Èëòãýë, ò¿¿íä áýëòãýõ

Èëòãýõ óðëàã ãýäýã ¿ã íü ãðåê õýëíèé ðåòîðèê õýìýýõ ¿ãíýýñ ¿¿äýëòýé. Èëòãýõ

óðëàãèéã ýçýìøèíý ãýäýã íü õóâü õ¿í îëîí íèéòèéí òóñûí òóëä õèéæ áàéãàà ¿ãýýð

óðëàõ ÷àäâàð þì.

ªºðººð õýëáýë àëèâàà ñýäâýýð ÷ºëººòýé èëòãýæ ñóðàõ, èòãýë ¿íýìøèëòýé ÿðèõ,

¿íýí

çºâ ¿íäýñëýëèéã îíîâ÷òîé ñîíãîíî ãýñýí ¿ã þì.

Èëòãýëèéí ãîë çîðèëãî íü àëü áîëîõ îëîí òîîíû ñîíñîã÷äîä èõ õýìæýýíèé

ìýäýýëëèéã õ¿ðãýõýä îðøäîã:

Èëòãýëèéí ¿ð ä¿í íü ñîíñîã÷èä ÿìàð õýìæýýíèé ìýäëýèéã îëîæ àâñàí, òýäíèéã

õýð çýðýã ¿íý.ìø¿¿ëæ ÷àäàâ ãýäãýýð õýìæèãäýæ áàéäàã.

Èëòãýë áýëòãýõ

Èëòãýë áýëòãýõèéí òóëä èëòãýëèéíõýý çîðèëãî, çîðèëòûã çºâ òîäîðõîéëîõ íü

÷óõàë. ªºðººð õýëáýë “Áè þóã õ¿ñýæ áàéíà? ßàãààä? “ãýñýí àñóóëòàíä õàðèóëàõ

õýðýãòýé áîëäîã.

Èëòãýëèéí ãîë çîðèëãî, çîðèëòûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõéîëîõ áîëîìæòîé.

¯¿íä:

1. ßìàð õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàõ

2. Õýäýí ñîíñîã÷ èðýõ

3. ßìàð ñýäâýýð ÿðèëöàõ

4. ßìàð îíîëûí ¿íäýñ áàéíà

5. Èëòãýë õýäýí ìèíóò ¿ðãýëæëýõ

6. Èëòãýëèéí òºãñãºëä ñàíàë ñîëèëöîõ ìýòãýëöýýí õèéãäýõ ýñýõ

7. Ìèíèé ºìíº áîëîí äàðàà õýí ¿ã õýëýõ

8. Èíäðèéí àðààñ óó? èë èëòãýõ ¿¿? Ýñâýë òýðã¿¿ëýã÷äèéí øèðýýíýýñ ÿðèõ óó

9. Áóñàä èëòãýã÷èä õýí áàéõ

10. Ñîíñîã÷èä áîëîí èëòãýã÷èä ÿìàð æóðìààð ñóóöãààõ

11. Èëòãýë òàâèõ òàíõèìä ¿ç¿¿ëýõ òåõíèê õýðýãñýë áàéãàà ýñýõ

Ýäãýýðèéã èëòãýëèéã çîõèîí áàéãóóëàã÷òàé õàìòðàí øèéäýõ ¸ñòîé.

Èëòãýëèéí á¿òýö

Èëòãýë á¿ð õÿëáàð á¿òýöòýé áàéäàã.

Îðøèë õýñýã

¯íäñýí õýñýã

Òºãñãºë õýñýã

Îðøèë õýñýã ¯íäñýí õýñýã Òºãñãºë õýñýã

15 õ¿ðòýë õóâü 70õ¿ðòýë õóâü 15 õ¿ðòýë õóâü

Èëòãýëèéí ýõýíä ñîíñîãñ÷äûí àíõààðàë õàìãèéí ºíäºð áàéäàã.

Èéìýýñ òàíû îðøèë õýñýã ñîíñîã÷äûí “ñîíñîõ äóð”-ûã õºäºëãºõ¿éöýýð áàéæ,

òýäíèé ç¿ãýýñ òàíààñ õ¿ëýýõ õ¿ëýýëò, òýäíèé àíõààðëûã òàòàõ ãîë àðãàìæààã áèé

áîëãîõ ¸ñòîé.

1. Îðøèë õýñýã

Îðøèë õýñãèéã ýõëýõäýý ñîíñîã÷ òàíòàé “äàñàí çîõèöîõ”íýãýýñ õî¸ð ìèíóòûí

õóãàöààã òýäýíä îëãîîðîé. Ñîíñîã÷èä òàíû äóó õîîëîéíû ºíãº, äîõèî çàíãàà,

í¿¿ðíèé õóâèðàë, ãàäàä òºðõ áàéäàëä äàñàæ çîõèöîæ, òà áîëîí ñîíñîã÷äûí õîîðîíä

õàðèëöàí èòãýëöýë áèé áîëîõîä äýýðõ õóãàöàà ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Òàíä áàñ

òàíõèì áîëîí òàíõèìûí äóó àâèàíû îéëò, òàðõàëò,ñîíñãîëä ÷èíü äàñàæ,

ñîíñîã÷äîî òàéâàí àæèãëàõ, òýäýíòýé õýðõýí îéëãîëöîõ õóãàöààã îëãîæ, ñýòãýë

ò¿ãøèõ áàéäëûã äàâàí òóóëàõàä òóñàëíà.

Òà ñîíñîã÷èäòîéãîî íºõºðñºã õàðüöààã òîãòîîõ õýðýãòýé. Èëòãýëýý àÿòàéõàí /õýò

÷àíãà, õýò ñóë áèø/ ºí㺺ð ýõýëæ, òýäýíòýé õàðöààðàà õàðüöàà òîãòîîõ íü ÷óõàë.

ªºðòºº “Èíýýìñýãëý” “Õàìãèéí ÷óõàë íü èíýýìñýãëýë” ãýñýí çàð÷ìûã

áàðèìòëàí õýðýãæ¿¿ëýýðýé.

Èëòãýëèéí ýõëýë íü èëòãýã÷, ñîíñîã÷ õî¸ðûí õîîðîíäîõ ãîë ã¿¿ð áîëæ èëòãýëèéí

óòãà, ñîíñîã÷äûí ñîíèðõîë õî¸ðûã õîëáîí ºãäºã. ¯¿íä äàðààõ àðãóóä ÷óõàë.

Òóõàéí íºõöºë áàéäàëòàé óÿëäóóëàí ýõëýëýý õèéõ

Òà àðãà õýìæýý áîëæ áóé ãàçàð,íóòàã, öàã àãààðûí áàéäàë, òóõàéí ºäðèéí

òºëºâëºãººíä îðñîí õàìòàðñàí õîîë, ýñâýë ºìíºõ èëòãýã÷èéí óð ÷àäâàðòàé

óÿëäóóëàí ýõëýëýý õèéæ áîëíî.

Õîøèí ò¿¿õ, îíèãîî

Èëòãýëèéí ýõýíä àëèà õîøèí ç¿éë ÿðèõ íü ÿìàãò ñàéí ¿ð äàãàâàðòàé

áàéäàã. Òýãýõäýý îëîíä òàíèãäñàí õîøèí ò¿¿õ, îíèãîîã ñîíãîâîë äýýð. Õýí ÷

ìýäýõã¿é õîøèí ò¿¿õ, îíèãîîã ÿðèâàë áàéäàë ýñðýãýýðýý ýðãýæ, òàíòàé õàìò

èíýýõã¿é áîë òà ººðºº ýâã¿é áàéäàëä îðíî.

Èøëýë òàòàæ ýõëýõ

Ñàéí ýõ ñóðâàëæààñ èøëýë òàòàõ íü áîëîâñðîëòîé õ¿íèé íýã øèíæ

áàéäàã. ªºðèéí ñýäýâò òîõèðñîí “Æèã¿¿ð óðãóóëàõ” èøëýë ñîíãîîðîé. Ôðàíöûí

èõ çîõèîë÷ Æîçåô Ðî¿êñ “Ǻâ ñîíãîñîí èøëýë óõààíòàé õ¿íèé õóðóóíä ãÿëàëçàõ

àëìàç ýðäýíý ìýò, áóðóó ñîíãîñîí èøëýë òýíýãèéí ãàðò áàéãàà áóë ÷óëóó ìýò “

ãýæýý.

Øèíýëýã, èëòãýëèéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ýõëýë

Òà îðøèëã¿éãýýð òîî áàðèìò, ñóäàëãàà òîî÷èí ýõýëæ “øóóä ¿¿äíèé

íü òîãøèëã¿é” îðæ áîëíî. Òàíä èëòãýõ õóãàöàà ìàø áîãèîíîõí áàéõ ¿åä ýíý èõ ¿ð

ä¿íòýé.

Ñýäýâò õîëáîîòîé àñóóëòààð èëòãýëýý ýõëýõ

Æèøýý íü Õîã õàÿãäëûí ñýäâýýð ÿðèõ áîë “Òà õîãîî õàÿõäàà øèë

õóâàíöàð, áóñàä õîãîíäîî ÿëãàëò õèéäýã ¿¿?” ãýõ çýðãýýð ýõýëæ áîëíî.

Òóõàéí ñýäýâòýé õîëáîîòîé ººðò òîõèîëäñîí æèøýýãýð ýõëýõ

Øèéäâýðëýõýä õ¿íäðýëòýé àñóóäàë ÿðèãäàæ áàéãàà ¿åä èíãýæ ýõëýõ

íü èë¿¿ àøèãòàé. Æèøýý íü: Ãàçðûí àñóóäëààð ÿðèëöàæ áàéãàà áîë :ºíãºðñºí

äîëîî õîíîãò áè Ñå¿ëèéí ãóäàìæèéã óðóóäàààä ÿâæ áàéòàë îëîí õ¿í Ẻãíºðñºí

áàéãààã îëæ õàðààä áè îñîë àâààð ãàð÷ýý ãýæ áîäëîî. Òýãñýí ÷èíü îñîë áóñ, îðîí

ñóóã÷èä ãàçðûí àñóóäëààð öóãëàðàí çîãñîæ áàéæýý” ãýõ ìýò.

Òà èëòãýëýý õýðõýí ýõýëñíýýñ òàíû èëòãýëèéí ¿ð íºëºº èõ øàëòãààëíà. “Ãàðàà

ñàéí áîë áàðèà ñàéí” ãýäýã øèã îðøèë õýñýãò ¿íäñýí õýñãýýñ äóòàõààðã¿é à÷

õîëáîãäîë ºãºõ õýðýãòýé. Òàíû ýíý ç¿òãýëèéã ñîíñîã÷èä óðàìøóóëàí õ¿íäýòãýí

àâäàã.

Òà ÿìàð ÷ ¿åä “Áè” ãýäýã ¿ãèéã õýðýãëýõã¿é áàéõûã áîäîîðîé.

2. ¯íäñýí õýñýã

Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã òàíû èëòãýëèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëæ áàéäàã. Òà

èëòãýëèéíõýý ¿íäñýí õýñãèéã áýëòãýõäýý äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã õàðãàëçàí ¿çâýë

çîõèíî. ¯¿íä:

1. ßìàð ¿íäýñëýëèéã ãàðãàí òàâèõ

2. ßìàð ¿íäýñëýë õàìãèéí ñàéí ¿íäýñëýë áîëæ ÷àäàõ

3. ¯íäýñëýë¿¿äýý ÿìàð äýñ äàðààëëààð ãàðãàí òàâèõ íü ç¿éòýé

4. ¯íäýñëýëèéí ÿìàð õýëáýðèéã / æèøýý, òîî áàðèìò, ñóäàëãàà ãýõ ìýò/

ñîíãîí àâàõ

Òà ¿íäýñëýë¿¿äýý ñîíãîí àâàõäàà äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã àíõààðààðàé.

1. Ìèíèé ñîíñîã÷èä ÿìàð õ¿ì¿¿ñ áàéõ

2. Òýä ýíý ñýäâèéí òàëààð þó ìýäýõ

3. Òýä ñîíãîí àâñàí ñýäâèéí òàëààð ÿìàð /ýåðýã-ñºðºã/ ñýòãýãäýëòýé

áàéäàã.

Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñýã íü ñîíñîã÷äûí ñýòãýëèéã õºäºëãºì áàéâàë ¿ð

ä¿íòýé áîëäîã. Òà ñîíñîã÷äîä õýçýý ÷ áýëýí õîîë ñàíàë áîëãîîðîé.Òà òýäýíòýé õàìò

îþóí ñàíààíû àÿëàë õèéæ, áîäîë ñàíààã óäèðäàæ õàìòäàà òàíû ìýäýæ áóé òýð

ò¿âøèíä õ¿ðýõèéã çîðèîðîé.

1. Òà ýíý àñóóäëûã õýðõýí íýýñýí òóõàéãàà

2. Øèéäýõ ãàðöàà îëîõã¿é áàéñàí òàëààðàà

3. Õýðõýí øèéäýõ ãàðöàà îëñîí òàëàà𠺺ðèéí ñàíàëàà õýëýõ

Õ¿ì¿¿ñ ñýòãýë õºäºëºì ò¿¿õ ñîíñîõ äóðòàé áàéäàã. Òà ººðèéí èëòãýëýý

ñîíñîã÷äûí ÷èõýýð ñîíñîæ, áèåýð òóóëàõ ¿éë ÿâäàë áîëãîí õóâèðãàæ ÷àäàõ

õýðýãòýé. Èëòãýë òàâèõ áîëñîí øàëòãààí èëòãýëèéí óòãûã òîäîðõîéëäîã.

Èëòãýë á¿õýí ººðèéí îðãèë öýãòýé áàéäàã áºãººä ýíý íü èëòãýëèéã àìüäðóóëæ

ºãäºã. Èëòãýëèéí îðãèë öýã¿¿ä äàðààõ õýëáýðòýé áàéæ áîëíî.

Õàìãèéí ¿íýìøèëòýé ¿íäýñëýë

ªä㺺ã õ¿ðòýë íóóöàëæ áàéñàí ¿éë àæèëëàãààíûõàà òàéëàíã íèéòýä äýëãýí

òàâèõ

Õÿìðàëûí ¿åä ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýõ

Ñýòãýë õºäëºëºº èëýðõèéëñýí ò¿ð çàâñàðëàãà ýñâýë äîõèî çàíãàà õèéõ

Èëòãýëèéí õýð ¿íýìøèëòýé áîëîõ íü èëòãýëèéí îðãèë öýã òóõàéí íºõöºë

áàéäàëòàé /ñîíñîã÷äûí á¿òýö, èëòãýë òàâèõ áîëñîí øàëòãààí, èëòãýã÷ ãýõ ìýò/

õýðõýí çîõèöîæ áàéãààãààñ øóóä õàìààðíà.

3. Òºãñãºë õýñýã

Èëòãýëèéí òºãñãºë ñîíñîã÷äûí îé òîéíä õàìãèéí óäààí õàäãàëàãäàí ¿ëääýã.

Èéìä èëòãýëèéí òºãñãºë õ¿÷òýé áàéõ ¸ñòîé. Òºãñãºë õýñýã íü èëòãýëèéí ãîë ñàíààã

àãóóëæ áàéäàã áºãººä ò¿¿íèéã ñîíñîã÷äîä õàìãèéí îéëãîìæòîé òîâ÷ õýëáýðýýð

õóðö ºðíºëòýéãýýð õýëýõ õýðýãòýé. Èëòãýëèéí òºãñãºë äàðààõ õýëáýðòýé áàéæ

áîëíî. ¯¿íä:

Èëòãýëèéí îðøèë õýñýãòýé óÿëäàæ áàéõ

Ó÷èð øàëòãààíóóäûã íýãòãýí çàíãèäàõ

ªºðèéí äýâø¿¿ëñýí ñàíàëûí ººð ººð õóâèëáàðûã ñàíàë áîëãîõ

Á¿õ õ¿íèé ýâ íýãäýë ñýòãýë ñàíààíä òóëãóóðëàñàí ñýòãýë õºäºëãºì óðèàëãûã

ãàðãàõ

Õàìðòàí àæèëëàõûã ñàíàë áîëãîõ

Õàðèëöàí áóóëò õèéõ ñàíàëóóäûã ãàðãàõ

Èðýýä¿éã ñàéí ñàéõíààð òºñººëºõ

Àëèà õîøèí ò¿¿õ ÿðèõ

Èëòãýëèéíõýý òºãñãºëèéã çàðëàñàí ë áîë õýëñýíäýý õ¿ð÷ èëòãýëýý äóóñãàõ

õýðýãòýé. Èëòãýëèéí òºãñãºë õýò ¿äààí ¿ðãýëæëýõ íü óòãàã¿é áàéäëûã ¿¿ñãýäýã.

4. Èëòãýëèéí òºëºâëºãºº

Ñàéí èëòãýë áè÷èõèéí òóëä òºëºâëºãºº ãàðãàæ, óã òºëºâëºãººíèé ¿íäñýí äýýð

áýëòãýõ áîëîìæòîé. ¯¿íä:

Èëòãýëèéí ñýäâèéã íàðèéí òîäîðõîéëîõ

Èëòãýëèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ

Ñîíñîã÷äûí ç¿ãýýñ àñóóæ áîëçîøã¿é àñóóëòûí æàãñààëò ãàðãàõ

Òýäãýýð àñóóëòûí õàðèóëòûã òîâ÷ òýìäýãëýõ

Èëòãýëèéí çîðèëãûã çºâ òîäîðõîéëñîí ýñýõýý äàõèí õÿíàæ ¿çýõ

5. Èëòãýëèéí áè÷ìýë ýõèéã áýëòãýõ

Èëòãýã÷ ººðèéíõºº èëòãýëèéí ýõèéã áýëäñýí áîë ººðòºº èòãýëòýé áàéäàã.

׺뺺òýé, ñîíñîã÷îî òàòàõààð èëòãýõèéí òóëä ººðèéí òóñëàõ áîëîõ ýõ áè÷ìýëýý

àøèãëàààðàé.

Ýõ áè÷ìýë èëòãýã÷ íàðò õàðàõàä îéëãîìæòîé áàéõ òºäèéã¿é ãîë ç¿éëýýñýý

õàçàéõã¿é ÿðüæ ººðòºº èòãýëòýé áàéõàä òóñàëäàã. Ýõ áè÷ìýë äàðààõ á¿òýöòýé

áàéíà.

Îðøèë á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã

¯íäñýí õýñýã á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã

Òîâ÷ õýëáýðýýð

Òºãñãºë á¿ðýí íàéðóóëãàòàé ýõ áè÷èã

Îðøèë õýñãèéã á¿ðýí ýõýýð íàéðóóëàí áýëòãýõ íü òàíûã èëòãýëäýý èòãýëòýé

áîëîõîä íü òóñàëíà.

Èëòãýëèéí ¿íäñýí õýñãèéã òîâ÷èëñîí ¿ã /ãîë ñàíààã òîâ÷ëîõ/ á¿ðýí ýõ ãýæ õî¸ð

áàãàíàä õóâààí áè÷ñýíýýð òàíä òîâ÷ òýìäýãëýëèéí òóñëàìæòàéãààð ÷ºëººòýé ÿðèõ

áîëîìæ á¿ðäýíý. Ñàíäðàõ ýñâýë ìàðòàõ ¿åä á¿òýí ºã¿¿ëáýðýýð áè÷ñýí ýõ áè÷ìýëýý

õàðààðàé.

Èëòãýëèéí òºãñãºë õýñãèéã á¿òýí ºã¿¿ëáýðýýð òºãñ íàéðóóëàí áýëäñýíýýðýý

äýìèé þì ÿðèõààñ ººðèé㺺 àâàðíà.

Ýõ áè÷ìýë íü ãàðãàöòàé, óíøèõàä õÿëáàð, òîä õýâëýìýë ¿ñãýýð áè÷èãäñýí áàéâàë

ñàéí. Îíö à÷ õîëáîãäîëòîé ãýñýí õýñãýý ºíãèéí õàðàíäàà, òîäðóóëàã÷ààð òîäîòãîõ

õýðýãòýé.

Óðò èëòãýëèéí ýõ áè÷ìýëèéã áýëòãýõäýý øèíý ñàíàà á¿ðèéã øèíý ìºð ýñâýë

øèíý õóóäàñíààñ ýõëýõ íü ç¿éòýé. Òýãýõäýý ýõ áè÷ìýëèéí äàðààãèéí õóóäñàíä

áè÷èãäýõ ñàíààíû ýõíèé ¿ãèéã õóóäàñíûõàà òºãñãºëä òýìäýãëýí áè÷âýë èëòãýë

öààøàà õýðõýí ºðíºõ, ÿìàð ºí㺺ð õýðõýí ÿðèõàä òóñ áîëíî.