Лекц-3

Эрэлт

Нийлүүлэлт

Зах зээлийн тэнцвэр

1. Эрэлтийн тодорхойлолт

2. Эрэлтийн хууль

3. Эрэлтийн функц

4. Эрэлтийн муруй

5. Эрэлтэд нөлөөлөх хүчин

зүйлүүд

XIX-XX зууны зааг дээр Эрэлтийн онолыг

Английн эрдэмтэн Альфред Маршалл анх

цэгцлэн тайлбарласан.

ХХ зууны эхээр дэлхийн ихэнх улс орнууд энэ

онолыг амьдралд хэрэгжүүлснээр асар хурдтай

хөгжихөд нь түлхэц болсон.

Манай улсын хувьд 1990-ээд оноос хойш эрэлт

гэдэг ойлголтыг сонгодог утгаар нь хэрэглэж

эхэлсэн.

Өргөн утгаараа:

Тодорхой хэмжээний орлоготой хүмүүсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан авах хүсэл сонирхолоор илэрхийллэгддэг.

Товчоор:

Худалдан авах чадвараар баталгаажсан хэрэгцээ.

Хэрэгц

ээ

Мөрөө

дөлЭрэлт

Худалдан авагчийн авахаар хүсч байгаа болоод худалдан авч чадах барааны тоо хэмжээ.

Эрэлтийн тоо хэмжээ ба түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийн хоорондын хамаарлыг илэрхийлсэн функцыг эрэлтийн функц гэнэ.

Qd- эрэлтийн тоо хэмжээ

Pd- тухайн бүтээгдэхүүний үнэ

Ps- орлох бүтээгдэхүүний үнэ

Pc- хослох бүтээгдэхүүний үнэ

I – хэрэглэгчийн орлого

E – хэрэглэгчийн хүлээлт

N – хэрэглэгчийн тоо

Т – хэрэглэгчийн таашаал

M – бусад хүчин зүйлс

),,,,,,,( MTNEIPPPfQ csdd

Хэрэглэгчдэд бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг худалдан авах шийдвэр гарахад тухайн бүтээгдэхүүний үнэ гол хүчин зүйл болдог.

Тиймээс эрэлтэд нөлөөлж буй бусад хүчин зүйлсийг тогтмол гэж үзээд зөвхөн үнэ эрэлтэд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлж болно.

Үүнийг харуулсан функцийг үнээс хамаарсан эрэлтийн функц гэдэг.

)( dd PfQ

Эрэлтэд нөлөөлдөг бусад хүчин зүйлс өөрчлөлтгүй тогтмол байхад тухайн бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд\буурахад\эрэлтийн тоо хэмжээ буурдаг\өсдөг\.

Энэ зүй тогтолыг эрэлтийн хууль гэдэг.

Эрэлтийн хууль нь бүтээгдэхүүний үнэ болон эрэлтийн тоо хэмжээ хоорондоо урвуу хамааралтайг зааж байна.

dd

dd

QP

QP

Qd=a-b*Pd

Эрэлтийн хууль ѐсоор эрэлтийн муруй нь үнэ ба эрэлтийн тоо хэмжээ хоѐрын урвуу хамаарлыг харуулсан график байна.

Үүнийг үнээс хамаарсан эрэлтийн шугаман функцээр илэрхийлье.

P

Q

Орлогын нөлөө:Үнэ өсөхөд хэрэглэгчийн орлого тогтмол учраас өмнөхтэй харьцуулбал цөөн тооны бүтээгдэхүүн худалдаж авах учраас эрэлтийн тоо хэмжээ буурна.

Орлуулалтын нөлөө:Тухайн бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд хэрэглэгч хямд бүтээгдэхүүнээр орлуулах болно. Үүний үр дүнд тухайн бүтээгдэхүүний эрэлтийн тоо хэмжээ буурна.

Хоѐулаа нөлөөлж болно.

Зайрмагны эрэлтийн тоо

хэмжээ

Зайрмагны Үнэ\$\

Зайрмагны үнэ

0

2.50

2.00

1.50

1.00

0.50

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Зайрмагны тоо хэмжээ

$3.00

12

1. Зайрмагны үнийн бууралт

2. Зайрмагны эрэлтийн тоо хэмжээний өсөлт

Зайрмагны үнэ

Зайрмагны эрэлтийн тоо хэмжээ

Хувь хүн тус бүрийн бараа, үйлчилгээний эрэлтүүдийн нийлбэрийг зах зээлийн эрэлт гэдэг.

Хувийн эрэлтийн муруйнуудын нийлбэрээр зах зээлийн эрэлтийн муруй бий болно.

Зайрмагныүнэ

Катеринагын эрэлт

Николасын эрэлт

Зах зээлийн эрэлт

0.0 12

+

7

=

19

0.5 10 6 16

1.0 8 5 13

1.5 6 4 10

2.0 4 3 7

2.5 2 2 4

3.0 0 1 1

Үнэ

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5678 9 Q

3.0

12

Үнэ

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5678 9 Q

3.0

Үнэ

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5678 9 Q

3.0

12 19

+ =

Эрэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг 2 ангилдаг.

a) Үнийн хүчин зүйл \эрэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт\

b) Үнийн бус хүчин зүйлс \эрэлтийн өөрчлөлт\

Үнийн хүчин зүйлд тухайн бүтээгдэхүүний үнэ орно.

Үнийн хүчин зүйл буюу тухайн бүтээгдэхүүний үнийн нөлөөгөөр эрэлтийн муруйн дагуу цэгэн шилжилт бий болж эрэлтийн тоо хэмжээ өөрчлөгдөнө.

А бүтээгдэхүүний үнэ P1 үед эрэлтийн тоо хэмжээ Q1 байсан. Үнэ P2 болж буурах үед эрэлтийн тоо хэмжээ Q2 болж өссөн байна.

Тоо хэмжээ0

Үнэ

Demand

P1

P2

Q1 Q2

A

B

Эрэлтэд нөлөөлдөг бусад бүх хүчин зүйлсийг өөрчлөлтгүй тогтмол гэж хийсвэрлэсэн. Эдгээр хүчин зүйлсийг үнийн бус хүчин зүйлс гэнэ.

Өх тухайн бүтээгдэхүүний үнээс бусад хүчин зүйлсийг үнийн бус хүчин зүйлс гэдэг.

Эрэлтийн үнийн бус хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр эрэлтийн өөрчлөлт бий болж, эрэлтийн муруй шилжинэ.

Тоо хэмжээ0

Үнэ

D0

D1

D2

Эрэлтийн өсөлт

Эрэлтийн бууралт

Орлох бүтээгдэхүүний үнэ

Хослох бүтээгдэхүүний үнэ

Хэрэглэгчийн орлого

Хэрэглэгчийн таашаал

Хэрэглэгчийн хүлээлт

Хэрэглэгчийн тоо

Бусад хүчин зүйлс

1. Нийлүүлэлтийг тодорхойлох нь

2. Нийлүүлэлтийн функц

3. Нийлүүлэлтийн хууль

4. Нийлүүлэлтийн график

5. Нийлүүлэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс

Нийлүүлэлт нь үйлдвэрлэгчийн талын сонирхолыг илтгэж байдаг.

Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс буюу эдийн засгийн нөөцөөр баталгаажсан үйлдвэрлэлийг нийлүүлэлт гэж ойлгож болно.

Үйлдв

эрлэл

Үлдэг

дэл

Нийлү

үлэлт

Нийлүүлэлтийн хэмжээ ба түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийн хоорондын хамаарлыг илэрхийлсэн функцыг нийлүүлэлтийн функцгэнэ.

Qs - нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ

Ps - тухайн бүтээгдэхүүний үнэ

r – үйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс буюу нөөцийн үнэ

N – үйлдвэрлэгчдийн тоо

G – төрөөс явуулж буй бодлого

Т – үйлдвэрлэлийн технологи

M – бусад хүчин зүйлс

),,,,,( MTGNrPfQ ss

Үйлдвэрлэгчийн хувьд бүтээгдэхүүний үнэ нь нийт орлого болон ашигт нөлөөлөх гол хүчин зүйл байдаг.

Тиймээс нийлүүлэлтэд нөлөөлж буй бусад хүчин зүйлсийг тогтмол гэж үзээд зөвхөн үнэ нийлүүлэлтэд хэрхэн нөлөөлж байгааг тодорхойлж болно.

Үүнийг харуулсан функцийг үнээс хамаарсан нийлүүлэлтийн функц гэдэг.

)( ss PfQ

Нийлүүлэлтэд нөлөөлдөг бусад хүчин зүйлс тогтмол байхад тухайн бүтээгдэхүүний үнэ өсөхөд\буурахад\ нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ өсдөг \буурдаг\.

Энэ зүй тогтолыг нийлүүлэлтийн хуульгэдэг.

Нийлүүлэлтийн хууль нь бүтээгдэхүүний үнэ болон нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ хоорондоо эерэг хамааралтайг заадаг.

ss

ss

QP

QP

Qs=c+d*Ps

Нийлүүлэлтийн хууль ѐсоор нийлүүлэлтийн муруй нь үнэ ба нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ хоѐрын эерэг хамаарлыг харуулсан график байна.

Үүнийг үнээс хамаарсан нийлүүлэлтийн шугаман функцээр илэрхийлье.

P

Q

Зайрмагны Үнэ\$\

Зайрмагны нийлүүлэлтийн

хэмжээ

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Зайрмагны

үнэ

0

2.50

2.00

1.50

1.00

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Зайрмагны

хэмжээ

$3.00

12

0.50

1. Үнийн өсөлт

2. Нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өсөлт

Зайрмагны Үнэ

Зайрмагны нийлүүлэлтийн

хэмжээ

Хувь хүн тус бүрийн бараа, үйлчилгээний нийлүүлэлтийн нийлбэрийг зах зээлийн нийлүүлэлт гэдэг.

Хувийн нийлүүлэлтийн муруйнуудын нийлбэрээр зах зээлийн нийлүүлэлтийн муруй бий болно.

Зайрмагныүнэ

Бенийн нийлүүлэлт

Жерригийн нийлүүлэлт

Зах зээлийннийлүүлэлт

0.0 0

+

0

=

0

0.5 0 0 0

1.0 1 0 1

1.5 2 2 4

2.0 3 4 7

2.5 4 6 10

3.0 5 8 13

Үнэ

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5 6 7 8 Q

3.0

+

SБен

P

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5 6 7 8 9 Q

3.0Sжерри

Sзах зээл

Үнэ

0

2.5

2.0

1.5

1.0

0.5

1 2 34 5 6 7 8 Q

3.0

=

Нийлүүлэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг 2 ангилдаг.

a) Үнийн хүчин зүйл \нийлүүлэлтийн тоо хэмжээний өөрчлөлт\

b) Үнийн бус хүчин зүйлс \нийлүүлэлтийн өөрчлөлт\

Үнийн хүчин зүйлд тухайн бүтээгдэхүүний үнэорно.

Үнийн хүчин зүйл буюу тухайн бүтээгдэхүүний үнийн нөлөөгөөр нийлүүлэлтийн муруйн дагуу цэгэн шилжилт бий болж нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ өөрчлөгдөнө.

Жиш:

А бүтээгдэхүүний үнэ P1 үед нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ Q1 байсан. Үнэ P2 болж нэмэгдэх үед нийлүүлэлтийн тоо хэмжээ Q2 болж өссөн байна.

Тоо хэмжээ0

Үнэ

Supply

P1

P2

Q1 Q2

A

B

Нийлүүлэлтэд нөлөөлдөг бусад хүчин зүйлсийг тогтмол гэж өмнө нь бид хийсвэрлэсэн. Эдгээр хүчин зүйлсийг үнийн бус хүчин зүйлс гэнэ.

Өх тухайн бүтээгдэхүүний үнээс бусад хүчин зүйлсийг үнийн бус хүчин зүйлс гэдэг.

Нийлүүлэлтийн үнийн бус хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр нийлүүлэлтийн өөрчлөлт бий болж, нийлүүлэлтийн муруй шилжинэ.

Тоо хэмжээ0

Үнэ

S0

S1

S2

Нийлүүлэлтийн өсөлт

Нийлүүлэлтийн бууралт

Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл буюу нөөцийн үнэ

Үйлдвэрлэлийн технологи

Татвар, татаас

Өрсөлдөгчдийн тоо

Үйлдвэрлэгчдийн хүлээлт

Бусад хүчин зүйл