19
1 LA MATERIA Dut chel che aon dintornvìa, che podon tocèr e sentir coi sensc, tol fora n spazie e l’à n peis: l’é la materia. Dut l’é fat da materia: i esseres vivenc i é fac da materia organica, i esseres no vivenc i é fac da materia inorganica. Tant la materia organica che chela inorganica les é fates da partizeles n muie pìcoles, che à inom molécoles. Aldò de coche se lea chesta molécoles te la sostanza che les forma, la materia pel esser de desvaliva sorts: dura, lujia, gas. I STAC DE LA MATERIA La materia l’é dut chel che te la realtà tol fora n spazie e l’à n peis. I corpes dures é fac da na materia che à sia forma ben defenida. La molécoles, apontin, se lea anter de eles a na vida forta e en órden. I corpes lujesc, enveze, no i à na forma sia, ma i tol sù la forma del contegnidor olache i é. La molécoles é leèdes a na vida manco forta. Ence i gasc no à na forma sia e la materia de chela che i é fac la se span fora te dut l spazie desponìbol. La molécoles les é deldut en dejórden e les se mef de séghit.

LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

1

LA MATERIA

Dut chel che aon dintornvìa, che podon tocèr e sentir coi sensc, tol fora n spazie e l’à n peis: l’é la materia. Dut l’é fat da materia: i esseres vivenc i é fac da materia organica, i esseres no vivenc i é fac da materia inorganica. Tant la materia organica che chela inorganica les é fates da partizeles n muie pìcoles, che à inom molécoles. Aldò de coche se lea chesta molécoles te la sostanza che les forma, la materia pel esser de desvaliva sorts: dura, lujia, gas.

I STAC DE LA MATERIA

La materia l’é dut chel che te la realtà tol fora n spazie e l’à n peis.

I corpes dures é fac da na materia che à sia forma

ben defenida. La molécoles, apontin, se lea

anter de eles a na vida forta e en órden.

I corpes lujesc, enveze, no i à na forma sia, ma i tol

sù la forma del contegnidor olache i é. La molécoles é leèdes a na

vida manco forta.

Ence i gasc no à na forma

sia e la materia de chela che i é fac la se span fora te dut l spazie desponìbol. La molécoles les é deldut en dejórden e les se mef

de séghit.

Page 2: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

2

CLASSIFICHÈR LA MATERIA

Classifica i materièi coche carenea.

sèl da cojinèr fonghes pom microbi vacia fum òr pomé bisteca crep marmelada lat grascia stram èga

MATERIA

ORGANICA INORGANICA

Vegetèi o de orìgin vegetèla .......................... .......................... .......................... .......................... ..........................

Animèi o de orìgin animala

..........................

..........................

..........................

..........................

..........................

Minerèi

..........................

..........................

..........................

..........................

..........................

Segna con X demò la sostanzes naturèles. � èga � sas � vin � boton � saolon � làpisc � aspirina � aria � pan � creida � cadrìe � ciodo

Scrif ite te la tabela.

Co él pa al tast?

Él fat de sostanza

organica o no

organica?

De coluna sostanzes

él pa fat?

.........................

......................... ..................

.....................

.....................

......................... .........................

.................. ..................... .....................

.........................

......................... ..................

.....................

.....................

......................... .........................

.................. ..................... .....................

Page 3: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

3

LA PROPRIETÈDES DI DURES

I dures à sia forma e i tol fora n spazie ben defenì.

Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment.

SCOMENZ

Pélel n materièl dur mudèr forma?

Tol na clupa e proa a mudèr sia forma

Tol n śes e proa a l dobièr

Tol n toch de plastilina e drùchelo

I dures se èi

comportà a la medema

vida?

NA

EI

I dures à sia forma che muda canche entervegn na forza delafora

FIN

Page 4: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

4

I POLVRES

L’é sostanzes, desche la farina, l zucher o l sèl che, se metudes te n contegnidor, somea che les toles sù sia forma, desche i lujesc. Alincontra l’é polvres, che fossa dures fregolé. I polvres i é fac da pìcola partizeles che à la medema proprietèdes di dures.

ESPERIMENT

Tol doi biceres e empienésceli a mez, un de zucher e un de farina. Vèrda: Co éi pa metui l zucher e la farina?

Ades empienesc de èga n auter bicer. Co se èla pa metù l’èga? Ades proa a pièr i trei biceres.

Che él pa che te veides? Scrif ite. Èga e farina tol sù la forma del contegnidor ma ....

l’èga ....................................................................................... la farina ................................................................................. Met n scuierin dant tel bicer de farina e dò te chel de l’èga. Làscel sia pedia te l’èga l scuierin? .........................................................

Page 5: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

5

LA PROPRIETÈDES DI LUJESC

I lujesc tol fora n spazie, ma no i à sia forma percheche i tol

sù la forma del contegnidor olache i vegn trac ite.

Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment.

SCOMENZ

Co fèjei zeche insec a jir sora l’èga?

Poja n bicer sun desch

Empienéscel de èga fin sun or

Jóntege ite amò èga col contagoces fin canche la superfize passa sora l’or del bicer

Vèla per sora

l’èga?

NA

EI

La partizeles su la superfize di lujesc fèsc na pelìcola fina che no lascia vegnir fora l lujech. Chest fenomen à inom tenjion

superfizièla; vèlch inset desfruta chesta proprietà per jir su l’èga.

FIN

Page 6: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

6

Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment.

SCOMENZ

Pélel n lujech jir en su?

Poja n bicer trasparent jabas e empienéscel de èga

Jóntege ite vèlch gocia de enchioster

Tol n auter bicer, vet, e pójel sora n desch

Dò vèlch ora

él ite zeche tel bicer sun

desch?

NA

EI

I lujesc, de gra a la forza che lea la molécoles, pel se mever ence en su. Chesta proprietà di lujesc à inom “capilarità”.

FIN

Met adum i doi biceres co na cordela

Page 7: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

7

LA PROPRIETÈDES DI GASC

I gasc tol fora dut l spazie desponìbol

e no i à sia forma percheche i tol sù la forma del contegnidor olache i é ite.

Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment.

SCOMENZ

Se pélei schicèr i gasc?

Tira ite l’aria co na pompa da roda

Stropa l busc con n deit

Druca la pompa dut chel che l’é meso, dò mólela

La pompa vèla endò te sia posizion

del scomenz?

NA

EI

I gasc se druca e se span fora e i tol endò l spazie che i aea dant: per chest se disc che i é lastesc.

FIN

Page 8: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

8

LA SOLUZIONS

N muie de sostanzes che se doura duc i dis les pel se mescedèr. Béleche duta la limetes, per ejempie, à ite zucher che se à delegà deldut zenza lascèr segn. I mescedons olache la sostanzes mescedèdes no se decern più

percheche una se à delegà te l’autra, i à inom soluzions.

Pélei doi lujesc mescedé fèr na soluzion?

Proa a fèr l’esperiment, dò respon.

CHEL CHE SERF:

N bicer Èga Ajei

CO FÈR: Tol n bicer e empienéscel a mez de èga. Trage ite mìngol de ajei.

CHE SOZÉDEL PA?

..............................................................................................

..............................................................................................

Se decérnel amò l’èga? ........... E l’ajei? ........... Podon dir che te la soluzions la sostanzes mescedèdes ..................

Page 9: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

9

Te na soluzion se pélel troèr endò la sostanza che se à delegà ite?

Proa a fèr l’esperiment, dò respon.

CHEL CHE SERF:

Na pegnata N scuier N lavaman

Na rei Èga Sèl

CO FÈR: Empienesc la pegnata de èga, jóntege ite vèlch scuier de sèl. Sveta l’èga tel lavaman e met soravìa na rei. Met l lavaman te n post parà e nota sù i mudamenc.

CHE ÉL PA SOZEDÙ DÒ VÈLCH SETEMÈNA?

L’èga ......................................................................................

e l sèl .....................................................................................

Podon dir che te na soluzions de èga e sèl, l’é possìbol tor fora l sèl fajan svampèr l’èga.

Page 10: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

10

NO SÈSTE CHE FÈR?

É GÉ NA SOLUZION!

Veste te goder a fèr la bales de saon? Té chesta rezetes!

SOLVENT + SOLUT = SOLUZION

Scrif ite.

SOLVENT 1° SOLUT 2° SOLUT

Rezeta 1

Rezeta 2

Rezeta 3

REZETA 1 Meter 3 o 4 scuieres de polver da lavèr o

scaes de saon te cater chìcheres de

èga ciauda. Lascèr pussèr na dì, dò ge

jontèr apede n scuier de miel e mescedèr.

REZETA 2 Mescedèr mesa chìchera de èga

tebia, n scuierin de saon lujech da lavèr

jù e n scuierin de zucher.

REZETA 3 Meter te n còcol n bicer de èga, doi

scuierins de polver da lavèr e n scuierin de

glicerina.

Page 11: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

11

I MESCEDOC

Se se mesceida l’èga e l saolon se pel se n’adèr che, ence se mescedèdes, chesta doi sostanzes resta spartides, donca se veit i grans de saolon se mever te l’èga. L’èga e l saolon forma n mescedoz, che fossa n mescedon de doi sostanzes che resta scialdi spartides.

Che sozédel se te mesceides doi polvres?

Proa a fèr l’esperiment, dò respon.

CHEL CHE SERF:

Na copa N scuier Zucher de cana Farina

CO FÈR: Met te la copa vèlch scuier de zucher. Jóntege ite mìngol de farina e mesceida delvers.

CHE SOZÉDEL PA?

Dò aer mescedà se veidel amò i grans de zucher? ........................ Pèrto tia se pélel spartir la doi sostanzes? .................................

Page 12: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

12

Che sozédel pa se te mesceides doi lujesc?

Proa a fèr l’esperiment, dò respon.

CHEL CHE SERF:

N còcol de vierech col chiovertech N bicer de èga N bicer de elech

CO FÈR: Sveta l’èga tel còcol. Jóntege ite l’elech. Sera delvers l còcol, outelo e scórlelo sù.

CHE SOZÉDEL PA?

Se èi mescedà i doi lujesc? ........................................................

Olà él pa l strat de èga? ............................................................

Olà él pa l strat de elech? ..........................................................

Page 13: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

13

SUMES LUJIES

Che sozédel pa se te mesceides doi lujesc desvalives? Enjìgnete doi biceres trasparenc e vèlch scuierin de plastica e met ensema i lujesc descheche te vegn dit te la tabela. Mesceida delvers duran vigni outa n scuierin desvalif e lascia pussèr vèlch menut. Dant de vigni proa scrif ite X olache te peisses che l sozedarà (ipotesa) e dò scrif ite chel che l’é sozedù delbon (verifica).

COMBINAZIONS

IPOTESA VERIFICA

i se mesceida

no i se mesceida

i se mesceida

no i se mesceida

èga + lat

èga + ajei

èga + elech

lat + elech

ajei + elech

lat + ajei

Scrif ite i éjic di esperimenc fac.

SOLUZIONS MESCEDOC

èga + ....................................

.............................................

.............................................

.............................................

èga + ....................................

.............................................

.............................................

.............................................

Page 14: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

14

PROA

Scrif sot i dessegnes chel che te sès.

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

...........................

Page 15: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

15

PROA Vèrda i dessegnes e fenesc de scriver ite tel diagram de flus. Serf n pich e doi balons da slonfèr.

SCOMENZ

Peisei i gasc?

NA

EI

FIN

Page 16: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

16

PROA: ÈGA E ARIA Segna con X olache carenea e respon co la paroles che mencia. La materia pel esser

� dura e lujia

� dura, lujia e gas

� demò dura

Scrif vèlch ejempie de desvaliva sorts de materia: ........................

.............................................................................................. Coluna forma èi pa i lujesc? ....................................................... .............................................................................................. I corpes à sia .............................................. e i doura n

.................................; i lujesc tol sù la ............................... del

contegnidor che l li tegn ite; i gasc pel se spaner fora e

..................................................; amò apede i doura dut l

................................... che l’é dintornvìa.

Peissa a chel che te ès emparà l’an passà e respon: Che inom èl pa l passaje dal stat dur al lujech? ............................ Che inom èl pa l passaje dal stat lujech al dur? ............................

Che inom èl pa l passaje dal stat de gas al lujech? ........................ Che inom èl pa l passaje dal stat lujech al gas? ............................

Page 17: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

17

PROA: LA MATERIA Respon a la domanes. 1. Che él pa la materia? 1. La materia l’é ...................................................................... .............................................................................................. 2. Che él pa la materia organica? 2. La materia organica l’é ......................................................... 3. Che él pa la materia inorganica?

3. La materia inorganica l’é ....................................................... 4. Che él pa la molécoles? 4. La molécoles l’é ................................................................... .............................................................................................. 5. Co pélela pa esser la materia? 5. La materia pel esser.............................................................. .............................................................................................. 6. Colunes él pa la carateristiches di dures? 6. I dures ............................................................................... .............................................................................................. .............................................................................................. 7. Colunes él pa la carateristiches di lujesc? 7. I lujesc ............................................................................... .............................................................................................. .............................................................................................. 8. Colunes él pa la carateristiches di gasc? 8. I gasc ...............................................................................

..............................................................................................

.............................................................................................. 9. Che él pa i polvres? 9. I polvres l’é ........................................................................ ..............................................................................................

Page 18: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

18

10. Che se ge dìjel pa a chel fenomen che fèsc na pelìcola fina su la

superfize di lujesc? 10. A chel fenomen se ge disc ................................................. 11. Perché éi lastesc i gasc? 11. I gasc i é lastesc percheche ................................................. .............................................................................................. 12. Che él pa la soluzions? 12. La soluzions l’é .................................................................. ..............................................................................................

13. Scrif vèlch ejempie de soluzions. 13. ........................................................................................ .............................................................................................. 14. Che él pa i mescedoc? 14. I mescedoc l’é ................................................................... .............................................................................................. 15. Scrif vèlch ejempie de mescedons. 15. ........................................................................................ ..............................................................................................

Respon con D(dret) o F (falà). ___ La materia l’é chel che te la realtà tol fora n spazie e l’à n peis. ___ La materia pel esser organica e inorganica. ___ La molécoles l’é partizeles che forma demò la materia organica. ___ La materia pel esser dura, lujia, teca. ___ I dures tol sù la forma del contegnidor olache i é. ___ I lujesc i é fac da materia che à na forma ben defenida. ___ I lujesc doura dut l spazie desponìbol. ___ I gasc se span fora te dut l spazie desponìbol.

___ I gasc doura semper l medemo spazie. ___ La molécoles di gasc les é en dejórden e les se mef de séghit. ___ L saolon l’é n polver. ___ N polver l’é fat de materia dura sfregolèda. ___ La coca cola l’é n mescedoz. ___ L minestron l’é n mescedoz. ___ La limonada l’é na soluzion.

Page 19: LA MATERIA - scuoladifassa.it. La materia.pdf · Lec delvers l diagram de flus e proa a fèr l’esperiment. Jóntege ite vèlch gocia de enchioster EI I lujesc, de gra a la forza

19

PROA: LA MATERIA

Fenesc de scriver ite l schem.

la é fata da

che fèsc n

LA MATERIA

la à na ......................

................................ la tol fora ................. ...............................

............................. se l leam anter la molécoles

l’é n muie débol.

............................. se l leam anter la

molécoles l’é n muie fort.

.............................

se l leam anter la molécoles l’é débol.

...............................