Embed Size (px)
Citation preview
REPUBLIKA CRNA GORA
VLADA REPUBLIKE CRNE GORE
“ LEGALIZACIJA POSTOJEĆIH I OTVARANJE NOVIH RADNIH MJESTA “ VERZIJA 2.0
April 2003.
U skladu sa Agendom ekonomskih reformi, koja se odnosi na preduzetništvo, eliminisanje sive ekonomije u oblasti radnih odnosa i novog zapošljavanja, formirana je radna grupa za izradu programa “LEGALIZACIJA POSTOJEĆIH I OTVARANJE NOVIH RADNIH MJESTA “, koju su sačinjavali:
Branimir Gvozdenović, potpredsjednik Vlade (rukovodilac projekta) Branimir Bojanić, direktor Zavoda za zapošljavanje Dr.Dragan Lajović, izvršni direktor Fonda za razvoj Zoran Vukčević, direktor Agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća Dr.Petar Ivanović, direktor Centra za preduzetništvo Rade Čabarkapa, konsultant Dr.Ranko Milović, konsultant Marija Iličković, menadžer Agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća (sekretar projekta)
U koncipiranju programa učestvovali su: Slavoljub Stijepović, ministar rada i socijalnog staranja i Milan Mrvaljević (»STRIM LINK«), a u razradi određenih djelova: Duško Lalićević, direktor Fonda PIO; Koviljka Mihailović, pomoćnik ministra finansija; Željko Vuković, pomoćnik ministra rada i socijalnog staranja; Mišela Manojlović, pomoćnik direktora Zavoda za zapošljavanje; Ratko Bakrač, savjetnik direktora Zavoda za zapošljavanje; Stevan Ljumović, pomoćnik direktora Fonda PIO i Vesna Bracanović, savjetnik potpredsjednika VRCG. Radna grupa za izradu programa koristila je materijale i dokumetaciju Zavoda za zapošljavanje, Agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća, Fonda za razvoj, Fonda PIO i Centra za preduzetništvo.
2
REZIME Cilj programa je da, kroz međusobno povezane, pojedinačne projekte, utiče na rast produktivne zaposlenosti. Očekivani rezultati sprovođenja programa predstavljeni su u uvodnom dijelu ovog dokumenta. Slijedi analiza stanja sa predlogom mehanizama za kontinuirano praćenje promjena. Deset sljedećih poglavlja odnosi se na cjeline koje direktno utiču na mogućnost povećanja zaposlenosti. Svaku od tih cjelina treba tretirati kao projekat koji će se, prema integralnom dinamičkom planu, realizovati u naredne četiri godine.Ove cjeline predstavljaju projekte koji se realizuju tokom četiri godine, stim što je ovim programom akcenat dat na prvu godinu realizacije programa. Dakle, projektne cjeline programa "LEGALIZACIJA POSTOJEĆIH I OTVARANJE NOVIH RADNIH MJESTA" su:
1. Optimizacija sistemskog ambijenta 2. Mjere za legalizaciju rada "na crno" 3. Otklanjanje barijera za unapređenje poslovanja 4. Podsticaj investicija 5. Antibirokratski program 6. Poboljšanje konkurentske pozicije domaće proizvodnje 7. Reforma obrazovanja u funkciji poslovnog razvoja 8. Sistem podsticaja uspješnih poslovnih entiteta 9. Bankarska podrška povećanju zaposlenosti 10. Programska promocija i marketing
U osnovi, program ima dva logička segmenta: I) povećanje zaposlenosti minimizacijom nelegalnog rada i II) otvaranje novih radnih mjesta jedinim prirodnim putem - kroz naraslu tražnju radne snage proisteklu iz privrednog rasta, zbog čega je težište većine projekata usmereno ka stvaranju uslova za ekonomski razvoj. Posebna pažnja posvećena je dodirnim tačkama i aktivnostima koje se odnose na 16 navedenih projekata kako bi čitav program bio koncentrisan na:
• podsticaj preduzetništva kao ključnog pokretača ekonomskog rasta i privrednog razvoja • povećanje broja radnih mjesta u Crnoj Gori, prije svega u privatnom sektoru, kroz:
a) podsticanje razvoja privatnog sektora i posljedično otvaranje novih radnih mjesta; b) legalizacije rada na crno; c) prekvalifikaciju i dokvalifikaciju tehnološkog viška;
• omogućavanje novih, prvenstveno inostranih, investicija; • povećanje konkurentnosti crnogorskih proizvoda i usluga, kroz posebno dizajnirane programe.
3
OČEKIVANI EFEKTI:
I. Legalizacija oko 20.000 nelegalno zaposlenih lica, već u prvih 12 mjeseci. Razvoj kulture legalnog zapošljivanja, sa gotovo apsolutnim eliminisanjem rada "na crno" u periodu od četiri godine;
II. Dostizanje privrednog rasta koji omogućava otvaranje 5000 novih radnih mjesta godišnje;
III. Regulisanje 1.100 tehnoloških viškova;
IV. Razvoj tržišta rada i radne snage uz stabilne sisteme prekvalifikacije i dokvalifikacije;
V. Svođenje stope nezaposlenosti sa sadašnjih 23,25% na 22% u 2003., i na 19% u 2006.godini;
VI. Ustanovljavanje modernog obrazovnog sistema primjerenog realnim potrebama privrede i sposobnog za brze programske modifikacije
4
Sadržaj
I. Uvod 6 II. Polazne pretpostavke i praćenje postojećeg stanja 7
III. Projektne cjeline 8 1. Optimizacija sistemskog ambijenta 8 2. Prelazak sa crnog na legalan rad 9 3. Radna takse za lica čije je zapošljavanje sezonskog karakter 10 4. Biznis barijere 11 5. Podsticaj investicija 12 6. Antibirokratski program 13 7. Poboljšanje konkurentske pozicije domaće proizvodnje 14 8. Obrazovanje 15 9. Podsticaj uspješnih 16 10. Bankarska podrška 17 11. Marketing I PR 18
IV. Pojedinačni projekti 19 1. Program za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja I preduzetništva u Crnoj Gori 19 2. Podsticanje javne zaštite preduzetnika I proizvodjača 21 3. Industrijski park 22 4. Agro park 23 5. Internet park 24 6. Fond rada 25 7. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u državnim organima 27 8. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u privatizovanim preduzećima 28 9. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u javnim preduzećima 29 10. Zapošljavanje invalida rada 30 11. Zapošljavanje pripravnika 31 12. Projekti javnih radova 32 13. Podsticaj dinamičnom preduzetništvu 33 14. Fond za dijasporu 34 15. Velika preduzeća stvaraju mala 35 16. Posredovanje u zapošljavanju 36
V. Sektorski projekti 38 1. Zapošljavanje u poljoprivredi 38 2. Zapošljavanje u turizmu 40 3. Zapošljavanje u pomorstvu 42 4. Zapošljavanje u ostalim sektorima proizvodnje 43 5. Zapošljavanje u gradjevinarstvu 44
VI. Koordinacija 45 VII. Budžet 46
5
UVOD Program »Legalizacija postojećih i otvaranje novih radnih mjesta« je program predviđen Agendom ekonomskih reformi koji je Vlada usvojila 20.03.2003.Ovim Programom treba da se ostvare definisani ciljevi i zadaci iz Agende ekonomskih reformi koji se odnosi na ekonomski rast uz odlučujući uticaj privatnog sektora, valorizaciju crnogorskog potencijala i eliminisanje sive ekonomije u djelu zapošljavanja, kao i otvaranje novih radnih mjesta. Pokazatelji ukazuju da privatni sektor još nije dovoljno razvijen i da nedovoljno učestvuje u očekivanom ekonomskom rastu. Stopa nezaposlenosti je visoka (jedna od najvećih u regionu), javni sektor je opterećen viškom radne snage, siva ekonomija je veoma izražena. Realizacijom ovog Programa stvaraju se dodatne pojedinačne i kolektivne motivacije za legalizaciju rada na crno, novo zapošljavanje, podsticaja rasta postojećih preduzeća, otvaranje novih preduzeća i povećanje konkurentnosti domaće proizvodnje. U ovoj godini predviđeno je da će se legalizovati 20.000 radnih mjesta i otvoriti 5.000 novih radnih mjesta. Programom će se ostvariti i dodatni efekti, koji se odnose na stvaranje realnih uslova za smanjenje poreza i doprinosa i legalizacija rada na crno.Implementaciju ovog programa, kao i operacionalizacija drugih projekata definisanih u Agendi ekonomskih reformi stvoriće se preduslovi za smanjenje stope nezaposlenosti 23,25% u 2002. na 19% u 2003. U početnoj fazi Programa povećanje zaposlenosti je predviđeno kroz proces legalizacije, a u narednoj fazi kroz realizaciju konkretnih projekata. Program je koncipiran za četiri godine sa posebnim akcentom na prvoj godini realizacije.
6
I. Polazne pretpostavke i praćenje postojećeg stanja
Praćenje postojećeg stanja u oblasti zapošljavanja, broja preduzeća, rada na crno, i drugih ekonomskih pokazatelja su u nadležnosti Republičkog zavoda za statistiku, Fonda PIO, Zavoda za zapošljavanje, Centralnog registra. U Republičkom zavodu za statistiku po određenim metodologijama se iskazuje statistički pokazatelji na mjesečnom i godišnjem nivou. U fondu PIO se prate, pored ostalog, i naplata doprinosa za PIO. U Zavodu za zapošljavanje se evidentiraju nezaposlena lica, a u Centralnom regionu se vodi evidencija registrovanih preduzeća. S obzirom, da postoje različiti podaci mora se uzeti u obzir i određeni nivo rezerve prema tim podacima. Postojeći podaci, kao i podaci iz raznih anketa, ukazuju na :
• Stopa nezaposlenosti, posmatrana kroz odnos broja nezaposlenih i broja aktivnog stanovništva, prema podacima iz Ankete o radnoj snazi (kao najrelevantniji pokazetelj stanja u toj oblasti) iznosi 21,2% (kod muškaraca 15,3%, a kod žena 26,2%) dok prema istraživanjima nekih međunarodnih institucija "realna" stopa nezaposlenosti (utvrđena kroz veće uključivanje rada "na crno" pri njenom utvrđivanju) u Crnoj Gori se kreće oko 15%. Prema podacima Repubičkog zavoda za statistiku stopa nezaposlenosti je 31,7%. U Agendi ekonomskih reformi stopa nezaposlenosti u 2002. je definisana na nivou od 23,25%. Na evidencijama Zavoda za zapošljavanje Crne Gore se, u periodu I-IX 2002. god. prosječno nalazilo 81.182 nezaposlenih lica što je za 2.879 ili 3,5% manje u odnosu na 2000. godinu. Tendencija smanjivanja broja nezaposlenih lica se nastavila i u decembru 2002 godine koji predstavlja poslednji mjesec za koji Zavod za zapošljavanje Crne Gore ima obrađene podatke. Taj broj se u odnosu na posmatrani period januar 2002 – septembar 2002. godine smanjio za 4889 i iznosi 76.293 lica.
• Prema evidenciji Republičkog zavoda za statistiku broj zaposlenih u Crnoj Gori prema poslednjim podacima iznosio je 113.676. U odnosu na jul 2002. godine broj zaposlenih se smanjio za 746.
Za isti period broj zaposlenih u oblasti Državne uprave i obaveznog socijalnog osiguranja, povećao se za 106 radnika, u obrazovanju za 266 a u oblasti zdravstvenog i socijalnog rada za 146. • Ne postoje zvanične evidencije niti precizni podaci o obimu rada »na crno« i u zoni »sive ekonomije« niti je, u cilju sagledavanja te pojave (po obimu, strukturi i specifičnostima), do sada obavljeno
neko potpunije istraživanje. Zbog toga su i procjene veoma različite i kreću se od 30.000 do 70.000 lica što ukazuje na njegovu veliku prisutnost posebno u pojedinim djelatnostima. • Procjenjuje se da u oblasti privrede Republike postoji 15-20.000 lica koja čine tehno-ekonomske viškove. • Broj registrovanih privatnih preduzeća (prema evidenciji Fonda PIO) u Crnoj Gori je 6.703. Od njih je 2.316 sa samo jednim zaposlenim, dok je 759 sa više od 5 zaposlenih lica. Od 6.703
privatna preduzeća njih 4.633 (58,02%) redovno izmiruju svoje obaveze po osnovu poreza i doprinosa na plate. • Ukupan broj društvenih i mješovitih preduzeća u Crnoj Gori inosi 895 od kojih 560 (64,1%) redovno izmiruje svoje obaveze. • Fiskalne obaveze na zarade zaposlenih ne motivišu poslodavce i zaposlene na legalizaciju zaposlenosti.(sad iznose oko 100%) • Praćenje ovih pokazatelja je potrebno u cilju utvrđivanja efekata programa i promjena sadašnjeg u odnosu na buduće stanje. NOSILAC: Projektni tim za monitoring,Republički zavod za statistiku,Zavod za zapošljavanje i Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, NVO.
7
II. Projektne cjeline
1. Optimizacija sistemskog ambijenta CILJ: Stvaranje stabilnog i stimulativnog ambijenta za intenziviranje preduzetništva i zapošljavanja; PRIJEDLOG PROJEKTA: Jasno definisanje okvira za pravila i ponašanja poslovnih aktera koji učestvuju u rekonstrukciji ekonomskog sistema. Nadležni organi treba da definišu privredni prostor u kome se posluje uz istovremeno insistiranje na većoj efikasnosti države i regulisanju privrednih tokova zakonima. ELEMENTI PROJEKTA: Obzirom da su zadaci ekonomske politike predmetno, vremenski i u pogledu nadležnosti diferencirani, njihova sinhronizacija je od presudnog značaja za uspješnost u obezbjeđivanju stabilnog i stimulativnog ambijenta. Takođe, intenziviranje uvođenja informacione tehnologije bi smanjilo troškove uprave, broj zaposlenih i skratilo duge redove ispred šaltera. Na taj način niz administrativnih stvari mogao bi da se završi posredstvom informatičkih pomagala. REALIZACIJA: Realizacijom neophodnih preduslova za ostvarenje postavljenog cilja podrazumijeva stabilnost zakonske regulative za duži period. Vođenje stabilne makroekonomske politike i obezbjeđenje uslova za kontrolu inflacije. Reforma fiskalnog sistema, odnosno poreske politika – »minimalni porezi – maksimalni efekti«. Stabilnost finansijskog sistema i reforma statistike. Nastaviti rekonstrukciju bankarskog sektora uz intenzivniji razvoj finansijskih institucija i institucija privredne infrastrukture, primjerene savremenom tržišnom modelu. Organizacija carine po Evropskim standardima. U postprivatizacionom periodu intezivirati restrukturiranje velikih sistema. Korišćenje komparativnih prednosti – sektorski pristup. Primjena poreza na dodatu vrijednost sa postepenom eliminacijom »sive ekonomije«. Definisanje i donošenje socijalnih i antikorupcijskih zakona. Stvaranje adekvatnog sistemskog ambijenta podrazumijeva i izradu sljedećih projekata: - Reforma penzionog sistema; - Reforma državne uprave i pravosuđa; - Reforma lokalne uprave - Reforma zdravstvenog i socijalnog osiguranja; - Reforma osiguranja (osiguranje od rizika); - Reforma obrazovanja. Dinamika realizacije H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006
- Reforma penzionog sistema; >>>>>> >>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>> >>>> - Reforma državne uprave i pravosuđa; >>>>> >>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>> >>>>>>>>> - Reforma lokalne uprave >>>>> >>>>>>>>>>> >>>>>>>>>>> - Reforma zdravstvenog i socijalnog osiguranja; >>>>> >>>>>>>>>>> - Reforma osiguranja (osiguranje od rizika); >>>>> >>>>>>>>>>> - Reforma obrazovanja. >>> >>>>>>>>>> - Paket socijalnih mjera >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> - Antikorupcijska regulativa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Tim za realizaciju Agende ekonomskih reformi
8
2. Prelazak sa crnog na legalan rad
CILJ: Legalizacija »rada na crno« (legalizovati 20.000 radnih mjesta.) Obezbijediti stimulativne mjere. PRIJEDLOG PROJEKTA: Na osnovu analize postojećeg stanja utvrdjeno je da su visoki porezi i doprinosi jedan od glavnih uzroka rada na crno, zato se definišu stimulativne mjere (smanjenje poreza i doprinosa na zarade),ali i set represivnih mjera kojima će se obezbijediti realizacija. U tom je dijelu neophodno donijeti posebnu Uredbu kojom se u periodu od godinu dana utvrdjuju značajno manji porezi i doprinosi. Realizacijom te Uredbe stvoriće se i uslovi za dugoročno smanjenje poreza i doprinosa. ELEMENTI PROJEKTA: Kratkoročna mjera, smanjenje poreza i doprinosa na zarade. Uredbom o poreskim olakšicama na novozaposlene radnike utvrdjuju se poreske olakšice za pravna lica i preduzetnike i to: 1. Na zarade novozaposlenih ne plaćaju se doprinosi za obavezno socijalno osiguranje i naknada za korišćenje komunalnih dobara od opšteg interesa; 2. Iz zarade zaposlenog plaćaju se: doprinos za PIO po stopi od 12%, doprinos za zdravstveno osiguranje po stopi od 7,5% i doprinos za osiguranje od nezaposlenosti po stopi od 0,5%., što predstavlja ukupno 20% od bruto zarade zaposlenog. Poslodavci su oslobodjeni plaćanja poreza na novozaposlene radnike. Poreske olakšice iz ove uredbe ne mogu koristiti poslodavci koji isplaćuju zarade niže od osnovne cijene rada utvrdjene Kolektivnim ugovorom. Dugoročna mjera, je priprema smanjenja ukupnih poreza i doprinosa (Agenda ekonomskih reformi). REALIZACIJA: Uredbom je propisan poseban obrazac, kojim se tačno evidentira po imenu i prezimenu novozaposleno lice. Uplata će se izvršiti na jednom žiro – računu sa kojeg će se dalje raspoređivati sredstva. Kontrolom uplate na jednom žiro-računu i kontrolom prijave kod Fonda PIO i Direkcije javnih prihoda pratiće se realizacija ove UredBe. Kontrolu će sprovoditi Inspekcija rada i Direkcija javnih prihoda u saradnji sa Fondom PIO i Zavodom za zapošljavanje, a jednom mjesečno podnose Vladi izvještaj o primjeni ove uredbe. Ovom Uredbom propisuju se i kaznene mjere koje predvidjaju novčane kazne od dvadesetostrukog do dvjestostrukog iznosa minimalne zarade, a može se izreći i i mjera privremene zabrane obavljanja djelatnosti u trajanju najmanje 30 dana. Primjer: Ako je neto zarada novozaposlenog 100€, obračunska osnovica za plaćanje doprinosa iznosi 142€. Poslodavac je dužan da uplati fondovima 28€, a 14€ poreza Vlada mu oprašta. Za druge zaposlene na navedenu platu plaćalo bi se na ime fiskalnih obaveza 74€ (manje za 46€). Za neto zaradu od 200€, obračunska osnovica iznosi 307€.Poslodavac je dužan da uplati na ime doprinosa 61€, a Vlada ga oslobadja 46€ poreza. Po sadašnjem rješenju na tu platu plaćale bi se fiskalne obaveze u iznosu 177€ (manje 116€). Efekti za 10.000 novozaposlenih na godišnjem nivou: (500 NKV, 2000 I stručna sprema,1000II stručna sprema,2200KV,2500SSS,1300 VKV,200VSŠ,300VSS) Fiskalne obaveze po Zakonu su 6.957.720€,dok su fiskalne obaveze po Uredbi 2.730.480€,što predstavlja razliku od 4.227.240 Efekti za 20.000 novozaposlenih na godišnjem nivou: (1000 NKV, 4000 I stručna sprema,2000II stručna sprema,4400KV,5000SSS,2600 VKV,400VSŠ,600VSS) Fiskalne obaveze po Zakonu su 13.915.440€,dok su fiskalne obaveze po Uredbi 5.460.960€,što predstavlja razliku od 8.454.480€ NOSIOCI : Projektni upravljački tim, koordinacioni odbor, projektni tim u saradnji sa Ministarstvom rada i socijalnog staranja, Fondom PIO i Zavodom za zapošljavanje
9
3. Radna taksa za lica čije je zapošljavanje sezonskog karaktera CILJ: Suzbijanje rada » na crno « u oblasti sezonskog zapošljavanja(privremenih poslova) i postepeno smanjenje sive ekonomije. PRIJEDLOG PROJEKTA: Sadašnje stanje pokazuje da je u gradjevinarstvu,turizmu,poljoprivredi angažovan veliki broj radnika(oko 10.000) sezonskog karaktera,koji nijesu prijavljeni na evidenciji Zavoda za zapošljavanje. Da bi se uradila evidencija ove kategorije zapošljavanja kao i ubiranje odredjenih prihoda uvodi se Radna taksa. Pripremljena je Uredba o radnoj taksi. ELEMENTI PROJEKTA: Donošenje posebne Uredbe o Radnoj taksi treba da demotiviše poslodavce koji angažuju lica koja nijesu na evidenciji Zavoda za zapošljavanje i na čije zarade se ne uplaćuju doprinosi za socijalno osiguranje.Radna taksa je utvrdjena u iznosu većem od doprinosa za socijalno osiguranje koje bi poslodavac plaćao ako bi zakonito zasnovao radni odnos sa tim licima.Tako se stavlja pod kontrolu rad »na crno « angažovanih lica, poslodavcima se daje povoljnija alternativa da sa njima zasnuju zakoniti radni odnos, a istovremeno , ne otežava obavljanje djelatnosti u koju su ova lica uključena.Pravni osnov za plaćanje radne takse je ugovor o radnom angažovanju lica koja se ne nalaze na evidencji Zavoda. REALIZACIJA: Kontorlu sprovodjenja Uredbe vrše Ministarstva i drugi organi uprave, a jednom mjesečno podnose izvještaj Vladi.Zavod za zapošljavanje takodje mjesečno izvještava Vladu o iznosu naplaćenih sredstava po osnovu radne takse. Za neizvršavanje Uredbe predvidjene su kaznene mjere. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006 >>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje i Direkcijom javnih prihoda.
10
4. Biznis barijere CILJ Postepeno smanjenje i potpuno eliminisanje barijera koje sputavaju zapošljavanje i razvoj biznisa u Crnoj Gori kako bi se stvorio ambijent pogodan za maksimalan ekonomski razvoj.
1. Povećanje broja registrovanih pravnih lica u Crnoj Gori za 1.000 za godinu dana. 2. Povećanje broja zaposlenih u privatnom sektoru za 2500 za godinu 3. Stvaranje uslova za dalji rast preduzeća 4. Povećanje budžetskih prihoda za 1-2 % u odnosu na prihode koji se ostvaruju od sadašnjeg broja registrovanih pravnih lica po osnovu korporativnog poreza 5. Povećanje stranih investicija 6. Poboljšanje imidža Crne Gore u regionu kao » business friendly » države
PRIJEDLOG PROJEKTA Na osnovu analize postojećeg stanja sagledati sve aspekte barijera za biznis i u skladu sa tim predložiti instrumente i mjere za njihovo prevazilaženje, kao i njihovo praćenje. ELEMENTI PROJEKTA -- Pojednostavljenje svih procedura i smanjenje troškova -- Smanjenje poreza i dažbina -- Legalizacija sive ekonomije -- Doslijedna primjena zakonskih propisa REALIZACIJA Ukoliko se ne ostvaruje ekonomski razvoj ili rast, onda sigurno postoje barijere. Barijere sprečavaju preduzetnike u njihovim inicijativama da investiraju, da prošire biznis, da zarade više, da uposle nove radnike. Zato je važno utvrditi činjenice. Analiza i razumijevanje početnog stanja predstavlja polazište za kreiranje strategija i razmatranje izbora. U naredne četiri godine, fokus će biti na: i) analizi i pojednostavljenju svih procedura koje se odnose na zapošljavanje i vođenje biznisa, a koje sputavaju poslovne transakcije u Crnoj Gori, te smanjenje troškova koji prate takve procedure ii) smanjenju poreza i dažbina ( prije svega na plate ) u cilju širenja osnovice poreskih obveznika u Crnoj Gori i u cilju veće konkurentnosti crnogorske ekonomije iii) u saradnji sa privatnim sektorom legalizaciji sive ekonomije i iv) doslijednoj primjeni zakonskih propisa prije svega zakona o insolventnosti privrednih društava. DINAMIKA REALIZACIJE H12003 H22003 H!2004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Analiza barijera u Crnoj Gori >>>>>> >>>>>> >>>>>> >>>>>> 2. Analiza procedura i izrada programa za pojednostavljenje procedura
4a. Ulazak i izlazak iz biznisa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>> 4b. Ekonomske slobode >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>> 4c. Izvozno/uvozne procedure >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> >>>>>>>
3. Zakon o licenciranju >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 4. Antikorupcijski program >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 5. Program smanjenja poreza i dažbina i implementacija programa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 6. Program smanjenja i/ili legalizacije sive ekonomije i implementacija programa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 7. Program smanjenja troškova zaloge i hipoteke >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 8. Uspostavljanje javnog-privatnog partnerstva >>>>>>> >>>>>>> >>>>>> >>>>>> 9. Monitoring cijelog Projekta >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOCI Programski upravljački tim, koordinacioni tim, projektni tim u saradnji sa resornim ministarstvima i institucijama.
11
5. Podsticaj investicija u Crnoj Gori CILJ: Povećanje obima novih investicija u Crnoj Gori kako bi se ubrzao ekonomski razvoj i povećala zaposlenost. 1. Povećanje stranih direktnih investicija u Crnoj Gori (90 milUS$ u 2003; 120 mil US$ u 2004; 150 milUS$ u 2005; 180 milUS$ u 2006.) 2. Povećanje BDP 3. Povećanje broja zaposlenih kroz nove investicije ostvarivaće se kroz nova radna mjesta koja će se otvarati od 2004 god. 4. Povećanje budžetskih prihoda od poreza,doprinosa,korporativnih poreza, carina za 1-3% 5. Poboljšanje imidža Crne Gore kroz rast stepena ekonomskih sloboda PRIJEDLOG PROJEKTA Neophodno je napraviti analizu postojećeg stanja i na osnovu toga definisati niz stimulativnih mjera za obezbijeđenje povećanja obima direktnih stranih investicija. ELEMENTI PROJEKTA:
− Formiranje Agencije ili Projektnog tima(I faza) za podsticaj investicija – projektni pristup − Nacionalni tretman stranaca − Euro − Smanjenje carina
REALIZACIJA PROJEKTA Samo na prvi pogled strani investitori imaju utisak da je tržište Crne Gore malo. Naravno, ako bi se sve svelo na 670.000 stanovnika. Medjutim, Crna Gora se posmatra i kao ulaz u region. Iz Crne Gore, zbog geografske prednosti (izlaz na more,okruženost sa 6 država) lako se ulazi u region koji treba da postane slobodna trgovinska zona sa potencijalnim tržištem od 55 miliona ljudi. U naredne 4 godine fokus će biti na : 1. formiranje Agencije za podsticaj stranih investicija na projektnoj osnovi sa ciljem da olakša prezentovanje mogućnosti ulaganja u Crnu Goru i pomaže u realizaciji stranih investicija; 2. daljem otvaranju CrneGore i razvoju koncepta nacionalnog tretmana svih stranaca; 3. monetarnoj stabilnosti koja je praćena padom inflacije ispod (8,3% 2003; 4,5% 2004; 2,8% 2005;i 2,1% 2006. i 4. liberalizaciji trgovine i daljem smanjenju carina. DINAMIKA REALIZACIJE H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006 1. Osnivanje i razvoj Agencije ili Projektnog tima (I faza)za podsticaj stranih investicija >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 2. Projekat:A Dijagnostic Studz Of the Investment Enviromnet in Montenegro-FIAS/World Bank >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 3. Projekat:«Zašto ulagati u Crnu Goru?« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 4. Projekat:«Montenegro-Rising Opportunity« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 5. Projekat:«Formiranje i održavanje web prezentacije o investicionim mogućnostima« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 6. Projekat:«Joint Venture ulaganja u Crnu Goru« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 7. Projekat:«Partnerstvo sa dijasporom-mogućnosti ulaganja u Crnu Goru« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 8. Analiza zakona i njihovo poboljšanje (strane direktne investicije,koncesije,..) >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 9. Projekat:«Montenegro duty free zone« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 10. Projekat.«Promocija izvoza« >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 11. Modernizacija i reorganizacija Katastra i prelazak na samostalno finansiranje >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 12. Monitoring cijelog projekta >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 13. Strategija promocije direktnih stanih investicija >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSILAC :Programski upravljački tim,koordinacioni odbor, Projektni tim u saradnji sa Ministarstvom za ekonomske odnose i evropske integracije i Agencijom za prestruktuiranje i strana ulaganja.
12
6. Antibirokratski program
CILJ: Povećanje efikasnosti rada državnih i organa lokalne uprave u cilju podsticanja preduzetništva i zapošljavanja, i realizacije smanjenja procedure i vremena za dobijanje radne dozvole. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat će omogućiti eliminisanje birokratskih barijera u dijelu zakonske regulative, kao i u dijelu povećanja efikasnosti lokalnih i državnih organa. U prvoj fazi će se izabrati tri opštine u kojima će se realizovati ovaj pilot projekat i uraditi identifikacija birokratskih barijera, prijedlog mjera i instrumenata za njihovo eliminisanje i praćenje realizacije, a u drugoj fazi će se implementirati pilot projekat, koji će omogućiti da se predati zahtjevi za dobijanje dozvola za rad rješe u roku do 10 dana. ELEMENTI PROJEKTA: Nakon prikupljanja podataka treba sprovesti njihovu analizu, izvršiti prezentaciju prikupljenih podataka u smislu identifikacije problema, mjera i načina za njihovo prevazilaženje kako bi se »smanjili redovi pred šalterima«, odnosno kako bi preduzetnici gubili što manje vriemena i energije. Imenovanje nadležnih institucija koje će biti zadužene za sprovođenje u što kraćem roku. Promijeniti kompletnu regulativu koja prati ovu oblast: Zakon o turizmu, Pravilnik o kvalifikaciji, minimalnim uslovima i kategorizaciji ugostiteljskih objekata, Zakon o prevozu u drumskom saobraćaju (za autoprevoznike), Zakon o prevozu u drumskom saobraćaju (za taksi vozače), Odluka o taksi prevozu, Pravilnik o minimalnim tehničkim uslovima za obavljanje prometa robe i vršenje usluga u prometu robe, Zakon o igrama na sreću, Uredba o kriterijumima za pretvranje posebnih i zajedničkih djelova stambene zgrade u poslovne prostorije, Zakon o izgradnji objekata, Pravilnik o načinu označavanja naselja, ulica, trgova i obilježavanje zgrada brojevima, Odluka o izgradnji i postavljanju privremenih poslovnih objekata tipa kiska na području opštine Podgorica, Odluka o komunalnom uređenju grada, Pravilnik o zaštitnim mjerama protiv opasnosti u radnim prostorijama i na gradilištima, Zakon o zaštiti na radu, Zakon o sanitarnoj inspekciji, Materijalni propisi iz oblasti veterinarstva, vodoprivrede, poljoprivrede, saobraćaja, zaštite životne sredine, Odluka o održavanju čistoće, Naslijeđena praksa po ranijim propisima za predlaganje dokaza o vlasništvu, Rješenja o razvrstavanju djelatnosti Republičkog zavoda za statistiku, Fotokopija kartona deponovanih potpisa, Fotokopoja lične karte, Uvjerenje o ljekarskoj sposobmnosti za preduzetnike, Poresko uvjerenje, Dokaz o nezaposlenosti traži se u skladu sa naslijeđenom praksom vezano za ranije propise. REALIZACIJA: Za realizaciju postavljenog cilja potrebno je pravno regulisati poslovni ambijent i sprovesti reorganizaciju administracije koja prati ulaganja, kako bi potencijalni investitori (ino i domaći) svoje zahtjeve realizovali na jednom mjestu u najkraćem roku. Takođe, neophodno je obezbijediti otvorene i transparentne uslove za domaće i strane investicije u skladu sa principima iznesenim u Sporazumu Pakta za stabilnost o investiranju. Pojednostaviti tehnologiju registracije i gašenja preduzeća, dobijanja određenih saglasnosti i dozvola za obavljanje određene djelatnosti uz minimalne administrativne troškove. Precizno definisati procedure kad je u pitanju uvozna dokumentacija i dobijanje carinskih deklaracija i sl. Redovna kontrola broja zaposlenih radnika (prijava zaposlenih, izmirivanje poreza i doprinosa). U cilju dobijanja povratnih informacija o radu državnih službi i podsticanja konkurencije sprovesti ankete o mišljenju firmi, potrošača i javnog mijenja. Primjena modernih principa knjigovodstva, usvajanje adekvatnih unutrašnjih kontrola firmi, kao što su kodeks ponašanja, i utvrđivanje komunikacijskih puteva i zaštite radnika. Edukovati preduzetnike organizovanjem okruglih stolova, savjetovanja i seminara. Stvaranje partnertstva između državnog i privatnog sektora; Realizacija programa će početi u tri opštine, s tim što će se u Opštini Bijelo Polje utvrditi i eliminisati biznis barijere, a zatim će se isti model primjeniti u opštinama Danilovgrad i Bar. DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006 Opština Bijelo Polje >>> Opština Danilovgrad >>> Opština Bar >>> Ostale opštine >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Programski upravljački tim, koordinacioni odbor, Projektni tim u saradnji sa opštinama, nadležim ministarstvima i i institucijama
13
7. Poboljšanje konkurentske pozicije domaće proizvodnje CILJ : Stvaranje uslova za povećanje konuretnosti domaćih proizvoda na crnogorskom i inostranom tržištu-obezbedjivanje uslova za proširenje tržišta(povećanje izvoza, supstitucija uvoza). PRIJEDLOG PROJEKTA: U oblasti regulative neophodno je inovirati sve zakone koji stimulišu izvoz i supstituciju uvoza Za podizanje konkuretnosti domaće proizvodnje, pored zakonskih mjera u domenu regulative, potrebno je realizovati i:
- analizu postojećeh stanja (po odredjenim kriterijumima odrediti tri grupacije proizvodjača i to: prva, postojeći proizvodjači koji već izvoze svoje proizvode, kao i analizu uvoznih proizvoda, druga, proizvodjači koji imaju proizvodnju ali koja nije izvozno orijentisana (definisati razloge), treća, odrediti potencijale na osnovu kojih bi se mogla razviti proizvodnja koja bi bila izvozne orjentacije
- definisati i implementirati uvodjenje standarda (tehnoloških, geografskog prorijekla, pakovanja idr.) - prirpemiti set posebnih stimulativnih mjera posebno iz domena poreske politike - podizati nivo znanja (posebno iz marketing funkcija) - marketing i promocija domaće proizvodnje i potencijala (projekat MADE IN MONTENEGRO)'
ELEMENTI PROJEKTA: Za realizaciju pripremiti poseban projekat, kojim bi se instrumentima marketinga, promocije, kao i realizacije neophodnih preduslova,(analiza postojećeg stanja,uvodjenje standarda,itd) realizovali ciljevi. REALIZACIJA: Nakon pripreme projekta potrebno je da Vlada RCG usvoji ovaj projekat, koji će realizovati Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, ministarstva poljoprivrede, ekonomije, turizma i ekologije. U pripremi i realizaciji angažovat će se profesionalna agencija za marketing i PR. Projekat će se realizovati u tri faze : prva- analiza postojećeg stanja i definisanje instrumenata i mjera za podršku; druga- konsultacije, edukaciju, primjenu standarda, stimulativne mjere; treća- kreditiranje. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Prirpemne radnje > 2. I faza >> 3. II faza >>>> 4. III faza >>>
NOSIOCI: Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa resornim ministarstvima
14
8. Obrazovanje CILJEVI :
1. Podizanje nivoa znanja za sljedeće ciljne grupe: početnike u biznisu, preduzetnike koji su već u biznisu, zaposlene u institucijama koji direktno ili indirektno utiču na razvoj malih i srednjih preduzeća. Procjena oko 1000 polaznika, kroz razne forme edukacije.
2. Povećanje učešća odraslih u obrazovanju i osposobljavanju sa namjerom da se smanji nezaposlenost (obrazovati 3600 lica) PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat će se realalizovati za različite ciljne grupe. Pripremiće se za svaku ciljnu grupu poseban ciklus obrazovanja. Različite forme obrazovanja će se realizovati samostalno ili u saradnji sa inostranim donatorima. Za pojedine cikluse obrazovanja uključiti privatni sektor. U toku su različite forme edukacije koje se sprovode u dijelu prekvalifikacije, dokvalifikacije i podizanja nivoa znanja. ELEMENTI PROJEKTA: Ciklusi edukacije će se organizovati na loklanom nivou, koristiće se različite forme: seminari, radionice, kursevi, prezentacije. REALIZACIJA: Polazeći od definisanih ciljnih grupa, obrazovanje bi sprovodile sledeće insitucije: Zavod za zapošljavanje i Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća.
A) Zavod za zapošljavanje, bi svoje cikluse obrazovanja usmjerio na: Stručno obrazovanje odraslih, prekvalifikaciju, dokvalifikaciju (specijalistička znanja) Obrazovanje u okviru aktivne politike zapošljavanja (predstavljanje, pripreme za razgovore sa poslodavcima itd.)
B) Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća, bi se bavila Podizanjem nivoa biznis znanja (marketing, organizacija, finansije, menadžment itd) Podizanje nivo konsalting usluga za privatni sektor Biznis forum (preduzetništvo u osnovnim školama)
DINAMIKA REALIZACIJE: Svaki mjesec realizovaće se pojedine forme edukacije, s tim što će pojedine forme trajati i po više mjeseci. Početak mart. NOSIOCI: Zavod za zapošljavanje, Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća
15
9. Podsticaj uspješnih CILJ: Osnovni cilj je podrška najuspješnim preduzetnicima, malim i srednjim preduzećima, koja su u predhodnom periodu, prije svega, redovno izvršavali svoje obaveze u skladu sa zakonima (plaćanje poreza). Na ovaj način će se uticati i na stimulisanje legalizacije biznisa. Predvidjenom kreditnom linijom omogućiće se i rast postojećih preduzeća, kao i otvaranje novih radnih mjesta. (Procjena: otvorilo bi se oko 220 novih radnih mjesta). PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat će se realizovati za tri ciljne grupe: korisnike kredita Programa kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetništva, korisnike kredita Fonda za razvoj, i ostala mala i srednja preduzeća. Unaprijed će se definisati kriterijumi za izbor preduzetnika i preduzeća. Kao prvi kriterijumi bi bili poštovanje keditnih uslova, kao i izvršavanje obaveza prema državi (plaćanje poreza) dopunski kriterijumi koji se osnosu na stimulisanje proizvodnje itd.. Zatim, bi se uradila analiza svakog pojedinačno, sa ciljem da se utvrdi vrsta podrške (edukacija, razvoj poslovnih funkcija kao što su marketing, organizacija, menadžment, razvojni projekti, i na kraju finansiranje itd.) ELEMENTI PROJEKTA: Projekat bi bio usmjeren na podršku ne samo obezbedjivanje kreditne linije, već i na pružanje konsalting usluga. Realizovaće se kao pilot projekat i imaće i regionalni princip. REALIZACIJA:
Projekat će se realizovati na osnovu javnog poziva, u kojem će biti definisani kriterijumi. Nakon toga, stručna ekipa će uraditi analizu potreba i obezbijediti neophodnu podršku (edukacija,konsalting) za preduzetnike, mala i srednja preduzeća, koja ispunjavanju kriterijume (Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća je zadužena za ovaj dio aktivnosti). Završetkom ove faze, obezbijediće se i kreditna podrška. Osnovni kriterijumi su: da je projekat a)proizvodnog karaktera,b) usluge (intelektualne, informatika i sl.)c)koje omogućavaju supstituciju uvoza d)koje su izvozno orjentisane, e)koje za realizaciju koriste postojeće resurse u Crnoj Gori, f)koje su inovativnog karaktera g)koje obezbjeđuju finalizaciju proizvodnje (usluga), kao i slijedeći kriterijumi: da je korisnik kredita a) registrovao svoj biznis b) da je zaposlio nove radnike, koji se vode na evidenciji nezaposlenih kod Zavoda za zapošljavanje (u skladu sa Programom), c) da platio porez na profit d) da je platio poreze i doprinose zaposlenima na osnovu realnih zarada koje su isplaćeni,(prosječne zarade) d) odrediti vremnsku dimenziju, na primjer 2002. e) da uredno vraćaju kredit
Potrebno je odrediti broj najuspješnih, predlaže se da to bude 50, kojim će se obezbijediti kreditna podrška po 10.000 E. Stimulisali bi se preduzetnici i preduzeća iz sledećih kategorija:
1. Stimulisanje najuspješnijih korisnika kredita Programa kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetnišva Potrebno je odrediti broj najuspješnih, predlaže se da to bude 50, kojim će se obezbijediti kreditna podrška po 10.000 E.
2. Korisnici kredita Fonda za razvoj Za ovaj dio projekta se predlaže 5 najboljih preduzeća, kojima bi se obezbijedila podrška u iznosu do 50.000 E.
3. Stimulisanje malih i srednjih preduzeća Realizovalo bi se 7 projekata, kojima bi se obezbijedila kreditna podrška po 50.000 E(ili u iznosu od po 100.000 € za veće projekte).
DINAMIKA REALIZACIJA: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje > 2. javni poziv > 3. selekcija kandidata >> 4. priprema projekata >> 5. edukacija >> 6. kreditiranje > >> 7. kontrola >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 8. monitoring >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOCI: Projektni tim u saradnji sa Agencijom za razvoj malih i srednjih preduzeća, Zavodom za zapošljavanje, Fondom za razvoj.
16
10. Bankarska podrška U okviru ukupnog programa, priprema se poseban program bankarske podrške, koji treba da bude usaglašen sa bankarskim sektorom (Centralna banka i poslovne banke), a koji će biti usmjeren na obezbjedjenje povoljnijih kreditnih uslova.
17
11. Marketing i PR programa CILJ: Promovisati konkretnu inicijativu Vlade Republike Crne Gore, koja se odnosi na otvaranje novih radnih mjesta tj. povećanje zaposlenosti. ELEMENTI PROJEKTAI: Uraditi detaljan marketing plan sa medija planom, koji se odnosi do kraja 2003.g. Da bi promocija bila što uspješnija potreno je da se koriste svi mehanizmi: institucionalni spot, bilbord, novinski oglasi, radio džinglovi, web prezentacije, konferencije za štampu itd. Koncept promocije ima dva dijela: globalni, kojim će se prezentirati ciljevi i rezultati, i sa ovog nivoa potrebno je da budu uključeni predsjednik Vlade, potpredsjednik Vlade za ekonomski sistem i privredni razvoj, ministri, projektni, kojim će se prezentirati konkretni projekti i za to će biti zaduženi institucije koje realizuju projekte. Poseban akcentat u promociji bio bi usmjeren na rezultate (na primjer koliko je otvoreno novih mjesta, koliko je otvoreno novih preduzeća itd.) kao i na mogućnosti koje im pruža vladina inicijativa, obaveze koje moraju preuzeti korisnici, preduslovi za biznis itd. Promocija na globalnom i projektnom nivou, mora biti koordinirana kako bi se postigli što bolji efekti. REALIZACIJA: Za realizaciju promocije formirati poseban tim kojim će koordinirati sektor za odnose sa javnošću. Nakon pripreme svih projekata i terminskog plana njihove realizacije priremiti marketing plan sa medija planom. Takodje, svaki projekat treba da ima i svoj medija plan koji će da korednspodira sa globalnim medija planom. Za projektne medija planove zaduženi su institucije koje realizuju projekte (Zavod za zapošljavanje, Fond za razvoj, Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća). NOSIOCI: Za globalnu promociju i PR – Programski upravljački tim u saradnji sa Sektorom za odnose sa javnošću Vlade RCG, za projektnu promociju i PR, Projektni tim u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje, Fondom za razvoj, Agencijom za razvoj malih i srednjih preduzeća.
18
V. Pojedinačni projekti 1. Program za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori
CILJ : - otvaranje 1.500 novih radnih mjesta PRIJEDLOG PROJEKTA Projekat se realizuje od 1999. god. tako da se i ove godine nastavlja ELEMENTI PROJEKTA: - javni poziv, kreditni uslovi, procedura rada i kriterijumi za dodjelu kredita
REALIZACIJA
PRAVO DA KONKURIŠU ZA KREDIT IMAJU: • lica sa evidencije nezaposlenih, • tehno – ekonomski viškovi, • individualni poljoprivredni proizvođači, • preduzetnici, • pravna lica.
USLOVI DODJELE I POVRAĆAJA KREDITA:
• Za svako novootvoreno radno mjesto se može dobiti do 3068 € (u novcu i robi), a finansiraju se projekti sa najviše 5 radnih mjesta. • Rok povraćaja sredstava kod fizičkih lica je do tri godine. • Povraćaj se vrši u polugodišnjim anuitetima • kamatna stopa je 3% na godišnjem nivou. • Grace period je godinu dana. • Potrebno je da podnosilac zahtjeva raspolaže sopstvenim učešćem od najmanje 30% od ukupne predračunske vrijednosti projekta. Sopstveno učešće može biti iskazano u vidu stvari, prava i
novca. • Rok povraćaja sredstava kod pravnih lica je do dvije godine u polugodišnjim anuitetima uz kamatnu stopu od 3% na godišnjem nivou. • Podnosilac zahtjeva mora raspolagati garancijom za povraćaj sredstava u vidu jemstva, hipoteke i fiducijarnog prava prenosa svojine na davaoca kredita, i to najmanje u dvostrukom iznosu
odobrenog kredita.
METODOLOGIJA RADA - Zahtjevi za kredit se podnose opštinskim biroima rada i kancelarijama; - Regionalna komisija izlazi na lice mjesta i ocjenjuje zahtjeve na pozitivne i negativne; - Predmeti se krajem svakog mjeseca šalju centralnoj službi Zavoda za zapošljavanje Crne Gore; - Izvještaji pozitivno ocijenjenih predmeta se obrađuju i prosleđuju Republičkoj komisiji; - Republička komisija odobrava kredite; - Kontrola namjenske upoterbe odobrenih kredita se obavlja od strane regionalnih komisija. KRITERIJUMI ZA DODJELU KREDITA: - reference podnosioca zahtjeva, - djelatnost, - broj zaposlenih,
19
- kvalitet obezbjeđenja kredita, - da li je ulaganje u oblasti prioriteta privrednog razvoja Republike Crne Gore, - rentabilnost ulaganja, - da li se realizacijom projekta mijenja ili dopunjuje privredna struktura Republike Crne Gore, - da li se program realizuje na nerazvijenim područjima Republike Crne Gore - da li lice po prvi put traži posao, - izvozni programi ili programi čijom se realizacijom supstituiše uzvoz.
DINAMIKA REALIZACIJE: H2003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI –Koordinacioni odbor u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje
20
2. Podsticanje javne zaštite preduzetnika i proizvodjača kao dio Programa kontinuiranog zapošljavanja
CILJ : stvaranje uslova za efikasnije poslovanje preduzetnika i proizvođača (oko 670 novo zaposlenih) PRIJEDLOG PROJEKTA: Privatizacija privrede njeno prestruktuiranje imaju za jednu od posledica pojavu velikog broja tehno – ekonomskih viškova u proizvodnim preduzećima i veliki broj radnika usled likvidacije
proizvodnih preduzeća i stečaja ostaju bez posla. Sa druge strane privatizovana i prestruktuirana preduzeća imaće potrebu prijema novih, po našoj procjeni 2-3000 radnika koji će biti motivisani da rade.
Kao trenutni posticaj razvoju proizvodnje predlažemo realizaciju projekata iz oblasti proizvodnje iz Programa za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori - dosadašnji rezultati realizacije ovog Programa u oblasti proizvodnje:
Ukupno predati zahtjevi 777 projekata 1792 radnika 5.630.718 € Odobreni od Regionalne komisije 659 projekata 1512 radnika 4.534.030 € Odobreni od Republičke komisije 348 projekata 831 radnik 2.461.694 €
U okviru proizvodnje, najviše odobrenih projekata je:
Proizvodnja građevinskih elemenata 38 projekata 81 radnik 242.332 € Proizvodnja ostalih prehrambenih proizvoda 35 projekata 58 radnika 165.148 € Prerada i konzerviranje mesa i ribe 24 projekata 54 radnika 161.057 €
Sa socijalnog aspekta u proizvodnji:
PTehno – ekonomski viškovi
redato 50 projekata 95 radnika 291.418 € Odobreno 28 projekata 61 radnik 179.462 € Predat 31 projekat 52 radnika 156.389 € Stečajni postupak Odobreno 18 projekata 29 radnika 85.897 €
- na realizaciju još čeka 311 projekata koji su pozitivno ocijenjeni od regionalnih komisija. Njihovim finansiranjem otvorilo bi se 670 novih radnih mjesta za šta bi bilo potrebno izdvojiti 2.000.000 €.
DINAMIKA REALIZACIJE: H2003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOC: Koordinacioni odbor u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje.
21
3. Industirjski park (zone) CILJ: Industrijske Zone (IZ) kao proizvodni homogeni sistemi, koje karakteriše visoka koncentracija industrijskih preduzeća (relacija između određenog broja preduzeća i stanovnika određenog mjesta), uglavnom malih i srednjih, kao i visoka proizvodna specijalizacija, su instrument kojim će se uticati na otvaranje novih preduzeća, novih radnih mjesta. U prvoj godini je planirano da se otvori 15 preduzeća, i oko 100 novih radnih mjesta. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat će se realizovati kao pilot projekat u opštini Bar. Na osnovu posotjeće infrastrukture (Luka Bar, prostor kod bezcarinske zone), uradit će se detaljan urbanistički plan, koji će obuhvatiti i ostali dio prostora u ovoj zoni. Formirat će se organizaciona jedinica, koju će formirati opština Bar i Luka Bar , uz stručnu podršku Agencije iza realizaciju projekta. Cilj je da se na jednom mjestu upravlja IZ kao i da se obezbijedi kompletna podrška investitorima (administracija, ugovori, dozvole itd.). Na ovaj način će se omogućiti bolje korišćenje prostora, kao i povećat će se mogućnost za povezivanje većeg broja malih preduzeća (klasteri), omogućit će se smanjenje troškova. Pored organizacione podrške, potrebno je obezbijediti i posebne elemente stimulativnih mjera sa lokalnog i nacionalnog nivoa. ELEMENTI PROJEKTA: Kao posebni elementi projekta, pored organizacione podrške, potrebno je obezbijediti i posebne elemente stimulativnih mjera sa lokalnog i nacionalnog nivoa, kao i podršku inostranih konsultana. REALIZACIJA: Na osnovu uradjenog pilot projekta za opštinu Bar, realizovati projekat. Opština Bar ima osnovne preduslove za stvaranje Industrijske zone, u okviru Luke Bar. Pripremljen je DUP (detaljan urbanistički plan), koji treba da se usvoji.Naravno, neophodno je obezbijediti i ostale preduslove za početak realizacije ovog Projekta, kao što su organizacija, stimulativne mjere, promocija. Ovo bi bilo neophodno uraditi kao I fazu. Zatim, bi poseban tim radio na razradi Projekta (II faza-detaljna izrada projekta), i realizacija Projekta (III faza). Nakon početka realizacije ovog pilot projekta za opštinu Bar, pripremiti pilot projekte za opštine Podgorica i Bijelo Polje. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. I faza > 2. II faza >> 3. III faza >>>>>>>>>
NOSIOCI: Projektni tim u saradnji sa Agencijom za razvoj malih i srednjih preduzeća i opštinom.
22
4. Agro park CILJ: Osnovni cilj ovog projekta je razrada modela razvoja poljoprivrede u jednom području, koji obuhvata organizaciju proizvodnje, edukaciju, menadžment, finansiranje, prodaju.Procjena novih radnih mjesta 50. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat će se realizovati na određenom području u okviru jedne opštine (prijedlog za Opštinu Bar). Uradiće se analiza koja će imati za cilj da utvrdi broj proizvođača mandarina, sa ukupnom količinom proizvodnje, problemima sa kojima se suočavaju proizvođači (na primjer prodaja), nedostatak znanja, itd. Na osnovu analize uradio bi se detaljan akcioni plan kojim bi se definisale procedure, način podrške proizvođačima (edukacija, rješavanje problema prodaje, pakovanje proizvoda, finansiranje, itd.). ELEMENTI PROJEKTA: Projekat je usmjeren na određenu ciljnu grupu na regionalnom nivou, bolje korišćenje postojećih proizvodnih resursa, boljom organizacijom i povezivanje postojećih proizvođača, podrška proizvođačima(ne samo finansijska). REALIZACIJA: Projekat će se realizovati kao pilot projekat. Nakon realizacije pilot projekta nastaviti sa realizacijom u drugim opštinama i drugim poljoprivrednim djelatnostima. Za realizaciju projekta će se formirati projektni tim kojeg će sačinjavati: predstavnici Ministarstva poljoprivrede, Institut za subtropske kulture, udruženja preduzetnika, konsultanata Opštine Bar. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje >> 2. izrada projekta > 3. realizacija > >>>>>>
NOSIOCI: Projektni tim u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, Opštinom Bar, udruženjem proizvođača.
23
5. Internet park
CILJ: Osnovni cilj ovog projekta je razvoj aplikativne upotrebljivosti informacionih i komunikacionih tehnologija i autorazvojna funkcija ICT. Na osnovu savremene ICT razvijati nove razvojne modalitete, unutar same tehnologije. Razvoj Interneta i, uopšte, komunikacionih sistema doveo je do mogućnosti distancionog učešća u realizaciji projekata, kroz formiranje virtuelnih razvojnih timova. Procjena oko 20 novih radnih mjesta. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat bi se realizovao kao pilot na jednom primjeru u okviru jedne opštine. Prvo će se uraditi uzdizanje znanja na ICT nivoa, za odredjen broj stručnjaka koji imaju potreban nivo predznaja. Dalje aktivnosti podrazumijevaju dodatnu kadrovsku podršku i stvaranje uslova potrebnih da cijeli posao dobije punu komercijalnu formu, što podrazumijeva organizaciju, opremu, kontakte sa inostranstvom, sklapanje ugovora itd. Za početak obezbijediti neophodnu opremu, prostor i ostalu infrastrukturu. ELEMENTI PROJEKTA: Projekat bi se realizovao kao pilot, tako da bi se na osnovu iskustva ovog pilot projekta razradio kompletan sistem razvoja IT tehnologije na drugim mjestima. REALIZACIJA: Uradit će se pilot projekat, koji će obuhvatiti sve elemnte neophodne za početak realizacije (organizacija, oprema, selekcija kandidata, upravljanje, inostrani kontakti, ugovori itd.) DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje >>> 2. realizacija >>>>
NOSIOCI: Projektni tim u saradnji sa Ministarstvom obrazovanja, Republičkim sekretarijat za razvoj, opštinom i Univerzitetom.
24
6. FOND RADA CILJ: Rješavanje problema zapošljavanja viška zaposlenih u preduzećima koja su uključena u Program restrukturiranja preduzeća i transformacije rada za 2002.-2004. godinu, kao i druga preduzeća koja uvode tehnološke, ekonomske ili organizacione promjene, odnosno stečaj ili likvidaciju. PRIJEDLOG PROJEKTA: Zavod za zapošljavanje Crne Gore formira u najkraćem roku, od momenta dobijanja Programa uvođenja tehnoloških, ekonomskih i organizacionih promjena za svako preduzeće, radnu grupu sastavljenu od najmanje šest članova, i to: dva predstavnika Zavoda i po jedan predstavnik Saveza samostalnih sindikata Crne Gore, Privredne komore, uprave preduzeća i kadrovske službe preduzeća u kome se uvode promjene. ELEMENTI PROJEKTA:
evidentiranja ukupnog broja zaposlenih evidentiranja potrebnog broja zaposlenih prema - utvrđivanja profesionalnih namjera, ciljeva i planova–pojedinačno za svakog zaposlenog (metoda intervjua, upitnika i sl.), - usklađivanje postojeće kadrovske ponude sa poslovno-razvojnim planom, - utvrđivanje viška zaposlenih, - sačinjavanje Programa ostvarivanja prava u skladu sa Zakonom, - sačinjavanje pojedinačnog plana zapošljavanja za viškove zaposlenih, - evidentiranje neiskorišćenih resursa u preduzeću, kao potencijala za interno preduzetništvo viška zaposlenih, - evidentiranje i opis neiskorišćenog poslovnog prostora i opreme preduzeća u skladu sa poslovno-razvojnim planom, - evidentiranje djelatnosti proizvodno uslužnog tipa koje se mogu obavljati kao dopunske djelatnosti osnovnoj djelatnosti preduzeća, u skladu sa poslovno razvojnim planom, - evidentiranje poljoprivrednog zemljišta u privatnom vlasništvu viška zaposlenih, - evidentiranje drugih nekretnina u privatnom vlasništvu viška zaposlenih (poslovni prostor, stambeni prostor sa aspekta mogućeg pretvaranja u poslovni i sl.).
REALIZACIJA PROJEKTA: • Izvještaj sa prethodnim podacima radna grupa dostavlja stručnom timu Zavoda.
Stručni tim Zavoda obavezan je da evidentira kadrovske potrebe Poslodavca na otvorenom tržištu i to prema kvalifikacionoj, starosnoj strukturi, radnom iskustvu i eventualnim posebnim znanjima i vještinama. Evidentiranje potreba vrši se na osnovu javnog poziva poslodavcima u sredstvima javnog informisanja. Stručni tim Zavoda razmatra prijave Poslodavaca, usklađuje ponudu i potražnju na osnovu planova zapošljavanja i direktoru Zavoda predlaže donošenje odluke.
•
•
•
•
Poslodavcu koji na neodređeno vrijeme zaposli određeni broj viškova zaposlenih Zavod može: - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 1.278 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, ili refundirati doprinose za socijalno osiguranje za vrijeme od dvije godine, po osnovu
sufinansiranja otvaranja novih radnih mjesta, - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 2.556 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, po osnovu sufinansiranja prilagođavanja radnog prostora i tehničke opreme za zapošljavanje
invalidnog lica proglašenog viškom zaposlenih, - refundirati mjesečnu zaradu viška radnika u bruto iznosu prema koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme i to najduže 12 mjeseci ili refundirati
doprinose za socijalno osiguranje viška zaposlenih po koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme za vrijeme od dvije godine, po osnovu sufinansiranja troškova pri osposobljavanju novoprimljenih zaposlenih,
- odobriti kredit za zapošljavanje po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori, - odobriti sredstva za prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, u skladu sa Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje. Sa izabranim poslodavcem zaključuje se ugovor u kome se definišu međusobna prava i obaveze. Ugovorom se korisnik sredstava obavezuje da neće uvoditi tehnološke, ekonomske, ili organizacione promjene u roku od najmanje dvije godine od dana zaključenja ugovora. Prednost prilikom dodjele sredstava ima poslodavac koji će: sačuvati, ili otvoriti veći broj radnih mjesta, zadržati, ili zaposliti veći broj invalidnih lica, obezbijediti veći iznos sopstvenih sredstava za otvaranje radnih mjesta, koji ima bolje uslove za izvršavanje obaveza iz ugovora zaključenog u skladu sa ovim Programom, koji obavlja djelatnost na području sa većom stopom nezaposlenosti od prosječne u kom slučaju se iznos odobrenih sredstava može uvećati srazmjerno procentu za koji je stopa nezaposlenosti veća od republičkog prosjeka.
25
Kontrola namjenske upotrebe bespovratnih sredstava vrši se mehanizmom utvrđenim Programom kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori. Kontrola namjenske upotrebe sredstava za refundaciju zarada viškova zaposlenih vrši se mjesečno prilaganjem dokaza da je poslodavac isplatio zaradu i doprinose za zaposlene viškove radnika.
•
• Lice proglašeno viškom zaposlenih može ostvariti pravo kroz: - zapošljavanje kod drugog poslodavca na otvorenom tržištu, - kredit za samozapošljavanje ili kredit za osnivanje kooperativa ili kredit za osnivanje kooperativa po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori, - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju za isto preduzeće u iznosu od 10 do 20 najnižih cijena rada, - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju za drugog poslodavca u iznosu od 10 do 20 najnižih cijena rada, - novčanu pomoć za vrijeme prekvalifikacije, ili dokvalifikacije u visini od 60% najniže cijene rada u Republici za nezaposlene na obrazovanju i osposobljavanju koji nijesu korisnici stipendije, - pripremu za zapošljavanje u procentu od 80% od zarade po koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme, - sufinansiranje obrazovanja i osposobljavanja u procentu od 80% školarine u mjestu boravka, odnosno 100% školarine van mjesta boravka, pod uslovima utvrđenim Pravilnikom o pripremi za
zapošljavanje, - stipendiranje za vrijeme obrazovanja i osposobljavanja u iznosu od dvije cijene rada mjesečno, pod uslovima utvrđenim istim Pravilnikom, - uključivanje u programe prostorne i profesionalne pokretljivosti radne snage, uključivanje u Fond rada, pomoć u redefinisanju profesionalnog cilja.
DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006 >>>>>>>>>>> NOSIOCI : Ministarstvo Rada i socijalnog staranja, Zavod za zapošljavanje Crne Gore, Savez samostalnih sindikata Crne Gore, Privredna komora, udruženja privatnih preduzetnika, preduzeća koja iskazuju viškove zaposlenih.
26
7. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u državnim organima CILJ: Obezbijediti i olakšati zapošljavanje viškovima zaposlenih iz državnih organa (pilot projekat-zapošljavanje 100 tehnoloških viškova,zapošljavanje 500 tehnoloških viškova bespovratnim sredstvima)
Zavod za zapošljavanje je na osnovu svojih istraživanja došao do podatka da je u privredi Crne Gore zaposleno 15.000-20.000 tehnoloških viškova. Slična istraživanja nijesu rađena za državne organe. U državnim organima je zaposleno, prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iz oktobra mjeseca 2002. godine, oko 33.000 lica (državna uprava-obavezno socijalno osiguranje – 9.259, obrazovanje – 13.528, zdravstveni i socijalni rad – 10.123). Na osnovu procenta tehnoloških viškova u privredi i primjene određenog korektivnog faktora došli smo do procjene da u državnim organima ima 5.500 – 7.400 viškova zaposlenih. (Da bi se dobili precizni podaci potrebno je sprovesti istraživanje za koje je potrebno mnogo duže vrijeme od, u ovom slučaju, predviđenog.)
PREDLOG PROJEKTA: • Da bi smo omogućili zapošljavanje najvećeg dijela ove grupe lica neophodno je da svi organi državne uprave utvrde tačan broj viškova zaposlenih i njihovu strukturu sa aspekta stepena stručne
spreme, zanimanja, godina starosti, godina radnog staža, posjedovanja posebnih znanja i sl. • Za lica proglašena viškom zapošljavanja u državnim organima potrebno je sprovesti niz mjera i motivisati ih za njihovo uključivanje u aktivnu politiku zapošljavanja koju sprovodi Zavod za
zapošljavanje Crne Gore: - formiranje agencija i privatnih institucija za obavljanje dijela djelatnosti koje su sada u nadležnosti državnih organa uz neophodno zadržavanje kontrole nad tim djelatnostima; - uskladiti odredbe zakona o fleksibilnim poslovima sa specifičnostima radnih odnosa u državnoj upravi; - zapošljavanje kod drugog poslodavca na otvorenom tržištu; - kredit za samozapošljavanje ili kredit za osnivanje kooperativa ili kredit za interno preduzetništvo po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori; - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju u okviru državnih organa; - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju za drugog poslodavca;
(novčana pomoć za vrijeme prekvalifikacije, dokvalifikacije ili�specijalizacije); - uključivanje u programe prostorne i profesionalne pokretljivosti radne snage; - uključivanje u Fond rada; - pomoć u redefinisanju profesionalnog cilja.
• U cilju stimulisanja zapošljavanja, referentnim poslodavcima, koji zaposle određeni broj viškova zaposlenih iz državnih organa, ponuditi čitav niz podsticajnih mjera: - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 1.278 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, ili refundirati doprinose za socijalno osiguranje za vrijeme od dvije godine, po osnovu
sufinansiranja otvaranja novih radnih mjesta; - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 2.556 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, po osnovu sufinansiranja prilagođavanja radnog prostora i tehničke opreme za zapošljavanje
invalidnog lica proglašenog viškom zaposlenih; - refundirati mjesečnu zaradu viška radnika u bruto iznosu prema koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme i to najduže 12 mjeseci, po osnovu
sufinansiranja troškova pri osposobljavanju novoprimljenih zaposlenih; - refundirati doprinose za socijalno osiguranje viška zaposlenih po koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme za vrijeme od dvije godine, po
osnovu sufinansiranja troškova pri osposobljavanju novoprimljenih zaposlenih; - odobriti kredit za zapošljavanje po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori; odobriti sredstva za prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, u skladu sa Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje.
Potrebno je uraditi pilot projekte npr. za 100 radnih mjesta,projekat u obrazovanju za koji bi se obezbijedilo 500.000€ kreditne podrške. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 >>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje
27
8. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u privatizovanim preduzećima CILJ: Zapošljavanje 200 radnika koji su tehno-ekonomski višak,testiranje programa i motivacija PRIJEDLOG PROJEKTA: Država se pojavljuje kao podrška radnicima da se uključe u neki od državnih programa,a takodje i poslodavci treba da se uključe u te programe. Obezbjedjenje kreditnih sredstava od 400.000€ - 50%sredstva države,50% - izdvajaju vlasnici preduzeća. Za zapošljavanje 1 tehnološkog viška država obezbjedjuje 2000€ s tim da i vlasnik preduzeća mora obezbijediti 2000€. Prioritet imaju preduzeća koja su uključena u TAM/BAS program . ELEMENTI PROJEKTA: U uspješnom prihvatanju nove tehnologije važno je formirati bazu podataka koja bi predstavljala osnov za dobijanje podataka o eventualnom nedostataku nekih zanimanja, na povećane, odnosno smanjene društvene potrebe za pojedinim zanimanjima. Na osnovu tih informacija moguće je prilagoditi znanja potrebama tržišta, uključujući podizanje nivoa obrazovanja kako bi se pospješio proces prekvalifikacije i doškolovanja radnika. Takođe, potrebno je izvršiti identifikaciju broja i strukture zaposlenih u preduzećima koji su identifikovani kao tehnološki višak. REALIZACIJA: Rješavanje problema tehnoekonomskih viškova jedan je od značajnih pokazatelja uspješnosti ekonomskih reformi koji kao takav mora biti posebno sagledavan, analiziran i rješavan. Uradiće se pilot projekat, sa kojim bi se definisao model rješavanja problema tehnoloških viškova u ovim preduzećima, koji će obuhvatati: -Preuzimanje radnika od strane drugog poslodavca; -Preduzetnički programi;(kreditna podrška) DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006
>>> >>>>>-Preuzimanje radnika od strane drugog poslodavca; -Preduzetnički programi; >>>>>> >>>>>>>>>
NOSIOCI: Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje
28
9. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u javnim preduzećima CILJ: Obezbijediti i olakšati zapošljavanje viškovima zaposlenih iz javnih preduzeća(200 radnika putem preduzetničkih inicijativa,100 radnika bespovratnim sredstvima) Ne postoji precizna evidencija o broju zaposlenih u javnim preduzećima. Na osnovu podataka iz Republičkog zavoda za statistiku došli smo do okvirne procjene da u javnim preduzećima ima oko 19.000 zaposlenih. Primjenom slične metodologije kao kod državnih organa procjenili smo da se u ovim preduzećima nalazi 3.200 – 4.300 viškova zaposlenih. PRIJEDLOG PROJEKTA: Uključivanje viškova zaposlenih iz javnih preduzeća u mjere aktivne politike zapošljavanja
• Neophodno je kontaktirati sa svim javnim preduzećima u Republici kako bi se utvrdio tačan broj viškova zaposlenih, njihova kvalifikaciona struktura, dužina radnog staža, usko specijalistička znanja, …
• Na osnovu ovih podataka usmjeriti viškove zaposlenih na mjere aktivne politike zapošljavanja: - zapošljavanje kod drugog poslodavca na otvorenom tržištu; - kredit za samozapošljavanje ili kredit za osnivanje kooperativa ili kredit za interno preduzetništvo po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj
Gori; - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju u okviru javnih preduzeća; - prekvalifikaciju, dokvalifikaciju ili specijalizaciju za drugog poslodavca;
(novčana pomoć za vrijeme prekvalifikacije, dokvalifikacije ili specijalizacije); - uključivanje u programe prostorne i profesionalne pokretljivosti radne snage; - uključivanje u Fond rada; - pomoć u redefinisanju profesionalnog cilja.
• U cilju stimulisanja zapošljavanja, referentnim poslodavcima, koji zaposle određeni broj viškova zaposlenih iz javnih preduzeća (ili državnih organa), ponuditi čitav niz podsticajnih mjera: - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 1.278 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, ili refundirati doprinose za socijalno osiguranje za vrijeme od dvije godine, po osnovu
sufinansiranja otvaranja novih radnih mjesta; - odobriti bespovratna sredstva u iznosu od 2.556 € po jednom novootvorenom radnom mjestu, po osnovu sufinansiranja prilagođavanja radnog prostora i tehničke opreme za
zapošljavanje invalidnog lica proglašenog viškom zaposlenih; - refundirati mjesečnu zaradu viška radnika u bruto iznosu prema koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme i to najduže 12 mjeseci, po
osnovu sufinansiranja troškova pri osposobljavanju novoprimljenih zaposlenih; - refundirati doprinose za socijalno osiguranje viška zaposlenih po koeficijentu utvrđenom Opštim kolektivnim ugovorom za određeni stepen stručne spreme za vrijeme od dvije godine, po
osnovu sufinansiranja troškova pri osposobljavanju novoprimljenih zaposlenih; - odobriti kredit za zapošljavanje po Programu kontinuiranog kreditnog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva u Crnoj Gori; - odobriti sredstva za prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju, u skladu sa Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje.
Sa izabranim poslodavcem zaključuje se ugovor u kome se definišu međusobna prava i obaveze. DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006 -Pripremne radnje >>> -Realizacija projekta; >>>>>> NOSIOCI: Ministarstvo rada i socijalnog staranja u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje
29
10. Zapošljavanje invalida rada CILJ: Zapošljavanje invalidnih lica
PRIJEDLOG PROJEKTA: Otvaranje invalidnih preduzeća za zapošljavanje invalida; Otvaranje invalidskih radionica u sastavu postojećih preduzeća; Otvaranje invalidskih preduzeća za osposobljavanje, rehabilitaciju i zapošljavanje invalida; Dodjela mikro kredita za zapošljavanje invalidnih lica pod povoljnijim uslovima; Refundiranje zarada invalida za određeni period; Isplata jednokratne naknade poslodavcu koji zaposli invalidno lice
ELEMENTI PROJEKTA: Zavod za zapošljavanje je do sada preduzimao niz aktivnosti na rješavanju pitanja zapošljavanja i ostvarivanja prava invalidnih lica, koje su se sastojale u: informisanju o mogućnostima i uslovima zapošljavanja i ostvarivanju drugih prava, informisanju poslodavaca o broju i strukturi nezaposlenih lica i sufinansiranju njihovog zapošljavanja od strane Zavoda, isplati novčane naknade kategorisanoj omladini do zaposlenja, zdravstvenoj zaštiti invalidnih lica, pružanju stručne pomoći u izboru zanimanja, organizovanju stručnog osposobljavanja i prekvalifikacije invalidnih lica, samozapošljavanju invalidnih lica kroz Program kontinuiranog stimulisanja zapošljavanja i preduzetništva, pružanju stručne i finansijske pomoći u pripremi za zapošljavanje, sufinansiranju zarada invalidnih lica za vrijeme pripravničkog staža, sufinansiranju prilagođavanja radnih mjesta za rad invalidnih lica, i dr.
REALIZACIJA: • Preduzeće koje će upošljavati invalide, kao pilot projekat, biće osnovano u Podgorici. Već je odobrena lokacija za njegovu izgradnju. Zavod je raspisao konkurs i odabrao izvođača. U toku je izrada
projektne dokumentacije. - U preduzeću će se proizvoditi obuća i laka tekstilna konfekcija. - Zapošljavaće oko 180 radnika, a njegova predračunska vrijednost iznosi cca 1.500.000 €. U finansiranje izgradnje preduzeća učestvovaće Zavod sa 10%, a ostala sredstva će se obezbjeđivati od
pomoći i donacija međunarodnih humanitarnih organizacija. U tom smislu je formirana nevladina organizacija "Falkon" koja već radi na prikupljanju sredstava. • Dodjela mikro kredita za zapošljavanje invalidnih lica pod povoljnijim uslovima kreditiranja. - Planira se dodjela kredita za zapošljavanje oko 70 lica, što iznosi 350.000 €. • Takođe se planiraju sredstva za refundiranje dvogodišnje zarade 20 novozaposlenih lica kategorisane omladine, što za godinu iznosi 81.600 €. Za refundiranje godišnje zarade 20 lica invalida rada,
takođe je u narednoj godini potrebno obezbijediti 81.600€. DINAMIKA REALIZACIJE H12003 H22003 >>>>>>>>>>>>> NOSIOCI – Zavod za zapošljavanje u saradnji sa udruženjem invalidnih lica.
30
11. Zapošljavanje pripravnika
CILJ : Zapošljavanje nezaposlenih lica bez radnog iskustva (960 pripravnika). PRIJEDLOG PROJEKTA U okviru uobičajenih aktivnosti nastaviti sa programom zapošljavanja pripravnika i to:
• Zapošljavanje 450 pripravnika sa visokom stručnom spremom • Zapošljavanje 130 pripravnika sa višom stručnom spremom • Zapošljavanje 350 pripravnika sa srednjom stručnom spremom • Zapošljavanje 30 pripravnika sa visokom stručnom spremom, čija je prosječna ocjena iznad 8,50
ELEMENTI PROJEKTA:
• Saglasno postupku koji je utvrđen Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje, Zavod će u 2003. godini podsticati zapošljavanje pripravnika sa višom i srednjom stručnom spremom, pružajući pri tom stručnu pomoć poslodavcima u realizaciji obuke. Zavod će obezbijediti i određena sredstva radi učešća u finansiranju zarada ovih pripravnika u visini predviđenoj navedenim Pravilnikom.
• Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje određena su sredstva i za finansiranje pripravnika sa visokom stručnom spremom koji su studije završili sa prosječnom ocjenom iznad 8,50. U 2003. godini se može očekivati zapošljavanje oko 30 pripravnika, po osnovu visoke prosječne ocjene postignute tokom studija.
• Novim Zakonom o zapošljavanju i Pravilnikom o pripremi za zapošljavanje predviđena je posebna podsticajna mjera za poslodavce koji sa pripravnicima, nakon obavljenog pripravničkog staža, zasnuju radni odnos na neodređeno vrijeme. Zavod će poslodavcima za ova lica uplaćivati doprinose za socijalno osiguranje za vrijeme od 2 godine, a za treću godinu četvrtinu tih doprinosa.
• Kod realizacije Vladinog programa učešće Zavoda je u visini 80% sredstava predviđenih Opštim kolektivnim ugovorom (plata i topli obrok - bruto iznos). • U Pravilniku o pripremi za zapošljavanje (akt Zavoda) predviđeno je finansiranje rada pripravnika u visini do 80% najnižeg koeficijenta za odgovarajući stepen stručne spreme, po kriterijumima
iz Opšteg kolektivnog ugovora. Ovim Pravilnikom obuhvaćeno je i finasiranje pripravnika sa visokom stručnom spremom koji su studije završili sa prosjekom ocjena iznad 8,50. DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006 >>>>>>>>>>>>
NOSILAC– Zavod za zapošljavanje
31
12. Projekti javnih radova CILJ:Zapošljavanje 300 nezaposlenih lica kroz javne radove PRIJEDLOG PROJEKTA Pripremiti i realizovati posebne instrumente kojima bi se otvorili javni radovi u različitim oblastima (uređenje okoline, turizam, građevinarstvo) ELEMENTI PROJEKTA Otvaranje novih radnih mjesta i uključivanje nezaposlena lica u rad, ili osposobljavanje za rad; Očuvanje i razvijanje radnih sposobnosti uključenih nezaposlenih lica; Osiguranje socijalne zaštite angažovanih lica; Omogućavanja porasta radnog potencijala, nivoa znanja i radnih vještina nezaposlenih; Podsticanje motivacije i odgovornosti nezaposlenih za sopstveni profesionalni razvoj i zaposlenje; Podsticanje zapošljavanja i samozapošljavanja nezaposlenih lica; Podsticanje razvoja lokalnih i drugih društvenih zajednica na čijoj teritoriji se izvode; Podsticanje partnerstva za zajedničko rješavanje problema zapošljavanja; Podsticanje razvoja novih djelatnosti, i dr.
REALIZACIJA: • Javni radovi se mogu izvoditi u raznim oblastima i djelatnostima, kao što su: uređenje okoline, građevinarstvo, poljoprivreda, turizam, ekologija, djelatnosti javne uprave, otklanjanje posledica
prirodnih nepogoda, kao i druge javne, zajedničke i lične usluge. • Zavod za zapošljavanje planira da u 2003. godini organizuje nekoliko pilot projekata javnih radova u koje bi uključio 250 do 300 nezaposlenih lica. Za realizaciju ovih programa neophodno je
angažovati oko 750.000 €, što bi obezbijedilo pokriće bruto zarada zaposlenih, kao i druge prateće troškove prilikom izrade i realizacije projekata. • Učesnici svoje međusobne obaveze uređuju ugovorom o izvođenju pojedinačnog programa javnog rada. DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006
>>>>>>> NOSIOC; Zavod za zapošljavanje
32
13. Podsticaj dinamičnom preduzetništvu CILJ: Kreiranje posebnih programa podrške za rastuće firme u Crnoj Gori kako bi se povećala zaposlenost, promet i izvoz. PRIJEDLOG PROJEKTA Razvoj malih i srednjih preduzeća u CrnojGori doprinosi oporavku srednje klase i demokratizaciji društva. Mala i srednja preduzeća omogućavaju ravnomjerniju raspodjelu društvenog bogatstva. Ipak, među njima se izdvajaju brzorastuća preduzeća koja predvođena dinamičnim preduzetnicima obezbjeđuju veći promet (te po tom osnovu plaćaju veliki porez), veću zaposlenost i ako se bave izvozom veći izvoz. U naredne 4 godine, fokus će biti na:
- Utvrđivanju brzorastućih firmi u Crnoj Gori i kreiranju posebnih programa kroz koncept dinamičkog preduzetništva; - Razvoju programa koji će pomoći ovim firmama da dođu do nove tehnologije kako bi njihov rast dao još veće efekte na produktivnost i efikasnost; - Promociji koncepta novih proizvoda (trade mark »Made in Montenegro«); - Predstavljanju nove kreditne linije za brzorastuće firme sa ciljem da se podstakne izvoz, zaposlenost i razvoj – 2003. god. – 1360 radnika godišnje,
ELEMENTI PROJEKTA
- Promovisanje koncepta dinamičkog preduzetništva; - Tehnološka modernizacija; - Uvođenje novih proizvoda; - Kreditna linija za brzorastuće firme;
REALIZACIJA će se vršiti u skladu sa pripremljenim projektom DINAMIKA REALIZACIJE: H1 2003 H2 2003 H1 2004 H2 2004 H1 2005 H2 2005 H1 2006 H2 2006 Kreditirana brzorastuća mala i srednja preduzeća >>>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>> Zaposleni u sektoru MSP-novozaposleni >>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>> Zaposlenost kroz programe rastućih firmi (prekvalifikacija i dokvalifikacija) >>>> >>>>>>>> >>>>>>>> >>>>>>>> NOSIOCI: Fond za razvoj Crne Gore
33
14. Fond za dijasporu CILJ: Osnovni cilj je privlačenja investicija od strane crnogorskih iseljenika. Ovim projektom bi se involvirala crnogorska dijaspora u procesese novih investicija, novog biznisa, novih radnih mjesta. Takodje, bi se na ovaj način obezbijedio i transfer znanja. Procjena je da bi se moglo finasirati od 30 do 40 projekata, otvorilo bi se oko 350 radnih mjesta godišnje. PRIJEDLOG PROJEKTA: Formirati Fond za dijasporu iz kojeg bi se obezbijedila kreditna sredstva za finasiranje projekata, s tim što bi zainteresovana lica-iseljenici učestvovali sa 60% , a iz Fonda bi se obezbijedilo 40% od ukupnog iznosa u formi kredita. Za konurisanje bi se definisali kriterijumi: da je projekat a)proizvodnog karaktera,b) usluge (intelektualne, informatika i sl.)c)koje omogućavaju supstituciju uvoza d)koje su izvozno orjentisane, e)koje za realizaciju koriste postojeće resurse u Crnoj Gori, f)koje su inovativnog karaktera g)koje obezbjeđuju finalizaciju proizvodnje (usluga)h) koji zapošljavaju veći broj radnika. Sredstva bi se deponovala kod jedne banke. Uradio bi se poseban marketing plan (promocija), za posebnu ciljnu grupu dijaspore (preduzetnici koji imaju sopstveni biznis). ELEMENTI PROJEKTA: Projekat predvidja značajan transfer tehnologije,znanja i iskustava,razvijenih zemalja, kroz mala i srednja preduzeća, kao i otvorena perspektiva plasmana proizvoda takvih preduzeća na već osvojenom inostranom tržištu (EU,SAD)koje naši iseljenici poznaju i imaju iskustva u plasmanu proizvoda. Takodje, ovaj projekat ima i posebnu dimenziju, uključivanjem dijaspore na ovaj način, uticat će se i na povećanje njihovoh povjerenja državnim institucijama. REALIZACIJA: Za prvu godinu realizacije uradiće se pilot projekat, kojim će se definisati model za stimulisanje ulaganja dijaspore u Crnu Goru. Pilot projektom realizovati 2-4 biznis plana. U skladu sa marketing planom, objavit će se javni poziv (domaći i inostranim medijima) za podršku projektima koji namjeravaju da realizuju iseljenici u Crnoj Gori. Obezbijedio bi se jedan punk (na primjer Euro-info centar), koji će pružati sve informacije, kao i podršku u administraciji realizacije projekta (konurisanje kod banke, registracija, dobijanje dozvole itd.). Kao moguća varijanta formiraće se mreža interaktivnih baza podataka(poslovne ideje, mogući oblici investicija, tržišno poslovne informacije..)koja će biti objavljena na internet stranici Centra za iseljenike, kao i u ostalim medijima dostupnim potencijalnim investitorima iz dijaspore. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje >> 2. Pilot projekat – realizacija >>>>>>>>> 3. Priprema projekta >>>>>> 4. Realizacija projekta >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOCI: Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Centrom za iseljenike.
34
15. Velika preduzeća stvaraju mala (pilot projekat) CILJ: Ovim projektom je moguće razraditi model kojim će se razvijati kooperativni odnosi između velikih sistema i privatnog sektora, poseban aspekt je rješavanje postojećih problema (neredovno plaćanje od strane velikih preduzeća). Procjena oko 20 novih radnih mjesta. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat bi se realizovao kao pilot na jednom primjeru. Predlaže se da to bude Brodogradilište Bijela. Na osnovu detaljne analize sagledali bi se postojeći koopertivni odnosi Brodoradilišta sa malim i srednjim preduzećima, i definisalo model funkcionisanja i razvoja koopertivnih odnosa, uključujući rješavanje postojećih problema. Takodje, bi se sagledale mogućnosti da poslovne funkcije, koje za veliki sistem predstavljaju »usko grlo« prenesu na mala i srednja preduzeća. Takodje, neophodno je uraditi projekte kojima će se bolje koristiti crnogorski resursi (aluminijum, drvo, zemlja itd.) Na primjer, kako aluminijum kao sirovinu koristiti za proizvode veće finalne obrade. ELEMENTI PROJEKTA: Projekat bi se realizovao kao pilot, tako da bi se na osnovu iskustva ovog pilot projekta razradio kompletan sistem razvoja koopertivnih odnosa velikih sistema sa malim. REALIZACIJA: Uradit će se pilot projekat, koji će obuhvatiti analizu posotojeće stanja, instrumenti i mehanizmi povezivanja Brodogradilišta sa kooperantima, procedure, principi, preduslovi, dinamika realizacije. DINAMIKA REALIZACIJE: H2003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje >>> 2. realizacija >>>>
NOSIOCI: Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Fondom za razvoj
35
16. Posredovanje u zapošljavanju CILJ: Što efikasnije povezivanje poslodavaca i kandidata za zapošljavanje (5000). PRIJEDLOG PROJEKTA Nastavak projekta iz predhodne godine ELEMENTI PROJEKTA: Posredovanje pri zapošljavanju obuhvata skup administrativnih i stručnih postupaka kojima se obezbjeđuje selektivno i funkcionalno povezivanje poslodavaca i kandidata za zapošljavanje. Posrednička funkcija Zavoda realizuje se u okvirima sljedećih grupa poslova: informisanje nezaposlenih lica o uslovima i mogućnostima zapošljavanja, zahtjevima rada, obavezama i pravima po osnovu nezaposlenosti, saradnja sa poslodavcima u cilju informisanja o mogućnostima zadovoljavanja njihovih kadrovskih potreba, primjena zakonskih i drugih propisa koji se odnose na evidenciju i posredovanje u zapošljavanju, prilagođavanje načina posredovanja potrebama i zahtjevima tržišta rada.
REALIZACIJA: Preduzeće se aktivnosti sa ciljem da se: Preferiraju oblici i sadržaji saradnje sa poslodavcima koji će omogućiti Zavodu optimalno angažovanje na izradi i realizaciji programa aktivne politike zapošljavanja; Uvede u praksu takav model posredovanja u zapošljavanju koji je adekvatan aktuelnim potrebama i zahtjevima rada; U svim biroima i kancelarijama primijeni novi koncept rada sa nezaposlenim licima, kojim će se obezbijediti primjereno i kvalitetno zadovoljavanje njihovih potreba, odnosno zahtjeva i to u skladu sa
važećim propisima i realnim odnosima ponude i tražnje na tržištu rada; Nastaviti sa edukacijom odredjenih profila stručnih saradnika i organizatora rada za uloge definisane novim konceptom posredovanja i saradnju sa novoformiranim organizacijama i institucijama tržišta
rada.
Za nezaposlena lica organizovati posredovanje u zapošljavanju koje podrazumijeva različite administrativne i stručne usluge licima , kao što su: Informisanje o aktuelnim i očekivanim odnosima ponude i tražnje na tržištu rada, programima aktivne politike zapošljavnja; Informisanje o uslovima i mogućnostima zaposlenja, pripreme/ obuke za aktivno traženje/prihvatanje zaposlenja, uključivanje u programe aktivne politike zapošljavanja i samozapošljavnja; Informisanje i upućivanje na oglašene, prijavljene potrebe rada; Izdavanje različitih dokaza iz evidencija koje su u nadležnosti Zavoda; Ostvarivanje prava po osnovu nezaposlenosti - zdravstveno, penzijsko osiguranje, novčana naknada, novčana pomoć i dr.; Izbor i priprema kandidata koji se usmjeravaju na poseban(specijalistički) tretman namijenjen licima sa izraženim faktorima otežane zapošljivosti (tjelesna oštećenja i bolesti, invalidnost, psihološki
faktori).
Uporedo sa pružanjem navedenih i drugih usluga licima organizovaće se pružanje odgovarajućih usluga poslodavcima, a naročito: Informisanje o mogućnostima, uslovima i načinu obezbjeđivanja prijavljenih ili očekivanih kadrovskih potreba; Učešće u izboru kandidata za neposredno zapošljavanje ili pripremu/obuku za zaposlenje; Saradnja pri obradi prijava kadrovskih potreba i dostavljanju izvještaja o zasnivanju - prestanku radnog odnosa.
36
U okviru obaveza koje proističu iz primjene Zakona o evidencijama u oblasti rada, preduzimaće se mjere i aktivnosti, od kojih su posebno značajne: Dosljedna primjena propisane metodologije za vođenje evidencija o nezaposlenosti i zapošljavanju; Racinalno integrisanje poslova evidencije u okviru novog modela posredovanja u zapošljavanju;
Edukacija saradnika za poslove evidencije i posredovanja u funkciji implementacije informacionog sistema, odnosno korišćenje računara, kao bitne predpostavke za efikasnije i kvalitetnije pružanje usluga licima i poslodavcima; Praćenje promjena u strukturi i karakteristikama zanimanja, radi eventualnih dopuna i izmjena postojećih uputstava, šifarnika i dr.; Statističko praćenje kretanja nezaposlenosti i zapošljavanja.
U skladu sa Zakonom, kontinuirano će se organizovati blagovremeno oglašavanje slobodnih radnih mjesta i na bazi toga redovno informisanje potencijalnih kandidata za zapošljavanje. Očekuje se da tokom 2003. godine bude prijavljeno, odnosno oglašeno oko 25.000 slobodnih radnih mjesta. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
>>>>>>>>>>>>> NOSIOC : Zavod za zapošljavanje Crne Gore.
37
IV. Sektorski projekti 1. Zapošljavanje u poljoprivredi
CILJ: Osnovni cilj je razvoj robnih proizvodjača u poljoprivredi. Stvaranje robnih proizvodjača, uticalo bi se i na povećanje zaposlenosti. (Procjena novih radnih mjesta oko 580). PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat bi se realizovao na taj način što bi se utvrdili standardi za pojedine oblasti iz poljoprivrede, kojima se odredjuje kategorija robni proizvodjač. Obezbijedila bi se stručna podrška kako u tehnološkom smislu tako i u organizacijonom dijelu, preko edukacije i konsaltinga. Posebno bi se definisali mehanizmi kojima bi se obezbijedila istraživanje tržišta sa ciljem da se rješavaju problemi prodaje (na primjer povezivanje sa preradjivačima, turističkom privredom itd.) ELEMENETI PROJEKTA: Projekat će se realizovati za razvoj farmi, plasteničke proizvodnje i biljne proizvodnje. Usmjeren je ka valorizaciji odredjenih potencijala u regijama. REALIZACIJA: Projekat će se realizovati tako što će se na osnovu javnog poziva, uz definisane kriterijume, prikupiti ponude za formiranje novih ili rast postojećih farmi, razvoj ili rast biljne proizvodnje. Stručna ekipa će provjeriti da li kandidati ispunjavaju uslove, nakon toga bi se pripremio i realizovao biznis plan. ( Pripremljeni su biznis planovi za farme, biljnu proizvodnju, plastenike). U toku realizacije bi se obezbijedila i ostala podrška (edukacije, konsalting). Realizacija projekta obuhvata sledeće projekte:
A) RAZVOJ FARMI Osnovni cilj ovog projekta je razvoj farmi u Crnoj Gori, koje su tržišno orjentisane. Utvrdjeni su standardi kolika je minimalna farma sa aspekta tržišnog načina poslovanja, kako se ona formira, kako se vodi ekonomija farme itd. Takođe, pripremljeni su mehizmi povezivanja proizvođača i prerađivača, čime će se u značajnoj mjeri rješavati problemi u dijelu prodaje. Realizovat će se 100 farmi, potrebno je obezbijediti 2.190.000 E za kreditnu podršku.
PROCJENA: broj novih radnih mjesta 300 Potrebna sredstva za edukaciju, konsalting , promociju 50.000 E.
B) RAZVOJ PLASTENIČKE PROIZVODJNJE
Ovim projektom se nastoji podržati proizvodnja hrane i obezbijediti preduslovi za zadovoljavanje domaćih potreba. Definisani su tehničko-tehnološki standardi u pogledu veličine plastenika, načina uzgoja biljaka, obezbijeđena je zajednička nabavka i otkup proizvoda, edukacija kako za početnike tako i za osobe koje se već bave ovom proizvodnjom. Krajnji cilj je stvaranje poljoprivrednog proizvoda sa crnogorskom markom. Ukupna sredstva za ovaj projekat su 2,3 mil. EURA od čega je Vlada RCG obezbijedila 800.000 EURA (plaćeno samo 400.000 EURA) a 1,5 mil. EURA u formi kredita će obezbijediti izralelska kompanija Top greenhouse (potrebna garancija Vlade RCG). Za troškove realizacije porebno je obezbijediti 50.000 E.
PROCJENA: broj novih radnih mjesta 180
C) RAZVOJ BILJNE PROIZVODNJE Imajući u vidu prirodne povoljnosti, neiskorišćene zemljišne resurse i pasivnost stanovništva u ruralnim područjima, ovim projektom se želi podržati biljna proizvodnja u zavisnosti od klimatskih i drugih pogodnosti koje određeno područje pruža. Projektom je predviđena mogućnost obezbijeđenja kreditnih linija za proizvodnju grožđa, vina, rakije i razvoj malinarstva. U okviru ovog projekta realizovali bi se posebni podprojekti za navedene oblasti.
Realizovat će se 19 projekata za čiju realizaciju je potrebna kreditna podrška u iznosu od 325.000. PROCJENA: broj novih radnih mjesta 100
38
Potrebna sredstva za edukaciju, konsalting, promociju 50.000 E.
DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. pripremne radnje > 2. javni poziv > 3. selekcija kandidata > 4. priprema projekata > 5. edukacija > 6. kreditiranje >> 7. kontrola >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 8. monitoring >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOCI: Ministarstvo poljoprivrede u saradnji sa Agencijom za razvoj malih i srednjih preduzeća
39
2. Zapošljavanje u turizmu
CILJ: Osnovni cilj ovog projekta razvoj nivoa turističke ponude u privatnom sektoru, posebno u dijelu usluga vanpansionske potrošnje, smještajnih kapaciteta, korišćenje resursta za turističku ponudu u ruralnim oblastima. Procjena novih radnih mjesta: oko 400. PRIJEDLOG PROJEKTA: Projekat bi obuhvatio razvoj, prije svega, postojećih kapaciteta kao i razvoj vanpansionske ponude. Definisali bi se kriterijumi, osnovno predznanje, elementrani tehnički uslovi itd. Posebno bi se vodilo računa o postojećim kapacitetima, edukaciji, konsaltingu itd. ELEMENTI PROJEKTA: Projekat je podijeljen na tri ciljne grupe, usmjeren je na turističke regije, zasnovan je na kompletnoj podržci (ne samo finasiranje), u kombinaciji sa drugim sektorima, prije svega poljoprivrede (povezivanje proizvodjača hrane sa turističkikom ponudom) obezbijedit će se otvaranje tržišta, korišćenje domaćih resursa, kvalitetnija turistička ponuda (na primjer ponuda i ekološke, prirodne hrane, crnogorskih specijaliteta kao što su vino, sir, prušuta, povrće itd.) REALIZACIJA: Projekat će se realizovati na osnovu javnog poziva. Stručne ekipe će pratiti realizaciju svakog projekta sa intecijom da se preduzetnici podrže i putem edukacije, prirpeme, konsaltinga.
A) VANPANSIONSKA POTROŠNJA S obzirom na procjene da vanpansionska potrošnja u turističkim mjestima, u sezoni, može biti na mnogo većem nivou, i činjenicom da se na osnovu nje mogu ostvariti značajni finansijski prihodi, ovim projektom se želi podstaći povećanje kvaliteta i raznovrsnost vanpansionske ponude. Prioritet će biti unapredjenje postojećih kapaciteta, koji su u funkciju do odredjenog nivoa.Kao poseban uslov za kreditiranje kandidata je da su registrovani. Realizovat će se 20 projekata, za kreditnu podršku je potrebno 400.000E.
PROCJENA: broj novih radnih mjesta 80 Potrebna sredstva za edukaciju, konsalting , promociju 20.000 EUR.
b) POVEĆANJE PONUDE PRIVATNOG SEKTORA Dosadašnja praksa izdavanja privatnog smještaja svodila se na izdavanje smještaja individualnim turistima koji prethodno ne osiguraju svoj boravak preko turističke agencije, ne obezbijede paket aranžman i unaprijed ne obave ni rezervaciju smještaja. Ovaj projekat pretpostavlja uvođenje određenih standarda i mogućnost odobravanja kreditne linije preko poslovnih banaka, vlasnicima privatnog smještajnog kapaciteta, čime se želi postići podizanje nivoa kategorije i kvaliteta postojećeg smještaja. Na osnovu urađenog biznis plana, sredstva bi se koristila za građevinske adaptacije i opremu. Kao posebni kriterijumi za odobravanje kredita bio bi registrovani i kategorisani izdavaoci smještajnih kapaciteta. Realizovat će se 100 projekata, za kreditnu podršku je potrebno 2.000.000E.
PROCJENA: broj novih radnih mjesta 160 Potrebna sredstva za edukaciju, konsalting , promociju 50.000 EUR.
C) RAZVOJ SEOSKOG TURIZMA Potencijali za razvoj seoskog turizma su veliki ali i nedovoljno iskorišćeni, kako u planinskim, tako i u primorskim mjestima. Cilj projekta je iskorišćavanje komparativnih prednosti ruralnih područja i razvoj ovog segmenta turističke ponude. Prioritet će biti unapredjenje postojećih kapaciteta, koji su u funkciju do odredjenog nivoa. Kao poseban uslov za kreditiranje kandidata je da su registrovani. Realizovat će se 40 projekata, za kreditnu podršku je potrebno 1.000.000E.
PROCJENA: broj novih radnih mjesta 160 Potrebna sredstva za edukaciju, konsalting , promociju 40.000 EUR.
40
DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H2003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. pripremne radnje > 2. javni poziv > 3. selekcija kandidata >>>> 4. priprema projekata >>>> 5. edukacija >>>> 6. kreditiranje >> 7. kontrola >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 8. monitoring >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>
NOSIOCI: Ministarstvo turizma u saradnji sa Agencijom za razvoj malih i srednjih preduzeća
41
3. Zapošljavanje u pomorstvu CILJ: Povećanje zaposlenosti u pomorstvu PRIJEDLOG PROJEKTA: Na osnovu analize stanja u oblasti zapošljavanja u pomorstvu pripremiti poseban model kojim bi se uticalo na zapošljavanje ove radne snage. ELEMENTI PROJEKTA: • Formirati centralnu berzu rada svih pomoraca. • Poboljšati saradnju sa agencijama za ukrcaj pomoraca u cilju kvalitetnije evidencije pomoraca. • Popraviti kvalitet obuke pomoraca; • U posljednje dvije godine održana su dva specijalistička kursa za nezaposlene pomorce i pripravnike. Kursevi su bili izuzetno uspješni. Od 50 polaznika 45 je uspjelo da pronađe zaposlenje. REALIZACIJA: Neophodno je uspostaviti svestraniju saradnju sa Ministarstvom za pomorstvo i saobraćaj i lučkim kapetanijama u Kotoru i Baru, koje posjeduju cjelokupnu i ažuriranu evidenciju pomoraca. Dobijanjem ove evidencije i unošenjem u kompjuterski sistem Zavoda, koji će se i dalje ažurirati podacima iz evidencije nezaposlenih, agencija i lučkih kapetanija, dobiće se centralna berza pomoraca koja će biti od izuzetne vrijednosti za sve zainteresovane subjekte u pomorstvu; Nakon donošenja Uredbe o posredovanju pri zapošljavanju na pomorskim brodovima inostranog poslodavca, Zavod za zapošljavanje je uspostavio saradnju sa pet pomorskih agencija koje se bave posredovanjem pri zapošljavanju. Zbog nepostojanja zaštitnih mehanizama u Uredbi, do sada nije postojao način da se agencije obavežu na blagovremenu i kvalitetniju saradnju. Novi Zakon o zapošljavanju i Pravilnik o radu agencija regulisali su ovu problematiku, što će obezbijediti potpuniju saradnju Zavoda i agencija. U narednom periodu neophodno je uspostavljanje saradnje sa Srednjom pomorskom školom iz Kotora i Centrom za obuku pomoraca "Azalea" iz Bijele, radi zajedničke organizacije praktične obuke svršenih srednjoškolaca. Promjenom nastavnog programa u Srednjoj pomorskoj školi, koji je izrađen u skladu sa međunarodnim standardima, predviđen je odgovarajući fond časova praktične nastave. Ovaj dio obuke će se obavljati u novootvorenom centru za obuku u Bijeloj. Pored navedene obuke, planira se obuka nezaposlenih pomoraca i kod drugih agencija. DINAMIKA REALIZACIJE:. H12003 H22003 >>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Ministarstvo pomorstva i saobraćaja u saradnji sa Zavodom za zapošljavanje.
42
4. Zapošljavanje u ostalim sektorima proizvodnje CILJ: Ovim projektom se želi podstaći razvoj proizvodnih djelatnosti koji bi valorizovali resurse sa kojima Crna Gora raspolaže a koji nijesu u dovoljnoj mjeri iskorišćeni. Ovorit će se oko 100 radnih mjesta. PRIJEDLOG PROJEKTA: Pripremili bi se standarni biznis planovi u kojim bi se do detalja razradio način realizacije. Kao moguće biznis ideje za ovaj projekat bi bili: prerada i pakovanje meda za hotele , proizvodnja eteričnih ulja, proizvodnja čaja, uzgoj kalifornijske gliste, proizvodnja kupki,šampona od morske soli, proizvodnja školskih kreda, proizvodnja eko-komposta (ekološka djubriva), proizvodnja brineta (ogrijev za kamine), proizvodnja suvenira, razvoj heliko kulture, itd. ELEMENTI PROJEKTA: Svi projekti bi predstavljali male proizvodne pogone, realizovli bi se u onim regijama gdje postoje najbolji uslovi (uključujući lokaciju sirovina), bila bi obezbijdjena kompletna podrška (izrada biznis plana, obuka, konsalting itd.). REALIZACIJA: Za odredjen broj biznis ideja bi se pripremili biznis planovi. Nakon toga bi se objavio javni poziv, na kojem bi imali pravo da učestvuju kandidati u skladu sa definisanim kriterijumima (na primjer nezaposlena lica, elementarno znanje o proizvodnji, elementarne tehničke preuslove itd.). Na osnovu kriterijuma izabralo bi se više kandiata za jedan projekat, koji bi prošli ciklus pripreme. Cilus pripreme za biznis (za dobijanje projekta za realizaciju) bi bio selektivan tj. najbolji u ovom ciklusu bi i dobili da realizuju projekat, pored kreditne linije bila bi obezbijedjena i ostala podrška. Na primjer za preradu i pakovanje meda, uradili bi se tipski projekti. Posebno bi se vodilo računa o postojećim kapacitetima, i o načinu obezbedjenja prodaje (na primjer povezivanje sa velikim sistemima- 10 pakirnica meda prodaju med 3 ili 4 hotela) Planirano je da se realizuje 20 projekata, DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H2003 H12004 H22004 H12005 H22005 H12006 H22006
1. Pripremne radnje >>> 2. realizacija >>>>
NOSIOCI: Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća u saradnji sa Fondom za razvoj, Zavodom za zapošljavanje i resorna ministarstva
43
5. Zapošljavanje u gradjevinarstvu
CILJ: Povećanje zaposlenosti u građevinarstvu. PRIJEDLOG PROJEKTA:
• U oblasti građevinarstva u Crnoj Gori, prema nezvaničnim podacima, radi oko 20-30 hiljada lica od čega 15-20 hiljada nijesu naši građani, odnosno zaposleni. • Kako prevazići ovaj problem pri velikoj stopi nezaposlenosti - ako se ima u vidu da Zavod za zapošljavanje Crne Gore kao institucija ne može uticati na politiku upisa u srednje škole u dovoljnoj
mjeri, bez obzira na profesionalnu orijentaciju, kojom se pokušava u nekoj mjeri dugoročno pomoći. ELEMENTI PROJEKTA: Evidencija nezaposlenih gradjevinske struke i obuka novih kadrova za gradjevinarstvo REALIZACIJA: U Crnoj Gori u zadnjih deset godina u građevinarstvu godišnje završi zanat (III i IV stepen obrazovanja) oko 200 učenika. Postoji samo jedna građevinska škola u Podgorici koja obrazuje ovaj kadar. Nakon intervjuisanja učenika ove škole i obavljenih razgovora došlo se do podatka da učenici koji su upisali građevinsku školu ne vole to zanimanje, bez obzira što svi znaju da se kao građevinski radnici mogu brzo zaposliti i dobro zarađivati. Znači, problem je dugotrajan i treba dobra i sveobuhvatna strategija za njegovo prevazilaženje, kao i uključivanje poslodavaca u rješavanje problema. Organizovati obuku u trajanju od nekoliko mjeseci za deficitarna zanimanja kao što je građevinarstvo. Tim Zavoda je, prilikom obilaska građevinskih preduzeća u Podgorici, dobio pozitivno mišljenje svih zaposlenih, počev od rukovodne ekipe pa do zaposlenih na radilištima, o inicijativi za organizovanjem obuke i osposobljavanjem za rad.nezaposlenih lica. Potrebno je organizovati obuku nezaposlenih lica za deset zanimanja iz oblasti građevinarstva. Svi projekti Zavoda posvećeni raznim vidovima obuke predstavljaju pripremnu fazu rada budućih trening centara, koji će obrazovati sve stepene stručne spreme i uključiti veliki broj poslodavaca, kao i ostalih socijalnih partnera u svoj rad. DINAMIKA REALIZACIJE: H12003 H22003 >>>>>>>>>>>>>> NOSIOCI: Projektni tim, Zavod za zapošljavanje i udruženje privatnih preduzetnika.
44
KOORDINACIJA Izuzetnu važnost za uspješno izvodjenje programa zapošljavanja, po njegovom usvajanju, imaju koordinacioni i kontrolni mehanizmi realizacije kao i marketinška komunikacija sa konkretnim ciljnim grupama i opštom javnošću. U tom smislu, potrebno je detaljno planiranje sljedećih elemenata programa.
1. Monitoring i kontrola
Značaj programa nalaže potrebu stalnog praćenja realizacije pojedinačnih separata programa, ostvarenih efekata i mogućnosti optimizacije programa, u svim njegovim segmentima. Monitoring programa treba da obezbijedi punu odgovornost entiteta nadležnih za konkretne programske aspekte, u njihovom sprovodjenju. Definisanim sistemom izvještavanja prikupljaće se podaci o izvršenju zadataka, problemima i ograničenjima u operativnom radu i uzajamne sinhronizovanosti programom predvidjenih aktivnosti. Anketnim, statističkim i sličnim tehnikama, provjeravaće se dostignuti efekti, a istraživanjem javnog mnjenja-reakcija javnosti na konkretizaciju programa. Rezultati monitoringa treba da budu ulazni paramentri za kreiranje marketing strategije, ali i za potencijalne korekcije programa. Kontrolna funkcija mora biti institucionalno pozicionirana tako da obezbjedjuje neposredan uvid ovlašćenog subjekta u status svih pojedinačnih aktivnosti onih institucija koje sprovode program. Kontrolni mehanizmi treba da eliminišu mogućnost ugrožavanja uspješnog sprovodjenja programa zbog neagilnosti ili rutinskog odnosa prema obavezama. Funkcija kontrole ima stimulativan, a ne represivan karakter, zbog čega će biti naglašena i njena edukativna komponenta.
2. Marketing
Projektni prilaz programu zapošljavanja nalaže da se u formi posebnog projekta, razrade svi marketinški aspekti, uključujući i kreiranje odgovarajuće institucionalne slike PR metodama. Ovaj projekat treba da u javnosti razvije svijest o značaju rješavanja problema zapošljavanja, podstakne ciljnu grupu da aktivno participira u programu i prezentira ciljeve, tehniku i konkretne projekte na kojima program počiva. Marketinški projekat će, pored polaznih, koristiti i ulaze dobijene po osnovu monitoringa. Primjerenim tehnikama komuniciranja treba održavati pozitivnu tenziju javnosti i stalnu zainteresovanost za rezultate i uspjeh programa zapošljavanja. Projekat mora obezbijediti i potpunu javnost svih pojedinačnih akcija u vezi zapošljavanja, kako bi se eliminisale moguće negativne konotacije.
3. Rukovodjenje programom
Programom će centralizovano rukovoditi Programski upravljački tim koji čine:Predsjednik Vlade Milo Djukanović,potpredsjenik Branimir Gvozdenović, Slavoljub Stijepović, ministar rada i socijalnog staranja, šef tima za kontrolu, šef tima za monitoring,šef tima za marketing i sekretar projekta. Operativna koordinacija će se ostvarivati kroz Koordinacioni odbor kojeg sačinjavaju :
Potpredsjednik Vlade za ekonomsku politiku i privredni razvoj Ministar rada i socijalnog staranja Ministar poljoprivrede Direktor Zavoda za zapošljavanje Direktor Fonda za razvoj Direktor Agencije za razvoj malih i srednjih preduzeća Predstavnik Centralne banke Predstavnik privatnog sektora Eksperti za oblast malih i srednjih preduzeća Rukovodioci projektnih timova
Metode i praktični mehanizmi rukovodjenja programom treba da budu sastavni dio programa zapošljavanja.
45
B U DŽ E T
46
a) TROŠKOVI PROJEKATA I KREDITNA SREDSTVA PROJEKTNE CJELINE
R.B. NAZIV PROJEKTA KREDITNA SREDSTVA TROŠKOVI REALIZACIJE UKUPNO 1. Polazne pretpostavke i praćenje postojećeg stanja - - -2. Optimizacija sistemskog ambijenta - - -3. Biznis barijere 100.000 100.0004. Podsticaj investicija 500.000 500.0005. Antibirokratski program 120.000 120.0006. Poboljšanje konkurentske pozicije domaće
proizvodnje 1.000.000 400.000 1.400.000
7. Obrazovanje 1.050.000 1.050.0008. Podsticaj uspješnih 2.100.000 85.000 2.185.0009. Bankarska podrška - - -10. Prelazak sa crnog na legalan rad 150.000 150.00011. Radne takse za lica čije je zapošljavanje sezonskog
karaktera 50.000 50.000
12. Marketing i PR 310.000 310.00013. Troškovi koordinacije,rukovodjenja i IS 340.000 340.000UKUPNO 3.100.000 3.105.000 6.205.000
POJEDINAČNI PROJEKTI
R.B. NAZIV PROJEKTA KREDITNA SREDSTVA TROŠKOVI REALIZACIJE UKUPNO 1. Program za kontinuirano stimulisanje zapošljavanja
i preduzetništvo u Crnoj Gori 4.500.000 270.000 4.770.000
2. Podsticanje javne zaštite preduzetnika i proizvodjača
500.000 50.000 550.000
3. Industrijski park 200.000 350.000 550.0004. Agro park 300.000 50.000 350.0005. Internet park - 200.000 200.0006. Fond rada 1.000.000 1.000.0007. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u
državnim organima 500.000 1.020.000 1.520.0001
8. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u privatizovanim preduzećima
400.000 20.000 420.000
9. Program zapošljavanja tehnoloških viškova u javnim preduzećima
400.000 220.000 620.0002
10. Zapošljavanje invalida rada 500.000 500.00011. Zapošljavanje pripravnika - 350.000 350.00012. Projekti javnih radova - 350.000 350.00013. Podsticaj dinamičnom preduzetništvu 3.550.000 250.000 3.800.00014. Fond za dijasporu 300.000 50.000 350.00015. Velika preduzeća stvaraju mala 100.000 10.000 110.00016. Posredovanje u zapošljavanju - 150.000 150.000
UKUPNO 10.750.000 4.840.000 15.590.000
1 Projekat predvidja rješavanje 500 tehnoloških viškova bespovratnim sredstvima po 2000€ i 100 putem kreditne podrške od po 5000€ 2 Projekat predvidja rješavanje 100 tehnoloških viškova bespovratnim sredstvima po 2000€ i 200 putem kreditne podrške od po 2000€, plus troškovi realizacije 20.000€
48
SEKTORSKI PROJEKTI
R.B. NAZIV PROJEKTA KREDITNA SREDSTVA TROŠKOVI REALIZACIJE UKUPNO 1. Zapošljavanje u poljoprivredi 2.915.000 150.000 3.065.0002. Zapošljavanje u turizmu 3.400.000 110.000 3.510.0003. Zapošljavanje u pomorstvu - 49.000 49.0004. Zapošljavanje u ostalim sektorima proizvodnje 1.000.000 100.000 1.100.0005. Zapošljavanje u gradjevinarstvu - 200.000 200.000
UKUPNO 7.315.000 609.000 7.924.000
49
REKAPITULACIJA NAZIV KREDITNA SREDSTVA TROŠKOVI REALIZACIJE UKUPNO
1. PROJEKTNE CJELINE 3.100.000 3.105.000 6.205.0002. POJEDINAČNI PROJEKTI 10.750.000 4.840.000 15.590.0003. SEKTORSKI PROJEKTI 7.315.000 609.000 7.924.000
UKUPNO 21.165.000 8.554.000 29.719.000
50
b) IZVORI SREDSTAVA RED.BR. IZVORI SREDSTAVA
IZNOS
1. PRIHODI OD PRIVATIZACIJE 12.000.000,002. BUDŽET
-Ministarstvo poljoprivrede -Ministarstvo rada i socijalnog staranja
4183 – sredstva namjenjena Zavodu za zapošljavanje za tehološke viškove i zapošljavanje pripravnika
-Agencija za razvoj malih i srednjih preduzeća
4315 – krediti za mala i srednja preduzeća
1.000.000,00
2.000.000,00
1.300.000,00
3. ZAVOD ZA ZAPOŠLJAVANJE 6.900.000,004. FOND ZA RAZVOJ 2.200.000,005. DONACIJE MEDJUNARODNIH ORGANIZACIJA I PRIHODI OD PROGRAMA 4.319.000,00
UKUPNO 29.719.000,00
51
