacio.

De 1992 ßis 1996 mi laboris enOkcitanio kiel grupestro ensomeraj tendaroj, kies celo estiske la partoprenantaj adoleskantojkaj infanoj alkutimißu al la okci-tana. Kelkaj gepatroj konsiderisoportune ke la gefiloj ekkonu kajkomprenu la lingvon de la geavoj– tiel ili povus pli bone interkom-prenißi. Oni ser¤is sudkatalunajngrupestrojn pro tre klara kialo: ¤arili ne estas francianoj, ili ne estasdevigitaj scipovi la francan;krome kataluno kapablas paroli laokcitanan post malmulta lernado,¤ar sufi¤as alkutimißi al aliaak¤ento kaj uzi pli da arkaismoj.La du lingvoj estas ege similaj, e¤laª kelkaj fakuloj la kataluna estasla okcitana.

En tiu ¤i artikolo mi prezentaskelkajn anekdotojn, kiuj bildigasla socian situacion de la okcitanalingvo.

“Désolé monsieur, maisj’y peux rien faire”

Post iom da tempo en Okcitaniomi rimarkis, ke okcitanlingvanojÙajne kondutas pli malßentile, olfranclingvanoj. Ili multe uzasfivortojn kaj sakra¢ojn kaj parolaslaªtvo¤e. Male, kiam oni uzas lafrancan, oni estas ekstreme ßenti-la. Viro salutinta per ßentila“bonan tagon sinjoro”, samesalutis okcitane per esprimo kiel:“Mil dioj! He! Vi! Ãu ¤io bone?Fek’ al Di’! Putinista putinido!”Ãio dependas de la uzata lingvo.

Ãiukaze, dum mi bonvolepetadis interkomprenißon en laokcitana pro mia nescio de lafranca, kutime oni respondis al miper la sama esprimo: “Désolémonsieur, mais j’y peux rienfaire”*. En la okcitana tio sonuspli rekte kaj trafe: “Forfikißu”!Tiun esprimon mi ofte aªdis.

“Est-ce-que vous toujoursparlez comme ça?”, aªrepertuaro de kolerißoj

Tre Ùokis min, ke la okcitan-lingvanoj tute ne konscias, ke laokcitana estas lingvo. Ili kredas,ke ili parolas nur unu lingvon: lafrancan. Oni konsideras la okci-tanan nur lingva tavolo. Kaj oni nekonas la nomon de la lingvo, oninomas ßin “patois” [patªa] franceaª “patoés” [patues] okcitane. Tiuvorto signifas dialekteron, lingv-a¤on, fi¢argonon aª a¤an parol-manieron.

Tia socia situacio igas la hom-ojn kolerißi, se oni alparolas iunokcitane, ¤ar oni taksas la agonmalßentila. Homoj Ùajnigas nekompreni, kelkaj kritikas aªinsultas, aliaj krias kolere kaj laplej kleraj homoj pedagogieinstruis al mi, ke mia agado estastute maldemokratia.

Unu el la plej kortuÙaj anekdot-oj mi spertis en langvedoka**urbeto. Mi eniris malnovan pan-vendejon, kies aspekto montris, keßia pano estas tradicie farita kajbongusta. En la vendejo trovißisnur nigre vestita maljunulino. Mimendis de Ùi grandan panon kaj,¤ar mi ne kunportis sakon, bon-vole petis paperpecon por porti lapanon volvita. £i donis ¤ion al midum Ùi emocie ripetadis miajnokcitanajn frazojn kaj klopodiskonversacii pri kio ajn; Ùiaj okulojmalsekißis kaj tre simpatie adiaªismin per ßentila okcitana esprimo“adissiatz” (ßis revido). Mi nehavis tempon eliri el la vendejo,kiam mi ekaªdis virinon, kiu kuriskapti min kaj diris laªtvo¤e kajkolere: “Est-ce-que vous toujoursparlez comme ça?” (¤u vi ¤iamparolas tiel?) kaj subite aperis Ùi,kvardekkelk-jarulino, kiu Ùajneestis la filino. Franclingve kaj kol-ere Ùi ripro¤-admonis min.£iadire, multajn jarojn ili bezonis

por franclingvigi la avinon, ilipenadis ke Ùi ne plu parolu okci-tane. Kaj nun mia fia ago fuÙis lacerbolavadon de la maljunulino.

Honto kaj mokoTamen, la plej ofta reago, kiam

mi eniris kiun ajn publikan ejonkaj ekparolis la okcitanan, estisridetoj, oni ripetis miajn vortojnridante, kvazaª mi iun mokus.

Iun tagon mi vidis maljunanparon transportantan pezan sakonkun siaj a¤eta¢oj. Mi proponismian helpon, sed ili reagis forku-rante, dum la viro diris al la virino,ke mi mokas ilin. Mi ne mokis, minur parolis en la okcitana.

Alian tagon amiko kaj miperdißis en vojkrucißo kaj ni tutene sciis, kiudirekten iri. Antaªdomo staris viro, al kiu mi tre ßen-tile, sed okcitane, klarigis niansituacion, nian nekonon de lafranca kaj nian help-bezonon. Likonsentis klarigi la vojon, sed livokis la edzinon por ke Ùi parolu.Li ne povus elteni la honton paroliokcitane kun nekonatoj.

Tiu honto estas mirinde dis-vastißinta, kaj ßi ofte ligißas alforta malestimo por la lingvo,kiun ensorbadas e¤ ßiaj parolan-toj. Viro, kiun mi jam antaªekonis kaj kiu ¤iam asertadis tutene paroli la okcitanan, flue regis lalingvon de la trobadoroj, kiam mirenkontis lin en bovin-foiro.Denove li asertis, ke li tute neparolas la lingvon, krom en tiu ¤imomento, ¤ar bovino ne a¤eteblasper la franca. Stranga lingvo estastiu, kiun oni laªdire lernas kaj per-fekte regas nur en bestofoiroj.

“In vino veritas” aª laaferoj Ùanßißas postkelkaj glasoj da vino

Kial la okcitanoj “ne komprenas”la lingvon de trobadoroj

Sentagabela : La malmultaj dulingvaj urbaj afiÙoj montraske la francigo de la lando implicas ßian senkulturigon

KO

MPLE

ZE D

E F

. M

AC

IP I B

ON

ET

numero 213 (2006:3) 9lingvoj

Bordelha estas urbeto en laregiono Perigòrd, proksime alLimoßo, kien ni iris por ßui ßiajnfestojn kaj aªdi la lokan dialektonde la okcitana lingvo. De lamateno ßis la vespero ni trairis latutan urbon, vizitis ßiajn mirind-a¢ojn, parolis kun la homoj,manßis en restoracioj, kafumis enkafejoj, trinkis en trinkejoj kaj e¤a¤etis en vendejoj. Nenie ni aªdisla okcitanan.

Nokte, post la unua koncerto,aperis la unuaj ebriuloj parolantaj,kantantaj kaj festantaj en perfektaokcitana. Ju pli oni ebriißis, despli la okcitana estis aªdebla. Estisplezurego paroli kun ¤iuj, kunkan-ti kaj kunfesti. La limoßa dialektotre pla¤is al mi. Kelkaj vokis lajunulojn por montri, kiel malkler-aj ebriaj plenkreskuloj kapablisinterkomprenißi kun eksterlan-danoj kaj ili ne. Maljunuloj fieris.

La morgaªan tagon ni denovetrairis la urbeton. Neniu parolis laokcitanan. La homoj hieraªparolintaj la okcitanan absoluteneis la fakton. “Hieraª ni parolisfrance samkiel ¤iam, eble vi trodrinkis”, – ili asertis.

Tiu starpunkto ne estas stranga.La sekreton de la vino mi jamsciis de antaªe kaj e¤ foje uzis ßin,t.e. paroligi la homojn okcitanedum ebrio. En la plimulto de laokazoj, kiam iu konstatas, ke liparolis la okcitanan, kutime tiuasertas, ke neniam antaªe parolistiun lingva¤on. Tamen, la perfektarego de la lingvo, ties ak¤ento kajneniom da franceco klarigas, ketiu homo sufi¤e ofte uzas lalingvon familie.

La bedaªra senespero desinjorino Margarida

Amiko mia kaj mi trovißissurstrate en tre malgranda urbetoen la pirenea valo Aspa. Ni inter-parolis, kaj unu el ni diris prover-bon, dum hazarde preterpasisurbano. La viro ne povis kaÙi sianmiron kaj ni ekbabilis pri okci-tanaj proverboj. La konversacioestis tre interesa, kaj ni fine kom-paradis la gaskonan kaj la katalun-an proverbaron. Post tio nitranslokißis en la trinkejon de laurbo, kaj tie estis sinjorinoMargarida, kies lingva penado trekortuÙis min.

S-ino Margarida estas maljunavirino estranta la solan trinkejonde la urbeto. £i manßigis kajtrinkigis la lokanojn dum multajjaroj kaj Ùi konis ¤iujn homojn dela regiono. Kiam Ùi vidis ke ni,

dudekkelk-jaraßaj junuloj elBarcelono, parolis la okcitanantute nature, Ùiaj okuloj plenißis jelarmoj.

Post la emocioj, s-inoMargarida dekro¤is la telefononkaj tuj venigis sian filon. £i mon-tris al ni la filon: “Jen li”, – Ùidiris. Poste Ùi malfermis fenestronkaj montris al ni urbeton starantansur la antaªa monto. “Ãu vi vidastiun ¤i vilaßon?” – Ùi demandis.“Do li, mia filo, kaj knabino de tiegeedzißis. Ãu vi povas kredi, kemia filo kaj mia bofilino inter-parolas france? Ãu vi povas kredi,ke miaj nepoj alparolas minfrance?”

£i ripro¤is la filon.Eksterlandanaj junuloj estas al Ùimalpli fremdaj ol Ùia filo.

Neniel telefone!Eble la plej Ùoka anekdoto

okazis al mi tre proksime alTuluzo. Mi akompanis s-rinonLeà viziti Ùian fratinon. Revene, s-rino Leà konstatis, ke Ùi forgesissian mansakon ¤e la fratino kajdecidis telefoni al Ùi. Post la tele-fonvoko mi demandis Ùin, kial iliparolis france telefone, kvankamantaª kelkaj minutoj ¤e la fratinoili komunikißis en la okcitana. £iklarigis, ke ili ja interparolas okc-itane, sed telefone preferindas nefari, ¤ar la telefono povus panei.

Lingvo de malklerulojBonÙance, niaj tendaroj estis

sukcesaj, kaj ¤iun jaron al ili alißispli kaj pli da homoj. Ni bezonisplian grupestron kaj ni publikigisanoncon en gazeto. La reklamoinvitis junan grupestron regantanla okcitanan. Pluraj homojrespondis la anoncon kaj ni inter-vjuis ¤iujn. Multaj el ili lernis laokcitanan en mezlernejo; ßi estasfakte nedeviga elektebla lernero enmanpleno da lernejoj. La inter-vjuitoj ne scipovis la lingvon, sedsciis nur kelkajn vortojn. Tamenaperis knabo, kiu honte diris al ni,ke li ne scipovas la okcitanan, sedhejme li parolas “fi¢argone”. Latutan intervjuon ni faris okcitane,kaj li parolis perfekte.

Kaj la fakto estas ke la okcitanaestas la lingvo de la malkleruloj,la lingvo uzata de la lernejaj mal-sukcesintoj (kaj eble la fakto, keili estas nefranclingvaj ne fremdas

al tiu malsukceso). Ïi ankaª estasla lingvo de la ebriuloj kaj de lamalkleraj krudaj kamparanoj.

En la regionoj, kie la lingvoankoraª estas sufi¤e viva, la pas-troj en kate§izado instruadas, keparoli “fi¢argone” estas peko, kajen la lernejoj oni instruas, keparoli tiun lingva¤on estas aferomalpura, maldeca kajmaldemokratia.

“Soyez propres, parlezfrançais” aª la malbonigainfluo de “l’EducationNationale”

Francio estas la lando de lademokratio kaj la homaj rajtoj. Lalando de la libereco, la egaleco kajla frateco. Francio fakte estas laplej perfekta lando de la mondo;ßi havas harmonian heksagonanformon, ßi havas tiom da montasurfaco kiom da ebena, ßi havastiom da kontinenta landlimo kiomda mara. Krome ßi situas en meza

latitudo inter la norda poluso kajla ekvatoro. Tion oni instruas en lafranciaj lernejoj.

En kelkaj regionoj, kie lingvone franca mirakle ankoraª penetransvivas, lernejoj ankoraª kon-servas la devizon “soyez propres,parlez français” (estu puraj,parolu france). Prezentite pergrandaj literoj ßi legeblas enlernejaj kortoj. Krome, la devizo“liberté, egalité, fraternité”(libereco, egaleco, frateco) lege-blas kie ajn. Ïi memorigas al la

loßantaro unu el la plej gravajinstruoj de la franca eduksistemo:Francio estas la lando de lademokratio.

Lernejanoj klare lernis, keparoli okcitane estas maldemokra-tia afero, ßi disigas la francojn kajmemorigas la antaªrevoluciajntempojn de la tiranio.

La franca registaro neniammalpermesis la okcitanan. Ne.Tutsimple la nacia eduksistemomarteladas, ke estas nekonvenaafero ßin paroli. La registaro nekontraªas ßian instruadon; sed seoni instruas ßin, oni faru tiondemokratie, t.e. ekster la ler-notempo, partoprenu nur lainteresatoj, kaj se patrokontraªas, oni nuligu la lerneron.Se iam en bazlernejo finfine onisukcesas ßin instrui, la instruistoestos sendita venontkurse en ne-okcitanlingvan regionon deFrancio, pro kiu ajn demokratiakialo.

En mezlernejoj oni rajtasinstrui la okcitanan, se oni elektastion. Pasintjare 20 instruistoj estisbezonataj laª petoj de mezlerne-janoj. Tamen nur kvar postenojestis oficiale malfermitaj.

En Okcitanio ekzistas la t.n.“Calandretas”, t.e. lernejoj kie oniinstruas okcitane. Ili malmultas,unu por ¤. 350 mil okcitanoj***,kaj ricevas neniun monhelpon dela Ùtato. Oni subtenas instruadonen eksterlandaj lingvoj, sed okci-tana ne estas eksterlanda, oni sub-tenas la francan instruadon, sed laokcitana ne estas la franca.“Désolé monsieur, mais j’y peªrien faire”, t.e. forfikißu!

* mi bedaªras, sinjoro, sed mipovas fari nenion ** Langvedoko – regiono deOkcitanio, ¤irkaª Tuluzo kajMontpeliero*** Entute estas 12 milionoj daokcitanparolantoj – E-Vikipedio

Li ne parolas la okci-tanan krom en tiu ¤imomento, ¤ar bovino nea¤eteblas per la franca.

La registaro ne kon-traªas la instruadonde la okcitana; sed se oniinstruas ßin, oni faru tiondemokratie, t.e. ekster lalernotempo, partoprenunur la interesatoj.

Aran: En Valo Aran, okcitanlingva teritorio enHispanio, la okcitana estas oficiala lingvo

KOMPLEZE DE F. MACIP I BONET

lingvoj10 numero 213 (2006:3)

Anatolo Gon¤arov, Rusio

Esperantistoj povas esti diversspecaj,depende de la kvanto de la tempo kaj energiodedi¤itaj al la lingvo. Mi apartenas al tiu egamalmulto, kiu faris Esperanton sia dua, postla gepatra, ¤efa komunikilo kaj arta perilo.Preskaª ¤iuj miaj multegaj geamikoj estas enEsperantio, kaj ni, favore al Esperanto, neni-am uzas inter ni la gepatran lingvon.

De antaª dekoj da jaroj mi legas ruse nurpolitikajn nova¢ojn, kaj ¤io beletra kaj ekster-politika estas legata en Esperanto. Se mi legisruse bonajn librojn, mi ßuis ilin nur en la sencode la enhavo. Per rusaj naciaj dira¢oj kaj prover-boj k.s. ne eblas min mirigi, mi ja de la infaneco¤ion ¤i aªdis/legis plur-plurajn fojojn. Kiam milegas beletra¢on en Esperanto, mi ßuas ßin nenur enhave, sed ankaª lingva¢e. Jen mi legasekzemple libron (rakonton, artikolon k.s.) de iugermana aªtoro aª tradukisto, kaj mi sentas, kela germanoj estas ofte alipensaj homoj ol larusoj. Ekzemple, mian atenton kaptis la espri-mo: “En la urbocentro ekzistis kelkaj malbonajonidiroj pri tiu ¤i sinjoro, kiuj neniam densißisal akuzoj” [1]. La rusoj neniam transdonos lasaman sencon tiel belege, fakte popaÙe: jen plidensa, denove pli densa, sed ankoraª neakuzo... En la rusa lingvo, rusa pensmanieroentute ne ekzistas densißo de onidiroj ßis aperode akuzo. Alia ekzemplo: “... ¤u la sinjorofian¤ißis...? demandis la sinjorino , dum la mirogutis de Ùia vizaßo” [2]. Kiam mi renkontassimilajn malruseskajn esprimojn, mi vere ßuasilin, ja aperas ¤i-kaze en la imago miro-gutoj,kiuj absolute ne ekzistas en mia lando, mia ling-vo! Sed tiel pensas la nederlandanoj.

Italoj kaj hungaroj povas diri: “... sed tiokostas pipre” [3]. La rusoj dirus: “... sed tio

kostas ne laª la poÙo”, kompreneble, ja larusoj ekkonis pipron multe pli malfrue ol la plisudaj popoloj.

En kelkaj eªropaj landoj estas normale diri “...ne mankas personoj por partopreni tiun opin-ion”, sed la rusoj tenas alian opinion, sed parto-prenas nur kunsidojn kaj aliajn ago-aferojn.

Mi legis la elstraran hispanan verkon [4] rusekaj Esperante. Ho, ja aperis du tute malsamajDon-Ki§otoj! En unu verko la ¤efheroo (kaj ¤iujaliaj) parolis al mi en la rusa lingvo. En la aliaverko neniom da ruseco, sed inundis mian men-

Esperanto – la plej ri¤a!

Marjorie Boulton

Spomenka £timec

son io tute alia, ne rusa (fakte, hispana), sed tutekomprenebla kaj kun multaj ßuindaj lokoj, kiujne eblas laª la rusa pensmaniero: “... ßuis lafloron de miaj faroj”, “... ripari la fuÙon...”,“formetu en la keston de forgeso” (en la rusling-va traduko de la libro: “formeti flanken”), “...frapi per pugno la ¤ielon”, “... la stomako por-tas la koron, ne la koro stomakon” (filozofi-brile) (p. 653); “... kiam la koro tro plenas, ßielverÙißas per la buÙo” (p. 457); “... finißas lapano, adiaª, kompano” (p. 432); “... La stultapli konas ¤e si ol la saßa en fremda domo” (p.632) kaj multaj aliaj.

Mi donis ekzemplojn el Eªropo, sed ni iruorienten. Ho, kiom interesa estas la pens-maniero en Oriento!

Ãinio: “Mi falis en grandan miron” (kom-paru kun la supra nederlanda esprimo primiro), “... rigardo balais la vizaßon...” el [5];“... ¤u povas trovißi ovoj sendifektaj, se lanesto estas renversita” (p. 258); “...Konsternitaj kiel hundoj perdintaj sian mas-tron” (p. 84); “... Starante sub malalta tegmen-to, oni ne povas ne klini la kapon” (p. 22).

Koreio: “... fleksi la veron” (en Rusio onifleksas nur draton, bran¤on aª piedon...); “... Dokomenco kuntiras finon” [6]; “... indiferentakvazaª maljuna arbego sur montopinto” [7];“La homoj preferas bonan manßa¢on al bonavida¢o [8]; “rizospiko klinas sian kapon des plimalsupren, ju pli matura kaj granda ßi estas”[9]. (Atentu la tro-rektomensaj “dignuloj” laorientan saßon). Japanio: “... ser¤ante vivrime-don... li apenaª povis ameli al si la buÙon”[10]; “... e¤ simio falis de sur la arbo” [11]; “Lagranda rado sin turnas tro malrapide” [12].

Mi senpacience atendas la tempon, kiamafrikaj esperantistoj komencos verki Esperantekaj traduki en Esperanton sian beletron. Dumemia sliparo enhavas nur kelkon el la jorubalingvo, ekz.: “Kia vulturo, tia simio. La vulturokalvas ¤e la kapo, la simio ¤e la posta¢o”. [13]

Mi senpacience atendas la tempon, kiam laislama mondo eklernos Esperanton kaj kiamaperos literaturaj tekstoj. Araba maksimo:“Amiko estas flika¢o: elektu laª la sama koloro”[14]. Nur unu tradukon el la araba mi legis [15],sed kiom nekutiman por la rusoj pensokosmonmi konstatis. Mi donu nur du ekzemplojn: “... neromanon vi trovos ¤i tie, sed la efektivanreala¢on de simplaj personoj, kiuj sukcesas flori¤e la mar¤o kaj malgraª ßiaj brakumantaj inten-coj” [p.13]; “... mi trinkos amon kiel vinon kajportos ßin kvazaª veston” [p.62].

Interesa konkludo iras sur la langon. KiamE-verkisto verkas iun beletra¢on, li povas uzinaciajn dira¢ojn ne nur de sia gepatra lingvo,ne nur la Zamenhofan E-Proverbaron, sedankaª tutan aron da alinaciaj esprimoj trafintajal E-beletro.

Oni povas esti intimaj Esperante aª ¤ine:“Lia rilato kun Huniª estas tiu de karno alkarno, t.e. de la plej intima speco” [16]; aªkroate: “Sed li kaj la sekretario estas kune kielfingro kaj ungo” [17]; aª venezuele “ÑoPernalete kaj Doña Bàrbara intimas kiel den-toj kaj lango” [18]; aª hungare: “Lina estoskun li; Koller jam ne dubis pri tio. Ili konvenosunu al alia, kiel la dentoradoj” [19]; aª japane

“Japanio kaj Koreio estas tiel proksimajnajbaroj kiel inter dentoj kaj lipoj” [20].

Se E-verkisto volas esprimi la profundeconde dormo, li povas diri: aª kiel hebreoj: “Tiuknabo dormas kiel sako” [21]; aª kiel poloj:“La rikoltantoj, el¤erpitaj, sinkis en Ùtonandormon” [22]; kaj finnlingvanoj: “Por vekißial tumulto taga nokta strato dormas Ùtonpro-funde” [23]; aª kiel hungaroj: “Dormi kielpelto somere” [24]; aª kiel japanoj: “kaj pres-kaª ¤iu prenis du-tritagan profundan dormonde Ùarko” [25]; aª kiel francoj “Kiam Ùi jußis,ke la juna leªtenanto dormas sur ambaªoreloj, laª sia prozeca naturo, Ùi ellitißis...”[26]; aª kiel hispanoj: “Okazis alie kunSancho Panza, ¤ar tiel plenis la stomako, kajne per cikoria akvo, ke li dormadis unutire ßisla mateno [4, p. 69]; aª kiel rusoj kaj hispanoj“dormi kvazaª marmotoj”.

Trioble pli da esprimoj bildigantaj profun-decon de la silento mi prezentis en artikolo enLa Gazeto [27].

Eble vi, karaj legantoj, mem povas diri, keesprimeblo de Esperanto farißas pli ri¤a ol enajna nacia lingvo? Mi tion asertas surbaze demia esprim-kolekto, kaj vi tion povos vidiabunde legante en Esperanto. La plejmulto daesperantistoj, bedaªrinde, ne legas kaj nepovas do pruvi al la oponantoj mian supre citi-tan konkludon...

Alia vojo ri¤igi la esprim-eblecojn deEsperanto estas pli lerta eluzo de la E-gra-matiko. Iufoje dum la kunveno de la E-kluboen la siberia urbo Barnaul mi demandis unuklubanon, ¤u li plenumis unu peton. Li silen-tis. Mi redemandis: “Ãu vi ne plenumis pro iukaªzo?” Dum estißinta silento alia klubanosubite diris: “Ne kaªzo estis sed kaªzino!” Lademandito iom rußißis kaj post kelkaj monatojli konfesis, ke ja vere pro aminduma renkon-tißo li forgesis pri la peto.

La vorto “kaªzino” tute ne ekzistas en la rusalingvo. Kaj la klubano, kiu diris ßin, konfesis,ke la vorto formißis-elflugis aªtomate. Mi men-ciu, ke la klubanoj interkomunikißis inter si nurEsperante. Klube, strate, telefone ie ajn en larenkontißo ¤e ni tuj aªtomate enÙaltißis la ling-

KOMPLEZE DE UEA

KOMPLEZE DE UEA

numero 213 (2006:3) 11lingvoj

vo Esperanto. Perfekta posedo permesas al lamensoj aªtomate produkti tre interesajn vortojn.Foje irante kun la edzino mi aªdas de Ùi (niparolis Esperante): “Anatolo, donu al mi vianmonujon”. Sen pensi mi respondis:“Bedaªrinde, mi povas doni al vi nur senmon-ujon”. La vorton “senmonujo” same kiel“kaªzino” kaj milojn da similaj oni tre bonekomprenas en la kunteksto. Kaj aªdi tiujn estasvera ßuo por la menso pro ties freÙeco-noveco.

Permesu ankoraª kelkajn ekzemplojn elplurcentoj, kiujn mi kolektis. Antaª tri jaroj miloßis en Sankt-Peterburgo. Kaj foje mi diris alE-amikoj: “En tiu varma¤a sudo mi soifisfrostan vintron, tial en Sankt-Peterburg mi oftesurstratas vintre sen pelto aª varm-jako”. Onituj rimarkis: “Anatolo, vi ekzotikan vorton“varma¤a” inventis!” Sed ja ne nur mi.Antaªnelonge, en tre Ùatata de mi revuo LaGazeto, mi legis: “Post eliro nin ¤irkaªas sufo-ka varma¤o” [28]. En tute alia punkto de laplanedo usonano kreis ja la saman vorton.

Oni povas uzi sufiksojn kaj prefiksojn en tuteneatenditaj lokoj. Mi listas po nur unu ekzem-plon de multaj sufiksoj/prefiksoj. Preskaª ¤iujcita¢oj estas prenitaj el beletro aª revuoj. Por negrandigi la artikolon mi ne donas ties referenc-ojn (oni povas peti).

Mi ne volas detaladi tiun ¤i temon...Ãu eble ni estas ama¢istoj?... la ligna marioneto Pinokjo demetis sian

lignecon por farißi vera knabo.Multaj timis pagegi por interkontinenta

flugo.Dume, en poÙo – malvas-

ta forgesejo...Kelkajn temperojn poste

alvenis alia trajno.... – iu ventido eknestas en

la hararo de Anna.Kaj mi komprenis, ke miaj

romanoj ne fortempißis.... ke ßi malgrandißas,

kiel lia virilo.Italinde belega eldono...... tiel ke laponoj kaj ban-

tuoj situas en la sama“Horzonio”.

... oni tie stampas vianenvenon en Ùengenion – kajfino.

Umas en lia prozo ne lakabinetaj, anekdotaj E-putinoj de Beaucaire,sed la matraculinoj anonimaj...

... dis¤ifonis la kurten-nigron.

... korpvarma lita¢o mola¤e-¤ifa, vestojdisplanke ...

... dum ¤iuj aliaj estis jam ekfraªlinoj.Hodiaª ni malfestas la sovetiißon ... de

Estonio.Ãiu adverbo sukcese uzeblas en Esperanto

kiel prefikso.... vendistinoj estis malsveltaj virinoj kun

fortaj pulmoj kaj Di-donita rajto ... alfaªkiklientojn.

... ankaª li alpantoflis al n-ro 7.En la kapo aperis antaªdoloro.... mia ¤ekusena lega¢o.... estas trovitaj kelkcent ¤uvivaj homoj.Venu pliproksimen, etulinjo, severe eldentis li.Subite enbruis paÙoj ...... li jam forregalis plurajn amatinojn.... kiam mi fosis, kaj triatage ne plu estis eble

forsiteli (akvon)...La frazo sonis kvazaª magia tondro el feina

interdento.... la plej longa kiso daªris 54 horojn kaj 2

minutojn. La kunlipuloj, geedzoj Loreta kajLinas ...

Unue li enmetis kompresoran tubon enportruon...

Postkomencanto estas – same kiel en tiufranca proverbo – io inter fiÙo kaj krabo.

£i memorigis al mi, ke junaße mi ialpreteramis Ùin.

Kvin minutojn poste, Ùi prihurlis al lipi¢amon.”Senvestißu, vestu al vi la pi¢amon”

... pro mia senlarmo dum la entombigo de ...Kelkaj ideoj subkuÙas viajn novelojn...... interesißas, krom pri esperantologio, nur

pri subjupo kaj subkalsono.Mi sopiregas doni al vi surna-

zon.Estis larmoj ¤ie, sur la

trakuseno, sur la ¤emizo...Por transponti la problemon, li... Mi estas tujfara homo.

Mi esperas, ke post legado de¤i-artikolo, vi, karaj legantoj, pliatentos a¤eti-legi E-librojn, kaj eblesame notos/kolektos la esprimojn,mankajn al via gepatra lingvo.

1. Bertolt Brecht, tradukis K.Schulze. TrigroÙa romano. Gerlingen,1977, p. 50.2. Tjeerd Adema. Dekkinga fußas.Dansk Esperanto-Forlag, Aabyøj,1957, p. 140.

3. Corrado Tavanti, István Ertl. Tiu Toskana sep-tembro. HEA, Budapesto, 1990, p. 12.4. Miguel de Cervantes. tradukis F. de Diego. Lainßenia hidalgo Don Quijote de la Mancha.Fundación Esperanto, Zaragoza, 1977.5. Yang Mo, tradukis Yang Yongsen. Kanto dejuneco, I-a parto. EPÃ, Pekino, 1981.

6. La Espero el Koreio, 1994:5, p. 12.7. Kiel [6] 1992, 1, p.48. Kiel [6] 1988, 4, p. 129. Mondo de Universitato, 1980:6, p. 4.10. Mori Oogai, trad. T. Mikami k.a. Rakontoj deOogai. JEI, 1962, p. 10.11. Japanaj malnovaj rakontoj. Amo-Akademio,Japanio, 1965, p. 8.12. El Japana Literaturo, 1965, Tokio, p. 130.13. Kontakto, 2001:1, p. 10.14. Norda Prismo, 1969:1, p. 63.15. Ï. °alil Ïibran. La rompitaj flugiloj. Kult.koop de E-istoj, Rio-de-¥anejro.16. Laª £e, trad. ºang Ãongfang. Kamelo£jangzi. ÃEE, Pekino, 1988, p. 201.17. Trad. R. Imbert. Moderna Kroatia Prozo. IKS.Zagrebo, 1979, p. 378.18. Rómulo Gallegos, trad. F. de Diego. DoñaBàrbara. VEA, Caracas, 1975, p. 107.19. István Nemere. Nesto de Viperoj. Impeto,Moskvo, 1994, p. 149.20. Riveroj, 1993:1, p. 25.21. Kritz Reuven, trad. Ota Ginz. FreÙa mateno.Libroj “Pura”, Tel-Avivo, 1967, p. 78.22. Barbara Sakalóvna, Viro en nigra mantelo kajaliaj rakontoj. PEA, Varsovio, 1984, p. 41.23. Norda Prismo, 1969:1, p. 51.24. Hungara Vivo, 1970:1, p. 25.25. Miyamoto Masao. Naskitaj sur la ruino:Okinavo. Pirato, Osako, 1976, p. 29.26. Prosper Mérimée, Colomba. The Esperantopublishing Co. LTG, Heronsgate (Anglio), p. 23.27. La Gazeto 81, marto 1999, p. 25.28. La Gazeto 100, aprilo 2002, p. 19.

Aliajn artikolojn de A.Gon¤arov, rilatajn al lasama temo, vidu ¤e

FARIÏU KONSCIA SUBTENANTO DE TEJO!farißu patrono de TEJO

Pagante trioblon de vialanda MJ(-T)-kotizo vine nur subtenas la esperantistan junularon;

de TEJO vi ankaª ricevas:– revuon KONTAKTO– bultenon TEJO Tutmonde (oficiala organo deTEJO)– akcepton dum la ¤iujara Universala Kongreso– aliajn laªokazajn servojn kaj publikiga¢ojn

JUNA AMIKO – internacia e-revuo de ILEI por lernejanoj kajkomencantoj

– aßas 30 jarojn kaj aperas 3-foje jare (aprilo, septembro, decembro)sur po 52 plurkoloraj paßoj kun plenkoloraj kovriloj;– havas kunlaborantojn el ¤iuj kvin kontinentoj;– rabato ßis 50%!Karakterizas ßin:modela stilo kaj facila lingva¢o (1500 vortradikoj sen glosoj), enhavotre varia: rakontoj, fabeloj, raportoj, informoj, interesa¢oj, enigmoj,kvizoj, versa¢oj, ludoj, kantoj, humuro, lingvaj konsiloj, interkulturo,kurioza¢oj, vo¤o de legantoj k.a. kun multaj ilustra¢oj.JUNA AMIKO estas fonto de taªgaj legaßoj por komencantoj, fidindahelpilo por E-kursgvidantoj.Vizitu nian TTT-ejon: aª en !

William Auld

“Kiam mi legis la elstaranverkon en la rusa kaj

Esperanto – aperis du mal-damaj Don-Ki§otoj!”

KOMPLEZE DE UEA

lingvoj12 numero 213 (2006:3)

Renato Corsetti, Italio

Ãi tiu artikolo prezentas nurparteton de tio, kio estis trovitadum esploro farita de studentinoen la universitato de Romo pri laforto de analogia rezonado ¤ebeboj. Oni elektis pruvi tion perla internacia lingvo Esperantopro pluraj kialoj, el kiuj eble la¤efaj estas la jenaj: unue, mimem kiel profesoro puÙis la stu-dentinon al tio, ¤ar mi estasesperantisto. Due, efektive onipovus pensi, ke Esperanto estasregula kaj logika lingvo, kielasertas ¤iuj niaj flugfolioj. Se lasituacio estus tia, la bedaªrindajesperantlingvaj beboj ne havus laeblon “plibonigi”, plireguligi lalingvon, kiel ili provas fari dum lalernoprocezo en ¤iuj naciajlingvoj (ekz. comed [komd] porcame [kejm] en la angla).

La esploro estis farita surbaze dela taglibroj de gepatroj de denaskajesperantistoj, kiuj registris ¤iujniliajn dirojn en la aßo, kiam tioestas ankoraª ebla, alivorte de unujaro ßis tri jaroj. Temis entute prikvin infanoj: du dulingvaj enEsperanto kaj la angla; unu triling-va en Esperanto, la itala kaj laangla; unu trilingva en Esperanto,la germana kaj la serba; kaj unutrilingva en Esperanto, la hungarakaj la serba. Grandan dankon mer-itas la gepatroj. Mi ne diros iliajnnomojn, sed ili mem rekonos sin,kaj same kelkaj el la infanoj, kiujnun estas legantoj de KONTAKTO.

La infanaj diroj estis enklasigi-taj en kvar klasojn:

– kreado de novaj vortoj el nor-mala Esperanto-materialo,kvankam la rezulto ne estaskutime uzata de la E-parolantoj.

– kreado de esprimoj potencialeeblaj en Esperanto, sed forme aªsignife malsamaj de la normalaEsperanto.

– kreado de esprimoj potencialeeblaj en Esperanto, sed forme aªsignife deviaj (tre malsamaj) rilate

al la normala Esperanto.– aliaj esprimoj utilaj por aliaj

esploraj celoj: lernado de difinitajgramatikeroj, influo de la naciajlingvoj, ludaj esprimoj ktp.

Mi ne povas nun pro spacokon-sideroj montri la tutan materialon,sed mi montros parton (sende-pende de la kvar klasoj priskribitaj¤i-supre), kiu montros niajn¤efajn trovojn.

La unua trovoGranda uzo de la sufiksoj kaj

prefiksoj. Aparte Ùatata estas mal-,sed ankaª la aliaj estas sufi¤e pliuzataj ol en la plenkreskula lingvo:

malmiksi [“dividi”; oni estismiksinta fruktosukojn de duspecoj; la infano volis, ke oni nunmalmiksu ilin]

malpluvas [“estas bela vetero”] malscias [“ne scias”] maltie [“¤i tie”] maltajpilo [klavo en la kom-

putilo; maltajpi = “forvisi”] malmateno [“vespero”] malsandvi¤igis [la malgranda

frato antaªe estis inter du kusenoj,kiel sandvi¤o, kaj poste liberißisde la kusenoj]

malvenis (la pordon) [temas priÙraªbo, kiu falis de la pordo; laakuzativo estas en la orginalafrazo de la infano]

malgraveda [“ne graveda”; lainfano diras: “Panjo, kiam vi estosmalgraveda, vi portos min sur labiciklo”]

malplena vorto [“buso” kon-traste al “plena” vorto aªtobuso]

malstartis (la motoron) malnuna [“posta”] malkrabo [“ne plu fermita

krabo”] maltute [“parte”] malstelita [“sen steloj”] malgustigis (ßin) malvindigis [“eligis el la vin-

doj/bandaßoj”] malfarumalio [“nenio”] malinterne kantujo (por kantejo, loko, kie

la §oro, en kiu la patrino kantas,ekzercißas)

peniso/penisino [“peniso”/”vulvo”; la infano estis kun lagepatroj nudaj, kaj tiel nomis kajindikis la respektivajn seksorgan-ojn; la plenkreskula Esperantoestas vere radik-malÙpara]

ventrema [“dika”] lavisto/lavistino [la infano

retroderivis la visto] triciklejo[baterioj estas] elektrujovitrigisto [“faristo de vitro”] elektra seßo [“rulseßo movata

per elektro”] blovilo [“balono”] trasekigi [post kiam la patrino

diris, ke Ùi tralavis ion] esting-fajrujo [aparta ujo sub la

kamiono de la fajrobrigado, kienlaª la infano oni metas la fajronpor estingi ßin]

Mi preterlasas aliajn ekzemplo-jn kun -ujo, -ejo kaj -isto, sed minepre devas prezenti germanisto,“parolanto de la germana”, laª laekzemplo de esperantisto.

La dua trovoGranda elasteco en la derivado

de verboj kaj adverboj el laradikoj (kompare kun niaj bebojClaude Piron en la libro La bonalingvo estas nur komencanto!):

nazas [“ludas per kunfrotado dela nazoj”]

vangas [same per la vangoj] buÙas [same por la buÙo] lang(et)i [“malmulte leki per la

lango glacia¢on”] mukis [“eligis mukon”, analo-

gie al sangis] haªti [“umi per la haªto”,

“daªre pin¤i la haªton”] ne seßu sur la divano [“ne sidu

sur la divano”] kuvi (en la kuvo) [“bani sin” en

granda kuvo, kiu estis en lahejmo]

akcidentas [“havas akcidenton”] sangis literißas [la tuta frazo estas:

“La vidbend-aparato malsaneliterißas”; alivorte Ùanßißas laliteroj kaj la ciferoj, kiam oni rapi-de returnas bendon]

perblove persaleege halte, ege paªze, ege salte

[temas pri priskribo, kiel onidevas iri difinitan vojon, praktikeper grandaj saltoj kaj grandaj hal-toj inter la saltoj]

samante (kiel mi) [en la kuntek-sto la senco estis: “farante samekiel mi”]

ventuma [en ventumilo, la ven-tuma parto]

duonkantu [“kantu nur duonon

de la kanto”, ne en la normala sig-nifo de tiu kunmeta¢o enEsperanto]

rida okazaproblema [“Panjo, vi estas

problema,” diras la infano] belos ludeblodentumado

La tria trovoKlopodo doni sencon al tio,

kion ili aªdas:muzis en la muzejo [tio estas

jam raportita de aliaj, sed ankaª nitrovis tion ankoraªfoje; fakte estasmalfacile ne pensi, ke oni memmisaªdis, kaj ke temas pri muzejokaj ne pri la sensignifa muzeo; lasignifo de muzi por infano estaslaª mi multe pli klara ol la signifode preßi en preßejo]

telesono [“telefono”; sono jasignifas ion, kaj telefono estas io,per kio oni aªdas sonojn]

fermestro [“fenestro”; ¤i tie lainfano volis produkti ferma¢o, ¤arja la fenestro estas io kunligitakun fermi]

La kvara trovoUzo de formoj gramatike kom-

plikaj (por plenkreskuloj el difini-taj lingvogrupoj):

ene estas akve

Kvina trovoUzo de la akuzativo post verboj

netransitivaj:mi superrulißos vin mi superrulißos viajn genuojn (Ni jam vidis la tute logikan “Ïi

malvenis la pordon”. Se oni venasMilanon, kial oni ne malvenuMilanon?)

La sesa trovoNi trovis ankaª, ke kiam la

esperantlingvaj infanoj estas pli oltri-jaraj, ili ege amuzißas peramaso da lingvaj ludoj inventitajde ili mem. Tio povas esti Ùuldataal la etoso en la familio. Oni multeatentas la infanojn kaj oni kuraßi-gas ilin pri lingvaj aferoj.

Ekzemple anglalingva infanofaris kelkajn versiojn tre amuzajnde konata infana kanto, intencemiksante la anglajn vortojn kaj laEsperantajn fina¢ojn:

Ba, ba, black Ùo,Have you any ªulo?Jes, jes, three bags fulo.One for the masto, one for the

dejmoKaj one for the bojokiu loßas down the lejno[... ßis la fino] Serba knabino Ùanßis konatan

Denaskulino Aªtuno kun sia patrino – Amanda,dum Tut-Kalifornia Esperanto-Konferenco

Reguligo de regula lingvoKOMPLEZE DE SFERO

numero 213 (2006:3) 13lingvoj

Jen kelkaj interesaj vortoj/fra-zoj de denaskuloj, kiujn nikolektis inter la gepatroj dedenaskaj esperantistoj. Ïuu lasaßecon de la infanoj!

“Kevia uzino”Anatolo Gon¤arov, Rusio, pri siadenaskulo – Sergej Gon¤arov(proksimume kvar-jaraßa):

“Pa¤jo, ¤i tie el trueto ioelskarabis”. (Ankaª en la rusainfanoj povas elpensi similan for-mon, sed tio estus ridinda por laaßuloj, kvankam logika de lainfana flanko.)

Sergej kun la patro veturastrame, kaj la patro klarigas lapreterpasatajn objektojn (enBarnaul, sudokcidenta Siberio).Aperas grandegaj konstrua¢oj dekemia kombinato. La patro diras:“Jen estas kemia uzino”. Sergejrediras: “Jes, kevia uzino”. Lapatro: “Ne kevia, sed kemiauzino”. Sergej: “Mi komprenas:kevia uzino”. La patro devis klari-gi la aferon per aliaj frazoj.

“Papo kaj mamo”Thomas Alexander, Usono, pri siafilo Jonah [ßona]:

Mi havas dosieron da slipetoj,kiujn mi faras, kiam la infanojdiras ion amuzan aª interesan.Plej ofte temas pri amuza miksa¢ode la lingvoj (kiel “you got to‘poon’ [pun] (=punish) her – videvas puni Ùin”). Jen kelkaj pli-malpli hazardaj cita¢oj:

2,5-jaraßa: “papubly” (miksa¢ode “papilio” kaj “butterfly”)

3-jaraßa: mi uzis la vorton“tamburino” kaj li revenis postkelkaj minutoj kaj demandis pri la“tambureto”.

4-jaraßa: “fajroteknika¢oj”anstataª piroteknika¢oj*.

Krome, mi ne notis la aßon, sediam ni ludis per tri speguloj, kajni multe ridis, ¤ar estis “tripa¤joj”. Jonah aldonis ke estas tri“ßonaj”. Estis interese, ke li tielpluraligis sian nomon. Li ne diris“tri Jonah-oj”.

Dum mallonga tempo mia edzi-no kaj mi nomißis “Papo” kaj“Mamo”. (Jes, vere.) Mamo

baldaª farißis “Mami”, sed dumsufi¤e longa tempo mi estis lapapo de la familio.

La angla nomo por trinka¢ojkiel kokakolao varias de regionoal regiono, e¤ ene de nord-orientausono, sed ni kutime diras “sodapop” (¤e ni [soda pap]). Mi netrovas noton pri la aßo, sed verÙa-jne estis frue en 2002, do li estis¤irkaª du-jaraßa. Jonah elpensisla nomon “papo-pap” por “biero”.Nur poste li diris “biero”.

“Malblanka vino”Claud Piron:

Normand Fleury foje rakontis,ke lia filo hezitis inter la formo“rußa vino” uzata de la patro, laªla franca esprimo, kaj la formo“nigra vino”, uzata de la patrino,laª la kroata maniero. Li solvis laproblemon dirante “malblankavino”. Mi memoras ankaª, kekiam Nicolas, la filo de OlivierTzaut, estis kvin– aª ses-jaraßa,mi envenis lian ¤ambron kajdemandis: “Kion vi faras?” Lirespondis: “Mi puzlas”. Efektive,li estis ludanta per puzlo.Kompreneble, tio ne estas denask-ismo, nur simpla apliko de nor-

mala Esperanto-strukturo, sedestas interese rimarki, ke tiel junainfano jam asimilis la sistemonsufi¤e por ßeneraligi ßin al ionova.

“Ne krokodilu!”Bart Demeyere, Belgio:

Dum la internacia vespero deEsperanta aranßo patrino pravelaªte ripro¤is sian filinon, sed Ùifaris tion germane. La sep-jaraßadenaska esperantistino kolererekriis: “Ne krokodilu”.

“Mi estas bela”Boris Kolker, Rusio/Usono:

Kiam nia filino estis 7-jara, ennia urbo okazis regionaEsperanto-renkontißo. En lakomenco ¤iuj sidis ¤irkaª tablojkaj prezentis sin. £i prezentis sinjene: “Mi estas bela”. Vidante ¤iesmiron, Ùi aldonis: “Tio estas mianomo: Bella Kolker”.

Preparis ¥enja Amis

* Pri tiu lasta frazo Renato Corsettirimarkis: “Mi notas tiun tre bonanekzemplon de la infana klopododoni sencon al tio, kion ili aªdas.Inter tiuj fajroj en la ¤ielo kaj “piroj”estas nenio komuna”)

“Papo-pap por Papo!”

kanton al “Dek kokinoj pendas dela mur”“ kaj Ùi volis ankaª scii, kialoni metas lignon en la kamenon kajne en la kamelon, ktp.

Sepa trovoEventuale oni devas prezenti

ankaª kelkajn ekzemplojn deinterfero inter la naciaj lingvoj kajEsperanto.

mal-grazie [itala vorto, grazie“dankon!”, kun Esperanta prefik-so; en la kunteksto la senco estis:“vi donacis al mi ion intence mal-belan, mi ne dankas vin sed farasla malon”]

Ãi tiu kaj la sekvaj estas uzoj deangla kaj germanaj radikoj kunesperantaj fina¢oj*: hopi, plom-pos, bomis, ferstantis.

Iom teorieStudoj pri akirado de Esperanto

ne estas multaj kaj ofte ili estisfaritaj de la gepatroj mem, kiuj ne¤iam estis lingvistoj, kvankam¤iuj tiuj, kiujn mi konas, montrastre grandan komprenon de lafenomeno de lingvo-akirado.Lastatempe usona lingvistoBergen (2001) surbendigis laparolojn de infanoj ¤e InfanaInternacia Kongreseto (precizedum la UK en Montpeliero).

Ankaª nederlanda lingvistoKees Versteegh interesißissiatempe pri la fenomeno kajverkis artikolon teorian, kiuokupißas pri la ebla evoluo deEsperanto en kazo de ßenerala

denaska lingvo-akirado. Versteegh(1993) provas kompari Esperantonkun pißinaj lingvoj kaj kun kreolajlingvoj, sed en la fino li konkludas,ke la situacio estas tute alia, ol tiude pißina lingvo farißanta kreola.Esperanto estas plena lingvo senmankoj en la funkcireguloj, kaj doestas neverÙajne, ke denaskulojenkondukos novajn regulojn.Finfine li konkludas, ke la nurasimila kazo estas tiu de la nov-hebrea relernita denaske de la mal-nova hebrea, kiu same havis ¤iujnsiajn funkciregulojn, kvankam lalingvo ne estis ßenerale parolata,kiam infanoj komencis relerni ßindenaske. Kaj fakte ankaª la nov-hebrea havas nur malgrandajn reg-ulajn malsamecojn rilate al la mal-nova hebrea.

Nia esploro subtenas la teorianaserton de Versteegh. Tio, kion nitrovis estas ne Ùanßo de la regulojde Esperanto, sed eventuale nurpli regula aplikado de ili. Nenioen la reguloj de la lingvo malhel-pas la formojn:

(ni) naz-as halt-e rid-a dent-um-ad-o [“okupißado pri

la dentoj/purigado de la dentoj”] iom-et-o [kiu estas uzata ankaª

de plenkreskaj esperantistoj] En la artikolo de Bergen, kiu

efektive estas bazita sur malmultamaterialo de infanoj ne tre fluaj enEsperanto kaj ne denaskaj, li pen-sas, ke tre malfacile la formoj

analizaj de la verboj (“mi estasiranta”) restos en la dua genera-cio. Ili estos forigataj favore al lasimplaj formoj (“mi iras”).

Bergen fakte diras: “La redukti-ta tens/aspekta sistemo dedenaskaj esperantistoj estas kon-sekvenca ¤e ¤iuj parolantoj, samekiel plenkreskuloj lernintajEsperanton emas konsekvencehavi pli ampleksan sistemon”. Sedniaj materialoj prezentas amasonda analizaj formoj, kaj e¤ analiz-ajn formojn, kiuj re-malanaliz-ißas, kiel en la sekvaj ekzemploj:povintus, okupatas.

En nia materialo la akuzativoestas regule uzata de tre frua aßo.Mi donas nur ¤i tiun tre amuzanekzemplon: M. diras al la patrino:“Mamon!” [“mi volas vianmamon/mi volas esti mamnutra-ta”]. Poste Ùi diras: “Alianflankon” [mi volas trinki de la aliamamo]. Kaj fine: “(Jo)gurton”[“donu al mi jogurton, ¤ar miankoraª malsatas”).

Laste, niaj infanoj montrasgrandan lingvan ludemon, kiuestas nenio alia ol tio, kion ennacilingvaj libroj oni nomas “met-alingvaj kapabloj” (kapabloj pensipri lingvoj). Ekzemple:

malhorloßo kun malstre¤igilo maletikedovinberoj estas beroj el vino malnerostita [“rostita”] pluvlarmoj estas larminoj [“tre

ßentilaj pluvgutoj”] magneton fonon [anstataª mag-

netofonon] papon kaj eron [“paperon”] olo de skato [“skatolo”] fil-infano [“knabo”, “vir-

infano”]

Bergen, B. K. NativizationProcesses in L1 Esperanto. ChildLanguage, 28: 575-595. LinguisticDepartment, University ofCalifornia, Berkeley, 2001

Cizár, E. Dulingve. Pli simple.Rotterdam: Universala Esperanto-Asocio, 1997.

Corsetti, R. A mother tongue spo-ken mainly by fathers. LanguagePlanning and Language Problems20,3: 263-273, 1993.

Gledhill, C. The Grammar ofEsperanto: A corpus-based descrip-tion. München: Lincom Europa,1998.

Nagata, H. “Linguistic and psy-chological evaluation of word deri-vation in Esperanto with special ref-erence to the prefix mal-”. Bulletinof the Faculty of Law and Literature,38: 41-49. Okayama University,1977.

Vesteegh K. “Esperanto as firstlanguage: Acquisition with arestricted input”. Linguistics 31:539-555, 1993.

Renato Corsetti estas lingvisto kajprezidanto de Universala Esperanto-Asocio. La artikolo unue aperis enLa Brita Esperantisto (n-ro 954),kun modifoj de la aªtoro.

* hopi – de la angla “hop”, salteti;plompos – de la germana “plump”,ridinde mallerta; bomis – de lasonimita “bom!” por io, kio falas;ferstantis – de la germana “verste-hen” [ferÙteen] – kompreni.

lingvoj14 numero 213 (2006:3)

Simajro Nneer, Hispanio

Antaªnelonge mi legis la libronde Umberto Eco [umberto eko] Laser¤ado de la perfekta lingvo en laeªropa kulturo*. Tie li montraskaj klarigas la vojon tra la historiopor trovi unusolan lingvon, perkiu la homaro povus interkom-prenißi. Post la longa analizado de¤iuj provoj faritaj dum la historio,de Danto ßis Zamenhof, li konklu-das, ke atingi internacian lingvonpor ¤iuj homoj eblas, sed nefacilas. Inter la problemoj, kiujn linomas, estas la neceso krei super-nacian organon por kontroli kajkonservi la lingvon, tiel ke ßidaªru internacie. Mi opinias, ketio ne estas problemo, ¤ar jam nunekzistas tia organo: la Akademiode Esperanto, kaj ßi tre bone funk-cias starigante normojn por ßustekaj bone uzi la InternacianLingvon. La Akademio samtempeestas sennacia organo formita dediversaj anoj kun diversajnaciecoj, sed malgraª tio ßi restassennacia. Do, la unua problemoestas solvita.