1

KONU 1: ARAŞTIRMA SORUSU OLUŞTURMA VE VERİ TOPLAMA

≈ Araştırma Sorusu Oluşturma ≈

Günlük hayatta cevabını merak ettiğimiz birçok soru ile karşılaşırız. Bu soruların bazıları tek bir veri ile cevaplanabilirken, bazıları bir gruptan veri toplamayı gerektirir. Birden fazla veri toplanılabilen sorulara istatistiksel araştırma sorusu ya da kısaca araşırma sorusu denir.

Alıştırma 1 : Aşağıdaki soruları inceleyerek araştırma sorusu olanları işaretleyiniz.

(……) Sınıfımızdaki öğrencilerin en çok sevdiği meyveler hangileridir? (Bu soruya cevap verebilmek için bir gruba yani sınıfımızdaki tüm öğrencilere soru sormamız, dolayısıyla birden fazla veri toplamamız gerekir. Bu soru, araştırma sorusudur. ) (……) Ahmet'in en sevdiği meyve hangisidir? (Bu soruya cevap verebilmek için sadece Ahmet'e soru sormak yeterlidir. Bu soru, tek bir veri ile cevaplanabilir; bir gruba soru sormayı gerektirmez. Dolayısıyla bu soru, bir araştırma sorusu değildir. )

Hatırlayalım!

Araştırmalarda bir amaca yönelik toplanan bilgiye veri denir.

Örneğin; okulumuzdaki öğrencilere en sevdikleri dersi, meyveyi, rengi vb. sorduğumuzda, onlardan aldığımız her bilgi bir veridir.

İstatistik; veri toplama, düzenleme ve yorumlama ile ilgilenen bir çalışma alanıdır.

2

(……) Okulumuzdaki öğrencilerin en çok sevdiği spor dalları hangileridir?

(……) İlimizde en çok kullanılan isimler hangileridir?

(……) En küçük iki basamaklı sayı hangisidir?

(……) Türkçe öğretmeninizin ismi nedir?

Alıştırma 2 : Mustafa ve Meltem, okul gezisinde nereye gideceklerine karar vermek için istatistiksel bir araştırma yapmak istiyorlar. Bu amaca yönelik bir araştırma sorusunu aşağıdaki noktalı yere yazınız.

………………………………………………………………………………………………………………………………………

Alıştırma 3 : Aşağıdaki soruları inceleyerek hangisinin veri toplamak için gerekli olan bilgileri içerdiğini belirleyiniz.

a) Hangi tür müzik daha çok sevilmektedir?

b) Sınıfımızdaki öğrenciler en çok hangi tür müzikleri sevmektedir?

Araştırma sorumuzu oluştururken veri toplanacak gruba ait bilgilerin

açıkça belirtilmesi gerekir.

Araştırma sorusu ile yapmak istediğimiz araştırmanın amacını da

belirtmiş oluruz.

3

Alıştırma 4 : Aşağıdaki soruların istatistiksel araştırma sorusu olup olmadığını belirtiniz. Nedenlerini açıklayınız.

a) İstanbul'da yaşayan kişilerin en çok tercih ettiği toplu taşıma aracı hangisidir?

b) Parayı ilk kullanan medeniyet hangisidir?

c) Okulumuzdaki 5. sınıf öğrencilerinin ileride en çok seçmek istedikleri meslek hangisidir?

d) Okulumuzda kaç tane matematik öğretmeni vardır?

Alıştırma 5 : Selin, arkadaşlarının hafta sonunda en çok tercih ettiği etkinlikleri belirlemek için istatistiksel bir araştırma yapmak istemektedir. Selin'in araştırma sorusunu yazınız.

……………………………………………………………………………………………………………………………………

≈ Veri Toplama ≈

Bir araştırma sorusuna cevap bulabilmek için kendimiz veri toplarız veya daha önceden toplanmış verilerden yararlanırız.

Belli bir konuda herhangi bir grubun görüşünün ne olduğunu belirlemek üzere önce araştırma veya deney yapılacak bir grup seçilir. Bu gruba örneklem denir.

4

Alıştırma 6 : Tunay sınıfındaki arkadaşlarının en çok tercih ettiği hobilerin neler olduğunu belirlemek için bir araştırma yapmak istiyor. Tunay araştırması için nasıl veri toplayabilir? Çözüm

Tunay'ın araştırma sorusu: Sınıfımızda en çok tercih edilen hobiler nelerdir?

Bu soruya cevap verebilmek için iki farklı şekilde veri toplanabilir:

a) Tunay aşağıdaki gibi bir anket yardımıyla veri toplayabilir. Bu anketi tüm arkadaşlarına vererek doldurmalarını isteyebilir.

b) Tunay, arkadaşlarına hobilerinin neler olduğunu tek tek sorup bir liste hazırlayabilir.

! Tunay, söylenen her hobiyi kağıdına not etmelidir. ! Her cevapta ilgili hobinin karşısına bir çentik atmalıdır. ! Araştırma sorusuna cevap bulabilmek için her bir arkadaşından

sadece bir defa veri toplamaya dikkat etmelidir.

Anket, veri toplamak için kullanılan bir soru

listesidir.

5

Alıştırma 7 :

Araştırma sorusu: Karadeniz Bölgesi'nin temmuz ayında en az yağış alan illeri hangileridir?

Yukarıdaki araştırma sorusunu cevaplamak için nasıl veri toplayabiliriz?

Çözüm

Bazı istatistiksel araştırmalarda verileri bizim toplamamız çok zor veya olanaksız olabilir. Böyle durumlarda, önceden toplanmış kayıtlı verilerden yararlanırız.

Bunu biliyor musunuz?

...................................................

...................................................

...................................................

...................................................

..................................................

6

KONU 2 :VERİLERİ DÜZENLEME VE YORUMLAMA

≈ Verileri Düzenleme ≈

Verileri daha hızlı okuyabilmek ve yorumlayabilmek için, tablo veya grafik yardımıyla düzenlememiz gerekir.

Örnek: Sınıfımızda en çok sevilen renkleri belirleyelim.

Ayşe Öğretmen, 30 kişilik sınıfında en çok hangi renklerin sevildiğini merak etmektedir. Bunun için sınıf listesinden her öğrenciye sırayla en çok hangi rengi sevdiğini sormuş ve sonuçlarını tahtaya yazmıştır.

Ayşe Öğretmen'in araştırma sorusu:

Sınıfımızda en çok sevilen renkler hangileridir?

Ayşe Öğretmen'in verileri:

30 öğrencinin vermiş olduğu cevaplar yandaki gibidir.

Hatırlayalım!

7

Ayşe Öğretmen'in toplamış olduğu bu verileri farklı şekillerde düzenleyebiliriz. Aşağıdaki örnekleri inceleyelim. Çetele Tablosu

Sıklık Tablosu

Kırmızı Sarı Mavi Mavi Mor

Mor Mavi Mor Yeşil Mavi

Sarı Kırmızı Kırmızı Yeşil Kırmızı

Mavi Sarı Mavi Mavi Mor

Kırmızı Yeşil Sarı Mor Mavi

Mavi Mor Kırmızı Yeşil Yeşil

Sıklık, her bir kategorinin kaç kez tekrar ettiğini gösterir. Sıklık tablosu ise elde edilen cevapların sıklıklarının gösterildiği tablodur.

8

Sütun Grafiği

Sıklık tablosundan yararlanarak aşağıdaki grafiği oluşturabiliriz.

Bu grafikten Ayşe Öğretmen'in sınıfında en çok sevilen rengin mavi olduğunu kolaylıkla görebiliriz.

Sütun grafiği bir araştırmada elde edilen verilerin sıklıklarının sütunlarla gösterildiği grafiktir.

Bir sütun grafiğinde renk, cinsiyet gibi kategori isimleri bir eksende, bunların sıklıkları ise diğer eksende gösterilir.

9

Alıştırma 8 : Erenköy Mahallesi'nin en acil ihtiyaçlarını belirlemek için bir anket yapılmıştır.

Mahalle sakinlerinin verdiği cevaplar düzenlenerek yandaki sıklık tablosu elde edilmiştir.

Bu tablodan yararlanarak bir sütun grafiği oluşturunuz.

Çözüm : Sıklıklar 40 ile 100 arasında olduğu için kişi sayılarının yer aldığı ekseni 10'un katları şeklinde oluşturabiliriz.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Kişi S

ayısı

İhtiyaçlar

Erenköy Mahallesi'nin Acil İhtiyaçları

10

! Sütun grafiğini dikey veya yatay bir şekilde düzenleyebiliriz.

! Sütun grafiğinde, kategori isimlerini veya belirtilen özellikleri

gösterilen eksen üzerindeki isimleri istediğimiz sırada yazabiliriz.

! Sütun grafiğinde, sıklık ekseni üzerindeki aralıkları hepsi aynı olmak koşuluyla istediğimiz kadar küçük veya büyük seçebiliriz.

11

Alıştırma 9 : Ülkemizde düzenlenen 2010 Dünya Basketbol Şampiyonası yarı final mücadelesinde Türkiye Sırbistan’ı 83-82 yenmeyi başardı. Son saniyelerde Kerem Tunçeri’nin basketi ile kazanarak finale çıktığımız maçta ülkemiz adına en fazla sayı kazandıran beş oyuncu grafikte gösterilmiştir.

a) Grafikte verilen oyuncular arasında takıma en fazla sayı kazandıran oyuncu kimdir?

……………………………………………………………………………………………………………………………

b) Türkiye adına eşit miktarda sayı kazandıran oyuncular var mıdır? Varsa kimlerdir?

……………………………………………………………………………………………………………………………

c) Türkiye’ye toplam 83 sayının kaçını bu beş oyuncu kazandırmıştır?

12

Alıştırma 10 :

Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve 2012 yılında bölgelerimize düşen yağış miktarlarını gösteren grafik yukarıda verilmiştir. Buna göre,

a) Karadeniz Bölgesi'ne yaklaşık ne kadar yağış düşmüştür?

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

b) En fazla ve en az yağış düşen bölgelerimiz hangileridir? Bunlar arasındaki yağış farkını tam olarak söyleyebilir misiniz?

…………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

c) Yağış miktarı birbirine en yakın olan iki bölge hangisidir?

………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

13

Alıştırma 11 :

Yukarıda şekil grafiği 5. Sınıf şubelerinde bir dönemde okunan kitapları göstermektedir. Her bir şekil 15 kitabı gösterdiğine göre,

a) Bu verilerden yararlanarak aşağıdaki sıklık tablosunu doldurunuz.

b) Oluşturduğunuz tabloyu kullanarak sütun grafiği çiziniz. ! Grafiğin başlığını ve eksen isimlerini yazmayı unutmayınız !

14

Alıştırma 12 :

Yukarıdaki grafik bir kasabadaki araç sayılarını göstermektedir. Buna göre,

a) Bu kasabada en çok hangi tür araç bulunmaktadır?

b) Otomobil sayısı kamyon sayısından ne kadar fazladır?

c) Kasabada yaklaşık kaç tane motosiklet vardır?

d) Kasabada yaklaşık olarak toplam kaç araç vardır?

Kasabadaki araç sayıları

15

Alıştırma 13 :

Yukarıdaki grafik bazı ülkelerdeki ortalama yaşam sürelerini göstermektedir. Türkiye'ye ait kısım boş bırakılmıştır. Buna göre,

a) Grafikte belirtilen ülkelerin ortalama yaşam süreleri toplamı 412 olduğuna göre Türkiye'deki ortalama yaşam süresini bulunuz ve grafikte gösteriniz.

b) Ortalama yaşam süresi en fazla olan ülke ile en az olan ülke arasındaki fark kaç yıldır?

c)Ortalama yaşam süreleri aynı olan ülkeler var mıdır? Varsa hangileridir?

16

KONU 3 : AĞAÇ ŞEMASI

Ağaç şeması, verileri ortak özelliklerine göre sınıflamak ve alt gruplara ayırmak için kullanılan bir veri düzenleme yöntemidir.

Alıştırma 14 :

Bitkiler, çiçeksiz ve çiçekli olmak üzere iki türdür. Çiçeksiz ve çiçekli bitkilerin de alt türleri vardır. Çiçeksiz bitkiler damarsız ( ör. su yosunu) ve damarlı (ör. eğrelti otu) olmak üzere iki türdür. Çiçekli bitkiler de açık tohumlular (ör. buğday ve çam) ve kapalı tohumlular (ör. elma ve ayva) olmak üzere iki türdür. Bu bilgileri ağaç şemasında gösterelim.

Çözüm: Bitkilerin nasıl sınıflandırıldığını kolayca anlayacağımız bir ağaç şeması oluşturalım. Bunun için,

• Öncelikle, oluşturacağımız şemada bitkileri çiçeksiz ve çiçekli bitkiler şeklinde ayıralım.

• Sonrasında, çiçeksiz ve çiçekli bitkileri alt türlerine ayırabiliriz.

17

Alıştırma 15 : Aşağıdaki ağaç şeması fen ve teknoloji dersinde gördüğümüz ışık kaynaklarının bir sınıflamasını göstermektedir. Ağaç şemasında verilen bilgileri inceleyiniz.

18

Alıştırma 16 : Yaz tatilince bol bol film izlemeyi düşünen Emir, elindeki filmleri istediği zaman kolayca ulaşabilmek için aşağıdaki gibi sınıflandırmıştır.

Bu sınıflandırmadan yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayalım. a) Emir’in kaç adet yerli sinema filmi vardır?

b) Emir’in kaç adet yabancı sinema filmi vardır?

c) Emir’in toplam kaç adet komedi filmi vardır?

d) Emir’in kaç adet yerli filmi ve kaç adet yabancı filmi vardır?

e) Emir’in toplam kaç filmi vardır?

19

Alıştırma 17 : Aşağıdaki bilgileri ağaç şemasıyla düzenleyiniz.

Canlılar beslenme şekillerine göre üçe ayrılır: etçiller, otçullar, hem etçil

hem otçullar. Köpek, kurt, kartal ve timsah etçillere örnektir. Fil, zürafa

inek ve koyun otçullara örnektir. İnsan, ayı, maymun ve kaplumbağa ise hem

etçil hem otçullara örnek olarak verilebilir.

Alıştırma 18: Aşağıdaki ağaç şemasında yapılan hatayı bulunuz, açıklayınız ve düzeltiniz.

20

Alıştırma 19 : Aşağıdaki ağaç şeması bir hastanenin bazı bölümlerini ve alt bölümlerini göstermektedir. Bu şemaya göre aşağıda şikâyetleri belirtilen hastaların hangi bölümlerin hangi kliniklerine gitmeleri gerektiğini yazınız.

a) Metehan: Sanırım çok üşüttüm ve böbreklerim ağrıyor. Metehan …………………………………………… bölümünde ………………………………………… kliniğine gitmelidir.

b) Sena: Doktor Bey benden bir kan testi yaptırmamı istedi. Sena …………………………………… bölümünde ……………………………………………………… laboratuvarına gitmelidir.

c) Canan: Annem geçen ay kalbinden ameliyat oldu. Bu hafta kontrole gideceğiz. Canan Hanım, annesini ………………………………………………… bölümünde ……………………………………………………… kliniğine götürmelidir.

d) Bulut: Mide rahatsızlığım yine artmaya başladı, doktora gitmeliyim. Bulut …………………………………………………… bölümünde ……………………………………… kliniğine gitmelidir.

21

Alıştırma 20 : Aşağıda bir pastanenin menüsü görülmektedir.

Bu menüden yararlanarak aşağıdaki ağaç şemasını doldurunuz.

Alıştırma 21 : Aşağıdaki ağaç şemasında yapılan hatayı bulunuz, açıklayınız ve düzeltiniz.

22

23

24