8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

1/8

Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

http://www.birikimdergisi.com/birikim/makale.aspx?mid=528&makale=Krtler%20Trklerden%20Ne%20stiyor(du)%20Ya%20da%20Tersi?Ahmet Al

(04.03.2009)

I.

Trkiyede Krtler ne istiyor sorusuna verilebilecek ilk cevap;Krtlerin bu isteklerinin tarihsel ve konjonktrel artlarerevesinde deie geldiidir. Baka bir ifadeyle, Krtlerinistekleri hibir zaman bir noktada sabit kalmamtr. Buna ramen,Krtlerin talepleri arasnda ciddi bir devamllktan da sz edilebilir.Bu devamllk aslnda, Krtlerin ne istemediklerini ortayakoymaktadr. Musa Anter anlarnda, asimilasyon politikalarnkendi rneinde yle zetlemektedir: ama benim zerimdealan acemiler; beni szde kanserli bir vcuttan pein kararlaaldlar ve ancak krk sene sonra habis bir kanser uru olmadma

karar verdiler. Bu karar verilinceye kadar da vcudum delik deikedildi(s.18) Aslnda bugn kar karya kaldmz sonu, budelik deik edilmi vcudu: Krtenin ve Krt kltrnn iindeolduu durumu ok iyi rneklendirmektedir.Burada Cumhuriyetin erken dneminde yazlan baz almalaradnmemiz faydal olacaktr. Doktor kr Mehmed Sekbann,1923 ylnda Krtler Trklerden ne istiyor? balkl akmektubunun yannda, Celadet Ali Bedirxanin 1933teki MustafaKemale Mektup ve Mustafa Remzi Bucakn smet nnyeMektup almalarnda ve bunlar gibi birok rnekte, vurgulanantemalar arasnda nemli benzerlikler vardr. zetle: Krtlerin

Trkletirilmesinin mmkn ve faydal olmayaca, Asimilasyonpolitikasnn tutmayaca, Trklerle beraber yaanlan, fakat Krt,

Trk birdir ve Krt aslnda Trktr demenin tarihi ve gerekleriaka arptt, Krtlerin Krtlklerinin hem etnik hem de dilselolarak tannmas gerektii, idari olarak otonomi gibi bir siyasiyapya da vurgu yapan talepler ve tespitler. Bu talepler daha oketnokltrel ve etnomilliyeti tonlar yanstmaktadr. Fakat aklda

tutulmas gereken bir ey var ki o da; etnokltrel taleplerin gerekII. Merutiyetin gerekse de Cumhuriyetin ilk gnlerinden,

http://www.birikimdergisi.com/birikim/kisi.aspx?kid=23596&isim=Ahmet%20Al%C4%B1%C5%9Fhttp://www.birikimdergisi.com/birikim/kisi.aspx?kid=23596&isim=Ahmet%20Al%C4%B1%C5%9F

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

2/8

gnmze kadar bir devamllk gsterdiidir. Baka bir ifadeyle,Krtlk en azndan kltrel olarak, sanldnn aksine, ne yenirejimde ne de eskisinde yok olmu bir ey olmad. Bunun davurumu, n kapanmaya alld her giriimde, kendisini fakl bir

biimde ve tonda gsterip bugnlere geldi. Yukardaki btnrneklerde aka ne srlen ey, Trklerle yaarken, Krtlnmuhafaza edilmesine ve yaatlmasna izin verilmesidir. Baka birifadeyle, Krtln tannmasdr.Bu talepler arasnda bamszlk, bamsz bir Krdistan talebi iseKrt Teali Cemiyeti (1918),Azadi (1923) veXoybun(1927) gibirgtlerin amalarndan biri olmusa da, bunlar Trkiye siyasetinintedrici olarak yneldii istikamet dorultusunda, kendi dndakihibir tahayyl dnyasnn kabul edilmedii, 1924ten sonra

kendisini daha ok hissettirecektir. Bu istikamet,Azadi rgtnnbelirttii gibi,hem iki milleti bir arada tutan slam gibi nemli birban (Halifeliin rnein) siyasetten men edilmesi hem deKrtenin okullarda ve mahkemelerde kullanlmasnn, Krteeitimin yasaklanmasnn, zellikle idarenin Trkletirilmesiyleberaber, Kemalist Ynetimin, Trklkle artk tek aktr olmaynndeki otoriter ve dlayc tutumuyla birlikte, (Aktaran;Bruinessen, s.2823) Krtlerin ksmen de olsa inisiyatif sahibiolabilecekleri, lke siyasetinde yer alabilecekleri bir olasln, tpk

Terakki Perver Halk Frkas (1924) rneinde olduu gibi, ortadankalkt bir srecin de facto balangcyd. Belirtildii gibi, taleplerarasnda kesin snrlarn olmadAzadinin yukardaki, etnodinselve etnokltrel taleplerin alam eklinde durduu bak asndadaha ak grnmektedir.ok partili dnemden balayarak, ekimser bir dille de olsa, erkendnemdeki taleplerle ayn dorultuda, nce Doulularsonra KrtSolu olarak da anlacak olan, 1960l ve 1970li yllarda Trk soluile yaplan dirsek temasyla zenginleen bir dille, Krt gruplarnn

ekseriyetteki talepleri, radikal baz gruplarn dnda,1920lerdekiyle benzer olacaktr. Bunlar genel olarak, etnokltrelerevede kalacaklardr. Hamit Bozarslann vurgulad gibi TPve Fikir Kulpleri Federasyonu ile Dev-Gente ifadesini bulan TrkSolunun yannda merkezini Barzani hareketinin oluturduuOrtadou Krt hareketiyle yeniden siyasal alanda boy gsterenKrt Meselesi iinde Krdi taleplerle; Ekonomik ve Sosyal tedbirlerikabul etmekle beraber, bunun kltrel ve etnik boyutlarnn dahesaba katlmas; tannmas gerektii savunulacak, gya bunu

kabul etti diye, Trk parlamento tarihinin en nemli partilerindenTP, bu sebeple 1971de kapatlacaktr. Fakat 12 Marttan sonra,

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

3/8

Trk Sosyalistlerinde grld bir benzerlikle radikalleen ve tmenerjisiniparlamento d bir muhalefetve zmlerzerinetketen, 19741980 yllar arasnda kurulan Krt rgtlerininistisnasz tm, Krdistan Trkiyeden ayr bir lke, drt devlet

arasnda paylalm bir smrge olarak kabul edecekti.(Bozarslan, s.11801181).Bu durum bir sreklilikten ziyade, ara bir tarih okumas olarakcereyan etti. Nitekim bunlarn hacim ve g olarak en byk olan,PKK bile daha 1990lara girmeden bu tr bir tarih okumasndanvazgemek zorunda kalacakt. Siyasi partiler mezarl Trkiyenin,kurulan HEP-DEP-HADEP-DEHAP gibi siyasal partilere sunduusiyasal alann darl; meselenin blclkve terrdnda bakahibir ereveye oturtulmamas, meseleye bir krdm daha

atmaktan baka bir sonu yaratmamtr. rnein, 2003tekapatlan HADEP, kendisini demokrasiden yana olan herkesinpartisi olarak tanmladktan sonra, Trkiye Cumhuriyetinindemokratik olamaynn yol at temel sorunlardan birini; Krtsorununa zm getirmeyen inkr, ret, asimilasyon ve zorpolitikalarnda srar edilmesi, dolaysyla sorunun zmszleterk edilmesi olarak tanmlamtr. Fakat kapatlma gerekesi vepartinin duruu sadece blclkve terrolarak gsterilmitir.

II.Doktor Mehmet kr Sekban, 1923 ylnda ayrca u uyaryyapmaktadr: her ne kadar, hkmet ve Frka-i ttihadiyemhimsemek istemedilerse de, hatta zahiren mevcudiyetlerini bileinkr etmek isteseler de Arnavutluk ve Arablk meselelerininHkmet-i Osmaniyeye neye mal olduklar meydandadrKrtlerin dinlenilmesi gerektii ve onlarn bir srden ibaretolmadn belirten Sekban gibi Celadet Bedirxan da, zellikle dilkonusunda Krtlerin ve dolaysyla Krtenin varlnn

tannmasnn gerekliliinden, kamusal alanda ifade edilmesi,okullarda retilmesi gerektiinden uzunca bahsetmektedir. Budeerlendirmeler ve talepler, grld gibi bugn nesrlenlerden hi farkl deildir. Krtler (en azndan talepleriolanlar), Cumhuriyetin ilk gnlerinden beri, kamusal ve zelalanda tannmak ve Krtlklerini, Krte yaamay talepetmektedir. Bunun dnda, Trkletirmeye onunla karlatklaroranda kar kmaktadr. Mehmed Uzunun da belirttii gibi,yaplmaya allan her ey; Trkiye zelinde, Krtlerin

Trklemedii, Krtlerin, sanldnn aksine, Krt olarak, gizil veyaak hep direne gelmilerdir. Aslnda erken dnem Cumhuriyetten

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

4/8

balayarak vardmz sonu: Krtlerin net bir ekilde neistemediklerini aka gsteriyor. Buna ramen, sonrakidnemlerde yaratlan milliyetilik mitleri ve tarihyazmyla nekadar ok ncelerden balatlarak getirilse de, olduka modern

olan, kendini tanmlama (Self-identification) ve kendinin farkndaolma (Self-awareness) srecinden bamsz olmasa bile, tm bugelimeler modern anlamda bir Krt kimliinin domasnsalayacaktr.Sosyal meselelerin 1980lere kadar modernizm paradigmaserevesinde; kimlik ve kltrel eleri ok da kapsamadan,btn dnyada monotip bir analizin snrlar dhilinde okunduugerekliini gz ard etmemekle birlikte, Ulus-devletlerinmeruiyet zeminlerinin ve kurucu bileenlerinin bundan ok

zaman nce, 1960larda dorua kacak biimde, yapldnhatrlatmakta fayda vardr. Benzer ey Trkiyede de yaplmasnaramen, adalarndan farkl olarak, Trkiyedekiler siyasalspektrum iinde kendilerine ve zellikle kullanm olduklar dileyer bulamayacak ve illegal ilan edileceklerdi. Bunun dnda dahkim sylemden de birok nedenden dolay balarn bir trlkurtaramayacaklard. Bugn, bu legal snrlar ksmen kaldrlm,hkim sylem nfuz alann eskiye nazaran yitirmitir. Baka birdeyile, bugn dorunun kendisi olmasa bile, kabul edilen yanl-

lar deimitir. Fakat halen deimekte direnen kiiler, klieler vemantaliteler vardr. te sosyal olgularn anlalmasnda nmztkayan da bunlardr.Burada, mevcut tarihyazmnn yardmyla Krtler ne istiyorsorusuna cevap bulmann imknszl ve bulunacak cevabn nekadar makul olabilecei sorulmaldr. Tabii ki, bu tarihyazmnn birdiyalektiini yapmak bu yazda mmkn deil. Fakat Krttaleplerine yaklam asndan, mevcut sylemin kullanm olduuretoriin analiz edilmesi gerekmektedir. zetle belirtmek

gerekirse; mevcut tarihyazmnn, a) 19201938 arasndaki Krtisyanlarna, bunlarn birok zelliinden belli bazlarna (bamszKrdistan gibi) ve ieriinin dnda olup olmad tartmal olangericilik, d glerin kkrtmas, Trkn varln imha ve tehditunsurlar gibi zelliklerine b) 19501980 yllar arasnda ekonomikgeri kalmlk ve ekonomik entegrasyon eksiklii sorununa c) yinebenzer sfatlardan hareket ederek, 1980 sonrasnda sadecePKKya ve onun silahl eylemlerine vurgu yapmasnn altnda yatannedenlerden dolay buna verilecek makul bir cevabnn olmad

ileri srlebilir.

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

5/8

Yukardaki tarzda bir tanmlama ve tantma, Krt, Krt meselesi vebuna paralel olarak Krdi talepler yoktur diye somutlanabilecekok boyutlu yaklamlar iermektedir. Mevcut tarihyazmyukardaki zellikleyle, Krt meselesini ele alrken bir nevi, neden

sonu dikotomisi yaratarak, sradan vatandalara da srekli unuanmsatmaktadr: bakiniz, Krt meselesi ve Krdi talepler yoktur.Byle bir sylemin altndaki talepler aka grdnz(gsterdiimiz) gibi, devleti blmeyi, yok etmeyi amalad iin,bir gvenlik ve tehdit sorunu yaratmakla beraber, kendilerine Krtdenilen vatandalarn byle talepleri de yoktur, bunlar bakakanallarla, arptlm bir ekilde onlarnm gibi sunulmaktadr,denmektedir.Sz fazla uzatmadan zetlemek gerekirse, Krtlerin ne

istediklerini anlamak istiyorsak; Krde ramen Krt iin, Krtlerinadna Krtlk, mmetin birlii iin, Trklk neyimize yetmiyorgibisylemlerin dnda bir paradigmaya, zihinsel bir temizlie ihtiyavar. Bu, Trkiyede en ok mnevverveyar-mnevverlerin ihtiyaduyduu bir gereksinimdir. Zira gelinen nokta, hi olmazsaKrtlerin ister aleni isterse de rtl olsun, neyi istemedikleriniaka gstermektedir. Hem Sekbann hem de Bedirxann oknce iaret ettii girift siyasi ynelimin sonularnn en azndanders verici olmas gerekmektedir. Toynbeenin 1925te

vurgulad, Trk Hkmeti Krtlerle ve onlar huzursuzluaiten sebeplerle urarken gerekecek siyasi akl ve yarglamahassasiyetini gsterememitir (Jwaideh, s.411) saptamas enazndan bu tarihsel sreklilik; bu yanl okuma iin kk bir rnekolmaldr. Bundan sonra alnacak yolda, benzer bir eilimle,danmadan, sormadan, birilerini dhil edip, birilerini kabuletmeden: Tepeden nmeci,bahedici ve altyapsal gerekliliklerihesaba katmadan yaplacak her eyin bizi ok fazla bir yeregtrmeyecei de aikrdr.

III.Krtlerin inkrnn dayandrld nedenler, kkleri Osmanlya kadargiden, devletin toplumdaki tartmasz yeriyle birlikte elealndnda sonu ok daha vahim olmaktadr. nk yaplanpropaganda, Krtlerin devlete direk bir tehdit olduklar, yaniKrtlerin, devleti, doal olarak da toplumun en ok sayggsterilen, yceltilen ortak varln, bir ekilde de toplumunkendisini, ortadan kaldrmay amaladklar eklindedir. Durum

byle olunca, yani tarih ideolojik bir aygt olarak hegemonyaalann daimi klmak iin kullanlnca, durumun topluma yansmas

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

6/8

ve sosyolojik vaziyeti de olduka vahim grlmektedir. Ksacas,kurulu dneminin Sevr Sendromu, ve bugn ksmen atlm olanSouk Sava Sendromu olarak bilinen histeri halinde devam edenabsrt bir yanlsama olarak, tarih, yanl okunmakta ve

okutulmaktadr. Bugn ayrca ksmen azalm gibi grnse de,zellikle Krtler szkonusu olduunda, inkr yanndavurgulanmas gereken en nemli siyasa tehdittir. Genel olarakbtn topluma, zel olarak bu Trkletirme politikalarn kabuletmeyen talep sahiplerine Cumhuriyetin ilk gnlerinden bugnedevam eden bir gzn korkutma politikas halen devametmektedir. Bunu, Cemal Grselin, birok kiinin demokrasininzirve dnemi veya ar zgrlkler dnemi dedikleri 1960 askeridarbesinden sonrasnda Krtlere hak grd, u demokratiktutumla en gzel rneklendirebiliriz: Eer Da Trkleri sessiz

durmazsa, Ordu kylerini ve kasabalarn bombalayp yerin dibinekoymaktan ekinmeyecektir. yle bir kan banyosu olacak kiorada, onlar ve lkeleri onun iinde yzeceklerdir(Aktaran;zcan, s.86).Krt meselesinin balangta sosyoekonomik imdi ise buna ekolarak gvenlik boyutlarnn olmasna ramen, ne Ziya Gkalpnkademeli, evrimci sosyalizasyon nerisi, Mahmut Esat Bozkurt,smet nn gibi Tek-Parti dnemi mfritlerinin hemen imdi,

devrimci asimilasyoncu nerileri, ne de daha geen haftalardahkmetin savunduu sosyal proje nerileri are getirmeyecek,aksine bu meseleyi anlamaya alan herkese srekli u soruyusorduracakt: Krtler neden hala Direnmekte? Bu neden sorusunacevap vermek muhakkak ki kolay ve basit deildir. FakatKemalist ulus-devlet projesinin, Trkiyede Krt toplumunundnda kalan toplumsal gruplar Trklk evresinde toplamasnda,genel olarak baarl olmasna ramen (agaptay, s.123),Krtlere benzeri bir getirisi olmad iin, cevabn ounluunu

Trkletirme politikasyla, Krtlk zerindeki basknn oluturduu,

su gtrmez tarihsel bir gerekliktir.Sonu olarak, bugn Krt meselesiyle ilgili ok yol kat edildiidorudur. En azndan Krtlerin tmne ynelik direk tehdit vegz korkutma politikas ne 30lardaki; Trk sngsnn, ne60lardaki; Trk bombardmann ne de 90lardaki; Trk F-16larnn grlmesiyle Krt meselesinin de yok olaca eklindekiilkel zihniyet, bugnlerde o kadar aleni deildir. Fakat Krtmeselesinde kat edilen yol deerlendirildiinde genellikle yle bir

izah biimi de kullanlmaktadr: bakn, daha az zaman nce bunlarbirer tabu, ondan da nce yoklard bile yi bir ey yaptn

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

7/8

zanneden bu mantk sahipleri, hem gemii ele verip hem dekarlatrmann geriye doru deil, evreye, mevcut durumlara veo anki zamana gre yaplmas gerektiini gzden karmaktadr.Bunu zellikle de Tek Parti dneminin ihyasn ve devamlln

isteyen ilerlemeci aydnlaryapnca; e o zaman ne hacet vardCumhuriyete? Zaten siyasal ve kltrel olarak Tanzimattan beribir gelime yok muydu? Medeni toplumlar, a yakalamannhilesi nerede o zaman? diye sormadan edemiyor insan. Benzerekilde, slam ve Trkl o kadar i ie girmi bir Trk-slammmeti yaklamnn en az ilerlemeci aydnlarkadarkapsayc, mantk sahiplerine de; Allah Krd Mslmandankorusun diyesi geliyor insann. Son olarak ise Suavi Aydnnbelirttii gibi, Krt talepleri karsnda, Krt ve Trk ovenizmibiiminde, Krt talepleri ile MHP tarz Trk milliyetiliini

aynlatrarak; bylelikle de suret-i haktan grnp milliyetiliklerekar soldan ayn mesafede duruyor izlenimi veren (Aydn,s.477) TC Solunada aslnda benzer sorular sorulabilir.Referanslar:Anter, Musa (1999). Hatralarm 12, stanbul: Avesta Yaynlar.Aydn, Suavi, (2002). Sosyalizm ve Milliyetilik: GaliyefizmdenKemalizme Trkiyede nc Yol araylar, Modern

Trkiyede Siyasi Dnce, cilt:4 Milliyetilik, iinde, (editr) TanlBora, stanbul: letiim, s. 438482

Bayrak, Mehmet (haz.), (1994).Ak-Gizli / Resmi-Gayri resmiKrdoloji Belgeleri, Ankara: zge Yaynclk,Bedirxan, Celadet Ali, (1933). Bir Krt Aydnndan MustafaKemale Mektup, stanbul: Doz, 1992Bozarslan, Hamit, (2008). Trkiyede Krt Sol Hareketi Modern

Trkiyede Siyasi Dnce, Cilt. 8 Sol, iinde, (editr) MuratGltekingil, stanbul: letiim, 2. Bask, s.11691207Bruinessen,Martin van, (1992). Agha, Shaikh and State; the Socialand Political Structures of Kurdistan, London and New Jersey: ZedBooks Ltd.Bucak, Mustafa Remzi, (1965). Bir Krt Aydnndan smet nnyeMektup, stanbul: Doz, 1991

agaptay, Soner, (2006). Islam, Secularism, and Nationalism in

8/8/2019 Krtler Trklerden Ne stiyor(du) Ya da Tersi?

8/8

Modern Turkey; who is a Turk, Routledge.

Jwaideh, Wadie, (2007). Krt Milliyetiliinin Tarihi; Kkenleri veGeliimi, stanbul: letiim, 4. Bask.

zcan, Ali Kemal, (2006). Turkeys Kurds; A Theoretical Analysis ofthe PKK and Abdullah Ocalan, London and New York: Routledge.Sekban, kr Mehmet (1923), Krdler Trklerden ne istiyorlar?Nafia vekili Diyarkabir mebusu Feyzi beye doktor kr Mehmedbeyin bir mektubu, Mehmet Bayrak (haz.)Ak-Gizli / Resmi-Gayriresmi Krdoloji Belgeleri,iinde, Ankara: zge Yaynclk, 1994,Uzun, Mehmed, (2003).Zincirlenmi Zamanlar, Zincirlenmi

Szckler, stanbul: Genda A..