Leksioni Tregjet e Parase

TREGJE DHE INSTITUCIONE FINANCIARE

PEDAGOGU: JULIANA IMERAJ

2

TEMA: Tregjet e paras

Tregjet e paras

far jan tregjet e paras?

Prse na duhen tregjet e paras?

Avantazhet e kostos s tregut t paras.

Qllimi i tregjeve t paras.

Pjesmarrsit n tregjet e paras.

Instrumentet e tregut t paras.

Krahasimi i letrave me vler t tregut t paras.


Termi treg paraje - jo tamam i sakt.

Pr shkak se letrat me vler q tregtohen atje jan me afat t

shkurtr dhe shum likuide, ato jan shum afr t qnit para.

Letrat me vler t tregut t paras kan tre karakteristika t prbashkta:

Ato shiten n njsi (vlera) t mdha.

Kan risk t ult mospagimi.

Ato maturohen n nj vit ose m pak nga data e emetimit.


Transaksionet e tr. t paras nuk realizohen n nj vend apo ndrtes t caktuar por me telefon ose n mnyr elektronike.

Rezultati: letrat me vler t tr. t paras kan nj treg aktiv dytsor.

Ato jan tregje shumice (wholesale) - transaksione shum t mdha, zakonisht mbi $1 milion.

Penges pr investitort individual t marrin pjes direkt n tregjet e paras.

Ndrhyjn tregtart dhe agjentt t bankave t mdha dhe firmave t

ndrmjetsimit (brokerimit), dhe i mbledhin klientt s bashku.

Prse na duhen tregjet

e paras?

N teori, tregjet e paras nuk duhet t nevojiten.

Industria bankare ekziston pr t siguruar kredi ASH & pranuar depozita ASH.

Bankat kan avantazhin e efienss n mbledhjen e informacionit. duke zgjidhur problemin e informacionit asimetrik mes kursimtarve

huadhns dhe huamarrsve shpenzues

Bankat sigurojn fitime n saj t ekonomive t shkalls.

Letrat me vler ASH n tregjet e paras nuk jan as likuide as t sigurta sa depozitat pran bankave dhe institucioneve kursimi.

Prse na duhen tregjet e paras?

Me avantazhet q bankat kan, prse ekzistojn tregjet e paras?

Industria bankare sht subjekt i m

shum rregullimeve dhe kostove

qeveritare se tregjet e paras.

Kur problemi informacionit asimetrik

nuk sht shum i madh, tregjet e

paras kan nj avantazh t qart t

kostos ndaj bankave n sigurimin e

fondeve ASH.

Avantazhet e kostos s tregut t paras

Bankat mbajn rezerva t detyrueshme n BQ. (n Shqipri 10% t depozitave ). norm m t ult interesi pr depozituesin sesa nse e gjith depozita t investohej.

Rregulloret pr normn e interesit nj penges konkuruese pr bankat. Pa konkurrenc, bankat m pak t mundshme pr t dshtuar.

Kufizimet mbi normat e interesit. shum problematike kur inflacioni i shtyu normat ASH t interesit mbi nivelet q bankat

mund t paguanin.

Investitort i trhoqn parat e tyre prej bankave dhe i vendosn n llogari letrash me vler t tregut t paras t ofruara nga firma brokerimi. Kta investitor t rinj bn q tregjet e paras t zhvilloheshin me shpejtsi.

Bankat vazhdojn t sigurojn ndrmjetsim t vlefshm, n disa situata, struktura e kostos s industris bankare e bn at t pamundshme pr t

konkuruar efektivisht n tregun pr fonde afat shkurtra.

Qllimi i tregjeve t paras

Nj treg dytsor i mir zhvilluar e bn tregun e paras nj vend ideal:

pr nj kompani ose institucion financiar t ruaj ( magazinoj) fondet e teprta deri kur ti nevojiten.

burim fondesh ASH me kosto t ult pr firmat, qeverin, dhe ndrmjetsuesit. Arsyeja kryesore sht se flukset hyrse dhe dalse rrall jan t sinkronizuara

tregu i paras si nj investim i ndrmjetm q siguron nj kthim m t madh se mbajtja e parave n banka. investitort q mbajn fondet n tregun e paras nuk kan si qllim t sigurojn fitime t

mdha.

mnyr pr t investuar fonde t paprdorura & reduktuar koston oportune. Paraja e paprdorur - kosto oportune n termat e t ardhurave t humbura nga interesi.

Pjesmarrsit n tregjet e paras

Departamenti i thesarit t shtetit - shet letra me vler t qeveris pr t financuar borxhin kombtar.

BQ - shet dhe blen letra me vler t qeveris si metoda kryesore pr t kontrolluar ofertn monetare.

Bizneset - blejn dhe shesin letra t ndryshme me vler si pjes e rregullt e manaxhimit t tyre te paras cash

Kompanit e investimit (firmat e brokerimit) - tregtojn n emr t klientve


Bankat tregtare - blejn letra me vler, shesin ertifikata t depozitave CD dhe japin hua ASH.

mbajn nj % t lart t letrave me vler t qeveris. rregullimet i kufizojn mundsit n dispozicion t bankave pr investime.

N Shqipri: Banka mund t investoj n blerjen e aksioneve t shoqrive

tregtare pr nj shum jo m t madhe se 10 % t kapitalit t asaj shoqrie

& jo m i madh se 15 % t kapitalit regullator t banks & Investimi

maksimal i lejuar n disa shoqri tregtare jo m i madh se 60 % t kapitalit

rregullator t banks.

Bankat jan emetuesi kryesor i CD-ve t negociushme, pranimeve bankare

dhe marrveshjeve t riblerjes.

Ato tregtojn edhe n emr t klientve t tyre.


Kompanit financiare (leasing)- japin hua tek individt.

Kompanit e sigurimit (prons dhe dmeve) - mirmbajn

likuiditetin e krkuar pr t plotsuar krkesa t papritura.

Fondet e pensionit - mbajn fondet n instrumenta t tregut t

paras n gadishmri pr t investuar n Aksione dhe obligacione.

Individt -blejn fonde t investimit t tregut t paras.

Fondet e investimit t tr. t paras lejojn investitort e vegjl t

marrin pjes n tregun e paras duke grumbulluar fondet e tyre.

Instrumentet e tregut t paras

Bonot e thesarit Letra me vler m likuide dhe m e prhapur

maturitete prej 91 dit, 182 dit dhe 12 muaj.

Shiten me skonto (zbritje)

N Shqipri do individ mund t investoj n BTH. Mjafton nj

shum prej 300 mij leksh e bllokuar n nj nga bankat shqiptare.

Interesi i investitorit vjen si rezultat i i rritjes s vlers s letrs me

vler nga data e blerjes n kohn kur maturohet.

Skontimi i mimit t letrave me vler t

thesarit pr t paguar interesin.

Pjesa m > e l. me vler t tregut t paras nuk paguajn

interes. Investitori e blen letrn me vler me mim m t ult se sa do vlej kur t maturohet, dhe rritja n mim siguron nj kthim. Kjo quhet skontim.

Norma e interesit nga nj investim llogaritet :

Ku iyt = norma vjetore e kthimit F = vlera nominale (shuma e paguar investitorit n

maturim) P = mimi i blerjes n = numri i ditve deri n maturim

Shembulli 1 Skontimi

Ju vendosni t bleni nj Bono thesari 91 ditore pr $9850. Kur t maturohet, bonoja do

vlej $10,000. Sa sht norma vjetore e kthimit e ksaj bonoje?

Zgjidhje

Ju do fitonit 6.11 % mbi investimin tuaj 91 ditor n bonon e thesarit.

Ku: F = vlera nominale (shuma e paguar investitorit n maturim) = $10,000

P = mimi i blerjes = $9,850

n = numri i ditve deri n maturim = 91 Kshtu:

Shembulli 2 Skontimi

Supozoni se ju vendosni ta shisni Bonon e thesarit 31 dite para se t

maturohet. Duke e shitur at prpara maturimit ju do merrni $9948. Sa sht norma vjetore e kthimit t bonos?

Zgjidhje

Nga ky investim 60 ditor n bono thesari do fitoni 6.05 %.

F = vlera nominale (shuma e paguar investitorit n maturim) = $9,948

P = mimi i blerjes = $9,850

n = numri i ditve deri n maturim = 60

Kshtu:

Bonot e thesarit

Risku Risk mospagimi zero

Risku i ult nga inflacioni.

Tregu ekstremisht i thell dhe likuid.

Nj treg i thell - ka shume blers dhe shits t ndryshm.

Treg likuid - letrat me vler mund t shiten dhe blihen shpejt dhe me kosto t ulta transaksioni.

Ankandet e Bonove t thesarit. Zhvillohen do t mart.

Krkesa me yield m t ult (ose mim m e lart) plotsohet e para (jo t gjith paguajn t njjtin mim n ankand).

krkes konkuruese dhe krkesa jokonkuruese.

krkesa konkuruese-investitori shnon shumn e letrave me vler q dshiron dhe Yield-i q ai sht i gatshm t paguaj.

krkesa jokonkuruese - prfshin vetm shumn e letrave me vler q investitori dshiron.

BTH - Ankandi

Shuma minimale e lejuar pr pjesmarrje n ankand 300,000 Lek. Mund

t shtohet vetm me shumfisha t 10,000 Lek-ve.

do krkes mbi 30,000,000 Lek klasifikohet si krkes konkurruese.

Radha e prcaktimit t krkesave fituese

BTH q emetohen, i ofrohen pr blerje n fillim BSH-s, pastaj: 50%

krkesat jokonkurruese & 50 % krke. konkurruese.

N rast se shuma totale e krkesave jokonkurruese nuk e plotson

masn 50 %, ather diferenca e paplotsuar ofrohet pr krk. konkur.

BTH - Ankandi

Krkesat konkurruese pranohen si fituese duke filluar nga ato q kan

prqindje yield-i m t ult, derisa t plotsohet shuma e ofruar nga Ministria.

N rast se shuma e krkesave konkurruese t krkuara nuk e plotson masn 50 %,

ather diferenca e paplotsuar u ofrohet krkesave jokonkurruese (n rast kur kto

t fundit e kan tejkaluar kufirin 50%)

mimi i blerjes s bonove t thesarit llogaritet si m posht:

a) pr krkesat konkurruese, sipas vlers s yield-it t paraqitur n krkes.

b) pr krkesat jokonkuruese, sipas yield-it mesatar t ponderuar t krkesave

konkurruese fituese n ankand.

Bonot e thesarit

Ndrkoh mimi pr krkesat vendoset sipas yield-it mesatar t ponderuar t

krkesave konkuruese t pranuara.

Pr shembull, nqs 30 % e emetimit u b me yield 7.66% , 50% me yield 7.16%

dhe pjesa e mbetur 20 % me yield 7.05%, mesatarja e ponderuar e yield-eve do

ishte: 0.30 x (7.66%) + 0.50 x (7.16%) + 0.20 x (7.05%) = 7.288%.

Kshtu krkesat jo-konkuruese do paguanin nj mim t llogaritur pr yield-in

prej 7.288%

Ku P=F / (1+ iyt*n/365)

Normat e interesit t bonove t thesarit

Bonot e thesarit jan pothuajse instrumenta pa risk. Si rezultat norma e tyre e

interesit sht m e ulta n ekonomi (n Shqipri- normat e BTH jan m t

larta se normat e interesit pr depozitat e ofruara nga bankat e nivelit t dyt.)

Nr. ankandit 1419

Dt. e ankandit: 12.01.2010

Dt. e emetimit: 14.01.2010

Dt. e maturimit: 13.01.2011

Nr. muajve: 12 (Muaj)

Shuma e shpallur: 7,000,000,000 (ALL)

Nga kjo i takon Banks s Shqipris: 100,000,000 (ALL)

Krkuar Pranuar

Nr. i krkesave konkuruese 23 16

Totali (ALL) 8,912,270,000 7,000,000,000

Yield-i mesatar i ponderuar 9.00 % 8.99 %

Yield-i maksimal 9.07 % 9.00 %

Yield-i minimal 8.93 % 8.93 %

Yield-i mesatar i thjesht 9.00 % 8.98 %

Konkuruese Jo Konkuruese

Prorata 76.77 % 100.00 %


Fondet ndrbankare - fonde ASH t transferuara ndrmjet institucioneve finaciare, zakonisht pr nj dit.

Qllimi :t plotsoj nevojat imediate t bankave pr likuiditete . Bankat mund t marrin hua dhe pran BQ, por preferojn hua nga bankat e tjera q

t vn n dijeni BQ-n pr probleme likuiditeti.

bankat preferojn t japin hua ndrbankare sepse do rezerv e teprt pran BQ-s nuk fiton interes.

Afatet -zakonisht investime pr nj nat (overnight).

Normat e interesit - prcaktohen nga forcat e krkess dhe oferts. ndikojn n mnyr direkte vetm pak biznese apo konsumator, por analistt i

konsiderojn ato si nj tregues i rndsishm i drejtimit n t ciln BQ dshiron ekonomin t lviz.


Marrveshjet e riblerjes - (REPO-t) funksionojn si fondet ndrbankare por edhe institucionet jobankare mund t marrin pjes. Nj firm shet letra me vler t thesarit n nj REPO pr ti ribler prsri

n nj dat t caktuar.

kan afate shume t shkurtra,

Prdorimi i REPO-ve Tregtart i prdorin REPO-t pr t manaxhuar likuidetin e tyre dhe pr t

siguruar avantazhe nga ndryshimet e pritura t normave t interesit.

BQ i prdor REPO-t pr t realizuar politikn e saj monetare.

Norma e interesit - investime me kosto t ult si rrjedhoj norma t ulta interesi

REPO/ Reverse REPO N Shqipri:

Maturitetet e REPO-ve : 1 dit, 1 jav, i muaj & 3 muaj.

Kshilli Mbikqyrs vendos pr normn baz t interesit Repo/reverse REPO me maturim 1 (nj) javor.

BSH kryen ndrhyrjet n tregun e paras nprmjet REPO/reverse REPO me bankat q:

a) jan t licencuara nga Banka e Shqipris dhe ushtrojn veprimtari bankare n RSH;

b) kan llogari n sistemin e pagesave RTGS.

Letrat me vler, objekt i REPO dhe reverse REPO jan:

a) bonot e thesarit t Qeveris s Republiks s Shqipris,

b) obligacionet e Qeveris s Republiks s Shqipris me maturim t mbetur jo m shum se 365 dit nga dita e fillimit t marrveshjes.

REPO/ Reverse REPO N Shqipri:

Shuma e krkess pr pjesmarrje n ankand jo m e vogl se 10 milion lek dhe mund t shtohet me shumfisha prej 10 milion leksh.

N ankandet e REPO /reverse REPO me shum mime, krkesat pr shpalljen fitues renditen sipas rendit rrits ose zbrits si m posht:

a) pr ankandet e marrveshjes s riblerjes, krkesat renditen n rend rrits duke nisur nga krkesa me interes riblerjeje m t ult; ndrsa

b) pr ankandet e marrveshjes s anasjellt t riblerjes, krkesat renditen n rend zbrits duke nisur nga krkesa me interes riblerjeje m t lart.


ertifikatat e negociushme t depozitave

Nj letr me vler emetuar nga nj bank q dokumenton nj

depozit dhe specifikon normn e interesit dhe datn e

maturimit.

quhet nj instrument i prursit (bearer) -kushdo q e mban kt instrum. n datn e maturimit do marr principalin dhe interesin.

sht letr me vler me afat e kundrta e nj depozite t krkueshme.

Kushtet e ertifikatave t negociushme t depozitave

tregtohen n vlera nga $100,000 deri $ 10 milion

maturitete nga 1 n 4 muaj edhe 6 mujore

Nomat e interesit pr CD-t

negociohen mes banks dhe klientit.

t ngjashme me ato t instrumentave t tjer t tr. t paras.


Letrat tregtare - letra premtimi t pagarantuara, t emetuara nga korporatat me

afat maturimi deri 270 dit.

Emetohen vetm nga korporatat e mdha dhe t besueshme.

Norma e interesit reflekton nivelin e riskut t firms.

Emetohen me zbritje njsoj si BTH.

Pjesa m > e tyre shitet direkt nga emetuesi tek blersi

emetuesi kursen komisionin prej 0.125% q duhej ti paguante agjentit.

nuk kan treg dytsor t fort.

Shumica e emetuesve i mbulojn (garantojn) ato me linja kredie pran nj

banke.


Pranimi Bankar- sht nj urdhr pr t paguar nj shum t specifikuar tek mbajtsi n nj dat t caktuar.

prdoret pr t financuar mallrat q nuk jan transferuar nga shitsi tek blersi (sidomos eksport import).

Hapat pr prdorimin e pranimit bankar.

Importuesi i krkon banks s tij t drgoj nj L/C t pakthyeshme tek eksportuesi.

Eksportuesi merr letrn, nis mallrat dhe paguhet duke paraqitur n bankn e tij letrn s bashku me provn q mallrat jan nisur.

Banka e eksportuesit krijon nj urdher me afat bazuar n letrn e kredis dhe e drgon at bashk me provat e nisjes s mallrave tek banka e importuesit.

Banka e importuesit e vulos draftin pranuar dhe drgon pranimin bankar prsri tek banka e eksportuesit kshtu q banka e eksportuesit mund ta shes at n tregun dytsor pr t marr pagesn.

Importuesi depoziton fondet e mjaftueshme pr t mbuluar pranimin bankar kur t maturohet.

Instrumentet e tregut t paras: Pranimi Bankar

Avantazhet e pranimeve bankare

shum t rndsishm n tregtin ndrkombtare. shum transaksione nuk do kryheshin thjesht se palt nuk do ndjeheshin t

mbrojtur nga humbjet.

Eksportuesi paguhet menjher. e rndsishme kur koht e dorzimit jan shum koh pas nisjes.

Eksportuesi mbrohet nga rreziku i kursit t kmbimit sepse banka lokale paguan n monedhn lokale.

Eksportuesi nuk ka nevoj t vlersoj besueshmrin e importuesit sepse banka e importuesit e garanton pagesn.

Tregu dytsor pr pranimet bankare

Meqense ato jan t pagueshm pr mbajtsin, ato mund t blihen dhe shiten derisa t maturohen. Shiten me zbritje. Normat e interesit t ulta sepse risku i mospagimit sht i ult.


Eurodollart - depozita t shprehura n dollar por t

vendosura n vende t tjera (jo n Amerik).

Tregu i Eurodollarit sht rritur me shpejtsi.

Arsyeja kryesore: investitort prfitojn norma m

t larta interesi n nj depozit n dollar n tregun

eurodollar se sa n tregun e brendshm.

Eurodollart

ertifikatat e depozitave Eurodollar Eurodollart jan depozita me afat me maturitete fikse - ato jan

deri n nj far mase jolikuide. tregjet financiare krijojn lloje t reja letrash me vler pr t luftuar

kt problem. Ato ishin ertifikatat e negociushme t transferueshme t depozitave.

T tjera euromonedha

Tregu i eurodollarve sht tregu m i madh n bot i letrave me vler afat shkurtra si rezultat i popullariteti ndrkombtar t dollarit amerikan pr tregti. Ky treg nuk kufizohet vetm tek dollart (psh. nj llogari n Jen

Japonez n nj bank n Londr ose Nju Jork do quhej llogari Eurojen. N qoftse pjesmarrsit n treg kan nevoj pr nj letr t veant

me vler dhe jan t gatshm t paguajn pr t, tregjet financiare qndrojn gati pr ta krijuar at.

Krahasimi i letrave me vler t tregut t paras

Letrat me vler t tregut t paras kan shum karakteristika t

prbashkta, si likuiditetin, sigurin dhe afate maturimi t shkurtra,

ato ndryshojn n disa aspekte.

Normat e interesit

Normat e interesit t instrumenteve t tregut t paras lvizin shum

afr njri tjetrit.

Sepse kan risk shum t ult dhe ASH.

Ato all kan tregje t thella, si rezultat mohen n mnyr konkurruese.

Keshtu, nqs norma e interesit t njrs prej letrave me vler do

shmangej nga t tjerat, forcat e krkess dhe t oferts s tregut do e korrektonin at menjher.

Krahasimi i letrave me vler t tregut t paras

Likuiditeti

Likuiditeti i nj let. me vler i referohet sa shpejt, leht & lir ajo mund t kthehet n para.

prcaktohet nga thellsia e tregut dytsor ku letra me vler mund t

rishitet. ( tr. dytsor pr BTH sht i zgjeruar & mir i zhvilluar, pr ltr

tregtare jo i zhvilluar)

Thellsia e tregut sekondar nuk sht shum kritike pr instrum. e tregut

t paras. Por investitort dshirojn ndrhyrje pr likuiditetin:

ndrmjetsues pr t siguruar likuiditetin aty ku nuk ekzistonte n fillim.

Ky sht nj funksion i fondeve t investimit t tregut t paras.

Prmbledhje

Letrat me vler t tregut t paras jan instrumenta ASH me maturim fillestar m pak se nj vit. Tregtohen n tregjet e paras dhe prfshijn BTH, letra tregtare, depozita ndrbankare, Repo-t, ertifikatat e negociushme t depozitave, pranimet bankare dhe Eurodollart.

Prdoren pr t ruajtur fondet deri kur t nevojiten. Kthimet e fituara nga kto investime jan t ulta si rezultat i riskut t ult dhe likuiditetit t lart.

Shum pjesmarrs si thesari i shtetit, bankat tregtare, bizneset dhe individt prfitojn n saj t aksesit t investimeve me ASH dhe risk t ult.

Normat e interesit n t gjitha letrat me vler t tregut t paras kan tendencn t ndjekin njra tjetrn. Kthimet e BTH jan m t ulta sepse virtualisht ata nuk kan risk. Pastaj vijn pranimet bankare dhe ertifikatat e negociushme t depozitave sepse ato garantohen nga besueshmria e bankave t mdha.

Problema

Sa do ishte norma vjetore e kthimit pr nj bono thesari me afat 182 dit, q blihet pr $4925 dhe paguan $5000 n maturim?

Sa sht norma vjetore e kthimit pr nj bono thesari me afat 91 dit, q blihet pr $9940 dhe paguan $10,000 n maturim?

Nqs ju dshironi t fitoni nj norm vjetore kthimi prej 3.5%, sa sht mimi maksimal q mund t paguani pr nj Bono thesari me afat 182 dit q paguan $5000 n maturim.

Sa sht norma vjetore e kthimit pr nj bono thesari q blihet pr $9900 dhe maturohet n 91 dit pr $10,000?

mimi i nj letre tregtare me afat 182 dit, sht $7840. N qoftse norma vjetore e kthimit sht 4.04%, sa do paguaj letra tregtare n maturim?

Documents

Leksioni Tregjet e Parase