Kontrolli - mirëmbajtja dhe siguria e automjeteve

Tiranë, 2008

Kontrolli - mirëmbajtja dhesiguria e automjeteve

i kontrollit - mirëmbajtjes dhesigurise së automjeteve

Janar, 2008

MANUAL

Përgatitur nga:

4

Kontrolli - mirëmbajtja dhe siguria e automjeteve

FalënderimeManuali i Kontrollit, Mirembajtjes dhe Sigurise se Automjeteve perfaqeson angazhimin dhe kontributine nje sere perfaqesuesve nga institucionet qe u perfshine ne zbatimin e projektit "Zhvillimi i Trafikut teQendrueshem ne Qytetin e Tiranes", te financuar nga Programi LIFE i BE dhe bashkefinancuar ngaMinistria e Mjedisit te Gjermanise dhe zbatuar nga ECAT Tirana (Qendra per Administrimin dheTeknologjine e Mjedisit).

Falenderime te vecanta shkojne per autoret e ketij libri, Z. Petraq Stratoberdha dhe Z. Demir Osmani.

Nje falenderim i veçante shkon gjithashtu per stafin e Qendres se Kontrollit Teknik ne Tirane, nevaresine e Ministrise se Puneve Publike, Transportit dhe Telekomunikacioneve, dhe veçanerisht perZ. Robert Xhaxho, Përgjegjësi i Qendres se Kontrollit Teknik te Tiranes.

Gjithashtu falenderojme stafin e ECAT Tiranes per mbeshtetjen ne hartimin dhe pergatitjen ketijdokumenti.

Permbajtja

1. Hyrje 5

2. Gjendja aktuale e automjeteve në Shqipëri 6

3. Pikepamje të përgjithshme për Kontroll - Mirembajtje (K \ M) 7

3.1. Identifikimi i automjetit 7

3.2. Kontrolli për nivelin e gazrave 8

3.3. Sistemi i shkarkimit të gazrave tek automjetet 10

3.3.a. Sistemi i shkarkimit të gazrave tek ciklomotorët 11

3.4. Kontrollet e sistemeve të automjetit që rrisin sigurine në rrugë 12

3.5. Kontrolli teknik gjashtëmujor i mjeteve te sherbimit të transportit publik 15

4. Sistemi i centralizuar te kontrollit teknik te automjeteve 15

5. Cilesia e Sigurisë 16

6. Konkluzionet 17

5


1. HyrjeKushtet e kontrollit teknik të mjeteve përcaktojnëkërkesat që duhet të plotësojnë mjetet e transportitrrugor përpara se të lejohen për qarkullim, meqëllim të rritet siguria e tyre në rrugë dhe të uletndotja e mjedisit. Rekomandimet dheinterpretimet që jepen në këtë material bazohenkryesisht në ligjin bazë të shtetit shqiptar Nr.8378datë 22.07.1998 "Kodi Rrugor i Republikës sëShqipërisë" dhe Vendimit të Keshillit te MinistraveNr. 103 date 31.03.2002 për "Monitorimin eMjedisit në Republiken e Shqipërisë", ligjit mbimbrojtjen e mjedisit nga ajri ndotur si dherregulloreve bazë të Ministrisë së Transporteve sidhe udhezimit te perbashket te Ministrise seMjedisit, Pyjeve, dhe Administrimit te Ujerave dheMinistrise se Puneve Publike, Transportit dheTelekomunikacionit, qe percakton normat eshkarkimit te gazeve nga automjetet ne perputjeme ligjin mbi mrojtjen e mjedisit nga ndotja e ajrit(2002) dhe normat e Komunitetit Europian.

Centralizimi i sistemit Kontroll - Mirëmbajtje(K \ M) ku funksioni i kontrollit është i ndarë ngaai i mirëmbajtjes ka dhënë produktet dherezultatet më të mira.

Në shqipëri kontrolli teknik është shteteror, ibazuar në investimet që ka bërë shteti nëinfrastrukturën e qëndrave të kontrollit teknik në12 rajone, të pajisura me aparaturat enevojshme, si edhe një staf të kualifikuar përkontrollin teknik të mjeteve.

Ndërsa mirëmbajtja është e decentralizuar nëservise private që sot për sot nuk plotësojnëkushtet e vendosura nga legjislacioni shqiptar.

Instrumenti bazë për shitjen e makinave dhekontrollit të tyre janë përfshirë në nxitjen epronarve dhe inkurajimin e tyre për blerjen emakinave që ndotin më pak mjedisin, nëpërmjetbllokimit nga ana e shtetit, vendosjes së taksavepër mbrojtjen e mjedisit, përdorimin ekarburanteve të pastërta dhe marrjen e masavetë rrepta për mirëmbajtje.

Për të përmiresuar cilesine e ajrit dhe per tërritur sigurinë në rrugë, shteti duhet të hartoje njëstrategji për transportin rrugor, strategji të cilatjanë të nevojshme në të gjithë botën. Tek neështë e nevojshme një strategji afat-shkurtër dheafat-mesme qe te perfshije:

1. Standartizimin dhe kontrollin e cilesisese karburanteve.

2. Ribërjen e programeve për zëvëndësimine makinave të vjetra.

3. Përmiresimin e kontrollit, mirembajtjesdhe testimit për makinat e përdorura.

Në përgjithesi modulet me komponentetkryesorë për kontroll \ mirëmbajtjen(K \ M) emjeteve rrugore realizohet duke filluar që nëprojektimin e tyre me sisteme të sofistikuara nëemetimin e gazeve, në mirëmbajtjen e njërregjimi të rregullt në djegjen e tyre brenda nëmotor, duke përdorur sensor në disa pika kontrollitë lidhura me sisteme kompjuterike që bëjnë tëmundur rregullimin automatik të djegjes sëlëndës djegse në parametra optimale, si dhejapin sinjale në kabinën e drejtuesit të mjetit përdefektet që mund të ndodhin.

Programet e kontrollit të mjeteve bëjnë tëmundur mbajtjen në një nivel të pranueshëm tëndotjes duke i sjell ato rreth formës më të mirëderi në një kohë limit të përdorimit të tyre.

Përdorimi i marmidave katalitike me dhomaPlatini dhe Iridiumi në sistemin e makinave dhemitoçikletave, duke inicuar reaksione kimike qëreduktojnë monoksidin e karbonit në dioksidkarboni, oksidin e azotit në azot dhehidrokarburet në ujë, redukton ndjeshëm ndotjene mjedisit nga mjetet rrugore.

Ndotja e mjedisit reduktohet më tej dukepërdorur si energji biokarburet dhe energjnëdiellore të cilat janë në fazën e parë të zhvillimit.

6


Eshtë fakt i njohur, që në Shqipëri deri në vitet 90 numri i automjeteve ka qënë shumë i kufizuar.Brenda 15 viteve të fundit ky numër është rritur me rritme të shpejta, është 20 fishuar.Ndërkoh që nërajonet e Tiranës dhe Durrësit është përqëndruar gjysma e numrit të përgjithshëm të mjeteve. Netabelën nr.1 jepet numri i automjeteve sipas rajoneve.

Raporti për frymë të popullsisë në rajonin e Tiranës është një mjet për 8 banorë që në krahasim mevëndet e zhvilluara ende nuk është shqetesues, por tendenca është drejt zvogelimit të këtij raporti.

Por duke u nisur nga disa elementë të tjere si: marka, viti i prodhimit, lendët djegese që përdoren,kemi disa përcaktime që duhet të merren parasysh.

Vëndin kryesorë në inventarin e mjeteve e zënë ato të marakave Benz Mercedes në më se 38%,Wolkswagen 13%, fiat 10%, ford 9%, audi 4%, BMW 2%, Opel 2%, dhe markat e tjera me nga 1% si:Alfa Romeo, Renault, Tojota, Nisan, Volvo, Range Roven, Peugeot, Skania, Mazda, Daf, Skoda, Hundaietj.

2. Gjendja aktuale e automjeteve në Shqipëri

% e mjeteve te rregjistruara

7


Në aspektin e klasifikimit sipas lloijt të automjetit vëndin kryesor e zënë autoveturat me 68 %,kamionat me 15%, autobuzat me 7%, etj.

Nisur nga lënda djegese që përdorin, rreth 87% e mjeteve rrugore përdorin gazoil dhe vetëm 13%përdorin benzine.

Në parkun e mjeteve rrugore 72% janë mjete të prodhuara para vitit 1998, dhe vetëm 28% janëprodhime pas vitit 1998.

Nga sa më sipër. del konkluzioni se në Shqipëri mbizoterojnë automjetet e formës autoveturë, melëndë djegese gazoil, automjete të vjetra, me pak mundësi të aplikimit të marmidave katalitike dhesistemeve rregulluese kompjuterike.

Parku ekzistues i automjeteve, tipet e tyre,markat, viti i prodhimit dhe lënda djegese qëpërdorin kërkon një organizim të përsosur nëkontrollin periodik të tyre si edhe në marrjen emasave për mirëmbajtje.

Afati në kontrollin periodik të mjeteve nëlegjislacionin shqiptar është 1 vit për mjetet epërdorura dhe mbas dy vjetësh për mjetet e reja,ose siç quhen me kilometra zero.

Sistemi K \ M duhet të funksionojë veç e veç sioperacion pune, por i bashkuar medokumentacion dhe përgjegjësi.

Kontrolli i mjeteve rrugore i cili është ipërqëndruar dhe shteteror, konsiston në triaspekte:

1. Identifikimi i mjetit dhedokumentacionit.

2. Kontrolli i nivelit të gazrave që mjetilëshon në atmosferë.

3. Kontrolli i sistemeve të automjetit që rritsigurinë në rrugë.

3.1. Identifikimi i mjetit

Konsiston në kontrollin vizual të ballafaqimittë të dhënave të leje-qarkullimit me treguesitidentifikues të mjetit si: numri i shasisë me gjithëelementët e sigurisë, marka, tipi, forma, ngjyra.

87%

13%

DieselFuel used

3. Pikpamje të përgjithshme për Kontroll - Mirembajtje (K \ M)

Naftë

Benzinë

8


Vërtetësia e lejes së qarkullimit kontrollohet mesistemet kompjuterike të lidhura në qark dhe qënuk lejojnë ndërhyrje. Këtu hyn edhe kontrolli itargës me elementët e sigurisë të saj.

- Kontroll në përmasat e lejuara të mjetit,kabinës me gjithë konfortin e saj,sistemet e rrypave të sigurimit, xhamat,sinalisikat, pasqyrat. Gjithashtu është inevojshëm kontrolli i taksave që ka tëbëjë me qarkullimin e mjetit.

3.2. Kontrolli për nivelin e gazrave.

Gazrat e shkarkuara nga mjeti, duhet të mos përmbajnë më tepër monoksid karboni se sa ështëcaktuar nga prodhuesi i mjetit në gjëndjen e numrit minimal të rrotullimit dhe temperaturës së punëstë motorit. Atje ku ky informacion nuk ekziston, përmbajtja e monoksidit të karbonit dhe hidrokarburevenuk duhet të kalojë vlerat e mëposhtme:

a. Motora me benzinë

Përshkrimi i mjetit Përmbajtja CO HC ppmProdhuar para 10 \ 1986 4,5% 800Prodhuar pas 10 \ 1986 3,5% 600Me katalizator me tre 0,5%maja dhe sondë lambada – 0.97-1,03 300

b. Motora diezel

Lloji i naftes Opaciteti K m-1Motor diezel me thithje natyrale 2,5 m-1Motora diesel me fryrje (turbinë) 3.0 m-1

Kontrolli kryhet duke patur aparatura të testimittë gazrave të cilat japin parametrat kur mjeti ështënë teperaturë normale të punës me numërminimal të rrotullimeve. Aparatura duhet të ketëkaluar shërbimet teknike sipas rekomandimevetë fabrikës prodhuese për tarimin e saj dhenderrimin e elementeve filtrues dhe matës.

Sonda futet në pjesën e shkarkimit të gazravejo më pak se 30 cm thellësi. Vlera përfundimtaree matjes konsiderohet të jetë vlera e arritur pas30 sekondash.

Në sistemet e shkarkimit të gazrave me mëshumë se një dalje, sonda futet në secilën dalje

9


0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005

Viti i prodhimit

Vlera e Kmes

1977

2,24

1978

1,93

1979

1,85

1980

2,57

1981

3

1982

2,38

1983

2,2

1984

2,08

1985

2,3

1986

2,78

1987

2,25

Viti i prodhimit

Vlera e Kmes

1988

2,2

1989

2,23

1990

2,09

1991

2

1992

2,3

1993

1,7

1994

2,5

1995

1,98

1997

1,7

1998

0,88

After

2,15

veç e veç, përmbajtja që do të përcaktohetkonsiderohet mesatarja arritmetike e vlerave tëarritura.

Nga fushata pilot per kontrollin teknik temjeteve te transportit ne qendren e kontrollitteknik te automjeteve, ne Tirane, për shkarkimine gazrave në 1036 automjete të marra nëkonsideratë, nga të cilat 880 me lëndë djegesediezel dhe 156 mjete me lëndë djegese benzinë,rezultatet eksperimentale treguan se:

1. Në automjetet me benzine, prodhuarpara vitit 1986 rezultoi se 36% e mjeteveemetojnë gazra mbi vlerat e lejuara tëCO dhe 26 % e mjeteve emetojne gazrambi vlerat e lejuara të HC.

2. Në automjet me benzin, prodhuar pas vitit 1986 rezultoi se 27% e mjeteve emetojnë gazra mbivlerat e lejuara të CO dhe 24 % e mjeteve emetojne gazra mbi vlerat e lejuara të HC.

3. Për automjetet me lëndë djegese diezel siç tregohet në grafikun Nr.1, në varësi të vitit tëprodhimit të mjetit, kofiçienti Kmes - 2,15 nga k -2,5 që është kofiçjenti i tejdukshmërisë sëlejuar.

10


Nga këto matje eksperimentale nxjerim konkluzionin se mjetet me benzinë ndotin më shumëmjedisin nga çlirimi i sasive të mëdha të CO dhe të HC. Kurse ato me lëndën djegese diezel çlirojnëmë shumë grimca prej karboni elementar, komponime organike të absorbuara prej karburantit diezeldhe vajra lubrifikante të motorit, sulfate të formuara nga squfuri i karbonit dhe gjurmë komponimeshmetalike. Komponimet organike zakonisht përbëjnë 10 - 30% të lëndës së grimcave totale, por nëmotorat e vjetër deri në 90%. Ky është rasti tipik i Shqipërisë ku shumica e motorave diezel janëprodhime të vjetra dhe pa pajisje të sistemeve mbrojtëse. Në rast se do ti referohemi një tabele tënxjerrë nga ky eksperiment, por sipas llojit të automjeteve të prodhuara para vitit 1999 rezulton se rreth18% e automjeteve te markës Benz Mercedes janë me kofiçient mbi atë të lejuar. Më dobët paraqitenautomjetet e markave Japoneze për faktin se sistemet elektronike të vendosura në motor nuk i përgjigjenserviseve që operojnë në Shqipëri.

Marka

BenzWolksvagenFordAudiRenaultOpelNissanFiatMitsubishIsuzuTotal

K më e madhese e lejuara

6714433175

31102232

333

% e mjeteve me Kmë të madhese e lejuara

17,957

40,760,741,647,776,948,842,866,637,9

Numri i mjeteve

37425281281265134573

880

3.3. Sistemi i shkarkimit të gazrave tek automjetet

Sistemi i shkarkimit të gazrave tek automjetetështë tërësia e pajisjeve që mbledhin gazrat eprodhuara nga djegja e karburantit, që zbusinzhurmat dhe i nxjerin produktet e djegjes nëatmosferë.

Pjesët përbërese jane:Kolektori: shërben për mbledhjen e gazrave

që dalin nga cilindrat pas djegies.Zhurmëshuesi: Shuan zhurmat që bëjnë

gazrat kur dalin. Për mjete të ndryshme është ikonstruktuar ndryshe. Zvogelon shpejtësinë,presionin dhe temperaturën e daljes të gazravenë ambjentin e jashtëm..

Tubi i shkarkimit: shërben për nxjerrjen egazrave në atmoferë.

Marmita katalitike: Vendoset në motorat mendezje të detyruar(benzinë jeshile) dhe shërbenpër të zvogeluar ndotjen e mjedisit sepse bënfiltrimin e substancave dhe gazrave të dëmshëm

NOX

COHC

H2OCO2N2

11


Në figurë jepet pamja e jashtme e marmitës katalitike si dhe shpërbërja e gazrave të dëmshëm nëgazra më pak të dëmshëm që dalin në atmosferë.

Gazrat në hyrje të marmidës kanë përbërje të Nox - oksid azoti, CO - oksid karboni dhe CH -hidrokarbure, të cilat në prezencë të katalizatorit, i cili nxit reaksione kimike dhe i shndërron në N2 -azot, CO2 - dioksid karboni dhe H2O - ujë, që dalin në atmosferën e jashtme.

Në kohën e sotme përveç përdorimit të marmitës katalitike tentohet në projekte të reja për ndërtimine dhomës së djegjes, kolektorit të thithjes, përmisimin e filtrit të ajrit, injektimit etj, me qëllim zvoglimine ndotjes.

3.3. a. Sistemi i shkarkimit të gazrave tek ciklomotorët

Prodhimi i gazrave të shkarkimit nga motori krijon dy probleme:1. Zhurmë që shkakton ndotje akustike.2. Toksicitet që shkakton ndotje të vazhdueshme të ajrit.Problemit të parë i është gjetur zgjidhja nëpërmjet përdorimit të zhurmëshuesit. Ajo është një kuti

metalike që përmban një material që absorbon zhurmën dhe përvijon në brëndësi “galeri” që formojnëlabirinthe dhe vrima shkarkimi nëpërmjet të cilave gazrat shpërndahen duke ulur shpejtësine e daljesdhe kufizuar zhurmat.

Për të parandaluar daljen e gazeve toksikë (helmues) siprodukte të djegjes ato pajisen me një aparat shtesë që quhetmarmitë katalitike, e cila gazrat produkte te djegjes, që dalinnga motori i kalojnë në një kuti e cila nëpërmjet një katalizatorinxit reaksione kimike në prezencë të ajrit të atmosferës duketransformuar hidrokarburet e pa djegura, oksidin e azotit dheoksidin e karbonit, në azot , anihidrid të karbonit dhe ujë, qekonsistojne ne më pak ndotës të mjedisit.

Funksionimi më i mirë i marmitës katalitike është ikushtëzuar nga prania e sistemit të ndezjes elektronike,nga mirëmbajtja e sistemit të ndezjes, përdorimi i benzinëspa plumb (benzinë jeshile), dhe vajit të cileesisë së mirë.

Që ciklomotorët të lejohen të qarkullojnë duhet të plotësojnë normat relative të përcaktuara ngaKE, të quajtura “Euro 2”, të detyrueshme të zbatohen edhe nga vendet që synojnë të anetarsohen neKE sic eshte dhe Shqiperia.

Në qëndrat e kontrollit teknik janë të afishuara vlerat limite të elementeve ndotës që shkarkohen ngagazrat e mjeteve në përdorim duke u mbeshtetur ne udhezimin e perbashket te Ministrise se Mjedisit,Pyjeve dhe Administrimit te Pyjeve dhe Ministrise se Puneve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit.

A. Automjetet me ndezje të detyruar.

a. Pa konvertitor katalitik

Viti iprodhimit

Lëndadjegese

Rregjimi i punës sëmotorit (rrotullimi)

CO% VOL

HCppm

Lambda Kategoria emjetit

Para1.10.1986

Benzinë Në boshllëk 800deri 1000

5,5 800 M1 : N1

1.10.1986deri30.12.1995


4,5 600 M1 : N1

që gjënden në gazrat e shkarkimit. Efektiviteti i marmitës katalitike është për mjetet me benzinë.

12


b. Me konvertitor katalitik

Viti iprodhimit

Lëndadjegese

Rregjimi i punës sëmotorit (rrotullimi)

CO% VOL

HCppm

Lambda Kategoriae mjetit

Pas1.10.1986


2,0 300 M1 : N1

Pas1.10.1986

Benzinë Me ngarkesë2000 - 2500

1,5 250 M1 : N1

B. Automjete me vetendezje

Data e prodhimit

Para 1988Para 1988Deri më 1998Deri më 1998Pas vitit 1998

Lënda djegse

DieselDieselDieselDieselDiesel

Motor diezel

Me thithje natyraleMe turbokompresorMe thithje natyraleMe turbokompresorMe thithje oseturbokompresor

Kofiçjenti iabsorbimit (km)

4.04,53,54

2,5

Kategoria eautomjeteveTë gjitha kategoritëTë gjitha kategoritëTë gjitha kategoritëTë gjitha kategoritëTë gjitha kategoritë

3. 4. Kontrollet e sistemeve të automjetit që rrisin sigurine në rrugë

Rregullat që duhet të zbatohen gjatë kontrollitteknik të automjeteve para se ato të qarkullojnëjanë vendosur me ligj në manualet e kushteve tëkontrollit teknik, veç për autoveturat, veç përkamionat, veç për autobuzat dhe veç përrimorkiot, si dhe në manualin e kërkesave tëpërhershme që janë të detyrueshme të zbatohennë qëndrat e kontrollit teknik në përputhje menormat e Komunitetit Europian.

Në qëndrat e kontrollit teknik janë montuarpajisje të cilat kryejnë dhe plotësojnë të gjithakërkesat e manualeve të kontrollit teknik si nëshikimin vizual, ashtu edhe dixhital e tëkompjuterizuar.

Pas kontrollit të gazeve, rezultatet e të cilitprintohen dhe janë pjesë e dokumentacionit,mjeti kalon në aparatin e konvergjencës e cilapërcakton devijimin e mjetit për 1 km rrugë.

Kontrollohet thellësia e luleve të gomave, qënuk duhet të jetë më e vogël se 1, 6 mm

Dëmtimet nga ndryshku përcaktohen në bazëtë matjeve dhe procedurave të caktuara nëmanual.

Kontrolli i rrjedhjeve të vajrave, ujit, dhelëngjeve të tjerë bëhet me shikimin vizual.

13


Kontrolli i xhamave për të patur fushë tërregullt shikimi dhe tejdukshmërie.

Në kontrollin e xhokove, që kryhet menjë pajisje të veçantë me lëkundjegjatësore dhe tërthore, realizohet meshikim vizual të gjitha lëvizjet, për kontrolline xhokove(hapesirave) të konsumit nëspinota, kushineta, bokulla, gomina,kokave të sistemit të drejtimit si në planinvertikal, horizontal e radial.

Parametrat e tyre të lejuara jepen nëmanualet e kushteve të kontrollit teknik përçdo lloj mjeti. Fig 3

Kontrollohen gjithashtu transmisionet,xhuntat lidhese, amortizatorët, mbërthimetme karroceri të të gjithë mekanizmave etj.

Rëndësi e veçantë për sigurine në rrugë duhet ti kushtohet sistemit të frenimit e cila realizohet nëbango nepermjet provës se posaçme. Ajo jep masën e frenimit për çdo rrotë të mjetit, dhe duke maturnë mënyrë automatike peshën e mjetit, nxjerr efiçencën e frenimit.

Me efiçencë të frenimit kuptojmë rënjen osezvogelimin e shpejtësisë nën veprimin e frenavenë njësinë e kohës.

Kështu P. Sh. në rast se një mjet lëviz meshpejtësi 72 km në orë ose 20 m në sekondë,për të qënë i rregullt duhet që për njërënie(zvogelim) shpejtësie prej 5 m\ s, duhet tëndaloej pas katër sekondash, pra duhet të ketënjë nxitin negativ prej 5 m\sek2. Fig 6.

Kontrolli i frenimit bëhet për çdo rrotë, aks dhenë total për gjithë mjetin.

F1+F2+F3+F4K = x 10%

P bosh +100

Ku F1, F2,F3,F4, - Janë forcat e frenimitnë çdo rrotë ne Njuton.

Pbosh - Pesha e mjetit.100 - Pesha e drejtuesit të mjetitEfiçenca e frenimit në bazë të rregullave

të caktuara në manuale lejohet:- Autoveturat më e madhe ose e

barabartë se 52%- Autobuzat më e madhe ose e

barabartë se 45%- Kamiona më e madhe ose e barabartë

se 40%t

14


Çertifikata ekontrollit teknik

Kontrollohet sistemi i frenave të dorës i cili duhet të realizojë të paktën 1,2 m\sek2.Të gjitha matjet bëhen nën veprimin e kompjuterit, printohen dhe futen në memorje.Kntrolli i sistemit të ndriçimit realizohet po ashtu në bazë të kërkesave të manualit të kushteve

teknike të kontrolli. Rëndësi kanë të gjithë dritat që bëjnë ndriçimin e rrugës, sinjalistikës, të brëndshmedhe të jashtme.

Në dritat kryesore rëndësi ka që pjesa horizontale e vijës ndarse duhet të jetë evendosur në vijat e ekranit të pajisjes testuese, të cilat

korespondojnë me një rënje prej 5 - 40 mm\m, tëtufës së rrezes së dritës, krahasuar me vijënhorizontale të mesit të dritës kryesore. Rëndësi kaqë ngjyra e dritave duhet të jenë ato të lejuara ngaligji shqiptar dhe prodhuesi i mjetit.

Rezultatet e kontrollit vizual, të nivelit të gazevedhe kontrollit teknik për sigurinë rrugorerregjistrohen në çertifikatën e kontrollit teknik sidoqë të jene parametrat,(pozitive ose negative). Tëdhënat e gazrave, të konvergjencës, e frenave janëpjesë e çertifikatës. Kur te dhenat janë brëndaparametrave të lejuar për të gjithë postet , certifikatafirmoset dhe vuloset, duke u shoqëruar me një pullënë xham për afatin, së bashku me një vulë në lejen eqarkullimit i japin të drejtën mjetit të qarkullojë për njëvit (fig 7 pullë e kontrollit teknik).

Në rast se rezultati është negativ( të dhenat e njëtreguesi janë mbi kufirin e lejuar më të larta se parametrate lejuara), pronari i mjetit është i detyruar të drejtohet nënjë servis të zgjedhur prej tij për riparim ose kompletim.

Ritestimi bëhet në ato nyje ku ka patur të meta. Bëhetme po të njejtën çertifikatë të paguar një herë.

0

5

10

15

20

m/sek

1 2 3 4 sek.

15


Centralizimi i sistemit të kontrollit dhe sigurisë, ose siç quhet ndryshe vetëm në stacione, është endarë nga puna e mirëmbajtjes duke u vendosur nëpër qëndra që drejtohen nga specialist më të mirë.Për kompletimin e objektit me makineritë dhe pajisjet e nevojshme, shteti duhet të investojë edhe përato rajone që ende nuk janë kompletuar.

Nisur nga eksperienca e vendeve të Bashkimit Europian, ku mirëmbajtja e shoqëruar me kontrollinteknik dhe dokumentacionin përkatës realizohet nga pushteti lokal nëpërmjet sektorit privat, testimipër lejimin e mjetit për qarkullim mund të jetë shteteror ose mund të realizohet nga subjektet private tëdhena me konçesion, por gjithmone të kontrolluara dhe monitoruara nga shteti. Kjo për arsyen erëndësishme, që mjetet e transportit rrugor jo vetëm te jenë të garantura për sigurinë e qarkullimit, porkryesorja të përputhet dokumentacioni i lëshuar për qarkullim me identitetin e mjetit.

Kjo do të sjelle një sistem të organizuar dhe të kontrolluar për gjithë territorin me ndihmën edhe tëfutjes së sistemeve informatike për kontrollin e testimit edhe nga subjektet qëndrore

Masa dhe numri i kontrolleve është i bazuar në numrin e mjeteve që disponon ai rajon por edhe nga:- Koha e kontrollit.- Numri i kontrolleve në ditë.- Kushtet teknike dhe gjëndja e mjeteve.- Numri i ditëve në punë të mjeteve ne një vit.- Ngarkesa e rrugeve, gjendja dhe ndotja e ajrit.

Eksperienca botërore ka treguar se ndërsa qeveritë rregullojnë programin e kontroll \ mirëmbajtje,zbatimi për disa proçese pune, sidomos ato të kontrollit, mund të mbulohet mirë jashtë sektorit privat.E kundërta ndodh në sistemin e mirëmbajtjes, e cila është e përqëndruar pranë bizneseve privatë, nëdisa raste e specializuar për marka dhe tipe mjetesh, por e pa pajisur me dokumentacionin ligjor,pajisjet e nevojshme dhe personelin e specializuar.

Sistemi i mirëmbajtjes duhet të funksionojë i pavarur, i kontrolluar dhe i pajisur me:

- Liçencë aktiviteti për mirëmbajtjen e mjeteve rrugore lëshuar nga organet kompetente tëMinistrisë të Transporteve;

- Komplementim me pajisje e makineri për kontrollin dhe mirëmbajtjen e mjeteve;- Personel te specializuar me dëshmi kualifikuese;- Dokumentacion te nevojshëm dhe lidhje informatike te lidhura ne network me të gjithë sistemin

K \ M;- Kushtet, detyrimet për riparimet dhe kontrollin, dëmtimet dhe aksidentet për shkaqe teknike.

3.5. Kontrolli teknik gjashtëmujor i mjeteve te sherbimittë transportit publik.

Në bazë të lëgjislacionit shqiptar mjetet e transportit publik të udhëtareve(autobuzët, taksite, autoambulancat, autoshkollat e tj) përvec kontrollit teknikperiodik vjetor i nënshtrohen edhe një kontrolli teknik gjashtemujor. Ky kontrollështë i pjesshëm dhe përqëndrohet vetëm për kontrollin e frenave, xhokove,konvergjencës,së rrotave, sistemit të sinjalistikës dhe ndriçimit, thellësisë sëluleve të gomave, pra të gjitha elemeteve që kanë të bëjnë me sigurinë rrugore.Kërkesat për kontrollin teknik periodik dhe gjashtemujor janë të paraqitura nëçertifikatën e kontrollit teknik, e cila është një dokument për qarkullimin emjetit. (foto autobuz, taksi, autambulancë, autoshkollë).

4. Sistemi i centralizuar me një test është metoda më e mirë

16


Programet K \ M, janë shpesh të shoqëruara me formalitete dhe korrupsion. Eksperienca tregon sekorrupsioni mund të parandalohet me dy mënyra:

1. Me sistem informatizimi të fuqishëm për çdo aparaturë kontrolli, riparimi e testimi, kjo e lidhurnë pralel dhe e memorizuar, për të pasur mundësi kontrolli në çdo kohë.

2. Përdorimi i pajisjeve të lëvizshme nga inspektorë të caktuar ose policia rrugore në qëndra tëlëvizshme ose pajisje të veçanta sidomos për gazrat, xhuntot, konsumin e gomave etj.

Një rol të rëndësishëm luajnë edhe gjobat dhe penalitetet për subjektet që thyejnë rregullat. Pushtetiqëndror dhe lokal, duhet të ofrojë njohje legale përsa i përket testeve në sigurinë rrugore.

Heqja e lejes së qarkullimit kur nuk plotësohen kushtet e testimit si në rastin e kontrollit të mjeteve,si dhe heqja e liçencës për subjektet e mirëmbajtjes, deri tek dëshmitë dhe penalitetet personaleteknike për personelin inxhinjero teknik të sistemit k\m, janë masa të domosdoshme për një mbarëvatjetë punës. Kjo duhet të realizohet nga auditimi jashtë i sistemit k\m me ekspertë të pavarur. Rezultatete kontrollit të bëhen publike. Aktiviteti i tyre duhet të shtrihet deri tek cilesia e karburanteve.

Pushteti lokalKontroll\mirëmbajtje

Qeveria lokaleQëndra e Testimittë automjeteve

Kontraktori i pa varuarshteteror ose privatpër kontroll

Efektiviteti1. Karburant më i mirë

2. Konsumi dhe ajri më i mirë3. Makina më të sigurta

në rrugë.

Këto duhen kontrolluar nga sektori i caktuar nga ligjvënesi për menaxhimin e institucioneve. Çdoneglizhencë sjell dobësi dhe konseguenca nga rregullat e dobëta.

Nisur nga eksperienca boterore sistemi K\M duhet të funksionojë i pavarur, por i kontrolluar dhemenaxhuar mirë.

Rritja e nivelit të kontrollit teknik dhe mirëmbajtja e mjeteve kërkon që strukturat shtetrore të mendojnëpër futjen e sa më shumë elementë të kontrollit, sidomos në përcaktimin e afateve të jetë gjatësisë sënjë mjeti, e cila ka të bëjë me amortizimin e tij, kryesisht në ndryshkjen e karrocerisë, përdorimin esistemit të ushqimit dhe mbrojtjes nga gazrat, nivelin e zhurmave etj. Futja e standarteve në përdorimine mjeteve do të sjellë strategji të reja në zëvëndësimin e tyre me mjete të kohës duke ndryshuargradualisht dhe me investime nga shteti të parkut të mjeteve rrugore në qarkullim.

5. Cilësia e Sigurisë

17


I vetmi sistem i përdorshëm proçedurash k\m dhe siguri rrugore, është sistemi qëndror përgjegjësnga qeveria dhe kontraktorit të liçensuar nëpërmjet plotësimit të kërkesave ligjore, e cila ruan neutralitetinnë organizimin e testit.

Decentralizimi i sistemit në kontrollin dhe rregullimi i punës më rregulla e sanksione është urgjentetë kërkohet që të tërheqë një kontraktor privat me një kontraktor lokal, për të vendosur një sistem rrugortë lidhur me testime në rregullat bazë të sigurisë.

Një kontraktor ndërkombëtar, mund të vendosë testime mjetesh më te thjeshta dhe efektive qëkërkojnë investime fillestare dhe të japin mundësinë e fillimit të bizneseve të reja ose zmadhim të atyreekzistuese, kualifikim të stafit dhe futje të dokumentacionit dhe testeve standarte të qëndrueshme.

Edhe kontraktori lokal krijon vende pune dhe ka fitmet e veta për një përformarcë më efiçente tëtesteve rrugore.

Serviset kanë leverdi të rrisin fitimet e tyre me sistemin k\m dhe me nderhyrje të thjeshta në mjetetqë kanë nevojë për riparim. Kurse shërbimi qëndror i riparimit për dëmet e rënda duhet të ketë pajisjedhe personel më të kompletuar.

Per te bere inspektimin dhe mirembajtjen e automjeteve ne Tirane sa me efektiv, keto masa duhente ndermerren:

te merren masa rigoroze per te siguruar qe te gjithe automjetet qe qarkullojne ne rruge tekontrollohen rregullisht ne Qendren e Kontrollit Teknik te Automjeteve (QKTA). Qe te lehtesohetpuna e policise rrugore qe kontrollon automjetet qe levizin ne rruge, te gjithe automjetet qekane kaluar testin ne QKTA duhet te pajisen pervec certifikates se kontrollit, me nje shenje tevecante (qe hiqet vetem nga QKTA) ne targen e pasme te makines qe tregon gjithashtu dhedaten kur do te behet inspektimi i detyrueshem ne te ardhmen. Keshtu qe ne kete menyre tegjithe makinat qe nuk kane kaluar testin si dhe ato qe e kane tejkaluar daten per tu testuar dote identifikohen me lehte.

Te ulen me tej per te gjithe automjetet e prodhura para vitit 1998, vlerat limit te koeficientit teabsorbimit te drites, drejt nje vlere prej:- 2.5 m-1 per motoret diesel me thithje natyrale- 3.0 m-1 per motoret turbo-diesel

Te ndryshohet testimi i emetimit te gazeve ne te ardhmen nga testimi ne boshllek dhe shpejtesite lire ne testimin me ngarkese te plote te automjetit, keshtu qe te gjithe automjetet tinenshtrohen nje testimi korrekt

Te vendoset nje bashkepunim ndermjet qendrave shqiptare te kontrollit teknik te automjeteveme nje kompani te kontrollit teknik te nje shteti te BE per te siguruar:- kalibrimin e rregullt te pajisjeve te kontrollit te gazeve te te gjitha qendrave te kontrollit teknikte automjeteve ne Shqiperi;-modernizimin konstant te pajisjeve sipas rregullave te BE;-trajnim te vazhdueshem te stafit te qendrave te kontrollit teknik te automjeteve

6. Konkluzione

•

18


Prezantimi i dokumentave

Imortimi Qendra ehomologomitÇertifikatë origjine e tipit

Europian

Të dhenatteknike bazë

Shitja e automjetitRregjistrimi nërregjistrinkombtar

Kontrolliperidik i mjetit

Qendrarregullatore

Kontrollinë rrugë

Përfitimet kryesore për publikun .

- Një mesazh që duhet ta ketë qeveria: Një trafik më i pastër dhe më i sigurtë, një numër më ivogël aksidentesh i shkaktuar nga të metat teknike, e kombinuar me një sistem të krijuar k\mprefekt të bashkërenduar mirë, formojnë një vizion pozitiv për të punuar më tej.

- Kontrolli i automjeteve nuk është në vetvehte vetëm kontroll teknik, por në radhë të parëkontroll për identifikimin e mjetit për të cilin është lëshuar leja e qarkullimit nga organetshtetrore ose të komanduara prej saj.

- Kontrolli i mjetit duhet të konsistoj që në rregjistrimin e tij në rregjistrin kombëtar, i kontrolluarnga qëndra e homologimit sipas skemës së më poshtme:

Documents

Kontrolli - mirëmbajtja dhe siguria e automjeteve