Л. Түдэв

“Хорвоотой танилцсан минь” тууж

1935 онд Говь-Алтай аймгийн Наран суманд малчин ардын гэр бүлд төржээ.

Тууж гэж

юу вэ? Тууж гэдэг нь

өгүүллэгээс том. Хэсэг

цаг хугацаа, орон зайг

агуулсан, олон үйл

явдлын өрнөлттэй

хүүрнэл зохиолын

томоохон хэмжээний

бүтээлийг хэлнэ.

Хүүрнэл зохиол гэж юуг хэлэх вэ?

Хүүрнэл зохиолын төрөлд юу? багтах вэ?

Өгүүллэг

Туурь

Роман

Тууж

Уран зохиол

Яруу найраг

Хүүрнэл зохиол

Хүүрнэл зохиолыг хэмжээгээр нь өгүүллэг,

тууж, туурь, роман гэж ангилдаг бөгөөд

үргэлжилсэн үгээр хүүрнэн хэлж буйг Хүүрнэл

зохиол гэнэ.

“Хорвоо, дэлхий, ертөнц” гээд

бодохоор хамгийн түрүүнд

санаанд орж буй зүйлсээ

хэлээрэй.

Та нар түүнтэй хэрхэн, яаж

танилцаж байсан бэ?

Л. Түдэв

“Морьтой танилцсан минь”

Сэдэв: “Зохиолын сэдэв, гол санааг тодорхойлох, дүрд задлал хийх

Суурилах эх зохиол: Л.Түдэв “Хорвоотой танилцсан түүх” тууж

БГД-ийн 47-р сургуулийн МХБУЗ-ын багш М.Номингэрэл

Юуны тухай өгүүлж байна вэ?

Сэдэв

Уншигчдад юуг хэлэхийг зорьсон бэ?

Гол санаа

-Энэ чиний морь болно! Гэж аав маань хэлээд саяхан эхээс гарсан

шар халиун унагыг над зааж өглөө.

-Хээгч гүүний унага арай дээргүй юу? гэж ээжийг хэлэхэд аав,

-Энэ сайн морь болно. Эхээс төрөхдөө дөрвөн хөл дээрээ босоо

оочиж байхы нь би харсан л даа гэж аав хэлэв. Би мортой болсондоо

баярласныг зүйрлэн хэлэх сайхан үг олддоггүй юм. Морьтой болохын

хүслэн манай тэр голын хүүхэд бүрт байв. Анх хэлд ороод хэлж сурсан

аравхан үгний минь эхний тавд <<морь>> багтаж байсан бололтой.

Морин төвөргөөнд бага нас минь бүүвэйлэгдэн өнгөрчээ. Адуу

янцгаан үүрсэж, амгалан дуу хангинахад, аяа ямархан монгол хүү,

амгалан сууж чаднам билээ.

-Монгол хүн морин дээр төрөөд, морин дээрээ өөд болдог юм шүү

гэж эцэг минь ярьдагсан.

Эхлэл хэсэг

Анх би чулуун морьтой байлаа. Голын сайр дотроос түүнийг

олсон юм. Чулуун морио хоёр хуруугаар зайдагнан унаж цовхчин

дэгдэн тоглодог байлаа.

Дараа нь саваагаар морь хийв. Хурга ишиг хариулахдаа

шилбүүрээ морь болгон зайдагнаж, хуйваар нь цулбуур хийж тоос

татуулан гүйдэгсэн. Морь бид хоёрын явж өнгөрсөн газар нүцгэн

хөлний мөрний хоорондуур нарийхан зураас үлддэгсэн.

Хожим нь хурга унадаг байлаа. Хариулж яваа хурганууд

дотроосоо хамгийн бядмаг сэргэлэнг барин авч морь болгож унаж

зугаацдаг байлаа. Тэгтэл нэг л мэдсэн ямар ч хурга биднийг даахаа

болив. Тэр үед хонь, ямаа унах санаачилга гарлаа. Гэвч хонь, ямаад

хургыг бодвол их залхуу янгууч тул олигтой унаа болддоггүй юм

билээ.

Гол хэсэг

Ашгүй нэг өдөр дүү маань сонин юм бодож оллоо. Миний дунд дүү

Мунагар бор гэдэг хүүхэд байлаа. Мунагар бор гэгч хачин нэрийг түүндбуурал ээж маань олж өгсөн юм.

Бонхойсон хамартай бор хүүхэд байсан болохоор тэгж нэрлэжээ.

Эхлээд Мунагар бор гэцгээж байв. Сүүлд нь нэг мэдсэн Мунагай гэж уулын

энгэр дэх цасыг бараг цөмийг нь өнхрүүш болгон доош буулгав. Нэг мэдсэн

гэдэс өлсөж байлаа. Их удсан бололтой.

Бид хоёр мориндоо мордон хар хурдаар давхиулан явж

гэртээ ирэв. Хүмүүс биднийг хол газар явж өчнөөн удаан

тоглоод ирж дээ гэж дүү хэлэв.

-Нээрээ тийм. Морь гэдэг мөн хурдан аа гэж би бахархан

баярлаж билээ.

Морьтой хүн хол явдгийг тэгж мэдэв.

Төгсгөл хэсэг

с

Сэдэв: Юуны тухай өгүүлж байна вэ?

Зохиолд юуны тухай

өгүүлж байна вэ?

Морьтой болохыг маш ихээр

хүсэж буй тухай

Морь гэдэг маш хурдан амьтан

болох тухай

Чулуу болон саваагаар хэрхэн

морь болгон тоглодог тухай

Хонь хургаар хэрхэн морь

болгож унадаг тухай

Сайн морины тухай

Маш богино хугацаанд мориор

урт зам туулж болох тухай

Морьтой болсон тухай

Уншигчдад юуг хэлэхийг зорьсон бэ? Гол санаа

Эхлэл хэсэг Гол хэсэг Төгсгөл хэсэг

Морьтой болохыг...... .................... Анх хэлд ороод

“морь” гэж хэлж байсан

Морин төвөргөөнд .......................

Монгол хүн морин дээр төрөөд ....................................

Чулуун морио хоёр

хуруугаараа .............

................................

........ нь хурга

унадаг байлаа

..............даахаа

болив

.............янгууч тул

олигтой унаа

болдоггүй юм

Уулын энгэрдэх

............................

Гэдэс өлсөж

байлаа.

............гэртээ

ирэв

Хүмүүс биднийг

.............

...........би

бахархана

Морьтой хүн.....

Уншигчдад юуг хэлэхийг зорьсон бэ? Гол санаа

Эхлэл хэсэг Гол хэсэг Төгсгөл хэсэг

Морьтой болохыг

хүссэн

Дөрвөн хөл дээрээ

босоо төрсөн

Анх хэлд ороод

“морь” гэж хэлж

байсан

Морин төвөргөөнд

бүүвэйлэгдэн өссөн

Монгол хүн морин

дээр төрөөд, морин

дээр өөд болдог

Чулуун морио хоёр

хуруугаараа

зайдагнан унана

Нарийхан зураас

гарна

Сүүлд нь хурга

унадаг байлаа

Хурга биднийг

даахаа болив

Хонь ямаа янгууч

тул олигтой унаа

болдоггүй юм

Уулын энгэрдэх

цасыг өнхрүүш

болгон доош унагав

Гэдэс өлсөж байлаа.

Хар хурдаараа

гэртээ ирэв

Хүмүүс биднийг хол

яваад ирж дээ гэж

бодно

Морь гэдэг хурдана

аа гэж би бахархана

Морьтой хүн хол

явдаг

Дүрийн хийсэн үйл, хэлсэн үгнээс зан чанарыг тодорхойлох

Зохиолд ямар

ямар дүр гарч

байна вэ?

Дүрийн хийсэн үйл, хэлсэн үгнээс зан чанарыг тодорхойлох

Зохиолд

ямар ямар

дүр гарч

байна вэ?

Аавын дүр:

Ээжийн дүр:

Ах дүү хоёрын дүр:

Эдгээр

дүрээс чи

юу

суралцаж

авсан бэ?

Дүрийн хийсэн үйл, хэлсэн үгнээс зан чанарыг тодорхойлох

Зохиолд

ямар ямар

дүр гарч

байна вэ?

Аавын хэлсэн үг:

Ээжийн хэлсэн үг:

Хүүгийн хэлсэн үг:

Эдгээр

дүрээс чи

юу

суралцаж

авсан бэ?

Аавын хийсэн үйл:

Хүүгийн хийсэн үйл:

Ээжийн хийсэн үйл:

Хүүхдүүд та бүхэн морь унаж үзэж

байсан уу?Морьтой хэрхэн танилцаж байсан тухайгаа бичиж

ирээрэй.

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа