44

Landslides, Mudflows and Rockfallsმეწყრები, ღვარცოფები და ქვათა ცვენა

Recorded Landslide, Mudflow and Rockfall Eventsდაფიქსირებული მეწყრები, ღვარცოფები და ქვათა ცვენა

3.43.4.1მეწყრულ-გრავიტაციული და ღვარცოფული პროცესების ძლიერ ზეგავლენას (ხშირად კატასტროფული შედეგებით) პერიოდულად განიცდის ასეულობით დასახლებული პუნქტი, სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები, გზები, ნავთობ და გაზსადენების ტრასები, მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ანძები, ჰიდროტექნიკურ-სამელიორაციო ობიექტები, სამთო-ტურისტული კომპლექსები და სხვ. სტიქიის საშიშროების არეალში მოქცეულია თითქმის ყველა ლანდშაფტურ-გეოგრაფიული ზონა – შავიზღვისპირეთიდან დაწყებული მაღალმთიან-ნივალურით დამთავრებული, სადაც გეოეკოლოგიური სიტუაცია უკიდურესად გართულებულია. აქ განვითარებული ღვარცოფებითა და მეწყრულ-გრავიტაციული პროცესებით გამოწვეული უარყოფითი სოციალურ-ეკონომიკური, დემოგრაფიული და ეკოლოგიური შედეგები მოიცავენ ადამიანის საქმიანობის ყველა სფეროს. განსაკუთრებულად მძიმე ვითარებაა შექმნილი მთიან რეგიონებში, სადაც სტიქიის ექსტრემალური გააქტიურების პირობებში არცთუ იშვიათად საჭირო ხდება მოსახლეობის აყრა ისტორიულად დამკვიდრებული საცხოვრებელი ადგილებიდან და გაყვანა სხვა რეგიონებში. ამას XX საუკუნის მეორე ნახევარში მოჰყვა ათეულობით სოფლის დაცარიელება მთაში და მიწების გავერანება. ყველაზე საგანგაშო კი ის არის, რომ ამ მოვლენებს ხშირად თან სდევს ადამიანთა მსხვერპლი. მარტო 1987 წლიდან დღემდე საქართველოში გეოლოგიურმა სტიქიამ შეიწირა 600-ზე მეტი ადამიანი, ხოლო

ბოლო 35 წლის განმავლობაში მათმა რიცხვმა 1000-ს გადააჭარბა. ამავე პერიოდში სტიქიით დაზარალებული ადგილებიდან გადაყვანილ იქნა 60 ათასამდე ოჯახი. სტიქიის ფონური გააქტიურების პირობებშიც კი საერთო ეკონომიკური ზარალი ათეული მილიონი დოლარით განისაზღვრება, ხოლო მისი ექსტრემალური განვითარების შემთხვევაში ასეულ მილიონებს აჭარბებს. საქართველოში თუ XX საუკუნის ბოლო ათწლეულებამდე მეწყრულ-ღვარცოფული პროცესების გააქტიურების ექსტრემუმები უმეტესწილად ემორჩილებოდა გარკვეულ ციკლურობას და, ადგილის გეოლოგიურ-კლიმატური პირობებიდან გამომდინარე, მეორდებოდა საშუალოდ 3-5 და 8-11 წლის განმავლობაში ერთხელ, მე-20 ს. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული პროცესების საშუალო ფონს ზემოთ გააქტიურება აღინიშნება თითქმის ყოველ წელს, ხოლო მათი ექსტრემალური გამოვლინების ინტერვალები მნიშვნელოვნად არის შემცირებული. აღნიშნული პროცესების უარყოფითი მოქმედების არეალში ექცევა სულ ახალი და ახალი ტერიტორიები, დასახლებული პუნქტები, საინჟინრო-სამეურნეო ობიექტები და სხვ.უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში არ არსებობს მეწყრული პროცესების ციფრული ინვენტარი. ტრადიციულად, მეწყრების შესახებ ინფორმაციის აღნუსხვასა და მათ რუკაზე გამოსახვას გარემოს ეროვნული სააგენტოს გეოლოგიური საშიშროებების მართვის

დეპარტამენტი აწარმოებს. სამწუხაროდ, ძველი ჩანაწერების დიდი ნაწილი დაიკარგა, ან ძლიერ დაზიანდა. უკანასკნელ ხანებში მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის შესახებ ინფორმაციის მოპოვების საფუძველზე დაფიქსირდა დაახლოებით მანამდე უცნობი მეწყრის 700, ღვარცოფის 350 და ქვათა ცვენის 100 შემთხვევა. თუმცა ეს რაოდენობა ძალიან მცირეა იმ პროცესების საერთო რაოდენობასთან შედარებით, რომლებიც ბოლო ათწელულების განმავლობაში გამოვლინდა.ამ პერიოდში საქართველოს ტერიტორიაზე დაფიქსირდა დინამიკაში მყოფი და საშიშროების რისკის ზონაში მყოფი 53 ათასამდე მეწყრულ-გრავიტაციული უბანი, 3000-მდე ღვარცოფტრანსფორმირებადი ეროზიული წყალსადინარი და პროცესი, რომელთა საშიშროების რისკის არეალში მოქცეულია 3000-მდე დასახლებული პუნქტი.როგორც გარემოს დაცვის სამინისტროს გარემოს ეროვნული სააგენტოს გეოლოგიური სტიქიის შედეგების ინფორმაციულ ბიულეტენებშია აღნიშნული, საქართველოში გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან მოყოლებული გეოდინამიკურად დაძაბულ რეგიონებში სტიქიური გეოლოგიური პროცესების გამოვლინება, როგორც წესი, თითქმის ყოველ წელს საშუალო ფონს ზემოთ აღინიშნებოდა და, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია მათგან მიყენებული ეკონომიკური ზარალი (იხ. ცხრილი 3.2).

�ლებიYears

ადამიანთა მსხვეჽპლი

Human Losses

მოვლენების ჽაოდენობა (გააქ�იუჽებული და

ახლად �აჽმოქმნილი)Number of events

(Activated and New)

ადამიანთა მსხვეჽპლი

Human Losses

ღვაჽ�ოფის �აჽმოქმნის ჽაოდენობა

Number of Events

მიახლოებითი პიჽდაპიჽი ზაჽალი

(მლნ. ლაჽი)Approximate

Direct Damage (GEL million)

მთლიანი ზაჽალი(მლნ. ლაჽი)

Total Loss (GEL million)

1995

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

670

610

871

543

56

65

75

69

71

949

603

356

136

311

323

132

80.3

102

67

12

13

15

13.8

14.5

147

96

70.5

20.5

48

63.5

6

3

2

5

1

1

-

1

3

4

1

1

-

10

1

320

162

335

173

27

23

26

23

28

258

155

63

104

126

193

96

27

44

20

4.5

3.0

4.0

2.5

4.0

28

9.0

9.0

11.5

15

16.5

12

5

7

6

-

-

-

2

-

2

4

-

-

8

3

228

107.3

146

87

16.5

16

19

16.3

18.5

175

105

79.5

32

63

80

მე�ყჽები Landslides ღვაჽ�ოფები Mudflows

მიახლოებითი პიჽდაპიჽი ზაჽალი

(მლნ. ლაჽი)Approximate Direct Losses (GEL million)

The landscape, geology, geomorphology and climate of the territory of Georgia create favourable conditions for the development of active geological processes, such as landslides, mudflows and rockfalls. Landslide processes affecting the social and economic development of the country are widespread in Georgia. Therefore, a study of landslide processes using both with modern and widely applied technologies. A large number of settlements, agricultural lands, roads, oil and gas pipeline routes, high-tension power transmission towers, hydro-power and water treatment utilities, mining and tourist complexes have been periodically affected by these processes. Almost all landscape-geological zones represent some degree of landslide hazard, from the Black Sea coast to high mountainous zones within the Nival Belt, where the geological situation is extremely complicated. The negative social and econom-ic, demographic and ecological situation caused by mudflows and landslide-gravitation processes developed within the stated zones cover all sectors of human activities.A particularly difficult situation has been created in the mountainous regions, where extreme activity of landslides and mudflows often requires evacuation of the population, and sometimes even their resettlement in other regions. In the second half of the 20th century, this resulted in the evacuation of tens of villages in mountainous regions and the complete devastation of lands. The most alarming fact is that these events are frequently followed by human losses. From 1987 to present, more than 600 people died as a result of geological hazards in Georgia, and the number of victims exceeded 1,000 in the last 35 years. Around 60 thousand households have been resettled from damaged sites during the same period. The overall economic losses equal tens of millions of US dollars, and, includ-ing indirect losses, these exceed even hundreds of millions.Until the end of 20th century in Georgia, extreme activity of landslide-mudflow processes were subject to a certain cycle and used to be repeated, on average, once every 3-5 and 8-11 years. This was due to the geological-climate conditions; however, since the 1990’s the activity of these processes has increased and they now take place almost every year. As a result of this development, more and more new areas, settlements and engineering and technical installations have experienced the negative impacts of these processes.In Georgia, a national digital landslide inventory covering the entire country is not available. Land-slide information is traditionally collected by the Department of Geological Hazards Management of the National Environmental Agency. They have carried out field investigations for many years and have been mapping landslides in their annual field campaigns. The resulting yearbooks contain a large amount of information, but the information is mostly in an analogue format. Unfortunately, a large part of these archives has been lost or damaged. In order to collect and digitize the landslide, mudflow and rockfall information, a team of experts has been supporting NEA. They were able to extract information about 700 landslide events, 350 mudflow events and about 100 rockfall events. However, this is still only a very small portion of the actual number of events that have taken place over the past decades.

აღრიცხული მეწყრები და ღვარცოფები 1995-2009 წლებში. Recorded landslides and mudflows between 1995-2009.ცხრილი/Table 3.2

45

TurqeTi

somxeTi azerbaijani

ruseTis federacia

Savi zRva

0 50 100 200

მასშ�აბი / Scale: 1:3 000 000

კმ/km

01 − 2021 − 5051 − 100101 − 178

ღვაჽ�ოფიmudflow event

ღვაჽ�ოფების ჽაოდენობა მუნი�იპალი�ე�ების მიხედვით (1776-2007 ��.)Number of mudflows per municipality (1776-2007)

01 − 1011 − 2021 − 3031 − 40

მე�ყეჽიlandslide event

მე�ყჽების ჽაოდენობა მუნი�იპალი�ე�ების მიხედვით (1887-2010 ��.)Number of landslides per municipality (1887-2010)

01 − 34 − 78 − 1011 − 14

ქვათა �ვენაrockfall event

ქვათა �ვენის ჽაოდენობამუნი�იპალი�ე�ების მიხედვით (1928-1996 ��.)Number of rockfalls per municipality (1928-1996)

ღვაჽ�ოფები/Mudflowsმე�ყჽები/Landslides

ქვათა �ვენა/Rockfalls

baTumi

soxumi

Tbilisi

დაფიქსირებული მეწყრები, ღვარცოფები და ქვათა ცვენა/Recorded Landslide, Mudflow and Rockfall Events

ცალკეული მუნიციპალიტეტების

ტერიტორიებზე დღემდე

დაფიქსირებული მეწყრების,

ღვარცოფების და ქვათა ცვენის

რაოდენობა, ლიტერატურულ

წყაროებსა და პრესაში

გამოქვეყნებული მონაცემების

საფუძველზე

წყარო: გარემოს ეროვნული სააგენტო/CENN/ITCSource: NEA/CENN/ITC

46

სტიქიური პროცესების ახალი აფეთქება დაიწყო 2001-წლიდან, 2003-2005, 2008-2011 წლებში კი ექსტრემალური ხასიათი მიიღო და მეტ-ნაკლები ინტენსივობით მოიცვა ქვეყნის მთელი ტერიტორია. მდგომარეობა უკიდურესად გამწვავდა სვანეთის, რაჭა-ლეჩხუმის, მცხეთა-მთიანეთის, აჭარის, კახეთის მთიან რეგიონებში, ასევე სამცხე-ჯავახეთის,

სამეგრელოსა და იმერეთის მთისწინეთში. გეოლოგიური საფრთხის საშუალო რისკის არეალში მოექცა შიდა და ქვემო ქართლის ცალკეული ტერიტორიები.

მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის საფრთხეების ხარისხობრივი შეფასებისთვის გამოყენებულ იქნა შეფასების სივრცითი მრავალკრიტერიუმიანი მეთოდი (იხილეთ სექცია 5.1). მთავარ მიზანს წარმოადგენდა მეთოდოლოგიის შემუშავება საქართველოში მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის რისკის ინდექსის შესაფასებლად, რომლის დროსაც მხედველობაში იქნებოდა მიღებული მონაცემებისა და სივრცული რეზოლუციის შეზღუდულობა (1 ჰა). საფრთხეების შეასაფასებლად გამოყენებულ იქნა გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემა („მიწის და წყლის ერთიანი საინფორმაციო სისტემა“ [ILWIS]-GIS). საქართველოში მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის საფრთხის შეფასებას საფუძვლად დაედო: ● Aster GDEM-ის სიმაღლის ციფრული მოდელი, რომლიდანაც შეიქმნა ფერდობების დახრილობის რუკა; ● საქართველოს გეოლოგიური რუკა;● საგზაო ქსელის რუკა;● მიწის საფარის რუკა;● გეომორფოლოგიის რუკა;● ჰიდროგრაფიის რუკა;

● გრუნტის მაქსიმალური აჩქარების რუკა, იგივე მიწისძვრის საფრთხის რუკა, რომელიც მოცემულია წინა სექციაში;

● ნალექების განაწილების რუკა;● დაფიქსირებული მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის რუკები.მეწყრების, ღვარცოფებისა და ქვათა ცვენის ინდექსებში გამოყენებულია ინდიკატორული რუკები, რომლებიც მიღებულია სხვადასხვა სახელმწიფო საინფორმაციო წყაროდან.საფრთხეების რისკის ინდექსის მეთოდის გამოყენება დაიწყო ინდიკატორული რუკების, კრიტერიუმების სტრუქტურირების, მათი სტანდარტიზაციისა და შეწონვის მეთოდების შერჩევით. იმისათვის, რომ შესაძლებელი გახდეს სივრცითი მრავალკრიტერიუმიანი ანალიზის ჩატარება, აუცილებელია, მოხდეს საბაზისო ფენების სტანდარტიზაცია მათი თავდაპირველი მნიშვნელობიდან 0-1-ის მნიშვნელობის ფარგლებში. აღსანიშნავია, რომ ინდიკატორებს აქვთ სხვადასხვა საზომი ერთეული (ნომინალური, რიგითი, შუალედური და ფარდობითი) და მათი კარტოგრაფიული გამოსახვაც სხვადასხვაა. აქედან გამომდინარე, მოცემულ ინდიკატორებზე გამოყენებულ იქნა SMCE მოდულში მოცემული სტრანდარტიზაციის სხვადასხვა მეთოდი. სტანდარტიზაციის პროცესი განსახვავებულია, თუ ინდიკატორი წარმოდგენილია რიცხობრივი და გაზომვადი მნიშვნელობებით

(შუალედური და ფარდობითი) ან კატეგორიებით, კლასებით (ნომინალური და რიგითი). ცვლადების რუკების სტანდარტიზაციისთვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს რამდენიმე განტოლება, რათა მოხდეს რუკის ფაქტობრივი მნიშვნელობების კონვერტაცია 0-დან 1-მდე მნიშვნელობების ფარგლებში. შემდგომი ეტაპი არის გადაწყვეტილების მიღება თითოეულ ინდიკატორთან მიმართებაში, ანუ რამდენად ხელსაყრელი ან არახელსაყრელია იგი შუალედურ ან საერთო მიზანთან მიმართებაში. მაგალითად, მოწყვლადობის შუალედური მიზნისთვის ყველა იმ მაღალი მნიშვნელობის ინდიკატორმა, რომელმაც აჩვენა მატება ჯამურ მოწყვლადობაში, ჩაითვალა, როგორც მნიშვნელოვანი. მეორე მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს ინდიკატორებზე შეზღუდვების დაწესება. შეწონვისთვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს 3 მთავარი მეთოდი: პირდაპირი მეთოდი, წყვილების შედარება და რანჟირების მეთოდი (ატლასში წარმოდგენილი საფრთხეების შეფასებაში გამოყენებულია პირდაპირი მეთოდი).საფრთხეების რუკა დაჯგუფდა სამ გამარტივებულ კატეგორიად (მაღალი, ზომიერი და დაბალი), რაც დაეფუძნა წონების საბოლოო რუკების ჰისტოგრამას. საბოლოოდ შემუშავდა მეწყრების, ღვარცოფისა და ქვათა ცვენის საფრთხეების რუკები.რუკები არ ატარებენ სტატიკურ ხასიათს, რადგან დროთა განმავლობაში იცვლება რამდენიმე ინდიკატორი. ამიტომ აუცილებელია მეწყრის, ღვარცოფისა და ქვათა ცვენის საფრთხეების პერიოდული განახლება.

Up to now around 53,000 landslide phenomena and around 3,000 mudflows susceptible water-channels and processes have been recorded in the territory of Georgia, where around 3,000 settle-ment units are considered to be at substantial risk of hazards. As noted in the information bulletins (with the results of geological investigations prepared by the National Environmental Agency of the MoEP) from the 1990’s, the occurrence of active geological pro-cesses has been above average as disaster events were reported almost every year (see Table 3.2).

During 2003-2005 and 2008-2011, many events occurred over almost the entire territory of Georgia with various degrees of intensity. The situation became extremely critical in Svaneti, Racha-Lechkhu-mi, Mtskheta-Mtianeti, Ajara, and Kakheti mountainous regions, as well as in Samtskhe-Javakheti, Samegrelo and the Imereti foothills. Individual territories of Shida and Kvemo Kartli also fell under the average risk hazard zone.

Landslide, Mudflow and Rockfall Hazard Assessmentმეწყრის, ღვარცოფისა და ქვათა ცვენის საფრთხეების შეფასება3.4.2

For the purpose of a qualitative assessment of the landslide, mudflow and rockfall hazards presented in this Atlas, the decision support tools such Spatial multi Criteria Evaluation (SMCE) method have been applied (See section 5.1). The main goal was to design a methodology for the assessment of a landslide, mudflow and rockfall hazard index for Georgia that took into account the limitations in data availability and spatial resolution (1 hectare). The hazard assessment was made using Geographic Information System (Integrated Land and Water Information System, ILWIS-GIS). In order to assess the landslide, mudflow and rockfall hazards in Georgia, the following datasets were utilized (the risk index uses indicator maps collected from a variety of national information sources):● digital Elevation data from Aster GDEM, from which a slope steepness map was generated; ● geology; ● road network;● land cover; ● geomorphology; ● hydrography (from Topographic map scale: 1:25 000)● Peak Ground Acceleration (seismic hazard map, presented in the previous section);● rainfall distribution map;● landslide, mudflow, rockfall inventory maps.The hazard risk index method started with the selection of indicator maps, criteria structuring meth-ods and the selection of standardization and weighting methods. To make spatial multi-criteria analysis possible, the input layers need to be standardised from their

original values to the value range of 0–1. It is important to note that the indicators have different measurement scales (nominal, ordinal, interval and ratio) and that their cartographic representations are also different. Taking into account these elements, different standardization methods provided in the SMCE module of ILWIS were applied to the indicators. The standardisation process is differ-ent if the indicator is a ‘value’ map with numerical and measurable values (interval and ratio scales) or a ‘class’ map with categories or classes (nominal and ordinal scales). For standardizing value maps, a set of equations can be used to convert the actual map values to a range between 0 and 1. The next step is to decide for each indicator whether it is favourable or unfavourable in relation to the intermediate or overall objective. For example, for the intermediate objective of vulnerability, all indicator maps in which higher values show an increase in the overall vulnerability were considered as favourable. Another aspect considered in the model design was the use of constraint indicators. Constraint indicators are those that mask out areas and assign particular values to the resulting risk map, irrespective of other indicators. For weighting, three main methods were used: direct method, pairwise comparison and rank order methods (direct method was used for hazard assessment pre-sented in this study).The hazard maps were grouped into three simplified categories based on the histogram of the final weight maps: high, moderate and low. This was done for the landslide, mudflow, and rockfall hazard maps. The resulting hazard maps are not static, as a number of indicators have a temporal variability, and the landslide susceptibility map should therefore be updated regularly.

47

baTumi

soxumi

Tbilisi

TurqeTi

somxeTi azerbaijani

ruseTis federacia

Savi zRva

baTumi

soxumi

Tbilisi

TurqeTi

somxeTi azerbaijani

ruseTis federacia

Savi zRva

TurqeTi

somxeTi azerbaijani

ruseTis federacia

Savi zRva

baTumi

soxumi

Tbilisi

0 50 100 200

მასშ�აბი / Scale: 1:3 000 000

კმ/km

ღვაჽ�ოფის საფჽთხე/Mudflow Hazard მე�ყჽის საფჽთხე/Landslide Hazard

ქვათა �ვენის საფჽთხე/Rockfall Hazard

მაღალი საფჽთხე/High Hazard

ზომიეჽი საფჽთხე/Moderate Hazard

დაბალი საფჽთხე/Low Hazard

მეწყრის, ღვარცოფის და ქვათა ცვენის საფრთხეები/Landslide, Mudflow and Rockfall Hazard

ნაჩვენებია მოსალოდნელი

მეწყრების, ღვარცოფებისა და

ქვათა ცვენის მაღალი, ზომიერი

და დაბალი საფრთხეების

ტერიტორიული განაწილება

წყარო: გარემოს ეროვნული სააგენტო/CENN/ITCSource: NEA/CENN/ITC