Kriz Yönetimi

Kriz Kavramı

• Kriz Büyük Türkçe Sözlük’te: Birden bire meydana gelen kötüye gidiş yönündeki gelişme, buhran; Tehlikeli an, vehamet; bulunmama, yokluk, büyük sıkıntı.

• Kurulu bir düzen içinde, şu yada bu düzeyde çözüm üretmekte olan dengelerin

bozulmasına yol açan iç ve dış etkenlerin ağırlık kazanması hali.

• Sistemin kendini yeniden üretemediği ama yeniden üretmek için gerekli değişikliklerin, sistemin ana yapılarına aykırı olduğu durum.

• Kriz, bir örgütün üst düzey hedeflerini tehdit eden bazen de örgütün yasamini tehlikeye sokan ve ivedi tepki gösterilmesini gerektiren; örgütün kriz öngörme ve önleme mekanizmalarinin yetersiz kaldiği gerilim yaratan bir durumdur.

• Kriz, birdenbire ortaya çıkan, önceden öngörülemeyen, beklenmedik ve olağandışı bir durumu ifade eder. Bu yüzden kriz, örgütsel yaşamda, özel olarak yönetilmesi gereken önemli bir durum ve sorundur. Kriz, aynı zamanda, yöneticilerin ve iş görenlerin yaşamında önemli bir stres kaynağıdır.

Kriz Kavramı • Kriz kavramı 17. ve 18. yüzyılda sosyal bilimler alanına girmiştir. Kriz

kavramı bu yüzyıllarda toplumsal süreçlerde çeşitli şekillerde ortaya çıkan gerilim ve sorunlar için kullanılmıştır. İlk somut tanım ise bir kerelik ve felaket niteliğindeki olayları tanımlamak için iktisat biliminde kullanılmıştır.

• Kriz kavramının Çince yazımındaki karakterler incelendiğinde birinin tehlike, diğerinin ise fırsat anlamına geldiği görülmektedir. Bu krizin sadece olumsuz değil, olumlu yanları olduğuna da işaret etmektedir.

• Kriz çalışmalarının, afet kavramı esas alınarak, ikinci dünyası savaşı sonrası hız kazandığı görülmektedir. Nükleer savaş tehdidine yönelik ABD afet çalışmaları gibi.

Krizin Faydaları

• Kriz, örgütsel sorunların ortaya çıkmasını sağlar. • iç ve dış değişikliklere karşı kaybolan uyum yeteneğinin yeniden kazanılması ve yeni stratejilerin oluşturulmasına olanak verir. • Yeni rekabet avantajlar ve ekonomik çıkarlar için fırsat oluşturur. • Geleneksel yönetim tekniklerinde hızlı bir değişim sağlanması söz konusu olur. • Örgütün bütün unsurlarının (fiziki, mali, beşerî) yeniden gözden geçirilmesi ve olası kriz için daha donanımlı ve dirençli hâle gelmenin yollarının aranması ve tedbirlerin alınmasına olanak sağlar. • Çalışanlarda sürekli istikrarın, bir bakıma bir durgunluk olduğu ve asıl istikrarın değişim ve gelişmede aranması gerektiği düşüncesinin oluşmasını sağlar.

KRİZİN ÖZELLİKLERİ

Krizler kaçınılmazdır. Krizin yönetilememesi, örgütsel gelişim için

zararlıdır. Kriz durumu tahmin edilemez (bazılarına göre

tahmin edilebilen krizlerde vardır: Nükleer santral kaynaklı krizler gibi).

Kriz, örgütün amaç ve varlığını tehdit eder. Kriz, acil müdahale gerektirir. Kriz, karar veren kişilerde gerilim yaratır.

ÖRGÜTSEL KRİZ TÜRLERİ

Hücre 1

Ürün/Servis hataları

Fabrika Hataları

Endüstriyel kazalar

Bilgisayar Arızaları

Eksik, gizli bilgi akışı

Hücre 3

Yaygın çevresel kazalar

Geniş ölçekli sistem başarısızlığı

Rekabetin hızlanma

Hükümet krizleri

Uluslararası krizler

Hücre 2

Örgütsel bozukluluk

İşletimsizlik

Sabotaj

Üretimin engellenmesi

Söylenti

kötü niyetli iftiralar

Hücre 4

Terörizm

Üretimin engellenmesi

Taklitçilik

Boykotlar

İşgören grevleri

Teknik/Ekonomik

İç Dış

Beşeri/Sosyal

Kriz Aşamaları

Kriz Uyarılarının Algılanması ve Hareketsizlik

Kriz Dönemi

Çözülme Dönemi

Kriz Yönetimi

• Kriz yönetimi süreci; çalışılan alana ve geleceğe yönelik olası sorun ve tehlike etmenlerinin belirlenmesi, uygun tepki ve savaşım türlerinin saptanmasını, örgütün krizle basa çıkabilecek önlemleri uygulamasını ve tepkileri değerlendirmesini kapsayan süreç olarak tanımlanabilir.

• Kriz yönetimi, olası kriz durumuna karşılık, kriz sinyallerinin alınarak, değerlendirilmesi ve örgütün kriz durumunu en az kayıpla atlatabilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve uygulanması sürecidir. Kriz yönetiminin temel amacının örgütü kriz durumuna hazırlamaktır. Kriz yönetim süreci bes aşamada ele alınabilir.

• Kriz yönetimi krizlerin olmadığı bir toplum oluşturmaya yönelik bir etkinliğe değil, krizler olsa bile, bu krizleri çözme kabiliyetinin var olduğu bir toplum oluşturmaya yönelik bir etkinliğe işaret etmektedir.

Kriz Yönetim Aşamaları

• 1. Kriz sinyallerinin alınması

• 2. Krize hazırlık ve korunma

• 3. Krizin denetim altına alınması

• 4. Normal duruma geçiş

• 5. Öğrenme ve Değerlendirme.

• 6. Yeninden inşa.

Kriz Yönetiminde Temel İlkeler

Kriz Dönemine Yönelik Planların Özellikleri

• Somut olmalı

• Erişilebilir olmalı

• Belirli aralıklarla yapılacak tatbikatlarla uygulanabilirliği test edilmeli

• Geniş ölçüde katılımı içermeli

• Değişik afet türlerine yönelik uygulanabilecek stratejilere yer vermeli

• Kriz anında görevli personeli, görev ve sorumlulukları ortaya koymalı

• Kriz yönetiminin zarar azaltma, önceden hazırlık, acil müdahale, iyileştirme ve yeniden yapılandırma aşamalarına yer vermelidir.

Kamuda Kriz Yönetimi

• Kamu ve özel sektör kriz yönetimi açısından her ne kadar bazı benzerlikler taşısalar da aralarında derin farklılıklar da bulunmaktadır. Kamuda kriz yönetiminin özellikle idareciler açısından bu farklılıkları özetle şöyledir: Kamu kurum ve kuruluşları en başta yavaş hareket etmekte, mevzuata aşırı bağlılıktan dolayı esnek bir yönetim sergileyememektedir. Yöneticiler kriz durumunda gerekli olan inisiyatifi alamamaktadırlar. Ayrıca kamu kurumları yeni gelişmelere fazla duyarlı olmadıkları için ani gelişmelere tepki vermekte gecikmektedirler.

• Bu engellerin aşılması için yöneticilere daha çok inisiyatif verilmesi, yöneticilerin yetkilerinin artırılması, bürokratik engellerin aşılması, esnek bir yönetim anlayışının getirilmesi gerekmektedir

Avantajlar • Bununla birlikte kamu sektörünün kriz yönetimiyle ilgili olarak bazı

avantajlı durumlarının olduğunu da belirtmek gerekmektedir. • Bunlardan biri devlet desteğidir. Bir kamu kurum veya kuruluşu bir

krizle karşılaştığı zaman devletin diğer kurumlarının desteğini alabilir. Dolayısıyla hem maddi hem de manevi olarak kendisini yalnız hissetmez.

• Bir diğer avantajlı durum ise devlet kurumlarının krizi hasarla atlatsalar dahi iflas ederek yok olmayacakları hususudur. Çünkü devletin genellikle iktisadi işletmelerinin olmaması, olan iktisadi işletmelerin de rekabete kapalı olması ve yukarıda belirtildiği gibi kriz durumunda devletin kriz hâlindeki kurumuna sahip çıkması yok olmayı engellemektedir. Ancak krizle bağlantılı olmadan veya kriz bahanesiyle yeniden yapılanmada bazı kurumlar kaldırılabilir.

• Üçüncü bir avantaj ise kamu kurumlarının devasa örgütler olması münasebetiyle tecrübeli, uzman personel bulma ihtimalinin yüksek olmasıdır.

Türkiye’de Kriz Yönetimi • Kamu yönetimi açısından bakıldığında, ilk kriz yönetimi çalışmaları 1997 yılında

başladığı görülmektedir. Bu yılın başında Ülkemizde kriz durumlarını yönetmek amacıyla Başbakanlığa bağlı bir "Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi" oluşturulmuş ve bu merkezin amaçları ve çalışma esasları bir yönetmelikle düzenlenmiştir.

• bu yönetmeliğin amacı, kriz durumlarında faaliyet gösterecek olan Başbakanlık kriz yönetim merkezinin teşkilatlanmasını, tertiplenmesini, çalışma usullerini, görev ve sorumluluklarını belirlemek ve bu suretle, krize neden olan olayların başlangıcından bitimine kadar geçen süre içerisinde;

• a) Krizi yaratan olayın önlenmesi, ortadan kaldırılması veya milli menfaatler doğrultusunda sona erdirilmesi maksadı ile· gereken hazırlık ve faaliyetlerin yönlendirilmesini,

• b) Hizmet ve faaliyetlerin yürütülmesinde; Genel Kurmay Başkanlığı, ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyon, işbirliği, sürat ve etkinlik sağlayarak krizin en az zararla ve milli menfaatlerimiz dogrultusunda atlatilmasini saglamak, olarak ifade edilmistir.

• Adi geçen yönetmelikte kriz hali; Devletin ve milletin bölünmez bütünlüğü ile milli hedef ve menfaatlerine yönelik hasmane tutum ve davranışların, Anayasa ile kurulan hür demokrasi düzenini veya hak ve hürriyetlerini ortadan kaldırmaya yönelik şiddet hareketlerinin, tabii afetlerin, tehlikeli ve salgın hastalıkların, büyük yangınların, radyasyon ve hava kirliliği gibi önemli nitelikteki kimyasal ve teknolojik olayların, ağır ekonomik bunalımların ve iltica ve büyük nüfus hareketlerinin ayrı ayrı veya birlikte vuku bulduğu haller, olarak tanımlanmıştır.

• Ayni yönetmelikte Başbakanlık Kriz Yönetim Merkezi'nin organları olarak aşağıdaki organlar sıralanmış ve görevleri belirtilmiştir:

a) Kriz Koordinasyon Kurulu,

b) Kriz Değerlendirme ve Takip Kurulu,

c) Sekretarya.

• 17 Ağustos ve 12 Kasım 1999 tarihlerinde meydana gelen iki büyük deprem afetlere (afet kaynaklı krizlere) ilişkin yürürlükteki mevzuatın eksiklerini ve sorunlarını bir bütün olarak ortaya çıkaran önemli kırılma noktaları olmuştur. Geçmişten gelen bir anlayış olan afetler meydana geldikten sonra yara sarma ya da afet zararlarının asgari düzeyde giderilmesi yönündeki mevzuat düzenlemeleri yaklaşımı bu depremler sonrasında da değişmemiştir.

• 17 Ağustos 1999’dan Temmuz 2000’e kadar çıkarılan 38 Kanun ve Kanun Hükmünde Kararname, 6 Yönetmelik, 17 Tebliğ ve 9 Genelge’ye bakıldığında da bunların büyük bir bölümünün afetlerin sonuçlarına yönelik düzenleyici önlemler olması mevcut yönetsel yaklaşımı göstermesi bakımından önemlidir. (Göktürk ve Yılmaz, 2001:10)

5092 Sayılı Kanun • 5902 sayılı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının Teşkilat ve Görevleri

Hakkında Kanun’a dayanılarak kurulan Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı oluşturulmuştur.

• Ancak, 5902 sayılı Kanun ile kriz ve afet yönetim sistemimizde hem afet yönetimi anlayışında bir değişikliğe hem de örgütsel anlamda farklı bir yapılanmaya gidilmiştir.

• Bu Kanunun amacı, afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetleri yürütmek üzere, Başbakanlığa bağlı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının kurulması, teşkilatı ile görev ve yetkilerini düzenlemektir.

• Başbakan, Başkanlıkla ilgili yetkilerini bir bakan aracılığı ile kullanabilir. • Bu Kanun; afet ve acil durumlar ile sivil savunmaya ilişkin hizmetlerin ülke

düzeyinde etkin bir şekilde gerçekleştirilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve olayların meydana gelmesinden önce hazırlık ve zarar azaltma, olay sırasında yapılacak müdahale ve olay sonrasında gerçekleştirilecek iyileştirme çalışmalarını yürüten kurum ve kuruluşlar arasında koordinasyonun sağlanması ve bu konularda politikaların üretilmesi ve uygulanması hususlarını kapsar.

Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu

• Afet ve acil durumlarla ilgili olarak hazırlanan plan, program ve raporları onaylamakla görevli, Başbakan veya görevlendireceği Başbakan Yardımcısının başkanlığında, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Maliye, Milli Eğitim, Bayındırlık ve İskan, Sağlık, Ulaştırma, Enerji ve Tabii Kaynaklar ile Çevre ve Orman bakanlarından oluşan Afet ve Acil Durum Yüksek Kurulu kurulmuştur.

• Kurul toplantılarına, ilgili bakan, kurum ve kuruluş, sivil toplum kuruluşları temsilcileri ve konu ile ilgili uzmanlar çağırılabilir.

Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu

• Afet ve acil durum hallerinde bilgileri değerlendirmek, alınacak önlemleri belirlemek, uygulanmasını sağlamak ve denetlemek, kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum kuruluşları arasındaki koordinasyonu sağlamak amacıyla, Başbakanlık Müsteşarının başkanlığında, Milli Savunma, İçişleri, Dışişleri, Maliye, Milli Eğitim, Bayındırlık ve İskân, Sağlık, Ulaştırma, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Çevre ve Orman bakanlıkları ve Devlet Planlama Teşkilatı müsteşarları, Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanı, Türkiye Kızılay Derneği Genel Başkanı ile afet veya acil durumun türüne göre Kurul Başkanınca görevlendirilecek diğer bakanlık ve kuruluşların üst yöneticilerinden oluşan Afet ve Acil Durum Koordinasyon Kurulu kurulmuştur.

Deprem Danışma Kurulu

• Depremden korunmak, deprem zararlarını azaltmak, deprem sonrası yapılacak faaliyetler hakkında öneriler sunmak ve depremle ilgili araştırmalar için politikaları ve öncelikleri belirlemek amacıyla Başkanın başkanlığında, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Temsilcisi, Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü Müdürü, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Genel Müdürü, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanı, Türkiye Kızılay Derneği Genel Başkanı, deprem konusunda çalışmaları bulunan ve Yükseköğretim Kurulu tarafından bildirilecek en az on üniversite öğretim üyesi arasından Başkan tarafından belirlenecek beş üye ile akredite edilmiş ilgili sivil toplum kuruluşlarından Başkan tarafından belirlenecek üç üyeden oluşan Deprem Danışma Kurulu kurulmuştur

AFAD Teşkilatı

• a) Planlama ve Zarar Azaltma Dairesi Başkanlığı. • b) Müdahale Dairesi Başkanlığı. • c) İyileştirme Dairesi Başkanlığı. • ç) Sivil Savunma Dairesi Başkanlığı. • d) Deprem Dairesi Başkanlığı. • e) Yönetim Hizmetleri Dairesi Başkanlığı. • f) (Ek:24/10/2011-KHK-661/85 md.) Strateji Geliştirme

Dairesi Başkanlığı. • g) (Ek:24/10/2011-KHK-661/85 md.) Bilgi Sistemleri ve

Haberleşme Dairesi Başkanlığı. • ğ) (Ek:24/10/2011-KHK-661/85 md.) Hukuk

Müşavirliği.

İl Afet ve Acil durum Müdürlükleri

• İllerde, il özel idaresi bünyesinde, valiye bağlı il afet ve acil durum müdürlükleri kurulur. Müdürlüğün sevk ve idaresinden vali sorumludur.

AFET VE ACİL DURUM YÖNETİM MERKEZLERİ

YÖNETMELİĞİ • Bu Yönetmeliğin amacı; yurtiçinde ve yurtdışında

meydana gelen afet ve acil durumlara ulusal ve yerel düzeyde müdahalenin ve buna ilişkin hazırlık faaliyetlerinin etkin bir şekilde gerçekleştirilebilmesine yönelik,

• Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Merkezi ile afet ve acil durum yönetim merkezlerinin kuruluşu, görev ve sorumlulukları ile bunlar arasındaki koordinasyon ve işbirliğine ilişkin esasları belirlemektir.