LờinhàxuấtbảnTronghơnmộtthếkỷtrởlạiđây,thếgiớiđãthayđổivớitốcđộchóngmặt.Haicuộcchiếntranhthếgiớiđãlàmthayđổihoàntoànkhoađịachínhtrị,địakinhtếthếgiới.Hàngloạtquốcgiamớirađời.Thếgiớiđượcphânchiathànhhaicựcđốilập:xãhộichủnghĩavàtưbảnchủnghĩa.Chiếntranhlạnhđãkéohầunhưcảthếgiớivàocuộcchạyđuavũtrangkhôngcóđiểmdừng,hàngloạtcáccuộcxungđộtvũtrangvớiquymôkhácnhauxảyraởtấtcảcácchâulụctrênthếgiới.Nhữngnămđầuthậpkỷ1990,sựtanrãcủaLiênbangXôviếtvàsựsụpđổcủachếđộxãhộichủnghĩaởĐôngÂuđãgópphầnhìnhthànhnênmộtthếgiớiđơncựclúcđó,vớisiêucườngduynhấttronghơnmộtthậpkỷlàHoaKỳ.ChỉtừđầuthếkỷXXItrởlạiđây,vớisựpháttriểnmạnhmẽvềkinhtế,khoahọcvàcôngnghệ…trênphạmvitoàncầu,thếđơncựcđómớidầnbịphávỡvớisựmạnhlêncủaEU,NhậtBản,Nga,TrungQuốc…Song,xétvềtổngthể,HoaKỳvẫnđượccoilàcườngquốcmạnhnhấttrênthếgiớitrongthờiđiểmhiệnnay,vớibảnchấtđếquốckhônghềthayđổi,vẫnlàsựthốngtrịcủadântộcnàyvớidântộckhác,đúngnhưLêninđãchỉracáchđâymộtthếkỷ.Cókhácchăngchỉlànhữnghìnhthứcbiểuhiệncủasựbànhtrướng,ápbứcvàbóclộttinhvihơnvàthâmđộchơn.Lâunayítcócôngtrìnhnghiêncứusâuvềbảnchất,đặcđiểmcủachủnghĩađếquốcnóichungvànhấtlàđếquốcHoaKỳnóiriêng.Nhằmcungcấpchobạnđọccóthêmthôngtinthamkhảovềlĩnhvựcnày,NhàxuấtbảnChínhtrịquốcgiaphốihợpvớiCôngtySáchAlphaxuấtbảncuốnsáchLịchsửbímậtđếchếHoaKỳ(sáchthamkhảo)củaJohnPerkins.TiếptụcmạchtrìnhbàytrongcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtếxuấtbảnnăm2005,trongcuốnLịchsửbímậtđếchếHoaKỳdonhàxuấtbảnPlumeấnhànhnăm2007,JohnPerkinstiếptụccungcấpchobạnđọcnhữngcâuchuyện,khôngchỉcủatácgiảmàcủacảnhữngngườikhác–nhữngngườinhưJohnPerkinsđãtừngđóngvaitròsátthủkinhtế–vềcácchínhsách,cácthủđoạnmàchếđộtậpđoàntrị(cáchgọicủatácgiảđểchỉchếđộchínhtrịởHoaKỳđãvàđangbịsựchiphốihoàntoàncủacáctậpđoànkinhtế)thựchiệnnhằmphụcvụlợiíchcủamình.Ngayởphầnmởđầu,tácgiảđãnêucâuhỏi,liệunướcMỹcóthựcsựlàmộtnướcđếquốc–têngọigợichochúngtahìnhdungtớilịchsửlâuđờicủanhữngđạoluậttànbạovàvụlợi–haykhông,vàkhẳngđịnh:hiệnnaynướcMỹđangbộclộtấtcảcácđặcđiểmcủamộtnướcđếquốctoàncầu.Nộidungcácphầntiếptheocủacuốnsáchtậptrunglàmrõnhữngbímậtnhằmđạtđượcvàgiữvữngvịtrí“cườngquốcmạnhnhất”thếgiớicủađếquốc

này.Tácgiảđãvạchrõcácthủđoạnmàtậpđoàntrịsửdụngđểduytrìquyềnlựccủamìnhtrênthếgiới,đểđảmbảocơsởpháttriểncủamộtđếquốc,màtheotácgiảlàlớnnhấttronglịchsử.Nhữngbáocáotàichínhlừađảo,nhữngconsốthốngkêđầylạcquankhôngcóthật,nhữngvụhốilộvớichủđíchtạoranhữngchínhquyềnthamnhũng,nhữngdựánđầutưbằngvốnvaymàkhôngđemlạinhữnglợiíchthiếtthựcchongườidânbảnđịa…,tấtcảđượccác“sátthủkinhtế”thựchiệnnhằmbiếncácquốcgiađangpháttriểnởkhắpcácchâulụcvớinhữngnguồntàinguyênchưađượckhaitháctrởthànhnhữngconnợkhổnglồ,khôngthểthoátrađượccủaIMB,WB,nhữngtổchứcbịHoaKỳthaotúng,từđóphảiphụcvụchocáclợiíchcủatậpđoàntrị.Khinhữngbiệnphápcủacácsátthủkinhtếkhôngcóhiệuquảthìngaylậptứcsẽcómộtđộiquânnhữngkẻsẵnsànglàmmọiviệctừtốngtiền,gâybạoloạnđếnámsát…xuấthiện.Tấtcảđềunhằmbảovệlợiíchcủatậpđoàntrị,màthựcchấtlàmộtnhómngườiđangđiềuhànhcáctậpđoànlớnnhất,quađóđiềukhiểnchínhphủHoaKỳbấtkểthờiđiểmnào.Đểbảovệlợiíchvàcủngcốvịtrícủamình,mộtthiểusốnhỏbé,tậpđoàntrịđãpháhủymôitrường,hysinhlợiíchcủahàngtỷngườitrêntoàncầu,vàcảtươnglaicủaloàingười.Trongquátrìnhđó,ngườiMỹđãphủnhậnchínhbảnthânmình,viphạmnhữngquyềnđượctuyênbốtrongTuyênngônđộclậpcủaHoaKỳ,mangnhữngđặcđiểmcủachủnghĩađếquốcchuyênchính,độctài,trongkhivẫnthựchiệnviệcquảngbáchochếđộdânchủ,kêugọicácquốcgiathựchiệnnhânquyền.Khôngchỉdừnglạiởđó,trongphầnkếtcủacuốnsách,saukhiđãtrìnhbàynhữngvấnđềcủatừngkhuvực,tácgiảkêugọimọingườihãycùnghànhđộng,thayđổinhữngthóiquentiêudùnghàngngày,nhữngthóiquentiêuxàilãngphíđểthayđổithựctrạngđangdiễnratheochiềuhướngngàycàngxấuđi,đểhànhtinhmàchúngtađểlạichoconcháutrongtươnglailàmộthànhtinhtươiđẹp.Cuốnsáchđượcviếtdướihìnhthứctựsự,vớinhữngđoạnmiêutảsinhđộng,hấpdẫn.Theobướcchâncủatácgiả,ngườiđọcsẽđượcđikhắpchâuÁ,châuPhi,MỹLatinhvàkhuvựcTrungĐôngđểchứngkiếnnhữngâmmưu,thủđoạncủatậpđoàntrịđốivớicácquốcgia,quađóhiểuđượctạisaorấtnhiềuquốcgiađangpháttriểnvớinguồntàinguyênvôcùngdồidàonhưngvẫnquẩnquanhtrongvòngnghèođói.LàcuốnsáchcủamộtngườiMỹ,đãtừngnhiềunămlàmviệcchoCơquanAnninhquốcgiaHoaKỳnênmộtsốquanđiểmcủatácgiảthểhiệnsựkhácbiệtvềýthứchệ.Đểbạnđọcrộngđườngthamkhảo,chúngtôivẫncốgắnggiữnguyênmộtsốquanđiểmkhácbiệtcủatácgiảtrongcuốnsách.Đâylàýkiếnriêngcủatácgiả,khôngphảiquanđiểmcủaNhàxuấtbản.

Trongquátrìnhbiêndịchcũngkhótránhkhỏicònmộtsốthiếusót,Nhàxuấtbảnrấtmongnhậnđượcýkiếnđónggópcủabạnđọcđểlầnxuấtbảnsauđượchoànthiệnhơn.Xingiớithiệucuốnsáchvớibạnđọc!

Tháng5năm2008NHÀXUẤTBẢNCHÍNHTRỊQUỐCGIA

LờicảmơnCuốnsáchnàysẽkhôngthểnàohoànthiệnđượcnếukhôngcósựdũngcảmcủanhữngconngườidámbướcrakhỏiranhgiớicủanhữngsátthủkinhtếvànhữngtênchósănđểchiasẻcâuchuyệncủacuộcđờimình;đểlàmđiềuđó,họđãtựdấnthânvàotìnhthếnguyhiểmvàbuộcphảiđốimặtvớiphầntốitămnhấtcủacuộcđời.Tôinợhọlòngbiếtơnsâusắc.Tôicũngkhôngthểviếtnêncuốnsáchnàynếuthiếunhữngngườiđãsánglậpvàlãnhđạocáctổchứcphichínhphủ.Họđangcốgắngthayđổinhữngchínhsáchcủachủnghĩatậpđoàntrị.Côngviệccủahọvànhữngtìnhnguyệnviênkhácsoisángconđườngchotấtcảchúngtatiếpbước.Mộtsốtrongsốhọđãđónggópcôngsứcrấtlớnchonhữngtrangsáchtrongcuốnsáchnày,vàcònrấtnhiềungườikhácđangthầmlặnggiúpđỡkhihọdànhtặngtiềnbạc,củacảichonhữngtổchứcđóngvaitròquantrọngnêutrên.Tôithậtlòngcảmơntấtcảnhữngconngườiđó.Tôicũngmuốngửilờicảmơntớitấtcảnhữngconngườidũngcảm,dámđươngđầuvớitậpđoàntrịtrênhànhtinhnày.Mộtvàingườitrongsốhọđãcôngkhaiđưatintrêncácphươngtiệntruyềnthôngvàrấtnhiềungườiđãđìnhcông,giơcaobiểungữ,dámnóirasuynghĩcủamình,gửie-mail,thayđổicáchthứcquảnlýtổchức,ủnghộchosựthayđổitíchcựcvàcungcấpthôngtinchotôi.Họthậtsựlànhữngngườianhhùng.Nếukhôngcósựđộngviên,cổvũcủaPaulFedorko,thìcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtếcũngnhưcuốnsáchnàykhôngthểxuấtbảnđược.Làmộtđặcvụhoạtđộngkhôngbiếtmệtmỏi,Paulđãđứngsaucổvũ,trởthànhngườibạntâmtìnhcủatôiđồngthờicũnglàngườiđưaracácýkiếnsơbộ,banđầuchocuốnsách.Ngườibiêntậpcủatôi,EmilyHaynes,đãkhôngngừngủnghộ,giúpđỡtôisửachữa,gọtgiũabảnthảovớimụcđíchthựchiệnlờihứavớinhữngviênchứccủaNgânhàngThếgiớivàconcáicủahọnhằmvạchtrầnLịchsửbímậtđếchếHoaKỳ,đồngthờiđưaragiảiphápđểgiảiquyếtvấnđềnày.Ngoàicôấy,tôicònmuốncảmơntấtcảnhữngconngườitậntâmtạiNhàxuấtbảnPenguinGroup,đặcbiệtlàBrianTart,TrenaKeating,BethParker,LisaJohnsonvàMelanieGold.Tôicũngxinbàytỏlòngbiếtơnsâusắctớichuyêngiavềluậtphápquốctế,ôngPegBoothcũngnhưDebbeKennedylàmviệctạiTrungtâmĐốithoạiToàncầu(GlobalDialogueCenter),DavidTucker,làmviệctạiLiênminhPachamama,LlynRoberts–nhânviêncủaLiênminhBiếnđổiƯớcmơ(DreamChange),StevePiersantiởNhàxuấtbảnBerrett-Koehler,StephanRechtschaffenởHọcviệnOmega,AmyGoodmancủaĐàiphátthanhvàtruyềnhìnhDemocracyNow!SabrinaBologni,JanColeman,JoshMailman,

RichardPerl,HowardZinn,JohnMack,vàrấtnhiềunhữngngườiđãđónggópcôngsứcđểcóđượcnhữngthôngtinquýgiávàđểxâydựngmộtthếgiớiổnđịnh,bềnvữngvàhòabình.Tôiđặcbiệtbiếtơnnhữngthànhviêntronggiađìnhnhỏcủamình,đólàWinifred,JessicavàDanielvìđãủnghộ,đemlạinguồncảmhứngvàtìnhyêuchotôi.CảmơnchúmèoSnowballđãmanglạinhữngphútgiâybìnhyênkhitôinghỉngơi,thưgiãnlúcviếtsách.

GửitớiđộcgiảNhữngnhânvậtvàsựkiệnđượcđềcậptrongcuốnsáchnàyhoàntoàncóthật.Tôiđãlàmhếtsứcđểgiớithiệuthậtchânthựcvềhọdựatrênnhữnghồsơcánhân,bảnghichép,thưtừ,e-mail,nhữnghồitưởngcũngnhưnhữngvănbảnđượcphépxuấtbản.Trongmộtsốtrườnghợp,tôicũngcóthayđổitênnhânvậtvàcáctìnhtiết,vìđólàmộtđiềukiệnmàrấtnhiềungườiđặtrakhitôitiếnhànhphỏngvấnhọ,hoặccũngcókhitôikếthợpcácđoạnđốithoạichophùhợpvớimạchbàiviếtnhưngchỉởnhữngđoạnkhôngảnhhưởngtớitínhchânthựccủacuốnsách.Mỗikhiđềcậptớinhữngsựkiệnlịchsử,tôiluôntuânthủgiaoướccủamìnhlàcungcấpnhữngthôngtincũngnhưghichépthậtchínhxác,đôikhitôicònminhhọathêmchobàiphátbiểucủacácnhânvậtbằngnhữngtàiliệuthamkhảocóliênquanởphầnghichúphíacuối.Tuynhiên,điềuđókhôngcónghĩalàtôithayđổihayxácnhậnnhữngchitiếtẩnđằngsaunhữngcâuchuyệnriêngtưđó;khimỗingườikểvềvaitròcủahọtrongnhữngvụkhôngtặcmáybaydândụng,xâmchiếmmộtđấtnướcđểámsátngườiđứngđầuđấtnước,muachuộcnhữngnhàlãnhđạocấpcao,đầucơtrụclợitừnhữngthảmhọathiênnhiên,dụdỗvàtốngtiềnnhữngquanchứcđượcbầudânchủ,vàkiểmsoátnhữnghànhđộngbímậtkhác,tôicảmthấymìnhphảicónghĩavụlàmsángtỏnhữnglờikểcủahọ.Tôimuốnnhấnmạnhrằng,bấtkỳsựkiệnnàomàtôiđềcậpđếnđềutừngđượccáctácgiảkhác,cácsửgiavànhàbáohaynhữngtàiliệulưutrữcủacáctổchứcnhưNgânhàngThếgiớiđưaralàmtàiliệudẫnchứng;vìvậy,câuchuyệncóthểlàcủatôinhưngcáctìnhtiếttrongđóđềulàsựthật.

Phầnmởđầu

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

TôitiếptụcviếtcuốnsáchnàysaukhiđãhoànthànhcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế.Trởlạithờiđiểmnăm2004,khiđãviếtxongcuốnsáchđó,tôikhôngbiếtđộcgiảcómuốnđọcvềcuộcđờicủamộtsátthủkinhtếnhưtôihaykhông.Tôiđãlựachọnkểlạinhữngsựkiệnmàmìnhcầnphảithútội.Rồisauđó,tôiđikhắpnướcMỹcũngnhưnhữngđấtnướckhác,thuyếttrình,trảlờinhữngcâuhỏiđượcđưaravànóichuyệnvớinhữngngườiquantâmđếntươnglai,vậnmệnhcủathếgiới.Dầndầntôihiểurarằng,conngườiởkhắpnơiđềumuốnbiếtđiềugìthựcsựđangdiễnratrênthếgiớihiệnnay.Tấtcảchúngtađềumuốnđọcnhữngbảntinvắnvàlắngnghesựthậtđãđượcbưngbítbằngnhữngphátbiểucólợichobảnthâncủanhữngngườilãnhđạonềnkinhtế,chínhphủvàphươngtiệntruyềnthông(haycòngọilànhững“tậpđoàntrị”).NhưđãgiảithíchtrongcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,đãvàilầntôiquyếttâmthựchiệncuốnsách.Tôitiếpcậncácsátthủkinhtếkhácvàcónhữngtênchósăn–nhữngkẻhámlợiđượcCIAbảotrợ,nhiệmvụcủahọlàtạoảnhhưởng,phỉnhphờ,hốilộvàthậmchícảámsát–đểbàytỏnguyệnvọngmuốntìmhiểucâuchuyệncủahọ.Thôngtinnhanhchónglanra;bảnthântôiđãbịmuachuộcvàbịđedọa.Sauchuyệnđó,tôingừngviếtcuốnsách.Nhưngsựkiệnngày11tháng9đãthôithúctôitiếptụchoànthànhcuốnsách.Tôiquyếtđịnhkhôngtiếtlộchoaibiếtcôngviệccủamìnhchotớikhibảnthảocuốnsáchđượcxuấtbản.Tronghoàncảnhđó,imlặngsẽđảmbảochosựantoàncủatôi;nhữngtênchósănhiểurằng,nếucóbấtcứđiềugìbấtthườngxảyrađốivớitôi,thìviệcđưacuốnsáchnàytớitaycôngchúngsẽtanthànhmâykhói.ViếtLờithútộicủamộtsátthủkinhtếmàkhôngcóbấtcứsựgiúpđỡnàotừnhữngđồngsựcócùngnhữngtrảinghiệmnhưmìnhquảthậtrấtkhókhănnhưngđólạilàconđườngantoànnhấtvớitôi.Saukhicuốnsáchđượcxuấtbản,từngngườiđãbướcrakhỏibóngtối.Nhữngsátthủkinhtế,nhữngtênchósăn,nhữngphóngviên,nhữngtìnhnguyệnviêncủaTổchứcHòabìnhMỹ,cácủyviênbanquảntrịNgânhàngThếgiới,QuỹTiềntệQuốctế(IMF)vàcácquanchứcchínhphủđãtìmđếntôiđểthúnhậnvềnhữngviệclàmcủamình.Câuchuyệnmàhọchiasẻtrongnhữngtrangtiếptheocủacuốnsáchnàyđãvạchtrầnsựthậtẩnđằngsaunhữngsựkiệnđangtạonênmộtthếgiớimàsaunàyconcháuchúngtasẽlàngườithừahưởng.Họnhấnmạnhnhiềulầnmộtkếtluậnđãtrởnênquenthuộc:Chúngtaphảihànhđộng,chúngtaphảithayđổi.Tôimuốnnhấnmạnhrằngbạnsẽkhôngthểtìmthấycảmxúcbuồnrầuhay

sựlênán,kếttộitrongcuốnsáchnày.Tôicảmthấymìnhrấtlạcquan.Mặcdùthậtsựtôibiếtrằng,nhữngvấnđềnàyđềudochúngtagâyra.Chúngtakhôngbịđedọabởimộtthếlựcđángsợtừthiênnhiên.Nhữngtianắngmặttrờisẽchẳngthểbịdậptắt.Vìchínhchúngtatạoranhữngrắcrốinàynênchúngtacũngcóthểgiảiquyếtđượcchúng.Bằngcáchkhámphánhữngnơitốitămnhấtcủaquákhứ,chúngtacóthểđemlạiánhsángđểxemxétvàthayđổitươnglai.Tôitinrằng,khiđọcxongcuốnsáchLịchsửbímậtđếchếHoaKỳ,bạncũngsẽcảmthấyhoàntoàntintưởngrằngchúngtacóthểlàmđượcnhữngviệcđúngđắn.Bạnsẽphảixácđịnhmộtkếhoạchđểhànhđộng.Chúngtasẽcùngnhautậndụngnhữngnguồntàinguyêndựphòngđểtạoramộtxãhộiloàingườiphảnánhđúngnguyệnvọngcaonhấtcủamình.Vàomộtbuổitốicáchđâyvàitháng,trongcuộchànhtrìnhgiớithiệucuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,tôithuyếttrìnhtạimộthiệusáchởthủđôWashington.Mộtphụnữkhiếntôichúýngaytừđầubuổichobiết,bàướcgìnhữngnhânviêncủaNgânhàngThếgiớicóthểcómặttạiđây.Đượcthànhlậpnăm1944tạiquêhươngtôi,BrettonWoods,NewHampshire,NgânhàngThếgiớicónhiệmvụtáithiếtcácquốcgiabịchiếntranhtànphá.NhiệmvụnàycũngnhanhchóngtrởnênđồngnghĩavớiviệcđẩyhệthốngtưbảnchủnghĩalênngồichiếutrênsovớiLiênbangXôviết.ĐểnângtầmquantrọngcủaNgânhànglêncaohơn,cácnhânviêntạiđâychuyêntâmvàoviệclàmđẹplòngdưluậnquốctếbằngnhữngdựáncủachủnghĩatưbản,haychínhxáchơnlàcủacáctậpđoànđaquốcgia.Điềunàyđãtạorachotôivànhữngsátthủkinhtếkháccơhộikiếmđượchàngnghìntỷđôlatừnhữngviệclàmbấtlương.ChúngtôiđụckhoéttiềntừcácquỹcủaNgânhàngvàcáctổchứctươngtựkhácbằngcáchxuấthiệnvớimụcđíchgiúpđỡngườinghèotrongkhithựcchấtlàđểdồnhầuhếtlợiíchvàotaymộtsốngườigiàucó,quyềnlực.Dựatrênphầnlớncácnguyêntắcchungnhưvậy,chúngtôisẽtìmkiếmmộtquốcgiađangpháttriểnsởhữunhữngnguồntàinguyênmàcáctậpđoàncủachúngtôithèmkhát(nhưdầumỏ),thuxếpmộtkhoảntiềnlớnchonướcđóvayvàsauđólàmmọicáchđểđưaphầnlớnlượngtiềnđóvàotúicáckỹsưvàcáccôngtyxâydựngcủamìnhvàphầnítỏicònlạichomộtvàicộngtácviênởnướcbảnđịa.Nhữngdựánxâydựngcơsởhạtầngnhưnhàmáyđiện,sânbayvàcáckhucôngnghiệpxuấthiệnngàycàngnhiềunhưngnhữngdựánnàyhiếmkhicóíchđốivớingườidânnghèo,bởivìhọkhôngthểtiếpcậnhệthốngđiệnnăng,chưabaogiờcầntớicácsânbayvàthiếunhữngkỹnăngcơbảnvàcầnthiếtđểvàolàmtạicáckhucôngnghiệp.Đôikhi,nhữngsátthủkinhtếnhưchúngtôiquaytrởlạicácquốcgiađangngậptrongnợnầnđóvàđưara

nhữngyêusáchnhư:bándầuvớigiárẻ,ủnghộchonhữngvấnđềmàMỹđangphảiđốimặt,hayđiềuđộnglựclượngđểủnghộchúngtôitạimộtvàinướctrênthếgiới,nhưIraqchẳnghạn.Trongbàithuyếttrình,tôiluônthấycầnnhắcđinhắclạivớicácthínhgiảmộtđiểmdườngnhưquárõràngvớitôinhưnglạirấtkhóhiểuđốivớinhiềungười:NgânhàngThếgiớithựcrakhôngphảilàngânhàngcủathếgiớimàchínhxáchơnđólàngânhàngcủariêngnướcMỹ.QuỹTiềntệQuốctếcũngởtrongtìnhtrạngtươngtự.Trongsố24giámđốctạicácvănphòngđạidiệncủaQuỹTiềntệQuốctếởnướcngoài,cótới8ngườiđạidiệnchoriêngcácnướcnhư:Mỹ,NhậtBản,Đức,Pháp,Anh,SaudiArabia,TrungQuốcvàNga.Cácnướccònlạitrongtổngsố184quốcgiathànhviêncùngnhauchiasẻ16ghếgiámđốccònlại.NướcMỹchiếmtớigần17%cổphầntạiQuỹTiềntệQuốctếvà16%tạiNgânhàngThếgiới;NhậtBảnlàquốcgiađứngthứhaivới6%tạiQuỹTiềntệQuốctếvà8%tạiNgânhàngThếgiới,tiếpđếnlàĐức,Anh,vàPháp,mỗinướcchiếmkhoảng5%.NướcMỹgiữquyềnphủquyếtđốivớihầuhếtcácquyếtđịnhvàtổngthốngMỹcóquyềnbổnhiệmchủtịchcủaNgânhàngThếgiới.Khibuổithuyếttrìnhkếtthúc,tôiđượcđưatớimộtchiếcbànnhỏđểkýtặngsáchchođộcgiả.Mọingườixếpthànhmộthàngdàidọctheonhữngtủsách.Tôilạicómộttốithậtdàinữa.Điềumàtôikhôngngờtớilàsựxuấthiệncủamộtsốngườiănmặcnghiêmtúctheokiểucôngsở.Họđưachotôitấmcard,vớingụýchotôibiếthọđềunắmgiữnhữngvịtrícaotạicácđạisứquánởnướcngoàivàtạiNgânhàngThếgiới.Trongđócómộtsốvịlàđạisứđếntừnướckhác;vàhaingườitrongsốnàymuốntôikýtặngsáchchotổngthốngcủanướchọvàkýtặngchohọ.Nhữngngườixếpcuốicùngtronghàngdàiđólàbốnngườiđànông:haingườimặccomplevàđeocàvạt,haingườicònlạicóvẻtrẻhơnrấtnhiều,thìmặcquầnjeanxanhvàáosơmithểthao.NgườiđànônglớntuổihơnđưachotôitấmcardnhânviênNgânhàngThếgiớicủahọ.Mộttronghaingườiđànôngtrẻhơnnóivớitôi:“Chacủachúngtôichophépchúngtôiđượcnóichuyệnvớiông.Chúngtôiđãchứngkiếnmỗibuổisángchachúngtôichămchỉđếnđóvàănvậnnhưthếnày…”–Anhchỉtayvềphíahaingườikia–“Nhưngkhinhữngngườiphảnđốitậphợpnhautạiđây,ởWashingtonnày,đểbiểutìnhchốnglạiNgânhàng,chachúngtôicũngmuốngianhập.Chúngtôiđãthấynhiềungườigiấulailịchcủamình,mặcnhữngbộquầnáocũkỹ,độimũbóngchàyvàđeokínhrâmđểủnghộnhữngngườibiểutìnhvìhọtinvàchínhôngcũngtinrằnghọđãđúng”.Cảhaingườiđànôngcótuổiđềuvồnvãbắttaytôi.Mộtngườinói:“Chúngtôihyvọngsẽcónhiềungườidámlêntiếngnhưanh”.

Ngườikianóithêm:“Hãyviếtthêmmộtcuốnsáchkhác.Trongcuốnsáchđócầncónhiềunhữngtìnhtiếtnhưanhđãnóitốinayhơnnữa,vềnhữngđiềuđãxảyravớicácquốcgiamàanhtừnglàmviệc,vềtấtcảnhữngtổnhạimànhữngngườinhưchúngtađãgâyra.Cầnvạchtrầntộiáccủacácnướcđếquốc.GiảithíchrõsựthậtẩnđằngsaucácquốcgianhưIndonesia,mộtđấtnướcvớinhữngconsốthốngkêthậttuyệtvờivàmộtsựthậtlạiquátồitệ.Vàhãyđemlạihyvọngchochúngtôicũngnhưcơhộilựachọnkhácchothếhệconcháuchúngta.Vạchramộtconđườngchochúngđểchúngcóthểcómộtcôngviệctốthơn”.Tôiđãhứavớiônglàtôisẽviếtmộtcuốnsáchnhưthế.Trướckhichúngtabướcvàonhữngtrangchínhcủacuốnsáchnày,tôimuốncânnhắcthậtkỹtừmàngườiđànôngnóitrênsửdụng:Đếquốc.Cáchđâyvàinăm,từnàytừnglàchủđềđượcbàntántrênkhắpcácbáo,cáclớphọcvàcảnhữngquánrượu.Nhưngchínhxácthìnhưthếnàolàmộtnướcđếquốc?LiệunướcMỹ,vớimộtthểchếtuyệtvời,vớiBộluậtDânquyền,vớisựvậnđộngủnghộnềndânchủcủamìnhcóthựcsựthíchhợpvớicáimácđếquốc–têngọigợichochúngtahìnhdungtớilịchsửlâuđờicủanhữngđạoluậttànbạovàvụlợi–haykhông?Đếquốc:Nghĩalàmộtdântộcthốngtrịdântộckhácvàmangmộthaynhiềunhữngđặcđiểmsau:1)khaithácnguồntàinguyêntạiquốcgiamàđếquốcđóthốngtrị.2)tiêuthụmộtlượngtàinguyênthiênnhiênlớn–lượngtàinguyênnàykhôngcânxứngvớitươngquandânsốcủanướcđếquốcsovớicácquốcgiakhác.3)duytrìmộtlựclượngquânsựlớnđểbuộccácnướckhácphảituântheonhữngchínhsáchcủamìnhtrongkhinhữngchínhsáchkhônngoanđócóthểlàsailầm.4)truyềnbángônngữ,vănhóa,nghệthuậtvàrấtnhiềunhữnghìnhthứcvănhóakháccủanướcmìnhởkhắpmọinơinhằmkhuếchtrươngtầmảnhhưởng.5)đánhthuếkhôngchỉngườidâncủanướcmìnhmàcòncảnhữngngườidânởcácnướckhác.6)ápđặttiềntệcủanướcmìnhlênvùngđấtđangbịthốngtrị.Địnhnghĩavề“đếquốc”nàyđượctrìnhbàycóhệthốngtrongcácbuổinóichuyệnvớisinhviênmàtôitổchứctạimộtsốtrườngđạihọctrongchuyếngiớithiệuvàquảngbácuốnsáchvàonăm2005và2006.Hầuhếtcácsinh

viênđềuđồngývàcùngđiđếnkếtluận:NướcMỹbộclộtấtcảnhữngđặcđiểmcủamộtđếquốctoàncầu.NướcMỹmangtấtcảcácđặcđiểmđãkểởtrên:Đặcđiểm1và2:NướcMỹchiếmchưađến5%dânsốthếgiới;nhưnglạitiêuthụtớitrên25%nguồntàinguyêncủacảthếgiới.Điềunàyđượcthựchiệnthôngquaviệckhaithácvớimứcđộlớntạicácquốcgiakhác,màchủyếulàởcácnướcđangpháttriển.Đặcđiểm3:NướcMỹduytrìmộtlựclượngquânđộilớnnhấtvàtinhnhuệnhấtthếgiới.Mặcdùđếquốcnàyđượcxâydựngchủyếudựavàokinhtế,thôngquasựxuấthiệncủanhữngsátthủkinhtế,nhưngcácnhàlãnhđạotrênthếgiớiđềuhiểurằngmỗikhichínhsáchcủaMỹmắcsailầmthìngaylậptứcquânđộisẽvàocuộc,nhưtừngxảyratạiIraq.Đặcđiểm4:TiếngAnhvàvănhóaMỹđangthốngtrịtoànthếgiới.Đặcđiểm5và6:MặcdùnướcMỹkhôngtrựctiếpđánhthuếlêncácquốcgiakhácvàđồngđôlacũngkhôngthaythếchocácloạitiềnkháctrênthịtrườngcủanhiềuquốcgia,nhưng“tậpđoàntrị”lạiápđặtmộtloạithuếkhônkhéotrêntoàncầuvàđồngđôlathựctếlàđồngtiềnchuẩnmựctrongtraođổithươngmạitrêntoànthếgiới.QuátrìnhnàybắtđầutừChiếntranhthếgiớithứhai,khibảnvịvàngbịthayđổi;cáccánhânkhôngthểthayđổivaitròcủađồngđôlađượcnữa,chỉcóchínhphủmớilàmđượcđiềunày.Trongsuốtnhữngnăm1950và1960,việcmuachịuhànghóađượcthựchiệnởnướcngoàiđểbảovệlợiíchngàycàngtăngcủangườitiêudùngMỹ,chocuộcchiếntranhTriềuTiênvàViệtNamvàchomộtxãhộivĩđại(GreatSociety)củatổngthốngLyndonB.Johnson.KhicácdoanhnghiệpnướcngoàicốgắngmuahànghóavàdịchvụtừMỹ,họnhậnthấyrằnglạmphátđãkhiếngiátrịcủađồngđôlabịgiảmxuống,vàtrênthựctế,họđangphảitrảmộtloạithuếgiántiếp.Chínhphủnướchọđãyêucầuphảithanhtoáncáckhoảnnợbằngvàng.Ngày15tháng8năm1971,chínhquyềnNixonđãtừchốivàbỏtoànbộbảnvịvàng.Washingtonđộtngộtthuyếtphụccảthếgiớitintưởngvàtiếptụcchấpnhậnđồngđôlalàđồngtiềntiêuchuẩn.ĐằngsauvụrửatiềnởSaudiArabiamàtôiđãgiúpcáckỹsưvàođầunhữngnăm1970,HoànggiaSaudiArabiachỉtậptrungbándầuchonhữngngườimuabằngđôlaMỹ.BởivìSaudiArabiakiểmsoátthịtrườngdầumỏthếgiới,dođócácnướccònlạitrongOPEC(TổchứcCácnướcXuấtkhẩuDầumỏ)buộcphảituântheoquyếtđịnhnày.Khidầumỏcòngiữvaitrònhưlàmộttàinguyênquantrọngnhấtthìvịtríchiphốicủađồngđôlavớitưcáchlàđồngtiềnchungcủathếgiớivẫntiếptụcđượcđảmbảovàcácloạithuếgiántiếpsẽvẫncòntồntại.

Đặcđiểmthứ7chợtnảyratrongđầutôikhitôidiễnthuyếtchocácsinhviên:đếquốclànướcbịthốngtrịbởimộthoàngđế(haynhàvua),ngườicóquyềnđiềukhiểnchínhphủvàgiớitruyềnthông,nhưnglạikhôngdongườidânbầulên,khôngđạidiệnchonguyệnvọngcủanhândânvàkhôngmộtluậtlệnàocóthểgiớihạnnhiệmkỳcủahọ.Lúcđầu,nhìnthoángquacóvẻnhưnướcMỹđượcloạitrừrakhỏidanhsáchnhữngnướcđếquốc.Tuynhiên,vẻbềngoàiấychỉlàhyvọngviểnvông.Đếquốcnàybịthốngtrịbởimộtnhómngườicónhữnghànhđộnggiốnghệtnhưmộtôngvua.Nhómngườinàyđiềuhànhcáctậpđoànlớnnhấtvàquanhữngtậpđoànnàyđiềukhiểncảchínhphủcủachúngta.Họxoayvònggiữathươngmạivàchínhphủnhưxoay“chiếccửaquay”từtrướcrasau.Bởivì,nhữngngườiđiềuhànhtậpđoànnàychitiềnchonhữngcuộcvậnđộngchínhtrịvàgiớitruyềnthông,nênhọkiểmsoátsốquanchứcđượcbầuvàcảnhữngthôngtinmàhọnhậnđược.Nhữngngườinày(haychínhlà“tậpđoàntrị”)vẫnnắmquyềnđứngđầubấtkểĐảngdânchủhayĐảngcộnghòanắmquyềntạiNhàTrắnghoặcNghịviệnhaykhông.Họkhôngđạidiệnchonguyệnvọngcủanhândânvàthờigiannắmquyềnkhôngbịphụthuộcvàobấtcứmộtluậtlệnào.Môhìnhđếquốcmớinàyđượcxâydựngmộtcáchlénlút.Hầuhếtngườidâncủanướcđếquốckhôngnhậnthứcđượcsựtồntạicủanó;tuynhiên,nólạilợidụngngườidânvàvìthếcórấtnhiềungườiphảichịuđựngcuộcsốngbầncùng.Trungbìnhmỗingàytrênthếgiớicókhoảng24nghìnngườibịchếtđóivànhữngcănbệnhliênquan.Hơnmộtnửadânsốtrênhànhtinhsốngvớimứcthunhậpdướihaiđôlamộtngày–sốtiềnítỏinàythườngkhôngđủđểcungcấpchonhữngnhucầucơbảncủacuộcsốngvàtrênthựctếchỉbằngmứcsốngmàhọcóđượccáchđâybamươinăm.Đểcómộtcuộcsốngthoảimái,chúngtađãkhiếnhàngtriệungườiphảitrảmộtcáigiáquáđắt.Trongkhichúngtadầnnhậnthứcđượchiểmhọamôitrườngxảyralàdolốisốnghoangphícủamình,thìrấtnhiềungườitrongchúngtahoặckhôngbiếttớiđiềuđóhoặcphủnhậncáigiámàloàingườiđangphảiđónnhận.Tuyvậy,thếhệconcháucủachúngtasẽchẳngcònsựlựachọnnàokhácngoàiviệcphảichịuhậuquảcủasựmấtcânbằngdochínhthếhệtrướcgâyra.Trongquátrìnhxâydựngđếquốcnày,ngườiMỹchúngtađãcốgắngloạibỏhầuhếtnhữngđứctincơbảncủachínhmình,nhữngđứctinmàtrướcđâylàyếutốhìnhthànhnênbảnchấtcủamộtngườiMỹ.ChúngtađãphủnhậnchínhbảnthânmìnhvàđangviphạmnhữngquyềnđượctuyênbốhùnghồntrongbảnTuyênngônđộclậpcủachúngta.Chúngtađãđánhmấtnhữngnguyêntắcvềsựbìnhđẳng,côngbằngvàsựthịnhvượngtrêntoàn

cầu.Lịchsửđãchứngminhrằngnhữngnướcđếquốckhôngthểtồntạilâudài;chúngsẽbịsụpđổhoặcbịlậtđổ.Chiếntranhchắcchắnsẽnổravàcácđếquốckhácsẽngaylậptứcthếchânnướcthấtbại.Quákhứđãđểlạimộtthôngđiệphếtsứcthuyếtphục.Chúngtaphảithayđổi.Chúngtakhôngthểđểlịchsửlặplạimộtlầnnữa.Nềntảngquyềnlựccủacác“tậpđoàntrị”chínhlàcáctậpđoànđó.Chínhchúngđãtạonêndiệnmạochothếgiớicủachúngta.Nhìnlênquảđịacầu,chúngtacóthểthấyhìnhdạngrấtnhỏbécủagầnhaitrămquốcgiatrênthếgiới.Rấtnhiềunhữngđườngranhgiớigiữacácquốcgiađượctạorabởisứcmạnhcủabọnthựcdânvàhầuhếtcácquốcgianàyđềuítcóảnhhưởngvớiquốcgialánggiềngcủamình.Theoquanđiểmđịachínhtrị,môhìnhnàyđãcótừcáchđâyrấtlâu.Tuynhiên,trênthựctế,thếgiớihiệnđạicủachúngtađượcbaophủxungquanhbằngmộtlớpmâykhádày,mỗiđámmâytrongđóđạidiệnchomộttậpđoànđaquốcgia.Sựtồntạicủanhữngthếlựcnàytácđộngđếntừngquốcgia.Nhữngcáivòicủaconbạchtuộcnàykéodàiđếntậnnơisâuthẳmcủanhữngkhurừngnhiệtđớivàtớicảnhữngsamạcxaxôinhất.“Tậpđoàntrị”thựchiệnmộtchươngtrìnhquảngcáochochếđộdânchủvàsựminhbạchgiữacácquốcgiatrênthếgiới,nhưngbảnthâncáctậpđoànnàylạimangđặcđiểmcủachủnghĩađếquốcchuyênchính,độctài.Trong“tậpđoàntrị”,chỉcómộtvàingườicóquyềnquyếtđịnhtấtcảvàđượchưởnghầunhưtoànbộlợinhuận.Trongquátrìnhdiễnracáccuộcbầucử–trọngtâmcủanềndânchủtrênđấtnướcchúngta–hầuhếtchúngtachỉbỏphiếuchonhữngứngcửviêncóchiếndịchvậnđộngbầucửđầyđủ.Dođó,nhữngứngcửviênmàchúngtaphảicânnhắclựachọnđềulànhữngngườichịuơnvàbị“sởhữu”bởicáctậpđoàn.Đingượclạilýtưởngchung,đếquốcnàyđượcxâydựngtrênnềntảnglòngthamvôđộ,cácbímậtđentốivàlốisốngquáthiênvềvậtchất.Xéttrênkhíacạnhtíchcực,cáctậpđoànnàyđãchothấychúnghoạtđộngrấthiệuquảtrongviệckhaitháccácnguồntàinguyên,truyềncảmhứngsángtạo,mởrộngcáctrangwebvềtruyềnthônggiúpnhữngvùngxaxôinhấttrênhànhtinhnàycũngcóthểtiếpcậnvớinềnvănminhnhânloại.Nhờcócáctậpđoànnày,chúngtacóthểtùyýsửdụngtấtcảmọithứchúngtacầnđểđảmbảorằng24nghìnngườitrêntráiđấtnàysẽkhôngbịchếtđóimỗingày.Chúngtasởhữukiếnthức,côngnghệvàcáchệthốngcầnthiếtđểxâydựngmộttráiđấthòabình,ổnđịnh,bềnvữngvàcôngbằng.Nhữngngườisánglậprađấtnướcnàythấyrằng,cáchmạngkhôngnêndẫn

tớitìnhtrạngvôchínhphủ.HọtáchmìnhrakhỏichủnghĩachuyênchếnhưngđủkhônngoanđểápdụngcáccơcấuluậtphápvàthươngmạiđượcchứngminhlàrấtthànhcôngởnướcAnhvàochínhđấtnướcmình.Chúngtacầnthừanhậnnhữnglợiíchmàđếquốcnàymanglạivàdùngchínhchúngđểliênkết,hàngắnnhữngrạnnứtđồngthờirútngắnkhoảngcáchgiàunghèo.Chúngtaphảicantrườngnhưnhữngngườisánglậprađấtnướcnày.Chúngtaphảiphávỡnhữngkhuônmẫumàloàingườiphảichịuđựngbấylâunay.Chúngtaphảibiếnđổihìnhtháiđếquốctrởthànhmộthìnhmẫumàởđócónhữngcôngdântốtvàbộmáyquảnlýđượctổchứctốt.Đểthựchiệnnhữngvấnđềnêutrên,đểthếhệconcháucủachúngtacảmthấytựhàovềthếgiớimàchúngsẽđượcthừahưởng,điểmmấuchốtlàchúngtaphảibiếnđổinềntảngsứcmạnhcủa“tậpđoàntrị”,tứclàbảnthâncáctậpđoàn–biếnđổicáchnhìnnhậnchínhmình,cáchđặtmụctiêu,xâydựngcácphươngphápquảnlývàthiếtlậpcáctiêuchílựachọnnhữngnhàquảntrịcấpcaonhất.Cáctậpđoànphụthuộchoàntoànvàochúngta.Chúngta,nhữngconngườitrêntráiđấtnày,đemlạichohọnguồnlaođộngchấtxámcũngnhưlaođộngchântaydồidào.Chúngtacũngchínhlàthịtrườngcủacáctậpđoànnày.Chúngtamuasảnphẩmcủahọvàđemlạichohọnhữngkhoảnlợinhuậnkếchxù.Nhưnộidungcủacuốnsáchnàysẽđềcập,chúngtađãrấtthànhcôngtrongviệcthayđổicáctậpđoànmỗikhicómộtmụctiêurõràng,vídụnhư,khơisạchnhữngconsôngbịônhiễm,ngănchặnviệcthảicácloạikhíảnhhưởngtớitầngôzônvàđẩylùinạnphânbiệtchủngtộc.Giờđây,chúngtaphảihọctậptừnhữngthànhcôngđãcóvànângnólênmộttầmcaomới.Việcđưaranhữnghànhđộngcầnthiết(nhữnghànhđộngđượctôigiớithiệutrongcuốnsáchnày)sẽbuộcchúngtaphảikếtthúcnhiệmvụmàmìnhthựchiệntừnhữngnăm1770nhưngchưabaogiờhoànthànhnó.Chúngtaphảicùngnhautiếpbướccácvịtiềnbốiđãkhaisinhrađấtnướcnàycũngnhưnhữngngườitiếpbướchọ,nhữngngườiđãphảnđốichếđộchiếmhữunôlệ,kéochúngtarakhỏithờikỳsuythoái(Depression),chiếnđấuchốnglạiHitler,nhữngngườitintheonhữngtàiliệuthầnthánhnhấttìmđếnnướcMỹvớimụcđíchtrốnchạykhỏiápbứchaychỉđơngiảnlàđểtìmkiếmmộtcuộcsốngtốtđẹphơn.Bâygiờlàthờiđiểmchínmuồichomỗichúngtadũngcảmbướctheo,tiếptụccôngviệcmànhữngngườiđitrướcđãbắtđầu.Chúngtakhôngchophépđếquốcnàybịsụpđổhaybịthaythếbởimộtđếquốckhác,màthayvàođóhãycùngnhauthayđổinó.SaubuổitốidiễnthuyếttạihiệusáchởthủđôWashington,tôikhôngngừngsuynghĩvềyêucầumàhainhânviênNgânhàngThếgiớiđưara.Tôiđãhứavớihọlàtôisẽviếtmộtcuốnsáchkhácvạchtrầntộiácmànhữngkẻnhưtôi

đãlàmvàđemlạihyvọngchomộtthếgiớitốtđẹphơn.Tôiphảilàmđiềuđó.Tôiphảichiasẻcâuchuyệnvềnhữngngườiđãbịgiớitruyềnthôngphớtlờ.Tôiphảikhuyếnkhíchnhữngngườicốlảngtránhhaybuộcphảigiấutênmìnhvìtấtcảcôngviệc,lươngbổngvàcuộcsốngcủahọphụthuộcvàođiềuđó,cấtlêntiếngnóicủamình.Tôicầnđưaramộtbảntổngkếtmangtính“kháchquan”hay“khoahọc”đểthaythếchonhữngbáocáovàsốliệuthốngkêsailạccủađasốcácnhànghiêncứu,biênsoạnthườngđượccáctậpđoàntrảtiền.Tôihiểurằngsẽcónhữngngườilêntiếngchỉtríchviệctôitríchdẫncâunóicủanhữngngườigiấutênvànhữngngườiđãthamgiathựchiệncácbảntin.Song,vớinhữngaichưatừngxuấthiệntrêncácbảntintrêntivivàocácsángchủnhậtthìđiềunàyrấtđángnói.Tôihiểurằng,mìnhphảinóiđúngnhữngtrảinghiệmvàtừngữđểmiêutảnhânvậtcủamình.TôimắcnợnhữngngườitừngđọccuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,mắcnợhaingườiconcủahainhânviênlàmviệctạiNgânhàngThếgiớinóitrên,mắcnợđứacongái23tuổicủatôi,vàmắcnợthếhệmàhaichàngtraitrẻcũngnhưcongáitôilàđạidiện.Vìtấtcảnhữngđiềuđóvàvìchínhbảnthânmình,tôiphảiviếttiếpcuốnsáchnày.

PhầnI.ChâuÁ

Chương1.NgườiphụnữbíẩnởJakartaKhiđặtchântớichâuÁnăm1971,tôiđãsẵnsàngđểtrởthànhmộtkẻbóclộtvàcướpphá.Ởtuổi26,tôicảmthấymìnhbịcuộcđờilừadối.Tôimuốntrảthùđời.Hồitưởnglại,tôichắcrằngmốihậnthùđóđãgiúptôikiếmđượccôngviệcnày.TôiđượcđánhgiálàmộtsátthủkinhtếtiềmnăngsauhànggiờliềnthựchiệnbàikiểmtratâmlýcủaCơquanAnninhQuốcgia(NSA).Tổchứcđiệpviêntốimậtquốcgiađãkếtluậnrằngtôilàngườicónhữngđammêcóthểgiúptổchứchoànthànhnhiệmvụbànhtrướngthếlựcđếquốc.CôngtyChas.T.Main(MAIN)nhậntôivàolàm.Đâylàmộthãngcốvấnquốctếđãthựchiệnrấtnhiềucôngviệcbẩnthỉucủa“tậpđoàntrị”,đồngthờicũnglàmộtứngcửviênsánggiátiếnhànhcôngcuộcbóclộtởcácquốcgiathuộcThếgiớithứba.Mặcdù,tôiđãđềcậpsựhậnthùcủamìnhtrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,nhưngcóthểtómlượctrongmộtvàidòngnhưsau.Tuylàcontraicủamộtgiáoviêntrườngtưnghèo,nhưngtôilạiđượclớnlênbêncạnhnhữngđứatrẻconnhàgiàucó.Tôivừasợhãilạivừabịmêhoặcbởiphụnữvàvìvậy,tôicốgắngtránhxahọ.Tôihọcởmộttrườngđạihọcmàmìnhkhôngthíchnhưngvìđólàtrườngmàchamẹtôimuốn.Vớibảntínhươngngạnh,tôiđãbỏhọcvàtìmđượcmộtcôngviệcmàtôiyêuthích,đólàlàmchânsaivặtvàchạybảnintạimộttờbáoởthànhphốlớn.Nhưngsauđó,đểtrốntránhnghĩavụquânsự,tôiđãquaylạitrườngđạihọc.Tôikếthônkhásớmchỉvìđólànhữnggìmàcôgáichấpnhậntôiyêucầu.TôisốngởAmazonvàAndesbanămvớitưcáchlàtìnhnguyệnviênchoTổchứcHòabìnhMỹvàmộtlầnnữalàđểtránhnghĩavụquânsự.TôitựchomìnhlàmộtngườiMỹđíchthựcvàtrungthành.Điềunàycàngcủngcốsựhậnthùcủatôi.Ôngbà,tổtiêncủatôitừngthamgiacuộcCáchmạngMỹvàgầnnhưtấtcảnhữngcuộcchiếntranhkháctrênđấtnướcnày.GiađìnhtôiphầnlớnlàđảngviênĐảngCộnghòathủcựu.NgaytừkhiđọccáctácphẩmcủaPainevàJefferson,tôiđãnghĩrằngmộtngườibảothủluôntinvàonhữnglýtưởngkhởinguồntrongthờikỳkhaiquốc,vàosựcôngbằngvàbìnhđẳngchotấtcảmọingười.Trướcđây,tôiđãrấttứcgiậnkhichínhphủMỹphảnbộinhữnglýtưởngnàytrongcuộcchiếntranhvớiViệtNamvàsựcấukếtcủacôngtydầulửaWashingtonđãpháhủyrừngAmazon,biếnngườidânnơiđâythànhnôlệ.Vậytạisaotôilạilựachọntrởthànhmộtsátthủkinhtế?Phảichăngđólàcáchđểthỏahiệpvớilýtưởngcủachínhmình?Khinhìnlại,tôicóthểnóirằngcôngviệcnàyhứahẹnsẽđápứngđượcrấtnhiềumongmuốnkỳquặc

củatôi:nóđemlạichotôitiềnbạc,quyềnlực,phụnữđẹpvàchiếcghếhạngnhấttrongnhữngchuyếnbaytớicácvùngđấtxalạ.Tấtnhiên,nhưtôiđãnói,tấtcảnhữngcôngviệctôilàmđềukhôngđượctráiphápluật.Thựctếthìtôiđãlàmrấttốtcôngviệccủamình.Tôiđãđượckhenthưởng,đượctándương,đượcmờitớidiễnthuyếttạicáctrườngđạihọcnổitiếngtạimiềnĐôngnướcMỹvàđượcthamdựnhữngbuổitiệchoànggia.Tậntrongsâuthẳmtráitimmình,tôivẫnbiếtrằngcuộcphiêulưunàyđầyrẫyhiểmnguy.Tôiđangmạohiểmvớichínhbảnthânmình.Nhưngtrongtôiluônnghĩtôisẽchứngtỏmìnhlàtrườnghợpngoạilệ.KhiđặtchântớichâuÁ,tôiấpủdựđịnhkiếmđủtiềntiêuxàichovàinăm,rồisauđóvạchtrầntoànbộhệthống,vàtrởthànhmộtngườihùng.Tôiphảithừanhậnrằng,lúccònnhỏ,tôitừngbịnhữngtêncướpbiểnvàcáccuộcphiêulưumêhoặc.Nhưngtôiđãphảisốngmộtcuộcsốngtráingượchoàntoàn,tôiluônphảilàmnhữngviệcngườikhácmongmuốn.Nếukhôngnóiđếnviệcbỏhọcmộthọckỳởtrườngđạihọcthìtôilàmộtđứacontrailýtưởng.Bâygiờlàlúcthíchhợpđểtôicưỡngđoạtvàcướpphá.Indonesiasẽlànạnnhânđầutiêncủatôi…Làquầnđảolớnnhấttrênthếgiới,Indonesiacóhơn17nghìnhònđảolớnnhỏkéodàitừĐôngNamÁtớiAustralia,hơnbatrămdântộcsinhsốngvớikhoảnghơn250ngônngữkhácnhau.InsonesiacósốdânlàtínđồHồigiáolớnnhấttrênthếgiới.Cuốinhữngnăm1960,chúngtôipháthiệnthấytrữlượngdầumỏởquốcđảonàyrấtlớn.TổngthốngJohnF.KennedyđãxâydựngchâuÁthànhbứctườngthànhbảovệđếquốcchốnglạichủnghĩacộngsảnkhiủnghộcuộcđảochínhchốnglạichínhquyềnNgôĐìnhDiệmởmiềnNamViệtNamnăm1963.DiệmđãbịámsátvànhiềungườitinrằngCIAđãnhúngtayvàoviệcnày.Tiếpđến,CIAđãdàndựngnhữngcuộcđảochínhchốnglạiMossadeghởIran,QasimởIraq,ArbenzởVenezuela,vàLumumbaởCongo.ThấtbạicủaDiệmngaylậptứcdẫnđếnviệcnướcMỹxâydựngcáccăncứquânsựởkhuvựcĐôngNamÁvàcuốicùnglàcuộcchiếntranhViệtNam.NhữngsựkiệnnàykhôngđểlộrabấtkỳmanhmốinàochothấycóbàntaycủaKennedynúpđằngsau.MộtthờigiandàisauvụámsátTổngthốngMỹ,cuộcchiếntranhnàytrởthànhthảmhọađốivớitoànnướcMỹ.Năm1969,TổngthốngRichardM.Nixonbắtđầuthựchiệnnhữngcuộcrútluiquânsựhàngloạt.ChínhquyềnNixonthựchiệnmộtchiếnlượcbímậthơnnhằmtậptrungngănchặnảnhhưởngcủachủnghĩacộngsảnlúcnàyđanglanrộngởnhiềunước.IndonesiatrởthànhchìakhóaquantrọngtrongchiếnlượccủaMỹ.

MộttrongnhữngmắtxíchquantrọngcủachiếndịchnàychínhlàTổngthốngIndonesia,HajiMohammedSuharto.Hajinổitiếnglàkẻkiênquyếtchốnglạichủnghĩacộngsảnvàcũnglàngườikhôngdodựsửdụngnhữnghànhđộngvôcùngtànácnhằmthựchiệnchínhsáchcủamình.Năm1965,vớitưcáchlàngườithốnglĩnhquânđội,chínhôngtađãtiêudiệttậngốcđộiquânthâncộng,trựctiếpchỉhuyvụthảmsátđẫmmáudẫnđếncáichếtcủakhoảng300nghìnđến500nghìnngười,mộttrongnhữngvụthảmsáthàngloạtvìmụcđíchchínhtrịđẫmmáunhấtthếkỷXX…Theoướctính,cókhoảngmộttriệungườikhácbịbỏtùvàgiamgiữtạicáctrạigiam.Hệquảcủacáccuộcgiếtngười,bắtbớnàylàviệcSuhartođứngđầuchínhquyềnvớitưcáchtổngthốngvàonăm1968.Năm1971,tạithờiđiểmtôiđặtchânđếnIndonesia,mụctiêucủacácchínhsáchđốingoạicủaMỹrấtrõràng:khaitrừchủnghĩacộngsảnvàủnghộtổngthống.ChúngtôikỳvọngSuhartosẽphụngsựnướcMỹnhưcựuvươngShahđãlàmởIran.Haingườiđànôngnàycórấtnhiềuđiểmtươngđồng:thamlam,tựphụvàvôcùngtànnhẫn.KhôngchỉthèmmuốnnhữngmỏdầucủaIndonesia,chúngtôicònmuốnlấyđấtnướcnàylàmmẫuhìnhchocảchâuÁcũngnhưthếgiớiHồigiáonoitheo.MAIN,côngtycủatôiđượcgiaonhiệmvụpháttriểnhệthốngđiệnhợpnhất,giúpSuhartocùngbèpháicóthểtiếnhànhquátrìnhcôngnghiệphóađấtnướcvàtrởnêngiàucóhơn,vàđảmbảođịavịthốngtrịcủanướcMỹtrongmộtthờigiandài.CôngviệccủatôilàđưaranhữngnghiêncứukinhtếcầnthiếtnhằmthuhútnguồntiềntàitrợcủaNgânhàngThếgiới,NgânhàngPháttriểnchâuÁ,vàCơquanPháttriểnQuốctếMỹ(USAID).NgaykhitôivừatớiJakarta,nhómcủachúngtôitạicôngtyMAINđãnhómhọptạimộtnhàhàngsangtrọngtrêntầngthượngcủakháchsạnIntercontinentalIndonesia.Giámđốcdựán,CharlieIllingworthđãtómtắtnhiệmvụcủachúngtôinhưsau:“Chúngtatớiđâykhôngngoàiviệccứurỗiquốcgianàykhỏinanhvuốtcủachủnghĩacộngsản”.Ôngtanóithêm:“ChúngtađềubiếtnướcMỹcủachúngtaphụthuộcvàodầulửanhưthếnào.Xéttrênbìnhdiệnđó,Indonesiacóthểtrởthànhmộtđồngminhhùngmạnhcủachúngta.Dođó,khicácanhtiếnhànhkếhoạchnày,làmơnhãylàmtấtcảnhữnggìcóthểđểđảmbảorằngngànhcôngnghiệpdầulửavàtấtcảcácngànhkhácphụcvụnó–cảngbiển,đườngống,xâydựng–đượcđápứngnhucầuvềđiệnnăngtrongsuốtkếhoạch25năm”.Trongnhữngngàynày,hầuhếtcácvănphòngcủachínhphủởJakartađềulàmviệctừrấtsớm,bắtđầutừkhoảng7giờsángvàđóngcửavàokhoảng2giờchiều.Cácnhânviêncógiờnghỉgiảilaođểuốngcafe,tràvàănnhẹ.Song,bữatrưacủahọchỉbắtđầukhiđãhếtgiờlàmbuổichiều.Tôicóthói

quenchạyàovàokháchsạn,thayđồtắm,đivềhướngbểbơi,rồisauđógọimộtchiếcsandwichcángừvàbiaBintangBarulạnh−mộtloạibiacủađịaphương.Mặcdùluônmangbênmìnhchiếccặpđầyắpcôngvăngiấytờphụcvụchocácbuổihọp,nhưngđóchỉlàhànhđộngchemắtthiênhạ.Tôicómặtởđâylàđểtrêughẹonhữngphụnữtrẻđẹptrongbộđồbikini,vớilàndarámnắngvànhữngcáiliếcmắtđưatình.ĐaphầntrongsốhọlànhữngbàvợMỹcủacáccôngnhândầulửađangđinghỉcuốituầnởnhữngvùngxaxôihoặcvợcủacácủyviênbanquảntrịcóchinhánhđặtởJakarta.Chẳngbaolâusau,tôiđãmêmẩnmộtphụnữtrạctuổitôi.VẻbềngoàicủacôlàsựkếthợphàihòagiữahaidòngmáuchâuÁvàchâuMỹ.Vớivẻđẹpnghiêngnướcnghiêngthànhđónênđôikhicôtỏrakhôngmấythânthiện.Nhưng,cóvàilầnkhigọiđồănbằngtiếngAnhhayđidạoquanhbểbơi,dángđiệukhicôđứng,vuốttóc,mỉmcườinhưmuốnmờigọitôi.Nhữnglúcnhưvậy,tôilạivộivãngoảnhmặtđichỗkhác.Tôibiếtmìnhđangxấuhổ.Tôilạithấynguyềnrủasựgiáodụckhắtkhecủagiađìnhtôi.Hàngngày,cứkhoảng4giờchiều,mộttiếngrưỡisaukhitôitớibểbơi,ngườiphụnữđólạiđếncùngmộtngườiđànông,tôiđoánchừnglàngườiNhậtBản.Anhtadiệncomplêsangtrọng,mộtviệcrấthiếmthấyởmộtđấtnướcmàngườidânthườngmặcquầnáođượclàcẩnthận,maytừloạivảibatikcủađịaphương.Họnóichuyệnmộtlúcrồitạmbiệtnhau.Mặcdùtôiđãthửtìmkiếmhọtrongcácquánbar,nhàhàngcủakháchsạnnhưngchưabaogiờtôithấyhọđicùngnhau,haythậmchíởmộtmìnhởbấtcứnơiđâukhác,ngoạitrừbểbơi.Mộtbuổichiều,khiđithangmáyxuốngtầngtrệt,tôiđãquyếttâmlấyhếtcanđảm.Tôidựđịnhsẽtiếnlạigầnvàbắtchuyệnvớicôấy.Tôitựnhủvớimìnhrằngchẳngcógìđểmấtcả,tôibiếtcôấyđãcướingườiđànôngNhậtBảnđóvàtôichỉmuốnnóichuyệnvớiaiđóbằngtiếngAnh.Làmsaocôấycóthểtừchốiđượcchứ?Saukhitựtrấnanmìnhnhưvậy,tôicảmthấyvuimừngkhônxiết.Tôitiếnthẳngtớibểbơi,vớiđầysựhyvọng,tôingânngamộtbàihátyêuthích.Nhưngngaykhivừađếnnơi,dừnglạiởlốiđi,tôithấymìnhmấthếtcanđảmvàrấtbốirối.Côấykhôngxuấthiệnởnơiquenthuộc.Tôiđiêncuồngtìmkiếmxungquanh,nhưngchẳngthấybóngdángcôấyđâu.Tôiđặtchiếccặpcủamìnhxuốngchiếcghếdàigầnđóvàtìmkiếmởnhữngkhuvườnxungquanh.Tôichưabaogiờvàođóvàlúcbấygiờtôinhậnrachúngrấtrộng,ngậptrànmàusắccủađủcácloạiphonglan,vớivôvànlũchimseocờvànhữngcâydứanhỏmàtôiđãnhìnthấyởAmazon.Song,tấtcảnhữnggìtôicóthểnghĩtớilúcđólàtôiđãđánhmấtcơhộiđượccùngngườiphụnữấychiêmngưỡngcảnhđẹptuyệtvờinày.Nhữngcâycọvàbụirậmtạo

nênmộtkhoảngkhônggianyêntĩnhvàlànơituyệtvờiđểtrốnchạykhỏinhữngbậnrộncủacuộcsốngthườngnhật.Tôicứngỡmìnhđãnhìnthấycôđangnằmtrênchiếckhăntắmtrảitrênthảmcỏ,phíabênkiahàngrào.Tôichạythậtnhanhquađó,tìmcáchđánhthứcngườiphụnữtrởdậy.Côgáibịđánhthứcnắmlấychiếcdâyáobikiniđanglỏngratrướcngực,ngồidậy;nhìntôivớivẻmặtgiậndữ,đầyđedọa;đôimắtnhưđangbuộctộitôiđãquátòmòvàcôấyhétlênbằngmộtthứngônngữmàtôikhôngthểhiểunổi.Tôicốgắngnóilờixinlỗirồinhanhchóngtrởlạinơitôiđãđểchiếccặpsáchcủamình.Khingườiphụcvụtiếnlạigần,tôichỉvềphíachiếcghếbỏtrống,nơicôvẫnthườngngồi.Anhtacúixuốngchào,mỉmcườivànhấcchiếccặpđưachotôi.“Không,không,tidak”.Tôinói,mắtvẫnkhôngrờichiếcghế.“Ngườiphụnữấyđâurồi?”.Tôichorằngnắmđượcthóiquencủacáckháchhàngquenthuộclàmộtphầncôngviệccủanhữngngườiphụcvụởbểbơi.Theophỏngđoáncủatôi,ngườiđànôngNhậtkiasẽlàmộtngườihàophóngkhi“boa”chonhânviênphụcvụ.“Không,không”.Anhtanhắclại:“tidak”.Tôiđưahaibàntayraphíatrướcvànhúnvaitheokiểubìnhthườngnhấtcóthể:“Anhcóbiếtcôấyđãđiđâukhông?”Anhtabắtchướchànhđộngcủatôi,mỉmcườithậtngungốcvànhắclạicâunóicủatôinhưmộtconvẹt:“Điđếnnơicôấyđến”.“Đúng,thếnhưngđólànơinào?”“Đúngthế”.Anhtalạinhắclại.“Nhưngđólànơinào?”.Anhtanhúnvaimộtlầnnữa,vẻmặtgiốnghệtnhưchúmèoCheshiretrongcâuchuyệnAliceởxứsởthầntiên.Sauđó,anhtacắnmóngtay,rồicườito“Đúngthế”.Tôinínthởvàtựanủirằnggiảthuyếtcủamìnhvềnhữnganhchàngphụcvụbểbơiđangđượckhẳngđịnh.“TunafichsanichvàBintangBaru”,anhtanói.Thởdài.Tôichỉgậtđầucònanhtathìđithẳng.Bốngiờtrôiqua.KhôngcódấuhiệunàochothấyngườiphụnữtrongmộngcủatôivàanhchàngngườiNhậtkiasẽtới.Tôilêbướcvềphòng,tắmrửa,mặcquầnáovàlaorangoài.Tôiphảiđithậtxakhỏicáikháchsạnnày.Nếu

không,tôisẽmãinhưthếnàymất.

Chương2.GóckhuấtởJakartaĐólàmộtbuổitốinhưthườnglệởJakarta,oinồngvàẩmướt.Mâyđenvầnvũđầytrời,báohiệumộtcơnmưasắpkéotới.Trướcđó,tôichưabaogiờrờikhỏikháchsạntrừnhữnglúcđicùngtàixếriêng.Ngaykhivừabướcxuốngvỉahègầncổnglớncủakháchsạn,tôitưởngnhưmìnhđãbịmộtchiếcxebabánhloạibecakxôxuốnglòngđường.Tôiđãvượtquahàngtrămchiếcxenhưvậykhiđượcđưatớithamdựcáccuộchộihọpvàluônnhậnthấycácbứcbíchhọahìnhcầuvồngvẽtrênthànhghếxethậtsốngđộngnhưngcũngrấtkỳquặc,điềunàygợichotôinhớlạirằngIndonesialàthánhđịacủacácnghệsĩ.Bấygiờ,tôiđangsuyxétđếnmộtkhíacạnhkhác:nhữngngườiláixeởđâybịvắtđếnkiệtsức,họănmặctảtơi,vàluôntranhgiànhkháchcủanhau.Họxôngtớiphíatôi,rungchiếcchuôngtrênxevànóithậttođểthuhútsựchúýcủatôi.Tronglúccốgắngvượtquađámngườinày,tôisuýtbướcchânxuốngrãnhnướcđenngòmnhưhắcín,dồnđầyrácrưởivàmùinướctiểunồngnặcởphíatrước.RãnhnướcnàychảyxuốngmộtsườndốcdẫntớimộttrongrấtnhiềuconkênhđàođượcngườiHàLanxâydựngtừthờithuộcđịa.Bâygiờ,nóứđọnglại,bềmặtđượcphủkínbởimộtlớpvángmàuxanhrêuvàbốcmùihôithốikhiếntôigầnnhưkhôngthểchịuđựngnổi.Điềunàycóvẻtráivớilẽthường,bởivì,nhữngconngườicóócsángtạonàyđãtừngbiếncảđạidươngthànhcánhđồng,đãtừngnỗlựctáitạoAmsterdamtrongđiềukiệnthờitiếtnóngẩmcủaquốcgianhiệtđớinày.Conkênhđàonày,cũngnhưrãnhnướcchảyvàonó,ngậptrongrácrưởivụn.Thậmchí,tôicòncóthểphânbiệtrãnhnướcvàconkênhđàoquamùihôithốicủachúng.Rãnhnướcngậpngụamùihoaquảthốivànướctiểu,trongkhiconkênhđàođenbẩnhơn,mùihôinồngđãcótừrấtlâulàmùiphatrộncủaphânvàxácđộngvậtbịphânhủy.Tôitiếptụcđi,cốgắngtránhnhữngchiếcxeđãchoánhếtlòngđường.Ngoàinhữngchiếcxenày,conđườnglớncònhuyênnáobởiôtô,xemáyđangđiêncuồnglaođi;tiếngcòixeinhỏi;tiếngđộngcơnổầmĩvàhầuhếtđềuthiếubộphậngiảmthanh;mùixăngxebốclênnồngnặc;khóixephảvàobầukhôngkhíẩmướt.Vàtấtcảbắtđầutácđộngtớicơthểtôi.Tôidừnglạimộtchút,cảmgiácnhưmìnhvừatrảiquamộttrậnchiếnthựcsựvàgặpphảithấtbạicayđắng.Tôimuốnbỏcuộcvàtrởvềvớikhônggianbìnhyênởkháchsạnnơitôiở.NhưngngaylậptứctôitựnhắcmìnhrằngtôitừngtồntạiởvùngrừngnhiệtđớiAmazon,từngsốngtrongnhữngtúplềulụpxụpvớingườinôngdâncủavùngnúiAndesmàkhẩu

phầnănhàngngàycủahọchỉlàkhoaitâyvàmộtítquảđậu.TôinghĩtớinhữngthànhviêntrongnhómcủamìnhvàtớicácdukháchngườiMỹ,nhữngngườicốtránhnhìnnhậnđấtnướchọtớithămtheocáchmàhầuhếtnhữngngườidânbảnđịanhìnnhận.TôibấtchợtnhậnrarằngnhữngtrảinghiệmkhilàmtìnhnguyệnviênchoTổchứcHòabìnhMỹđãtácđộngsâusắcđếntôi–đólàmốiràngbuộcmàtôivànhiềungườikhácđãcùngnhauvunđắp;làcáchhọmởrộngcánhcửacuộcđời,chiasẻphầnthứcăndựtrữítỏi,chàođón,sưởiấm,nuôidưỡng,chămsócvàthậmchíyêuquýtôi.MộtmìnhlẻloigiữamànđêmđangbuôngxuốngởJakarta,tôitựhỏiliệumìnhcóthựcsựphùhợpvớivaimộtkẻăncướphaykhông.Làmsaotôicóthểcưỡngđoạtvàbóclộtnhữngngườiláixebecak,nhữngnhânviênphụcvụtôitrongkháchsạnvàtrongcácvănphòngnơitôithườngxuyênluitới,nhữngngườinôngdânlaođộngcựcnhọctrênđồngruộng,nhữngngườidânchài,nhữngcôthợmay,nhữngchủcửahàng,haynhữngbácthợmộc?TrongkhiRobinHoodchỉcướpcủanhữngkẻgiàucóhaymộttênhảitặcchỉtấncôngnhữngconthuyềnchấtđầyvàngbạcchâubáucủavuaTâyBanNhathìnhiềukẻkháclạiđicướpcủacảnhữngngườinghèo.Song,đâylạichínhlànhữnggìngườitađangyêucầutôithựchiện:khitiếpnhậnvàthựchiệnnhiệmvụcủamình,tôisẽcướpcủadânnghèovàchiachonhữngkẻgiàu.Làmsaotôicóthểlàmđượcđiềuđó?LàmsaoCharlieIllingworthvàcáccộngsựcóthểsốngnhưvậykhiphảiđốidiệnvớichínhbảnthânmình?Lúcđó,tôibuộcphảichấpnhậntráchnhiệmcánhâncủamình,buộcphảithừanhậnrằngnhữngnămthángởEcuadorđãđưatôiđếnmộttươnglaihoàntoànkhácvớinhữngngườiđãtừnglàmcôngviệcgiốngnhưtôihaynhữngngườidânđangphảiđóngthuếđểhỗtrợchúngtôi.Tôitừngđượctônsùng–nhưngcũngtừngbịchửirủa–bởisựsángsuốtcủamộtsốítngườiMỹ.Tronghoàncảnhđó,bấtcứaicũngtìmcáchbiệnminhchomình.VớiCharlie,đólàvìmụcđíchchốnglạichủnghĩacộngsản.Cònnhiềukẻkhác,mụcđíchchỉđơngiảnlàđầucơtrụclợi.Họbiệnhộrằng:“Đâylàmộtthếgiớitranhgiànhcấuxélẫnnhau.Giađìnhtôicầnphảiđượcđặtlênhàngđầu”.Sốkháclạixemcácdântộckháchaytầnglớpkháclàkẻhạđẳng,lườibiếngvàxứngđángchịutấtcảnhữngrủironày.Nhưngtôinhậnthấy,cũngcómộtsốngườithựcsựtinrằngđầutưvàomạnglướiđiệnsẽgiảiquyếtđượccácvấnđềmàthếgiớihiệnđanggặpphải.Nhưngđâulàlờibiệnhộcủatôi?Tôi,mộtthanhniêntrẻtuổi,bấtchợtcảmthấymìnhđãtrởnênquágià.Tôibắtđầubướcxuốngdòngkênh.NếulúcnàytrongtaymìnhcócuốnsáchCommonSensecủaTomPaine,tôisẽngaylậptứcquẳngnóxuốngdòngnướchôithốikia.

Bấtchợt,đôimắttôibịcuốnvềmộtvậtgìđólờmờphíatrước.Mộtcáihộpcáctônglớnvàméomóđổsụpxuống.Nằmgầnbờkênhđầynướcứđọng,trôngnógiốngnhưchiếcmũráchnátmànhữngkẻănmàythườngđội.Chúýthậtkỹ,tôithấynócựaquậymạnh,điềunàygợichotôinhớtớihìnhảnhmộtconthúđangbịthươngnặng.Cólẽtôiđãbịhoamắtbởikhôngkhíoinóng,hơikhóivànhữngâmthanhồnãngoàikia.Tôitiếptụcrảobước.Nhưngtrướckhikịpquayđi,tôithoángnhìnthấymộtcánhtaynhôratừphíachiếchộp,hayđúnghơn,cáivậtvừaxuấthiệnđãtừnglàmộtcánhtay,nhưngbâygiờnóchỉlàmộtmẩutaycụtdínhđầymáu.Cánhtaychuyểnđộngmạnhvàtừtừdichuyểntừbêncạnhtớigóctrêncủachiếchộp.Rồinótrồihẳnlên,mộtcáiđầubùxùcũngnhôlêntheo.SựxuấthiệnđộtngộtcủacáiđầutrênchiếchộpkhiếntôiliêntưởngđếnnhữngconrắntrênđầuquỷMedusa,nhữngsợitócđượcbuộchờbằngchiếcnơvàvấyđầybùnđất.Cáiđầulắcmạnh,mộtcơthểbắtđầuhiệnra.Nhưngchođếnlúcnày,nóvẫnbịchiếchộpchekhuất.Mộtnỗikhiếpsợchạykhắpngườitôi.Cáicơthểdínhđầycỏvàbùnđấtmàtôichorằnglàmộtngườiphụnữấybắtđầutrườndọclênkhuđấtnằmcạnhconkênh.Tôithựcsựhoảngsợbởiđâylàlầnđầutiêntôiđượctậnmắtchứngkiếncảnhtượngnày.Ngườiphụnữđó,nếutôikhôngxácđịnhnhầmgiớitínhcủacôta,làmộtbệnhnhânphong,mộtconngườithựcsự,dathịtcôtađangthốirữangaytrướcmắttôi.Ngaybênbờkênh,cáicơthểđóngồixuống,haychínhxáchơnlàngãgụcxuốngđốnggiẻráchbêncạnh.Mộtcánhtaymàtrướcđótôichưanhìnthấygiơlêncaorồilạihạxuống,nhúngđốngquầnáoráchnátkiavàodòngnướchôihámcủaconkênh,từtừgiũnóvàquấnquanhcánhtaycụtcủamình.Trêncánhtayđó,nhữngvếtthươngbịhárộngmiệngđếnmứcmộtngóntaycũngcóthểđặtvừa.Tôinghethấytiếngrênrỉvànhậnrarằngâmthanhđóphátratừtôi.Đôichântôiloạngchoạng.Tôitựhốithúcmìnhphảiphithậtnhanhvềkháchsạn,nhưngcóđiềugìđólạibuộcchântôiphảiđứngnguyêntạiđó.Tôiphảichịuđựngviệcchứngkiếnnỗiđauđớnthểxáccủaconngườinày.Tậnsâutrongtráitimmình,tôibiếtrằngbấtcứviệclàmnàolúcnàyđềulàvônghĩa.Chuyệnnàycóthểlặpđilặplạivớingườiphụnữnàyvàilầnmộtngày.TôitựhỏiliệucòncóbaonhiêulinhhồnbịruồngbỏkháccũngphảichịusốphậnbiđátvìnhữngnghithứctôngiáonhưởJakarta,trênkhắpIndonesia,ẤnĐộvàcảchâuPhinữa.Mộtchuyểnđộngkháckhiếntôichúý,mộthộpbìacáctôngkháccũngđanggiậtgiật.Ngườibệnhphongtừtừquayđầulạivànhìnchằmchằmvàođó.Gươngmặtcôhiệnlênnhữngnốtđỏmờmờdovếtmụnvỡđểlại.Tôidõi

mắttheođôimắttrũngsâuấy.Mộtcáiđầutrẻconnhôlêntừphíachiếchộp.Tôikhôngmuốnnhìntiếpnhưngcứnhưbịthôimiên,giốngnhưmộtngườiphảichứngkiếnmộtvụgiếtngườimàkhôngthểlàmgìđểngăncản.Đứabétrườntheongườiphụnữ.Nóngồingaybêncạnhcôvàbắtđầukhóc.Tôikhôngthểnghethấytiếngkhóc,cóthểdotiếngkhócquánhỏhoặccũngcóthểdotiếngxecộđilạiquálớn,nhưngtôinhìnthấycáimiệngmởrộngvàtừngcơncothắtcủacơthểnhỏbénày.Ngườiphụnữđộtngộtngướclênnhìnvànhậnrasựcómặtcủatôi.Ánhmắtchúngtôigặpnhau.Côtanhổnướcbọtxuốngđất,đứnglên,lắccánhtaydínhmáuvềphíatôi,bếđứatrẻlênvàchạynhanhđếnmứctôikhôngkịpphảnứnggì,rồisauđóbiếnmấtphíasauchiếchộp.Khitôibướcđếnnơingườiphụnữđóvừađứng,cóvậtgìđóđậpvàolưngtôi.Theobảnnăng,tôilăntrònxuốngđấtvàsờvàochiếcvítrongtúiquần.Tôithấybớtcăngthẳngkhithấynóvẫncònnguyêntrongtúivàcũngnhẹnhõmvìsựxaolãngvừarồi.Cóhaingườiphụnữtrẻquyếnrũtảnbộquachỗtôi.Họcườikhúckhíchvàquaysangmỉmcườivớitôi.Mộtngườimặcquầnjeansbósát,cònngườikialạimặcmộtchiếcváyrấtngắn.Họdừnglại,ngườimặcváyngắnhỏitôi:“Khôngmấtvíchứ?”.Vàcôtabẻbẻnhữngngóntaycủamình:“Muốnđivớichúngemkhông?”.Tôilắcđầu.Côtanóivớingườibêncạnh:“Chắcanhtachỉthíchcácanhchàngthôi”.Vàhọbỏđi.Phíatrênđầuhọlàchiếccầudànhchongườiđibộvắtngangquađoạnđườngphíadưới.Họbướclênđóđidạo.Haicônàngnàychắcđanglảngvảngkiếmmồi.Họcốtìnhvừađivừađánhmôngđểkhoesựgợicảmcủamình.Cômặcváyngắnquaylạinhìn,nởmộtnụcườivàvẫychàotôi.Sauđó,họđivềphíacâycầu.Tôiliếcnhanhvềphíachiếchộpcáctông.Vẫnkhôngcóđộngtĩnhgìcả.Mọithứgầnnhưđóngbăng,chỉcónhữnggợnsónglăntăndọctheodòngnước.Tôinửamuốnquabênđóvàđưachongườiphụnữkiatoànbộsốtiềncótrongvínhưngđộtnhiêntôinhậnrađốngquầnáoráchcủacôtavứtngổnngangtrênmặtđất.Hìnhnhưcôtađãđánhrơikhivộivàngbỏtrốn.Tôinghĩtốthơnhếtmìnhnêntôntrọngsựriêngtưđó.Tôinhanhchóngđilêncâycầu,trongđầukhôngcóchútýniệmnàovềviệcnósẽdẫntôitớiđâu.Thườngthìởkhuvựcxíchđạo,mặttrờilặnnhanhhơnvàcũngrựcrỡhơn.Nhưnghômnay,lớpmâydàychekínbầutrờitạonênmộtmàumờảo.

Nhữngtiasángphíacuốichântrờihiệnlênlelói.Khitôilênđếncầu,trờiđãbắtđầusẩmtối.Phíabênkiacầu,hiệnraánhđènnêôngphảnchiếutừtấmbiểnđềRESTAURANT.Tôibướctừngbướclênbậccầu.Mộtngườiphụnữvẻcaoráo,đangđứngdựavàolancan.Trongánhđènmờmờ,tôikhôngchắclắmnhưnglúcđónhìncôtarấtđẹp.Khitôitiếnđếngần,côtacấtgiọngkhànkhàn:“Emsẽlàniềmvuicủaông.Chúngta…”.Côtachỉvàongựccủamình,lắclắc,sauđólàmmộtcửchỉhếtsứclốbịchvàgửiđếntôimộtnụcười.Lúcnày,tôinhìnthấyrõlớpphấntrangđiểmtrênkhuônmặtấy.Tôivộivãbướcđi.Ánhđènđườngbỗngnhiêntrởnênlunglinhhơn,chốcchốclạirọisángcâycầu.Thứánhsángrựcrỡmàuvàng,trôngrấtkỳlạ,đemlạichonơiđâymộtvẻmơhồ,huyềnbí.Tôidừnglạiởmộtcộtđèn,nghĩrằngcôngviệccủatôilàdựđoánnhucầuđiệnnăng,tứclàsẽphảibaogồmcảviệctìmhiểunhữngthứnhưchiếcđènnày.Chiếccộttrụlàmbằngximăngnhưngđãbịrạnnứt,cácmảngximăngrơiravàlốmđốmnhữngvếtmốc.Tôicốgắngtránhkhôngchạmvàonó.Tôitiếptụcbướcđi,mắtnhìnchằmchằmxuốngchânvànềnđườngbịrỗlỗchỗcủacâycầu,nhữngđoạnsắthangỉnhôratừcáctấmbêtônggiốngnhưnhữngbộmặtxấuxígiậndữtrongánhsángvàngvàngnhầynhụa.Tôicốgắngnghĩvềcâycầu,vềtuổithọcủanó,vềnhữngngườiđãxâydựngnó,nhưngtôithựcsựkhôngthểtậptrungnổi.Hìnhảnhngườiphụnữxinhđẹpbênbểbơikháchsạnluônhiệnratrongđầutôi.Theomộtcáchnàođó,đâylàđiềuduynhấtgiúptôithoátkhỏithựctếđangdiễnraxungquanhmìnhnhưngnócũngkhiếntôibịámảnh.Tôikhôngthểnàoxóabỏhìnhảnhcủangườiphụnữđótrongtâmtrímình.Cáiýnghĩrằngtôiđãyêucô,rằngtôiđãbịbỏrơithoángvụtquatrongđầu.Tôiphảitựtrấnanbảnthânbằngcáchđổlỗichosựdạidộtcủamình.Tôingướcnhìnlênđúnglúcsắpbướcsangđầubênkiacủacâycầu.ChiếcbiểnRESTAURANTngaylậptứchiệnratrướcmặt,nóđượcgắnvớimáinhàcủamộtkhuliênhợpgồmnhữngtòanhàsansátbênđường,nhôranhưthểmuốnchắnngangconđườngcaotốc.Ởphíadướitấmbiển,mộtdòngchữnhỏhơncóđề:NHỮNGMÓNĂNTRUNGHOAHẢOHẠNG.Mộtchiếcôtômuikín,màuđen,giốngnhưchiếcxecủađạisứquánMỹ,từtừtiếnvềphíanhàhàng.Đódườngnhưlàchiếcxeduynhất,lạclõnggiữadòngngườivàdòngxehốihảngượcxuôicủathànhphốnày.

Chương3.NhữngcôGeishaTôitiếptụcbướcđi.Chiếcxeôtôđãdừnglạitrướccửanhàhàng.Nóđậuởđómộtlátrồitừtừtiếnlên.Hìnhnhưngườichủcủachiếcxekhôngthíchnhàhàngnàyhoặcôngtakhôngtìmđượcngườimàôngtamuốntìmkiếm.Tôicốgắngngóqualớpkínhcủachiếcxenhưngchỉnhìnthấyánhsángphảnchiếucủachiếcđènnêôngtừphíanhàhàng.Bấtchợt,ngườiláixenổmáyphóngvútđi.Khitôitiếntớigần,khônggianbêntrongnhàhàngbịchekhuấtbởimộttấmrèmmỏng.Tôilấytayxoaxoagươngmặtcủamìnhđangphảnchiếutronglớpkính.Bêntrongkhátối,chỉcóánhsánglậplòephátratừnhữngcâynếncủamấychiếcđènlồngnhỏ.Tôibướcđếncánhcửaravào.Cánhcửamởrađưatôivàomộtcănphòngtối,cókhoảnghơn10chiếcbànnhỏxungquanhvàtrênmỗibànđặtmộtchiếcđènnhỏ.NhìnnhanhcănphòngtôithấyởđâycóđủngườichâuÁ,châuÂuvàchâuMỹ.MộtphụnữTrungQuốccúichàotôivànóibằngmộtthứtiếngAnhchuẩn:“Xinmờiquýkhách.Quýkháchăntốimộtmìnhhaycóthêmngườikhácạ?”.Sauđó,côtađưatôibướcvàophòng.Mặttôitáiđi,tôikhôngtinvàonhữnggìđangdiễnratrướcmắt.Ngườiphụnữởbểbơi,ngườiphụnữcủatôi,ngườimàtôiđãgắngsứctìmkiếm,đangngồiởchiếcbànphíaxakiavớimộtngườiphụnữchâuÁkhác.Côcũngđangnhìntôichằmchằm.Rồi,cômỉmcườivàgậtđầuchào.Bàchủcửahàngthấyvậyliềndẫntôitớibàncôngồi.“Haingườiquennhauà?”.“Vâng”.Ngườiphụnữởbểbơitrảlờikhôngdodự.“Anhcómuốnngồicùngchúngemkhông?”.Bàchủcửahàngkéomộtchiếcghếtrốngra,cúichàomộtlầnnữarồibướcđi.Tôichoángvángvìbốirối.Tôihỏi:“Chồngcủacôđâurồi?”.Haingườiphụnữliếcnhìnnhauvàphálêncười.Saucùng,côđáp:“Emchưakếthôn”.“Nhưngngườiđànôngởbểbơi…”.“Đólàmộtcộngsựcủaem”.Côcốgắngkiềmchếđểkhôngbậtcười,sauđóchỉtayvềphíachiếcghế:“Anhngồiđi.Chúngemchỉvừagọiđồănthôi.Ítnhấtcũngđủchocảbachúngta.Hayanhmuốnăntốimộtmình?”.Tiếng

Anhcủacôgầnnhưhoànhảo,khôngcómộtâmphatạpnào.Tôingồixuống.Trongtôivừacócảmgiácngạcnhiên,bấtngờtrướcđiềutuyệtvờitrướcmắt,vừacónỗilosợmơhồ,nhưthểtôisắpdấnthânvàomộtviệclàmphiphápvậy.Ngườiphụcvụbướcđến,đặtmộtchiếccốcnhỏtrướcmặttôi.Ngườiphụnữtrongmộngcủatôichỉvàochiếcbìnhsứnhỏ,mời:“Anhuốngsakêchứ?Chúngemđãuốngkhánhiềurồi.Tốinaychúngtacóthểuốngthoảimái,rượusakêởnhàhàngnàytuyệthảođấy”.Côrótđầycốcchotôi:“Chúcsứckhỏe”.Tiếngcốcchạmvàonhaulengkeng.“Ôi,thậtlàkhiếmnhã”,côlấychiếckhănlanhtrắnglaunhẹđôimôivànóitiếp:“Xingiớithiệu,emlàNancy,cònđâylàMary”.Tôibắttaytừngngười:“CòntôilàJohn”.“Emđãthấyanhởbểbơi.Emđãchờanhbướcđếnbắtchuyệnvớiem.Anhcóvẻrấtcôđơnvàtửtếnữanhưngcólẽanhđãquáxấuhổ.Haycóthểlà…”.Côngảngườivềphíatôi,gầntớimứctôicóthểngửithấymùirượutronghơithởcủacô:“Anhrấtyêuvợmình”.Lầnnày,đếnlượttôibậtcười:“Tôiđãlyhônrồi”.Marygóplời:“Thậtmaymắn.Nàochúngtahãycùngnângcốcvìnhữngcuộchônnhântanvỡ”.Marynânglylên.GiọngcôkhágiốngNancy,tuycóhơinặnghơnmộtchút.Ngườiphụcvụmangcácđĩathứcăntới.Tronglúcăn,chúngtôikểchonhaunghenhữngcâuchuyệnvềmình.NancyvàMaryđãkhiếntôibịsốckhichotôibiếthọlàgeisha(vũnữ).Phảithúthậtrằng,tôiđãnghĩcôngviệcđókhôngcòntồntạinữa.Marynói:“Chínhdầulửađãlàmsốnglạiloạihìnhnghệthuậtcổxưanày.Quảthậtlàđiềunàycóvẻlạnhưngnghềnàyvẫncòntồntại,thậmchíhiệncònrấtpháttriển”.NhữngbàmẹĐàiLoanđãbỏrơihọngaytừkhihọcònchưachàođời.BốhọlàsỹquanquânđộiMỹđượccửtớiĐàiLoansauChiếntranhthếgiớithứhai.Vừađượcsinhra,họđãbịđưatớitaymộtthươngnhânNhậtBản;ôngtasắpxếpviệcnuôinấngcũngnhưtìmtrườnghọcchohọ.HọđượchọcrấtkỹvềlịchsửcũngnhưvănhóaAnh-Mỹ.Khitrưởngthành,họsẽtrởvềlàmviệcchoôngta.Nancychỉtayvềchiếccầudànhchongườiđibộquabứcrèmcheởcửasổ:“Cóthểanhđãthấynhữngngườiphụnữđangđứngngoàiđườngkia.Chúngemcũngnhưvậyđấy.Nhưngchúngemmaymắnhơn”.Côkểtiếp,vịthươngnhânngườiNhậtkiatrảlươngchohọrấthậuhĩnhvàítkhiralệnhchohọ,khôngépbuộchànhđộngcủahọ.Nancytiếptụcrótrượusakêcho

chúngtôi:“Ôngấychỉcầnbiếtđếnkếtquả.Vàđólàtấtcảnhữnggìôngấycần.Mọiviệcđềuphụthuộcvàobọnem.Chúngemcóthểlàmbấtcứđiềugìđểcókếtquảtốt”.“Kếtquảgì?”Marynói:“Anhthậtngâythơ.Hẳnanhmớitớiđây”.Tôithừanhậnrằngđâylàcuộchànhtrìnhđầutiên,lànhiệmvụđầutiêncủatôivàcũngnóithêmrằngtôirấtmuốnbiếtxemkếtquảấylàgì.Nancytuyênbố:“Chúngemrấtvuimừngđượcchỉchoanhbiếtđiềuđó.Anhlàmộtviênngọcsángtrongthếgiớicủabọnem.Nhưngngượclại,chúngemcóthểsẽđòihỏimộtđiềugìđótừanh.Khôngphảilàtốinaynhưngcóthểvàomộtdịpnàođó”.Tôicốgắngtỏralãnhđạm:“Rấtsẵnsàng”.HọcóvẻgiốngnhữngvịgiáosưởtrườngđạihọchơnlànhữngGeishakhigiảithíchvớitôirằngngườiđànôngcóquyềnlựcluônsẵnsàngchiasẻcủacảihayhysinhcuộcsốngriêngtưcủamìnhchonhiềungườikhácthayvìtíchlũytiềncủavàquyềnlựcchoriêngmình.Tôirấtngạcnhiêntrướcsựthẳngthắncủahọ,cóthểđólàdorượu,mặcdùtrônghọcóvẻkhátỉnhtáo.HọnóivềtầmquantrọngcủanhữngcuộcmuabángiavịdonhữngnhàthámhiểmvĩđạiđếntừchâuÂukhởixướngvàvàngđóngvaitròquantrọngnhưthếnàotrongkỷnguyêncủachúngta.Nancytiếptục:“Bâygiờđanglàthờiđạicủadầulửa,nguồntàinguyênquýgiánhấttrênthếgiớinày.Mọithứđềuphụthuộcvàonó.Giavịvàvàngbạcxaxỉthậtnhưngkhôngmangnhiềugiátrịthực.Chúngrấttuyệtkhithưởngthức,sửdụngnhưlàmộtthứđồđểbảoquản,dùnglàmđồkimhoànhayđồtạotác.Nhưngdầulửathìtựbảnthânnócũngcóthểtồntại.Khôngcómộtthứgìtrongthếgiớihiệnđạinàycóthểhoạtđộngnếuthiếunó.Đâylàvụchiếmđoạtnguồntàinguyênlớnnhấttronglịchsử.Sốtiềncầnđầutưphảirấtlớn.Chúngtacónênngạcnhiênkhimộtngườisẵnsàngmạohiểmmọithứđểcóđượcquyềnkiểmsoátnókhông?Họsẽlừađảo,sẽtrộmcắp.Họsẽđóngthuyền,chếtạotênlửa,gửihàngnghìn,hàngtrămnghìnbinhlínhtrẻđếnchỗchếtvìdầulửa”.“Nhữngđiềunàyemđượchọctrongsáchlịchsửư?”.Nancynởmộtnụcườitựmãn:“Tấtnhiênlàkhôngrồi.Emhọcnótừtrườngđời”.Marytựcườivànóivớichínhmình:“Trườngđời!Tớkhôngtinlàcậucóthể

nóiđượcnhưvậyđâu,Nancy.Thậttuyệt.Tớphảinhớtừnàymớiđược.Trườngđời”.Rồi,Marynắmchặtbàntaymình.Lúcnày,tôichợtnghĩtớiCharlievàgiọngđiệumàôngtanóivớichúngtôivàobuổitốiđầutiênchúngtôitớiđây,khiăntốiởnhàhàngtrêntầngthượngkháchsạnIntercontinental.CharlieđãhùnghồntuyênbốrằngchúngtôitớiIndonesialàđểgiảithoátđấtnướcnàykhỏichủnghĩacộngsảnvàmangdầumỏvềchonướcMỹ.RồitôilạinghĩtớiClaudine,ngườiphụnữởBoston,ngườiđãcốvấnvàgiúptôitrởthànhmộtsátthủkinhtế.Mộtýnghĩchợtlóelêntrongđầutôi,côấycóchútgìđógiốngvớihaicôgáichâuÁlaiMỹnày.Tôitựhỏi,liệucôấycóbaogiờnghĩbảnthânmìnhgiốngnhưmộtGeishahaykhông.ĐôimắttôihướngvềphíaMaryvàNancy,vàvàogiâyphútđó,tôinhưthấyhìnhảnhcủaClaudinevàthấymìnhnhớcôbiếtnhườngnào.Tôitựhỏiliệutôicóthựcsựmêđắmngườiphụnữđangngồiđốidiệnvớitôihaykhông.Nỗiámảnhcủatôingàycànglớnvàtrongtiềmthức,tôiđangtìmmốiliênhệgiữaNancyvàClaudine.Tôibuộcbảnthânmìnhphảiquaytrởlạivớithựctại.Maryđanglấychiếckhănlanhlaunướcmắtvìcườiquánhiều.TôinóivớiNancy:“Cònem.Vaitròcủaemlàgì?”.“Chúngemcũnggiốngnhưnhữngngườilínhkia,cóthểhysinhbảnthânmìnhkhicầnthiết.BọnemphụcvụnhữngThượngđế”.“Thượngđếlàai?”NancyquaysangnhìnMary.“Chúngemkhôngbaogiờbiết.BấtcứngườinàotrảgiácaonhấtchoôngchủđềulàThượngđế”.“Ngườiđànôngởbểbơi?”.“Anhtalàngườiliênlạccủaemởđây,khôngphảilàchủthựcsự.Anhtadẫnemtớichỗkháchhàng”.“ỞkháchsạnIntercontinental?”“Tạiphòngdànhchonhữngđôimớicưới”,côấykhúckhíchcườinhưnglậptứclạingừnglại:“Emxinlỗi.Maryvàemluônnóivớinhaurằngcónhữnglúcchúngemmuốncómộttuầntrăngmậtthựcsựtạicănphòngđó”.Ánhmắtcôxaxămnhìnraphíacửasổ.Tôinhớlạichiếcxemuikínmàuđenlúctrước,tựhỏicóthểnàochủcủachiếcxeấyđangtìmmộttronghaicôgáiđangngồiđây.“Côngviệccủaemchỉởđâythôisao,ởkháchsạnIndonesiaấy?”.“Tấtnhiênlàkhôngrồi.Tạicáccâulạcbộthểthaongoàitrời,cáckhunghỉmáttrênbiển,tạiHồngKông,Hollywood,LasVegas…,bấtcứkhinàocác

ôngchủmỏdầuvàcácchínhtrịgiamuốn,chúngemđềucómặt”.Đôimắttôihếtnhìnngườinàylạiquaysangngườikia.Họdườngnhưcònquátrẻnhưnglạiquátừngtrải.Khiđótôihaimươisáutuổivàquacâuchuyện,tôibiếthọkémtôitớinămtuổi.“Kháchhàngcủacácemlànhữngai?”.Nancylấyngóntaychemiệng,liếcnhìnxungquanhnhàhàng,giốngnhưmộtconnaingơngácmàtôitừngthấyởcánhđồngNewHampshiređangkhiếpsợkhinghethấytiếngsủatừrấtxacủamộtconchó.Cônói,giọngnghiêmtrang:“Khôngbaogiờ…đượchỏicâuhỏiđó”.

Chương4.BộlạcngườiBugiMấynămsauđó,tôithườngxuyênquaytrởlạiIndonesia.NgânhàngThếgiớicùngcácthànhviênvàchínhquyềnSuhartođánhgiárấtcaothiệnýcủaMAINkhiMAINcungcấpnhữngbáocáocầnthiếtđểđảmbảohọcóthểvaynhữngkhoảntiềnkhổnglồ.NhữngkhoảntiềnnàysẽtrởthànhmộtnguồnlợichocáctậpđoànMỹvànhữngnhàcầmquyềnởIndonesia.Họkhôngquantâmđếnviệcchúngcóthểsẽđẩyđấtnướcmìnhrơivàocảnhnợnầntriềnmiên.Vớicácngânhàng,đólàmộtphầntrongkếhoạch.CònvớiSuharto,bằngviệcđầutưvàophầntàisảnđangngàymộtlớnlênởnướcngoài,ôngtađãbảovệbảnthânmìnhtrướcnguycơvỡnợcủaIndonesia.Trongnhữngnămthángđó,côngviệcđãđưatôitớinhữnglàngquêthanhbìnhởvùngnúitrênđảoJava,nhữngbãibiểnxaxôicùngnhữnghònđảokỳlạ.TiếngBahasaIndonesiađượccácnhàngônngữnghiêncứurasauChiếntranhthếgiớithứhaivớimụcđíchthốngnhấtngônngữtrêntoànquốcđảo.TiếngBahasakháđơngiảnnêntôihọcrấtnhanh.Tôithíchkhámphánhữngvùngđấtmớiítngườinướcngoàiđặtchântới,nóichuyệnvớingườibảnđịavàcốgắngtìmhiểuvănhóacủahọ.KỳhuấnluyệnởTổchứcHòaBìnhMỹđãdạychotôibiếtgiátrịcủaviệcthoátkhỏilớpvỏbọcthươngnhân,nhàngoạigiao,kháchdulịch,đểgặpgỡnhữngngườinôngdân,ngưdân,sinhviên,chủcửahàngvàcảnhữngđứatrẻđườngphố.Nhưngđiềuđócũngcónghĩalàtôisẽluônbịgiàyvò,ámảnhbởitộilỗimànhữngsátthủkinhtếnhưtôiđãgâyravớinhữngconngườinày.ỞJakarta,tôidànhkhánhiềuthờigiantớibểbơicủakháchsạnIntercontinentalIndonesia.NhưngtôiluônthấtvọngvìkhôngbaogiờnhìnthấyNancyhayMaryởđó.Tuynhiên,tôithườngxuyênquansátnhững“đồngnghiệp”củahọđilạiquanhbểbơi.Tôibắtđầuthânmậtvớimộttrongsốhọ,mộtcôgáitrẻngườiTháivàdầndần,tôinhậnrarằngcáccôGeishakhôngnhấtthiếtphảilàngườiNhậtBản.GiốngnhưcácnướcchâuÂuhaychâuÁkhác,ngườiMỹchúngtôicũngcónhữngcôgáihànhnghềtươngtự.Tuynhiên,dườngnhưcómộtsựđồngtâmgiữanhữngGeishaởđây.Vớihọ,ngườiNhậtlànhữngôngchủlýtưởng,vàhọtintưởngrằngnghềhọđanglàmkhôngthấphènnhưởnhữngnướckhác,nóchỉcóriêngởmộtđấtnướccólịchsửlâuđờinhưNhậtBảnmàthôi.CôgáingườiTháiđốixửrấttốtvớitôi,khôngphảiđểchiếmđoạtcáigìhayvìcóaiđóthuêcôtớithỏahiệpvớitôi.Tôihoàntoànbịmêhoặctrướccô.Côlàmđiềuđóxuấtpháttừsựtốtđẹpcủatâmhồn,vìcôcầnmộtaiđógiốngnhưtôitrongcuộcđời,haycũngcóthểdonhữngđiểmtươngđồnggiữachúngtôi.Tôichưabaogiờchắcchắnhoàntoànvềđộngcơcủacô.Tôi

chỉbiếtrằngcôlàmộtngườibạn,ngườikhơigợinhữngcảmxúctrongtôivàlàbạntâmtìnhcủatôi.Chínhcôlàngườimởmangđầuóctôivềcáchthứctiếnhànhkinhdoanhvàngoạigiaoquốctế.Cônói,kèmtheomộtnụcười:“Hãytinrằngluôncómáyquayvànhữngcuộnbăngghiâmđượcgiấukỹtrongcănphòngcủacácquýbàđangcốgắngcámdỗanh,khôngphảilàanhkhôngcósứchấpdẫn,màchỉvìcónhữngthứkhônggiốngnhưbềngoàimàchúngtanhìnthấy”.Côchotôibiếtnhữngphụnữgiốngnhưcôđóngmộtvaitròthenchốttrongviệcsắpđặtnhữngthỏathuậnquantrọngnhấttrênthếgiớinày.HainămsaukhinhậnnhiệmvụởIndonesia,tôiđượccửtớiSulawesi,mộthònđảoxaxôiởphíađôngBorneo,trongvòngbatháng.Hònđảonàyđượcgọivớicáitêntrìumếnlà“chúhươuchạy”bởivìhìnhdángcủanótrênbảnđồkhágiốngvớihìnhảnhmộtchúhươuđangchạy.Theokếhoạch,nósẽlàmôhìnhmẫutiếnhànhcôngcuộcpháttriểnnôngthôn.TừnglàmộtphầnquantrọngcủakhuvựcĐôngẤntrongcácchuyếntàubuôngiavị,nhưnglúctôiđến,hònđảonàychỉcònlàvùngđấtbếtắc,tụthậucủathếkỷXX.ChínhphủIndonesiaquyếtđịnhlấyđólàmmôhìnhmẫuchotoànbộquátrình.VớingườiMỹchúngtôi,đâylàmộtnúitiềnvôtận,tiềmtàngvớinguồntàinguyênthiênnhiênkhoángsản,rừngvànôngnghiệpphongphú.Cómộtvàitậpđoànkhổnglồthèmmuốntiềmnăngkhoángsảncủakhuvựcnàynhưvàng,đồngvàcảnhữngcâylaitừnướcngoàiđưavào;trạichănnuôiTexasmuahàngnghìnáctơcỏrấtlớn,sauđólàmsạchvàđembán,họcòndựđịnhvậnchuyểnbằngthuyềnlượngcỏnàychocácsâncỏởcáccâulạcbộbóngđátớinhữngthịtrườngđemlạirấtnhiềulợinhuậnnhưSingaporehayHồngKông.Sulawesiđượcxemlànềntảngquantrọngtrongchươngtrìnhdicưcủachínhphủ,đưadânnghèotừJava(mộttrongnhữngthànhphốđôngdânnhấtthếgiới)tớinhữngkhuvựccóítdâncưtrú.ChươngtrìnhnàycũngtươngtựnhưcôngcuộcthuộcđịahóaAmazon,mộtkếhoạchvẫncònámảnhnhiềuđồngnghiệpcủatôitrongnhữngnămthánglàmviệctrongTổchứcHòabìnhMỹ.GiốngnhưởMỹLatinh,chươngtrìnhnàyđượccáccơquanpháttriểnquốctếhỗtrợvàđượccoilàphươngphápchấmdứthoàntoànsựcómặtcủanhữngngườidânnghèosốngtrongcáckhuổchuột,đưahọtớicácvùngdâncưthưathớtvàdođó,làmgiảmbớtkhảnăngxảyracáccuộcnổiloạnchốnglạichínhphủ.Cácchínhsáchvẫntiếptụcđượctriểnkhaibấtchấpviệccácchuyêngiasớmpháthiệnrarằngởcảhailụcđịa,nhữngchươngtrìnhnhưvậythườngđemlạikếtquảrấtthảmkhốc.Ngườidânbảnđịabịđuổirakhỏimảnhđấtmìnhđangsinhsống.Đấtđai,nềnvănhóacủahọbịtànphá,trongkhiđó,nhữngthịdânmớidicưđếnlạigặpkhókhăntrongviệctrồngtrọt,cũngnhưthíchnghivớicuộcsốngmới.

KhitớiSulawesi,tôiđượcđưađếnmộtngôinhàcủachínhphủ,nằmphíangoàithànhphốcổcủangườiBồĐàoNha,Makasar(nóđượcđổitênthànhUjungPandangtrongmộtthỏathuậncủaSuhartovớinhữngngườitheochủnghĩadântộc),vớiđầyđủngườigiúpviệc,thợlàmvườn,đầubếp,xeJeepvàtàixếriêng.Nhưthườnglệ,côngviệccủatôilàđitớibấtcứvùngnàocónguồntàinguyênmàcáctậpđoànđaquốcgiacóthểkhaithác,gặpgỡnhữngnhàlãnhđạo,thuthậptấtcảnhữngthôngtincầnthiếtvàviếtmộtbảnbáocáothậtsinhđộngchứngminhrằngnhữngkhoảnchovaykhổnglồđểpháttriểnhệthốngđiệncùngcácdựánvềcơsởhạtầngkhácsẽđưanềnkinhtếlạchậunơiđâypháttriểntớithànhcông.Mộtthịtrấnnhỏđượcbiếtđếnvớicáitên“Batsville”(thịtrấndơi)nằmgầntrạichănnuôigiasúcTexas,đượcxácđịnhlàmộtnơithíchhợpđểtiếnhànhdựánnhàmáyđiện.Mộtbuổisáng,anhtàixếđưatôirờiUjungPandang,quanhữngbãibiểnđẹp,vàtớithànhphốcảngParepare.Từđây,chúngtôicẩnthậnthămdòphíabêntrongdãynúivớiconđườngđivàochỉlàmộtlốiđinhỏ,cắtquakhurừngnhiệtđới.TôicócảmgiácnhưmìnhđangquaytrởlạirừngAmazon.KhichiếcxeJeepđitớilàngPinrang,anhtàixếchotôibiếtđâychínhlàBatsville.Tôiliếcnhìnxungquanh.Cáitêncủangôilàngnàykhiếntôicảmthấyhếtsứcthúvị.Tôitìmkiếmnhữngcondơiquanhđó,nhưngkhôngthấycógìkháclạ.Ngườitàixếtừtừchạyquamộttrungtâmmuabán.GiốngnhưbấtkỳtrungtâmmuabánnàokhácởcácthịtrấntạiIndonesia,nócóhaichiếcghếdàivàmấycáicâyvớinhữngbúilớnmàusẫmtreotrêncành,trônggiốngnhưnhữngcâydừatánrộng.Độtnhiên,mộttrongnhữngbúinàymởrộngra.Timtôinhưngừngđậpkhinhìnthấymộtcondơikhổnglồđangdangrộngđôicánh.Ngườiláixedừngxelại.Anhtadẫntôitớiphíadướicủamộttrongnhữngcondơikia.Convậtkinhkhủngđóbaylượntrênđầuchúngtôi,đôicánhcủanótừtừduỗithẳng,cơthểnótonhưmộtconkhỉ.Đôimắtnómởtrừngtrừng.Nóquayđầulại,hướngvềphíachúngtôi.Tôiđãtừngđượcnghengườitakểvềviệcnhữngcondơinàycóthểphátrasóngđiện,đôicánhnókhimởrộngcóthểđạttớigầnhaimét.Thếnhưng,thậmchítrongtrítưởngtượngphongphúcủamình,tôicũngchưabaogiờnghĩđượcmộtcáigìcóthểsosánhvớiđiềumàtôiđangtậnmắtchứngkiến.Sauđó,tôiđếngặpthịtrưởngcủaPinrang.Tôihỏiôngtavềnhữngnguồntàinguyêntạiđâycũngnhưkiểmtratháiđộcủaôngtavềviệctriểnkhaimộtkếhoạchpháttriểnnănglượngvàcácngànhcôngnghiệpcủanước

ngoàitạivùngđấtnày.Nhưngthànhthậtmànói,lúcđó,hìnhảnhnhữngcondơiđãchiphốihếtsuynghĩcủatôi.Khitôihỏiliệucóbiệnphápnàođểđốiphóvớinhữngcondơikiakhông,ôngtađáp:“Không.Hàngtối,chúngbayđi,ănthứcăn,hoaquảởnhữngvùngkhácvàtrởvềvàosánghômsau.Chúngkhôngbaogiờđộngtớihoaquảcủachúngtôi”.Ôngtanhấpmộtngụmtràvànóivớimộtnụcườimamãnh:“Cũngrấtgiốngvớicáctậpđoàncủacácông:Bayđi,kiếmnhữngnguồntàinguyênởnhữngnơixaxôi,thảichấtthảiranhữngvùngđấtmàngườiMỹsẽkhôngbaogiờtới,rồisauđólạiquaytrởvềđấtMỹ”.Tôiđãtừngnghenhữnggiọngđiệunhưthếnàyrấtnhiềulần.TôibắtđầuhiểurằnghầuhếtngườidânMỹđềukhôngbiếtrằngcuộcsốngcủahọđượcxâydựngtrênnềntảngbóclột,nhưnghàngtriệungườidânởcácquốcgiakháclạinhậnthứcrõđượcđiềuđó.Thậmchí,vàonhữngnăm1970,họcònxemquânđộiMỹkhôngphảilàngườibảovệchếđộdânchủmàlàbảovệchohoạtđộngkhaitháccủacáctậpđoànvànhưmộtlẽtấtyếu,họhoảngsợ,nổigiậnvàcótháiđộchốngđốiramặt.SulawesicũngchínhlàquêhươngcủabộlạcngườiBugikhéttiếng.Nhiềuthếkỷtrước,nhữngthươngnhânbuônbángiavịởchâuÂurấtsợnhữngngườiBugi,xemhọnhưlànhữngkẻhungtợn,nhữngtênhảitặckhátmáunhấttrênthếgiới.Khitrởvềnhà,cácthươngnhânnàyrấthaydọanhữngđứatrẻkhôngnghelờirằngnếuchúngkhôngthayđổitháiđộthì“nhữngngườiBugisẽđếnbắtchúng”.Trongsuốtthậpniên1970,nhữngngườiBugivẫntiếptụclàmhảitặcnhưchaônghọtừnglàmhàngtrămnămtrước.Nhữngchiếctàunguyngacủahọ,đượcgọilàprahus,tạothànhxươngsốngchothươngmạigiữacácđảo.Thuyềntrưởngcủanhữngchiếnthuyềncóbuồmmàuđennàythườngmặcáoxàrông,chiếckhănđộiđầumàusángvàđeonhữngchiếchoatailàmbằngvàngsánglấplánh.Họthườngđemtheodaovàgiắtởthắtlưng.Vẻngoàicủahọtrôngnhưthểhọvẫngiữđượcdanhtiếngtừbaođờinay.TôiđãkếtbạnvớimộtngườithợđóngtàugiàtênlàBuli.Mộtngày,khiăntrưavớitôi,Buliđãchotôibiếtngườidânnơiđâychưabaogiờxemmìnhlàhảitặc;họchỉbảovệquêhươngcủamình,chốnglạinhữngkẻxâmphạm.Ôngđưatôimộtmiếnghoaquảrồinói:“Giờđây,chúngtôiđangthấtbại.Làmsaonhữngchiếcthuyềngỗchỉvớivàithủythủcóthểchốnglạitàungầm,máybay,bomvàtênlửahiệnđạicủaMỹchứ?”.Câuhỏiđóámảnhtôivàchắcchắnchínhnóđãkhiếntôithayđổiconđườngmàmìnhđangđi.

Chương5.MộtđấtnướcthamnhũngvàquanliêuNhiềunămsaucuộcnóichuyệngiữatôivàngườiđóngtàuBuli,tôiđãchấmdứtcôngviệccủamộtsátthủkinhtế.NhưtôicónóitrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,tôiđưaraquyếtđịnhnàytrongkỳnghỉ,khiđanglênhđênhgiữanhữnghònđảovùngCarribe,nơitừnglàpháođàivữngchắc,lãnhđịakhôngthểxâmphạmcủanhữngtêncướpbiển.Vàomộtbuổichiềumuộn,khiđangngồitrênbứctườngđổnátcủađồnđiềnmíađãcótừlâuđời,suyngẫmvềnhữngnỗikinhhoàngtừngxảyđếnvớinôlệchâuPhikhihọxâydựngnhữngkhunhànày,tôihiểurằng,tôicũngđanglàmộttênnôlệ.Saunhiềunămvớinhữngxáotrộnlớntrongsuynghĩ,tìnhcảm,tôiquyếtđịnhdừnglại.TôibaytrởvềBostonvàchínhthứcrakhỏingànhtìnhbáo.Nhưngtôikhôngvạchtrầnnhữngsựthậtkhủngkhiếpẩnsauđấtnướcđếquốcmớinày.Tôiđãngừngphảnkhángkhibịđedọavàhốilộ.Tôiđãchầnchừ.Và,trongsuốtnhữngnămđượcsốngyênổnvìsựchầnchừđó,quákhứcứluônhiệnvề,ámảnhtôi.Tôiphảisốngvớisựthậtvềnhữngviệcmìnhđãlàm,đãbiết.Ngaysausựkiệnngày11tháng9,đứngbênbờvựccủasựthậtkinhhoàngđó,cáihốsâuâmỉởTrungtâmThươngmạiThếgiới,tôibiếtrằngcuốicùngmìnhcũngsẽphảibướctiếp.Tôiphảithútội.SaukhiLờithútộicủamộtsátthủkinhtếđượcxuấtbảnnăm2004,tôithamgiavàonhiềucuộcphỏngvấntrênđài,báovànhậnđượcrấtnhiềucâuhỏi.Tôichợtnhậnrarằngtôihiểuquáítvềconđườnghoạtđộngcủamình,làmmộtsátthủkinhtếảnhhưởngnhưthếnàotớinhữngquốcgiamàtôitừngđến,từnglàmviệc.LiênbangXôviếtđãtanrãvànướcMỹnổilênnhưlàmộtđếquốcthựcsựđầutiêntrênthếgiới,khôngbịbấtcứmộtthếlựcnàotháchthức.Chúngtakhoekhoangvề“sựtiếnbộ”và“côngnghiệphóa”.ChúngtađãtạoramộttầnglớpmớichonhữngngườigiàucóởThếgiớithứba,nhữngđầytớtrungthànhcủacác“tậpđoàntrị”.Nhưngcònđasốnhữngngườidântạinơichúngtađãnôdịchhóathìsao?Tôiquyếtđịnhphảitựmìnhtìmhiểu,bắtđầutừchínhnhữngđấtnướcmàtôitừnghoạtđộng.TôiđãlưugiữhàngloạtthôngtincủacácsựkiệnxảyraởIndonesia.Giờđây,thôngquacảcácphươngtiệnthôngtinđạichúng,tôibắtđầutìmhiểusâuhơn,tìmkiếmnhữngthôngtincósẵntạicáctổchứcphichínhphủ(NGOs)vàcáchọcviện,cũngnhưtừLiênhợpquốc,NgânhàngThếgiớivàcáctổchứckhácmàtôitừnglàmviệc.SựtòmòcủatôicànglớnhơnkhitôitrởnênquenthuộcvớinhữnghoàncảnhxungquanhvụkhủnghoảngkinhtếởchâuÁnăm1997,haycòngọilà“cuộckhủnghoảngQuỹTiềntệQuốctế”.SựsụpđổbắtđầutừchâuÁ,nơicóhàngtrămtriệungườibịảnhhưởngvàhàngnghìnngười(cóthểlàhàngtriệu)chếtvìbệnhtật,đóikhátvàtựtử,rồisauđólanrộngratoàncầu.Vớinhữngngườiluônsẵnsànglắngnghe,

tìmhiểu,điềunàymangtớimộtthôngđiệpcảnhbáovềmụcđíchthựcsựcủaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiới,mộtbàihọcvềviệclàmthếnàođểkhôngphảiđiềuhànhmộtnềnkinhtế,khimàmụctiêucủanólàngàycànglàmgiàuchocác“tậpđoàntrị”bấtchấpviệcnhữngngườikhácphảitrảgiábằngcảsinhmệnh.Nhìnthoángqua,cácconsốthốngkêchínhthứcchothấycôngviệccủachúngtôivàonhữngnăm1970ởIndonesiađãtạoranhữngthànhtíchkinhtếtuyệtvời,ítnhấtlàchotớinăm1997.NhữngthốngkênàykhiếnngườiMỹkhoekhoangrằngtỷlệlạmphátrấtthấp,lượngngoạihốidựtrữđạttớihơn20tỷđôla,mứcthặngdưthươngmạitớihơn900triệuđôla,vàmộtkhuvựcngânhàngvữngchắc.Tỷlệtăngtrưởngkinhtếtrungbìnhmộtnăm(tínhtheoGDP)củaIndonesiatừnăm1990tớinăm1997đạtgần9%,tuykhôngđángchúýnhưconsốdựđoánhaichữsốmàtôiđãđượctrảtiềnđểđưaranhưngcũngrấtấntượng.CácchuyêngiakinhtếcủaNgânhàngThếgiới,QuỹTiềntệQuốctế,cáchãngtưvấnvàcácviệnđạihọcsửdụngchúngnhưmộtbằngchứngthốngkêhùnghồnchothấynhữngchínhsáchpháttriểnđượccácsátthủkinhtếđưaravàthựchiệnrấtthànhcông.Tuynhiên,tôisớmbiếtrõnhữngconsốthốngkêấykhôngtrựctiếpnóilênđượccáigiáquálớnmànhữngngườidânIndonesiaphảitrảchocáimàcácchuyêngiakinhtếvẫngọilà“sựpháttriểnkinhtếthầnkỳ”.Lợinhuậnkinhtếcóđượcchỉđểchomộtsốngườiđứngđầunềnkinhtế.Thunhậpquốcdânpháttriểnnhanhchónglànhờviệckhaitháctốiđanguồnlaođộngrẻmạtvàdồidào.Tạicácxínghiệp,nơinhữngngườicôngnhânphảilàmnhiềugiờvàđốimặtvớinhữngnguycơđedọatớicuộcsống,nơicónhữngchínhsáchchophépcáctậpđoànnướcngoàiđượcphéppháhủymôitrườngcũngnhưtiếnhànhcáchoạtđộngmàđãbịcấmởkhuvựcBắcMỹvàcácnướcpháttriển.Mặcdù,mứclươngtốithiểuđãtăngkhoảng3đôlamộtngàynhưngnóluônbịchủxínghiệplờđi.Năm2002,ướctínhcókhoảng52%dânsốIndonesiaphảisốngvớisốtiềndưới2đôlamộtngày.Nhìnxahơn,cóthểthấynhữngngườidânnơiđâyđangphảisốngtrongcảnhnôlệthờihiệnđại.Thậmchí,vớinhiềucôngnhân,3đôlamộtngàycũngkhôngthểđủđểđápứngnhữngnhucầuthiếtyếuhàngngàycủabảnthânvàgiađìnhhọ.KhôngphảingẫunhiênIndonesiaphảichấpnhậnnhữngchínhsáchđènặng,bóclộtngườidâncủamìnhnhưvậy.NhữngkhoảnnợkhổnglồmàIndonesiađanggánhchịungàycàngchồngchấtkhiếnquốcgianàykhôngcònsựlựachọnnàokhác.TheobáocáoPháttriểnTàichínhToàncầucủaNgânhàngThếgiớivàThốngkêtàichínhQuốctếcủaQuỹTiềntệQuốctế(IMF–IFS),tínhtrungbình,Indonesiaphảichịukhoảnnợnướcngoàicao

nhất(theotỷlệphầntrămcủatổngsảnphẩmquốcnộiGDP)trongtấtcảcácnướcchâuÁ.Trongsuốtgiaiđoạnkhủnghoảng1990-1996,báohiệucuộckhủnghoảngkinhtếchâuÁnăm1997,consốnợcủaIndonesiavàokhoảngtrên60%(sovớiconsố35%củaTháiLan,15%củacảTrungQuốcvàHồngKông,và10%củaSingaporevàĐàiLoan).Nhữngkhoảnnợnàycộngthêmcáckhoảnnợngắnhạnkhiếnconsốnàylêntới300%tronggiaiđoạn1990-1996(sovớikhoảng120%củaTháiLan,60%củaTrungQuốc,25%củaHồngKôngvàĐàiLoan[Singaporechưasẵnsàngtiếpnhậnconsốnày]).Rõràng,vớinhữngkhoảnnợkhổnglồnhưthế,chúngtađãđặtmộtgánhnặnglớnlênđấtnướcnàyvàtấtnhiên,họkhôngthểtrảnổi;ngườidânIndonesiabuộcphảitựcứuchínhmìnhbằngcáchthỏamãnnỗithèmkhátcủacáctậpđoànđaquốcgia.Chúngtôi,nhữngsátthủkinhtế,đãhoànthànhxuấtsắcmụctiêuđặtra.Mộtlầnnữa,nhữngtiêuchuẩnsosánhkinhtếquốcgialạiđểlộtínhdốitrácủamình.ỞIndonesia,sựtănglêncủangoạitệ,thuậnlợitrongcáncânthươngmại,tỷlệlạmphátthấpvàtăngtrưởngtổngsảnphẩmquốcnộiđầyấntượngđượcdùngđểchỉtìnhtrạngcủamộtnhómngườirấtnhỏ,tầnglớpdânsốgiàucócủađấtnướcnày.Vớitấtcảnhữngngườidânsốngngoàidòngchảykinhtếtrên,họsẽphảimangtrênvaimộtgánhnặngvôcùngtolớn.Cóthểsẽchẳngcónơinàotrênthếgiới,sựnghèođói,lạmdụnglẫnnhaucủacáctậpđoànvànhữngngườitiêudùngMỹlạicómốiliênhệrõrànghơnởnhữngxínghiệpcủangườiIndonesia(nhữngxínghiệpmangđặctrưngnàyrõrànghơnbấtcứxínghiệpnàoởcácquốcgiakhác).Cáctậpđoànquốctếlớn,nhậnđượcsựhậuthuẫntừcácchínhsáchkhuyếnkhíchquátrìnhtưnhânhóavàcắtgiảmthuếchocáccôngtynướcngoàicủaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế,hoặctựlàmchủcácnhàmáyhoặcchocáccôngtykhácđấuthầuquảnlý.Tạiđây,côngnhânkhôngđượctrảlươngthỏađángvànếuhọđứnglênphảnkháng,họsẽbịđánhđập,thậmchíbịgiếtchết.Họphảichịuđựngmộtcuộcsốngtồitệđểrồihànghóamàhọlàmralạiđượcbánvớigiávôcùngrẻmạttạicácnướcpháttriển.KhitôiđivòngquanhnướcMỹđểquảngbáchocuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,nhiềungườiđãtìmgặpvànóivớitôirằngnhữngcôngtynhưNike,Adidas,RalphLauren,Wal-MarthayTheGapđangkiếmlờitừnhữngcôngnhânngàyđêmlàmviệcvấtvảnhưnôlệ.MộtđôivợchồngdũngcảmđãcungcấpchotôinhữngbằngchứngđặcbiệtdựatrênnhữngđiềugâysốcmàhọđượcchứngkiếnởIndonesia.

Chương6.NhữngxínghiệpbóclộtnhâncôngNăm2005,cóhainhàlàmphim,JimKeadyvàLeslieKretzu,đãliênlạcvớitôi.Họmuốnthựchiệnmộtcuộcphỏngvấntôitrêntruyềnhình.Quacáccuộctiếpxúctrênđiệnthoạivàe-mail,tôiđiđếnkếtluậnrằnghọlàsựtươngphảnvớicácsátthủkinhtếvàhọđạidiệnchomộtlànsóngcácnhàhoạtđộngchínhtrịmới.Khichúngtôigặpnhau,Leslienói:“Trướckhiphỏngvấn,chúngtôimuốnôngbiếtrõhơnvềnhữngxínghiệpbóclộtnhâncôngởIndonesia”.Côgiảithíchngắngọnrằng,trongkhoảngthờigiannăm2000,họđãsốngcùngnhữngcôngnhânlàmviệctạinhàmáyđặttạiIndonesiacủaNike.“Nhữngngườicôngnhânphảisốngtrongnhữngđiềukiệnvôcùngtồitệ,tồntạivớimộtmứclươngnhưnhau,hayítnhấtlàcốgắngnhưvậy”.Tôihỏihọđộngcơnàothúcđẩyhọlàmviệcđó.Leslienói:“Cólẽtừrấtlâurồi.Khiđó,tôithamgiavàotổchứctìnhnguyệnJesuitVolunteerCorps.Họđãcảnhbáotrướcvớichúngtôirằngchúngtôisẽkhôngbaogiờcònđượcnhưbanđầunữa.Khẩuhiệucủahọlà:“JVC:Hủyhoạicuộcsống”.Tôiđượcchứngkiếnnhữngđiềumàmìnhkhôngthểtinnổi:sựnghèođóivàđaukhổ.Tôinghĩrằngbảnthânmìnhcũngđãbịhủyhoại.Sauđó,tôiđượclàmviệcvớicácnữtusĩởẤnĐộ.Tôimuốngiúpđỡnhữngconchiên“nghèokhónhấttrongnhữngngườinghèokhó”củacácxơ.Mộtkhibạnđãsốngvớinhữngconngườinhưvậy,tâmhồnbạnsẽkhôngbaogiờđượcnhưxưa,khôngbaogiờquayvềconđườngcũvàkhôngbaogiờcóthểquênđược.Chỉđơngiản,bạnphảilàmmộtđiềugìđó”.TôiquaysangnhìnJim.Anhtacười:“TôiđãbịĐứcChúabắtcóc.Nghecóvẻbuồncườinhưngtôihoàntoànnghiêmtúcđấy.Khitôicònhọcởtrườngtrunghọc,tôinghĩrằngmìnhsẽđitớiPhốWall,kiếmtiềntriệuvànghỉhưuởtuổi35.Sauđó,năm1993,tôithựchiệnchuyếndulịchvòngquanhthếgiới.Lúcđó,tôimới21tuổi.Lầnđầutiêntôiđượcđặtchântớicácquốcgiađangpháttriển:Indonesia,Lào,ViệtNam,Burma(naylàMyanmar),Nepal,vànhiềuquốcgiakhác.Tôitậnmắtchứngkiếnnhữngcảnhnghèothựcsự.Nóthiếtthựchơnrấtnhiềusovớinhữngđiềutôinhậnđượctrong16nămhọctrongtrườngCatholic,hơncảbằngcửnhânkhoahọccủatôitạitrườngĐạihọcSaintJoseph.Bâygiờ,tôiđãhiểuChúaJesusthựcsựđangchốnglạiai.Đólàgiaiđoạnkhởiđầuđểtôithựcsựcốnghiến,tậntâmchốnglạiđiềumàChúacũngđangnỗlựcchốnglại.Tấtnhiên,khôngchỉcóChúaJesusmàcảnhàtiêntricủangườiDoThái,Muhammad,đứcPhậtvàmọihìnhảnhthần

thánhđượctônsùngkháccũngđềunhưvậy.Tấtcảcáctôngiáotrênthếgiớinàyđềulấyđiểmcốtlõilàsựcôngbằngchogiáodâncủamình”.Tôiđãnhờhọviếtracâuchuyệnnày.Năm1998,chúngtôibắtđầuchúýtớithựctếcuộcsốngcủanhữngcôngnhânlàmviệcchoNike.Khiđó,JimđanglàtrợlýhuấnluyệnviênbóngđátạitrườngĐạihọcSt.JohnởthànhphốNewYork.AnhvừahọcđểlấybằngthạcsỹthầnhọcvừahuấnluyệntạitrườngvàquyếtđịnhsẽthựchiệnnghiêncứuthựctrạngcuộcsốngcủanhữngcôngnhântạinhàmáycủaNike.KhiJimbắtđầunghiêncứu,khoaĐiềnkinhthuộctrườngĐạihọcSt.JohnđangthươnglượngvớiNikevềmộtdựántrịgiá3,5triệuđôla,trongđó,NikeyêucầutấtcảcáchuấnluyệnviênvàvậnđộngviêncủatrườngphảimặcđồcủaNikevàquảngcáochosảnphẩmcủahãngnày.Lúcđầu,Jimchỉtựnhủvớichínhmìnhnhưngsauđóthìcôngkhainóithẳngrằngvìlươngtâmconngười,anhkhôngmuốnlàđạidiệnquảngcáochomộtcôngtyđanghoạtđộngdựavàocácxínghiệpbóclộtnhâncôngnhưNike.TạimộttrongnhữngtrườngđạihọcThiênchúalớnnhấtđấtnước,anhnhậnđượctốihậuthư:SửdụngđồcủaNikevàchấmdứtviệcchốngđốivụthươnglượnghoặclàanhphảitừbỏnơiđây.ThángSáunăm1998,Jimbuộcphảichấpnhậnvụthỏathuận.Jimmuốnđượcbảođảm100%chovịtrícủamình,dođó,anhđãđềnghịNikerằngliệuanhcóthểtớilàmviệctạimộttrongnhữngnhàmáycủahọtrongvòngmộtthángđểtìmhiểukỹhơnvềcácđiềukiệntạiđókhông.PhíaNikechobiết,mộtthánglàquángắn,rằnganhkhôngthểnóiđượcbấtcứngônngữnàocủakhuvựcĐôngNamÁ,vàrằnganhsẽchiếmvịtrícủamộtngườicôngnhânnàođó.Jimviếtthưtrảlờirằng,nếuhọthấymộtthánglàkhôngđủthìanhcóthểởđótừsáuthángtớimộtnăm–chodùthờigiandàiđếnđâu,anhcũngmuốnđượctìmhiểuvềnhữngđiềukiệnlàmviệccủacôngnhânvàxácđịnhxemliệucótồntạihaykhôngnhữngxínghiệpbóclộtnhâncông.Trongthư,Jimcũngnóirõ,anhcóthểnóiđượctiếngTâyBanNha,dođóNikecóthểgửianhtớimộtnhàmáyởkhuvựcTrungMỹ.Cònvớingườicôngnhânbịanhthaythế,JimđãtìmđượcmộttổchứcphilợinhuậntạiOregon(trụsởchínhcủaNikeđượcđặttạiđây),chấpnhậnđưangườicôngnhânđótớinướcMỹvàcungcấpchỗăn,ởvàcáckhoảnchitiêusinhhoạt;vềcơbản,ngườicôngnhânđósẽcómộtkỳnghỉtrongkhoảngthờigianJimđảmnhậncôngviệccủaanhta.NikeđãviếtthưđáptrảrằnghọkhôngthấyhứngthúvớiđềnghịmàJimđưara.VìJimkhôngthểlàmviệcởnhàmáycủaNike,nênchúngtôiquyếtđịnhlàmviệcduynhấtmàchúngtôinghĩđến,mộtlựachọnkhác:đólàsốngcùngnhữngngườicôngnhântạilàngcủahọvàhạnchếmứctiềnsinhhoạt

củamìnhxuốngbằngmứclươngmàcáccôngnhânđượctrả.Dođó,năm2000,chúngtôitớiTangerang,Indonesia,đểsốngvớinhữngcôngnhâncủanhàmáycủaNike,vớimứcchidùngtốithiểulà1,25đôlamộtngày.Trongvòngmộttháng,Lesliegiảm6kgcònJimgiảm11kg.Giốngnhưnhữngcôngnhânkhác,chúngtôisốngtrongmột“chiếchộp”xâybằngximăng,rộng9m2,khôngđồđạc,khôngđiềuhòaởthànhphốnhiệtđớiẩmướtnày.Chúngtôiphảingủtrênnhữngchiếcchiếumỏng,giảitrênnềnximănggồghề,baoquanhlànhữngkệgiấy,đượccốđịnhbằnglớptrotànvàđámạttừkhóithảicủaxeôtô,củanhàmáybịônhiễmvàtừrácbịđốtcháy.Nướcthảicủamấynhàvệsinhgầnđấychảyranhữngchiếccốngkhôngđượcđậynắpởhaibênđường.Vìnhữngcốngrãnhnàymàkhulàngđầyrẫygiánvànhữngconchuộtkhổnglồ.Mộtsốngườinóivớichúngtôi:“Anhcóthểsốngnhưmộtônghoàngvới1,25đôlamộtngàytạinhữngnướcnhưIndonesia”.Đólàmộtphátbiểuthểhiệnsựthờơvàthôngtinlệchlạc.HầuhếtnhữngngườinóinhưvậyđềuchưatừngmộtlầnđếnIndonesia.Với1,25đôla,chúngtôichỉcóthểmuahaisuấtcơmnhỏvớimộtítrauvàhaiquảchuối.Nếuchúngtôimuốnmuaxàphònghaykemđánhrăng,chúngtôisẽphảiănítđi.Mộtngày,tronglúcdọndẹp,Jimlàmđổchaidầuhỏa,vàchúngtôiphảidùngxàphòngđểlauchùiđốngđổvỡ.Đóquảlàmộtthảmhọa,nótànphácảvềtàichínhcũngnhưcảmxúccủaconngười.Hãythửđặtmìnhvàotrườnghợpsau.Bạnlàmộtngườitrưởngthành,khoảng20tuổigìđó;bạnlàmviệctừ8giờsángđến8giờtối,từthứhaiđếnthứbảy,vàđôikhilàcảchủnhật.Đólàchưakểđếnthờigianđilại,thờigianchuẩnbịcôngviệccủabạn.Bạnkhôngcótiềnđểmuaquàchúcmừngsinhnhậtbạnbèmình.Bạnkhôngthểcómộtchiếcradionào,mộtchiếctivilàgiấcmơquáđỗixaxỉđốivớibạn.Đãhơnhainămnay,bạnchưahềmuamộtbộđồmớinàochomình.Cuốingàylàmviệc,khibạntrởvềnhà,bạnphảidànhtừ30đến45phútđểgiặtđồbằngtay.Bạnkhôngcónhiềuquầnáovànhữnggìmàbạnđangmặcrõrànglàsẽrấtbẩnsaumộtngàylàmviệcvấtvả.Nếubạnlàphụnữ,khibạncókinhnguyệt,bạnvẫnchỉđượcsửdụngnhàtắmhailầnmộtngàynhưnhữngngườikhác;dođó,bạnphảithắtmộtcáikhănquàngrộngquanheohaymặcmộtchiếcváydàiđểcheđivếtmáubẩnởdướiquần.Bạncảmthấykiệtsức.Bạncóthểthấyđaunhứcxương.Nhưngbạnlạiphảilosợrằngnếubạnnóira,bạnsẽbịmấtviệc.Vàcáctậpđoànđaquốcgiamàbạnđanglàmviệclạinóivớicảthếgiớirằnghọđãtạoramộtsựthayđổithựcsựchocáccôngnhânvàcáckháchhàngkhôngcầnphảilolắngnhiều.Bạnlànhữngcôngnhânđangcựckỳhạnhphúc.

Nhưngthậtkhôngmaymắn,khôngchỉcónhữngcôngnhậncủaNikephảisốngtrongđiềukiệnvàmứclươngnhưvậy.ChúngtôimuốnnóiđếnnhữngngườilàmviệcchoAdidas,Reebok,TheGap,OldNavy,TommyHilfiger,Polo/RalphLauren,Lotto,FilavàLevi’s.Tấtcảhọđềunhậnđượcmứclươngcùngcựcnhưthế,sốngtrongnhữngkhunhàổchuộtgiốngnhauvàcónhữngyêucầugiốngnhauđốivớicôngtycủamình:Hãytrảlươngchochúngtôicaohơnvàchochúngtôiđượctựdothànhlậpnhữnghiệphộibảovệmình.NhữngcôngnhâncủaNikeđangphảisốngtrongđiềukiệnkhôngđảmbảosứckhỏevànguyhiểm,nhữngđiềukiệnmàhầuhếtngườidânMỹđềukhôngthểtưởngtượngđược.Trongkhiđó,nhữngngườiIndonesiagiàucóvànhữngngườinướcngoàilạiđangtậnhưởngcuộcsốngtuyệtvờicủamình.Khitôicònlàmộtsátthủkinhtế,ởJakartachỉcóduynhấtmộtkháchsạnmànhữngngườinhưtôitớiở,kháchsạnIntercontinentalIndonesia.Cònbâygiờ,bạncóhàngloạtnhữnglựachọnkhácnhưkháchsạnFourSeasons,Marriott,Hyatt,Hilton,CrownePlaza,Sheraton,Mandarin,LeMeridien,Millennium,Ritz-Carlton,vàhàngloạtnhữngkháchsạnkhác.ĐólànơimànhữngủyviênbanquảntrịcủacáctậpđoànMỹcảmthấynhưđangởnhà,nơihọcóthểthưởngthứcrượuvangvàăntốivớinhânviênngườiIndonesia,haykháchhàngcủamình.Từcănphòngcủamìnhtạikháchsạn,ởphíatrêncao,họcóthểnhìnthấyTangerangvànhữngkhuvực“ngoạiô”khác,nơinhữngcôngnhâncủathànhphốnàysinhsống.Họkhôngthểphủisạchtộilỗikhikhẳngđịnhcôngtycủamìnhkhôngsởhữucácnhàmáynàynhưngtừtậnsâutrongtâmkhảm,lẽrahọphảicảmthấyvôcùngtộilỗivìchínhhọlàngườiphảichịutráchnhiệmchotấtcảnhữngđaukhổtrên.Jimchobiết:“Nikeépbuộctànnhẫnchủcácnhàmáy.Nhữngngườiđứngđầuhãngnàybiếtrõgiácủatừngchiếcdâyvàđếgiày,rõtớitừngxumộtnhưnghọvẫnthúcép,buộcchủnhàmáyphảihạgiáxuốngtớimứctốithiểu.Vàthếlànhữngngườichủnày,thườnglàngườiTrungQuốc,buộcphảichấpnhậnmộtsốlãirấtnhỏ”.Lesliethởdàinóithêm:“Nhữngôngchủnhàmáynàycòncóđiềukiệntốthơnnhiềusovớicáccôngnhân.Tuynhiên,họcũngbịbóclột.Nikebắtngườitaphảibỏtiềnracònmìnhthìđúttúisốtiềnđó”.Jimgiảithích:“ChúngtanhắmvàoNikebởivìđólàkẻdẫnđầungànhcôngnghiệp,thịphầncủahãngnàylớnhơnrấtnhiềusovớitấtcảnhữngđốithủcạnhtranhkhác.Nikecóthểđiềuchỉnhtốcđộpháttriển.Vìvậy,nếuchúngtacóthểbuộcNiketạođiềukiệntốthơnchocôngnhân,thìtấtcảnhữngcôngtykháccũngsẽlàmtheo”.

Mộtkhíacạnhkháccủa“sựtiếnbộ”ởIndonesiamàủyviênbanquảntrịcủacáctậpđoànnhìnthấymỗilầnhọbướcrakhỏinhữngkháchsạnsangtrọngmàhọđangởđólàsựbiếnmấtcủanhữngchiếcxebecak.NhữngchiếcxeđạpđượctrangtríbằngnhữngtấmbíchhọađãbịcấmhoạtđộngtrênđườngphốJakartatừnăm1994.TổngthốngSuhartochorằng,đólàbiểutượngcủamộtđấtnướclạchậu.Thậtkhôngmay,quyếtđịnhnàycủaôngtadẫnđếnhàngvạnngườilàmnghềláixebecakđứngbênbờvựcthấtnghiệp.NhữngdukháchđếnđâygiờlạibịvâyquanhbởinhữngchiếcxeBajaj,mộtloạixemáybabánhnhỏcóvỏkimloạimàucamviềnxungquanh.ĐượcbiếntấutừchiếcxeVespanguyênbảncủaẤnĐộ,theoSuharto,chiếcxeBajajlàđạidiệncủaquátrìnhhiệnđạihóa.Song,nólạiquáầmĩ,ônhiễm,phảhơinóngvàrấtnguyhiểm.Khônggiốngnhưbecak,nhữngchiếcxeBajajtrônggiốnghệtnhau,nhữngnétvẽbảysắccầuvồngrựcrỡđượcthaythếbằngmộtmàucamvàngruộmtrênkhắpthânxe.Ướctính,khoảnghaimươinghìnchiếcxenhưthếđanggâyùntắctạicáctuyếnđườngcủathànhphố.HầuhếtnhữngláixebecakđềukhôngđượchướngdẫncơbảnđểláixeBajaj,chínhvìvậy,rấtnhiềungườiđãphảixinlàmviệctạicácxínghiệp.Lầnlượt,cácbanquảntrịcủaMỹđềuủnghộchonềnchuyênchínhđộctàicủaSuharto.Tuynhiên,chínhphủJakartaphảichịusựchỉtríchnặngnềtừcáctổchứcphichínhphủ(NGOs).Cáctổchứcgiámhộchỉtríchsựviphạmnghiêmtrọngluậtpháptrongnướccũngnhưquốctế,việcviphạmnhânquyềnvàsẵnsànghysinhnhữngnguyêntắcdânchủđểlàmhàilòngcáctậpđoànđaquốcgiavàthànhviêncủagiớiquanchứcchínhphủcủađấtnướcnày.TờNewYorkTimeschobiết“Theocáccuộckhảosátquốctế,Indonesialàmộttrongnhữngnướccónạnthamnhũnghoànhhànhnhấtthếgiới”.Neil,mộtđặcvụCIA,cólầnđãnóivớitôi:“Tôikhôngthểtưởngtượngmọichuyệnlạitồitệđếnnhưvậy”.Ôngtađịnhnhờtôikýsách,chầnchừmộtlátvàsauđómờitôiđiuốngbia.Buổitốihômđó,chúngtôinóichuyệnvớinhaunhiềugiờliền.Sauđómộtvàitháng,khitôitớithămbốmẹvợởgầnSanFrancisco,chúngtôigặplạinhau.ÔngtagianhậplựclượngCIAbởivìbốmẹngườiTrungQuốccủaôngtaluôntìmcáchlàmdấylênsựcămghétcủaôngđốivớiMaoTrạchĐông.“KhilàmviệcởJakarta,tôirấtduytâm.TôitinrằngchúngtôicómặtởđólàđểđẩychủnghĩacộngsảnrakhỏiIndonesia.Đólàkhoảngnăm1981”.Nhưngnăm1989,saucuộcxâmlượccủaMỹtạiPanama,ôngđãhiểurõ,vàthấyrằngđiềuđósẽkhiếnngườidântrêntoànthếgiớiđứnglênchốnglạinướcMỹ.Ngaysauđó,ôngtaxinrútkhỏichínhphủvàđivào“hoạtđộngbímật”.Năm2005,ôngtaquaytrởlạiIndonesiađểlãnhđạomộtnhómanninhbảovệnhữngnỗlựctáikiếnthiếtsauthảmhọasóngthần,chốnglạinhữngthếlựctựdoởtỉnhAceh.“Chúa

ơi,chuyếnđếnIndonesialầnnàylàmchotôithựcsựtỉnhngộ!Jakartanhìngiốngnhưmộtthànhphốlớnhiệnđại,nhữngtòanhàchọctrờilấplánhánhđiện,nhữngkháchsạnsangtrọng.Nhưngđằngsaubộmặthàonhoángđó…mọithứdườngnhưtồitệhơnbaogiờhết.Nạnthamnhũngpháttriểnkhôngthểkiềmchếnổivàchínhchúngtalànguyênnhângâyrađiềuđó”.KhitôihỏitạisaosaukhirờikhỏiCIA,ôngtalạitiếptụccôngviệctươngtựnhưvậy,Neilđãtrảlời:“Đólàtấtcảnhữnggìtôibiếtđểkiếmsống”.Sauđó,giốngnhưlýdothứnhất,lýdothứhaicũnglàlýdotôithườngđượcnghetừnhữngđồngnghiệpkhác.“Hơnnữa,khônggìcóthểsosánhđượcvớithànhcôngbạnđãđạtđược.Nhữngtaynhảydùvàđuamôtôlàmviệcđóvìhọyêuthíchtốcđộnhưngkhônggìcóthểsosánhđượcvớicảmgiáccủamộtngườiphảiđốimặtvớikẻđangmuốngiếtmình”.Nhữnglờiphátbiểunhưvậythườngkhiếntôilạnhxươngsống.TôinghĩvềchamìnhvànhữngngườihùngkháctừsauChiếntranhthếgiớithứhai.Họsẽcảmthấythếnàonếubiếtrằngcáctậpđoànvàchínhphủcủachúngtakhuyếnkhíchnhữngngườidâncủamìnhtrởthànhkẻđammêtànsát?TrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,tôiđãđấutranhvớinhữngtộilỗikinhtởmmàtôiđãlàm.Còngiờđây,tôikhámphárarằnghậuquảcủaviệcmìnhlàmcònbithảmhơnrấtnhiềunhữnggìtôiđãtưởngtượng.

Chương7.NướcMỹ-kẻkhuyếnkhíchtànsátMộttrongnhữngđiềuxâmphạmtồitệnhấtđếnquyềnconngườivàmôitrườngcủangườiIndonesiabắtđầutạiĐôngTimo,vàokhoảngthờigiantôisốngtạiUjungPandang.GiốngnhưSulawesi,ĐôngTimolàmộthònđảokháhẻolánhvàđượcđánhgiálàkhuvựcrấtgiàutrữlượngdầumỏ,khíga,trầmtích,thêmvàođólàvàngvàmangan.NhưngĐôngTimokhácvớiSulawesiởchỗhònđảonàylạichịusựcaitrịcủangườiBồĐàoNhatrongvòngbốnthếkỷ.Trongkhi90%ngườidânIndonesiatheođạoHồithìngườidânĐôngTimolạichủyếutheođạoThiênchúa.Ngày28tháng11năm1975,ĐôngTimotuyênbốđộclậpkhỏiBồĐàoNha.Chínngàysauđó,IndonesiaxâmlượcĐôngTimo.Nhữnglựclượngchiếmđónghungbạođãtànsátkhoảnghơn200nghìnngườidân,tứclàkhoảng1/3dânsốĐôngTimo.NhữngtàiliệuđượcTrungtâmLưutrữAnninhQuốcgiađưarachothấy,chínhphủMỹkhôngchỉhỗtrợvũkhígiếtngườihàngloạtmàrõràngcònlàmộtkẻxâmlược.Theonhưnhữngghichépnày,TổngthốngGeraldFordvàBộtrưởngHenryKissingerđãcócuộcgặpgỡvớiSuhartovàongày6tháng12năm1975vàđồngývớikếhoạchtấncôngcủaôngtadiễnramộtngàysauđó.Nhữngtàiliệunàycũngchothấy,chínhquyềncủaôngCarterđãbímậtngănchặnthôngtinnàylọtrangoàinăm1977.AnhtraicủacựuthủlĩnhĐôngTimovàlàmộtnhàlãnhđạochínhtrịhiệnđãbịtrụcxuất,JoaoCarrascalao,đượcAmyGoodmanphỏngvấntrênchươngtrìnhDemocracyNow!,35nămsaungàyđấtnướcbịxâmlược.Ôngtaphátbiểu:“TôitớiJakartatrướcTổngthốngFordvàHenryKissingermộtgiờđồnghồ.Vàngaytrongđêmđó,tôiđượcđạitáSuyanto,mộtquanchứccấpcaocủachínhquyềntạiJakarta,báochobiết,nướcMỹđã“bậtđènxanh”choIndonesiatấncôngĐôngTimo”.BradSimpson,phógiáosưlịchsửtạitrườngĐạihọcMarylandvàlàcốvấncủaTrungtâmLưutrữAnninhQuốcgia,nóivớiAmy:“Nhữngtàiliệunàyđãphơibàysựdốitrátrongsuốt25nămquacủachínhquyềnMỹ.GiữbímậtnhữngchitiếtvềvụsắpđặtkếhoạchchoIndonesiaxâmlượcĐôngTimotrướcngườidânMỹcũngnhưcộngđồngquốctế,ngănchặncóhệthốnghaylờđinhữngbáocáovềvụgiếtngườihàngloạtxảyratạiĐôngTimotrongsuốtgiaiđoạngiữanhữngnăm1980,vàlàmmọiviệcđểngănchặnlệnhcấmđốivớihệthốngquânsựcóthểthôngquaquốchộiđưarađểgiữchodòngvậnchuyểnvũkhíđượclưuthông”.Haimươinămsaungàyxảyracuộcxâmlược,haitrongsốnhữngnhàphê

bìnhcủaIndonesiađượcđưalêntầmquốctế.NhữngnhàhoạtđộngngườiĐôngTimo,BishopCarlosFilipeXimenesBelovàJoséRamos-HortađượcnhậngiảiNobelvìhòabìnhnăm1996.GiảithưởngnàykhiếnchohệthốngtừJakarta,WashingtonđếnhànhlangPhốWallcảmthấyhếtsứcchoángváng.CuộcthảmsáttạiĐôngTimochỉlàmộttrongsốrấtnhiềuchínhsáchdonhànướcchuyênchếđưaradướithờiSuharto.Việcgửithôngđiệpquânsựtớinhữngvùngmiềncótưtưởngtựdođượcxemlàcầnthiếtđểđánhbạichủnghĩacộngsảntrongsuốtnhữngnăm1970.ÝnghĩrằnghầuhếtnhữngcuộcnổiloạnđềuđượcthựchiệndomongmuốnchấmdứtáchápbứccủachếđộápđặthiệnhànhcủaSuhartovànhữngngườinổiloạnchốnglạicácquốcgianhưTrungQuốcchỉlàbiệnphápsaucùngđốivớisựtrợgiúpquânsựvàytếđềubịgiớibáochíMỹlờđi.Đồngthời,cácphươngtiệntruyềnthôngcũnglờđisựthậtrằngtấtcảnhữnggìSuhartolàmlàđểphụcvụcholợiíchcủa“tậpđoàntrị”.QuyếtđịnhkiểmsoáttoànbộquầnđảocủaSuharto,thậmchícảnhữngvùngmàIndonesiakhôngsởhữunhưnglạicónhữngnguồntàinguyênđángthèmmuốn,đượcWashingtonvàPhốWallthựchiệnhếtsứcnghiêmtúc.Các“tậpđoàntrị”hiểurằnghọphảiủnghộchotầmnhìnquymôcủakẻđộctàinày,vìmộtIndonesiathốngnhấtnếuhọcònmuốnđượctựdocaitrịnhữngkhuvựccóchứanhữngnguồntàinguyênđángthèmkhát.ỞphíaBắcSumatra,mộttỉnhrấtphongphúvềtrữlượngdầumỏvàkhíga,tỉnhAceh,hơn10nghìnngườiđãbịquânđộitànsáttrongthờigiantôisốngtạiIndonesia.Hàngnghìnngườikhácbịchếtvìnhữngmẫuthuẫn,xungđộtởquầnđảoMolucca,phíaTâyKalimantan(Borneo)vàIrianJaya(NewGuinea).Nếunhưmụctiêuthựcsựcủalựclượngvũtranglàgiữantoànchonhữngnguồntàinguyênmànhữngtậpđoànđaquốcgiathèmkhátthìvềcơbản,nólạiđượcchínhquyềncủaSuhartocấptiềnthựchiện.Mặcdùnhữngcôngtykhaithácdầumỏvàkhoángsảngiữvaitròlãnhđạo,nhưngcáccôngtynàylạiđượcliênkếtbởihàngloạtcáctậpđoànkiếmlờitừnguồnnhâncôngrẻmạt,nhữngnguồntàinguyênthiênnhiên,nhữngthịtrườngđểpháttriểncácdựánvàhànghóatiêudùngcủaIndonesia.Indonesialàmộtvídụđiểnhìnhcủanềnkinhtếxâydựngdựavàođầutưcủangânhàngvàcộngđồngthươngmạiquốctế.Trởlạibằnglờihứasẽtrảhếtnhữngmónnợbằngchínhnguồntàinguyêncủamình,Indonesialạirơisâuhơnvàochiếchốnợnầnbởitừnhữngkếhoạchtáithiếtcơsởhạtầngđãphátsinhnhucầuxâydựngcáckháchsạn,nhàhàng,trungtâmmuasắmvàcôngtrìnhxâydựng,dịchvụ,ngânhàngvàcáchoạtđộnggiaothôngvậntải.TầnglớpngườiIndonesiagiàucóvànhữngngườinướcngoàiđượchưởnglợirấtnhiềutừnhữngkếhoạchđó,trongkhiphầnlớnnhữngngườidânlaođộngbìnhthườngphảichịuđựngcuộcsốngnghèokhổ.Nhữngphongtràophảnđối

đượclựclượngvũtranglãnhđạodiễnrakhắpnơi.Giốngnhưngườidânnơiđây,môitrườngcủaIndonesiacũngphảichịuđựngsựtànphánghiêmtrọng.Cácmỏkhoángsản,cácnhàmáygiấyvàbộtgiấyvànhữngngànhcôngnghiệpkhaitháctàinguyênthiênnhiênkhácđãcướpđimộtvùngrộnglớncủamộttrongnhữngkhurừngnhiệtđớilớnnhấtthếgiới.Cácconsôngtắcnghẽnvớivôvànthứrácthảiđộchại.Bầukhôngkhíxungquanhcáckhucôngnghiệpvàthànhphốbịônhiễmnghiêmtrọng.Năm1997,mộtlớpkhóisươngmùđộchạidonhữngvụcháyrừngkhôngthểkiểmsoátởIndonesia(hậuquảdosựpháttriểnkinhtếgâyra)baophủkhuvựcĐôngNamÁđãkhiếnkhuvựcnàyđứngđầuthếgiớivềônhiễmmôitrường.Nhữngnạnnhânkháccủacáiđượcgọilà“nềnkinhtếthầnkỳ”lànhữngngườiBugi,Dyak,Melanesiavàcácnềnvănhóabảnđịakhác;đấtđaicủahọbịchiếmđoạtvàcuộcsốngcũngnhưtruyềnthốngcủađấtnướcbịtànphánặngnề.Tộidiệtchủngnàykhôngchỉđượcđođếmbằngnhữnggìconngườinơiđâyphảichịuđựngmàcònquanhữngtácđộngđếntâmhồncủaconngườivàđặcbiệtlàtháiđộphảnđốinhữngtộidiệtchủngtrướcđây,trongđóbaogồmcảviệcnướcMỹchỉđạochốnglạinhữngngườidânbảnđịa.Mặcdù,hiệnnay,nhữngtộilỗinàybịchỉtríchnặngnềnhưngmôhìnhtrênvẫnlặplạivàđượcchínhnhữngtậpđoàncũngnhưchínhphủMỹhậuthuẫnvềmặttàichính.Khinhữngcuộckhủnghoảngkinhtếngàycàngtănglên,tácđộngthườngxuyênhơntớiIndonesia,SuhartođãmuacổphầncủatậpđoànSAPthuộcQuỹTiềntệQuốctế.QuỹTiềntệQuốctếđãkhuyênSuhartogiảmsốtiềntrợcấpnhiênliệuvàlươngthựccủachínhphủcũngnhưrấtnhiềudịchvụxãhộikhácđểtăngkhoảnlờibỏtúi.LờigợiýnàyngaylậptứcđượcSuhartoủnghộ,vàkếtquảcủanhữngchínhsáchnàylàbệnhtật,nạnđóivàcảsựchốngđốichínhphủSuhartongàycàngtănglên.NhiềungườidânIndonesiabịđẩyrasốngngoàiđường.Ngaycảnhữngngườigiàucó,losợsựtànphásẽngàycàngtănglêncũngyêucầuthayđổi.Tháng5năm1998,Suhartobịbuộcphảitừchức,kếtthúc32nămđộctàicủamình.Tháng9năm1999,chínhquyềncủatổngthốngClintoncắtđứtmọimốiràngbuộcgiữaquânđộiMỹvớiquânđộiIndonesia.Tuynhiên,nhữngsựkiệnxảyraởtrênkhôngcónghĩalàsẽđánhdấuchấmhếtđốivớicác“tậpđoàntrị”màngượclại,nólạicàngcủngcốthêmvịtrícủachúng.NhữngngườidânIndonesiacótiềnvàthếlựcchitiềnđểtrụcxuấtkẻđộctàirakhỏiđấtnướcvàtựkhắchọabảnthânmìnhnhưlàngườibạncủađạiđasốquầnchúngnhândân.ChínhphủMỹvàcáctậpđoànđa

quốcgiahoannghênhsựsụpđổcủaSuhartovàtiếptụcủnghộchếđộmới.Sauđó,ngày26tháng12năm2004,mộtthảmkịchđãxảyravànóđemlạicơhộimớichocáctậpđoàntrị.MộtngàysaulễGiángsinh,cơnsóngthầnđánhvàoIndonesia.Khoảng250nghìnngườitửnạntrướcconsóngdữ.Tuynhiên,nhữngcôngtythamgiavàoquátrìnhtáithiếtcơsởhạtầng(rấtnhiềutrongsốđólàcácdoanhnghiệpMỹ)lạixemthảmhọanàylàcơhộilàmgiàuchomình.Độngđất,bãogióvàsóngthầnđãcướpđitínhmạngcủahàngtrămnghìnngườivàtànphánhàcửa,tàisảncủabiếtbaongườikhácnhưngnólạilàmđộnglựctăngtổngsảnphẩmquốcnội(GDP).Consốngườichếtvàtàisảnthiệthạikhôngđượcđưavàocácthốngkêkinhtếnhưnghàngtỷđôladànhđểtáithiếtlạicótêntrongthốngkê,tạonênsốliệuhoàntoànsailệch.HầuhếtnhữngngườidânMỹkhôngnhậnthứcđượcthảmhọaquốcgiarõnétnhưnhậnbiếtthảmhọachiếntranh:nhữngthảmhọathiênnhiênnàycựckỳcólợichonhữngcôngtylớn.MộtsốlượngtiềnlớndànhđểtáithiếtsaukhithảmhọaxảyrađượcdànhriêngchocáchãngliênquanđếnngànhkỹthuậtcủaMỹvàchocáctậpđoànđaquốcgiacósởhữukháchsạn,nhàhàng,vànhữngchuỗicửahàngbánlẻ,cáchệthốngmạnglướitruyềnthôngvàgiaothôngvậntải,cácngânhàng,cáccôngtybảohiểmvànhữngngànhcôngnghiệpkháccủa“tậpđoàntrị”.Hơncảviệcgiúpđỡnhữngngườinôngdân,ngưdânsinhsống,nhữngnhàhàngnhỏlẻ,nhữngngôinhànhỏvànhữngdoanhnghiệpnhỏởđịaphương,cácchươngtrình“giảmnhẹthảmhọa”đemlạimộtphươngtiệnhiệuquảhơnđểchuyểntiềntớicácnướcđếquốc.

Chương8.ĐầucơtrụclợitừthảmhọasóngthầnNgày26tháng12năm2004,mộtngàyđentối,khôngchỉđốivớinhữngnạnnhânphảitrựctiếphứngchịuthảmhọasóngthầnvàcònvớitấtcảchúngta,nhữngngườiluôntinvàolòngtrắcẩn,sựtừthiệnvàlòngtốtcủanhữngcưdântrênhànhtinhnày.Câuchuyệnvềviệcbóclộtmộtcáchvôliêmsỉđằngsautấnthảmkịchnàyđãđượcbắtđầutừtrướcđóvàitháng,trướckhithảmhọathiênnhiênnàyxảyra.Vàotháng9năm2004,IndonesiachọnmộtsỹquanquânđộikháclàmtổngthốngthaySuharto.TheoNewYorkTimes,TổngthốngSusiloBambangYudhoyono“ngaylậptứcbướclênvịtrílãnhđạotrongkhinhữngluậtlệđộctàicủatướngSuhartovẫncòntồntại…”.Năm1976,ôngtathamdựkhóahuấnluyệnquânsựtạitrườngquânsựFortBenning,thuộcbangGeorgiavàhoànthànhhaiđợtthaodiễn,GiáodụcQuốcphòngQuốctếvàChươngtrìnhHuấnluyệntạiMỹ.Saukhithảmhọasóngthầnxảyra,ôngtrởthànhmộtnhàlãnhđạotàitình,phátanđộngtháicủaphongtràonổidậyđòiđộclậpởtỉnhAceh.Giốngnhưnhiềuphongtràođịaphươngdiễnratrênkhắpquầnđảo,phongtràoởAcehnổravìmongmuốngiànhđượcđộclập,thoátkhỏisựchiphốicủachínhphủ.Trongmắtnhữngngườidân,chínhphủđượcxemlàkẻkhaitháckinhtếvàcónhữngchínhsáchhàkhắcđếnmứchungbạo.Trongkhimôitrườngcũngnhưnềnvănhóatạiđâyphảichịuđựngbàntaykhaitháccủacáctậpđoànnướcngoài,thìngườidântạitỉnhAcehlạichỉđượcthụhưởngrấtíttừđó.MộttrongnhữngdựántàinguyênlớnnhấtởIndonesia,dựánhóalỏngkhígathiênnhiên(LNG),đượcthựchiệntạiAceh,nhưngchỉcómộtphầnrấtnhỏlợinhuậntừviệchóalỏngkhígathiênnhiênđượcđầutưtrựctiếpvàocáctrườnghọc,bệnhviệntạiđịaphươngcũngnhưnhữngđầutưkhácđểgiúpvùngdựán.TheoMelissaRossi,nhàbáogiànhđượcgiảithưởngPulitzer,câybútkỳcựucủacáctờbáoNewsweek,Newsday(tạiNewYork),Esquire,George,MSNBC,vàTheNewYorkObserver,ngườithườngxuyêngửie-mailchotôitừnhữngđiểmnóngnhấttrênthếgiới,“VùngAcehtrùphúnàykhaokhátđượcđộclậpkhỏiIndonesiakhoảng5thậpkỷgầnđây.NguồntàinguyêndầumỏtạiđâyvôcùngphongphúvàđóchínhlàlýdovìsaochínhphủIndonesiabámchặtlấyAcehnhưmộtconđỉađói”.Trongsuốt30nămđấutranhcủatỉnhnày,cókhoảngtừ10-15nghìnngườiđãbịgiếtchếttínhđếnthờiđiểmtrướckhicơnsóngthầnvượtquađạidươngtrànvàođấtliền.NhữngcuộcđàmphánbímậtgiữachínhphủvàPhongtràoAcehtựdo

(tiếngIndonesialàGerakanAcehMerdeka,gọitắtlàGAM)bắtđầudiễnratrongnăm2004.PhongtràoAcehtựdonổralàđểgiànhvịthếthuậnlợikhithươnglượng,nhờđóchophépngườidânnơiđâycóthểcùngnhauchiasẻnguồnlợitừcácmỏdầu,mỏkhígasvàrấtnhiềunguồntàinguyênkháctrongtỉnh;giànhđượcmộtchếđộtựquảnvàrấtnhiềunhữngquyềnkhácmàhọđãđấutranhhàngthậpkỷđểđạtđược.Tuynhiên,cơnsóngthầnđãcuốnđitấtcả.BởivìPhongtràoAcehtựdolàmộttổchứcđịaphương,hoạtđộngtạivùngbịcơnsónghungdữtànphánênnóbịsuyyếunghiêmtrọngsaukhicơnsóngthầnđiqua.Mộtsốthànhviênchủchốtcủaphongtràobịchếthoặcphảichịucảnhmấtngườithân.Cáchệthốngthôngtinliênlạcvàgiaothôngcũngbịtànphánặngnề.Mộtlầnnữa,phongtràolạiphảithayđổihoạtđộngcủamình,từquátrìnhkhángcựvàđàmphánchuyểnsanggiúpđỡcácnạnnhânsóngthầnvànỗlựckhôiphụclạinềnkinhtế.Mặtkhác,chínhphủIndonesiacũngnhanhchóngcónhữngđiềuchỉnhđểtrụclợitừvùnghỗnloạn.NhữngđạoquânmớinhanhchóngđượcđiềuđếnđâytừJavavànhữngkhuvựckhôngbịảnhhưởngcủasóngthầnởIndonesia.Trongvòngmộttháng,nhữngđạoquânnàysẽnhậnđượcsựhỗtrợcủacácbinhsỹquânđộiMỹvàlínhđánhthuê.ChẳnghạnnhưNeil,cựugiánđiệpCIA,đãtừngchỉđạomộtđộiquânđượcthầukhoánđểbảovệnướcMỹ.Mặcdù,nhữnglựclượngvũtrangnàythựchiệnmệnhlệnhdướilýdolàcứutrợnạnnhâncủathảmhọasóngthầnnhưngthựcchấtmụctiêungầmcủachúngchínhlàdậptắtPhongtràoAcehtựdo.ChínhquyềnBushđãkhôngmấtquánhiềuthờigianđểthựchiệnmụctiêungầmđó.Tháng1năm2005,chỉmộtthángsauthảmhọasóngthần,Washingtontiếptụcduytrìchínhsáchđãđượcthihànhnăm1999doClintonđềra,nhờđóthắtchặtlựclượngquânsựhàkhắcởIndonesia.NhàTrắngđãgửimộttriệuđôlaMỹđểtrangbịvũkhíquânsựtạiJakarta.Ngày7tháng2năm2005,tờNewYorkTimesđưarabảntin:“Washingtonđangnắmlấycơhộicómộtkhônghaiđếnngaysaukhithảmhọasóngthầnxảyra…NgoạitrưởngMỹCondoleezzaRiceđãnhanhchóngcónhữngđiềuchỉnhđểtăngcườngthêmviệchuấnluyệncủaMỹđốivớicácsỹquanIndonesia…TạiAceh,quânđộiIndonesia,sauthảmhọasóngthầnđãbộclộrõbảnchấtlàlựclượngthamgiachốnglạicuộcphiếnloạncủanhữngngườitheochínhsáchlykhaitrongsuốt30nămqua…MốiquantâmlớnnhấtcủaquânđộiIndonesialúcnàychínhlàgiữđượcquyềnkiểmsoátchặtchẽnhữnglựclượngvũtrangthuộcPhongtràoAcehtựdo”.Vàotháng11năm2005,WashingtonbãibỏlệnhcấmvậnvũkhívànốilạimốiquanhệđốivớiquânđộiIndonesia.

Kiệtsứcvìnhữngnỗlựckhôiphụclạisauthảmhọavàgiúpđỡcáccộngđồngdâncưđịaphươngtáixâydựng,vàphảiđốimặtvớiáplựcrấtlớntừphíaquânđộiIndonesiavàcácnhàủnghộngườiMỹ,GAMđãkýhiệpướchòabìnhmộtphíavớichínhphủ.Lạimộtlầnnữa,chếđộtậpđoàntrịlạilàngườithắnglớn.Cơnsóngthầngầnnhưđảmbảorằng,hoạtđộngkhaithácởAcehvẫnsẽtiếptụcnhưtrướcđây.Mộtdẫnchứnghếtsứcthuyếtphụcvềviệctànphámôitrườngthiênnhiêncủacác“tậpđoàntrị”chínhlàHệsinhtháiLeuserởAceh.Trongvòngbathậpkỷ,cáclựclượngchốngđốiđãbiếnmộttrongnhữngkhurừnggiàutàinguyênnhấtthếgiớithànhkhuvựcbấtkhảxâmphạmđốivớicáccôngtykhaithácgỗvàdầulửa.Thếnhưnghiệnnay,PhongtràoAcehtựdođãbịdậptắtvàkhuvựcAcehlạirộngcửachocác“tậpđoàntrị”khaikhác.Giữanhữngnăm1980,cựuủyviênbanquảntrịcủamộtcôngtydầulửa,MikeGriffiths,từbỏcôngviệcđầyhấpdẫnvàhysinhbảnthânmìnhđểbảotồnhệsinhthái.Năm1994,ônggiúpsánglậpQuỹtàitrợquốctếLeuser.Năm2006,ôngdẫnchươngtrìnhNhữngcuộchànhtrìnhtrênsóngradiocủaĐàiphátthanhquốcgia(NPR)tạiAceh.PhátthanhviêncủachươngtrìnhNhữngcuộchànhtrìnhtrênsóngradio,MichaelSullivanchobiết,“Khiđấtnướchòabìnhthìáplựcđặtlênvainhữngcánhrừngdườngnhưlạităngthêmvàmốiđedọalớnnhất,thậmchícònlớnhơncảviệcchặtphánhữngcâygỗquýởkhurừngnhiệtđớihaykhaithácdầuởnhữngđồnđiềncọ,chínhlànhữngconđường”.Chươngtrìnhradionàyđãgiảithíchrằngngaysaukhithảmhọasóngthầnxảyra,cáccôngtyxâydựngvàcôngtrìnhcủaMỹđãcónhữngđộngtháivậnđộnghànhlangvớiNgânhàngThếgiớicũngnhưrấtnhiềutổchức“việntrợ”hỗtrợtiềnxâydựngđườngsá.Nhữngconđườngnàychủyếuđượcdùngđểphụcvụchongànhcôngnghiệpkhaithácgỗvàdầulửa.MikeGriffithsphátbiểutrênĐàiphátthanhquốcgia:“NếucácbạnđểmấthệsinhtháiLeuser,cácbạnsẽkhôngchỉđánhmấtcơhộithựcsựcuốicùngchonhữngconhổ,đườiươi,đànvoihaytêgiácmàcònđánhmấtnhữngquỹtàitrợcơbản,bảotrợphúclợixãhộichohơn4triệungườitrongđócóbiếtbaongườitinrằnghệsinhtháinàysẽbảovệnguồnnước,chốngngậplụtvàxóimòiđất”.MốiquanhệgiữatầnglớpthốngtrịIndonesia,chínhphủMỹvànhữngtậpđoànquốctếđòihỏinhữngphươngcáchtậndụngnhâncôngcủacáctậpđoàntrịtrênkhắpthếgiớitrongsuốtthờikỳhậuChiếntranhthếgiớithứhai.Việctạodựngđấtnướcđếquốcđượctiếnhànhbímậtvàchỉđạotrênquymôlớn.TừkhinềndânchủlàmravẻnhưmuốnlấyýkiếndânchủcủatoànbộcửtrithìnhữngphươngphápnàylạiđặtramộtmốiđedọatrựctiếptớimôhìnhlýtưởngmànướcMỹkhaokhátđạtđược.Chúngcũnglàmxáo

trộnbảnbáocáokếtquảcôngviệccủatôicũngnhưcủarấtnhiều“nhữngchuyêngiapháttriển”khác.Nhờcóbasựkiệnbấtngờxảyranêntôiđãhiểurõbảnchấtquỷquyệttrongcôngviệcmàmìnhđangthựchiện.Chỉsaucơnsóngthầnnăm2004,nóđãđượcphơibàyraánhsángmặcdùcănnguyêncủanhữngsựkiệntrênđềuđưatrởvềcôngviệcbanđầumàtôiđãlàm,mộtsátthủkinhtế.

Chương9.HậuquảcủathamnhũngTrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,tôiđãmôtảmốiquanhệcủamìnhvớicôngtyStoneandWebsterEnginerring(SWEC)vàocuốinhữngnăm1980vànhữngnăm1990.Vàothờigianđó,SWEClàmộttrongnhữnghãngxâydựngvàcốvấnđượcđánhgiácaonhấtvàcóquymôlớnnhấtthếgiới,vàthựctếlàtôiđãđượccôngtySWECtrảkhoảngmộtnửatriệuđôla,nếutôicũngtừbỏýđịnhviếtcuốnsáchvềcuộcđờilàmsátthủkinhtếcủamình.Đôikhi,côngtynàymờitôilàmviệcchomộtcơsởcủahọ.Vàomộtngàynăm1995,mộtquảntrịviêncấpcaocủaSWECgọichotôivớimongmuốncómộtcuộcgặpmặtgiữahaibên.Trongsuốtbữatrưa,ôngtabànvớitôivềdựánxâydựngmộtkhuliênhiệpchếbiếnhóachấtởIndonesia.Ôngtacamđoanvớitôi,đósẽlàmộttrongnhữngdựánlớnnhấttronglịchsửhơnmộttrămnămcủacôngty,trịgiáđếnmộttỷđôla.Ôngtanói,hạthấpgiọnghơn,sauđóthúnhận:“Tôiđãquyếtđịnhphảiđạtđượcmụctiêunày,nhưngtôisẽkhôngthểthựchiệnđượcnóchođếnkhitôitìmđượccáchchikhoảng150triệuđôlachomộtthànhviêntronggiađìnhcủaSuharto”.Tôiđáplại:“Ôngđịnhhốilộư?”.Ôngtagậtđầu.“AnhđãsốngởIndonesiarấtlâu.Hãychỉchotôibiếtlàmthếnàođểtôicóthểthựchiệnđượcđiềuđó”.Tôichoôngtahay,tôibiếttớibốncáchhốilộ“hợppháp”chogiađìnhSuharto.SWECcóthểsắpxếpđểthuênhữngchiếcxexúcđất,cầntrục,xetảivànhữngthiếtbịnặngkhácdocôngtycủaSuhartohayngườithâncủaôngtasởhữuvàtrảtiềnthuêthừara;hayhọcóthểkýmộthợpđồngphụphânchiadựánchonhiềucôngtythuộcquyềnsởhữucủagiađìnhSuhartovớicáigiáđượcthổiphồng;họcũngcóthểsửdụnghìnhthứctươngtựvớihợpđồngchothuênhà,thựcphẩm,xecộ,nhiênliệuvànhiềumặthàngtươngtựkhác;hoặccôngtycóthểsắpxếpchoconcáicủanhữngquanchứcthânthiếtvớiSuhartotớihọctạinhữngtrườngđạihọccóuytíncủaMỹ,chitrảmọiphítổnvàtrảlươngchongườicốvấncũngnhưphíởnộitrúkhihọctậptrênđấtMỹ.Mặcdùvậytôicũngthừanhậnrằngviệcsắpxếpmộtkhoảntiềnlớnnhưvậycóthểsẽcầnphảiápdụngcảbốncáchtrênvàsẽphảimấtvàinămđểthựchiện,tôicamđoanvớiôngtarằngtôiđãđượcthấytấtcảnhữngkếhoạchđóđượcthựchiệnrấtthànhcôngvàchúngtôikhôngcầnphảiquantâmtớibấtcứcơcấuphápluậtnàotừngđượcđưarađểchốnglạicôngtycủaMỹcũngnhưchốnglạiủyviênbanquảntrịcủacôngty.TôicũnggợiýrằngôngtanêncânnhắcýkiếncủatôivềviệcdùngcácGeishađểthựchiệncácthỏathuận.

Ôngtatiếtlộchotôibiếtvớimộtnụcườiđầyẩný:“NhữngGeishađãlaođộngvấtvảlắmrồi”.Vàcũnggiốnghầuhếtnhữngkẻkhác,ôngtabàytỏnỗilolắngrằngnếungườithâncủaSuhartothích“trảtrước”thìsao.Tôiphảithừanhậnrằngtôikhôngbiếtcáchnàođểbiếnsốtiềnlớnnhưvậyđược“trảtrước”,ítnhấtlàkhôngviphạmphápluật.Ôngtacảmơntôivàtôikhôngnghethêmđượcđiềugìtừôngtavềsựviệcnày.Mộtthậpkỷsau,vàongày15tháng3năm2006,báoTheBostonGlobeđãđưa“tít”sautrêntrangnhấtcủamụcThươngmại:“GIÁCTHƯHỐILỘ”VÀSỰSỤPĐỔCỦACÔNGTYSTONE&WEBSTER.Bàibáonóivềmộtbikịch,làmsaomộtcôngtycólịchsửđầyvinhquangbắtđầutừnăm1889,cuốicùnglạibướcđếnbờphásảnkhiđượcđưavàodanhsáchcôngtyphásảnnăm2000vàkếtcụclạibịtậpđoànShawsởhữu.TheotờGlobe,“cótớihơnmộtnghìnnhânviêncủacôngtybịsathải,cổphầncủahọtạicôngtybịmấttrắng”.SteveBailey,phóngviêncủaGlobekếtluậnrằng,nguyênnhâncủasựsụpđổsẽđượctìmra,“chủyếulàdoviệccôngtysắpđặtchitiếtmộtkhoảnbímật,chitrảphipháp147triệuđôlatiềnlạiquảchonhữngngườicóliênquantớiTổngthốngIndonesiaSuhartođểđạtđượchợpđồnglớnnhấttronglịchsửcủacôngty”.Sựviệcthứhaiđượcbắtđầubằngmộte-mailtôinhậnđượctừngườicontraicủamộtquanchứctừnglàmviệcchochínhphủIndonesiatrongnhữngnăm1970,chàngtraitrẻmuốnđượcgặptôi.Emil(đâykhôngphảilàtênthậtcủaanhta)mờitôitớimộtnhàhàngTháiLankháyêntĩnhnằmphíatâyNewYork.Anhtachotôibiết,anhđãcảmđộngsâusắckhiđọccuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtếcủatôi.Khimớichỉkhoảng10tuổi,chacủaanhđãgiớithiệuanhvớitôi,tạiJakarta.Emilnhớrằngmìnhluônluônđượcnghenhắcđếntêntôi.Anhtanói,anhbiếtchaanhtalàmộttrongnhữngquanchứcthamnhũngmàtôinhắcđếntrongcuốnsáchcủamình.Sauđó,chàngtraitrẻnhìnthẳngvàomắttôi,thừanhậnrằngmìnhcũngđangđitheo“vếtxeđổ”củangườicha.Anhtanóivớitôi,nởmộtnụcườiyếuớt:“Cháumuốnmìnhđượctrongsạch.Cháumuốnđượcthútội,giốngnhưchú.Nhưngcháucòncómộtgiađìnhvànhữngmốiràngbuộc.Cháutinlàchúhiểuýcháu”.Tôicamđoanrằngmìnhsẽkhôngbaogiờtiếtlộtêntuổicũngnhưđểlộnhândạngcủaanhta.CâuchuyệncủaEmilquảlàmộtkhámpháđốivớitôi.ChàngtraitrẻchotôibiếtrằngquânđộiIndonesiatừlâuđãbònrúttiềntừkhuvựckinhtếtưnhânđểchitrảchocáchoạtđộngcủamình.Đểcốlàmsángtỏđiềumìnhvừanói,

chàngtraitrẻnhúnvaikhinhbỉvànởmộtnụcười,mộthànhđộngcóvẻkháphổbiếnởcácnướcthuộcThếgiớithứba.Sauđó,anhtagiữvẻnghiêmtrọng:“TừsausựsụpđổcủachếđộSuhartonăm1998,mọithứdườngnhưcàngtrởnêntồitệhơn.TướngSuhartolàmộtkẻđộctàiquânsựthựcsự,ôngtađãquyếtđịnhgiữlựclượngvũtrangdướiquyềnkiểmsoátcủamình.Khithếlựccũngnhưảnhhưởngcủaôngtakhôngcòn,nhữngngườidânIndonesiacốgắngđếnmứcliềulĩnhđểthayđổiluậtpháp,nhờđónhữngngườidânsẽcónhiềuquyềnhànhhơntrongquânđội.Họchorằng,bằngviệcgiảmngânsáchchoquânđội,họcóthểthựchiệnđượcmụcđíchcủamình.Nhưngnhữngvịtướngtrongquânđộilạibiếtđitớiđâuđểkêugọisựgiúpđỡ:cáccôngtykhaithácmỏvànănglượngcủanướcngoài”.TôinóivớiEmilrằngnhữngđiềuanhvừanóigợichotôinhớtớinhữngtìnhcảnhtươngtựởColombia,Nigeria,Nicaragua,vàrấtnhiềucácquốcgiakhác,nơinhữnglựclượngdânquânmậtđượcsửdụngđểhỗtrợchoquânđộiquốcgia.Emilđồngývớiđiềutôinói:“Vâng,córấtnhiềulínhđánhthuêởIndonesia.Nhưngnhữnggìcháuđangnóitớicòntồitệhơnnhiều.Cáchđâyvàinăm,quânđộicủaIndonesiađượccáctậpđoànnướcngoàitrảtiềnthuê.Sựliênkếtnàyquảthậtlàkhủngkhiếpbởivì,nhưchúthấyđấy,nhữngtậpđoànnàyhiệnnayđangsởhữulựclượngquânsựcũngnhưtấtcảnguồntàinguyêncủaIndonesia”.Khitôihỏitạisaoanhtalạitiếtlộnhữngthôngtinnàychotôi,chàngtraitrẻquaymặtđivàhướngmắtrangoàikhungcửasổcủanhàhàng,nhìnraphíaconđường.Cuốicùng,anhtanhìnthẳngvàomắttôivànói:“Cháulàmộtcộngtácviên.Cháukhôngchỉthamnhũngnhưbốcháu.Cháulàmộttrongnhữngngườithựchiệncácvụsắpđặt,lấytiềntừcáccôngtyvàchuyểntớilựclượngquânsự.Thậtđángxấuhổ.ViệcduynhấtcháucóthểlàmlànóiđiềunàyvớichúvàhyvọngrằngchúsẽchocảthếgiớibiếtnhữnggìđangxảyraởIndonesia”.NhữngtuầnsaucuộcgặpgỡgiữatôivàEmil,cómộtbàibáothuhútngaysựchúýcủatôikhitôiđangtrêntrangwebcủatờNewYorkTimes.BàibáonêuchitiếtcáchànhđộngcủacôngtyFreeport-McMoRanCopperandGold,trựcthuộccôngtyNewOrleans,vềviệc“cáchđây7năm,côngtynàyđãchi20triệuđôlaMỹchochỉhuyquânsựvàcácđơnvịtạikhuvực(Papua)đểbảovệlợithếcủamìnhtạikhuvựcxaxôinày”.Bàibáoxácnhận:“ChỉcómộtphầnbanguồntàichínhcủalựclượngvũtrangIndonesialàdongânsáchnhànướccấp,phầncònlạilàlấytừnhữngnguồnkhôngminhbạchnhưlà”sốtiềntrảchoviệcbảovệ”,chophépcácbinhlínhvôliêmsỉhoạtđộngđộclậpvớisựchỉđạotàichínhcủachínhphủ”.

Bàibáonàyđãdẫntôitớihaibàibáokhác,xuấthiệntrênwebsitecủatờNewYorkTimesvàotháng9năm2004.Haibàibáomiêutảnhữngsựkiệnxảyragầnđâytạinơitôitừnghoạtđộng,Sulawesi,vàđưaranhữngdẫnchứngchothấycôngtychếbiếnvànglớnnhấtthếgiới,NewmontMining,cótrụsởđặttạiDenver,đãbánphágiátráiluậtlượngAsenvàthủyngânranướcngoàitạivịnhBuyat.Khiđọcđượcnhữngbàibáonày,tôinhậnrarằngchínhnhữngcôngviệcvậnđộngtàichínhvàxâydựnglạihệthốngđiện,đườngsá,cảngbiểnvànhiềucơsởhạtầngkháchồinhữngnăm1970củamìnhđãgiúpNewmontkiểmsoátcáchoạtđộngkhaimỏvàhủyhoạitàinguyênbiển.NhưCharlieIllingworth,giámđốcdựáncủatôi,từngnhắcđinhắclạitrongchuyếnđiđầutiêncủatôitớiIndonesia,chúngtôiđượcpháitớiđâyđểđảmbảochocáccôngtykhaithácdầumỏcóthểcómọithứmàhọcần.Tôinhanhchónghiểurằng,nhiệmvụcủamìnhkhôngchỉriêngchocôngtydầulửanào.Sulawesilàmộtvídụđiểnhìnhchothấycáckhoản“việntrợ”đãlàmlợinhưthếnàochocáctậpđoànđaquốcgia.MộtbàibáotrêntờTimechỉrõ,“trongcuộcchiếnchốnglạiNewmonttrongviệccungcấpchấtđốtchosốdântăngnhanhcủađấtnướcnày,cáccôngtykhaithácmỏvànănglượngcốgắngbámchặtlấyhệthốngluậtyếukémvàcónhiềukẽhởcủaIndonesia.Rấtnhiềulờichỉtríchvềnạnthamnhũng,vềchủnghĩacơhội,vềsựbấtcậptronghệthốngpháplýcònlưulạitừthờicủatướngSuharto,saukhikẻđộctàinàybịhạbệnăm1998vàvìhámlời,ôngtađãhămhởmởcửađấtnướcđưanhữngnhàđầutưnướcngoàivàoIndonesia”.Khitôibắtđầuviếtcuốnsáchnày,nhữnglờinóicủaôngtrưởnglàng“Batsville”vàngườiđóngtàucủabộtộcBugiluônđượctôiđặtlêntrêncùngcủamànhìnhmáytính,giốngnhưmộtthứkinhthánh,luônluônámảnhtôi.Quảthực,nướcMỹđãgiangrộngđôicánhdơicủamìnhđikhaithácvàlàmônhiễmnhữngvùngđấtnướcngoài.Nhữngthủythủtrênnhữngchiếnthuyềngỗthủaxaxưa,vớidaorựatrongtaysẽcórấtítkhảnăngbảovệđượcquêhươngmình,chốnglạisứcmạnhcủaLầunămgóc,haychốnglạilựclượngquânđộitinhnhuệ,nhữngtêntaysaicủacáctậpđoàn.

Chương10.BịtấncôngvàbịđánhởIndonesiaTrongsuốtbuổinóichuyệncủatôi,cáckhángiảthỉnhthoảnglạinóiđếnnhữngtintứcchobiếtNikevànhiềucôngtytươngtựcũngđangcảithiệntìnhhìnhchocáccôngnhân.Tôicũnggiốngnhưrấtnhiềungườitrongsốhọđềumuốntinvàođiềunày.ChúngtôihyvọngrằngngườisánglậpcủaNike,PhilKnight,vànhữngủyviênkháctrongbanquảntrịcóthểcónhữngđộngtháihợplý.TôiliênlạcvớiLeslievàJim,hainhàquayphimđãcóthờisốngcùngnhữngcôngnhâncủanhàmáyNikeởIndonesiavàhiệncũngđangthựchiệnmộtbộphimtàiliệuvềnhữngxínghiệpbóclộtnhâncông.E-mailtrảlờicủahọkhiếntôikhôngyênlòng:TừchuyếntớiIndonesiacủachúngtôinăm2000,chúngtôiđãhailầnquaytrởlạinơiđâyvàvẫngiữliênlạcvớinhữngcôngnhânvàcáctổchứclaođộng.Nhữngthayđổimangtínhbảnlềđãđượcthựchiệnnhưngthựctếtiềnlươngvàquyềntựdothànhlậpcácliênhiệpđộclậpvẫnkhôngcógìthayđổisovớithờiđiểmnăm2000,bấtchấpnhữngnỗlựccủaNiketrongviệchướngdưluậnnghĩtheomộtcáchkhác.MứclươngtốithiểutạiIndonesiađãtănglênnhưnggiáthựcphẩm,nướcsạch,dầuăn,quầnáo,nhàcửavànhữngnhucầuthiếtyếukháccũngtăngvớitỷlệtươngtự.Nhữngngườicôngnhânvẫnbuộcphảiphânvân,suytính“mìnhănhayđểphầncáccon”.LầncuốikhichúngtôicònởIndonesia,mộtcôngnhântạinhàmáycủaNike,ngườitừngthamgiamộtcuộcphỏngvấnvớichúngtôinăm2000vàcũngđãlàmviệcởnhàmáycủaNike8năm,đếnchàochúngtôi.Côdànhchochúngtôimộtcáiômthậtchặt,mộtnụcườigượngépvàmộtgiọngnóimạnhmẽ“chẳngcógìthayđổiởđâycả”.Cóchăngthứthayđổichỉlàgiádầu,vàvìthếdẫnđếnthayđổigiácảvậnchuyển.Lươngcôngnhântănglên30%nhưngvẫnkhôngtươngxứngvớinhữnggìhọphảiđượcnhận.Vậytiềntrảchonhữngkhoảntăngdovậnchuyểntừđâura?Nhữngcôngnhânlàmviệctừ6-7ngàymộttuầnchocáctậpđoàngiàucóhàngtỷđôlaMỹthỉnhthoảngvẫnphảiăncơmvớimuốitronghaibữaănhàngngàycủamình.Cuốinhữngnăm1990,Nikeđáptrảlạilờichỉtríchvềđiềukiệnlàmviệctạixínghiệpbóclộtnhâncông.HọkhẳngđịnhrằngnhữngngườiđưaralờichỉtríchđókhôngbiếthọđangnóigìvànhữngnhàmáythựchiệncáchợpđồngthuộcquyềnsởhữucủamộtngườinàođóchứkhôngthuộcNike.Vìthế,Nikekhôngcóquyềnthayđổi.Đếnnăm2000,Nikelạicóphảnứngngượclại“cácvấnđềnêuralàđúng…côngtyđãsai”.Năm2002,cácủyviênbanquảntrịtheobướcchúngtôiđikhắpcáctrườngđạihọcvàtrunghọcMỹ,nơichúngtôisẽthuyếttrìnhvềvấnđềnày.Họgửitớimộtgóinhỏtrướcnơi

chúngtôitới,đedọanếuchúngtôitiếptụcnóiranhữngđiềukhôngcólợi,theosauđólàsựxuấthiệncủamộtbàixãluậntrêncáctờbáosinhviênkhẳngđịnhđiềuchúngtôinóihoàntoànkhôngcóthật.Vàhiệnnay,chiếndịchcủaNikecóvẻnhưlàmuốntậptrungchúýhơntớinhữngcuộcthảoluậnvềtráchnhiệmvớixãhộivàthừanhậnrằngthựcsựcómộtsốvấnđềxảyratạicácnhàmáynhưngviệctìmracáchtháogỡvấnđềnàylạinằmtrongtaytấtcảcáccổđông(theocáchnóicủaNike).Trongkhiđó,năm1990,nhữngvấnđềtươngtựnhưvậyđãđượcvạchtrầntừviệcmứclươngthiếuthốnkhiếnnhiềungườithiếuăn,tớiviệcgiớihạnsửdụngnhàvệsinhhailầnmộtngày,việclạmdụngvậtchấtvàvấnđềsinhlý,tớiviệcđedọavàcưxửhungbạonhằmvàonhữngngườitổchứchiệphộivẫntiếptụcdiễnratạicácnhàmáycủaNiketrênkhắpthếgiới.NếunhưNiketănggấpđôisốtiềnlươngchocáccôngnhântạiIndonesia(chiếmkhoảng1/6sốnhâncôngcủatoàncôngty),thìsốlươngđócũngchỉchiếmkhoảngchừng7%trongsố1,63tỷđôlaMỹngânsáchmàcôngtydànhchoquảngcáo.NếuNikemộtlầnnữabớtchútítsốtiềntrongngânsáchquảngcáođểchitrảthêmchocácnhàmáy,thìđiềukiệnsốngcủanhữngcôngnhântạicácxínghiệpbóclộtnàysẽtốthơnrấtnhiều.LeslievàJimcóthểđứngởthếđốilậpvớinhữngsátthủkinhtếnhưnghọkhôngxarờiviệctiếpcậnvớinhữngtêntaysai.Họkểchotôinghechuyệnmộtđêm,khihọ,ngườiquayphimJoel,láixengườiIndonesiavàngườiphiêndịchbịmộtnhómducôncótrangbịvũkhíđuổibắt.Jimnói:“Bọnchúngláixemôtôquanhxeôtôcủachúngtôi.Anhláixecốgắngphithậtnhanhtớigầntrạmkiểmsoátquânđộinhưngngườilínhởđóđãvẫytayxuachúngtôiđi”.Leslienóithêm:“Anhtađiêncuồngmuốntốngkhứchúngtôi.Anhtacũngkhôngđịnhchặnđámducônkia,nhữngkẻgiốngnhưmafiaIndonesiavậy.“Anhtàixếbuộcphảiláixetápvàolềđường.Đámducôngísúng,đẩychúngtôirangoài.Lúcđótôichắcrằng–Lesliekhẽrùngmình–chúngtôichẳngcònchúthyvọnggìnữa.Danhsáchnhữngngười“biếnmất”sẽdàithêmvớinhữngtênmới.Cuốicùngthìtấtcảbọnhọcònsốngsótnhưngngườiláixebịđánhtrọngthương.Joelthìthầm:“Mộtlờicảnhbáo”.“Cácbạnhiểuthôngđiệpđóchứ?”–Tôihỏi.Jimđáplại:“Saunày,chúngtôicẩnthậnhơn.Chúngtôiphảichúýquansátnơimuốnđến,giờnàothìnênđi.Nhưngchúngtôisẽquaytrởlại,sẽhoànthànhnhữngtàiliệunàyvàchocảthếgiớibiết”.

ĐọcnhữngbàibáovềcôngtySWEC,Freeport-McMoRan,NewmontvànghenhữngđiềutrêntừJim,LeslievàJoelvềnhữnggìhọđãtrảiquabuộctôiphảimộtlầnnữađốimặtvớinhữnggìmàhoạtđộngcủamìnhđãđểlại,vàđốimặtvớinhữngngườiphảilaođộngcựckhổđểsảnxuấtrahànghóavàcácsảnphẩmtừcácngànhcôngnghiệpkhaitháctạicácxínghiệpbóclộtnhâncông.CâuchuyệncủaIndonesiađãđượclặpđilặplạinhiềulầnvàđólàbímậtlịchsửcủađếquốcMỹ.Thậtkhôngmay,việcđấtnướcđếquốcđótựtạochomìnhmộtchuẩnmựcmới,mộthìnhtượngmới,mặcchonhữngthấtbạitrướcđó,vẫnđangbịcạnhtranh.Năm2004,chuyếnđiTâyTạngđãchotôithấyTrungQuốccũngcómộtkiểusátthủkinhtếvàlínhđánhthuêcủariênghọ.Vềcơbản,nhữngsátthủnàycònlàmviệchiệuquảvàcósứchủyhoạilớnhơnchúngtôirấtnhiều.

Chương11.KhôngnêntrởthànhtínđồPhậtgiáoTâyTạnglàmảnhđấtnổitiếngvìnơiđâylàquêhươngcủađứcĐạtLaiLạtMa,vịthủlĩnhtôngiáo,biểutượngcủasựtậntâmvànhântừ.Tuynhiên,ngườiTâyTạngkhôngphảilúcnàocũngđượctậnhưởngsựnổitiếngnày.Khoảngnhữngnăm609-649,hoàngđếcủaTâyTạng,SongtsenGampo,thiếtlậpliênminhnhữngthủlĩnhcácbộtộc,mảimêxâmchiếmcácvùngđấtlâncận.KếtquảlàvịhoàngđếnàyđãđưaTâyTạngtrởthànhđếquốchùngmạnh,rộnglớn.Nhưngsauđó,vùngđấtnàylạibịThànhCátTưHãn(GenghisKhan)xâmchiếm,vànótrởthànhmộtnướcđếquốcbịthấtbạitronglịchsửvớihìnhảnhtànác.Tháng6năm2004,tôidẫnmộtđoànlữhànhgồm34ngườitớiTâyTạng.Láixeđidọcmiềnđấtnày,hướngđếnchặngdừngchânđầutiêncủađoànchúngtôi,thànhphốTsedang.RõrànglàmộttrongbốncôhướngdẫnviêncủachúngtôibiếtrấtítvềmiềnđấtTâyTạngnàyvàchỉbiếtnóiđượcmộtchútngônngữởđây.ThựctếlàthứtiếngAnhbậpbẹcủaSuzie(têncôhướngdẫnviên)thậmchícòntốthơnngônngữTâyTạngmàcôđangdùng.ThôngtinrằngcôlàmộtgiánđiệpngườiTrungQuốcnhanhchónglantruyềnvàchúngtôinêncẩnthậnhơnvớinhữngđiềumìnhnói.HướngdẫnviênngườiNepalnóinhỏvớimộtvàingườitrongchúngtôi,xácnhậnvềthôngtinđóvàmuốnnhữngngườitrongđoàntruyềnchonhaubiếtđiềuđó.Mộtlần,khiSuzierakhỏixebuýtởmộtchặngdừngchân,anhtakhuyênchúngtôiphảilàmrabộnhưmìnhđangbịaiđónghetrộm.Mộtngườiphụnữhỏi:“Ngaycảởnhữngtuviệnhaychùachiềnchúngtacũngphảilàmvậyư?”Anhtađáplại:“Đặcbiệtlàtạinhữngnơiđó”.TsedangnằmtrênmộtcaonguyêncủaTâyTạng.NóđượcbaoquanhbởicácđỉnhnúiphủtuyếtcủadãyHimalaya,đólàmộttrongnhữngtrungtâmvănminhcổnhấttạimảnhđấtnày.ChúngtôiđặtphòngởmộtkháchsạnnghèonàncủangườiTrungQuốc.Tôigửihànhlýlênphòngvàđirangoài.Tôithấymìnhcầntáchkhỏinhóm,ởmộtmìnhmộtlúc,điềuchỉnhđểthảlỏngcơthể.TôichậmchạpđibộvàkhámphávùngđấtTâyTạng.Tuynhiên,khitôiđilangthangtrongthànhphốvàomộtchiềumuộn,tôikinhngạcnhậnrarằngdườngnhưmìnhđãđượcđưađếnđâybằngmộttấmthảmmathuật.TôikhôngbaogiờnghĩrằngmìnhđãtớimộtnướcTâyTạngcổxưa;thayvàođó,tôichorằngmìnhđãtớivùngđấtthuộcquyềnkiểmsoátquânsựcủangườiTrungQuốc.Nhữngngườilínhmặcquânphụcchenlấn,xôđẩydọccácvỉahèlátximăng

trênđườngphố.NhữngkhuchợngoàitrờivàcáccửahàngnhỏđềubánđồTrungQuốc.Nhữngngườibándạotrênvỉahèchàohàngnhữngđồdùng,thùngvàđồchơibằngnhựasặcsỡmàusắc.Chỉcómộtvàingôinhàcổlàcònsótlại.Rấtnhiềungôinhàkhácđãbịpháđi,thayvàođólànhữngkiếntrúcnhàxâybằngbêtôngđơnđiệucủaquânđội.NgườidânTâyTạngnổibậtvớiquầnáotruyềnthốngcủamình.NhữngvậtkỳdịtrongbảotàngthếkỷXVnhưmũ,giày,áolôngthúrõrànglàquáxalạvớingườidânnơiđây.Nhữngngườilínhlàmmấtđihìnhảnhcủamìnhkhihọcưxửnhưnhữngkẻloạntrí.SựcăngthẳngâmthầmdiễnratrênvùngđấtHimalayanày.Khitôiđibộdọctheoconphố,tôicảmthấysựmệtmỏingàycàngđènặnglêntừngbướcchâncủamình.Lúcđầu,tôichorằngđólàdođộcaonơiđây,giốngnhưởdãyAndeshayvùngKashmir.Nhưngsựmệtmỏinhanhchóngchuyểnthànhnhữngcơnhoamắt,chóngmặt,tôicảmthấyrấtbuồnnôn.Tôinặngnềtiếnvềphíamộtchiếcghếđávàngồixuống.Câukhẩuhiệu“TâyTạngtựdo”vanglênbêntaitôivàtôinhậnramìnhđangphảichịuđựngnỗikhổsởcảvềvậtchấtlẫntinhthần.Tôicốgắnggượng,buộcmìnhphảitậptrunglắngnghexungquanh.Mọingườiđangchạynhốnnháoquachỗtôi.RấtnhiềungườiTrungQuốcvàmộtsốngườiTâyTạngxuấthiệnnhưngkhôngaichúýđếntôi.Tôicảmthấyrõrệtrằngmìnhcóthểbịtấncôngbấtcứlúcnào;nhưnghìnhnhưkhôngainhìnthấytôiđangngồiởđó.Cũngcóthể,tôingồiđógiốngnhưmộtanhchàngloạntrí.Khitôibắtđầutrấntĩnhlại,tôisựcnhớratấmảnhđứcĐạtLaiLạtMamàmìnhgiữởtrongví.Tôithậntrọnglầntìmđểkiểmtra,thấyrằngchỉriêngviệctôigiữtấmảnhnàycũngcóthểbịbỏtùbấtcứlúcnào.ỞxãhộiTâyTạnghiệnđại,giữhìnhảnhcủaônglàphạmphápchodùcóhàngtriệungườivẫnxemônglàmộtthủlĩnhtinhthần.TôiđãlénmangnókhiquatrạmkiểmsoátanninhtạisânbayTrungQuốc,bấtchấplệnhcấmởđâybởivìtôichorằngmìnhcóthểtặngnóchomộttrongnhữngngườitiếpbướcông,nhưnghơnhếtlàthểhiệnsựkínhtrọngvềkhoảngthờigiantôiđượcởcùngông5nămvềtrước.SheenaSingh,ngườitổchứcchuyếnđinày,cũngđãtừngtổchứcmộtchuyếnđitươngtựvàonăm1999.ChúngtôiđãtớithămchínhphủbảohộLadakhcủangườiẤnĐộtạivùngKashmirnằmgiữaPakistanvàẤnĐộ.NgàynayđâylànơicưtrúcủahàngnghìnngườitịnạnTâyTạng,nhữngngườivẫnquyếtgiữgìnnhữnggiátrịtruyềnthốngđãbịngăncấmngaytrênmảnhđấtquêhươnghọ.Nhưlàđịnhmệnh,trongtuầnđó,đứcĐạtLaiLạtMacũngcómặttạiLadakh.SheenabiếtđượcsởthíchkhámphánhữngnềnvănhóatạinướcbảnđịacủađứcĐạtLaiLạtMa,dođó,côđãgửimộttrongnhữngcuốnsáchcủatôiviếtvềchủđềnàychoông,cùngvớimộtmẩugiấy,

ghirõrằngnhómchúngtôimongmuốncómộtcuộcgặpgỡriêngvớiông.Mộtngàysauđó,mộtsốnhânviêncủaôngtớikháchsạnnơichúngtôiđangở,lịchsựtrảlờirằnglịchcủaôngđãkínnênkhôngthểsắpxếp;họđưachochúngtôimộtchiếchộpchứanhữngcuốnsáchcủaông,kèmtheođólàchữkýlưuniệmtrongmỗicuốnsách.TrongbuổisángcuốicùngởTâyTạng,khichúngtôiđangchờbắtchuyếnbaytớikhuvựcphíabắcẤnĐộ,chúngtôirấtlấylàmngạcnhiênkhinhìnthấyđứcĐạtLaiLạtMacùngnhữngngườitùytùngbướcvàokhusânbaychậthẹp.Ngaylậptức,Sheenabướcđếngầnthưkýcủaông.Lúcnày,chúngtôiđãbắtđầuchuẩnbịbướclênmáybay.Trướckhikịpnhậnrachuyệngìđangxảyra,tôithấymìnhbịđẩylênbậcthangbướclênmáybay.CôhướngdẫnviênngườiẤnĐộchuẩnbịnghithứcngoạigiao,ralệnhchochúngtôihôngiàycủađứcĐạtLaiLạtMavàdẫnchúngtôitớidãyghếđầutrênchiếcBoeing737.ĐứcĐạtLaiLạtMamỉmcườivớitôivàvỗnhẹvàochiếcghếbêncạnhmình.Ýnghĩphảihônmộtchiếcgiàycóvẻkhákỳquặcnhưngđãtừlâu,tôibiếttầmquantrọngcủanhữnggiátrịtruyềnthốngtạinơiđây,tôibắtđầucúingườivềphíachiếcghếmộtcáchvụngvề,hướngvềđôibànchânông.ĐứcĐạtLaiLạtMakhẽmỉmcườivàđưamộtbàntayđỡlấycằmtôi,nhẹnhàngnângđầutôilên.Ôngnóivớigiọngcựckỳnhỏnhẹ:“Khôngcầnlàmthếđâu”.Ônglạivỗnhẹchiếcghếbêncạnhmình,“Anhngồiđi”.Rồi,ôngrútcuốnsáchravàgiữnótrongvạtáo,hướngbìacuốnsáchvềphíatôivànói:“Nórấttuyệt.Tôimuốnđượctìmhiểunhiềuhơnnữa”.Chúngtôinóichuyệnvớinhauvềnhữngngườidânbảnđịavàcuộcsốngbấpbênhcủahọ.TôikểchođứcĐạtLaiLạtManghelýdokhiếnnhữngngườiShuarởvùngAmazontrởthànhnhữngkẻsănđầungườivàcuộcchiếntranhnổraởvùngđấtđó.Theothầnthoạikểlại,đólàbởivìhọphảithuậntheoướcmuốncủadânchúngđểthoátkhỏigọngkìmkiểmsoátvàkếtquảcủasựthiếucânbằngđedọasẽpháhủycáchìnhtháisống.Chínhvìlýdođó,chúabuộchọphảinhậntráchnhiệmchodùđólàyêucầu“giếtđồngloạicủamình”.CâuchuyệnnàydườngnhưtácđộngrấtnhiềutớicảmxúccủađứcĐạtLaiLạtMa.Ôngnóirằngôngkhôngthểthathứchohànhvibạolực.Hòabìnhchỉđếnvớiconngườikhihọthểhiệnlòngtrắcẩnthựcsựcủamìnhtớitấtcảnhữngngườicókhảnăngnhậnthứcvàkhichúngta,mỗicánhânvàtoànxãhội,chịutráchnhiệmvềviệcgiữgìnhànhtinhcủamình.Ôngcũngnhấnmạnhrằngpháttriểnkinhtếluônđiđôivớiviệcpháhủynhiềuhìnhtháisốngvàtạorasựmấtcânbằng,khiếnnhữngkẻgiàucócàngtrởnêngiàuhơnvàngườinghèocànglầmthanhơn.Chúngtôinóivớinhaurấtlâuvề

tầmquantrọngcủaviệcđưaranhữnghànhđộngcụthểđểbiếnthếgiớinàytrởthànhthếgiớicủalòngtrắcẩn,chứkhôngchỉđơngiảnlànóivềnóhaycầukhấnchođiềuđó.Sauchuyếnbayđó,đứcĐạtLaiLạtMamờiđoànlữhànhcủachúngtôitớithămnhàriêngcủaôngtạiDharmasala,ẤnĐộ.Saunhữnglờichàohỏithânmật,ôngcónhắcđếnmộtđiềucóvẻrấtkhácthườngvớitưcáchlàthủlĩnhtâmlinhcủamình:“CácbạnđừngtrởthànhtínđồcủaPhậtgiáo.ThếgiớicủachúngtakhôngcầncóthêmnhữngtínđồPhậtgiáonữa.Hãytíchcựcthựchiệnnhữnghànhđộngthểhiệnlòngtrắcẩn.Thếgiớinàycầncónhiềuconngườicólòngtrắcẩn”.NhữnglờinóiđócủaôngvanglêntrongtâmtrítôikhitôingồitrênchiếcghếdàitạiTsedang,giữtấmhìnhcủaôngtrongtay.TôikhôngthểtưởngtượngrằngmìnhđượcnghenhữnglờikhuyênnhưthếtừđứcĐạtLaiLạtMachứkhôngphảitừnhữngngườiđứngđầunướcTrungHoa,vàcàngkhôngphảitừtổngthốngMỹ.ĐólàlờibácbỏtrựctiếptôngiáovàtấtcảnhữnghìnhtháicủaĐếquốcchủnghĩa.NhìnvàotấmảnhcủađứcĐạtLaiLạtMa,suyngẫmvềlờiôngkhẳngđịnh,nhữngngườidâncủaôngkhôngthamgiavàovòngxoáybạolựcvìnócóthểlàmhỏngcảnhữngthếhệsau,tôicảmthấybảnthânmìnhkhôngxứngđáng.TôiđãnổigiậnvớiđấtnướcTrungQuốc.Tạiđây,tạithànhphốlàhìnhảnhthunhỏvềsựtànbạocủađếquốcthựcdân,tôicảmnhậnđượcsựkhôngthỏađángcủanhữnggiậndữ,bựcdọccủariêngcánhânmình.Sauđó,ngaytạinơiđó,tôitựhứarằngmìnhsẽdànhtoànbộcuộcđờicònlạicủamìnhđểlàmchomọithứxungquanhmìnhthayđổi.Tôisẽviếtvànóichotấtcảmọingườibiếtnhữnghiểmnguycủamộtthếgiớichỉdựavàoviệckhaithác,nỗisợhãivàbạolực.Tôisẽtìmranhữnggiảiphápthựcsựvàcốgắngtruyềncảmhứngđểmọingườicónhữnghànhđộngcụthể.Cũngngaylúcđó,tôihiểurằngmìnhphảilàmviệchếtmìnhchoquanđiểmấy.Tôinhậnrarằngsẽlàkhôngđủđểchuyểnđổimộtnướcđếquốcnàysangđếquốckhác,chốnglạinỗikhiếpsợbằngnỗikhiếpsợlớnhơn.Chúngtaphảiphávỡmắtxíchtrongchukỳcủahệthốngấy.

Chương12.NhucầusinhhọcChúngtôiđikhámpháTâyTạngvớimộtđoànhộtốnggồmtámchiếcxeToyotaLandCruiser.Khichúngtôiđiquanơinhữngngườinôngdânđanglêbướcvớinhữngvậtrấtnặngtrênlưng,tôikhôngthểkhôngcócảmgiácmìnhnhưlàbềtrên,rằngchúngtôilànhữngngườiĐượcLựaChọn.Khichúngtôidừnglạinghỉchântạimộtđoạnđèo,tôithảbộkhắpđoànlữhànhcủamìnhvànóiđùarằngchúngtôisẽphảixuấthiệntrướcnhữngngườidânđịaphươngnhưlàđoànlữhànhcủahoànggia.Mộtngườitrongđoànchếgiễu:“Anhcóđùakhôngđấy?Đâyquảlàmộthànhtrìnhđịangục.Đúnglàchúngtacóôtô,nhưngláixecủachúngtathậmchíkhôngthểdichuyểnđúngđường,liêntụcphảisangsố.ChiếcCruiserphíatrướcchúngtađãbịrỉdầu.Chiếckia–anhấychỉtayvềphíađámbụiởđoạnđườngphíasauchúngtôi–khôngthểđuổikịpnhữngchiếccònlạitrongđoàn.Tôikhôngcholàhoànggiacóthểchịuđựngđượcđiềunày”.VớinhữngtiêuchuẩncủangườiMỹ,đâyquảlàchuyếnđithậtgiankhổ.Chúngtôivùngvẫytrênnhữngconđườngtơlụacổxưamàtheothờigian,nóchẳngcógìngoàinhữnglòngsôngsâu.KhiđiquakhuvựcHimalayanày,chúngtôiphảiđóngthuếquađườngchophươngtiệnvàtấtcảnhữngngườitrongđoàn.Tạimộtđiểmdừngchân,chúngtôibịbaovâybởihàngđoàncôntrùngthíchcắnđốt.Nhưngbùlại,phongcảnhnơiđâyđẹpvàhùngvĩvượtxatrítưởngtượngcủachúngtôi.Chúngtôiđượcthưởngthứcnhữngbữaănngonmiệngvàngủtrênnhữngchiếcgiườngsạchsẽ.TrênđườngtrởvềLhasa,biếtrằngmìnhsẽrờikhỏiNepalvàosánghômsau,chúngtôiláixequadãynúihùngvĩKaroLavàđèoKhambaLa.Ởđộcaotrên5nghìnmét,đoànlữhànhcủachúngtôidừnglạingắmdòngsôngbăng.Mộthướngdẫnviênchobiếtcáchđâykhoảnghaithậpkỷ,lớpbănggầnnhưchạmtớiđườngđinhưngkhíhậuthayđổiđãkhiếnkhoảngcáchbịrútxuốngkhoảngmộtphầntưdặm.Đàncừuvàbònhởnnhơgặmcỏngaycạnhđoànxecủachúngtôi.Giữađàngiasúcvàdòngsôngbănglàmộtvàichiếclềuvảimàuđenđượcneovữngchắcbằngđoạndâychãoto,vắtchặtvàonhữngchiếccọccắmxungquanhlều.Hơibănglantỏaquanhcácmáilều.Khichúngtôibướcrakhỏixe,nhữngngườiTâyTạngcũngbướcrakhỏilềuvải.Nhữngngườiđànôngmặcquầnlen,chiếcáokhoácngoàitoxùvàmũ,cònphụnữmặcváyhoadàivớichiếctạpdềsặcsỡ.Hướngdẫnviêncủachúngtôigiảithíchrằnghọlàdândumục,sốngcuộcsốnggiốngnhưtổtiênhọtrướcđây.Quangườiphiêndịch,nhữngngườidândumụcchochúngtôibiếtcácYetis(ngườituyết)thườngsốngởdòngsôngbăng.Họquảquyết

vớichúngtôirằngtrướcđây,họvẫnnhìnthấyngườituyếtvàilầntrongnăm,nhưngkhoảng10nămtrước,khinướcsôngbăngrútxuống,nhữngngườituyếtđãbiếnmất.Khichúngtôicònđangnóivềtácđộnghủydiệtcủaviệctráiđấtnónglênđốivớinhữngdòngsôngbăngthìcómộtngườitrongđoànđểýthấynhữngngườidumụcbêramộtkhaynhỏ.Mộtngườiphụnữtrongđoànchúngtôi,vốnnổitiếngvềkhảnăngmặccả,đãchenlêntrước.Côbáolạichocảđoànbiết,họđangbánnhữngđồphalêđượctìmthấytừkhoảngđấttrướcđâylàsôngbăng.Gầnnhưtấtcảmọingườitrongđoànđềuchạyvộitớichỗngườibándạo.Họtinrằngđâylàcơhộicuốicùngđểđượcmuatrựctiếptừnhữngngườidândumụcnày,đốithủcạnhtranhcủanhữngcửahàngtạiLhasa.Khitôihỏingườihướngdẫnvềgiátrịthựccủanhữngđồphalêkia,anhtathìthầmrằnganhkhôngmuốncảntrởcôngviệclàmăncủanhữngngườidândumục.Sauđó,anhtalắcđầuvàchobiếtthêm,anhtatừngnghenóicómộtnhàmáyởTrungQuốcchuyênsảnxuấtranhữngđồphalênày.Tôivàhaingườinữađứngđó,nhìnmọingườitrongđoànmặccảvớinhữngngườiTâyTạng.Mộtngườinhậnxét:“Hìnhảnhnàythừasứctrởthànhlờicảnhbáotoàncầu”.Ngườikianói:“Đâylàmộtconsôngbăngđẹptuyệtvời.Phíakialànhữngchiếclềuvải,nhữngngườidândumục,đànbò…vàđoàncủachúngtabịcámdỗbởinhữngđồphalêmàgiátrịcủanócókhikhônghơngìthủytinh”.Saukhirủngườiphiêndịchđicùng,tôilạigầnmộtđôivợchồnggiàđangngồicạnhmộtbégái.Ngườiphụnữgiữtrongtaymộtđoạndâythừngdàibuộcconbò.Chiếclưngbờmxờmcủaconvậtđượcphủmộtchiếckhăntuyệtđẹptrangtríbằngnhữnghìnhtamgiácmàunâuvànâuđỏ;phíatrênlàchiếcyênngựanhỏ,hìnhnhưlàđểdànhchobégái.Bangườimỉmcườivớitôi.Ngườiphụnữđứnglênvàkéoconbòlạiphíatôi,nóitôivỗvềnó.Sauđó,bàngồilạichỗcũ,mờitôivàngườiphiêndịchngồicùnghọ.Saukhichàohỏi,tôihỏixemhọnghĩthếnàovềngườiTrungQuốc.Họquaysangnhìnnhau.Côbéquaymặtđivànhìnchằmchằmxuốngbàntay,lúcđầuhơicaumàyvớitôi,sauđóthìkhúckhíchcười.Chỉcóngườiđànônglêntiếng.Ôngnóivớinụcườirộnghếtcỡ,hởcảhàmrăngđãrụnghết:“Anhbiếtkhông,chúngtôiđãquenvớinhữngluậtlệcủanhữngvùngđấtkhác.Câuchuyệndumụccủachúngtôicótừrấtlâurồi,từđờichaông,tổtiênchúng

tôi,từkhinhữngvịvuaxâmchiếmvùngđấtcủachúngtôi.Chúngtôigọibinhlínhcủahọlà:Nhữngkẻgiếtngườidumục”–Ôngtavỗnhẹlênvaicôgáinhỏ–“Tạisaomọithứlạikhôngthểkhácđivàothờicủanó?”.Ngườiphụnữnóitiếp:“Rắcrốibắtđầuxuấthiệnkhingườiđànôngtiếpquảnquyềnhành”.Tôihỏilạixembàđangmuốnnóigì.“Hãynhìnxemngàynay,mọithứđềudođànôngđiềuhành.TôitừngsốngởthànhphốvàtheođạoPhậtnhưngtôithấyrằngtấtcảnhữngcôngviệcquantrọngởđó,nhưtrongchínhphủchẳnghạn,đềudođànôngnắmquyền”.Ngườiđànôngtiếplời:“Tôiphảiđồngývớiđiềuđó.Trongquákhứ,nhữngngườiphụnữchỉđạođànôngchúngta.Chúngtacóthểdũngcảmchinhphục,sănbắnhaychặtcủi,vàlàmnhiềucôngviệctươngtựnhưthế,cònngườiphụnữthườnglàngườinóidừnglạikhichúngtađãhoànthànhcôngviệccủamình”.CuộcnóichuyệnnàygợichotôinhớtớinhữngngườiShuarởvùngAmazon.Họtinrằngđànôngvàphụnữđềubìnhđẳng,nhưnglạicónhữngvaitròkhácnhau.Ngườiđànônggiếtđộngvậtđểlấythịt,đốncủiđểlàmchấtđốtvàchiếnđấuvớinhữngngườiđànôngkhác.Cònnhiệmvụcủangườiphụnữlànuôidạyconcái,làmviệcđồngáng,giữlửatronggiađìnhvàgiữmộtvaitròvôcùngquantrọnglànóichongườiđànôngbiếtkhinàohọnêndừnglại.NgườiShuargiảithíchrằng,nếukhôngcóngườiphụnữkiểmsoát,đànôngsẽsănbắnvàđốncủingaycảkhihọđãcóđủthịtvàcủiđốt.KhinhữngthànhviêncủabộtộcShuartớiMỹ,họbànghoàngkhithấythiênnhiênbịpháhủy,đâuđâucũngthấynhữngconđườngcaotốc,nhữngthànhphốvàtrungtâmmuasắm.Họhỏitôi:“Điềugìxảyravớiphụnữvậy?Tạisaohọkhôngkiểmsoátđànông?Tạisaolúcnàohọcũngmuốnmuahếtthứnàyđếnthứkhác?”.ThậtkhôngtưởngtượngnổikhimộtbộtộcnằmsâutrongrừngrậmAmazonvànhữngngườidândumụctrênđỉnhHimalayalạicócáchnghĩgiốngnhauđếnvậy.TrênđườngtrởvềLhasa,tôiluônnghĩrằngcóthểhainhómngườinàytiêubiểuchonhữnggiátrịconngườithựcsựvàrằngđểthayđổithếgiới,tấtcảnhữnggìchúngtacầnlàmlàcânbằngvaitrògiữangườiđànôngvàphụnữ.Nếucáctậpđoàntrịmangtínhđànôngvàhọchỉquantâmđẩymạnhsứctiêudùngthì“tấtcảnhữnggìchúngtaphảilàm”sẽkhôngítchútnào;tuynhiên,việcxácđịnhđượcnósẽkhiếnnhiệmvụcủachúngtabớtkhókhănđirấtnhiều.Thựctếquantrọnglàcấutrúctậpđoàntrịchủyếudựavàothứbậccủangườiđànôngvàsứcmạnhcủanótậptrungvàonhững

ngườiđồngývớiquanđiểmlốisốngthiênvềvậtchấtlàđiều“bìnhthường”.Tôinhậnrarằng,cảđànôngvàphụnữđềumắcchứngnghiệnmuasắm.TổngthốngMỹcóýgìkhithuyếtphụccáccôngdâncủamìnhđimuasắmđểgiảmstress,ủnghộchonềnkinhtếvàchốnglạinhữngkẻkhủngbốsausựkiệnngày11tháng9.NgaycảtạiTâyTạng,nhữngngườinuôibòsốngcáchrấtxanhữngtrungtâmmuasắmcủathếgiớicũngnhậnđượcthôngđiệpđó:Mặcdùcuộcsốngcủahọkhôngcầnnhiềutiềnchitiêulắmnhưnghọvẫnbánhàngchochúngtôiđểkiếmlời.TôinhớlạicuốnsáchcủatiếnsĩJudithHand,Women,Power,andtheBiologyofPeace(Phụnữ,quyềnlựcvàtínhsinhvậthọccủasựyênbình).Trongcuốnsách,bàđưaranhậnđịnhtừxaxưa,cáccuộcxungđộtđãđemlạiphươngtiệnchongườiđànôngthểhiệnyêucầumangtínhsinhhọccủamìnhlàsảnxuấttinhtrùng,cònsựổnđịnhcủaxãhộilạithuộcvềngườiphụnữ,nhữngngườicónhiệmvụsinhnở,nuôinấngvàchămsócconcái.Theobà,đểđảmbảochomộtcuộcsốngxãhộiyênbìnhhơnnữa,ngườiphụnữphảiđóngvaitròlớnhơntrongquátrìnhđưaraquyếtđịnh.NhữnggìtôivừađượcnghetừnhữngngườidândumụcdườngnhưđồngnhấtvớikếtluậncủatiếnsĩHand.Vàtôithấyrằng,khiphụnữthườngxuyênlàngườiđichợtronggiađìnhhiệnđại,thìchúngtacầngiúphọhiểurằngxungđộttoàncầungàynayxảyralàdocáctậpđoàntrịvàrằngđểthúcđẩyhòabình,họcầnthayđổitháiđộđốivớinhữngkẻtheochủnghĩavậtchấtđó.Khôngchỉcóthế,họcũngcầnyêucầucáccôngtysảnxuấtsảnphẩmmàhọsẽmuađốixửbìnhđẳngvớinhânviêncủamình,bấtkểhọsốngởđâu.TạithànhphốmàđứcĐạtLaiLạtMalớnlên,tôisẽhọcđượcmộtbàihọchoàntoànkhác.

Chương13.ChếđộđộctàitrongtàichínhLhasalàthànhphốlớnnhấtTâyTạngmàchúngtôiđãđến.ThápPotala,nơiđứcĐạtLaiLạtMađượcnuôidưỡng,nhữngngõphốcổkính,quanhco,nhữngmáichùa,nhữngtháphìnhnónkhổnglồvànhữnglăngmộđầysángtạotạochotôicảmgiácyênbìnhmàmìnhtừngcảmnhậnđượccáchđây5nămtạivùngLadekhhayởvùngnôngthôncủaTâyTạngnhưnglạilàthứkhôngthểcóởTsedangvàcácthànhphốkhác.Tuynhiên,ngườiTrungQuốccũngcómặtởđây.Quânlínhđinghênhngangtrênđườngphố,nhữngbiểungữ,thôngbáodàyđặcchữTrungQuốc,vànhữngsảnphẩmnhựalàvídụxácthựcnhấtchothấyxãhộicôngnghiệphiệnđạiđangrấtphổbiếnởnơiđây.Chúngtôiđặtphòngtạikháchsạntuyệtnhất,vớithiếtkế,xâydựng,sởhữuvàthuộcquyềnquảnlýcủangườiTâyTạng.Tôingảlưngxuốnggiường,gốiđầulênchiếcgốinhiềumàusắcvàxemlạinhữngghichéptrongchiếcmáytínhxáchtaycủamình.Tôimuốnghichépnhữngsuynghĩcủamìnhvềchủnghĩaduyvật,vềviệcbuônbánvàvaitròcủathươngmạiquốctếđốivớicuộckhủnghoảngkinhtếnăm1997màchâuÁlàkhuvựcchịuảnhhưởngnặngnềnhất.TôiđãnghiêncứurấtkỹtácđộngcủacuộckhủnghoảngnàytớiIndonesia.Nhưngởđây,nhìnthấyvàcảmnhậnđượccôngcuộckhaitháctạiTâyTạng,tôiphảiđặttấnthảmkịchdiễnranăm1997vàomộthoàncảnhmới.Nhữnggìđượcbiếtđếnvớicáitên“cuộckhủnghoảngQuỹTiềntệQuốctế”đặcbiệttácđộngtớiHànQuốc,TháiLanvàIndonesia.Nhưngnócòntànphá,tácđộngtrởlạirấtnhiềungười,đặcbiệtlànhữngngườidânnghèo,ởLàovàPhilippines.NhữngngườidâncủacácđấtnướcnàybịcámdỗbởimộngtưởngvềQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiới.Saucuộckhủnghoảng,QuỹTiềntệQuốctếbịchỉtríchvìđã“đẩynhanhquátrìnhpháttriểnchủnghĩatưbản”,xóabỏcácquyđịnhgiớihạnnguồnvốn,khuyếnkhíchtưnhânhóa,duytrìtỷlệlợinhuậncaonhưlàphươngtiệnthuhútcácnhàđầutưnướcngoàivànguồnvốnngânhàngvàothịtrườngcổphiếuvàcốgắngngănchặnrủirotiềntệbằngcáchổnđịnhđồngtiềncủacácquốcgiasovớiđồngđôla,đâycũngđượccoilàmụctiêungầmgiúptăngcườnghơnnữathếmạnhcủađồngđôla.Cũngvàothờiđiểmđó,giácảcácmặthàngvàdịchvụtănglênnhanhchóngdolạmphátvàtỷlệlợinhuậncaomàQuỹTiềntệQuốctếápđặt.Đâylàmộttìnhhuốngmàcácnhàlãnhđạocủaquốcgiakhôngthểlàmgìđểbảovệđấtnướcmình.Khicácquốcgialầnlượtrơivàocuộckhủnghoảngkinhtế,cácdoanhnghiệptrongnướcvàchínhphủkhôngthểtrảhếtcáckhoảnnợbằngđôlaMỹđangchồng

chất;họpháthiệnrarằngnguồnthunhậpđangngàycànggiảmbớtđivàđượctrảbằngđồngtiềnđãmấtgiácủanướcmìnhđãsuygiảmgiátrịnghiêmtrọng.QuỹTiềntệQuốctếđãthaotúngcácquốcgiavàcáccôngtycủacácnướcnàyđểtrảmộtsốlượngtiềnlớnchomứcthuếrấtcao;nhữngngườichủcủacáctậpđoànquốctếlớnchínhlànhữngngườiđượchưởnglợi.Khitìnhhìnhtiếptụcdiễntiếntheochiềuhướngngàymộtxấuđi,QuỹTiềntệQuốctếtiếpcậncácquốcgianàyvớimột“kếhoạchgiảicứu”.Quỹnàychovaythêmvớidanhnghĩagiúpcácquốcgianàytránhkhỏicảnhvỡnợ.Tuynhiên,mỗiquốcgiaphảichấpnhậnyêucầucủatậpđoànSAP,thuộcQuỹTiềntệQuốctế,giốnghệtnhưnhữngyêucầumàIndonesiabịépbuộctrướcđó.Thựcchất,mỗiquốcgiađềubịbuộcphảidỡbỏhệthốngngânhàngtrongnướcvàcácthểchếtàichính,cắtgiảmmạnhcáckhoảnchicủachínhphủ,cắtgiảmtrợcấpthựcphẩmvànhiênliệucũngnhưrấtnhiềuloạihìnhtrợcấpkhácchongườinghèovàphảităngtỷlệlợinhuậnlênđếnmứccaonhấtcóthể.Trongnhiềutrườnghợp,cácnướcnàybịbuộcphảitiếnhànhtưnhânhóavàbántấtcảtàisảnquốcgiachocáctậpđoànđaquốcgia.Nhưmộthệquảtấtyếu,hàngloạtngườidân,đặcbiệtlàtrẻem,bịchếtvìthiếudinhdưỡng,chếtđóivàbệnhtật.Rấtnhiềungườikhácphảichịuđựnghậuquảlâudàicủaviệckhôngcóđiềukiệnchămsócsứckhỏe,giáodục,thiếunhàởvànhữngdịchvụxãhộikhác.SựsuysụpcủanềnkinhtếchâuÁnhanhchónglanratoàncầu,gâyratìnhtrạngsuythoáikinhtếởchâuÂu,NamMỹvàcảnướcMỹ.Đólàbàihọckhôngkiểmsoátchặtchẽchínhsáchkinhtếkhimụctiêulàgiúpđỡngườidânbảnđịavànềnkinhtếcủaquốcgiađó.NógửiđếnchúngtamộtthôngđiệprõràngvềQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiới.Nhữngphântíchcũngkhẳngđịnh,cácquốcgiadámđươngđầu,từchốiyêucầucủaQuỹTiềntệQuốctếlạipháttriểnrấttốt.TrungQuốclàmộtvídụđiểnhình.MặcdùcóthựchiệncácchínhsáchkhuyếnkhíchcácnhàđầutưnướcngoàinhưngBắcKinhvẫnthựchiệnnhữngbướcđirấtriêngsovớinhữngnướcnhậnđượcsựủnghộcủaQuỹTiềntệQuốctế.Nguồnđầutưnướcngoàiđượcchuyểnvàocácnhàmáychứkhôngvàolĩnhvựcchứngkhoán,dođógiúpbảovệđấtnướcchốnglạisựmấtgiácủatiềntệtrongtươnglai,đemlạicôngănviệclàmchongườidânvàmanglạirấtnhiềunhữnglợiíchkhác.ẤnĐộ,ĐàiLoanvàSingaporekhôngtuântheoýmuốncủaQuỹTiềntệQuốctếvànềnkinhtếcủahọpháttriểnrấtmạnh.MalaysiatừngchấpthuậncácyêucầucủaQuỹTiềntệQuốctếvàphảicamchịutrìnhtrạngsuythoáinhưngsauđóđãquaylưnglạiSAPsvànềnkinhtếđãphụchồi.

MộttrongnhữngngườichỉtríchQuỹTiềntệQuốctếmạnhmẽnhấtchínhlàngườiđãđoạtgiảiNobelKinhtếvà,trớtrêuthay,ôngtừnglàGiámđốcKinhtếcủaNgânhàngThếgiới,JosephStiglitz.KhitớiTâyTạng,tôiđãmangtheocuốnsáchcủaStiglitzmangtựađềGlobalizationandItsDiscontents(Quátrìnhtoàncầuhóavàsựbấtmãn).Mộtbuổichiềumuộn,tôimộtmìnhtảnbộtrênnhữngconđườnguốnlượnquanhLhasa.Trướcmặttôilànhữngdòngngườiđibộhốihả.Rồi,tôidừngchântạimộtcôngviênnhỏvàngồixuốngchiếcghếgỗdài,cũkỹ,tắmtrongánhnắngnhạtdầncủabuổichiềutà.LấytaylậtnhẹtừngtrangsáchcủaStiglitz,mộtlầnnữatôilạingạcnhiênbởicácbàiphêbìnhcủaôngkhágiốngvớinhữngđiềutôiviếttrongcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế.Ôngviếtcuốnsáchtừmộtviễncảnhkhôngthựctế,trongkhiđócuốnsáchcủatôilạilàmộtcâuchuyệnkểvềchínhbảnthânmình,nhưngrấtnhiềulần,chúngtôicùngđiđếnkếtluậnchung.Vídụnhư,khitôimiêutảmìnhđãdốitránhưthếnàokhiđưaranhữngdựđoánkinhtếlạcquanchocácquốcgiađangpháttriểnthìôngviết:ĐểlàmchocácchươngtrìnhcủaQuỹTiềntệQuốctếcóvẻnhưđanghoạtđộnghiệuquảvàcácconsốtănglên,nhấtthiếtphảiđiềuchỉnhcácdựbáokinhtế.Rấtnhiềungườisửdụngnhữngsốliệunàykhôngnhậnrađiểmbấtthườngởchúng.Chẳnghạnnhư,giátrịTổngsảnphẩmquốcnộikhôngđượctínhtoándựavàonhữngmôhìnhthốngkêphứctạp,côngphu,haythậmchíkhôngdựavàođánhgiácủanhữngchuyêngiakinhtếhiểurõnềnkinhtế.NóchỉđơnthuầnlànhữngconsốđượcdànxếpnhưlàmộtphầntrongchươngtrìnhcủaQuỹTiềntệQuốctế.Tôiđặtcuốnsáchlênđùivàquansátmộtnhómlínhđangbướctrướcmặt.Đôilúc,Stiglitzcónhắcđến“chếđộđộctàicủamộtnhómngườitạimộtquốcgia”...Nhữngđấtnướcđếquốctruyềnthốnggọihoạtđộngcủamìnhbằngnhữngtêngọirấtđángkhâmphụcnhưđẩymạnhvănminhhóa,khuyếnkhíchnềnkinhtếpháttriển,khaisángsựtiếnbộ,nhưngchínhhọlànhữngkẻxâmlượcđangdốclòngđểlậpnênthuộcđịachomình.Còncáctậpđoàntrị,bằngcáchsửdụngnhữngcôngcụnhưNgânhàngThếgiớihayQuỹTiềntệQuốctế,sựhỗtrợcủaCIAvànhữngkẻđánhthuêkhicầnthiết,đangtạoramộthìnhthứcchinhphụcmới,xâydựngchủnghĩađếquốcbằngnhữngthủđoạnlườnggạt.Khidùngcácsátthủkinhtếđểchinhphụccácquốcgiakhác,anhcóthểtiếnhànhcôngviệchoàntoànthầmlặng,bímật.Điềunàyđặtramộtcâuhỏimàtôithườngtựvấnbảnthânmìnhkhinghĩtớisựmấtmátmànhữnghànhđộngbímậtnàygâyrachomộtchếđộdânchủvớigiảđịnhrằngcáccửtriđượcthôngtinđầyđủ:Nếucáccửtrikhôngbiết

đâulàcôngcụquantrọngnhấtcủangườilãnhđạođấtnướcmình,thìquốcgiađócóđượcgọilàdânchủhaykhông?

Chương14.GãkhổnglồtrầmlặngNgày22tháng6năm2004,chúngtôiđápchuyếnbayrờiTâyTạng,hướngthẳngtớitrạmdừngchântiếptheo,Nepal.Tôiphảithúnhậnđểgiảmnhẹcảmgiáctộilỗicủamình.Tôithấymìnhnhưđãbỏquênmấtchiếcgươngkhôihàicóthểkhiếnbạntrôngthậtụcịchhaythậtmảnhmai.NgườiTâyTạngTrungQuốclàhìnhảnhméomócủathếgiớinơitôitừnglàmviệcnhưmộtsátthủkinhtế–méomónhưngvẫnlàmộthìnhảnhphảnchiếu.Sánghômđólàmộtngàytronglành.AnhphicôngbaysátđỉnhnúiEverestđếnmứctôicóthểquansátđượcốngtuyếtxoaytrònnhưnhữngquảbóngxoáymàutrắnggiữahaiđỉnhbăngrấtlớn.Đâydườngnhưlàbiểutượngrấtthíchhợpvớinơimàchúngtôiđangtới.ThếgiớicủariêngvươngquốcHinđu,mộtđấtnướcnhỏbénằmgiữahaigãkhổnglồlàẤnĐộvàTrungQuốc,vàcảhaigãnàyđềuthèmmuốnnguồnnướccũngnhưtiềmnăngthủyđiệncủaNepal,mộtvùngđấtxoaytròntrongtìnhtrạnghỗnloạn.Đốivớinhómchúngtôi,đâychỉlàmộtcuộcdạothămngắnngủi,mộtkiểuthayđổiđểtrởvềvớithếgiớipháttriểncủamình.KhichiếcxebuýtđiquanhữngconđườngKathemandu,SheenathôngbáorằngcôsẽdànhtặngchúngtôiđêmcuốicùngtạikháchsạnDwarika’s.Đâylàmộtkháchsạnrấtsangtrọng,đứnghàngđầu,vàoloạitốtnhấtthếgiới.Cảchiếcxenhưnổtungvớinhữngtiếnghòreo.KháchsạnDwarika’skhônglàmchúngtôithấtvọng.Quảthậtlànórấtlịchsựvàgâyđượcấntượngmạnhvớichúngtôi.Đâycũnglàmộtditíchcủađếquốcthựcdângợichotôinhớtớinhữngnơitôitừngởkhicònlàmộtsátthủkinhtế.Hầuhếtcácthànhviêntrongđoànđềuthamgiachuyếnmuasắmởkhuchợgầnđó.Riêngtôithìởlạikháchsạn.TôicầncóthờigianchosựchuyểnđổinàyvàngẫmnghĩvềnhữnggìmìnhđãtrảiquaởTâyTạng.Tôingồilạitrongphòngvàviếtlạimộtsốđiều.Sauđó,tôiđixuốngtầnglầuvàđibộdọcnhữngkhuvườnxanhtươi,sumsuê.ChúngcómộtsựtươngđồngkỳlạvớikhuvườnởkháchsạnIntercontinentalIndonesia.TôikhôngthểkhôngnhớcôGeishamàtôiđãnhầmlàvợcủamộtchủcôngtydầumỏ.Tôingồixuốngchiếcghếdàivànhớlạicáiđêmđó,khitôiđangphiềnmuộnvìsựvắngmặtcủacôtạibểbơi,tôiđibộquacâycầudànhchongườiđibộởJakartavàdừnglạiởmộtnhàhàngTrungQuốccóhaingườiphụnữ.Họnóinhữngđiềuthậtsựấntượngvànóđãinsâutrongtâmtrítôi.Nócũngámảnhtôitớitậnbâygiờ:Đâylàvụchiếmđoạtnguồntàinguyênlớnnhấttronglịchsử.Nguồnvốn

đầutưrấtlớn.Chúngtacónênngạcnhiênkhôngkhithấynhữngngườiđànôngsẵnsàngchấpnhậnmạohiểmmọithứđểcóđượcquyềnsửdụngnó?Họsẽlừađảo,sẽtướcđoạtmọithứ.Chếtạotàuthuyềnvàtênlửacũngnhưgửitớihàngnghìn,haythậmchíhàngtrămnghìnchànglínhtrẻsẵnsànghysinhđểcóđượcnguồndầumỏ.Chúngtađangởđây.Mộtphầntưthếkỷđãqua,cuộcchiếntranhởViệtNamđãchìmvàoquákhứvàgiờđâychúngtađangtiếnhànhmộtcuộcchiếntranhmớiởIraq.Conngườiđangliềumình,sẵnsàngchếtchocùngmộtmụcđích,chiếmđoạtđượcnguồntàinguyênlớnnhấttronglịchsử.Nhữngônghoàng,các“tậpđoàntrị”,sẽtrởnêngiàucóhơnbaogiờhết.VàhầuhếtnhữngngườidânMỹđềukhôngbiếtgìvềđiềunày.DườngnhưchâuÁmangđầyđủchuẩnmựccầnthiếtđểxâydựngnướcđếquốctheophươngphápmới.NhữngphươngphápcũđãkhôngmanglạikếtquảnhưmongđợiởViệtNam,trongkhiđónhữngphươngphápmớilạitỏrarấthiệuquảtạiIndonesiavàrấtnhiềuquốcgiakhác.Nhưngngaycảkhicácchínhsáchđưarađềuthấtbạithìnhữngngườiđiềuhànhkinhdoanhvẫnđượcthưởngcônghậuhĩnh;“cuộckhủnghoảngQuỹTiềntệQuốctế”ởchâuÁchínhlànguyênnhândẫnđếncảnhcơcựcvàcáichếtcủanhiềungườidân,nhưngcuốicùngtậpđoàntrịvẫnlànhữngkẻchiếnthắng,nắmquyềnđiềukhiểnchínhphủIndonesiavàhầuhếtnhữngnướcđãbịpháhủydầnbởichínhsáchcủaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế.MặcdùngườiMỹthấtbạivềquânsựtạiViệtNam,nhưngnhữngtậpđoàncủaMỹvẫnthulợitừviệcbánvũkhí,mởrộngthịtrườngvànguồnnhâncônglaođộngnơiđây;họphảiđốimặtvớinhữnghìnhthứccótínhchấtđổimớivềsảnxuấttạicácxínghiệpvàcáchìnhthứcchothuêđấtthutô(outsourcing).Tậpđoàntrịthậmchícòntìmđượccáchkiếmlờitừcácthảmhọathiênnhiên.TôitiếptụcluồngsuynghĩhướngvềTrungQuốc,gãkhổnglồtrầmlặng,ẩngiấuđằngsaubốicảnhxãhộicủamình…KhiThomasJeffersonủythácnhiệmvụchoLewisvàClarkkhaiphánhữngvùngđấtphíaTâyMississippi,ônggửikèmmộtthôngđiệprằngtoànbộlụcđịanàylàmụctiêucủachúngta.ViệcmualạiLouisiana,sápnhậpbangTexasvàchiếmgiữAlaskacũngđượcbàochữabằngýkiếntươngtự.ThuyếtBànhtrướngdođịnhmệnhđượcchứngtỏrõhơnkhichúngtamuốnchiếmđoạtnhữngquốcgianằmngoàiphạmvikhuvựcBắcMỹ.NóđượcápdụngvớicácquầnđảoởkhuvựcCaribbevàTháiBìnhDươngvàlàcáicớđểxâmchiếmMexico,CubavàPanamarồisauđólàcảntrởchínhsáchcủacácquốcgiathuộcMỹLatinh.WashingtoncốgắngtránhcôngkhainhữnghànhđộngviphạmcácquytắccủanhữngngườisánglậpnênnướcMỹ.Các

đờitổngthốngthaynhaulênnắmquyềnđềumangtheonhữngphươngphápbímậtđểxâydựngmộtnướcđếquốcmới.Mỗichínhquyềnsaulạihọctậptừnhữngthấtbạivàthànhcôngcủanhữngngườitiềnnhiệm.Ngàynay,cóvẻnhưTrungQuốcđãkhônngoanhơnWashington.MộtthờigiandàisaukhitrởvềtừchuyếnđitớiTâyTạngvàNepal,tôikhámphárarằngkhôngchỉcótôimớiđưaranhữngsosánhnhưvậy.Ngày18tháng9năm2006,mộtngàytrướccuộchộithảoquantrọngcủaNgânhàngThếgiớidiễnratạiSingapore,tờNewYorkTimesđãđăngmộtbàibáovớitựađề“TrungQuốccạnhtranhvớiPhươngTâytrongviệcviệntrợchocácquốcgialánggiềng”.PhóngviêncủaTimes,JanePerlezkhẳngđịnhrằng:TrungQuốc,mộttrongnhữngkháchhànglớnnhấtcủaNgânhàngThếgiới,“đangâmthầmcảitổlạichínhsáchviệntrợởchâuÁ,cạnhtranhvớingânhàngtrongcuộcchơicủachínhhọ”.LấyCampuchia,Lào,Myanmar,vàPhilippinelàmvídụ,bàibáonêurõ“cáckhoảnchovaycủaTrungQuốcthườnghấpdẫnhơnnhữngkhoảnchovayphứctạpcủacácnướcPhươngTây”.Perlezđưarahàngloạtlýdochođiềunày,baogồmcảsựthậtvềviệcBắcKinhkhônggắnnhữngđiềukiệnvềmôitrường,chấtlượngxãhộihaythếbấtlợivìthamnhũngvàođiềukiệnchovay.Điềuđặcbiệtcóýnghĩalàbàibáonhắmvàochínhsáchchophépcácsátthủkinhtếcóquyềnthựcthipháplýtạirấtnhiềucácquốcgia.Perleznhậnxétrằng,nhữngyêucầucủaTrungQuốc“hiếmkhiđòithêmphíchongườicốvấn,nhữngđiềukhoảnthườngthấyởcácdựáncủaNgânhàngThếgiới”.Trongbốnkhuvựctôimiêutảtrongcuốnsáchnày,nhữngtháchthứcđốivớichâuÁdườngnhưítđedọavàcóthểkiểmsoátđốivớihầuhếtngườiMỹchúngta.SuynghĩcủachúngtadườngnhưluônbámchặtvàonhữnghìnhảnhtừcuộcchiếntranhtạiTriềuTiênvàViệtNam;mặcdùnhữngcuộcchiếnkhôngmangtớithắnglợiquânsựchochúngta,nhưngnóvẫnchophépchúngtacóđượcmộtcuộcsốngyênbìnhvàtạođộnglựcrấtlớnchonềnkinhtếMỹ.SựkiêngnểcủachúngtađốivớikỹthuậtvàsựkhéoléocủangườiNhậtkhuyếnkhíchchúngtamuasắmôtô,tivivàmáytínhcủahọ.CáccửahàngcủachúngtangậptrongcácloạihànghóađượcsảnxuấttừcácquốcgiachâuÁ.Khichúngtaquaysốgọitổngđài800,cókhảnăngchúngtasẽnóichuyệnvớimộtngườichâuÁ.Thậmchínhữngđedọaquânsự,chủyếutừTrungQuốcvàBắcTriềuTiên,cóvẻđãquálỗithờinhưnglạianủichúngtanhiềuvìnógợichúngtanhớtớichiếnthắngcủamìnhtrongChiếntranhlạnh.Chúngtacóthểsợvũkhíhạtnhânnhưngkhônggiốngnhưnhữngquảbomtựsát,chúngtaphảixửlýthànhcôngsứcéphạtnhânđãdiễnrahơnnửathếkỷqua.NhưngcólẽquantrọnghơncảlànhữngngườichâuÁđãchấpnhậnmôhìnhủnghộphươngthứcquảnlýmộtngười,ủnghộsựthôngđồnggiữacáccôngtylớnvàchínhphủ,tônsùngchủnghĩa

duyvậtcấptiếnvàtintưởngrằngnguồntàinguyênthiênnhiênphongphúmớichỉbịkhaithácchútít.CácnướcMỹLatinhthìhoàntoànngượclại.Khinghĩrằngmìnhđãkiểmsoátđượccuộcchơi,chúngtarongruổikhắpAllendes,NoriegasvàSandinistas.KhichúngtađoántrướcđượcsựkếtthúccủathờiđạiCastro,chúngtamớipháthiệnrarằngmộtcuộccáchmạngâmthầmđanglanrộngkhắpvùngđấtnày.Vànóđangnhắmthẳngvàochúngta.CácnướcLatinhkhôngđitheođếquốcMỹ.Họđangvạchtrầnnhữngbímậtlichsửcủachúngta.Khitôisuynghĩvềnhữngbàihọctừhaikhuvựcnày,châuÁvàMỹLatinh,tôibịámảnhbởinhữngđiềungườiđànôngTâyTạngđãnóivớitôibêndòngsôngbăng.ÔngđãnhắclạilờicủanhàcôngnghiệpGuatemalakhimôtảnhữngkẻxâmlượcquêhươngmìnhlà“nhữngkẻgiếtchếtdândumục”.Haiconngườinàysốngởhainửabáncầu;mộtngườirấtnghèokhổcònngườikiacựckỳgiàucó;mộtngườiđikhaitháccònngườikiathìbịkhaithác,nhưnghọhiểuđiềusốngcònđốivớithếgiớimàconcáihọsẽlànhữngngườithừahưởng.NhàcôngnghiệpngườiGuatemalakhoekhoangrằngvệsỹbảovệông–vàcảtôinữa–đềulà“nhữngkẻgiếtchếtngườiMaya”.

PhầnII.MỹLatinh

Chương15.NhữngtaybắnthuêtạiGuatemalaCửathangmáymở.Cóbangườiđànôngđứngbêntrong.KhácvớiPepevàtôi,họkhôngmặccomplêmàvậntrangphụcthườngngày:áolendàitayvàquầnốngrộng.Mộtngườitrongsốhọmặcjacketda.Nhưngđiềulàmtôichúýlànhữngkhẩusúnghọmangtheo,tấtcảđềulàAK-47.“ĐólàmộtviệcđặngchẳngđừngtạiGuatemalavàothờiđiểmnày”–Pepegiảithíchvàdẫntôitớiphíathangmáyđợi–“Ítnhấtlàđốivớichúngtôi,nhữngngườithânMỹ,kếtbạnvớinềndânchủ.ChúngtôicầnnhữngkẻtànsátngườiMaya”.TôibaytừMiamađếnthànhphốGuatemalangàyhômtrướcvàđặtphòngtạimộtkháchsạnhạngnhấttrongthànhphố.ĐâylàmộttrongnhữngdịphiếmhoiStoneandWebsterEngineeringCorporation(SWEC)đềnghịtôigiúpđỡhọthayvìyêucầutôidừngviếtcuốnsáchvềcácsátthủkinhtế.PepeJaramillo(đâykhôngphảitênthậtcủaanhta)đãkýhợpđồngđồngýgiúpSWECxâydựngnhàmáyđiệntưnhântạichínhquêhươngmình.PepelàmộttrongnhữngthànhviênquyềnlựcnhấtcủamộtnhómnhỏbaogồmnhữngngườigiàucónắmquyềnđiềukhiểnđấtnướckểtừthờiquânTâyBanNhaxâmlược.GiađìnhPepesởhữunhữngkhucôngnghiệp,toànhàvănphòng,khuliênhiệpnhàởvàcácđiềntrangkhổnglồxuấtkhẩunôngsảnsangMỹ.ĐiềuquantrọngđólàSWECđãnhìnthấyởPepetầmảnhhưởngchínhtrịrộnglớncóthểđảmbảodànxếpổnthoảmọiviệctạiGuatemala.LầnđầutiêntôiđếnGuatemalavớitưcáchmộtsátthủkinhtếlàvàogiữanhữngnăm1970.Nhiệmvụcủatôikhiđólàthuyếtphụcchínhphủchấpnhậnmộtkhoảnvayđểnângcấpngànhđiện.Sauđó,cuốinhữngnăm1980,tôiđượcmờithamgiavàobanlãnhđạocủamộttổchứcphilợinhuậnvớimụctiêugiúpđỡcộngđồngngườiMayatổchứccácngânhàngtíndụngnhỏvàgiảithoáthọkhỏiđóinghèo.Suốtnhữngnămđó,tôidầnquenvớicảnhbạolựcthảmkhốcgiằngxéđấtnướcnày.GuatemalatừnglàtráitimcủanềnvănminhMayacóbềdàypháttriểnrựcrỡgầnmộtnghìnnăm.Sauđó,nềnvănminhnàybướcvàothờikỳsụpđổ.Theonhiềunhànhânloạihọc,nguyênnhânlàdothảmhọamôitrườngxảyrakhicácđôthịlớnmọclênnăm1524dướithờiquânxâmlượcTâyBanNha.SauđóGuatemalatrởthànhtrụsởcủachínhquyềnquânđộiTâyBanNhatạiTrungMỹchođếntậnthếkỷXIX.HậuquảlàhàngloạtcuộcxungđộtthườngxuyênxảyragiữangườiMayavàngườiTâyBanNha.Cuốinhữngnăm1800,UnitedFruit,mộtcôngtycótrụsởtạiBostonđã

đánhbạingườiTâyBanNhavàthiếtlậpnênmộttrongnhữnglựclượngcóthếlựcnhấttạiTrungMỹ.Côngtynàynắmđộcquyền,vàvềcơbảnkhônggặpphảibấtkỳkhókhănnàochođếntậnnhữngnăm1950,khiJacoboArbenznắmquyềntổngthốngvàlãnhđạođấtnướcdựatrêncươnglĩnhlýtưởngcủacuộccáchmạngMỹ.ÔngtuyênbốGuatemalasẽpháthuythếmạnhtừnguồntàinguyênthiênnhiênvànghiêmcấmcáccôngtynướcngoàikhaithácđấtđaivànhânlựccủađấtnướcmình.SựkiệnJacobotrúngcửđượctunghônhưmộtkiểumẫucủatiếntrìnhdânchủtrênkhắpchâuMỹ.Khiđó,chưađầy3%dânsốchiếmtới70%đấtđaicủaGuatemala.Trêncươngvịtổngthống,Arbenzđãkhởixướngmộtchươngtrìnhcảicáchruộngđấttoàndiện,giángmộtđònđedoạtrựctiếptớihoạtđộngcủangườiGuatemalatạicôngtyUnitedFruit.CôngtynàylosợnếuArbenzthànhcông,ôngtasẽtrởthànhtấmgươngchonhữngngườikháctrênkhắpchâulụcnoitheovàcóthểcònlanrộngtrêncảthếgiới.UnitedFruitđãphátđộngmộtchiếndịchtuyêntruyềnvớiquymôlớntạiMỹnhằmthuyếtphụccôngchúngvàQuốchộiMỹrằngArbenzmuốnbiếnGuatemalathànhmộtvệtinhcủaXôviếtvàchươngtrìnhcảicáchruộngđấtcủaôngtathựcchấtchỉlàmộtâmmưucủaLiênbangXôviếtchốngpháchủnghĩatưbảntạiMỹLatinh.Năm1954,CIAđãdànxếpmộtcuộcđảochính.MáybayMỹnémbomvàothủđôGuatemalavàvịtổngthốngđượcnềndânchủbầurabịlậtđổ.ThếchỗônglàđạitáCarlosCastilloArmas,mộtkẻđộctàicánhhữuđộcác.Chínhphủmớingaylậptứcđảongượccôngcuộccảicáchruộngđất,bãibỏviệcđánhthuếvàocáccôngty,hủybỏchếđộbỏphiếukínvàbỏtùhàngnghìnngườiphảnđốiCastillo.Năm1960,chiếntranhnhândânnổra.ĐólàcuộcchiếngiữaquândukíchLiênđoànCáchmạngDântộcGuatemalavớiquânđộiđồngminhMỹvàđộiquântànsátcánhhữu.Suốtnhữngnăm1980,bạolựcngàycànggiatăng,tànsáthàngtrămnghìndânthườngmàchủyếulàngườiMaya.Ngàycàngcónhiềungườibịbắtgiamvàtratấndãman.Năm1990,quânđộiđãtànsátnhữngngườidânvôtộiởthịtrấnSantiagoAtitlan,venhồAtitlannổitiếng,mộttrongnhữngthắngcảnhđẹpnhấtTrungMỹ.MặcdùđâychỉlàmộttrongvôsốcáccuộcthảmsátnhưnglạigâychấnđộngtoàncầuvìhồAtitlanlànơithuhútrấtnhiềudukháchnướcngoài.MộtnhânchứngkểlạirằngcuộctànsátnổrakhimộtnhómngườiMayatiếnđếnđếncổngcăncứquânsự.Lýdolàquânđộiđãbắtcócmộtngườihàngxómcủahọvàrấtcóthểanhtasẽnằmtrongsốnhữngngườibịmấttích.Quânđộiđãnổsúngvàođámđôngnày.Mặcdùchưacóconsốchínhxácnhưngcórấtnhiềuđànông,phụnữvàtrẻembịthươngvàbịtànsátdãman.

Sausựkiệntrênhainăm,năm1992,tôiđếnthămPepe.AnhtamuốnSWECđứngvềphíamìnhđểtranhthủcácnguồntàichínhtừNgânhàngThếgiới.TôibiếtngườiMayatinrằngtráiđấtlàmộtlinhhồnbấttửvànhữngvùngđấtcócácgiếngdầuchảyquađượcxemnhưđấtthánh.Vìthế,tôitinrằngbấtkỳmộtcốgắngnàonhằmxâydựngnhàmáyđiệntạicácsuốinướcnóngđềusẽkhiếnbạolựcxảyra.DựatrênnhữnggìUnitedFruitđãgặpphảicũngnhưnhữnggìtôitừngthấyởIran,Chile,Indonesia,Ecuador,Panama,NigeriavàIraq,nếumộtcôngtycủaMỹnhưSWECkêugọisựgiúpđỡởmộtnơinhưGuatemalathìCIAsẽcómặtkịpthờiđểgiúphọ.Bạolựctiếptụcleothang.Lầunămgócsẽphảiđiềuđộngcảbinhchủnglínhthủyđánhbộtới.Dòngnhiệthuyếttronglươngtâmtôimáchbảotôicầnphảilàmmọithứcóthểđểngănchặnsựhỗnloạnnày.Sánghômđó,mộtchiếcxehơiđóntôitạikháchsạn,đitheoconđườngvòngquanhthànhphốtớimộttrongnhữngtoànhàtránglệnhấtnơiđây.Dẫntôivàolàhaingườibảovệmangvũkhí.Mộtngườiđưatôitớithangmáylêntầngthượng.AnhtachotôibiếttoànhànàythuộcquyềnsởhữucủagiađìnhnhàPepe.Tấtcả11tầngnàyđềudogiađìnhPepeđứngtên.Tầngtrệtlàngânhàngthươngmạicủahọ,tầng2đếntầng8làcácvănphòngkinhdoanh;tầng9,10,11lànơiởcủagiađình.Pepeđóntôitạicửathangmáy.Saucâuchuyệnbêntáchcàphê,anhdẫntôixemquamộtvòngtoànhà,trừtầng9.TheolờiPepeđâylàtầngdànhriêngchongườimẹgoábụacủaanhnhưngtôinghingờcòncómộtlýdonàokhác.NếuýđịnhcủacuộcdạothămlànhằmgâyấntượngvớingườiđạidiệncủaSWECthìtôinghĩanhtađãthànhcông.SaukhicùngPepegặpmộtvàikỹsưtạitầng5đểlàmquenvớidựánđịanhiệt,tôidùngbữatrưavớiPepecùngmẹ,anhtraivàchịgáianhtatạitầng11.Tiếpđó,chúngtôitớithangmáyđểđithămmộtcôngtrường.VàchúngtôiđãvàothangmáycùngnhữngngườimangAK-47.Cửathangmáykhéplại.Ngườimặcáojacketdađangcàichiếccúcáocuốicùng.Khôngainóilờinàokhithangmáyđixuống.TôivẫntiếptụcnghĩvềnhữngngườimangAK-47.TôipháthiệnrahọởđâyđểbảovệPepevàtôikhỏinhữngngườiMaya–nhữngconngườiđãlàmviệccùngtôitrongmộtdựánphilợinhuận.TôitựhỏinhữngngườibạnMayasẽnghĩvềtôinhưthếnàođâynếuhọnhìnthấytôilúcnày?Thangmáyngừnglại.Khicánhcửamởra,tôithầmmongsẽđượcnhìnthấyánhsángbuổichiềuquamáicổngvòm.Nhưngtôichỉnhìnthấymộtgarabêtônglớnđượcbậtđiệnsángchoangvàcómùibêtôngẩm.Pepegiữchặtvaitôi:“Đứngđâynhé”.Anhtađềnghịtôibằngmộtgiọngrấtnhẹnhàng.

Chương16.BịámảnhbởisựgiậndữHaingườibảovệbướclênphíatrướctôivàPeperồitiếntớicửagara.HaikhẩuAK-47hướngvềphíagarasâuhút.Ngườithứba,ngườimặcjacketda,ngồiphụcxuốngrồiđứngbậtdậy,đầuvàkhẩusúngtrêntayanhtađảotừbênnàysangbênkhác,dòxétkỹlưỡngkhuvựctrướcmặt.Haingườibảovệbướcrangoàivàđứngởhaibêncửathangmáy.Bâygiờ,tôiđãcóthểnhìnrõgarahơn.Tôingạcnhiênkhinhậnrachỉcósáuchiếcxehơitrongđó.TấtcảđềuđượcsảnxuấttừMỹ,hãngChevysandFord.NămchiếcStationWagonmàuđenvàmộtxetảichởhàngmàuđỏ.Dườngnhưkhôngcógìbấtthườngxảyra.Ngườimặcjacketdachiếuđènphavàotừngchiếcxerồigầmxe.Xongxuôi,anhtakiểmtracẩnthậncảgaramộtlầnnữa.Dườngnhưđãvừaý,anhmởcửamộttrongnhữngchiếcStationWagon,vàoxevàmởmáy,rồitừtừláiđếnnơichúngtôiđangđợi.Mộttronghaingườibảovệramởcửasaurồicảhaileolênvàngồivàohàngghếthứbahướngvềphíasauxe.Anhchàngmặcjacketdanhảyrangoài,trêntayvẫnkhưkhưkhẩuAK47.Pepevàtôingồiởhàngghếthứhai.Ngườimặcjacketdađóngcửaxe,huýtmộthồisáochóitaivàngồivàoghếlái.Chiếcxephilêndốc.Lêntớiđỉnh,cánhcửakimloạiđượcmởravàchúngtôiđượcchàođónbởiánhmặttrờirựcrỡ.BangườimangAK-47đứngnghiêmtrangvàgiơtaychàokhichúngtôiđiqua.Mộttrongsốhọmởcửatrướcvàngồivàoghếcạnhghếláicủangườimặcjacketda.Anhtanóigìđóvàomáybộđàm.Chỉmộtlátsau,haichiếcxemuikínxuấthiện:mộtmàutrắng,mộtmàubạcđangtạtvàolềđườngtrướcmặtchúngtôi.Cửakínhphunmàunêntôikhôngthểnhìnthấybêntrong.NgườingồicạnhngườimặcáoJacketdavẫytaychàohọ.Chiếcxemàutrắnglaovàophố.Chúngtôiđitheovàtheosátchúngtôilàchiếcmàubạc.Pepevỗvàođầugốitôivàphávỡsựimlặng:“Sốngthếnàythậtkinhkhủngphảikhông?”.“Khôngthểtinnổi,nhưngphảithừanhậnnhữnganhchàngcủaanhbiếtviệcđấy!”.“Họđánggiámộtđốngtiềnđấy.TấtcảđềuđượcđàotạotừtrườngSchoolofAmericascủacácanhđấy”,rồianhchaumày:“Chỉmớituầntrước,chiếcxechởchịgáitôibịmộtbọnMayatấncông.Ơnchúa,nhờcókínhchốngđạnvànhờcảnhữnganhchàngkianữamàchịgáitôithoátnạn”.

“Cóaibịthươngkhông?”tôihỏi.Anhtanhúnvai:“Nghenói,haitêntronglũđóbịthươngnhưngđồngbọncủachúngđãđưachúngchạythoát.Ngườicủachúngtôiđủthôngminhđểkhôngđuổitheo.Chuyệnnàycũngtừngxảyravớimộtđốitáccủatôi.Vệsĩcủaanhtađuổitheokẻtấncôngvàngaylậptứcsậpbẫybọnchúng.Mộtngườibịgiếtvàmộtngườibịthương”.Ánhmắtanhtahướngvềphíacửakính.“Nơichúngtađangđiquatừnglàmộtthànhphốxinhđẹpđấy”,Pepetrầmngâm.“Hầuhếtcácvụbạolựcđềuxảyraởvùngnôngthôn”.Rồiquayvềphíatôianhtanói:“Khôngthểchịuđựngthêmnữa,bọnngườiMayakhốnkiếplàmtôicảmthấyđiêntiết”.Anhtatiếptụcnhìnđămđămrangoàicửakínhrồilạinhìntôivàcườitủmtỉm:“Nếuanhlàmộtngườinhưtôi,anhsẽkhiếpsợkẻnàonhất?”“Ýanhlàgì?”.“Ailàkẻcónhiềukhảnăngámsátanhnhất?”.Lúcđó,tôinhớtớitổngthốngTorrijoscủaPanamacùnglờiđồnđạimộttrongsốnhữngsĩquanbảovệđãđưachoôngcuốnbăngghiâmcógàimìntrướckhiônglênchuyếnbayđịnhmệnh“TwinOtter”.Tôitrảlời“Vệsĩcủaanh”.“Đúngvậy”,Pepengảngườirasaughế.“Vìthế,anhphảichọnnhữngngườitốtnhấtvàtrảlươnghậuhĩnhchohọ.Chúngtôicómộtlựclượngbảovệrấtlớn.Trướckhihọđượcvàophụcvụriêngchogiađìnhtôinhưnhữnganhchàngkia…”,Pepechỉchiếcxephíatrướcvàsauchúngtôi,“họphảiđượcrènluyệnvàinămtrongnghề,phảilàmviệctrongcácnhàmáy,nhàbăng,điềntrangcủatôi.Họkhôngđượctiếpcậntôivàgiađìnhtôichođếnkhihọthểhiệnđượcchínhmình”.“Bằngcáchnàovậy?”“Thểhiệnchínhmìnhư?”,Pepegậtđầuvàmỉmcười,“Họphảiđặtsinhmạngmìnhvàothếngàncântreosợitóc,đọsúngtronglửađạn.Phảicóđủlòngdũngcảmvàtrungthành”.NhữnglờianhtanóigợichotôinhớlạicâuchuyệnđãkhơimàocuộcchiếntranhxâmlượcIraqcủaMỹmộtnămtrướcđó,năm1991.Khitôiđềcậpđếnđiềunày,Pepegậtđầutándương“Anhkểtiếpđi”.“NgườicủachúngtôicốgắngloạibỏSaddamnhưngquảthậtôngtacómộtlựclượnganninhtrungthànhtuyệtvời.Ôngtacòncócảmộtnhómngườiđóngthế.ThửnghĩxemnếuanhlàmộttrongnhữngcậnvệcủaSaddamvàbịmuachuộcbằngmộtkhoảntiềnkhổnglồ.Anhbiếtnếuanhbắnmộtkẻđóngthế,anhvàgiađìnhanhsẽphảinếmmộtcáichếttừtừkhủngkhiếp.

ĐólàlýdotạisaoTổngthốngBushpháilụcquânđếnIraq”.Pepecườiphálên“Thúvịthậtđấy.Tôisẽphảirănđevệsĩcủatôirằngtôisẽtặngchohọnhữngcáichếttừtừnếuhọcóýđịnhbánđứngtôi”.Chúngtôirờithànhphốvàthẳnghướngngọnnúilửahùngvĩ.Bầutrờitrongxanh.Chỉlúcđó,tôimớinhậnrathủđôbịbaophủbởimộtmànsươngmùdàyđặc.Bênngoàithànhphốtrờivẫnrấtquangđãng.Xechúngtôiđiquahồnướcnhỏvàomộtconđườnglầylội.Pepechotôibiếttấtcảcâycốiởđâyđãbịnhữngngườinôngdânđốtđểlấycủiđunnấuvàđốtlòsưởi.Sườnđồichichítnhữngrãnhnhỏ,hậuquảtừcácvụxóimònđất.Pepenói:“Anhthấykhông,đánglẽhọphảirútrabàihọcchomìnhmớiđúng.Tổtiêncủahọđãtựhủyhoạimìnhbằngcáchchặtphárừngvàxâydựngnhữngkimtựtháp.Thếmà,giờđâyhọlạitiếptụclàmnhưthế.Thậtlànhữngconngườingungốcvàđángthấtvọng”.TôimuốnnóichoPepebiếtchínhônhiễmđôthịmớicósứchủydiệtghêgớmhơntrongmộtthờigiandàivànhữngnhàmáy,xehơicủachúngtôimớilàthủphạmnguyhiểmnhất.Chínhchínhsáchcủachúngtôiđãkhiếnngườinôngdânphảiđốtrừng.Nhưngtôinghĩanhtasẽxemthườngtôi,coitôilàkẻthânthiếtvớingườiAnhđiêng,mộtchuyêngiasinhtháihọccấptiếnvànóitómlạilàmộtngườichẳngaicóthểtintưởng.Tôiđămchiêunhìnracửasổ.CảnhvậtxơxáclàmtôinhớtớicuộcgặpgỡcủatôivớimộtphápsưngườiMaya.Tổchứcphilợinhuậngiaochotôimờivịphápsưnàycửhànhlễkhaimạctạicuộchọpbanquảntrịsắptới.ĐicùngtôilàLynneTwist,ngườigâyquỹvàđồngthờilàtácgiảcuốnsáchTheSoulofMoney(Linhhồncủađồngtiền).Chúngtôiđãgặprấtnhiềukhókhănkhitổchứccuộchọp.SựthậthiểnnhiênlànhữngáplựcmàngườiMayaphảichịuđựngtừchínhphủMỹđãngăncảnnhữngnỗlựccủachúngtôi.Cuốicùng,Lynnevàtôitìmđượcmộtcănnhànhỏxâybằnggạchmộccủavịphápsưnổitiếng.Ôngmặcquầnjeanxanh,áothêutruyềnthốngvàquấnmộtchiếckhănlớnmàuđỏquanhđầu.Ngôinhàcómùihươngcủagỗvàthảodược,nằmcheoleotrênnúi.Giốngnhưnhữngngôinhàchúngtôitừngđiqua,nócũngbịxóimòntànphá.Vịphápsưngồiyênlắngnghekhitôibàytỏmongmuốnsựcómặtcủaôngtrongcuộchọp,đểtừđó,chúngtôicóthểlàmviệcthânmậthơnvớingườicủaông.TôinóitiếngTâyBanNhavàmộtphiêndịchviênđãgiúptôidịchsangtiếngđịaphươngMaya.Khitôidừnglại,vịphápsưxổramộttrànggiậndữ.Ôngtỏrarấtphẫnnộvàgaygắt:“Tạisaotôiphảigiúpcácôngchứ?500nămnay,ngườicủacácôngđãgiếtngườicủabộlạcchúngtôi.KhôngchỉnhữngngườiTâyBanNha

thờithuộcđịa,suốtđờitôiđãchứngkiếnchínhphủcủacácônggửinhânviênbímậtvàquânđộivũtrangđếnđây.Cácôngtấncôngvàothủđôcủatôi,lậtđổArbenz,vịtổngthốngduynhấtcóthểgiúpđượcchúngtôi.CácônghuấnluyệnlínhGuatemalatratấnngườiMayavàbâygiờônglạimuốntôigiúpư?”.“NhữngngườiMaya”,Pepenói,dườngnhưanhtađãđọcthấusuynghĩcủatôi“bịámảnhbởisựgiậndữ”.Họđổlỗichotấtcảchúngtôivềnhữngphiềntoáicủahọ.Chúngtôichohọcôngviệc,nhưnghọlạioántráchchúngtôibiếnhọthànhnôlệ.Khithấychúngtôikhôngthuêhọnữa(giađìnhtôithuêđượcnhữngngườiHaitichịulàmviệcvớiđồnglươngrẻmạt)thìhọlạinổiloạnvàtìmcáchámsátchúngtôi.Khôngchỉởđâyđâu.Nhữngchuyệntươngtựxảyratrênkhắplụcđịanày,ởAndes,Amazon,Mexico,Brazil,Ecuador,Peru,Venezuela,Bolivia,Colombia.CóthểkểtênbấtkỳđấtnướcnàophíanamRioGrande.Anh,mộtcôngdânMỹ,sẽkhônghiểuđâubởivìnướccácanhđãtiêudiệttấtcảnhữngngườiAnhđiêng.Lẽra,chúngtôinênlàmtheocácanhmớiphải”.Anhtađậpnhẹvàođầugốitôi,rồinóitiếp:“Hãynhớlờitôi,tấtcảnhữngtháchthứctrongvàithậpkỷtớisẽlàsựvùnglêncủangườibảnđịa,nhữngngườiAnhđiêng.AnhcóthểnóigìthìnóivềdânchủnhưngcácquốcgianàycầnnhữngnhàlãnhđạođủkiêncườngđểđặtngườiAnhđiêngởđúngvịtrícủahọ.NgườiMayachẳngthèmquantâmđếndânchủ.CảngườiQuechuahaybấtkỳngườinàocũngthếthôi.Nếuchohọcơhội,họsẽtànsáttừngngườichúngta”.TôiđãkhôngkểchoPepenghevềlầntôigặpphápsưngườiMaya,ngườicuốicùngcũngđãđồngýhợptácvớichúngtôi.Điềukỳdiệuđãxảyrakhitôinóivớiôngrằnglýdoduynhấttôinghĩôngsẽgiúptôiđólàchúngtôicóthểcùngnhauxâydựngmộtcâycầuxóatankhoảngcáchgiữadântộcôngvàdântộctôi.Tôinói“NhiềungườiởđấtnướcchúngtôicũngghêtởmtrướccáchđốixửcủachínhphủMỹvớingườidânnướcông.Chúngtôimuốnthayđổi”.TôimởchiếctúixáchcóviênđáIncasmàvịphápsưngườiQuechuaởEcuadorđãtặngtôi.“ChúngtôiđangcốgắnglàmnhưvậyởnhữngnơikháctrênkhuvựcMỹLatinhnày”.Rồisauđó,trướcsựngạcnhiêncủatôi,ôngchuyểnsangnóitiếngTâyBanNha,thứtiếngmàôngnóihếtsứctrôichảy.KhichiếcCaravancủaPepedừngtrướccôngtrườngthủyđiện,tôichorằngtôiđãquyếtđịnhxongxuôisẽphảilàmgìvớiSWEC.DựánnàykhôngchỉđơnthuầnliênquanđếnviệcsửdụngngânquỹcủaNgânhàngThếgiớiđểlàmlợichonhữngkẻgiàucóvàkhiếnnhữngngườinghèongàycànglúnsâuhơnvàonợnần,mànócònđánhcắpnhữngquyềnlựcthiêngliêngnhấtcủangườiMaya.Khibachiếcxehơicùngđỗlại,mộtlầnnữaPepelạiđểtôi

trongxetrongkhingườicủaanhta,lúcnàylàmườihaingười,raxemxétxungquanh.Ngoàicửakính,nhữngđámhơinướckhổnglồdườngnhưđanggàothéttừmặtđất.KhiPepevàtôiđidạo,anhtachotôibiếtcácthôngsốkỹthuậtvềápsuất,côngsuấtvàchiphíxâydựng.Chúngtôingồibênthànhbểbơi,nướctungbọttrắngxoácùngvớinhữngluồnghơilưuhuỳnh.Pepechỉtayqualànhơinướcxuốngphíangọnđồivàthunglũng.Anhtasaysưatảchotôimộtspa-resorttrongtươnglaidochịgáianhlàmchủ.Tôibuộcphảinóichoanhtabiếtmộtđiềutấtyếu:“NhữngngườiMayachắcchắnsẽchiếnđấuđếncùngvớianh”.“Aha,anhnhầmrồi.Họcóthểngungốcnhưnghọbiếttôivàgiađìnhtôi…”.Giọnganhtanhưrungủ.Anhcười:“Tôichắcchắnchúngtôicóthểgiảihoàvớihọmàchẳngtốngìcả,khéochỉvàiđồngthùlaocòm!Đólàtấtcảnhữnggìhọcần.Vìthế,anhcầncónhữngngườibạnnhưgiađìnhtôi.NếuđểmộtngườiMỹthươnglượngvớihọ,mọichuyệnsẽkếtthúc.Ngượclại,chúngtôicóthểđiềukhiểnhọ”.Ánhmắtanhtanhìntôi:“Tôinghĩanhhiểutôimuốnnóigì”.Tôigậtđầuvàquayđi.Tấtnhiên,tôihiểuvàđiềuđókhiếntôisôicảruột.Tôiđibộvềphíabênkiabểbơi,nhặtmộthònđávànémvàodòngnướctungbọttrắngxoá,gửitheonólàsựkínhtrọngcủatôidànhchotinhthầncủanhữngngườiMayahaybấtcứmộtsứcmạnhnàođóđãlàmnênmộthiệntượngkỳlạđếnvậy.Chuyếntrởvềcủatôibịchậmlạivìrơivàogiờcaođiểm.TôibịnhỡchuyếnbaynhưngchuyệnđóchẳnglàgìvớiPepecả.Anhtagọingaychonhữngviênphicông.Họđóntôiởdinhthựcủaanhtavàđưatôiđếnkhuvựcmáybayriêngcủaanhta.ĐángmỉamailàtôisẽngồitrênchiếcmáybayvớihaiphicôngvàhàngnghìnđôlanhiênliệuđểtớiMiamisaochocóthểnhồinhétdựáncủaPepevàođầu.Banđầu,tôicảmthấytộilỗivìđãchấpnhậnchuyếnbayxaxỉnàynhưngcảmgiácđónhanhchóngbiếnmất.TôinghĩvềvịphápsưngườiMayavànhữnglinhhồnđangnằmtronglòngđất.Chắchẳnhọsẽcảmthấythanhthảnvàbiếtơntôi.CâunóicủaPepeđãámảnhtôinhiềunămtrời.“Hãynhớlấylờitôi,tấtcảnhữngtháchthứctrongvàithậpkỷtớisẽlàsựvùnglêncủangườibảnđịa,nhữngngườiAnhđiêng”.Tôibắtđầunhậnranhữnglờinàymởramộtmốiliênquanmớikhichúngtatiếngầnvàbướcsangthiênniênkỷthứba.Đầunăm1998,bảyquốcgiaNamMỹvàhơn300triệutrongsố370triệungườidânthuộcđịađãbỏphiếubầuchonhữngứngcửviêntổngthốngcóchiếndịchchốnglạisựbóclộtcủanhữngkẻngoạiquốc.Bấtchấpsựphảnđốitừphíabáochívàchínhtrịgiacủachúngta,cuộcbầucửnàyhoàntoàn

khôngvìchủnghĩacộngsản,chếđộvôchínhphủhaychủnghĩakhủngbố,màlàvìchínhsáchtựquyết.Thôngquatiếntrìnhbầucửdânchủ,nhữngngườilánggiềngđãgửiđếnchúngtôimộtthôngđiệpkhẩnthiết:Họkhôngtìmkiếmlòngvịthacủachúngtôi.Họchỉđơngiảnmongmuốncáctậpđoàncủachúngtôingừnglạmdụngđấtđaivàbóclộthọ.NhữngngườiMỹLatinhđitheodấuchâncủaPaine,Jefferson,WashingtonvàtấtcảnhữngconngườidũngcảmdámđứnglênchốnglạiđếquốcAnhtrongnhữngnăm1770.Đâylàmộtsựthayđổilịchsửmangtínhchấtquyếtđịnhvàdẫnđầucuộccáchmạngđólànhữngngườibảnđịa.TrongkhitổtiênchúngtađãxâydựngmộtchínhphủdựatrênnhữngnguyêntắcIroquoisthìquânđộicủachúngtalạisửdụngngườiAnhđiênglàmtrinhsátvàlínhđánhthuê,đểrồicuốicùng,đấtnướcchúngtalạixemhọnhưnhữngngườithừavàtìmcáchdiệtchủnghọ.NhưngvớinhiềuquốcgiaNamMỹ,họlàđộiquântiênphong.Mộtthếhệanhhùngmớiđangnổilên.MặcdùsinhtrưởngtrongnềnvănhóathờikỳtiềnColombia,nhưngcácnhàlãnhđạolạixemthườngdânbầu,coihọnhưnhữngkẻnghèokhổbịtướcquyềnbầucửdùhọthuộcchủngtộcnào,tàisảncủahọrasao,tínngưỡngcủahọlàgì,họđangsốngtrongnhữngkhunhàổchuộthaytrongnhữngtrangtrạihẻolánhđichăngnữa.Khôngởnơiđâu,điềunàyđượcthểhiệnrõrànghơnởBolivia.KhitôitheodõicuộcbầucửtổngthốngBolivianăm2005,tôitựhỏikhôngbiếtPepesẽcảmthấygì.Anhtasẽphảnứngthếnàokhimộtngườinôngdânbảnđịatừtầnglớpkhiêmtốnnhất,mộtngườiAnhđiêngvùngAymara,đãchiếnthắngvớisốphiếuápđảo?ChiếnthắngcủaEvoMoralesđãbiếncơnácmộngcủaPepethànhhiệnthực.Khixemnhữngtintứcvềcáchoạtđộngkỷniệmsaukhitrúngcửtrêntivi,tôichợtnhớlạithờigiankhitôiđượcđềnghịđảmnhậnmộttrongnhữngcôngviệcquyềnlựcnhấtđấtnướcnày.Mọichuyệndiễnralàđiểnhìnhchotháiđộvàhànhđộngcủatậpđoàntrị.

Chương17.Tôiđượcchọnlàmchủtịch“Bolivialàbiểutượngcủavùngđấtbịđếquốcbóclột”.LờinóicủamộtgiáoviêntrongkhuđàotạocủaTổchứcHòabìnhMỹtạiEscondido,California,năm1968vẫnmãiđeođuổitôi.NgườigiáoviênnàytừngsốngởBoliviavàôngliêntiếptạoấntượngsâusắcvớichúngtôivềnhữngtổnthấtdosựápbứchàngthếkỷmanglại.SaukhikếtthúckhoáđàotạovàtrởthànhtìnhnguyệnviêntạiEcuador,tôivẫnthườngnghĩvềBolivia.Tôibịhớphồnbởimảnhđấtnằmtrọnvẹntrongđấtliềnnày.Trênbảnđồ,nógiốngnhưmộtchỗtrũngtrênchiếcbánhcamvòngđượcbaoquanhbởicácnướcPeru,Chile,Argentina,ParaguayvàBrazil.TrongsuốtthờigianlàmviệcchoTổchứcHòabìnhMỹ,tôiđãđếnthămtấtcảcácnướcnàytrừmộtnước.TôitránhParaguaynhưmộtcánhânphảnđốikẻcầmquyềnTướngGen.AlfredoStroessnercùngchínhsáchcheđỡsĩquanNaziSScủaôngta.TôicốýnóivòngvovềBoliviabởivìnhữngngườiBắcMỹtrẻtuổimàchúngtathườnggọilà“ngườiđitheođườngmòn”đôikhimiêutảBolivialàđấtnướccòntànbạovớingườiAnhđiênghơncảEcuador.Lúcđó,dườngnhưkhôngmộtquốcgianàocóthểvượtquaEcuadorvềđiểmnày.Nhữngngườidânbảnđịabịtầnglớpgiàucócủađấtnướcnàyxemnhưkẻhènmọn.GiốngnhưnhữngngườiMỹgốcPhitạiMỹvàichụcnămtrước,họhoàntoànbịtướcquyềncôngdân.Ngườitavẫntruyềntainhauvềthútiêukhiểnđượcưachuộngcủanhữngthanhniêngiàucó:đuổibắtmộtngườiAnhđiêngđanglàmmộtviệcmàhọcoilàtráiphápluật,dùchỉlànhặtngôởđiềntrangđểcứucảgiađìnhanhtaquacơnđói.Họralệnhchoanhtaphảichạyrồisauđóbắnanhta.NhữngtaylínhđánhthuêcủacôngtydầumỏtạiAmazoncũngcócáchhànhhạtươngtự,mặcdùhọbàochữarằngđâykhôngphảilàmột“thútiêukhiển”màlàmộthànhđộngnhằmngănchặnnhữngkẻkhủngbố.NhưngsovớisựápbứcởEcuador,rõràngởBoliviacònkhủngkhiếphơnnhiều.ĐiềunàyđượcthểhiệnrấtrõtrongcâuchuyệnvềCheGuevara,mộtthầythuốcngườiArgentinaquyếttâmđứnglênđấutranhchốnglạiápbứcvàchọnBolivialàmchiếntuyếncủaông.TầnglớpcầmquyềnkhẩnkhoảnxinviệntrợcủaWashington.KếtquảlàCheGuevarabịhạbệxuốngmộttầnglớpcòntồitệhơncảnhữngkẻhènmọnhaykhủngbố.DođượcsựủnghộcủaCubanênChebịliệtvàodanhsáchnhữngkẻtheochủnghĩacộngsản.Washingtonđãđiềumộttrongnhữngtêntaysailãoluyệnnhấtđisănlùngông.Tháng10năm1967,FelixRodriguezbắtđượcCheGuevaratrongmộtkhurừngnhiệtđớigầnLaHiguera,Bolivia.Sauhàngtiếngđồnghồtrahỏi,

cuốicùngdướisứcépcủangườidânBolivia,RodriguezphảigiaoCheGuevarachoquânđộiBoliviaxửlý.Sausựkiệnnày,cúđấmthépcủatậpđoàntrịđượcthắtchặtxungquanhBolivia.Chiếcbánhcamvòngđãxuấthiệnmộtlỗthủng.LầncuốicùngtrướckhiđếnBoliviavớitưcáchmộtsátthủkinhtếgiữanhữngnăm1970,tôiđãtiếnhànhmộtnghiêncứu.Tôikhámphárarằngsựđànápởnơiđâyvượtxanhữnggìtôitưởngtượng,nhữngđiềumàngườigiáoviêncủaTổchứcHòabìnhMỹvànhữngngườihànhhươngMỹđãgiảithíchphầnnàochotôi.Kểtừbuổisơkhaitronglịchsử,đấtnướcnàyđãbịbạolựcgiàyxéo,trởthànhnạnnhâncủabiếtbaođếquốcvànhữngkẻchuyênquyềnđộcác.ThếkỷXIII,nềnvănhóabảnđịaBoliviabịnhữngngườiIncasđánhbại.Trongnhữngnăm1530,quânxâmlượcTâyBanNhađãđếnđây,đánhđuổingườiIncas,gâyrahàngnghìncuộctànsátđẫmmáuvàcaitrịđấtnướcbằngchínhsáchcúđấmthépđếntậnnăm1825.Trongnhữngcuộcchiếntranhtừ1879đến1935,Boliviađãmất:bờbiểnTháiBìnhDươngchoChile,vùngChacovớicácmỏdầukhổnglồrơivàotayParaguayvàrừngnhiệtđớitrồngcaosuthuộcvềBrazil.Nhữngnăm1950,chínhphủcảitổdướithờiVictorPazEstenssorođãkhởixướngcácchươngtrìnhnhằmnângcaođờisốngchođôngđảongườidânAnhđiêngvàđồngthờitiếnhànhquốchữuhóacácmỏthiếc.Cộngđồngdoanhnghiệpquốctếrấtphẫnnộtrướcsựviệcnày.Năm1964,chínhquyềncủaEstenssorobịmộtnhómsĩquanđảochínhlậtđổ.ChẳngcógìlạkhiCIAcónhúngtayvàovụnày.Đếnnhữngnăm1970,cáccuộcđảochínhvàchốngđảochínhđãđẩyđấtnướcnàyvàothờikỳbithương.Vấnđềđịalýngàycàngtrởnêncăngthẳng.ĐấtnướcbịhaidãynúiAndeanlởmchởmdựngđứngchiathànhbavùngriêngbiệt:vùngcaonguyênkhôcằnkhôngcósựsốngđượcbiếtđếnvớicáitênAltiplano,thunglũngcậnnhiệtđớiởphíaTây,vùngđấtthấpvàcáckhurừngnhiệtđớiởphíaĐông.TrongchíntriệungườidânBolivia,đasốđềulàngườiAnhđiêng,nhữngngườitừbaođờinaykiếmsốngnhờvàonhữngtrangtrạitựcungtựcấpbênsườnnúiAndeanlộnggió.Làmộtđấtnướcđadạngvềdântộc,ởBoliviacóbangônngữchínhthống:Quechua,AymaravàTâyBanNha.Mặcdùđượcthiênnhiênphúchonguồntàinguyênphongphú–bạc,thiếc,kẽm,dầumỏ,thủyđiệnvàtrữlượngkhíđốttựnhiênlớnthứhaiNamMỹ(chỉsauVenezuela)–nhưngBolivialạicótêntrongdanhsáchmộttrongnhữngnướcnghèonhấtbáncầu.ĐâycũnglàmộttrongnhữngquốcgiađầutiênthựchiệnChươngtrìnhđiều

chỉnhcơcấu(StructuralAdjustmentPrograms–SAPs)củaIMF.Tôicũnglàngườiphảichịutráchnhiệmphầnnàovềchươngtrìnhnày.KhitôiđếnBoliviavàogiữanhữngnăm1970,mốilosợtừcuộcnổidậycủaCheGuevarađãthúcđẩyviệcthànhlậpmộtliênminhgiữaquânđộivànhữngngườicóthếlựcvềkinhtế.Liênminhtrởnênvôcùngtànbạovớicộngđồngnhữngngườibảnđịa.Nhiệmvụcủachúngtôikhiđólàtìmracáchthuyếtphụcliênminhnàyhợpnhấtvớitậpđoàntrị.TrongsuốtcáccuộchọpvớisựthamgiađôngđảonhữngngườiBolivia,tôinảyramộtsángkiếnmàsaunàyđãgópphầnphổbiếnSAPrộngrãirarấtnhiềuquốcgiatronghaithậpniên1980và1990.GiốngnhưSuhartoởIndonesia,nhữngkẻcầmquyềnBoliviacũngbịgiậtdây,buộcphảituântheochươngtrìnhbántàinguyênchonướcngoài.Nhữngkẻnàytừlâuđãlàmtaysaichocáccôngtykhaikhoángnướcngoàivàphấtlênnhờđó.Họbịlúnsâutrongnhữngkhoảnnợnần,trởnênyếuthếtrướccácnướclánggiềng,nhữngkẻthùcũcũngnhưngườidânbảnđịa.HọmongmuốnWashingtoncamkếtbảohộvàcóthểpháttriểnnhanhchóng.HọlàmtheomôhìnhcủaSuharto,đầutưtàisảnvàoMỹvàchâuÂu.Nhờvậy,họkhôngphảichịuảnhhưởngcủanhữngcuộckhủnghoảngkinhtếtrongtươnglaiởBolivia.Tạicáccuộchọpsơbộtrongnhữngnăm1970,tôiđưarakếtluậnBoliviađãchínmuồiđểbắtđầutiếnhànhtưnhânhoá.Cácdoanhnhân,chínhtrịgiaởLaPazhồhởimởrộngmôhìnhdocáccôngtykhaithácmỏkhởixướng.Mặcdù,đâylàhànhđộngphảnbộichủquyềnquốcgianhưnglạicóthểgiúphọthoátkhỏigánhnặngphảităngthungânsáchtừthuế,thịtrườngvốnvàcảnhữngtàikhoảnngânhàngcủachínhhọđểpháttriểnhệthốngđiện,nước,xửlýrácthải,mạnglướigiaothông,liênlạc,thậmchícảhệthốnggiáodụcvàanninh.Vớisựgiúpđỡcủatôi,họhiểurằnghọsẽcólợitừcáchợpđồngphụbéobở,concáihọsẽđượchưởngchínhsáchgiáodụcchitrảtoànphầntạiHợpchủngquốcHoaKỳ,đượcthựctậptạicáccôngtyxâydựngvàlắprápcóuytínnhất.HọnhiệttìnhtánthànhchínhsáchgiảmthuếchocácnhàđầutưnướcngoàivàchấpthuậnbãibỏhàngràothươngmạiđốivớicácmặthàngnhậpkhẩutừMỹ.Đồngthời,họchấpnhậnviệcchúngtôiđánhthuếsảnphẩmcủađấtnướchọ.Vềcơbản,liênminhquânđộivànhữngkẻcóthếlựckinhtếtạiBoliviasẵnsànghưởngứngnhữngtưtưởnghìnhthànhnênmôhìnhchủnghĩathựcdânkiểumớimiễnlànóđượcdiễnđạtdướinhữngthuậtngữmỹmiềucủaQuỹTiềntệQuốctế,chẳnghạnnhư“quảnlýhiệuquả”,“kinhtếhọclànhmạnh”hay“điềuchỉnhcơcấu”.Saukhichínhphủthôngquađiềuluậtchophépcácdoanhnghiệpliêndoanhthuhútvốnnướcngoàivàbãibỏnhữnghạnchếvềtraođổihốiđoái,chỉtrongmộtthờigianngắn,nămcôngtyquốcdoanhlớnnhấtBoliviađềuđược

tiếnhànhtưnhânhoá.Thêmvàođó,chínhphủcũngđềrakếhoạchtrongnăm1990.Đólàbán150côngtyquốcdoanhchocácnhàđầutưnướcngoài.Vàtrongvòngquayđịnhmệnhthúvị–mộtbiểutượngcủacánhcửaquayđẩyrấtnhiềunhàhoạchđịnhchínhsáchcủachínhphủMỹvàocácvịtríhấpdẫncủacôngty–tôiđãđượcđẩyvàovịtríchủtịchcủamộttrongnhữngcôngtyhùngmạnhnhấtBolivia.Năm1990,LeucadiaNationalCorporation,mộtcôngtyMỹ,đãliênlạcvàđềnghịtôilàmchủtịchmộtchinhánhsởhữutoànphầncủahọ–CôngtynănglượngBolivia(viếttắtlàCOBEEtheotiếngTâyBanNha).Leucadiatrướcđóđãrấtnổitiếngvìlàcôngtythumuacáccôngtygặprắcrốivềtàichínhvàbiếnchúngthànhnhữngtrungtâmlợinhuậnkhổnglồ.(Năm2004,Leucadiacàngthêmnổitiếnghơnkhikiếmđượcmộtgiấyphépkhôngminhbạchmuavàohơn50%cổphiếucủaMCI–nhàvậnchuyểnđườngdàilớnthứhaicủaMỹ).NhữngngườiđạidiệncôngtynàychotôihaytôilàngườiduynhấtđủnănglựcđểđiềuhànhCOBEE.KhôngchỉcócôngtrongquátrìnhtriểnkhaiSAPtạiBolivia,tôicòn:1.LàGiámđốcđiềuhành(CEO)củacôngtynănglượnghoạtđộngđộclập,rấtthànhcôngtạiMỹ(côngtydotôilậprakhirờikhỏihàngngũnhữngsátthủkinhtế,nơiđãmanglạichotôidanhtiếngvàtiềnbạc).2.TôinóiđượctiếngTâyBanNhavàhiểurõcácnềnvănhóaMỹLatinh.3.Tôitừnglàmộtsátthủkinhtế,mộtyếutốlýtưởngcóthểđảmbảonhữngkhoảnvaycầnthiếttừNgânhàngThếgiớivàNgânhàngPháttriểnchâuMỹđểmởrộngvànângcấphệthốngCOBEE.SaucuộcphỏngvấntạibờBiểnĐông,Leucadiađưatôicùngvợtôi,Winifred,vàcongái7tuổicủatôi,Jessica,tớilâuđàiởSaltLakeCitynơiIanCumming,Tổnggiámđốcđiềuhànhcôngtyvàvợôngđangsinhsống.Saucuộchọpbanđầuvớimộtsốuỷviênbanquảntrị,chúngtôidùngbữatrangtrọngcùnggiađìnhông.Đólàmộtbữatiệcnămmóndođầubếpvànhữngngườilàmtronggiađìnhphụcvụ.Sauđó,IanCummingvàtôiđếnvănphòngcủaôngnóichuyệnriêng.Đúnglúcấy,mộtngườiphụtábướcvàoxenngangchúngtôi.AnhtagiảithíchrằnganhtavừanhậnđượcmộtbảnfaxtừLaPaznhưngngườiphiêndịchtiếngTâyBanNhavắngmặtvìphảiđikhámbácsĩnênanhtahyvọngtôicóthểgiúphọ.KhitôidịchláthưratiếngAnh,tôitinchắcngườitađangcốtìnhkiểmtrakhảnăngngoạingữcủatôi.Hiểnnhiênlàtôiđãquađượccuộckiểmtranàyvàcảnhữngcuộckiểmtrakhácnữa.SauchuyếnthămSaltLakeCity,LeucadiasắpxếpchogiađìnhchúngtôiđếnBolivia.

Chương18.TốiđahóalợinhuậntạiLaPazChúngtôiđápxuốngElAlto,mộttrongnhữngsânbaythươngmạilớnnhấtthếgiới,nằmtrênmộtcaonguyêncaohơnmựcnướcbiểnkhoảng4.000m.Saukhihoàntấtcácthủtụchảiquan,chúngtôiđượcchủtịchđươngnhiệmcủaCOBEEcùngvợôngđóntiếp.Trongthờigianchúngtôiởđây,họvàcácuỷviêntrongbanquảntrịđốixửvớichúngtôinhưhoàngthân.Họhộtốngchúngtôiđếnnhữngkhuchợnhộnnhịp,bảotàng,nhàthờthuộcđịavàtrườnghọcdànhriêngchongườiMỹnơiJessicasắptớisẽtheohọc.Thậmchí,cảcâulạcbộnhữngngườigiàucócũngđóntiếpchúngtôinhưthànhviêntronggiađìnhhọ.HọđưachúngtôiđithămcácthắngcảnhtựnhiêntrênnhữngngọnnúiquanhLaPaz,vàcảnhữngkhốisathạchbịănmònhếtsứckỳdịởthunglũngMặttrăng.Họdẫnchúngtôiđếncácnhàmáynănglượng,trạmchuyểntiếpvàđithămcácdâychuyềnsảnxuất.Mộtbuổichiềumưalạnhlẽo,mộtuỷviênbanquảntrịcôngtythôngbáoanhtasẽchochúngtôixem“tráitimvàlinhhồncủacôngty”.Tôichờđợiđiềukỳdiệucủamộtcôngtrìnhmangtínhnghệthuật.Nhưngthayvìđiềuđó,tàixếcủaanhtalạiđưachúngtôiđếnmộtngânhàngthươngmạiởtrungtâmLaPaztronglànmưalạnhlẽo.MộthàngdàingườiAnhđiêngráchrướingồitrướccửangânhàngvàxungquanhtoànhàđangtúmtụmvàonhauđểngănnhữnggiọtmưalạnhlẽo.Mộtvàingườikháclấynhữngtờbáocheđầu.Họmặcquầnáotruyềnthống,quầnlen,áodàivàáoponcho.Tôihạcửakínhxexuống.Mộtluồngkhílạnhmangtheomùiáolenẩmướtvàmùicủanhữngcơthểlâungàykhôngtắmphảvàomặttôi.HìnhảnhtrêngiốngnhưnhữnggìcònsótlạicủathờikỳquânxâmlượcTâyBanNhabắthọphảixếphànglàmviệctrongcácmỏthiếc.Họlặngim,chỉđơngiảnđứngđó,nhìnchằmchằmvàthỉnhthoảngbướcquabướclạitrướcnhữngcánhcửađồsộcủangânhàng,nơimộtnhómlínhgáccóvũkhíluônđứngcanhchừng.Córấtnhiềutrẻemcũngđứngtronghàngdàiđó,nhiềuphụnữmangtheoconnhỏquấntrongchiếckhănchoàngbấtchấpnướcmưađangnhỏxuốngtừvaihọ.“Họđếnđểthanhtoánhóađơntiềnđiệnđấy”,ngườiuỷviênbanquảntrịnói.“Tànnhẫnlàmsao!”Winifredthìthầm.“Ngượclạimớiđúng”,ngườiuỷviênsửalại,“Họlànhữngngườimaymắn.Khônggiốngnhưngườidânsốngởvùngnôngthôn,họđượchưởngđặcquyền,đượctiếpcậnvớimạnglướiđiện.Họcóđiện”.Khichúngtôitrởvềvănphòng,vịuỷviênbanquảntrịchuyểnlênngồighếtrên,cạnhngườiláixe.AnhtagiảithíchquađạisứquánMỹ,COBEEđãgửinhữngtúitiềnkhổnglồchocôngtymẹ.Đólàsốtiềnmànhữngngười

AymaravàQuechuaphảixếphàngdàiđểnộpphí.“CôngtylàmộtconbòmàLeucadiacóthểvắtsữatớigià”,anhtanóiđầyvuisướng.Sauđó,tôiđượcbiếtthêmlàmặcdùviệcsửdụngđiệncủangườidânchỉgiớihạnởmộtbóngđènnhưngmỗithángmộtlầnhọlạiphảilặnlộitớingânhàng.Khôngcónhữngthủtụckiểmtratàikhoảnhaythẻtíndụng,họkiênnhẫnđứngxếphàngchờđợivàthanhtoánbằngtiềnmặt.Đêmđó,trởvềphòng,Winifredhỏitôitạisaođạisứquánlạiđóngvaitròchuyểntiềnchocáccôngtytưnhân.Tôikhôngcócâutrảlờingoạitrừmộtsựthậthiểnnhiên:vềbảnchất,sứmệnhngoạigiaocủaHoaKỳtrêntoànthếgiớichỉlànhằmphụcvụcholợiíchcủacáctậpđoàntrị.Chúngtôicũngtựhỏitạisaovịuỷviênquảntrịlạivượtquyềnchỉchochúngtôithấynhữngchuyệnnày.“Anhtadườngnhưquáhãnhdiệnvềnó”,vợtôinói,“Thậtlàmộtquanniệmlệchlạcvềtàichính”.Sánghômsau,chúngtôiđượcnghetómtắtsơlượcdựánZongoRiver.Vớitôi,nócóýnghĩathựcsựnhưtráitimvàlinhhồncủaCOBEE.RấtnổitiếngtronggiớilãnhđạongànhcôngnghiệpnănglượngcủaMỹLatinh,dựánnàybaogồmnhiềunhàmáythủyđiệnnằmtrảidàitừdãynúiAndesxuốngcáchẻmnúisâu.Đâylàmôhìnhcủanhữngnhàmáylàmviệchiệuquảvàthânthiệnvớimôitrường.Mộtvàikỹsưcamđoan,đểnhìnthấytậnmắtnhàmáythủyđiệnđángđểchúngtôiđimộtchuyếngiannannhưthế.Mộtngườilắcđầubuồnbã“Điềuđósẽchẳngbaogiờdiễnramất”.Anhtathanthở“Tấtcảchúngtôiđềurấtthíchdựánnàyvìnólàhìnhmẫulýtưởngnơimọithứđềucóthểtrởthànhsựthật.Nhưngchẳngcónơinàochochúngtôivaycả.NgânhàngThếgiớisẽkhôngđầutưvàonhữngdựánxâydựngnhỏnhưvậy.Nếuhọchochúngtôivay,họsẽbuộcchúngtôiphảixâydựngmộtconđậplớnvàtoànbộthunglũngnàysẽchìmtrongnước”.ChủtịchCOBEEvàvợôngtađềnghịđưachúngtôiđếnsôngZongo.Từrạngsáng,họđếnkháchsạnđónchúngtôitrênchiếcxeStationWagonbốnbánh.ChúngtôirakhỏithànhphốvàthẳnghướngAltiplano.MộtmàntuyếtmỏngphủlêncaonguyêncằncỗitựanhưmộtlãnhnguyênBắccựcthứhai.Bỗngnhiên,trờisánghẳn.ChúngtôiđượcchiêmngưỡngcảnhmặttrờimọctránglệtrêndãyCordilleraRealhùngvĩ.DãyAndeađượcđặttênlà“dãyHimalayacủachâuMỹ”,baogồm22đỉnhnúiđácaohơn5.800m.Vàitiếngsaukhichúngtôibăngquađườngnúiởđộcaotrên5.200m,lầnđầutiênJessicađãcócơhộingắmnhìndòngsôngbăngtrongđờimình.Alpacaschạyxuyênquanhữngcánhđồngcỏngăncáchvớiphiếnđávoimamut.Chúngtôitừtừđỗlại.KhiJessicachạyquađườngđểnhìncảnhvậtrõhơn,môiconbéchợttímngắtvìthiếuoxy.Nóquỵxuốngvànônthốc

nôntháo.Winifredvàtôiđẩyconbévàoxevàchúngtôikhẩntrươngđixuốngvùngthấphơn.Vàogiữabuổichiềuchúngtôiđếnđiểmđầutiêncủacôngtrìnhthủyđiện.MộtconđậpnhỏbắcquasôngZongođangmùatanbăngtạothànhmộthồngăntuyệtđẹp.Từđây,nướcchảytheonhữngconkênhcắtsâuvàosườnnúi,quađườnghầm,tớituốcbinvàcuốicùngđếnmộttrạmphátđiện.Quátrìnhnàylặpđilặplạivàilần.Đâylàmộthệthốngđượcthiếtkếđộcđáođểtốiđahóakhảnăngsảnxuấtvàtậndụngtốiđanănglượngcủadòngsôngtrongkhivẫngiữđượcvẻđẹpvốncócủacảnhquanthiênnhiên.Khichúngtôiláchquahẻmnúibaoquanhlànhữngphiếnđádựngđứng,Jessicađãtươitỉnhtrởlại.Conbéphátbiểumộtcâumàdườngnhưđóchínhlànhữngcảmxúccủatôi“Conthấymừngvìhọđãkhôngxâyconđậplớnvàlàmngậpthunglũng.Nơiđâythậtđẹpbanhỉ”.Cuốicùngchúngtôidừnglạiởmộtbiệtthựcổkính.Họchochúngtôibiếtnếutôitrởthànhchủtịchcôngty,thìnơinàysẽlànơichúngtôilưulạitrongcáckỳnghỉ.Saukhichuyểnhànhlývàophòng,Winifred,Jessiscavàtôiđibộđếnthácnướcgầnđó.Ởđộcaotrên2.400m,chúngtôicảmthấyvôcùngsảngkhoáitronglànkhôngkhímỏngcủaLaPazvàconđườngquakhenúi.Chúngtôileolênphiếnđácạnhthácnước,ngắmnhìnmặttrờimọcsaudãynúicủathunglũngnhỏbéquanhữngtánlásumsuê.Sauđóchúngtôitrèoxuốngvàcùngmọingườitrởlạibiệtthự.NgườigiúpviệcmangđếnmónlasagnanướngcómùivịnhưvừađượcnhữngsứgiảtừRomemangtới.Chiềuhômđó,khiJessiscađangngủsay,bốnngườichúngtôingồitángẫubênlycocktail.Rõràng,ngàichủtịchvàvợôngđềurấtthíchchuyếnđitớiBoliviavàhọđangnónglòngmuốngiaovịtríchủtịchchotôiđểhọcóthểtrởvềquênhà.Họbắtđầuđưaranhữnglờilẽthuyếtphụcmàchúngtôitừngđượcnghetrướcđây:nàolàchúngtôisẽsốngtronglâuđài,cóláixeriêngđưađón,đượclínhgáccóvũkhíbảovệ,cóngườihầu,đầubếp,ngườilàmvườnvàđượchưởngmộtkhoảnchitiêukếchxùchỉdànhđểtiếpđãigiớiquýtộcBolivia.HọchotôibiếttôisẽtrởthànhngườicóquyềnlựcthứhaitạiBoliviachỉsautổngthống.Bấtcứnơiđâucóđảochính,ởđó,tôisẽlàbáchủbởivìtôinắmquyềnkiểmsoátdòngđiệncủacảdinhtổngthốnglẫntrụsởquânđội.CIAsẽphảinhờcậytôigiúpđỡđảngmàhọủnghộ.Khichúngtôinằmtrêngiường,vợtôicangợidựánthủyđiệnnày“Emchưabaogiờnhìnthấygìtuyệtvờihơnthế”.Rồi,côấynóitiếp“LiệuanhcóthểbiếnnóthànhđiểmkhởiđầuchomộtkiểucáchmạngthiếtthựcởMỹLatinhkhông?SẽkhôngcònnhữngdòngngườiAnhđiêngkhốnkhổphảixếphàng

đểthanhtoánhóađơnnữa.Điệnsẽcóởmọinơi,khắpnôngthônvàthànhthịvớigiáthấp.Sẽcầnpháttriểnnhiềudựánnhưdựánchúngtathấyhômnay.ThayvìnhữngkhoảnvaycủaNgânhàngThếgiớiđểxâydựngcácnhàmáynănglượngkhổnglồ,chúngtasẽtiếntớicamkếtđưacôngtytrởthànhngườiphụcvụtậntuỵchomôitrường”.TôilắngnghechămchúnhữngđiềuWinifrednói.NgàyhômsaukhichúngtôitrởlạiLaPazvàtrongsuốtnhữngngàycònlạiởnơiđây,tôiluônngẫmnghĩvềđiềunày.Cómộtvàilần,tôiđemnórathảoluậnvớiuỷviênbanquảntrịvàcáckỹsưcủaCOBEE.NhiềungườitrongsốhọđếntừArgentina,ChilevàParaguay–nhữngquốcgiacólịchsửlâuđờivớichếđộđộctàiquânsựvàluônphụcvụhếtmìnhchohệthốngtậpđoàntrị.Lẽratôikhôngnênbấtngờtrướcchủnghĩahoàinghicủahọ.NhữngýkiếncủahọlàmtôinhớtớilờimộtkỹsưngườiPeruđãlàmviệcởCOBEEhơnchụcnăm“Leucadiađangchờđợinhữngbaotảitiền”.Anhtaquảquyết.Càngsuynghĩkỹvềvấnđềnày,tôicàngcảmthấytứcgiận.MỹLatinhtrởthànhbiểutượngthốngtrịcủanướcMỹ.GuatemaladướithờiArbenz,BrazildướiGoulart,BoliviadướithờiEstenssoro,ChiledướithờiAllende,EcuadordướiRoldos,PanamadướithờiTorrijosvàcảnhữngđấtnướckháctrênbáncầunàyđềuđượcthiênnhiênbantặngnguồntàinguyênmàbấtkỳcôngtynàocủachúngtôiđềuphảithèmmuốn.Điềunàykhiếncácnhàlãnhđạocủanhữngquốcgianàyrấtphấnkhởi.Họquyếtđịnhsẽsửdụngtấtcảtàinguyênquốcgiađểphụcvụlợiíchchonhândâncủahọ.Chúngtôivàhọđềuđangđitrêncùngmộtlộtrình.Ngườidânđãchứngkiếnrấtnhiềunhàlãnhđạocủahọbịlậtđổtrongcáccuộcđảochính,bịámsátvàthaythếbằngchínhphủbùnhìndoWashingtonlậpra.Tôiđãởtrongcuộcchơinày10nămvớitưcáchmộtsátthủkinhtế.Vàcũngđã10nămtrôiquakểtừkhitôirờihàngngũnày.Nhưngtôivẫnbịámảnhvềnhữngtộilỗimìnhgâyravàsựphẫnuấtluôngiằngxétrongtôi.Tôidodựđểrồilạiđixanhữngnguyêntắcđạođứcmàtôiđãnuôidưỡngbằngtấtcảsựkínhtrọng,lạilấytấtcảnhiệthuyếttrongtôiđểphụcvụchochếđộtậpđoàntrịvàtựbằnglòngvớihammuốncủachínhmình.Việcbánđicáitôiđóđãkhiếntôiphẫnuất.DườngnhưtôiđanghoàinghirằngtấtcảnhữngcốgắngcủatôiđểthayđổimộtcôngtynhưCOBEEsẽbịđạpđổ.Mặcdùvậy,tôivẫncamkếtlàmhếtsứcmình.KhitrởlạiMỹ,tôigọichongườiuỷviênbanquảntrịchịutráchnhiệmtuyểndụngtôi.TôithôngbáorằngtôisẽnhậnchứcvụnàynhưngvớiđiềukiệnhọphảichophéptôibiếnCOBEEthànhmộtmôhìnhtheocáchriêngcủatôi–mộtmôhìnhcótráchnhiệmvớixãhộivàmôitrường.TôigiảithíchvớianhtarằngtôibịấntượngmạnhbởidựánthủyđiệntrênsôngZongo,vàrằng

côngtyCOBEElàmộttácnhânquantrọngcóthểlàmnênsựthayđổi.TôiđãchứngminhđượcrằngCOBEEcókhảnăngcungcấpđiệnchomộtsốlượnglớnnhữngngườidânnghèonhấttrênbáncầu.Cómộtkhoảnglặngrấtlâu,sauđóanhtathôngbáovớitôianhtasẽxemxétđềnghịnàyvớiIanCumming.“Tuynhiên,đừngtrôngchờnhiều.Nhữnguỷviênbanquảntrịcủachúngtôiphảichịutráchnhiệmvớicáccổđông.ChúngtôihyvọngchủtịchCOBEElàngườicóthểtốiđahóalợinhuậnchocôngty”.Ngậpngừnganhtahỏi“Anhcómuốnxemxétlạikhông?”Nhữnglờianhtanóicàngcủngcốquyếtđịnhcủatôi:“Tuyệtđốikhông”.Vàtôikhôngbaogiờnghetingìtừhọnữa.

Chương19.ThayđổigiấcmơCàngsuynghĩvềsựbóclộtcủacáctổchứcnướcngoàiởBoliviavàvaitròsátthủkinhtếcủatôitrongđó,tôicàngthấythấtvọngvàgiậndữ.TôiđangcânnhắcgiữaviệcbaytrởlạiLaPaz,hayColombia,haylàđếnmộtnướcMỹLatinhkhácvàthamgiavàophongtràochốngđốiởđó.ĐiềukhiếntôitrăntrởchínhlànhữnggìTomPainelàm.Thayvìsửdụngsúng,Paineđãlấyngòibútlàmvũkhí.Tôitựhỏiliệutôiphảilàmthếnàođểbiếnngòibútthànhmộtvũkhísắcbénnhưanh.CâutrảlờibắtđầutrởnênrõrànghơntrongnhữngchuyếnđicủatôivớimộttổchứcphilợinhuậnmàtôitừnglàmviệctạiGuatemala.SaucuộctròchuyệnvớimộtgiàlàngngườiMaya,tôiquyếtđịnhtrởlạiđịahạtShuarthuộcEcuador.Đólànơihơn20nămtrướctôiđãsốngkhilàtìnhnguyệnviêntrongTổchứcHòabìnhMỹ.Giờđâytâmtrạngtôicựckỳrốiren.Tôibịgiằngxégiữalòngtrungthànhvớicácđồngnghiệpsátthủkinhtếvàlươngtâmsámhốitrướctộilỗi,khaokhátđượcphơibàynhữngđiềutồitệmàtôiđãlàmvàcảsựcámdỗtrướcnhữngtậtxấulantràntrongxãhộicủachủnghĩavậtchất.MộtnơinàođósâuthẳmtrongtiềmthứcmáchbảotôirằngchỉcónhữngngườiShuarmớicóthểgiúptôithoátkhỏimớhỗnđộnnày.ĐicùngtôilàEhudSperling,mộtngườibạnvàlàngườiđãxuấtbảncuốnsáchvềvănhóabảnđịacủatôi.ChúngtôiđichuyếnbaycủaHãnghàngkhôngHoaKỳđếnQuito,EcuadorvàtừđóđimáybaynhỏhơnbaychuyểntiếpquadãyAndesđếnCuenda.Chúngtôiởlạihaiđêmtạithànhphốthựcdânnằmchơivơitrênnhữngngọnnúi,nơitôitừnglưulạisauchuyếnđiđếnrừngnhiệtđới.Hômsau,tôivàEhudthuêmộtchiếcJeepvàngườilái,khởihànhtừsángsớm,ngoặtquanhnhữngconđườngnúihiểmhóchướngthẳngtớithịtrấnrừngrậmMacas.Thậtlàmộtchuyếnđituyệtvời.TừđỉnhdãyAndesquakhôngbiếtbaonhiêuđoạnđườngchắpvá,vẫnconđườngđầyổgàcũcủa20nămvềtrước,mộtbênlàváchnúidựngđứng,mộtbênlàhẻmnúisâucóthácnướcđổxuống.Mộtvàichiếcxetảiọpẹpđangtiếnrakhỏikhurừnglàmchúngtôiphảinépsátvàováchđáchênhvênhvàcondốcthẳngđứng.ĐólàmộtthếgiớithựcsựkhácxavớicuộcsốngcủachúngtôiởnướcMỹ.Tôitựhỏitôiđãxoayxởbằngcáchnàođểchuyểntừmộtcuộcsốngnhưvậysangmộtsátthủkinhtế.Câutrảlờiđơngiảnđócóthểtìmthấykhiquaytrởvềkhoảngthờigiantôilàmộtgãtraitrẻtuổi,đầybấtmãnlớnlênởvùngquêNewHampshire.Khiđótôikhaokhátsựsôinổivàtiềnbạcmàcôngviệcnàyđemlại.Giốngnhưchúcábịánhđènphalấplánhtrênmặtnướcquyếnrũ,

tôinhanhchóngchộplấynó.Khoảngtầmtrưa,xechúngtôitớimộtlàngnhỏ.Nơiđâytrướckiacómộtconđườngcụtnhưnggiờđãđượcmởthông.ConđườnggậpghềnhvàlầylộivìphảichịunhữngtrậnmưatràntừlưuvựcAmazonxuốngthịtrấnMacas.TôibắtđầukểchoEhudnghecảmxúccủatôikhilầnđầuđặtchânđếnMacasnăm1969.Rồichúngtôisaysưabànvềvaitròcủađấtnướcmìnhtronglịchsửthếgiới.Khoảng200nămqua,nướcMỹlàmộtvídụđiểnhìnhchonềndânchủvàcôngbằng.BảnTuyênngônđộclậpvàHiếnphápcủachúngtôiđãthúcđẩyphongtràotựdotrênkhắpcáclụcđịa.Chúngtôiđãcốgắngtạoranhữngthểchếtoàncầuthểhiệnlýtưởngcủamình.ThếkỷXXđãchứngkiếnsựxuấthiệncủangàycàngnhiềucácnhàlãnhđạophongtràodânchủvàcôngbằngtrênthếgiới.ChúngtôicócôngxâydựngTòaánthườngtrựctưphápquốctếtạiHague,Hiệpđịnhliênminhcácdântộc,HiếnchươngLiênhợpquốc,BảntuyênngôntoàncầuvềnhânquyềnvàrấtnhiềucôngướccủaLiênhợpquốc.Tuynhiên,từcuốiChiếntranhthếgiớithứhai,vaitròdẫnđầucủachúngtôiđãbịsuyyếu.Môhìnhđấtnướcbịtậpđoàntrịnanhácngấmngầmpháhoạinghiênghẳntheoxuhướngxâydựngđếquốc.KhicònlàmộttìnhnguyệnviêntrongTổchứcHòabìnhMỹ,tôinhậnthấynhândânEcuadorcũngnhưngườidâncácnướclánggiềnghếtsứcphẫnnộtrướcsựtànbạovàthấtvọngtrướcnhữngmâuthuẫncôngkhaitrongchínhsáchcủachúngtôi.ChúngtôituyênbốbảovệnềndânchủởnhữngnơinhưViệtNamtrongkhilạitrụcxuấtvàámsátnhữngtổngthốngđượcnềndânchủbầura.HọcsinhphổthôngtrênkhắpMỹLatinhđềubiếtchínhnướcMỹđãlậtđổtổngthốngAllendeởChile,MossadeghởIran,ArbenzởGuatemala,GoulartởBrazilvàQasimởIraq.ChínhsáchcủaWashingtonđãtruyềnđếnthếgiớimộtbứcthôngđiệprốirắm.Hànhđộngcủachúngtôiđãbánrẻnhữnglýtưởngthiêngliêngnhất.Mộtphươngphápmàtậpđoàntrịtácđộngvàobộmáyquyềnlựctrongnhữngnăm1970đólàtraoquyềnchochínhphủchuyênchếởMỹLatinh.NhữngchínhphủnàyđãthửnghiệmcácchínhsáchkinhtếđemlạilợinhuậnchocácnhàđầutưMỹvàcáctậpđoànquốctếnhưngvềcơbảnlạigâyrasựthấtbạichonềnkinhtếtrongnước–gâykhủnghoảng,lạmphát,thấtnghiệpvàkhiếntăngtrưởngkinhtếthụtlùi.Bấtchấpsựphảnđốingàycàngtăng,Washingtonvẫntiếptụctándươngnhữngkẻlãnhđạođồibại,nhữngkẻlàmvỡnợquốcgiatrongkhilạitíchlũytàisảnchoriêngchúng.VấnđềcàngtrởnêntrầmtrọngkhiMỹủnghộnhữngkẻđộctàicánhhữuvàđộiquântànsátcủachúngtạiGuatemala,ElSalvadorvàNicaragua.

Trongnhữngnăm1980,lànsóngcảicáchdânchủlanrộngkhắplụcđịa.Chínhphủmớiđượcbầuđãnhờ“cácchuyêngia”củaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiớigiảiquyếtvấnđềcủahọ.Họbịthuyếtphụchoàntoàntrướccácchươngtrìnhđiềuchỉnhcơcấu(SAP)vàđãtiếnhànhnhữngbiệnphápkhôngđượclòngdântừtưnhânhóacácdịchvụđadụngđếncắtgiảmtrợcấpchocácdịchvụxãhội.Họchấpnhậnnhữngkhoảnvaylớnđếnđángngờđểpháttriểncácdựáncơsởhạtầngmàthườngchỉphụcvụchotầnglớpthượnglưuvàđểlạinợnầnchođấtnướcgánhchịu.Điềunàylàmộtthảmhọađốivớiđấtnước.Cácchỉsốkinhtếsụtgiảmnghiêmtrọng.Hàngtriệungườitrướcđâytừngđượcchàođónnhưthànhviêncủatầnglớptrunglưu,naybịmấtviệcvàtrởthànhnhữngngườinghèokhổ.Khingườidânquansátsựsụtgiảmvềtiềnlương,ytếvàthểchếgiáodục,họcũngđểýthấycácchínhtrịgiađãmuatoànbộbấtđộngsảntạiFloridathayvìđổtiềnđầutưvàocácdoanhnghiệpđịaphương.Chưatừngcómộtphongtràocộngsảnnàodiễnratrongnhữngnăm1950và1960ngoàiphongtràocủaCastroởCuba.NhưngmộtlànsóngcămphẫnchếđộtậpđoàntrịvànhữngkẻthôngđồngđồibạivớichúngđanglantrànkhắpMỹLatinh.Sauđó,gầnmộtnămtrướckhiEhudvàtôiđếnEcuador,chínhquyềnBushnhiệmkỳđầutiênđãramộtquyếtđịnhcóảnhhưởngtiêucựclâudàitớimốiquanhệHoaKỳ–MỹLatinh.TổngthốngBushđãđiềuđộngcáclựclượngvũtrangtiếnhànhxâmlượcPanama.ĐâylàmộtcuộctấncôngđơnphươngvôcớnhằmlậtđổchínhphủPanamadochínhphủnàyđãtừchốigiữlờihứavềHiệpướckênhđàoPanama.CuộcxâmlượcnàyđãlàmchếthơnhainghìnngườidânvôtộivàkhiếnsựlosợlantràntrênkhắpcácđấtnướcphíanamRioGrande.Nỗilosợnhanhchóngchuyểnthànhsựcămphẫn.TôiđãnghiềnngẫmsựviệcnàytrongmộtthờigiandàivàbànvớiEhudtrongchuyếnđiđếnMacas.TôihỏianhliệuchúngtôicóthểtìmthấyởMacasmộtkhảnăngthaythếnàochosựthốinátđãgâyrađaukhổtrêncáclụcđịakhông?“Tấtnhiênlàcó”.Anhtrảlờichắcchắn.“Cáccriticalmass(cuộcbiểutìnhbằngxeđạpdiễnrahàngtháng).Đólàtấtcảnhữnggìanhcần”.AnhhỏitôitrướcđâyđãđibằnggìđếnMacasvàconđườngtrướcmặtcònbaoxa.“Anhcóthểmấtvàituầnbìbõmtrongrừng.Hoặclàkiếmmột“chuyếnbaybấmgiờ”trênchiếcDC-3cũthảitừChiếntranhthếgiớithứhai.Khảnăngthiệtmạngtrênchuyếnbaynàythậtkinhkhủngnhưngđólàcáchtôiđãchọnđấy”.“Baybấmgiờư?”.

“Phải.NhữngmáybayđókhôngthểcấtcánhlênđỉnhdãyAndesmàphảibaydọcnhữngthunglũngdòngsông.Khôngcórada.Phicôngkhôngbaogiờbiếtkhinàonhữngđámmâysẽvachạmvớimáybayvìthếngaysaukhicấtcánhanhtasửdụngmộtchiếcđồnghồbấmgiờ.Sau30giây,anhtanghiêngbênphải10o.Sau45giâytiếptheolạinghiêngbêntrái15o.Thậtkhủngkhiếp.Hồiđó,córấtnhiềumáybaybịrơi.Nhưngvẫncònhiệuquảvàantoànhơnlàvấtvảnhiềungàytrongrừng”.“Vìthếmàhọxâyconđườngnày”.Anhngừnglại.“Tạisao?”Đôilôngmàyanhnhướnlêndườngnhưmuốnnóivớitôiđiềugì.“Cáckỳcriticalmassư?”.“Chínhxácđấy”.Nhândânyêucầuthayđổi.Khisựphảnđốidângcaotớimộtmứcđộnàođó,thayđổisẽdiễnra.TrongtrườnghợpnàynótậptrungvàosựpháttriểnthươngmạinhằmmởrộnglưuvựcAmazon.Tôibiếtcáccôngtydầulửacóảnhhưởngrấtlớntrongnhữngkỳdiễnracriticalmass.ĐếnMacas,tôinhậnthấyconđườngnàyđãbiếnkhuđịnhcưimlìmtrongrừngthànhmộtthịtrấnpháttriểnnhộnnhịp.Nhưngtôicóthểsuyđoánngàycàngnhiềungườitrongchúngtasẽnhậnthấynhữnghiểmhọađangđedọatươnglai.Cáccuộcbiểutìnhpháttriểncóthểsẽchuyểnthànhnhữngkếhoạchnhằmvàomụctiêuhòabìnhvàpháttriểnbềnvững.Chúngtôiđặtphòngtrongmộtkháchsạncónhữngvậtdụngmàtôikhôngbaogiờcònnhìnthấytrênthếgiới:mộttoiletdộinướcvàvòihoasen.NhưngđiềulàmEhudthíchthúnhấtđólàổcắmđiệnngaycạnhvòinước.“Đểsạcdaocạorâuđấy”.Tôichắcchắn.“Cómàđểtựtửấy”.Anhđáp.Sánghômsauchúngtôilênmộtchiếcmáybaynhỏ.Ehudhỏingườiphicôngvềchiếcđồnghồbấmgiờ.“Trướcđây,chútôicósửdụngcáiđó”.Ngườiphicôngnherăngcười.“Cònbâygiờtôidùngrađa”.Máybayhạcánhtrênconđườngbăngđầybùnđấtnằmtrongkhurừng.CómộtnhómđànôngngườiShuarđangtụtậpbênbìarừngmớiphátquang.Trônghọvẫntuyệtvờinhưtrongtrínhớcủatôi.Vẫnlànhữngconngườicườngtráng,luôncườinói,vuivẻ,ngoạitrừmộtđiềukhácbiệtđólàgiờhọđangmặcáothuncộctayvàquầnsoócbằngvảibông.Nhữngnhàtruyềngiáokiênquyếtbắthọphảimặcnhưvậyđểchốnglạitộilỗicủasựkhỏathân.Tronglúchọtháodỡhànghóamàchúngtôiđemtớithìmộtônggiàđếngần

tôi.Khitôichoônghaytôimuốngiúpngườidâncủaôngcứulấycánhrừngkhỏisựtànphá,ôngđãnhắcnhởtôirằngchínhchúngtôichứkhôngphảingườidânnơiđâygâyrasựtànphánày.“Thếgiớigiốngnhưnhữnggìanhmơvềnó”.Ôngnóivớitôi.“Ngườicủaanhmơvềnhữngnhàmáykhổnglồ,nhữngtòanhàcaochọctrời,xehơinhiềunhưnướcmưatrêndòngsôngnày.Giờanhthấyrồiđấy.Giấcmơbiếnthànhcơnácmộng”.Tôihỏiliệutôicóthểlàmgìđểgiúpđỡnơinày.“Đơngiảnthôi”.Ôngđáp“Tấtcảnhữnggìanhphảilàmlàthayđổigiấcmơ.Anhcầngieomộthạtgiốngkhác,dạyconcáianhhãybiếtmơnhữnggiấcmơkhác”.Suốtnhữngngàysauđó,chúngtôiluônngheđượcnhữngthôngđiệptươngtựtừcácthànhviênkháctrongcộngđồng.CảEhudvàtôiđềuấntượngtrướcsựthôngtháicủanhữngconngườinơiđâyvàlòngquyếttâmbảovệvănhóavàmôitrườngcủahọ.SaukhitrởlạiMỹ,tôibắtđầutiếnhànhcácthủtụcđềnghịthànhlậpmộttổchứcnhằmgópphầnthayđổicáchnhìnvàmốiquanhệcủachúngtôi,nhữngnướccôngnghiệphóavàtráiđất.Lúcđótôichưanhậnthứcrõràngvấnđềnàynhưngtôivẫnlàmhếtmìnhđểgiữlấynhữngthànhquảmàkhilàmsátthủkinhtếđãmanglạichotôi.Rốtcuộcchúngtôiđặttênchotổchứcphilợinhuậnnàylà“Thayđổigiấcmơ”(DreamChange)đểcôngnhậnthôngđiệpmànhữngngườiShuarđãgửigắmngàyhômđótrênlãnhđịacủahọ.Thôngquatổchứcnày,chúngtôiđãtổchứccácchuyếnthamquanvàhộithảo.ChúngtôicửngườiđếnsinhsốngcùngcácgiáoviênbảnđịavàlạiđưanhữnggiáoviênnàyđếnMỹ.Chúngtôixuấtbảnsách,băngcasstte,đĩaCD,phimảnhnhằmmụcđíchthuhẹpkhoảngcáchgiữahaithếgiới.LiênminhPachamama(PachamamaAlliance),mộttổchứcphilợinhuậnkhácđãđượcthànhlậptừmộttrongcácchuyếnđicủachúngtôi.Tổchứcnàyđãgâyquỹđượchàngtriệuđôlađểgiúpđỡcáccộngđồngngườibảnđịa.Rấtnhiềutrongsốnàyđượcsửdụngđểviệntrợtàichínhchocáccuộcchiếnchínhnghĩachốnglạicáccôngtydầumỏ.NhờnhữngkinhnghiệmtrướcđâyvớiCOBEE,tôiđãcómộtcôngviệcmới.Suốtnhữngnăm1990vànhữngnămđầuthiênniênkỷmớitôithườngxuyênđếnMỹLatinh.TôidànhphầnlớnthờigiantiếpxúcvớingườibảnxứtạiAmazonvàAndes.Tôibịấntượngsâusắcbởilờicamkếthọsẽtrởthànhnhữngngườiphụcvụhếtmìnhchomôitrườngvàsựduylinh.Tôiđãđốichứngvớirấtnhiềutôngiáolớntrênthếgiới.Nhữngconngườinàyxuấthiệnđểbiếnthếgiớithànhmộtnơitốtđẹphơn.LàmộtthànhviêntrongbanlãnhđạoLiênminhPachamama,tôiđãgặpgỡ

nhiềuluậtsư,nhàchínhtrịvàcácnhânviêncôngtydầumỏ.TrongbữatốisuốtmộtđêmvớinhómngườinàytạiQuito,lầnđầutiêntôiđượcbiếtvềcâuchuyệncủaHugoCháveztạiVenezuela.Đạidiệncủacáccôngtydầumỏrấtkhinhmiệtvịsĩquanquânđộinóngtínhđãthiếtlậpcảmộthệthốngchốngtậpđoàntrịnàynhưngcácnhàchínhtrịlạihếtsứcngưỡngmộsứclôicuốnquầnchúngcủaông.ÔngkhíchlệnhữngngườibạnbảnxứcủatôirằngtổtiênônglàngườiAnhđiêng,ngườichâuPhivàcảngườiTâyBanNha.Ônglênánnhữngkẻgiàucóvàhứagiúpđỡngườinghèocómộtcuộcsốngtốthơn.

Chương20.TổngthốngChávezcủaVenezuelaTừtháng2năm1992,Cháveztrởnênnổitiếng.KhiđóônglàmộttrungtálụcquântrongquânđộiVenezuelavàđãlãnhđạocuộcđảochínhchốnglạiCarlosAndrésPérez–vịtổngthốngmàtêntuổigắnliềnvớicácvụthamnhũng.CarlosđãchọcgiậnChávezvànhữngngườiủnghộôngkhibánnướcchoNgânhàngThếgiới,QuỹTiềntệQuốctếvàcáctậpđoànnướcngoài.HậuquảchủyếucủaviệcCaracascâukếtvớitậpđoàntrịđólàthunhậpbìnhquânđầungườicủaVenezuelagiảmxuốnghơn40%vàtầnglớptrunglưulớnnhấtMỹLatinhbịrơixuốnghàngnhữngngườinghèokhổ.CuộcđảochínhcủaChávezđãthấtbạinhưnglạilànhântốthúcđẩysựnghiệpchínhtrịcủaôngtrongtươnglai.Saukhibịbắt,ôngvẫnđượcphépxuấthiệntrênkênhtruyềnhìnhquốcgiađểthuyếtphụcquânđộicủamìnhchấmdứttháiđộthùđịch.Ôngtuyênbốmộtcáchtháchthứcvớiđấtnướcrằngchiếndịch“porahora”đếnlúcnàyđãthấtbạivàchínhsựdũngcảmnàyđãkhiếntiếngtămcủaônglanrộngkhắpđấtnước.ÔngđãbịgiamhainămtrongnhàtùYarevàcũngtrongthờigianđấyPérezbịkếtán.Cháveznổitiếngvềsựgandạ,chínhtrực.Ôngcamkếtgiúpđỡngườinghèovàđậptanxiềngxíchcủachếđộkhaitháccủanhữngkẻngoạiquốcđãbiếnđấtnướcvàlụcđịacủaôngtrởthànhnôlệtrongnhiềuthếkỷ.Năm1998,HugoChávezđượcbầulàmtổngthốngVenezuelavới56%sốphiếuápđảo.Trongcôngviệc,ôngchưabaogiờđểsựthamnhũnglàmlunglaynhưnhữngngườiđitrước.Ngượclại,ôngtônthờnhữngconngườinhưtổngthốngArbenzcủaGuatemala,AllendecủaChile,TorrijoscủaPanamahayRoldóscủaEcuador.NhưngtấtcảnhữngtổngthốngnàyđềubịCIAámsáthoặtlậtđổ.Giờđâyôngnóiôngsẽđitheobướcchâncủahọnhưngvớitầmnhìnriêngvàuytíncánhâncộngvớiquyềnlựcmàôngđangcótrongtaylàngườiđứngđầumộtquốcgiacónhiềutàinguyêndầumỏ.ChiếnthắngvàsựtháchthứcliêntiếpcủaôngđốivớiWashingtonvàcáccôngtydầumỏđãtruyềnnhiệthuyếtđếnhàngtriệungườidânMỹLatinh.Cháveztiếptụcgiữcamkếtvớinhữngngườinghèonôngthônvàthànhthị.Thayvìđầutưlạilợinhuậnvàongànhcôngnghiệpdầumỏ,ôngtậptrungvàocácdựánchốngmùchữ,suydinhdưỡng,bệnhtậtvànhữngbấthạnhkháctrongxãhội.Thayvìtuyênbốcáckhoảnlãicổphầnkhổnglồchocácnhàđầutư,ônggiúpđỡtổngthốngKirchnercủaArgentinathanhtoáncáckhoảnnợquốcgiavớiQuỹTiềntệQuốctếtrịgiátrên10tỷđôlavàbándầuhạgiáchonhữngngườidânkhôngđủkhảnăngtrảgiácao,trongđócócảnhữngngườidânởMỹ.ÔngdànhmộtphầntrongdoanhthutừdầumỏchitrảchoCubađểđấtnướcnàygửicácbácsĩđakhoađếncácvùngnghèokhổ

trênkhắplụcđịa.Ôngtạodựngluậtphápnhằmcủngcốquyềnlợicủanhữngngườibảnxứ,baogồmcácquyềnsởhữuđấtđaivàquyềnngônngữ.ÔngcũngđấutranhđểmởcáckhóahọctiếngAfro–Venezuelatrongcáctrườngcông.ChếđộtậpđoàntrịđãnhậnthấyChávezlàmộtmốiđedọakhủngkhiếp.Ôngkhôngchỉchốnglạicáccôngtydầumỏvàcáccôngtyquốctếkhácmàcònlàmộttấmgươnglãnhđạochonhữngngườikhácnoitheo.TừgócđộcủachínhquyềnBush,hainguyênthủquốcgiakhôngkhoannhượngChávezvàHusseinlànhữngcơnácmộngđãđếnhồiphảikếtthúc.TạiIraq,cảnhữngmánhkhóekhônkhéocủacácsátthủkinhtếvàtaysaiđềuđãthấtbại.Hiệncôngtácchuẩnbịđangdiễnranhằmvàomộtgiảiphápcuốicùng:tiếnhànhchiếntranhxâmlược.TạiVenezuela,Washingtonđãthaythếcácsátthủkinhtếbằngbọntaysaivớihyvọngcóthểgiảiquyếtvấnđềởđây.SửdụngnhữngchiếnlượcđãmanglạithànhcôngởIran,ChilevàColombia,ngày11tháng4năm2002,taysaicủaMỹđãđiềuđộnghàngnghìnngườivàocáckhuphốCaracas,hànhquântớitrụsởcôngtydầumỏquốcdoanhVenezuelavàtiếnvàoMiraflores,dinhtổngthống.TạiđâychúngđãđụngđộvớinhữngngườibiểutìnhủnghộChávez.ĐoànbiểutìnhbuộctộikẻđứngratổchứccuộcdiễuhànhlànhữngquântốtđentrongtayCIA.SauđólựclượngvũtrangbấtngờthôngbáoChávezđãtừchứctổngthốngvàđangbịgiamgiữtạimộtcăncứquânsự.Washingtonănmừngchiếnthắng,songniềmhânhoannàykhôngkéodàilâu.NhữngngườilínhtrungthànhvớiChávezđãkêugọimộtcuộcphảnđảochínhquymôlớn.Ngườinghèođổxuốngcácconphốvà13/4,Chávezlấylạichứctổngthống.NhữngcuộcđiềutrachínhthứccủaVenezuelađãđiđếnkếtluậncuộcđảochínhnàyđượcsựhậuthuẫncủachínhphủMỹ.Trênthựctế,NhàTrắngđãthúnhậncódínhlíutớisựkiệnnày.TờLosAngelesTimestườngtrình:“Hômthứba,cácquanchứcchínhquyềnBushthừanhậnrằngtrongnhiềuthángnayhọđãchuẩnbịkếhoạchlậtđổtổngthốngVenezuelaHugoChávezvớiquânđộivànhữngnhàlãnhđạonhândâncủaVenezuela”.Mỉamaithay,năm2003cuộcchiếntranhxâmlượcIraqlạimangtớitinvuichoChávez.Chínhnólànguyênnhânkhiếngiádầutăngvùnvụt,tiềnđổđầycáckétbạcVenezuela.BỗngchốccôngviệckhoantìmdầuthôtạivùngOrinoco,Venezuelatrởnênxánlạn.Chávezthôngbáokhigiádầulên50đôlamộtthùng,nguồndầuthôphongphúsẽkhiếnđấtnướcnàyvượtquacácnướcTrungĐôngtrởthànhkhodầumỏsốmộtthếgiới.ÔngkhẳngđịnhnhữngphântíchcủamìnhđềudựatrêndựđoáncủaBộNănglượngHoaKỳ.

TấtcảnhândânMỹLatinhđềuđangtheodõisátsaoxemchínhquyềnBushsẽđốiphóvớiCháveznhưthếnàosaukhimọinỗlựcđảochínhchốnglạiôngđềuthấtbại.VàđiềuhọđượcchứngkiếnlàmộttổngthốngMỹđầyhoangmang.NhàTrắngnhậnthấyvàolúcnàycầncónhữngbướcđicẩntrọng.VenezuelalànhàcungcấpdầumỏvàcácsảnphẩmdầumỏlớnthứhaicủaMỹ(nhàcungcấpdầuthôlớnthứtư)vànhữngmỏdầuởđâygầnhơnrấtnhiềusovớinhữngmỏdầuTrungĐông.ThôngquaquyềnsởhữuCitgo,Venezuelacóảnhhưởngđángkểtớirấtnhiềucôngnhân,tàixếvàmộtsốlượnglớncáctậpđoànMỹmuahoặcbántừCitgo.Ngoàira,CaracascònlàđồngminhcủanướcMỹkhiphábỏlệnhcấmvậndầulửaOPECnhữngnăm1970.NhữngcáchthứccanthiệpquânsựcủachínhquyềnBushbịhạnchếbởicáccuộcchiếntranhtạiIraqvàAfghanistan,sựthảmbạicủaquânđộiIsrael–Palestin,sựkhôngtánthànhngàycàngtăngcủacácgiađìnhhoànggiatạiSaudiArabia,cácvấnđềchínhtrịtạiKuwaitvàởmộtIranđãđượcquânsựhóa.ChiếnthắnglongtrờilởđấtcủaLuizInácio“Lula”daSilvatạiBrazilnăm2002đãthúcđẩycácphongtràodântộc.Năm1980,LulasánglậpĐảngLaođộngtiếnbộ.Ôngtừngủnghộmạnhmẽcảicáchdânchủ,yêucầuBrazilsửdụngtàinguyênthiênnhiêngiúpđỡngườinghèovàkiênquyếtyêucầukiểmtracáckhoảnnợQuỹTiềntệQuốctếmàtheoônglàbấthợppháp.Giànhthắnglợitrongcuộcbầucửvớihơn60%sốphiếu,cùngvớiChávez,Lulalàmộttrongnhữnghuyềnthoạisốngcủalụcđịa.CâuchuyệnvềnhữngngườitrướcđâybịtướcquyềnbầucửnaylênnắmquyềnđiềuhànhđấtnướclantruyềnkhắpcáclàngmạcxaxôihẻolánhtrênđỉnhdãyAndesvàsâutrongnhữngkhurừngrậmnhiệtđới.NgườidânMỹLatinhtrànđầyniềmtinhơnbaogiờhết.Lầnđầutiêntronglịchsử,họđãnhìnthấymộtcơhộithoátkhỏixiềngxíchthốngtrịcủaHoaKỳ.ThànhcôngcủaChávezvàLulađặcbiệttácđộngtớihaiquốcgia.Cảhaiquốcgianàyđềucódânsốbảnđịađôngvàđồngthờisởhữumộtnguồntàinguyêndầumỏvàkhíđốtmàcáctậpđoàntrịphảithèmmuốn.Vàcũngchínhtạihaiquốcgianày,tôiđãcómốiràngbuộcmạnhmẽvàthuầntúymangtínhcánhân,đóchínhlàEcuadorvàBolivia.

Chương21.Ecuador–sựphảnbộicủatổngthốngTrongcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,tôicónóiđếnmốiquanhệcủatôivớiJaimeRoldósAguilera.Từmộtgiáosưđạihọcvàủyviêncôngtố,Roldósđãvượtlêntrênnhữngkẻđộctàiđượccác“tậpđoàntrị”hậuthuẫnđểtrởthànhtổngthốngsaucuộcbầucửdânchủđầutiêndiễnratạiEcuadornăm1979.Ngaysaukhinhậmchức,Roldósnhanhchóngthựchiệnlờihứatrongchiếndịchvậnđộngcủamình:kiểmsoáthoạtđộngcủacáccôngtydầumỏvàsửdụngtàinguyênthiênnhiênnhằmphụcvụlợiíchcủangườinghèo.Khiđó,tôisợrằngnếuôngkhônglàmtheomongmuốncủacácsátthủkinhtế,ôngsẽtrởthànhmụctiêucủanhữngtêntaysai.Vànỗilosợcủatôiđãtrởthànhhiệnthực.Ngày24tháng5năm1981,Roldósbịthiệtmạngtrongmộtvụtainạnmáybay.BáochíLatinhđưacâuchuyệnnàylêntrangnhấtvớidòngtít:“VụámsátcủaCIA”.Giờđây,saumộtthậpkỷ,cóvẻnhưtấtcảcácmặtcủađấtnướcnàyđãbiếnđổirấtnhiều,chỉduycóchínhtrịlàvẫnvậy.SauchuyếnđivớiEhudđếnShuarcùngsựkiệnthànhlậptổchứcDreamChangevàPachamamaAlliance,tôicàngnhậnthứcrõrànghơnvềsựrốiloạnđangâmỉvàonhữngnăm1990.NhữngtêntaysaiđãloạibỏđượcRoldósnhưngnướcMỹvẫnchưalàmđượcgìđểgiảiquyếtvấnđềmấuchốt.Khoảngcáchgiữangườigiàuvàngườinghèo,sựtànphámôitrường,thờơđốivớicácvấnđềgiáodục,sứckhỏevàcácdịchvụxãhộikhácngàycàngtrởnênnghiêmtrọnghơnkhiEcuadorvươnlêntrởthànhnhàxuấtkhẩudầumỏlớnthứhaitrongkhuvựcvàoMỹ(sauVenezuela).NgườiAnhđiênglànhữngngườibịtácđộngnhiềunhất.Chínhphủvàcáccôngtydầumỏbuộchọphảirờikhỏimảnhđấtcủamình.Nếucươngquyếtkhángcự,họsẽphảitậnmắtchứngkiếncâycốicủahọbịthaythếbằngcácgiànkhoanvàcácdòngsôngngậptrongchấtthải.Sứcépđượcthựchiệndướinhiềuhìnhthứckhácnhau.TôiđãthấyrõmộttrongnhữnghìnhthứcđókhiđếnAmazonvàomộtbuổichiều.Tunduam,mộtthanhniêntrẻngườiShuar,chotôibiếtanhđangcânnhắcviệcđikhỏicộngđồngnày.“Tôikhángoạingữ”.Anhtagiảithích.“Cácchuyêngiacủacôngtydầumỏcũngnóinhưvậy.HọsẽgửitôiđếntrườnghọctiếngAnhvàtrảtiềnđểtôilàmviệcchohọ”.Rồianhchaumày“Nhưngtôiđangbănkhoăn.Tsentsakcũngtừnglàmvậy.GiờtênanhtalàJoel,chứkhôngcònlàTsentsaknữa.Họyêucầuanhtaviếtnhữngbàibáochốnglạianh,DreamChange,PachamamaAlliancevànhữngngườiđangcốgắnggiúpđỡchúngtôichốnglạicáccôngtydầumỏ.HọyêucầuanhtatuyênbốanhtalàđạidiệnđượcngườiShuarcửrađểkývàocácgiấytờtraođấtđaicủachúngtôichocôngtyhọ.KhiTsentsakkiênquyếttừchối,họđedọasẽtốnganhta

vàotù”.“Thếrồisao?Cuốicùng,anhtađãlàmgì?”“Thìcòncóthểlàmgìnữa.Anhtađànhviếtnhữngbàibáođóvàkývàocácgiấytờ”.TôihỏiTunduamliệuanhcómuốngiốngTsentsakkhông.Anhnhúnvai“TôimuốnhọctiếngAnhvàkiếmđượcnhiềutiền”.Anhxuatayvềphíakhurừng“Tấtcảđangbiếnmất.Nhữngchaxứđếnđâyđểtruyềngiáonóirằngchúngtôicầnsốnghiệnđạihơn,chúngtôikhôngthểsốngnhưnhữngkẻđisănthêmnữa”.Nhữngcâuchuyệnnhưthếcàngcủngcốquyếttâmcủatôi,tôiphảigiúpđỡnhữngngườiShuarvàcácdântộclánggiềngcủahọ–nhữngngườiHuaorani,Achuar,Kichwa,ShiwiarvàngườiZaparo.TìnhthếtiếnthoáilưỡngnancủanhữngconngườinàykhiếntôiquantâmhơntớichiếndịchbầucửtổngthốngEcuadornăm2002.LầnđầutiênkểtừthờiRoldósxuấthiệnmộtứngcửviêntâmhuyếtvớicácvấnđềbảnđịavàphảnđốigaygắtcáctậpđoàndầumỏkhổnglồ.TôivàmộtnhómtìnhnguyệnviêncủaDreamChangeởlạiShell,mộtthịtrấnnằmtrongrừngđượcđặttheotênmộtcôngtydầumỏ,đểđợichuyếnbaytớiShuarvàođúngngàyLucioGutiérreztớithămnơiđâytheolịchtrình.Lúcnày,ứngcửviênchochứctổngthốngđãxâydựngđượcmộtliênminhvữngmạnhnhấttừtrướctớinay,baogồmlựclượngvũtrangEcuadorvàcáctổchứcngườibảnđịacóảnhhưởnglớnnhấtđấtnước.LựclượngvũtrangđứngvềphíaGutiérrezvìôngđứngtronghàngngũcủahọ:ônglàmộtđạitátrongquânđộitrướckhivềhưu.CòncáctổchứctrongnướcủnghộônglàvìôngkiênquyếtkhôngchoquânlínhtấncôngnhữngngườidânbiểutìnhkhihọùnùnkéođếndinhtổngthốngđểbuộctổngthốngJamilMahuadrờighếnăm2000.Thayvàođó,vịđạitánàyyêucầucácbếpănnhàbinhsửasoạnbữatrưađểtiếpđónnhữngngườiphảnđốivàsauđótraochohọquyềnxâydựngquốchội.Vớiviệckhôngtuântheocácchínhsáchcủatổngthống,Gutiérrezđãtạođiềukiệnthuậnlợichocuộclậtđổkẻđộctàibịđôngđảoquầnchúngcămghét.ĐólàkẻđãcôngkhaiủnghộcácchínhsáchcủaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiớibaogồmcảchínhsáchđôlahóađồngtiềnEcuadorbịphảnđốikịchliệt.HànhđộngnàyđãgâyrahậuquảnghiêmtrọngchongườidânEcuadorngoạitrừnhữngkẻgiàucó,cóđủtiềngửicácngânhàngnướcngoài,muacổphiếutrênthịtrườngPhốWallhaybấtđộngsảnởnướcngoài.Shelldườngnhưlàmộtnơirấtthíchhợpđểứngcửviêntổngthốngtiếpxúcvớinhữngngườidânsốngtrongcáckhurừngrậm.Vàichụcnămtrước,thị

trấnnàyđãbịphátquangvàbiếnthànhmiềnđấtcủanhữngdàngiáophụcvụchocáchoạtđộngkhaithácdầumỏ.Đểbảovệmảnhđấtcủamình,cáccộngđồngdânbảnđịađãkhángcựquyếtliệt,đôikhihọphảisửdụngcảbạolực.VớisựhỗtrợcủaLầunămgóc,QuitođãđiềuđộnghàngnghìnđộiquânvàxâydựngmộtcăncứquânđộikhổnglồtừtrungtâmShelltrảirộngvềphíakhurừng.Khucăncứnàycócảmộtkhuđườngbănghiệnđạithuộcvàoloạihiếmtrênthếgiớivànhữngthiếtbịnghetrộmtinhvinhấthànhtinh.NgườitathườngđồnđạirằngcácchuyêngialiênlạcngườiMỹvàEcuadorchỉcầnngồitrongvănphònggầnconphốchínhởShellvẫncóthểngheđượccuộcnóichuyệntrongcáctúplềuởthượngnguồnAmazon.Cónhiềulờiđồnvềnhữngnhómtruyềngiáonhậnhàngtriệuđôlatừquỹtàitrợngânsáchchodầumỏđểđặtnhữngchiếcmáynghetrộmbímậtvàocácgiỏthứcănvàcácbộđồnghềytếmàhọphânphátmiễnphíchodânchúng.MỗikhihộiđồngbộlạcquyếtđịnhchocácchiếnbinhđếnphákhuvựckhaithácdầuthìngaylậptứccácđơnvịquânsựlênmáybayrờikhỏiShellcóvẻnhưcònđếnđótrước.KhiGutiérrezđếnnơiđây,ngườidânkéođếnkhắpcácconphốlầylộiđểđượcbắttayông.NhữngphápsưngườiShuarđộivươngmiệnlôngchimtucăngtruyềnthốnghòavàođoàncôngnhânlàmviệcchocôngtyGreenBeretsMỹ,nhữngngườikhoandầuvàlínhbiệtkíchngườiEcuador.Bầukhôngkhívuinhưngàyhội.Mốithùxưabịgạtđi.BinhlínhvànhữngngườiAnhđiêngđiđếnhiệpướccùngnhaukềvaisátcánhcứulấyđấtnướcđangbịdiệtvongbởinhữngnămdàichìmtrongthamnhũng,lạmphátvàbịbóclột.ChuyếnđicủatôitớiShellbắtđầuchỉvàithángsausựkiệnngày11tháng9năm2001.SựkiệnthảmkhốcnàycùngâmmưulậtđổChávezthấtbạicủachínhquyềnBushcótácđộngrấtlớntớichiếndịchbầucửtổngthốngtạiEcuador.Mộttờbáođịaphươngđãminhhọatháiđộcủangườidânnơiđâytrongmộtcâuchuyệntranhbiếmhọa.LấychủđềhaingườiđànôngtrongmộtcuộcđọsúngởMiềnTâycũ,bứctranhđầutiênpháchọamộtChávezđộimũcaobồi,mangbaosúngngắntrễbênhông,đangđituầntrênmộtconphốởDodgeCity.BứcthứhailàhìnhảnhGeorgeBushmangsúngđangbướcnhanhtớiphíaChávez.BứctiếptheokhắchọatừphíasauhìnhảnhChávezđangchốnglạiBushvớikhuônmặtđầyquyếttâm.SaulưngvịtổngthốngMỹlàhìnhảnhmaquáihaitòathápsừngsững.BứccuốicùngChávezcườihảhêkhiBushbỏchạy,giẫmlênđốnggạchđổnát,vứtmũxuốnglòngđường.Gutiérrezđứngtựavàothànhquánrượuvàvỗtay.MặcdùmáybayđãtớivàchúngtôiphảirờiđitrướckhiGutiérrezxuấthiệnnhưngchuyếnđingắnngủinàyđãgiúptôihiểuhơntạisaocuộcbầucửlại

trởnênquantrọngvớingườidânbảnđịađếnvậy.NhưnhữngngườianhemcủahọtạiBolivia,Brazil,Venezuela,họđãphảichịusựbóclộtcủanướcngoàihàngthếkỷ.Đãđếnlúchọquyếttâmđứnglênchấmdứttìnhtrạngnày.Tháng11năm2002,GutiérrezđượcbầulàmtổngthốngEcuador.Ngườidânbảnđịavuimừngvàbấtngờkhingườiđạidiệncủahọthậtsựgiànhthắnglợi.Song,dườngnhư,họcũnglườngtrướcđượcthờikhắccamgophíatrước.BBCtườngthuật:ChiếnthắngcủaLucioGutiérrez,ngườitừnglãnhđạocuộcđảochínhngaysauchiếnthắngcủanhàcầmquyềnĐảngLaođộngBrazil,Lula,đangviếttiếpnhữngdònglịchsửvẻvangtừsauthắnglợicủaHugoCháveztrongchiếndịchbầucửtổngthốngVenezuela.Tấtcảcácnhàlãnhđạonàyđềugiànhchiếnthắngtrongcáccuộcbầucửdânchủnhằmvàocácchươngtrìnhkêugọithayđổi,khuyếnkhíchnhữngluồngtưduykinhtếmớivàtiếntớichấmdứthoàntoàntệnạnthamnhũng.Trongvòngbầucửđầutiên,ôngGutiérrezđãgâyngạcnhiênchocôngchúngkhidẫnđầunhờđượcđôngđảoláphiếubầuủnghộchínhsáchthayđổicủaông.Nhưngởmộtđấtnướcvẫnphảiđốimặtvớinợnầnkhổnglồ,mứcnghèođóivẫnởvàokhoảng60%vàbộmáychínhtrịchưaổnđịnhvàkhótiênđoántrước,tấtcảdườngnhưđangđặtGutiérrezvàomộttìnhthếvôcùngkhókhăn.Trongthángđầutiênnhậmchức,vịtổngthốngnàyđãbayđếnWashingtonvàgặpgỡtổngthốngBush.ÔngđãmờicácquanchứccủaNgânhàngThếgiớiđếnQuitovàmởcáccuộcthươnglượngvớicôngtydầumỏ.Ngaylậptức,mốiquanhệgiữacáccôngtynàyvàtổchứctrongnướctrởnêncăngthẳng.Tháng12năm2002,CGC(mộtcôngtycủaArgentina)đãbuộctộicộngđồngngườiAmazonbắtgiữmộtnhómcôngnhâncủahọlàmcontinvàbónggiórằngbinhlínhtrongkhurừngnàyđãđượccáctổchứckhủngbốAl-Qaedahuấnluyện.Mộtsựthậtđángkinhngạcđãđượcpháthiện:côngtydầumỏnàykhônghềnhậnđượcgiấyphépcủachínhphủnhưngđãtựýkhoantìmdầuvàngangnhiêntuyênbốhọcóquyềnsửdụngtùyýđấtđaicủangườibảnđịa.Nhữngchiếnbinhthamgiavụbắtcóccontinxácnhậnhọchỉcóýđịnhbắtgiữnhómcôngnhânnàytrongmộtthờigianngắnđểbảođảmantoàncủahọkhirakhỏikhurừng.Năm2003,tôitrởlạiEcuador.KhiđếnQuito,tôipháthiệnthấynhữngngườiEcuadorđangdầntinrằngGutiérrezcóănchianhữngkhoảntiềnkhôngminhbạchvớicáccôngtydầumỏvàđãchấpthuậnthôngquacác

chươngtrìnhđiềuchỉnhcơcấucủaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế.BứcảnhôngbắttaytổngthốngBushđượcdánkhắpthànhphố.NhữngngườiđứngđầucáctổchứctrongnướchếtsứcphẫnnộkhibịvukhốnglàthànhviêncủatổchứckhủngbốđạoHồi.HọcảnhcáorằngnếuGutiérrezbuộchọphảichiếnđấuvớilínhđánhthuêcủacáccôngtydầumỏ,lờiđồnđạikiachắcchắnsẽtrởthànhsựthật.Mộtngườidânbảnđịanóivớitôi:“Trướcđây,khicảmthấybịMỹđedọa,chúngtôicóthểkêugọiNgaviệntrợvũkhívàhuấnluyệnquânlínhchomình.GiờthìchẳngcònaingoạitrừnhữngngườiẢrập”.Tìnhhìnhtiếptụcxấuđitrongsuốtnăm2004.Ngàycàngxuấthiệnnhiềutinđồnvềviệcđầucơtrụclợicủacáccôngtydầumỏvànạnthamnhũngtrongnộibộchínhphủ.Lúcnày,dướisứcépcủaNgânhàngThếgiới,chínhphủđãđưaramộtchínhsáchtươngtựchínhsáchđãđượcthựchiệntạiBolivia.TheotờAssociatedPress,sựủnghộcủaĐảngcánhtảdànhchoGutiérreznhanhchónglụitànsaukhiôngtaápdụngchínhsáchhàkhắccắtgiảmviệntrợlươngthựcvàchấtđốtnhằmlàmhàilòngnhữngtậpđoànchovayquốctếnày.KhitòaántốicaoEcuadorđedọasẽcanthiệpvàonhữngchínhsáchcủaông,Gutiérrezđãralệnhtáicơcấunhưngthựcchấtlàđểxóabỏnhữngchínhsáchnày.NgườidânEcuadortrànrakhắpcácđườngphố,yêucầuGutiérreztừchức.“Gutiérrezbuộcphảirađi”,JoaquinYamberla,ngườiđứngđầucủamộttổchứctrongnước,nóivớitôi.“Ôngtađượcnềndânchủbầuranhưnglạiviphạmlờihứavớinhândân.Vìthế,chếđộdânchủyêucầuchúngtôiphảiphếtruấtôngta”.CórấtnhiềungườiđềnghịtôixácnhậnthânphậnnhữngsátthủkinhtếđãmuachuộcGutiérrez.Khôngcònnghingờgìnữa,họchorằngtổngthốngEcuadorquyphụclàdosựđedọavànhữngkhoảnhốilộ.Mặcdùtôikhôngthểđưaramộtcáitênnàonhưngtôicũngchorằnghọđãđúng.Saunày,tôicódịpgặpgỡmộtkẻđánhthuê,kẻkhẳngđịnhchínhhắnlàngườinhúngtayvàovụnày.Cùngthờiđiểmđó,ngườidânBoliviađangchứngkiếnmộtcâuchuyệnhoàntoànkhác.

Chương22.Bolivia:BechtelvàcáccuộcchiếntranhnướcGiốngnhưEcuadorvàVenezuela,đầuthếkỷXXI,Boliviatiếnhànhphảnkhángchốnglạicáctậpđoànkhaitháccủanướcngoài.Cáccuộcbiểutình,tẩychayvàbãicôngđãkhiếncáchoạtđộngthươngmạitrênkhắpđườngphốLaPazvànhiềuthànhphốkhácbịchữnglại.MặcdùđứngđầucáccuộcbiểutìnhnàylàngườiAymaravàQuechuanhưngrõrànghọkhôngchỉcómộtmình.Cácliênđoànlaođộngvàcáctổchứcdânsựluônđứngvềphíahọ.KhácvớiEcuadorvàVenezuela,nguyênnhântrựctiếpcủatìnhtrạnghỗnloạnnàykhôngphảilàdầumỏmàlànước.Trongsuốtnhữngnăm1990,mọingườiđềunóiđếnsựthậthiểnnhiên:nướcsẽsớmtrởthànhmộttrongnhữngnguồntàinguyênquýgiánhấthànhtinh.“Tậpđoàntrị”nhậnthấybằngviệckiểmsoátcácnguồncungcấpnước,họcóthểlôikéotoànbộnềnkinhtếvàcácchínhphủ.Mộtlầnnữa,sựrốiloạntạiBolivialạibịchâmngòibởiNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế.Năm1999,haitổchứcnàykiênquyếtđòichínhphủBoliviabánhệthốngnướccôngcộngcủaCochabamba,thànhphốlớnthứbađấtnước,chomộtchinhánhcủacôngtyxâylắpkhéttiếngBechtelnhưmộtphầntrongkhuônkhổmớicủacácchươngtrìnhđiềuchỉnhcơcấu.TrướcđòihỏicủaNgânhàngThếgiới,Boliviađãthốngnhấtmộtmứcgiámớicùngvớiviệccungcấpnướctớitấtcảngườitiêudùng,bấtchấpkhảnăngthanhtoáncủahọ.Hànhđộngnàyđãđingượclạivớitruyềnthốngcủangườibảnđịa.Từlâunay,họluônchorằngsửdụngnướclàquyềnvốncócủatấtcảmọingười,khôngphânbiệtđịavịkinhtếxãhội.KhitôinghetinBoliviađãsửdụngmánhkhóecủamộtsátthủkinhtế,trongtôitrỗidậycảmgiácbịgiàyvòbởitộilỗimàtôiđãgâyra.ChínhtôiđãgópphầnxâydựngnênchínhsáchEPP(Every-Person-Pay)–mộtbướcthămdòđểxemxétviệclậpkếhoạchvàogiữanhữngnăm1970.Lúcđóýtưởngnàyđượcápdụngchủyếuvàogiáđiệnvàđượcxemnhưmộtsựđổimới.Nóphủnhậntiềnđềcơbảncủahầuhếtcáckếhoạchtừnhữngnăm1930nhằmgiúpđỡcácvùngđóinghèo,baogồmcảnhữngchínhsáchđượcsựthôngquacủaBanquảnlýđiệnkhíhóanôngthônnướcMỹ(REA).Đólàchínhsáchcungcấpcácdịchvụnhưđiện,nướcvàhệthốngcốngthoátnướcđếntừngngườidân.Điềunàycóýnghĩarấttolớnđốivớisựtăngtrưởngkinhtếnóichungngaycảkhiphảibaocấpnhữngdịchvụnhưvậy.TheomôhìnhcủaREA,lýthuyếtnàyđãđượcthựchànhvàchứngminhlàmanglạihiệuquảcaochođôngđảocácquốcgia.Mặcdùđãchứngkiếnnhữngthànhcông

đitrướcsongNgânhàngThếgiớivẫnmuốnthửnghiệmmộtcáchlàmhoàntoànkhác.Nhữngnăm1970,tôigiữvịtrítrưởngnhómchuyêngiakinhtếcủamộttrongnhữngcôngtyxúctiếnchínhsáchchoNgânhàngThếgiới.TôibịgâysứcépphảixâydựngmộtmôhìnhquảnlýđiệnnhằmchứngminhtínhhiệuquảcủacácchínhsáchEPP.Môhìnhquảnlýđiệngiúpviệckiểmtratrởnêndễdànghơn.Dướiquyềntôilàmộtnhómnhânviênxuấtsắcgồmcácnhàkinhtế,toánhọcvàcácchuyêngiatàichính.Vìthế,tôikhônghềgặpbấtcứkhókhănnàovềmặtkỹthuật.Tuynhiêncóhaivấnđềtrongtôi.Thứnhấtđólàvềvấnđềđạođức.Thứhailàtínhthựcdụng.Đólàviệcphảithừanhậntínhhiệuquảcủamộtchínhsáchcũlặpđilặplại.Tôitựhỏitạisaophảigiảvờthắnglợi?Tạisaolạiliềuvớinghèođóivàbấtanxãhội?TạisaochúngtalạiủnghộcácchínhsáchEPP?Câutrảlờihếtsứcrõràng.SựtiếpcậnvớichínhsáchEPPsẽbiếnbộmáyquanliêubaocấpcủachínhphủthànhnhữngconbòvắtsữatớigiàđãđủchínmuồiđểtiếnhànhtưnhânhóa(saunàytôipháthiệnrađiềunàytạicôngtyCOBEE,Bolivia).CácchínhsáchEPPcũngtạoratìnhtrạngtươngtựnhưkhiđấtnướcchấpnhậnnhữngkhoảnvaykhổnglồđểpháttriểncơsởhạtầng:chúnglàmlợichocáccôngtyxâydựngnướcngoàivàtầnglớpthượnglưucủađấtnướctrongkhikhôngmanglạichongườidânnghèođiềugìngoàicáckhoảnnợkhổnglồ.TrongchuyếnđiđếnBolivia,tôicònbiếtthêmmộtlýdokhác.“Nhữngđấtnướcnàyđảmbảochotươnglaicủachúngta”,tướngGen.CharlesNobleđãnóinhưvậykhingườitàixếđưachúngtôiđiquanhữngkhuphốcủaBuenosAiresvàonăm1977.“Chuck”làphóchủtịchMAIN(saunày,ôngtađượcbổnhiệmvàovịtríchủtịch).ÔngtừngđượcđàotạotạiHọcviệnquânsựWestPointcủaMỹ,tốtnghiệpthạcsĩngànhxâydựngtạiMITvàcómộtsựnghiệpquânsựđángnể(từnggiữchứcchỉhuylựclượngCôngbinhMỹtrongcuộcchiếntranhViệtNamvàlàchủtịchỦybansôngMississippi).HiệnôngtađangphụtráchviệcnghiêncứucácnguồnnướccủaMAINởArgentinabaogồmcảcácvấnđềliênquantớidựánhợptácxâydựngnhàmáythủyđiệnSaltoGrandegiữaUruguayvàArgentina.Trongtươnglai,nhàmáythủyđiệnnàysẽsảnxuấtlượngđiệnvớicôngsuấtgần2.000MW,tạoramộtcáihồlớnvàlàmngậpthịtrấn22nghìndânnày.“ChúngtađãkhônglàmgìđượcViệtNambởivìchúngtakhônghiểuđượctinhthầncủachủnghĩacộngsản.ChúngtaphảilàmmộtđiềugìđóhiệuquảhơntạiMỹLatinhnày”.Chuckmỉmcườithânthiệnvớitôi,mộtnụcườicóvẻhiềnhòađếnngỡngàngởconngườinổitiếngcứngnhắcnày...Ôngtachỉtayvềphíahồnướctrongcôngviênmàchúngtôivừađiqua:“Nhìnxem.

Saunày,nướcsẽtrởthànhvàngvàdầumỏđấy.Chúngtacầnchiếmlấynócàngnhiềucàngtốt.Nósẽmangđếnchotaquyềnlựcvàsứcmạnh”.Hơnhaithậpkỷtrôiqua,khibiếttinmộtcôngtycótênlàSEMAPAđượcphépđộcquyềnmuahệthốngnướccủaCochabamba,tôilạisuynghĩvềnhữnggìChuckNoblenói.Bảnhợpđồngchotưnhânthuêtrongvòng40nămvềtayAguasdelTunari,mộtchinhánhcủatậpđoànBechtelkhéttiếng.LẽraviệcgiấyphépkhaithácđượctraochomộtcôngtyMỹphảikhiếnchotấtcảmọingườivuisướng.NhưngngườidânMỹLatinhlạicảmnhậnkhác.CôngtycótrụsởtạiSanFrancisconàycótiếnglàmộttổchứcluônđượcnhữngngườicóthếlựchậuthuẫn.Từlâu,cáitênBechtelđãgắnliềnvớinhữnghợpđồngbéobởtừNgânhàngThếgiớivàchínhphủMỹ.VìđâylàmộtcôngtytưnhândomộtgiađìnhđiềuhànhnênnókhôngphảicôngkhaisổsáchtàichínhvớiỦybanAnninhvàHốiđoái(SEC)haynhữngtổchứcgiámhộkhácvànếubuộcphảinhưvậy,Bechtelcũngkiênquyếttừchốilàmđiềunày.“NếuBechtelmuốncóvụnày,tốthơnhếtanhđừngnghĩtớiviệcthamgiavụđấuthầunữa”.TôiđãđượcnghecácquanchứcchínhphủIndonesia,AiCậpvàColombianóinhưvậyrấtnhiềulầntrongquãngthờigiancònlàmsátthủkinhtế.KhônglâusauchuyếnđiđếnArgentinavớiChuckNoble,mộtngườibạntrongnhữngngàylàmviệcchoTổchứcHòabìnhMỹvàhiệnđanglàchuyênviênthầuxâydựngngườiEcuadorđãđồngýnhậnlờimờidùngbữatốicùngtôitạimộttrongnhữngnhàhàngđắtnhấtQuito.Sauđó,anhtakhẳngđịnhsẽgiúptôikhônghoangphímộtkhoảnlớngấphàngnghìnlầnsốtiềntôibỏrachobữaănnày.Anhkhuyêntôi,trongmộtvàithángtớiđây,khôngnênnémtiềnvàomộtdựánmàanhtabiếtchắcchắnBechtelsẽgiànhđược.Anhlaungóntayvànói:“Mọingườiđềugiàucóhơn.Tôi,thịtrưởng,ngàitổngthốngvàlẽdĩnhiênlàcảnhữnganhchàngtừSanFranciscokianữa”,rồinhănmặt“Trừanhvànhữnggãkhờtộinghiệpkháccứnhầmtưởngrằngđâylàmộtcuộcđấuthầucôngbằng”.TrongnhữngviênchứccũvàủyviênbanquảntrịcủaBechtel,córấtnhiềungườicóuytín:GeorgeShultz(chủtịchBechtelvàlàthànhviênbangiámđốc,từnglàBộtrưởngBộTàichínhdướithờiNixon,BộtrưởngBộNgoạigiaodướithờiReagan),CasparWeinberge(phóchủtịchBechtel,cóchântrongĐạihộiđồngvàtừnglàBộtrưởngBộQuốcphòngdướithờiReagan),DanielChao(phóchủtịchhộiđồngquảntrịkiêmgiámđốcđiềuhànhcôngtycổphầnkinhdoanhBechtelInc.MỹđồngthờilàchuyêngiatưvấncủaNgânhàngXuấtnhậpkhẩuMỹ),RileyBechtel(tổnggiámđốcBechtelvàlàthànhviênHộiđồngxuấtkhẩucủaTổngthốngBush).BốvợtôicũngcóchântrongbanlãnhđạoBechtel.Trướcđây,ônglàkiếntrúcsưtrưởngcủa

côngtysauđónghỉhưuvàhiệnđanglàgiámđốcdựánxâydựngcácthànhphốởSaudiArabia.VợtôicũngbắtđầukhởinghiệptạiBechtel.Xéttừnhiềugócđộ,nhữnggìtôibiếtvềcôngtynàykhôngtồichútnào.NgaysaukhihợpđồngchothuêSEMAPArơivàotayBechtel,giánướctăngvùnvụt.NgườidânCochabambađãchứngkiếngiánướcleothanglênhơn300%trongcáchóađơnthanhtoáncủahọ.Đâylàmộtthảmhọađốivớicưdâncủathànhphốthuộchàngnghèokhổnhấtlụcđịanày.“Họbuộcphảilựachọn:hoặclànướchoặclàlươngthực”.MộtnhàtổchứcnghiệpđoànngườiQuechuachotôibiết“NhữngngườiMỹđómuốnkiếmthậtnhiềutiềnvàđểngườiBoliviađangchếtdầnvìkhát.Ngườitanóivớihọrằngngaycảnướcmưa,họcũngkhôngđượcphéphứng.HợpđồngvớiSEMAPAyêucầuhọphảithanhtoánchoBechtelbấtkỳgiọtnướcnàohọsửdụng”.NhândânthànhphốCochabambađứnglênnổiloạn.Cáccuộctẩychay,biểutìnhhồitháng1năm2000khiếnmọihoạtđộngcủathànhphốngừnglạitrongbốnngàyliêntiếp.ĐámđônghỗnloạnđedọatấncôngvàocácvănphòngcủaSEMAPA.Bechtelyêucầuđượcbảovệ.TổngthốngBoliviaHugoBanterchấpthuậnvàngaylậptứchuyđộnglựclượngvũtrang.Ngaysauđó,quânđộiđãdùngvũlựcdẹpyêntìnhhìnhvàkhiếnhàngchụcngườiAymaravàQuechuabịthương.Mộtcậubémườibảytuổiđãbịbắnchết.Losợmộtcuộccáchmạngcóthểbùngnổbấtcứlúcnào,tổngthốngBanzertuyênbốtìnhtrạngthiếtquânluật.NgaysaucuộchọpvớicácquanchứccủađạisứquánMỹ,ôngtathôngbáosẽhủybỏhợpđồngvớiBechtel.Tháng4năm2000,BechteltạmdừngmọihoạtđộngtạiSEMAPA.NgườidânCochabambaănmừngchiếnthắng.Họcùngchianhaunhữngchénnướctrênkhắpcácđườngkhố.HọmangbánhmìnướngtặngnhữngvịanhhùngngườiAymaravàQuechua.Họviếtnhữngbàicatuyênbốthắnglợinàyđãmởramộtkỷnguyênmới.Tuynhiên,chẳngbaolâuhọnhậnrahọđanglâmvàomộttìnhthếtiếnthoáilưỡngnanvôcùngkhókhăn.ChẳngcònaiđủkinhnghiệmđểđiềuhànhSEMAPAcả.Rấtnhiềugiámđốccũđãnghỉhưu,chuyểnđinơikháchayđãnhậnmộtcôngviệcmới.CộngđồngđãbầurabangiámđốcmớivàthiếtlậpcácnguyêntắcquảnlýtậptrungvàocôngbằngxãhộinhưtrongcamkếttrướcđâycủaSEMAPA.Mụctiêuquantrọngnhấtcủacôngtylàcungcấpnướcchongườinghèo,baogồmcảnhữngngườichưatừngđượctiếpcậnvớihệthốngnày,bồithườngthỏađángchonhữngcôngnhâncủahọvàhoạtđộnghiệuquả,tránhtệnạnthamnhũng.Tronglúcnày,chínhphủBoliviavẫnphảiđốiphóvớicác“tậpđoàntrị”.

Bechtelkhôngbaogiờtừbỏmiếngmồibéobởcủamình.Côngtynàysẵnsàngsửdụngluậtphápquốctếđểđạtđượcmụctiêu.Nhờhiệpđịnhđầutưsongphươngnăm1992giữaHàLanvàBolivia(kểtừkhihiệpđịnhgiữaMỹvàBoliviabịxóabỏ),chinhánhcôngtycủaBechteltạiHàlanđãdànxếpmộtvụkiệnnhândânBoliviatrịgiátới50triệuđôla.Bechteltuyênbốmộtnửasốtiềnnàysẽđượcbùvàonhữngthấtthoáttừcáckhoản“đầutưsungcông”vàmộtnửalàbùvàothiệthạidonhândânBoliviagâyra.Câuchuyệnthậtkhótinvềâmmưu,lòngthamvàsựvôtìnhcủaBechtelđãbịcácphươngtiệnthôngtinđạichúngMỹlờđi.Tuynhiên,báochíMỹLatinhlạiđềcậprấtnhiềuvềnó.Khitheodõicácbàiviếttrêntrangweb,tôilạinhớtớinhữngconngườiởCOBEE.HầuhếtnhữngkỹsưvàủyviênchủchốttrongbanquảntrịcủacôngtydịchvụđiệnđadụnglớnnhấtBolivia,côngtycungcấpđiệnchocảdinhtổngthốngcũngnhưđầunãoquânsựcủanướcnày,đềulàcôngdâncủanhữngnướckhác(Mỹ,Anh,Argentina,Chile,Peru,Paraguay).Tôinhậnraviệcsửdụngnhâncôngnướcngoàilàmộtchiếnlượcđãđượctínhtoántrướcnhằmđảmbảocácdịchvụđadụngkhôngbịquốchữuhóa.TôicũngđượcbiếtLeucadiakhôngcònđiềuhànhCOBEEnữa.Kểtừnhữngnăm1990,COBEEđãbịmuađibánlạivàilần,chủyếurơivàotaycáctậpđoànnướcngoài.Leucadiavàmộtsốtậpđoànkhácđãthuđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkếchxùtừviệcmuabántraotaynày.Nhữngconbòvắtsữatớigiàlàmộtphươngánhaynhưngmuabánquayvòngvàthulờinhanhcòntuyệtvờihơnnhiều,đặcbiệtlàvìnókhiếnnhữngngườidânđịaphươngchaođảo.Giữacảnhhỗnloạn,mộtnhàlãnhđạomớinổilên.Vẫnđitheomôhìnhcũdườngnhưđãtrởthànhkhuynhhướng,EvoMoralesđilêntừtầnglớpnhữngngườibảnđịa.ÔnglànhàhoạtđộngngườiAymaravàlàngườiđãthànhlậpraĐảngphongtràoxãhội(MovimientoalSocialismo,viếttắtlàMAS).Moraleskịchliệtphảnđốiquátrìnhtưnhânhóavànhữngchínhsáchđượccác“tậpđoàntrị”gánchonhữngcáitênchínhsáchcảicáchkinhtếnhư“thịtrườngtựdo”hay“tựdohoá”.ChínhnhữngchínhsáchnàyđãkhiếnBoliviakhôngthểbảovệnôngdânvàdoanhnghiệpcủamìnhvàbuộchọphảichấpnhậnhàngràobảohộcủaMỹ.MoralesđãtốcáokhuvựcmậudịchtựdoFTAdướisựđiềuhànhcủaWashingtonlàmộtkếhoạchnhằmhợppháphóacôngcuộcthuộcđịahóacủaMỹ.NgườidânngàycàngyêumếnMoralesvàôngđãđượcbầuvàoQuốchộiBolivia.Đểbảovệthànhquảcủamình,ngaylậptức,tậpđoàntrịgánchoôngtộidanhkhủngbố.CònBộNgoạigiaoMỹgọiônglà“kẻkhuấyđộngphongtràocủanhữngngườitrồngcôcabấthợppháp”.Trướcđó,Moralestừng

thamgiavàophongtràococalero(LiênminhcủanhữngngườitrồngcôcachốnglạichínhsáchthủtiêucáctrangtrạicôcacủaMỹ).Theoông,từlâu,câycôcađãđượcngườiAndeasửdụnglàmthuốcvàlàthànhphầnbổsungtrongbữaăntrướckhichúngđượcđiềuchếthànhcocain.Ngoàira,côcacònlàphươngthuốcđiềutrịcácbệnhchóngmặt,đaucơ,đaudạdàyvàcácbệnhrốiloạntiêuhóakhác.Tràcocađượcrấtnhiềungườinổitiếngưachuộng,trongđócóthểkểđếngiáohoàngJohnPaulIIvàcôngchúaAnhAnne.Mặcdùvậy,năm2002,Moralesvẫnbịbuộcphảirờikhỏighếquốchộivàbịkhépvàotộidanhkhủngbố.NgườiQuechuavàAymarabuộctộiCIAđãdànxếpâmmưulậtđổông.Vàithángsau,vụMoralesbịđuổikhỏiquốchộiđượcthừanhậnlàhoàntoàntráivớihiếnpháp.ĐạisứMỹManuelRochacảnhbáo:“TôimuốngửilờinhắnnhủtớitấtcảnhữngcửtriBoliviarằng,nếucácbạnbỏphiếuchomộtkẻmuốnbiếnBoliviathànhmộtnướcxuấtkhẩucocainthìđiềunàyđồngnghĩavớiviệcnướcMỹsẽchấmdứtcáckhoảnviệntrợchoBolivia”.ThayvìđạtđượcmụcđíchrănđengườidânBolivia,Rochalạilàmhọnổigiận.Moralestuyênbố,nhữnglờicủavịđạisứnàyđã“đánhthứclươngtâmngườidânBolivia”.ĐảngMASdánápphíchlênkhắpcácbứctườngcủathànhphố.TrênbứcchândunglớncủaMoraleslàdòngchữlớn:“HỡingườidânBolivia,cácbạnphảiquyếtđịnh:Aisẽlàngườilàmchủ?Rochahaytiếngnóicủacôngchúng?”Trongcuộcbầucửtổngthốngnăm2002,MASchỉthuađảngdẫnđầuvàiđiểm.Moraleskiênquyếtphảnđốitổngthốngmới,GonzaloSánchezdeLozada,mộttriệuphúđãtrưởngthànhtạiMỹ.MASquyếtđịnhhìnhthànhpheđốilập.CũnggiốngnhưChávez,saunỗlựcđảochínhthấtbại,dướibềngoàicủamộtkẻbạitrận,tiếngtămvàtầmảnhhưởngcủaMoralesngàycànglanrộng.TổngthốngSánchezđãkhôngcầmcựđượctrướcnhữngđòihỏicủaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiới.Năm2002,ôngtaquyếtđịnhtăngthuế.Nhưmộtlẽtấtyếu,nhữngngườidânkhôngđủtiềnnộpthuếphảiđinướccuốicùng.Mộtloạtcáccuộcbạoloạndiễnraliêntiếpngaysauđóđãkhiến30ngườibịthiệtmạng.CáccuộcbiểutìnhvớihàngnghìnngườiđổrađườngđãđặtđấtnướcBoliviavàotìnhtrạngtrìtrệđángbáođộng.KếhoạchxuấtkhẩukhítựnhiênsangMỹvàcácnướckhácvớimứcgiáthấpthayvìphânphátchúngchongườidânnghèoBoliviacủađươngkimtổngthốngđãdấylênsựcămphẫntộtđộtronglòngngườidânnơiđây.Cuộcchiếnđẫmmáuvẫndiễnra,vàtiếptụclàmthiệtmạngthêm20ngườinữa.Cuốicùng,Sánchezbuộcphảitrốnchạykhỏiđấtnước.HiệnôngtađangsốngởkhuvựcngoạiôWashingtonD.C.;chínhquyềnWashingtonđãkhướctừyêucầu

trảôngtavềchoBoliviaxétxử.NhândânBoliviađãchốnglạiNgânhàngThếgiớivàđánhbạiBechtel,mộttrongnhữngtậpđoànuythếnhấthànhtinh.Giờđây,ngườidânBolivia,saubaothếhệchịuápbức,bóclột,đangsảidàiđôicánh,baylênkhỏiđốngtrotànđổnátcủađấtnước.Đốivớitôi,bứcthôngđiệpnàykhôngchỉdànhchonhữngngườiBoliviavàMỹLatinhmàcònnhằmvàoBechtelvàphầncònlạicủa"tậpđoàntrị”.Đólàthôngđiệpủnghộnềndânchủ,ủnghộcônglýthôithúccácthếhệtrẻtrênđấtnướcBolivia,Mỹvàtrêntoànthếgiới.TôithườngnhớđếnlờiJessicanóikhichúngtôiđiquanhnhữnghẻmnúibaoquanhconsôngZongo,“Conrấtvuivìhọđãkhôngxâymộtconđậplớnvàlàmngậpthunglũngnày.Nóthậtđẹpbanhỉ”.Thếnhưng,chínhsáchngoạigiaocủaMỹvànhữngthủđoạnxảoquyệtcủaCIAmàtôiđượcchứngkiếntrongchuyếnđiBrazillạikhônghềcóđiểmnàotốtđẹp.WashingtonđanglàmtấtcảđểchốnglạithôngđiệpmàcácnhàlãnhđạoMỹLatinhthếhệmớigửitới.

Chương23.Brazil:nhữngbộxươngtrongphònghọpKhitôithamgiaDiễnđànXãhộiThếgiới(WSF)diễnratạiBrazilvàotháng1năm2005,lụcđịanàyđangbịcuốnvàocuộccáchmạngchốnglại“tậpđoàntrị”.SauChávez,Lula,Gutiérrez,NéstorKirchnervàTabaréRamónVázquezđãlầnlượttrúngcửtạiArgentinavàUruguay.Bấtchấpsứcéptừcácthếlựctrongvàngoàinước,tấtcảcácvịtổngthốngnàyvẫntiếnhànhcácchiếndịchngănchặnvàtốcáosựcanthiệpvàbóclộtcủaMỹthôngquacáctậpđoànnướcngoài.BáochíBắcMỹtốcáohọlà“nhữngngườicủaĐảngcánhtả”,“bèpháicủaCastro”,vàthậmchígọihọlà“nhữngtêncộngsản”.NhưngtạichâuPhi,châuÁ,châuÂucũngnhưtạiNamMỹvàTrungMỹ,tấtcảmọingườiđềubiếtnhữnglờichỉtríchđólàkhôngđúng.Cáctổngthốngđềutiếnhànhvậnđộngchiếndịchnhưnhữngngườiủnghộphongtràodântộc,camkếtsẽsửdụngtàinguyênthiênnhiênquốcgiađểđưanhândânthoátkhỏinghèođói,trìtrệ.ỞChile,mộtchuyệnlạlùngcũngđãxảyra.CácbáocáovàtàiliệuvềchínhphủMỹmớiđượctiếtlộgầnđâyđãkhẳngđịnhnhữngtinđồntừlâuvềviệcchínhquyềnNixonvàCIAcâukếtvớicáccôngtyMỹvàquânđộiChilelậtđổvàámsátSalvadorAllende–tổngthốngđượcbầudânchủnăm1973.CIAbuộc“tội”Allendelàđãquátôntrọnglờihứatrongchiếndịchvậnđộngtranhcửcủaông:tàinguyêncủaChilecầnphảithuộcvềnhândânChile.Saukhithắngcử,Allendetiếnhànhquốchữuhóa60%ngànhcôngnghiệpsảnxuấtthép,than,đồngvàcácngânhàngtưnhân...vốnđangthuộcquyềnsởhữucủacáccôngtynướcngoài.NhưtạiIran,Iraq,Guatemala,Indonesiavànhiềunơikháctrướcđó,Mỹđãhậuthuẫnchomộtkẻkháclênthaythếông:tướngGen.AugustoPinochet–mộtkẻchuyênquyềnkhátmáu.Giờđây,sau20năm,WSFlạigâychấnđộngvớithôngtincácnhânviênđiềutracủachínhphủMỹvàmộtthẩmphánChileđãpháthiệnranhữngtàikhoảnbímậtcủaPinochettạingânhàngRiggsởWashingtonvàcácngânhàngnướcngoàikhác,tổngsốtiềngửiítnhấtlà16triệuđôla.Ngoàira,mộtsựthậtkháccũngđượchélộ,chínhPinochetlàngườiphảichịutráchnhiệmtrướccônglývìđãralệnhchocảnhsátvàcácđơnvịvũtrangsáthạihainghìnngườidânvôtội.TạiWSFxuấthiệnnhiềulờiđồnvềMichelleBachelet,mộtphụnữcókhảnănggiànhthắnglợirấtlớntrongcuộctranhcửtổngthốngChilenăm2005.ChabàtừnglàmộtvịtướngtronglựclượngkhôngquânvàđãbịchếttrongtùvìphảnđốiPinochet.BacheletđãtựcủngcốđịavịcủamìnhvớivaitròlàngườiđứngđầuBộYtếvàBộQuốcphòngChile.Bàủnghộphongtràodântộcvàsẵnsàngđứnglênchốnglại“tậpđoàntrị”.Nếubàgiànhthắnglợicónghĩalàcóhơn80%ngườiNamMỹbỏphiếubầuchocáctổngthốngchống

lạitậpđoàntrị,vàkhoảng300triệungười(xấpxỉdânsốMỹ)đãlựachọnvịứngcửviênphảnđốilạiđếquốcởBắcMỹ.WSFlàbiểutượngcủalàngiómangtrongmìnhsựthayđổiđangthổitrênkhắphànhtinhcủachúngta.NóđượcthànhlậpđầuthiênniênkỷthứbanhưmộtsựhưởngứngchoDiễnđànKinhtếThếgiới–nơichínhphủvànhữngngườiđứngđầudoanhnghiệpcùnghợptác,thoảthuận,tìmracácchínhsáchthươngmạivàphốihợpvớicácchiếnlượccủatậpđoàntrịkhác.Tháng1năm2005,hơn150nghìnngườithamgiađếntừ130nướcđãtậptrungtạiWSF,PortoAlerge,Brazilđểbànvềcácvấnđềkinhtế,xãhội,môitrường,chínhtrịvàtiếntớiđềranhữnggiảiphápthaythếchohệthốngcũđangsuytàn.TổngthốngBrazilLulavàtổngthốngVenezuelaChávezcùngrấtnhiềunhânvậtcóuytínđãthamgiaphátbiểutạidiễnđànnày.DagHammarskjöldFoundation,mộttổchứcphilợinhuậncủaThuỵĐiển,khiđóđãđềnghịtôilấytựađềcuốnsáchlàLờithútộicủamộtsátthủkinhtế–Điềugìsẽxảyratiếpvớithếgiới?.Mộtchiếclềulớnđượcdựnglênchocuộcnóichuyệncủatôi.Bảnquyềncuốnsáchnàyđãđượcbándướinhiềungônngữnhưnghầunhưtấtcảvẫnchưađượcxuấtbản.DùsaođiềuđócũngkhôngthànhvấnđềvìbảntiếngAnhđãđượclưuhànhrộngkhắp.Mọingườingồikínhàngtrămghếvàkíncảcửaravào.Saucuộcnóichuyện,córấtnhiềungườichờxếphàngđểnóichuyệnvớitôivàđưaranhữngnhậnxétcủahọ.CánhântôithựcsựbịxúcđộngkhimộtthanhniêntrẻBrazilđưaralờichỉtríchchínhphủBrazil.AnhbuộctộiLulađãnhượngbộcácsátthủkinhtếvàphảnbộilạinhữngcamkếttrongchiếndịchvậnđộngcủaông.CuộctròchuyệnngắnngủiấykhiếntôinhớlạinhữnglờichỉtríchchốnglạiGutiérrezmàtôitừngngheđượcởEcuador.Buổinóichuyệnhômấyđãmởramộtcánhcửamớivớitôi.TôiđượctiếpcậnvớinhữngnhómngườiđếntừChâuPhi,châuÁ,MỹLatinh.Tấtcảđềumuốnchiasẻnhữngcâuchuyệnvàýkiếncủahọcũngnhưmuốnđượcnghenhiềuhơntừtôi.Cũngtrongbuổihômđó,mộtngườiđànôngănmặcrấtlịchsựđưachotôitấmdanhthiếpcủaanhta.Quatấmdanhthiếp,tôibiếtanhtalàcốvấncấpcaocủatổngthốngBrazilLula.Anhtahẹngặptôitạimộtcôngviênnhỏgầnkháchsạnmàtôiđangởvànóithêm:”Hãygiữkínchuyệnnày.Đâylàbímậtgiữaanhvàtôi”.Vàongàyhẹn,tôiđibộđếncôngviên.Trongtôicómộtthoángloâu.TôitựhỏilẽnàotôiđãlàmphậtlòngchínhquyềnBrazil.Tôikhôngthểhiểutạisaomộtquanchứcchínhphủlạitiếpcậnvàhẹngặptôitheokiểulénlútnày.Thậtđángnghingờ!

Tôingồivàiphútbênngoàicôngviên,cốgắngthưgiãnmộtchút.Tiếngcòiinhỏicùngvớitiếngnhạcchátchúaphátratừchiếcxevừađiqua.Tôicúixuốngbụihoađểngửimùithơmnhưngchỉthấymùikhóixảratừchiếcxebannãy.Tôinghĩvềthànhphốnày–PortoAlegrelàtrungtâmcôngnghiệpvớigần1,5triệudânnhưngkhitôinóichuyệnvớinhữngngườiMỹkhác,córấtítngườitrongsốhọnghevàbiếtvềthànhphốnày.Mộtlúcsau,tôiđứngdậyvàđivàocôngviên.Joséđangngồitrênchiếcghếđánằmdướimộttáncây.Thayvìtrangphụcáosơmiphẳngphiuvàquầnâugấpnếphômtrước,anhmặcáophông,quầnjeanvàkínhrâmquácỡlàmtôicócảmgiácanhgiốngmộtconchuồnchuồn.TrênđầuJosélàchiếcmũrơmmềmchegầnhếtcảkhuônmặt.Khitôiđếngần,Joséđứnglên,nhìnxungquanhrồibắttaytôivànói“Cảmơnvìanhđãtới”.Vẫnđứngđó,JoségiảithíchvớitôibằngthứtiếngAnhrấtchuẩnrằngnếucóaiđóchấtvấnvềcuộcgặpgỡcủachúngtôi,anhtasẽtrảlờiđơngiảnlàanhtamuốnbiếtthêmvềtôivàcuốnsáchtrướckhinóđượcxuấtbảnbằngtiếngBồĐàoNha.“Tôihyvọngđiềunàykhôngxảyra”.Đảomắtquanhcôngviên,Josénói:“Thếnhưng,vàonhữngngàynày,chẳngaibiếttrướcđượcđiềugì...”.GiọngJosénhỏdần.Rồichỉvàoghếđá,anhnóivớitôi:“Ngồiđi”.Banđầu,JoséhỏitôivềmộtvàingườitrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,chủyếulàhaingườiIran“Yamin”và“Doc”.Năm1977,haingườinàybấtchấphiểmnguychotínhmạngcủamìnhđãtiếtlộchotôinhữngthôngtinvềvịvuaBaTưvàquyếttâmlậtđổôngtacủacácgiáosĩHồigiáo(chuyệnnàyđãxảyragần2nămsauđó).Joséthởphàokhitôikiênquyếtkhôngtiếtlộchitiếtnàovềhaingườinày.JoséchotôibiếtanhmuốncâuchuyệncủamìnhsẽđếnvớitấtcảngườidânMỹnhưngvớiđiềukiệntôiphảiđảmbảogiữbímậtchoanh.Joséđềnghịtôighichéplại,miễnlàtôikhôngtiếtlộtêntuổicủaanh.Trongcuộcchuyệntrògiữachúngtôi,Josécónóitớinăm1968,khianhvừatròn26tuổi–đâycũnglàkhoảngthờigiantôitốtnghiệpcaođẳng.Josékểanhđãđọccuốnsáchcủatôivàđánhgiárấtcaonhữnggìtôiphơibàytrướccôngchúng.Tuynhiên,anhnói:“Đóchỉlàbềnổicủatảngbăng.Tôichắcanhrõđiềunàynhưngtôicảmthấytôivẫncầnphảinóira.Ngaycảquyểnsáchcủaanhcũngđãbỏsótnhữngcâuchuyệnthựcsự”.Josénóiđếnnhữngáplựcmàcấptrêncủaanh,tổngthốngLula,phảichịuđựng.“Nókhôngchỉlànhữngkhoảnhốilộ,sựđedọatừcáccuộcđảochínhhayámsát,khôngchỉlànhữngthoảthuậnvàdựbáokinhtếbịbópméo,khôngchỉlàviệcngườidânBrazilđangdầntrởthànhnôlệbởinhữngkhoảnnợmàchúngtôikhôngbaogiờtrảnổi.Sựthựccònkinhkhủnghơnthế”.

Josénóitiếp,tạiBrazilvànhiềuquốcgiakhác,vềcơbản,tậpđoàntrịkhốngchếtấtcảcácđảngchínhtrị.“ThậmchínhữngứngcửviêncủađảngcộngsảncấptiếnphảnđốilạiMỹcũngphảithoảhiệpvớiWashington”.Khitôihỏilàmthếnàoanhbiếtđượctấtcảđiềunày,anhcười:“Tôiđãthamgiavàochuyệnnàytrongsuốtmộtthờigiandài.Tôiluônbịcuốnvàochuyệnchínhtrường.TừJohnsonrồiBush,cảhaichaconnhàBush.Nhữngcơquantìnhbáovàcảnhữngsátthủkinhtếnhưanhhoạtđộnghiệuquảhơnanhtưởngđấy”.Joséchotôibiếtcácsinhviênđãbịdụdỗnhưthếnàotrongkhihọhoàntoànngâythơvàdễbịtổnthương.Anhnóivềnhữngtrảinghiệmcủachínhmìnhkhianhcònlàmộtthanhniênvàbịmờmắtbởiđànbàvàmatúy.“Anhthấyđấy,khimộtđốithủcấptiếncủaMỹđứnglênnắmquyềnvàgiảsửvàolúcnày,ôngtamuốnđứnglênchốnglạiWashingtonthìCIAsẽngaylậptứctặngchoôngtamộtmónquà”.“Thưkhủngbốư?”.Josécườiphálênkhitôinóinhưvậy.“Anhcóthểgọinhưvậyhaygọiđólàmộtchínhsáchngoạigiaohiệnđạicũngđược.Tấtnhiên,khôngchỉcónướcMỹ.TôichắcanhđãđượcnghenhữnglờiđồnvềlýdotạisaoNoriegabịhạbệvàbâygiờđangchếtdầntrongnhàtùMỹ”.“TôinghenóianhtađãgắncáccamerakhắpđảoContadora”.ContadoralàmộtkhuresortnổitiếngbênbờbiểnPanama,nơiẩnnáuantoànđểgiớidoanhnhânMỹchiêuđãicácchínhtrịgiabằngnhữnghànhviđồibạikhôngthểtưởngtượngđược.TôiđãđếnContadoravàilầnkhicònlàmộtsátthủkinhtế.“Anhcóngheđượcnhữngchiếccamerađóđãtómđượcnhữngaikhông?”.“CótinđồnrằngGeorgeW.đãbịquaylénkhiđangsửdụngcocainvàcóhànhviquanhệtìnhdụcbấtchínhtrongthờigianchaanhtalàmtổngthống”.NgườitacònnóirằngởMỹLatinh,NoriegađãsửdụngnhữngbứcảnhđồitrụycủaBushconvàngườitìnhđểthuyếtphụcBushcha,khiđóđanglàtổngthống,đứngvềphíachínhquyềnPanamatrongnhữngvấnđềchủchốt.Đểtrảđũa,MỹmangquânxâmlượcPanamavàđẩyNoriegavàonhàtùMiami.HồsơmậtvềNoriegađượccấtgiữtrongtoànhàbịnémbomthiêurụi.Sựviệcnàycòngâyramộtảnhhưởngkhác,mộtngàyvàotháng12năm1989,hơn2.000ngườidânvôtộiđãbịchếtcháytrongthànhphố.Trongsuynghĩcủanhiềungười,giảthuyếtnàylàlờibiệnhộhợplýnhấtchoviệcMỹdùngbạolựctấncôngvàoPanama,mộtquốcgiakhôngcólựclượngvũtrangvàchẳnghềgâyrabấtkỳmốiđedọanàođốivớiMỹ!

Josétánthành:“Từvịtrícủatôi,nhữngtinđồnnàycóvẻnhưhoàntoànđúngsựthật.Tôiđãtrảiquanhữngchuyệnkhómàtưởngtượngnổi”.Anhtangẩngđầulên:“Cảanhnữađúngkhông?”.Rồilạinhìnxuống:“Vàđiềuđólàmtôikhiếpsợ”.TôihỏiJoséliệuLulacónhúngtayvàocácvụthamnhũngkhôngvàtrongbaolâu.RõràngcâuhỏicủatôikhiếnJosécựckỳlúngtúng.Saumộthồilâu,anhtathúnhậnrằngLulalàmộtphầncủahệthống:“Nếukhông,làmsaoôngtacóthểleolênvịtrínhưvậychứ?”.Tuynhiên,JosécũngbàytỏsựngưỡngmộvớiLula.“Ôngtalàmộtngườitheochủnghĩahiệnthực.Lulahiểurằngđểgiúpđỡngườidânnướcmìnhôngkhôngcònlựachọnnàokhác”.Rồianhlắcđầu:“TôisợrằngWashingtonsẽtìmcáchlậtđổLulanếuôngđiquáxa”.“Theoanh,họsẽlàmđiềuđónhưthếnào?”.“Anhbiếtđấy,aimàchẳngcónhữngvụbêbối.Nếutấtcảđượcđưaraánhsáng,anhsẽthấychínhtrịgianàocũngtừngcólúclàmnhữngchuyệntồitệ.ClintoncóMonica.Dẫuvậycôtakhôngphảilàvấnđề.ClintonđãđiquáxakhiôngtacốgắngsửađổihệthốngtiềntệthếgiớivàđặtmộtmốiđedoạkhổnglồđốivớicácchiếndịchtranhcửcủaĐảngCộnghoàtrongtươnglai.Khiđóôngtacònrấttrẻ,trànđầynănglựcvàcósứclôicuốncôngchúng.Vìthế,tâmđiểmsựchúýchĩavàoMonica.AnhkhôngtinrằngBushcũngcóvàiphụnữphíasauôngtaư?Nhưngaidámnóivềhọnào?Lulacónhữngvụbêbối.Nếucácthếlựcmuốnlậtđổông,họsẽtungracácvụbêbốinày.VàcòncórấtnhiềucáchđểámsátmộtchínhkháchđangđedọathamvọngbáchủcủanướcMỹ”.Josénhìntôivàtôinhớmãinhữnggìanhnóivìchỉvàithángsauđó,bốnquanchứccấpcaotrongđảngcủaLulađãtừchứcvìbịbuộctộidànxếpmộtkhoảntiềntrịgiáhàngtriệuđôlađểđútlótmộtsốthànhviêntrongcơquanlậppháptrongcuộcbầucửtổngthốngtrướcđó.CóvẻnhưsựnghiệpchínhtrịcủaLulađãđiđếnhồikếtsauvụscandalnày.Khitôihỏilàmthếnàochúngtacóthểnắmquyềntựchủtrongmộtnướcđếquốcnhưthế,Josénói:”Đólàlýdotôigặpanh.ChỉcónhữngngườiMỹcácanhmớicóthểthayđổiđượcnó.Chínhphủcủacácanhgâyravấnđềnàyvàvìthếngườicủacácanhphảigiảiquyếtchúng.AnhphảikiênquyếtyêucầuWashingtontôntrọngcamkếtvềdânchủthậmchícảkhinhữngnhàlãnhđạođượcnềndânchủbầuraquốchữuhóanhữngtậpđoànthốinátcủacácanh.Anhphảiquảnlýnhữngtậpđoànvàcảchínhphủcủaanh.ChỉngườidânMỹmớicónhiềuquyềnhạnđếnvậy.Anhphảinắmlấynó.Chẳngcòncáchnàokhác.NhữngngườiBrazilchúngtôikhôngđượctựdohoạtđộng.NgườiVenezuelacũngthế,ngườiNigeriacũngthế.Tấtcảphụ

thuộcvàocácanh”.SựphấnkhởikhicuốnsáchvàcuộcnóichuyệncủatôitạiWSFđượccôngchúngđónnhậngiờsụpđổhoàntoànsaucuộcnóichuyệnvớiJosé.LangthangtrênnhữngconphốởPortoAlegre,tôicàngthêmchánnản.VàtôichorằngchínhđiềuđóđãkhiếntôitrởnênyếuthếtrướcmộtphụnữBraziltuyệtvờitựxưnglànhàbáo.

Chương24.CariocaxinhđẹpTôikhôngthểkhôngbịcuốnhútbởimộtcôgáiđangngồiởhàngghếđầungaydướibụcdiễnthuyếtcủatôi.Máitócmàunâuđỏđùanghịchtrênvai,cặpchândàituyệtđẹpdướichiếcváyngắn,gòmácaomangdòngmáucủangườibảnxứvànụcườiluônthườngtrựcdườngnhưchỉdànhchoriêngtôi.Tấtcảnhữngnétđólàmcôtatrởnênnổibậtngaytrongmộtđấtnướcnổitiếngvềnhữngphụnữxinhđẹp.Saumàndiễnthuyếtcủatôi,côtalàngườiđầutiênbướcđếnbục.Côtabắttaytôiđầythânthiệnvàđưatôimộttấmdanhthiếpđềtên:BeatrizMuchala,danhsáchvàitạpchícôtađanglàmviệcvàmộtđịachỉởRio.“Tôinhấtđịnhphảiphỏngvấnanh”.Côtanói.“Độcgiảcủatôicầnbiếtthêmmộtsốthôngtinnữa.TôilàngườigốcTâyBanNha,sinhratạiArgentina”.Côtamỉmcười.“NhưngCariocanằmtronghuyếtquảntôi”.Cáchcôtathểhiện,cảnhữnglờinóicủacôtakhiếntôitrởnênđềphòngCarioca–nhữngphụnữRiodeJanierotừlâuđãnổitiếngvềkhảnăngchiềuchuộngđànông.NhưngBeatrizlạitácđộngvàotôitheocáchkhác.Cólẽnóđãnằmtrongkếhoạchcủacôta.Vịtrícôtangồi,dángđiệuvàquầnáo.Hayvìcôtaquáđẹp.Bảnnăngtrongtôimáchbảotôinêntránhxangườiphụnữnày.Tôinóivớicôtalịchcủatôiđãdàyđặc.Saungàyhômđó,tôinhớlạilàcólần,mộtnhânviênCIAđãnghỉhưuchotôixembảnkếttộiClinton.HoàntoànkhớpvớinhữnggìJosémiêutả.“LindaTrippđượcgiaonhiệmvụpháhủysựnghiệpcủaTổngthốngBillClinton–mộtngườibịlongạilànhàcảicáchcóthểpháhoạitậpđoàntrị”.Taynhânviênđóđãnóivớitôi:“Nhưanhbiếtđấy,chúngtôiluônkiếmđượcnhữngkẻngâythơđểthựchiệncôngviệcbẩnthỉucủamình.Ítrủiro,khôngđểlạidấuvết.LindađãtìmthấykẻngâythơđóởMonicaLewinsky.CôtanóivớiMonica:“Billtộinghiệpchẳngnhậnđượcchútyêuthươngnàoởnhàcả.Côhãybanphátchoôngtađi”.Vàphầncònlạicủacâuchuyệnlàphầncủalịchsử”.SauđóBeatrizcótiếpcậntôivàilầnkhitôicócuộcgặpvớinhữngnhómngườitừchâuÂuvàchâuPhinhưnglầnnào,tôicũngkiênquyếttừchối.Thậtlạlàmsao,chúngtôilạigặpnhaukhitôiđilangthangquanhthànhphốsaucuộctròchuyệnvớiJosévàcảmgiácsữngsờvìnhữnggìtôivừađượcnghe.Côtalạiđưachotôimộttấmdanhthiếpkhác.Lầnnày,côtaítdaidẳnghơn.Cólẽcôcảmthôngvớitrạngtháicảmxúccủatôihaylàcôtabịtổnthươngkhipháthiệnralịchcủatôikhônghềdàyđặc–tôivẫnrangoàiđidạo.Lýdothứhaikhiếntôicảmthấydaydứtvìtộilỗi.Tạisaotôilạiphảiquáhoàinghiđếnvậy?

Sauđó,tôinhậnramìnhthậtkhóquêncôta.LẽracuộcnóichuyệnvớiJoséphảikhiếntôitrởnênthậntrọnghơn.Nhưngthựctếkhôngphảivậy.Tôicảmthấychánnản,buồnbã.Tôitựgiàyvòmìnhvìđãtừchốicuộcphỏngvấncủacôta.Dànhthờigianbênmộtphụnữxinhđẹpcólẽlàđiềutôimuốnngaylúcnày.Hơntấtcả,côtalạilàmộtnhàbáovàmụcđíchcủatôikhiđếnBrazillàđểtruyềnđithôngđiệptrongcuốnsáchcủamình.Mộtcuộchẹnvớicôcóthểgâyrađiềugìcơchứ?Tôinhẹnhõmkhinhậnđượcmẩutinnhắnnàycôtađangđợitôiởbàntiếptâncủakháchsạn.Tôigọiđiệnvàđồngýsẽtrảlờiphỏngvấntạikháchsạncôởvàotốihômđónhưngởmộtnơirấtcôngkhai–hànhlangkháchsạn.BeatrizvàtôingồicạnhcửachínhkháchsạnPlaza.Váyminiđượcthaybằngquầnjeanshợpmốt.CôtađềnghịtôichophépđượcphỏngvấnbằngtiếngTâyBanNhavìtiếngAnhcủacôtakhôngđượctrôitrảynhưtiếngTâyBanNhacủatôi.BàibáosẽđượcđăngởcảArgentinavàBrazil.BeatrizcònđịnhdịchsangcảtiếngBồĐàoNha.Côtatraođổivớitôiđôichútvềbảnthân,rằngcôđãlớnlênởArgentina.TôicũngnóimộtvàitrảinghiệmcủatôiởBuenosAires.CôtanóiđùavềnhữngkhókhăncủamìnhkhilàmộtphụnữArgentinagiữacộngđồngnhữngngườiđẹpRio.Đượckhoảng15phút,côtađềnghịtôichophépcôsửdụngmáyghiâm.Tôiđồngý.Côtakéokhoáchiếctúixáchdệtkimrộng,lấymicrophoneđặttrênbàntrướcmặtchúngtôi.Côhỏitôimộtsốcâuhỏivềcácsátthủkinhtế,rồikiểmtramáyghiâm,tualạibăngvànghethửbằngốngngheđượcđeovàotai.Côtanhănmặtlắcđầu:“Quánhiềutiếngồn”,rồilạibỏlạivàotúixách,lấyrasổghichépvàbút.Côtaxinlỗivàđềnghịtôinhắclạicâutrảlờivừaxong.Khikếtthúccuộcphỏngvấn,côtangảngườivàoghế,cắnbútvàđềcậptớicuốnsáchtrướcđâycủatôivềnhữngnềnvănhóabảnđịa.“Độcgiảcủatôicầnhiểurõhơnvềnhữngngườisốngtrongcáckhurừngnhiệtđớirộngmênhmông.Chúngtacóthểchuyểnsangđềtàinàyđượcchứ?”.Nhữngcuộcnóichuyệnvềsátthủkinhtếđãkhiếntôichánngấynêntôirấtvuimừngkhicócơhộinóivềtácphẩmđầutiêncủamình.Cônhìnchiếcmáyghiâmđămchiêu:“Tôithựcsựmuốnghiâmlạicuộcnóichuyệnnày”.Côtanói:“Anhnghĩsaonếuchúngtađikhỏinơiồnàonày.Phòngtôichỉcáchthangmáyvàibước”.Quảthực,lúcnày,tôirấtnónglòngmuốnnóivềvănhóabảnđịa.TôiấntượngbởiphongcáchlàmviệcchuyênnghiệpcủaBeatrizvàcảmthấyrấthứngthúvềcuộcnóichuyệnvuivẻnày.Tôiđãtiếtlộlailịchcủamình,lẽratôinêncảnhgiácnhưngvịthầnbảovệtrongtôiđãgụcngã.

Suốtdãyhànhlangdàitừthangmáyđếnphòngcôta,tôikhôngkhỏixaoxuyếntrướcsắcđẹpcủacôta.Gótgiầycao,quầnjeansbósátvàmáitócnâuđỏchảydàilàmnổibậtnhữngbướcđitừngkhiếncácbãibiểnCopacabanavàIpanematrởnênnổitiếng.Bướcvàophòng,côtađểtôingồixuốngghếsofa,còncômảiđặtchiếcmáyghiâmlênchiếcbànnhỏ.Sauđócômangđếnchotôimộtlyrượuvang.Mặcdùtôihiếmkhiuốngthứgìtrừbianhưngtôivẫncầmlấy.Côtarótchochúngtôimỗingườimộtlyvàcùngngồivàoghếsofacủatôi.“Hãytựthưởngchomìnhnào!”,côtanói.Khitôitrảlờinhữngcâuhỏicủacôta,tôichợtnhậnracơthểchúngtôiđangchạmvàonhau.Côtatiếngầnhơn.Côvớitayratắtmáyghiâm,cầmlấylyrượutrongtaytôi.Ngóntaycôtalướtkhắpngườitôi,lyrượukêuloảngchoảng.Tôitheodõicôtanhấptừngngụmrượu.SauđóđộtnhiêntôinhớlạingàytôithấycôđứngmộtmìnhtrênphốgiữakháchsạnvàcôngviênmàtôiđãgặpJosé.LàmsaolạicómộtcuộcgặpgỡtìnhcờnhưthếtrongmộtthànhphốđôngđúcnhưPortoAlegre?Nóđánhvàoquyếttâmcủatôi.RõrànglàđộngcơcủaBeatrizkhôngđơngiảnlàlàmtìnhvớitácgiảcủacuốnsáchbánchạynhất.Ánhmắtcôtachạmvàotôi.Côtavẫnnhấptừngngụm.Tôiđặtlyrượuxuống,khôngdámđụngvàovàtựhỏikhôngbiếtcôtađãphagìvàođó?”.“Tôiđángtuổichacôđấy”.Tôinhìnlướtkhắpphòng,đangcốtìmmộtchiếccamerađượcgiấuđâuđó.“Vàtôiđãcógiađình”.Tôiđứnglên.“ỞBrazilchúngtôicócâuthànhngữnày:Nhữngngườiđànôngnhiềutuổibiếtcáchchiềulòngphụnữ,nhữngngườiđànôngcógiađìnhlạicònkinhnghiệmhơn”.“Tôiphảiđi”,tôinói.“Vẫncònsớmmà”.Tôiđiraphíacửa.“Hãykếtthúcđêmnaynhưnhữngngườibạn”.Côtarờighếvàbướclạigầntôi.Tôimởcửa.“Hãygửichotôimộtbảncopycuộcphỏngvấnvềsátthủkinhtế”,rồiđithẳngvàodãyhànhlang.“Nếuanhthayđổiquyếtđịnh,hãygọichotôi”.Côtamỉmcườingọtngào:“Tôiởđâycảđêm.Dùthếnào,tôicũngsẽgửibảnsaochépchoanh”.Nhưngcôtakhôngbaogiờlàmđiềuđó.

Chương25.ChốnglạisựthaotúngcủađếquốcKhônglâusaukhitôitrởvềtừBrazil,đấtnướcBoliviabắtđầubướcvàothờikỳxungđộtchínhtrị.NgườithaythếtổngthốngđãbịphếtruấtGonzaloSánchezdeLozada,CarlosMesa,đượcxemnhưlànhàlãnhđạoyếukémnhấttừtrướctớinayvàchỉlàmộttaysaicủa“tậpđoàntrị”.ĐảngphongtràoxãhộiMAScủaEvoMoralesvàcáctổchứctrongnướcđứnglênđòiquyềnsửdụngđất,baocấpchấtđốtchongườinghèovàquốchữuhóangànhcôngnghiệpdầumỏvàkhíđốt.KhitôiđọcnhữngbáocáopháttántrênInternetvànóichuyệnvớinhữngngườibạnởMỹLatinh,tôithườnghìnhdungracảnhđànông,phụnữvàtrẻemxếpthànhhàngdàidướitrờimưalạnhlẽođểchờthanhtoánhóađơntiềnđiện.Khôngbiếtlúcđóhọnghĩgì,họdườngnhưquádễsaikhiếnvàbịchènépnhưnhữngnôlệlàmviệctrongcácmỏthiếccủaTâyBanNha.Nhưngcómộtđiềugìđóđãnungnấuhọ,đểsaukhirờikhỏidòngngườiấyvàtrànracácconphố,họkéotớivănphòngcôngtynước,baovâydinhtổngthống.HọđứnglênchốnglạiNgânhàngThếgiới,phảnđối“tậpđoàntrị”.Họmangtrongmìnhsựcămphẫnvớiđếquốchùngmạnhnhấtlịchsử.Độnglựcnàođãkhiếntấtcảđiềunàyxảyra?Luônluôncóhàngloạtcâutrảlờichomộtcâuhỏinhưvậy,nhưngtrongtrườnghợpnàycâutrảlờirõràngnhấtnhắmvàomộtconngười:EvoMorales.Tấtnhiên,Moraleschỉlàmộttrongrấtnhiềunhàlãnhđạođứngđằngsauphongtràomớinàynhưngônglàngườiduynhấttrởthànhthànhviênquốchộivàsauđótuyênbốsẽtranhcửchứctổngthống.Quantrọnghơncả,EvoMoralesgiốngnhưmộtbiểutượng,mộtchấtxúctác.NhưGeorgeWashington,SimonBoliviavàtấtcảnhữngnhàlãnhđạođitrước,ôngkhôngchỉlàngườicótầmnhìnxatrôngrộngmàcònlàmộtnhàhoạtđộngcáchmạngnhiệtthành.ÔnglàniềmhyvọngcủaBoliviavàcủatấtcảchúngtabởivìsựxuấthiệncủaôngđãbiếngiấcmơcủachúngtathànhsựthật.Vàothờikhắccủanhữngcuộckhủnghoảngnghiêmtrọng,chínhônglàngườiđãđứnglênlãnhđạonhândânthoátkhỏitốitămvàđếnvớiánhsáng.MoraleschịuảnhhưởngrấtlớntừmộtnhàlãnhđạongườiMỹLatinhkhác,tổngthốngHugoChávez,ngườitrongbứctranhbiếmhọađấusúngđãchốnglạikẻthốngtrịquyềnlựcnhấtthếgiớivàhạgụcôngta.Thựctế,hàngtriệungườidânMỹLatinhkhôngnhìnnhậnGeorgeW.BushlàđạidiệnđượcnềndânchủbầuhợpphápmàlàmộtkẻchuyênquyềnđãkhônkhéođánhcắpcuộcbầucửcủacảChávezvàMorales.NếucácnhàlãnhđạokiệtxuấtcầncókẻthùđịchthìkẻthùcủaChávezvàMoraleschínhlàBush.

Moralescũngnhậnđượcsựhậuthuẫnrấtlớntừnhữngsựkiệndiễnraởmộtđấtnướckhác.Vìnhiềulýdo,tấtcảcáchoạtđộngchínhtrịđangdiễnratạiEcuadorđềutạođiềukiệnthuậnlợichomụcđíchcủanhàlãnhđạoAymaranày.BuộctộiLucioGutiérrezcóthoảthuậnănchiavớicácsátthủkinhtế,dânchúngEcuadoryêucầuvịtổngthốngnàytừchức.Ngày20tháng4năm2005,nhữngnhàlàmluậttạiQuitođãbiểuquyếtphếtruấtGutiérrez,họtuyênbốphótổngthốngAlfredoPalaciosẽtạmthờilênnắmquyền.Khôngmấtnhiềuthờigian,vịtổngthốngmớingườiEcuadorđãvạchtrầntộilỗicủangườitiềnnhiệm.ĐólàmộtGutiérrezsẵnsàngphụcvụQuỹTiềntệQuốctế,Ngânhàngthếgiới,WashingtonvàPhốWall.HaingàysausựkiệnGutiérrezbịphếtruất,tờNewYorkTimesđưatinPalaciovàBộtrưởngBộKinhtế,RafaelCorrea,đãchỉtríchcựutổngthốngcâukếtvớicáctổchứcchovayquốctế”và“gọiđólàmộthànhđộngvôđạođứcđốivớimộtđấtnướcphảisửdụngtới40%ngânsáchđểtrangtrảinợnần”.Bàibáochỉra:“ChínhphủmớisẽxemxétlạichiềuhướngcủanhữngcuộcđàmphánthươngmạiđangdiễnravớiMỹ”.TờTimechohayPalaciokhẳngđịnhrằngôngta“sẽsửdụnglợinhuậnthuđượctừdầulửachocáchoạtđộngxãhộithayvìmụcđíchtrảcáckhoảnnợcông”.TạiBolivia,MoralesnhậnthấytìnhhìnhhiệntạicủaEcuadorđangtạođiềukiệnthuậnlợichonhữngchínhsáchmàôngđưara.ĐâylàmộtdấuhiệuchothấyngườidânAndesđãsẵnsàngđónnhậnsựthayđổivàcũnglàbằngchứngkhẳngđịnhthờicơđểmộtngườicóxuấtthânnghèokhóđứnglêngiànhchínhquyền.PhảnứngcủachínhquyềnMỹđốivớiônghẳnlàthùđịch,tuynhiênxéttừquanđiểmcủamộtngườiLatinh,điềuđógiốngnhưmộtsựkhẳngđịnh.ĐềcậpđếntháiđộcủaWashington,tờNewYorkTimescóviết:ĐốivớichínhquyềnBush,viễncảnhôngMoralessẽgiànhcươngvịtổngthốngđượcxemnhưmộttrởngạirấtnghiêmtrọngtrongcuộcchiếntranhvớimatuý–mộtcuộcchiếncóthểlãngphíhàngtrămtriệuđôlaviệntrợchocácchươngtrìnhpháttriển,kinhtếvàchốngmatúycủangườiMỹ.NgườiBolivianóiriêngvàngườiMỹLatinhnóichungđềuhiểurằngNhàTrắngvàcácphươngtiệnthôngtinđạichúngchủchốtcủaMỹsẽkhôngtừmọithủđoạnđểlăngmạMorales.ChiếnthuậtnàycóthểđánhlừacáccửtriMỹ,nhưngcũnggiốngnhưviệcđạisứRochatuyênbốchấmdứtmọiviệntrợcủaMỹchoBolivia,khimộtứngcửviênnhưMoralesthắngcử,lờiđedọađósẽhoàntoànphảntácdụng.TrongmộtbữatiệccósựthamgiacủamộtsốsinhviênngườiMỹLatinhtạiMỹ,tôiđãngheđượcmộtcâuchuyệnđùa.

“AilàngườicócônglớnnhấtkhiếnHugonổidanh?”(Khôngaitrảlời).“ChínhlàGeorgeBush.VậyailàngườicócônglớnnhấtđốivớiEvo?”.Tấtcảđồngthanhtrảlời:“GeorgeBush?”“Khôngphải,ôngtachỉđứngthứba.CáctờWallStreetJournalvàNewYorkTimescòncócônglớnhơncảôngta”.

Chương26.TìnhanhemĐốivớinhiềungườiMỹLatinh,EvoMoraleslàhiệnthâncủaphongtràodântộcchốnglạitậpđoàntrịvàủnghộtầnglớpdânnghèo.VớiáolentruyềnthốngcủangườixứAndea,áoponchosvàmũlen,ôngkhôngngạingùngkhiđểlộnguồngốckhiêmnhườngcủamình.Ônghiênngangtuyênbốvềsựcaoquýcủanhândânnướcôngtrướctoànthếgiới.Ônggiảithíchrằngviệchọphảichịusựđôhộtrongnhiềuthếkỷkhôngcónghĩalàhọsẽkhôngdámđứnglênđấutranhchoquêhươngvàlòngkiêuhãnhcủamình.Sựbóclộtkhôngđồngnghĩavớisựthấphèn.Sựđóinghèovềvậtchấtkhôngphảilàdấuhiệucủasựthiếuhụtvềđạođức.Ôngtuyênbốnếuđượcnhậmchứctổngthống,ônghứasẽđấutranhđếncùngvớicáctậpđoànnướcngoàicóýđịnhcướpbóctàinguyêncủađấtnướcvàôngcũngsẽbấtchấpkhiMỹyêucầuđòiphábỏcáccánhđồngcocatrênđấtnướcông.ÔngnhấnmạnhrằngcâycocachỉgâyramốilongạikhiđượcchếbiếnthànhcocainvàđượcvậnchuyểnrabênngoàibiêngiớiBolivia.Ôngkhẳngđịnhchắcnịchrằngvấnđềmatuýsẽđượckiểmsoátchặtchẽtớitậnkhâungườitiêudùngcuốicùng.Tháng12năm2005,EvoMoralesgiànhchiếnthắngvangdộivàtrởthànhtổngthốngngườiAnhđiêngđầutiêncủaBolivia.Ngaysaukhiđắccử,ônglậptứcthôngbáocắtgiảmmộtnửasốtiềnlươngcủamình;lươngcủacácbộtrưởngnộicáccũngđượctrảgiớihạnhơn,khôngnhiềuhơnôngvàsốtiềntiếtkiệmsẽđượcdùngđểtuyểnthêmgiáoviênchocáctrườngcông.Cánhtayphảicủaông,phótổngthốngAlvaroGarcíaLinera,cũngtừnglàngườilãnhđạoquândukíchtrongphongtràocáchmạngchống“tậpđoàntrị”tạiBolivia.Lineratừngbịcầmtùbốnnăm.Trướcđó,đãcóthờigian,ônghọctậptạiMexicovàtrởthànhnhàtoánhọc,rồisauđólàgiáosưxãhộihọctạiĐạihọcMayordeSanAndrésởLaPaz.Tạiđây,ôngđượccangợilàmộtchuyêngiaphântíchtàibavàcóquanđiểmchínhtrịtíchcực.BộtrưởngBộTưpháplàmộtphụnữmàtrướcđóchỉlàngườilàmhầugái.ChủtịchThượngviệntừnglàgiáoviênmộttrườnghọcởnôngthôn.MặcdùxuấtthântừcộngđồngngườiAnhđiêngnhưngMoralestuyênbốôngsẽthựchiệncamkếtvớitấtcảngườidânnghèovànhữngngườibịtướcquyềnbầucửởBolivia,chodùhọsốngtrongnhữngkhunhàổchuột,sốngchênhvênhtrêndãyAndeshaytậnsâutrongcáckhurừngrậm.BáochíMỹcôngkhailừagạtđộcgiảcủamình.TrongmộtchiếndịchgiốngchiếndịchbíhiểmđượcphátđộngchốnglạiArbenzởGuatemalatrướckhiMỹxâmlượcđấtnướcnày,cácphươngtiệnđạichúngđãdụdỗdânchúngtinrằngMoraleslàmột“têncộngsản”,là“điệpviêncủaCastro”.

Tháng1năm2006,mộtthángsausựkiệnMoralesthắngcử,BechteltuyênbốhủybỏvụkiệnBolivia.Gầnbốnthángsau,ngày2tháng5năm2006,tổngthốngMoralesralệnhchoquânđộiBoliviachiếmlạicácmỏdầuvàkhíđốttrênkhắpđấtnướcvàđưachúngvàosựquảnlýcủanhànước.Ôngchouỷviênbanquảntrịcủacáccôngty180ngàyđểthươnglượnglạinhữnghợpđồngdangdởvớichínhphủ.Ôngtuyênbố:“Sựcướpbóctừcáccôngtynướcngoàiđãchấmhết”.Thayvìchialợinhuậntheotỷlệ80%chocáctậpđoànnướcngoài,20%choBolivia,ôngyêucầumộtconsốngượclại.MộtsốngườinhìnnhậnsựchuyểnđộngcủaBolivianhưmộtcáixíchđuđangquaytrênmặttrậnthốngnhấtLatinh.Theohọ,BrazilvàArgentinasẽlàcácquốcgiachịutácđộngđángkểnhấtbởivìhọnhậpkhẩuphầnlớnkhíđốttựnhiêntừBolivia.Tuynhiên,ChávezquyếtliệtbảovệMorales.Ôngnói:“ChúngtôiủnghộmộtBoliviađangtrêncùngchiếntuyếnvớiVeneguela.Chúngtôiđãgiànhđượcquyềnkiểmsoátnguồntàinguyênthiênnhiênvàkhoángsảnsaumộtquátrìnhđấutranhlâudàivàđầykhókhăn,thậmchíchúngtôicònphảitrảgiábằngmộtcuộcđảochínhđầycăngthẳng.(TạiBolivia)Tôichắcchắnrằngmọiviệcsẽcóchuyểnbiếntheochiềuhướngtốt”.ChínhMoralescũngđãlàmsángtỏchínhsáchcủaông.ÔngủnghộphongtràodântộcchủnghĩavàmặttrậnthốngnhấtđanglanrộngkhắpMỹLatinh.Ôngphảnđốisựbóclộtcủacáctậpđoànchodùđócóthểlànhữngtậpđoànlớncủađấtnước.Chúngtôisẽbảovệđếncùngnguồntàinguyênthiênnhiêncủachúngtôi.Nếutrướcđây,Bolivialàmiềnđấthoangthìnaynóđãcóchủ.ĐólàđấtnướccủangườiBolivia,đặcbiệtlàngườibảnđịavànhữngcưdânđầutiên.Đốivớicáccôngtytưnhân,côngtydầumỏ,côngtyvậnchuyểnquốcgia,nếuhọmuốnđếnđâyvàtôntrọngluậtphápBolivia,thìchúngtôiluônchàođónhọ.Ngượclại,nếuhọkhôngtôntrọngchúngtôi,khôngmuốntuântheocácquyđịnhcủanhànước,phápluật,thìrấtcóthể,nhữngđiềuxấunhấtsẽxảyravớihọ.Tháng1năm2006,ChiletiếpbướcArgentina,Bolivia,Brazil,Ecuador,vàUruguaykhiMichelleBacheletgiànhđượccươngvịtổngthốngdựatrêncươnglĩnhnhấnmạnhquyềntựquyết.Làngườiphụnữđầutiêngiữchứcvụnày,ngaysaukhilênnắmquyền,bàthựchiệnlờihứatrongchiếndịchvậnđộng:dànhmộtnửasốghếtrongnộicácchophụnữ.Trongkhinhữngnhàlãnhđạonàycóthểtiếpbướcnhữngnguyênthủquốcgiatrongquákhứđãdũngcảmđứnglênchốngđếquốcthìmộtđiềugìđórất

khácđangxảyratrongthậpkỷđầutiêncủathiênniênkỷmới.Vàsựkhácbiệtđódiễnratrêntoàncầu.Chưabaogiờtronglịchsửcáccửtrilạiđượcđưalênvịtrícaonhấtbêncạnhcácnhàlãnhđạo,nhữngngườikiênquyếtbảovệquyềnlợicủanhândânchốnglạinhữngthếlựcgiàucócủaMỹ.Chưabaogiờtronglịchsửlạicómộtsựđồngtâmnhấttrímạnhđếnvậy.Chưabaogiờcómộtcuộcbiểudươnglựclượngủnghộnhữngngườinghèonhấttrongnhữngngườinghèo,ởcảthànhthịvànôngthôn,lớnđếnvậy.Chưabaogiờcóviệccácquốcgiathuộcđịagửiđếnnhữngngườidâncủahọbảnthôngđiệpđồnglòngvàmãnhliệt.ChưabaogiờđiềunàyxảyratrênbáncầuTây.KhôngphảiởchâuPhi,khôngphảiởchâuÁ.Mặcdù,TrungĐôngcũngđangphảichiếnđấuchốnglạisứcmạnhcủađếquốcnhưngcuộcđấutranhđóđãgâyratổnthấtnặngnềchongườidântrongkhuvực.Trongkhiđó,cuộccáchmạngcủangườiMỹLatinhkhôngchỉnhằmmụcđíchtrụcxuấtnhữngkẻbóclộtngoạiquốcmàđócònlàmộtphongtràotíchcựchướngtớicảicáchxãhội,tựdovàbìnhđẳngtrêntoàncầu.Xéttổngthể,đólàtiếntrìnhđemlạihoàbình.Ảnhhưởngcủanóđãlanrộngkhắphànhtinhvàđangtạoramộtmôhìnhkiểumẫu.Nóđãhoànthànhnhữngmụctiêucụthểvàdấylênlànsóngđòitựdo,tựchủởnhândâncácnướcthuộcđịa.Cáctổngthốngmớiđắccửcũngbắtđầuthựchiệnnhữngchínhsáchchưatừngcótronglịchsửbáncầu.Họnhấttrísẽbảovệnhau.Sựthốngnhấtkhôngthểđượcgâydựngnêntừmộtnhàlãnhđạođơnlẻmàđóphảilàsựđồngthuậnlẫnnhau.HọđãmởrộnglậptrườngcủamìnhchốnglạiQuỹTiềntệQuốctế,NgânhàngThếgiớivàchínhphủMỹ–đólàsựtựvệ.NhữngquốcgianhưBrazil,Argentina,Chile,PeruvàVenezuelađanglàmmọicáchđểchuyểncácmụctiêuquânsựcủahọtừbảovệcáccôngtyđaquốcgiasangbảovệđấtnướcthoátkhỏisựcanthiệptừnướcngoài.Họbắtđầutiếnhànhnhữngcuộcđàmthoạinghiêmtúcvềkhảnăngmởrộnghợptácquânsự.Khôngchỉthắtchặtmốiquanhệvớinhau,cácnướcMỹLatinhcònbắtđầumởrộngquanhệvớiẤnĐộ,TrungQuốcvàcácquốcgiacùngchungquanđiểmđốivớimưuđồquyềnlựccủaMỹ.Trongchuyếnđicóýnghĩahếtsứcđặcbiệtvàotháng11năm2005đếnlụcđịa,ChủtịchTrungQuốcHồCẩmĐàođãđếnthămArgentina,Brazil,ChilevàCuba,đồngthờithamgiacáccuộchọpsongphươngvớiTổngthốngMexico,VicenteFoxvàTổngthốngPeru,AlejandroToledo.CácdoanhnghiệpTrungQuốcđãâmthầmlậtđổcáctậpđoàncủaMỹtrongmộtsốlĩnhvựctrướcđâythườngđượccoinhưsởtrườngcủađếquốcnày.MộtcôngtyTrungQuốcđãđiềuhànhhiệuquả“cáckhucảng”ởcảhaiđầukênhđàoPanama.Năm1998,TrungQuốcvà

BrazilphátđộngChươngtrìnhvệtinhthiênnhiêntráiđất.TrongkhimọinỗlựccóđượccáchiệpđịnhthươngmạicólợichocáctậpđoàntrịcủaWashingtonđềuvấpphảisựkhángcựliêntụctừcácnhàlãnhđạoLatinhthìgầnnhưcórấtítlờiđềnghịcủaTrungQuốcbịbácbỏ.ĐiềunàycóvẻmâuthuẫnvớinhậnđịnhchorằngTrungQuốccókhảnăngsẽtrởthànhmộtđếquốc.Tuynhiên,cácnướcLatinhhiểurằngkhônggiốngnhưMỹ,TrungQuốcchưabaogiờcanthiệpvàocôngviệcnộibộcủahọ.GiốngLiênXônhữngnăm1960,1970,1980,TrungQuốchômnayđượcxemlàvùngđấtcủasựcôngbằngvàlàngườibảovệchốnglạisựgâyhấntừphíaMỹ.QuyếttâmtăngcườngquanhệthươngmạicủanhândânMỹLatinhđượcthểhiệnquahìnhảnhcácpháiviênđangtỏarakhắpthếgiới.Đâylàmộtphầncủaphongtràochống“tậpđoàntrị”vàlàtínhiệurõràngchothấynhữngnướclánggiềngphíanamnướcMỹđangkiênquyếtđứnglênphảnđốilạiquyềnbáchủcủaMỹ.NỗilosợngườiMỹLatinhtrongcácvụcanthiệpcủaMỹđượcbàochữabằngnhữnghànhđộngcôngkhaicũngnhưnhữngchínhsáchdứtkhoátcủaWashington.TôicàngthấmthíađiềunàykhiđượctiếpxúcvớimộtsốtaysaicủaMỹ,nhữngkẻmuốnthúnhậntộilỗivàmuốnđược“quaytrởlạicộngđồng”.

Chương27.CâuchuyệnvềcácvụámsátHaingàysaukhichiếcghếtổngthốngcóchủ,tôibướcvàovănphòngtổngthốngngỏlờichúcmừng.Ôngtangồisauchiếcbànlớncườivớitôinhưthểmộtkẻtrướcđâychỉbiếtđếnsựnhănnhó.Thọctaytráivàotúiáokhoác,tôinói:“Thưatổngthống,tôicóởđâykhoảngvàitrămtriệuđôladànhtặngngàivàgiađình,nếungàichịuchấpnhậnthỏathuận.Ngàibiếtđấy,tấtcảnhữnggìngàicầnlàmlàtửtếvớinhữngngườibạncủatôi,ôngchủcáccôngtydầumỏ,vàcótháiđộthậttốtvớinướcMỹ”.Rồi,tôitiếnlạigầnhơn,tayphảimócvàotúiáobênkia,cúingườixuốngsátmặtôngtavànóinhỏ:“Trongnày,tôicũngcómộtkhẩusúngvàmộtviênđạncókhắctênngàitrênđóphòngtrườnghợpngàivẫnnhấtquyếtgiữlờihứacủangàitrongchiếndịchtranhcử”.Tôibướclùilại,ngồixuống,liệtkêchoôngtanghedanhsáchnhữngđờitổngthốngtừngbịmưusáthaylậtđổvìđãcótháiđộcoithườngnướcMỹ:từDiệmđếnTorrijors.Vàôngtađãhiểuravấnđề.Bretthớpmộtngụmbia.“Thếđấy”,ôngtaquaysangnhìnmộtcônàngtócvàngtrongbộbikiniđangbướcvàoquáncàphêWaterwaytrongkhuvườnPalmBeach,Florida,“Chuyệnlàthếđấy”.LầnđầutiênkhiBrettliênhệvớitôi,ôngtatựnhậnmìnhlàmộttaychósănmuốn“nóichuyệnvềEcuadorvàcácnướcMỹLatinhkhác”.Ôngtatừchốinóicụthểquađiệnthoạihaye-mailnênchúngtôihẹngặpnhautrênmộtbãibiểnởFlorida.Saunày,chúngtôichuyểnđịađiểmgặpgỡsangcácnhàhàng.Dùvẫnlàmviệctronghàngngũcácsátthủkinhtếvàdođókhôngmuốnbịnhậndạng,nhưngBrettvẫnrấtthấtvọngtrướctháiđộcủanhữngkẻthuêmướnmình.Ôngnói:“Quángạomạnvàbẩnthỉu.NgườidânMỹlẽraphảiđượcbiếtvềnhữngquanchứcmàhọlựachọnvàbiếthànhđộngcủahọđãkhiếnbaobạnbècũquaylưnglạivớichúngtôinhưthếnào”.Ôngtathừanhận“đãbiểnlậnkhoảng500nghìnđôlamỗinăm”.BrettbắtđầulàmnhưvậybởivìkhiCastrolậtđổFulgencioBatistavàlênnắmquyền,giađìnhôngtađãmấttrắngnhiềutriệuđôla.Chínhvìthế,ôngtasợchủnghĩacộngsản.Brettrênrỉ:“Nhữngtêncộngsảnđãchếtrồi.Nhưngđâyvẫnlàcôngviệccủatôi.Khốnkhiếpthaytôilạirấtgiỏiviệcnày.ChỉngánmộtnỗinhữngkẻnguxuẩnởWashingtonđanggâymộtấntượngchẳngdễchịuchútnào”.

MọithứvềBrettchẳngcóvẻgìănnhậpvớinhau.Ôngtathậtvạmvỡvớimáiđầucuacắtngắn.TráivớiNeil,ngườichỉđạomọicôngtácanninhtrongvụsóngthầntànpháIndonesia,Brettcócáivẻbềngoàicủamộttêncớm.SựmôtảchínhxáccủaBrettvềconngườivàđịadanh,kểcảvềPanamavàTorrijoscuốinhữngnăm1970,khiôngtavừabắtđầucôngviệccủamìnhcónhiềuchitiếtrấttrùnghợpvớinhữngcâuchuyệnmàtôiđãthuthậpđược.CâuchuyệncủaBrettđãđưatôitrởlạinhữngngàyđó.Brettkhônggọitênhọcụthểvịtổngthốnglúcbấygiờmàchỉgọitheochứcdanhtổngthốngchungchung.Câuchuyệngầnđâynhấtvềviệcôngtabuộcmộtnhàlãnhđạophảitừbỏnhữngchínhsáchmàmìnhtừngtuyênbốkhiếntôihiểurằngôngtamuốntôikểlạicâuchuyệnđónhưmộttrongsốnhữngvídụvềcôngviệcôngtalàm.TôikhôngngạcnhiêntrướcbấtcứchitiếtnàotrongcâuchuyệncủaBrett.Tôiluônnghingờrằnghầuhếtcácvịtổngthốngcủa7nướcMỹLatinhđềuđãbịmộtkẻnàođótìmcáchtiếpcận,mộtkẻđãlàmcôngviệcmàtrướcđótôitừnglàm,mộtsátthủkinhtế.Khônghoàntoànẩnmìnhtrướctổngthống,ngườinàysẽlởnvởnđâuđóquanhnhữngtrungtâmquyềnlực,cóthểvớivaitrònhânviêncủaNgânhàngThếgiới,ĐạisứquánMỹhaytổchứcUSAID,hoặccũngcóthểvớivaitròlàmộtchuyêngiacốvấn.Chỉsaukhicuộcbầucửkếtthúc,ôngtamớilộdiệnvàthựchiệnnhiệmvụchínhcủamình.Đôikhimộtsốngườihoàinghivànóivớitôirằnghọbiếtlànhữngvụámsátđãxảyranhưnghọvẫnkhôngtinvàosựtồntạinhữngsátthủkinhtế,nhưBrett,vàtôiđãchỉchohọnhữngthựctếhiểnnhiên.Chỉcónhữngkẻngốcmớikhôngđánhlạchướngmọingườikhiđịnhthựchiệnkếhoạchámsátngườiđứngđầuđấtnước.Chỉcólàmvậy,sẽchẳngcócảnhsáthayđặcvụCIAnàochúýđếnviệcanhđanglàm.Ngaycảmộttênmafiathuộcloạisừngsỏcũngsẽlàmnhưvậy.Đơngiảnlànếukhông,côngviệcsẽtrởnênquámạohiểmvàquálộnxộn.Nhiềukhảnăngxảyrasơsuất.Vìthế,luônphảiđểcácpháiviênđếntrước.Họsẽđềnghịmộtkhoảntiềnvàsauđó,nếuviệckhôngthành,họcóthểđedọabạolựchoặcthậmchímộtvụámsát.Khiđượcgiaonhữngnhiệmvụnhưvậy,tôiđãkhônkhéohơnBrett.Tôibiếtchắclúcnàocũngcómáyghiâmđượcgiấukínđểchộplạicáccuộcnóichuyệntrongvănphòngcủachínhphủ.Nhưngýnghĩacủacácthôngđiệpđềugiốngnhaumàthôi.Vịtổngthốngchỉcóhailựachọn:Ôngtacóthểvẫnduytrìquyềnlựcvàtrởnêngiàucónếuchịuhợptácvớichúngtôi,cònnếukhông,ôngtasẽbịhạbệ,sốnghoặcchết.TổngthốngChávezđãcôngbốbảnhợpđồngcủaôngvớinhữnglínhđánhthuêvàsátthủkinhtếtrênđàiphátthanhVenezuela.Mộttrongnhữngbuổi

nóichuyệncủaôngvềviệcnàyđượchãngBBCtườngthuậtnhưsau:CháveznhắcđếncuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhkếcủaJohnPerkinsvànóirằngmộtsátthủkinhtếđãđếngặpôngvàđềnghịmộtkhoảntiềnlớntừQuỹTiềntệQuốctếnếuôngchấpthuậnchomáybaygiámsátvàcáccốvấnMỹhoạtđộngtạiVenezuela…Ôngchohay,mặcdùđãtừchốilờiđềnghịtrên,songnhữngkẻnàyvẫnkhôngtừbỏmàcốgắnggâynhiềuáplựcđốivớiôngthôngquanhững“điểmyếu”tronghệthốngquanchứcchínhphủ,cơquanlậpphápvàthậmchílàcáctướngtáquânsự,nhữngngườithâncậncủaông.Ôngnóithêm:nhưPerkinsđãnóiđếntrongcuốnsách,khiâmmưuhốilộcủasátthủkinhtếkhôngthành,nhữngtênchósănsẽnhảyvàocuộcvàtiếnhànhcáccuộcđảochínhhoặcthựchiệnkếhoạchámsát.Ôngnhấnmạnh:“ChúngtôiđãtiêudiệtbèlũsátthủkinhtếvànhữngtênthânMỹ.Nếuchúngcòncóýđịnhquaytrởlại,chúngtôisẽquyếttâmtiêudiệtchúngmộtlầnnữa”.NgaysaukhitổngthốngGutiérrezbịcáchchức,tôiđãbịgiớibáochíEcuadortìmđến.TôinhắcchuyệnnàyvớiBrettvàchorằngcóthểngàicựutổngthốngđãđượctênnàođóviếngthăm.Trongcáccuộcphỏngvấn,bấtcứlúcnàocócơhội,tôiđềunhấnmạnhrằngmụcđíchcủatôikhôngphảiđểchỉtríchcácchínhtrịgiaLatinhmàchỉmuốnngườidânMỹthấyrằngchínhphủvàcáctậpđoànMỹđangcảntrởsựpháttriểncủachếđộdânchủ.ĐãcóítnhấtmộtcuộcphỏngvấncủatôiđượcđưalênbáochíEcuador.Ngày3tháng3năm2006,tôinhậnđượcmộtbứce-mailcủaBillTwist,ChủtịchLiênminhPachamama,mộttổchứcphichínhphủmàtôiđanglàmviệc.Kèmtheođólàbứce-mailkhácgửitừmộtnhânviênthuộcvănphòngcủatổchứcđặttạiEcuador,cùngvớimộtbàiviếttrêntờnhậtbáoElComerciocủanhậtbáoQuito,vớitựađề“LUCIOGUTIÉRREZBUỘCTỘINHỮNGLỜIXÚCPHẠMCỦAPERKINS”(ngày1tháng3năm2006).Bứce-mailcủangườinàyđãtómtắtbàibáonhưsau:“CuộcphỏngvấncủaJohnđangthựcsựlàmxônxaodưluận!...TrêntờElComerciohômnay,chủtịchđảngchínhtrịcủaGutiérrezđãtuyênbốrằngcựutổngthốngsẽkiệnnhữnglờixúcphạmchốnglạiông.ĐiềunàythậtsựrấtcóýnghĩavìhiệnđanglàmùatranhcửvàđảngchínhtrịmớithànhlậpcủaGutiérrezvẫnđangtồntạirấtmờnhạt”.TờElComerciogọiđiệnchotôi,đềnghịmộtcuộcphỏngvấntiếptheovàtôiđãphảinhấnmạnhvớitaynhàbáorằngtôichẳngcóquyềngìcanthiệpvàochuyệnchínhtrịcủaEcuadorcả,tôicũngchẳngcóýđịnhlăngmạGutiérrez,mụcđíchcủatôichỉlàgiúpngườidânMỹthấyđượcrằngchínhphủvàcáctậpđoànMỹđãvượtquáquyềnhạnchophép,vàrằngđãđếnlúcchúngtôiphảichấmdứtngaythóilạmdụngquyềnlựcnày.Tôicũngnói

thêmvớitayphóngviênrằnghiệngiờtôichẳngcóbằngchứnggìvềviệcmộttênsátthủkinhtếđãviếngthămGutiérrez,nhưngbảnthântôitrướcđâycũngđãgâyáplựctheokiểunàyđốivớicácquanchứcchínhphủ.TôikhôngnghethêmđượcgìvềGutiérrez.TuynhiênkếtquảcủaLờithútộicủamộtsátthủkinhtếvànhữngbàibáotrêntờElComerciolàđãcómộtvàingườihiệnđanglàmtaysaichoWashingtontìmđếntôivớikhôngít“lờimời”thamgiacáccuộcdiễntậpởColombia,chuẩnbịchochiếndịchchiếmđóngquânsựtạiVenezuela.CũngnhưBrett,họchỉquantâmđếnđườnglốimàđấtnướchọđangtiếnhành;họkhôngmuốnđểlộthânphậnmàchỉmuốnngườidânMỹbiếtnhữngviệchọđãlàm.Colombiahoàntoànđứngngoàicácphongtràochốnglạitậpđoàntrịcủaliênminhbáncầu.ĐấtnướcnàygiữvữngvaitròlàđạidiệncủaWashington.ĐượchậuthuẫnbởisốtiềnnộpthuếcủangườidânMỹ,vôsốtaysaidocácliênminhtàitrợ,vàsựhỗtrợchínhthứccủaquânđộiMỹ,ColombiađãtrởthànhconcờquyếtđịnhtrongnỗlựctáichiếmquyềnkiểmsoátkhuvựccủaWashington.MặcdùlờibiệnhộchínhthứcchosựthamgiacủaMỹnhằmvàocáccuộcchiếntranhmatúy,nhưngthựcchấtđâychỉlàmộtsựlảngtránhhòngbảovệnhữngnguồnlợitừdầumỏvàđốiphóvớiphảnứngcủadânchúngtrướccácthủđoạnkhaitháccủanướcngoài.TheoRaúlZibechi,mộtphóngviêncủatuầnbáoBrechadeMotevideo,đồngthờilàgiáosưcủatrườngFanciscanMultiversityMỹLatinh,hiệnColombiađanglàđốitượngthụhưởnglớnthứtưthếgiớitrongdanhsáchcácnướcnhậnđượcviệntrợquânsựcủaMỹ(sauIsrael,AiCậpvàIraq)(tờAssociatedlạixếpquốcgianàyhạngba).SauIraq,ĐạisứquánMỹởBogotalàđạisứquánlớnthứhaithếgiới.Ôngchobiếtthêm,ôngcùngcácnhàphântíchkhácđãkếtluậnrằngWashingtonđangthiếtlậpmộtlựclượngvũtrangliênminhNamMỹdướisựchỉhuycủaLầunămgóc.ĐâylàlựclượngquânsựcủaKhuvựcMậudịchtựdochâuMỹ(FTAA)cótrụsởđặttạiColombia.Nhữngngườiđếntìmtôi,gồmhaiquânnhânvàmộttrungúy,đềuchứngminhtínhxácthựccủanhữnglýlẽdoZibechiđưara.HọkhẳngđịnhrằngthựcchấtlýdokhiếnhọđóngquântạiColombialàđểcủngcốsựcómặtcủaMỹvàhuấnluyệnbinhlínhMỹLatinhthànhmộtphầncủaQuânđộiLiênminhphíaNamdoMỹchỉhuy(đâychỉlàhaitrongsốbalýdosâuxanhất).Viêntrungúynóivớitôi:“TấtcảnhữngviệcchúngtôiđanglàmtạiColombiakhiếnmảnhđấtnàytrởnênhấpdẫnhơnđốivớinhữngkẻbuônbánmatúy.Làmsaoanhlạinghĩlàtìnhhìnhởđósẽngàycàngtồitệ?Chúngtôiđangnắmđằngchuôimọithứ,chúngtôiđứngđằngsauviệcvận

chuyểnmatúy.CIAcũngđanglàmnhữngviệctươngtựnhưtrướcđâytạiTamgiácvàngchâuÁ;tạiTrungMỹvàIrantrongphongtràophảncáchmạngIran;nhưngườiAnhvớithuốcphiệntạiTrungQuốc.Cocađãmanglạihàngtỷđôlabấtchínhchocáchoạtđộngbímậtvàcũngchínhnólàlờibiệnhộchoviệcthiếtlậpquânđộicủataởđây.Anhcòncóthểnóiđượcđiềugìnữanào?Chúngtôi,lựclượngquânsựchínhthống,đangởđóđểbảovệnhữngmỏdầuvàthựchiệnkếhoạchxâmchiếmVenezuela.Tròchơimatúychỉlàmộtbứcmànchemắt”.MộtthànhviêncũthuộctổchứcMũnồixanhcủaMỹchotôibiếtmộtlựclượngquânsựtaysaiđangtậpkếtởGuyana,dọcbiêngiớiVenezuela.Anhtanóitấtcảđềulàlínhnhảydùtinhnhuệ,đượchọctiếngTâyBanNhavàđượchuấnluyệnđểchiếnđấutrongcáckhurừngnhiệtđới.“ChúngtađangtiếnhànhchiếntranhởAfghanistanvàIraq.ỞđóchẳngcórừngnhiệtđớicũngchẳngcótiếngTâyBanNha.Vậyvấnđềlàgì?Nhưnghãythửđoánxem,nơinàocóbạtngànrừngnhiệtđới?ChínhlàVenezuela.VàtạiđóhọnóitiếngTâyBanNha.Ngoàinhữngngườinhưtôi–línhMỹ,AnhvàNamPhi–cònnhiềungườikhácởGuyna,làngườigốcMỹLatinh,đasốđãtrảiquakhóahuấnluyệnởWHINSEC”.ViệnLiênhợpAnninhBáncầuTây(WesternHemisphereInsittuteforSecurityCooperation-WHINSEC),trướcđâylàSchoolofAmericas(SOA),lànơihuấnluyệnquânsĩMỹLatinhhoạtđộngtrongmọinhiệmvụnhưchiếnđấu,chốngkhởinghĩa,thẩmvấn,trakhảo,trinhsát,liênlạcvàmưusát.Mộtsốtênđộctàivàchỉhuykhéttiếngcủalụcđịatrướcđóđãtừngthamgiakhóahuấnluyệntạiđây.TrườngSOAđượcđặttạikhuvựcKênhđàoPanamachođếnkhiOmarTorrijosquyếttâmxóasổnó.ViệcManuelNoriegavẫnkhôngchotáilậptrườngsaucáichếtcủaTorrijoslàlýdokhiếnMỹđưacáitênManuelNoriegavàodanhsách“Truynã”củatrường.CảTorrijosvàNoriegađềulàcựusinhviêncủaSOAvàcảhaiđềuhiểurõrằngngôitrườngnàycóvaitrònhưmộttổchứcchốnglạinềndânchủ.Chínhvìlýdonày,SOAđượcdờiđếnFortBenning,Georgiavàđếnnăm2001đượcđổitênnhằmxoadịusựphảnđốingàycàngmạnhmẽ.TrongthờigiannhữngbàibáotrêntờElComerciogâyxônxaodưluận,vàomộtbuổisáng,tôinhậnđượce-mailcủaMartaRoldósgửitừEcuador.CônóisẽđếnMỹvàhyvọngđượcnóichuyệnvớitôivềcáichếtcủachacô,Jaime,TổngthốngEcuador,ngườiđãtừchốinhậnhốilộcủatôivàcácsátthủkinhtếkhác,ngườiđãchếttrongvụvachạmmáybayngày24tháng5năm1981.Theotintứcbáocáovề,máybaycủaJaimeđãđâmvàomộtngọnnúi.ThếnhưngnhữngnguồntinđángtincậylạikhẳngđịnhrằngôngtađãbịCIAámsát,đúngtheophánđoáncủatôi.TrongLờithútộicủamộtsát

thủkinhtế,tôiđãviết:“NgoàiviệcWashingtonvàcáccôngtydầumỏkhôngưagìông,nhiềusựkiệnkháccũngcủngcốthêmgiảthiếtnày”.Martamuốnnóichuyệnthêmvớitôivềnhữngsựkiệnđó.Ngày16tháng3năm2006,MartabayđếnMiamivàláixetheohướngbắcđếnmộtnhàhànggầnnơitôiở,hạtBeachPalm.TôivàcongáiJessica(lúcđó23tuổi)đếngặpcôta.Chúngtôiđãtròchuyệnnhiềugiờliềntrongcáisânrộngtrướccửanhàhàng.MartanóilúcđầucôđếnMỹđểđềnghịgiúpđỡxâydựngmộtthưviệnmangtênJaimeRoldós.Ởđấtnướccủacô,đólànghithứcđầutiênđểtưởngnhớmộtvịtổngthốngđượcnhândânyêumếnđãchếtthảmthươngkhicònđươngnhiệm.Côtươicười:“MộtthưviệngiốngnhưThưviệnJFK”.Martatiếtlộrằngthưviệnnàysẽlưugiữnhữngthôngtinchưatừngcôngbốvềcáichếtcủachacô.“Tôitinchắcrằngđólàmộtvụmưusát.Ngườiláimáybayhômđólàmộttrongnhữngphicônggiỏinhấttronglựclượngkhôngquânđồngthờicũnglàbạncủachatôi.Ôngtađãcógiađình,cóconvàrấtquýmếnmẹtôi.Lúcđó,bàcũngđangởtrênmáybay.Dođó,ôngtakhôngthểlàmđiềugìngungốcnhưbáochínói.Ngượclạivớinhữnggìviếttrongmấybàibáođó,đườngbaykhiđókhôngnằmtrongvùngđồinúivàthờitiếtcũngchẳngcógìlàxấu.Khônghiểusaonólạichệchkhỏiđườngbay”.SauđóMartatiếptụckểchotôinghenhữngchitiếtđãbịbưngbíttrướcdưluận.Ngaysaukhimáybayrơi,toànkhuvựclậptứcbịphongtỏa;cảnhsátđịaphươngbịbuộcphảiđứngngoàicuộc;chỉcóquânđộiEcuadorvàquânđộiMỹđượcvàotrong.Hainhânchứngquantrọngđãbịgiếttronghaivụtainạnxehơitrướckhiđượcđưaralàmchứngtrướctòavềnguyênnhânvụrơimáybay.MộttrongsốcácđộngcơmáybayđãđượcgửiđếnphòngthínghiệmởThụySỹvàcáccuộckiểmtraởđóchothấyđộngcơđãngừnghoạtđộngtrướckhinó“đâmvàonúi”.Khithảmkịchxảyra,Martamớichỉ17tuổi.Cảbốvàmẹcôđềuthiệtmạngtrongvụrơimáybayđó.Côhoàntoànsuysụpvàtrongnhiềunămcôkhôngthểcóhànhđộnggì.Đếnkhi41tuổi,cônhậnrarằngcáichếtcủachacôvẫnnhưmớixảyrangàyhômqua,vàđãđếnlúcphảihànhđộng.Martanóitiếp:“Trongcuốnsách,ôngcónóivềảnhhưởngtừcáichếtcủachatôiđốivớiOmarTorrijos.Tôicũngbiếtđiềuđólàsựthật.TôiđãkếthônvớicháutraicủaOmarvàchúngtôicóvớinhaumộtđứacongái10tuổi.VụámsátchatôithựcsựđãámảnhOmar.Ôngnóivớichồngtôivànhiềungườikhácrằngôngbiếtrồimộtngàyôngcũngsẽbịgiếthạigiốngnhưthế.OmarnóiôngsẵnsàngđónnhậncáichếtbởivìôngđãthànhcôngkhiđưaKênhđàovềtayngườiPanamavàquẳngSOArakhỏiđấtnước”.Ngày31tháng7năm1981,chỉhaithángsaucáichếtcủaJaimeRoldós,

OmarTorrijosđãchếttrongmộtvụrơimáybay.TrởvềnhàsaubuổigặpvớiMarta,tôiđánhmáylạinộidungcuộcnóichuyện.GhéquachỗJessica,tôibỏquênnótrongmộttuần.Sauđó,tôixemlạimộtlượt,rồikhitinchắcrằngMartađãquaytrởlạiEcuador,tôigửinóchocôquaemail.Khôngthấycôhồiâm.Tôigửilạivàilầnnữa.Đếntháng6,vợchồngtôicùngđếnkhunghỉhècủachúngtôitạivùngNewEngland.Tôigửie-mailchoMartalầnnữavớihyvọngcôxácnhậnrằngtôiđãgửiđúngđịachỉ.“Vâng”,tôinhậnđượccâutrảlời,“làtôi,Marta”.Tôigửilạichocôtàiliệughilạicuộcnóichuyệngiữacôvàtôingàyhômđó,hỏixemcôcómuốnbổsunghaythayđổiđiềugìkhông.Nhưngtừđótrởđi,tôikhôngnhậnđượchồiâmcủacônữa.Khoảnghaituầnsau,tôivàohòmthưcủamìnhvàthấymộtbứce-mailgửitừđịachỉcủaMarta.TôivuimừngmởravàđượcbiếtrằngtôicótrongdanhsáchnhiềungườiđượcthôngbáovềmộtchươngtrìnhhátkịchtạiEcuador!Tôinhấnvào“reply”vàhỏilạivềnhậnxétcủacôđốivớibảnđánhmáyđó.Nhưngvẫnkhôngmộtlờihồiâmnàotừcô.Ngày11tháng6năm2006,tôinhậnlờimờiđọcdiễnvănkhaigiảngtạimộttrườngphổthôngtrunghọcgầnNorthampton,Massachusetts.Trongdịpnày,tôiđãlàmquenvớimộtgiáoviêndạytiếngTâyBanNha,JuanCarlosCarpio.AnhlàngườigốcEcuador.NgườibáccủaanhlàTiếnsĩJaimeGalarzaZavala,mộthọcgiảEcuadorđượcnhiềungườikínhtrọngvàlàtácgiảcủanhiềucuốnsách,trongđócócuốnWhoKilledJaimeRoldós?(AiđãgiếtJaimeRoldós).Lúcđó,JaimeGalarzaZavalađanglàChủtịchviệnCasadelaCulturaEcuatoriana(mộttrongnhữngviệnnghiêncứuvănhóahàngđầuEcuador),tỉnhElOro,khuvựcxuấtkhẩuchuốichínhcủaEcuador.Tháng8năm2006,JuanCarlosgọiđiệnbáochotôibiếtôngbáccủaanhđangthamdựmộthộithảotạiNewYorkvàôngmuốngặptôi.Ngày14tháng8,tôivàvợtôi,Winifred,láixeđếnLaCazuela,mộtnhàhàngởNorthamton.Khichúngtôibướcvào,tôinhìnthấyJuanCarlosvàbácanh.Hômđólàtốichủnhậtvànhàhànggầnnhưchẳngcókhách,tuynhiênhọvẫnchọnmộtchiếcbànphíagóctrong.Tôitựhỏiđâychỉlàmộtsựngẫunhiênhaylàđểđềphòngnhữngđôitaitọcmạchnàođó.Saukhinóichuyệnphiếmmộtlúc,Jaimenóivớitôi,cuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtếđãgâyxônxaodưluậnEcuadorvàthựcsựlàngườitakhôngthểmuađượccuốnnàotạiđó.“Ngaykhicáccửahàngnhậpsáchvề,cóaiđóđãmuahếttấtcảcácbảncopy”.Ônggượngcười.“Điềunàycũngxảyravớimộtvàicuốnsáchcủatôi,nhưcuốnnóivềcuộcmưusáttổngthốngRoldóschẳnghạn,trongđóđúnglàtôicóámchỉsựđồnglõacủaCIA,chínhphủIsrael,cácchínhkháchquânsựhàngđầuEcuadorvàcánh

hữuchínhtrịởEcuador”.CũngnhưRoldós,tiếnsĩ.GalarzatừnglàgiảngviêncủatrườngĐạihọcGuayaquilvàlà“bạntốtcủaJaime”.Galarzachobiếtsaukhiđắccửtổngthống,Jaimecũngtiếtlộnỗilosợsẽbịámsát.Tiếpđó,Galarzahứasẽkểchotôinghemộtvàiđiềumàchắcrằngtôisẽthấythúvị.“Tháng5năm1981,JaimebayđếndựmộtcuộchọpbímậtvớigiámđốccáccôngtydầumỏtạiHouston.Mộtvàiquanchứcchínhphủcũngcùngđivớiông.Jaimechorằngmộttrongnhữngtênđósẽđặcbiệtcóíchvìtrướcđây,cóthờigian,ôngtừnglàmviệcchocáccôngtydầumỏ.Jaimetưởnglàsẽtạođượcmộtđồngminhtốt”.Tiếnsĩ.Galarzalắcđầubuồnbã.“Ôngtađãquásailầm,bởivì,dùthếnàođichăngnữa,thựcchấtmọiviệccũngchỉlàcamkếtbímậtgiữanhữngngườiEcuadorvànhữngkẻbuônbándầumỏvớinhau.Khôngbáochí,khôngtuyênbốcôngkhai.NgườiMỹđưaralờiđềnghịvớingườiEcuador.Dùbiếtrằngtrongchiếndịchtranhcửcủamình,JaimeđãhứasẽkiểmsoátcáccôngtyMỹ,nhưnghọvẫnyêucầuJaimegiữnguyênthỏathuậntừngđượcEcuadorcamkếttrướcđóvàđangnằmtrongvòngđàmphánvớicácquốcgiakhác.CáccôngtyđósẽtiếnhànhnhữngcuộckhaithácbanđầuvàEcuadorsẽphảitrảhoặcbằngđôla,hoặcbằngdầuthô.“JaimekiênquyếtgiữvữnglậptrườngrằngôngchấpnhậntrảmộtcáigiáhợplýchonhữngdịchvụmàphíaMỹcungcấpnhưngôngsẽchỉtrảbằngđôlachứnhấtđịnhkhôngtrảbằngdầuthô.Ôngnói:‘Tôimuốnxâydựngmộtkhuliênhợphóadầutạiđấtnướctôi.Chúngtôimuốngiữlạitấtcảnguồndầuthôcủachúngtôi.’Điềunàyđãkhiếnbanquảntrịcủacáccôngtyđóhếtsứctứctối.Đókhôngphảilàthỏathuậnmàhọvẫnđạtđượcvớinhữngđờitổngthốngtrước.Nóđingượclạihoàntoàncácchínhsáchtoàncầucủahọ.Cuộcthảoluậntrởnêncăngthẳngđếnnghẹtthở.TheonhưlờiJaimenóivớitôisaunày,khôngkhícuộchọpngàycàngtrởnênkhóchịu.Cuốicùng,saukhithấythếlàđủ,Jaimeđứngdậyvàbướcra,hyvọngmấyngườiEcuadorcũngđứngvềphíamình.Nhưnghọđãkhônglàmvậy”.“Tổngthốngcủachúngtôi,ôngbạnJaimecủatôi,đápmáybaytrởlạiQuitovàtriệutậpmộtcuộchọpvớinhữngcốvấnthâncậnnhấtcủamình.Theonhữngviêncốvấnnày,ôngđangởtrongmộttìnhthếcựckỳnguyhiểmvàmạngsốngcủaôngđangbịđedọa.NhưngđiềuđókhôngthểcảnbướcJaime.Ôngtiếptụckiênđịnhvớiquanđiểmcủamình.ÔngxuấthiệntrêntivivàtuyênbốsẽtiếnhànhquốchữuhóacáccôngtynướcngoàinếuhọkhôngthựchiệnkếhoạchhỗtrợngườiEcuador.TrongbàiphátbiểutạisânvậnđộngOlympicAtahualpa,ôngbàytỏmạnhmẽquanđiểmvềcácquyềntốicaocủamộtquốcgiatrongviệcchămlocholợiíchcủadânchúng,đặc

biệtlàngườinghèo.Khônglâusauđó,ôngcùngphunhâncủamìnhđápmộtchiếcmáybaynhỏdựđịnhđếnphátbiểutạimộtnơikhác.Nhưnghọđãkhôngthểđếnnơi.Cảhaingườiđềuchếttrongvụtainạnmáybayngày24tháng5năm1891,gầnmộtthángsaucuộchọpbímậttạiHouston.Vàchođếnnay,tuyệtđốikhôngcócâuhỏinàođượcđưaravềviệcJaimeRoldósđãbịámsát”.TrongnhàhàngởMassachusetts,bốnchúngtôingồiimlặngmộtlúclâu.TôinhớlạihìnhảnhcủaJaimeRoldóskhitôigặpônglầnđầutrongmộtbuổitiệcchiêuđãitạiQuito.Tôithựcsựấntượngtrướcsựmạnhmẽ,hấpdẫn,khiếuhàihướcvàtrướccảquyếttâmkéoEcuadorthoátkhỏivịtrílàmộttrongsốnhữngnướcnghèonhấtbáncầucủaông.Sauđó,tôiquaysangtiếnsĩ.GalarzavàkểchoôngnghevềlầngặpmặtvớiMarta,côcongáicủaJaime,hồithángba.Tôikểvắntắtnhữngsuyđoántrùngkhớpvớilờikểcủaôngvềvụámsát.Tiếnsĩ.Galarzaquaysangcháutrai.“Thậtvôlýđúngkhông?Trongđịaphậnquốcgiamìnhmàcảnhsátcủachúngtalạibịngănkhôngđượcvàokhuvựcmáybayrơi,nơitổngthốngcủachúngtôiquađời.ChỉcónhàcầmquyềnMỹchứkhôngphảicảnhsátđiềutraEcuadormớiđượcphépvào.Mọingườithửnghĩmàxem!”.Rồitôinóiđếnviệcđãcốgắngliênlạcquae-mailvớiMartavàilầnsauđó.“TôimuốnchoMartaxemnhữnggìtôiđãviếtlạivềcuộcnóichuyệnvàhỏixemcôấycómuốnbổsungthêmđiềugìkhông,nhưngtôikhônghềnhậnđượchồiâmnàotừMarta”.TiếnsĩGalarzacườilớn.“Martasẽchẳnglàmvậyđâu.BácLeóncủacôấy,anhtraicủaJaime,đangchạytrốnkhỏichứctổngthống.TừkhianhnóichuyệnvớiMarta,côấyđãquyếtđịnhvàolàmviệcchophòngnhânsự.Anhbiếtđấy,từngàychavàmẹquađời,côvàanhtraimìnhcoiLeónnhưbốnuôi.Tấtcảbọnhọđềubịtổnthương,họcămphẫnnhưnglạisợhãi.Rấtnhiềuchuyệnđãxảyratrongkhoảngthờigianvàithángkểtừngàyanh,congáianhvàMartaăntrưacùngnhau.Cảnướctôinhốnnháohếtcả.PhótổngthốngPalaciolênthayquyềnGutiérrezvàPalaciolàconngườiđầymâuthuẫn.Khôngaibiếtaiđangđứngởđâu.NhữngngườinhưLeónvàMartathìhoảngsợ.HọbiếtrằngđằngsauvụmưusátJaimeRoldóslànhữngmưulợimạnhmẽ,cóquymôtoàncầu.Vìthế,bâygiờ,Martasẽkhôngnóivớianhvềnhữngchuyệnđónữađâu”.

Chương28.BàihọctừMỹLatinhTháng12năm2006,tôiđượcmờiđếnBolivia.PhilippeDiazvàBethPortelloởtrườngquayCinemaLibremuốntôigópmặttrongmộtbộphimtàiliệumàhọđanglàmnóivềnguồngốccủasựnghèođói.TôicoichuyếnđinàynhưmộtcơhộiđểhiểurõhơnviệcngườiBoliviacảmnhậnthếnàosaumộtnămEvoMoralesnhậmchứctổngthống.Tôiđãđọcnhiềubàiphátbiểuvàbàiphỏngvấnvịtổngthốngđươngnhiệmnàynhưngđếnbâygiờtôisẽcócơhộiđượclắngnghetừcảhaiphía,cảngườiủnghộvàngườiphảnđốiông.Trongchuyếnđi,tôiđãnóichuyệnvớinhữngngườibánhàng,tàixế,ngườiphụcvụ,chủnhàhàng,nhữngngườinôngdânkhôngcóruộngđất,thợmỏcũ,ngườitổchứccáccuộcbãicôngđãhạbệtổngthốngSanchez,mộtnữdiễnviênnổitiếngtênlàCarlaOrtiz–ngườicóquanhệthânthiếtvớicácnhàhoạtđộngtrongnướcvàlàmộtngườitừngphảichứngkiếncáichếtđauđớncủaanhtraimìnhdophátsúngcủamộttênlính.TôicũnggặpnhữngquanchứcchínhphủủnghộMorales,nhữngthươnggiabấtmãnvớichếđộ,vàmộtcựutổngthống–ôngJorge“Tuto”QuirogaRamirez,ngườihiệnđangcầmđầuphongtràochốnglạiMorales.Rõrànglàvịtổngthốngmớiđangphảiđốimặtvớivôvàntháchthức.Hầuhếttầnglớpthượnglưuvàthươngnhânđềucươngquyếtbácbỏnhữngchínhsáchcảicáchkinhtế-xãhộicủaông.Nhữngngườiủnghộtổngthống,làngườidânthường,lạihyvọngvàosựgiảiquyếtnhanhchóngvàổnthỏatừchínhsáchđãgắnbómậtthiếtvớihọhàngtrămnămnay.Chắcchắn,ngoàinhữngáplựctrongnước,Moralescònphảihứngchịucảnguycơcủanhữngđònđedọavàkhoảntiềnhốilộtừcácsátthủkinhtế.Tổngthốngđãbiếtrằngbọnchósănđangtrựcsẵntừmọiphía.Mộtbuổichiều,tôingồitrongphòngkháchcủaDinhTổngthốngvànóichuyệnvớiphótổngthốngÁlvaroGarcíaLinera.Tôiđượcbiết,mặcdùMoraleslàngườiđạidiệntrướcquầnchúngnhândân,nhưngchínhphótổngthốngmớilàquyềnlựcđứngsautấtcảmọichuyện;ôngcótráchnhiệmbiếnnhữnglờihùngbiệnhoamỹthànhcácchínhsáchcụthể.CănphòngtôingồihômđórấtxứngđángđượcđặttrongCungđiệnHoànggiacủaMadrid.Trầnnhàcaobằnghaitầnggộplại.Badãyghếngồicáchxanhauđượcbàitríbằngnhữngbộghếtựa,trườngkỷtheonghệthuậtBaroccủaPhápthếkỷXVIIIkếthợpvớinhữngtấmthảmBaTư.Tôiđangởđây,trongmộtlâuđàichỉdànhchonhữngônghoàngvàtìnhcờđượcgặpmộtchiếnsĩdukíchlẫylừng,mộtngườitừngphảingồitù4năm.

DiệnmạocủaGarcíaLineranhưlàmtăngcáivẻhàihướcvốncócủaông.Dángngườimảnhkhảnh,ôngmặcmộtchiếcquầnđenphẳngphiu,chiếcáosơmiđenbêntrongđểhởcổvàbênngoàilàchiếcáokhoácthểthaoxámmàu.Nhữngngóntaythanhnhãcủaôngcóvẻthíchhợpvớinhữngphímđànpianohơnlàmộtkhẩusúngtrườngcáchmạng.Saukhithảoluậnnhữngvấnđềcụthểxungquanhcácchínhsáchquảnlý,chúngtôichuyểnsangchủđềvềvaitròcủaBolivianhưmộthìnhmẫuđốivớicácquốcgiakhác.Phótổngthốngnhấnmạnh:“Hoặclàtấtcảmọingườiphảiđượctựdohoặclàkhôngaiđượctựdocả.Đểngườidânởđấtnướccácanhvàngườidânởđấtnướctôicóđượcsựổnđịnh,thìchúngtaphảiđảmbảorằngtấtcảmọingườitrênthếgiớiđềucóđượcsựổnđịnhđó”.Ôngmôtả“xãhộitiềntưbản”làmộtxãhộimàtrongđómụctiêucơbảnlàcuộcsốngđầyđủấmnochonhândân.“Nhànướckhôngcònphảiphụctùngnhữngkẻlắmtiềnvàcáctậpđoànlớnnữa.Nhànướcphảiphụcvụmọitầnglớpnhândân,kểcảnhữngngườidânnghèo”.QuacáccuộctiếpxúctrongthờigianởBolivia,tôiđãnghengườidânbàytỏquanđiểmcủahọrằng,vớinhữngthayđổivềchínhtrịđangngàycànglanrộngtrênkhắplụcđịa,mọithứsẽkhôngnhưtrướcđâynữa.Mộtphụnữnóivớitôi:“TôitừngcảmthấyxấuhổvềnguồngốcAymaracủamình.Nhưngbâygiờthìkhông.TổngthốngEvokhiếnchúngtôithấytựhàovềđiềuđó”.Chồngcôthêmvào:“Chúngtôikhôngchấpnhậncảnhnôlệnữa.KhôngcònnhữngôngchủđồnđiềnTâyBanNhahaycáctậpđoàncủaMỹnữa”.Tuynhiên,mặttráicủavấnđềcũngnảysinh.NhiềungườiủnghộMoraleslosợrằngcácchínhsáchcủaôngcóthểsẽkhiếnmốiquanhệvớiWashingtonthêmcăngthẳng,vàdođóôngsẽkhôngthểthựchiệnđượclờihứatrongchiếndịchtranhcửcủamình.Họkhôngngừngnói:“ÔngtakhôngphảilàChávez”.NhữngngườiphảnđốiMoraleslạichỉtríchrằngMoralesngàycàngquáthânmậtvớitổngthốngVenezuela.HọtinrằngMoralesđangbiếnmìnhtrởthànhbànđạpchonhữngthamvọngcủaChávez,đólàthamvọngthâutómquyềnkiểmsoáttoànđạilục.Mộtngườinóinhỏvớitôi:“ĐầutiênlàBolivia,sauđólàEcuador,tiếpđósẽlàPeruvàColombia.ChávezmuốnkiểmsoáttoànbộdầumỏvàkhíđốtvùngNamMỹ.ÔngtanghĩmìnhlàmộtBolívarthờihiệnđại”.TôithamdựLễđónNămmớitạidinhtổngthống.Ngaytrướcthờikhắcquantrọng,EvoMoralesbướcvào.Ôngdựđịnhsẽchàođónnăm2007bằngmộtcuộchọpbáothôngbáovắntắtmộtsốkếhoạchsắptới.Khiôngbướclêntrướcốngkínhmáyquay,tôiliếcnhìnquanhtòanhàlộnglẫy;tôinhìnmộtlượtcácnhàbáo–mộtnữphóngviênđếntừtạpchíTheEconomistcủa

Anh,mộtnamphóngviênđếntừMỹlàđạidiệncủatòabáoAssociatedPress,vàcácphóngviênkhácđếntừnhiềunướcMỹLatinh.Moralestrôngcóvẻmệtmỏi.Tôitựhỏiôngđangcảmthấyđiềugìkhiđứngđómộtmình,khiônglàngườiđànôngđãđứnglêntừnhữngkhởiđầuthấpkémvàđanggâyxônxaokhắphànhtinh.Cómộtsựthậtrõrànglà:Cươngvịtổngthốngmàôngđạtđượckhôngphảilàđiềudễdàng.Trongngàyđầutiêncủanăm2007,tôibaytừLaPazvềMiami.Trênchuyếnbay,tôinhớlạikhoảngthờigianởGuatemalavớiPepeJaramillonăm1992.Chuyếnđiấybỗngchốctrởnênđángnhớhơnrấtnhiềusovớinhữnggìtôicóthểnhậnravàothờiđiểmđó.TôiđãđếnđóvớitưcáchlàđạidiệnchomộttậpđoànMỹ,vớimụcđíchkhámphánhữngtriểnvọngkhaithácnguồntàinguyêncủangườiMaya.Tuynhiênkhiđó,tôicũngđanglàmviệcmậtthiếtchomộttổchứcphilợinhuận,tổchứcnàyđangcốgắnggiúpđỡngườiMayabảovệđấtđaivàbảotồnnềnvănhóacủahọ.Tôihoàntoànchẳngưagìviệcbắtcáhaitay;nhưngtôikhôngthểhiểunổinhữngmâuthuẫntrongcuộcđờimình–vàđócũngchínhlànhữngmâuthuẫncủađấtnướctôi.Lúcnày,trênchuyếnbaytừBolivia,tôiquaytrởlạinềnvănhóamàtựcholàcoitrọngnhânquyền,nhưnglạiđivơvétcủacảibằngviệckhaitháclaođộngởnhữngvùngđấtkhác.Tôisốngtạimộtquốcgiachỉchiếmgần5%dânsốthếgiớinhưnglạitiêuthụhơn25%nguồntàinguyêntrêntráiđất,mộtxãhộiluôntánthànhcácnguyêntắcsinhtháihọc,nhưnglạithảirahơn30%tácnhângâyônhiễmmôitrườngnghiêmtrọngnhấthànhtinh.Chiếcmáybaytôiđiđangđốtcháynguồnnhiênliệuđãđượckhaitháctừmộtquốcgianàođó.Quầnáotôiđangmặcđãđượcsảnxuấttừmộtxínghiệpbóclộtcôngnhântàntệnàođó.CuộcđờitôilàmộtvídụhoànhảocủaviễncảnhmàmộtngườicaotuổiđãvẽrakhitôicùngEhudSperlingđặtchânđếnvùngđấtShuarnăm1991.Ôngnói:“Ngườicủacácanhđãmơvềnhữngnhàmáykhổnglồ,nhữngtòanhàchọctrờivàxecộđilạinhiềunhưnhữnghạtmưarơitrênconsôngnày.Đếnbâygiờthìcácanhbắtđầuhiểurằng,giấcmơcủacácanhchínhlàmộtcơnácmộng”.Năm1992,Pepetrởnênkinhsợnhữngngườidânbảnđịa.Thậpkỷđóvàcảthậpkỷsaunữađãchứngminhsựkinhsợcủaanhtalàchínhđáng.Ônglãotrongcánhrừngnhiệtđớiđãchothấytôimộtýniệmlờmờvềtươnglaikhitôihỏiôngrằngtôicóthểlàmgìđểkhiếnmọiviệctrởnêntốtđẹphơn.“Rấtđơngiản,”ôngtrảlời.“Tấtcảnhữngviệcanhphảilàmlàthayđổigiấcmơ…Cácanhchỉcầngieomộthạtgiốngkhác,dạychoconcáicácanhbiếtmơnhữnggiấcmơkhác”.

NgườiMỹLatinhđãthựchiệnđúngđắnýniệmđó.Nhữngngườidânbảnđịa,ngườidânnghèosốngởcáckhuvựcthànhthịvànhữngnôngdânsốngởvùngnôngthônđãthayđổigiấcmơcủamìnhbằngcảlờinóivàhànhđộng.Họtổchứccácphongtràobảovệtoànvẹnlãnhthổvàbảnsắcvănhóadântộc.Họtiếnhànhlậtđổnhữngkẻđộctàitrướcđâyvàbỏphiếubầuchonhữngvịtổngthốngcươngquyếtyêucầunhữngnguồntàinguyêncủađấtnướcsẽđượcsửdụngđểphụcvụlợiíchcủangườidântrongnước.Vàtheomộtcáchnàođó,họbảovệnhữngngườiMỹchúngtakhỏichínhbảnthânchúngta.Bấtchấpnỗlựccủacáctậpđoàntrị,họbuộcchúngtaphảinhìnthẳngvàonhữnggìchúngtađanglàmđốivớithếgiới.Họđưaramộtbàihọcchochúngtavàcácnướckhácnoitheo.NhữngngườiMỹLatinhcũnglàmmộtđiềukhácnữa.KhôngphảiởphíanamRioGrande,màngaytrongchínhnướcMỹ.Trongkhihầuhếtchúngtachỉbiếtphànnànkhichínhphủcắtgiảmtrợcấp,ngânsáchchogiáodục,anninhxãhộivàytế,nhưnglạităngchiphíchochiếntranhIraq,hayphảnbộitrongvụNewOrleans;thìhọkéorađườngbiểutìnhphảnđốinhữnggìmàhọtrôngthấy,vídụnhưnhữngđiềuluậtbấtcôngđốivớingườinhậpcư.Trongkhichúngtachỉngồiởnhà,thanthởvìchínhphủcủamình,gõnhẹlênchiếctivivàchẳnglàmgìcả;thìhọlạithựchiệntriệtđểnhữngquyềnlợimàHiếnphápcủachúngtachophép.HọhôlớnvàdiễuhànhtrênđườngphốWashington.Dùcóủnghộnhữnghànhđộngcủahọhaykhông,chúngtavẫnphảichúý,vẫnphảicoitrọnglòngdũngcảmvàtinhthầnsẵnsànghànhđộngđó.NgườidânkhuvựcTrungĐôngcũngđangthựchiệnhànhđộngcủamình.Tuynhiên,phươngphápmàhọtiếnhànhđểtriệtphámưuđồxâydựngđếquốc,nảysinhtừmộttriểnvọnglịchsử,lạihoàntoànkhácvớiphươngphápcủangườiMỹLatinh.

PhầnIII.KhuvựcTrungĐông

Chương29.Mỹ:đấtnướcnợnầnPhảimấtcảnửađầuthếkỷXX,chúngtamớinhậnravaitròthựcsựcủadầumỏ,nguồnnhiênliệugiátrịnhấttronglịchsửpháttriểncủaloàingười.Nóđãtrởthànhnguồnnhiênliệuchínhchoxãhộitừkhicôngcuộchiệnđạihóabắtđầuđượcthựchiện.Lànguồnnhiênliệukhôngthểthiếu,chínhnólàyếutốtrọngtâmhìnhthànhnênchínhsáchngoạigiaogiữacácquốcgia.MốiquantâmcủacácnhàlãnhđạoNhậtBảnđốivớiloạinguyênliệunàychínhlànguyênnhândẫntớicuộctấncôngvàoTrânChâuCảng.NhờChiếntranhthếgiớithứhai,vaitròcủadầumỏngàycàngtrởnênquantrọnghơnbaogiờhết.Nólànhiênliệuđểcácloạiđộngcơnhư:xetăng,máybayvàcácchiếnhạmhoạtđộng;mộtquốcgiathamchiếnkhôngthểkhôngsửdụngloạinhiênliệunày.Dầumỏcũngtrởthànhmộtloạiphươngtiệnđơnlẻnhưngtốiưunhấtcủacác“tậpđoàntrị”.Saukhihòabìnhlậplại,tổnggiámđốccủacáccôngtydầumỏcủaMỹlậptứclênmộtkếhoạchcóthểthayđổicảmộtgiaiđoạnlịchsử.Họquyếtđịnhrằngdầumỏlànguồnlợilớnnhấtcủamình(vàcũnglàlớnnhấtđốivớiđấtnước!)đểthuyếtphụctổngthốngvàquốchộiMỹchophépdựtrữnhiênliệuchocáccuộcchiếntrongtươnglaivàchocácvấnđềphátsinhkhác.Tạisaolạiphảikhaithácnguồndầumỏtrongnướctrongkhihọhoàntoàncóthểkhaitháctừcáclụcđịakhác?TrongmốiquanhệhợptácvớicáccôngtycủaAnhvàcácnướcchâuÂu,họthuyếtphụcđượcchínhphủcácnướctinrằngviệcphábỏhàngràothuếquanvàcóthêmnhữngưuđãikháclànhữngđiềukiệncầnthiếtđểđảmbảoviệccungcấpnhiênliệutrêntoànthếgiới.Kếhoạchnàyđãđượctấtcảcácnhàlãnhđạođứngđầucácquốcgiavàquốchộiủnghộ,vàlànguyênnhândẫnđếncácchínhsáchphânchialạiranhgiới,lãnhthổgiữacácquốcgia,tạoracácvươngquốcvàhạbệcácchínhphủ.Giốngnhưvàng,dầumỏtrởthànhbiểutượngcủaquyềnlựcvàlàcơsởđểđịnhgiátiềntệ.Song,dầumỏkhácvàngởchỗnólànhiênliệuthiếtyếuđốivớicácngànhcôngnghệhiệnđạinhưngànhsảnxuấtđồnhựa,hóachấtvàsảnxuấtmáyvitính.Banđầu,cóvẻnhưkếhoạchnàysẽgiúpcácnướcsảnxuấtdầumỏởThếgiớithứbapháttriểnkinhtế.Nhưngsauđó,cũngnhưvàng,dầumỏtrởthànhmặthàngsiêulợinhuận.CácquốcgiagiàulênnhờnguồnnhiênliệunàygiốngnhưngườiđitìmnguồnkhoángsảntạicácthànhphốđangpháttriểnnhanhởmiềnViễnTây:ngaykhiđiđếnquyếtđịnh,họsẽtrởthànhmụctiêucủanhữngkẻvôlạivànhữngtaytrùmtrộmcướp.

Cùngkhoảngthờigiannày,LiênbangXôviếtxuấthiệnnhưlàkẻthùcôngkhaisốmộtcủacácnướcđếquốc.Cácnhàsửhọcnhậnrarằngnhữngngườixâydựngmộtđếquốcnhấtthiếtphảichịutácđộngtừcácmốiđedọabênngoài;đốivớinướcMỹ,LiênbangXôviếtchínhlàtácnhânphùhợpnhất.VũkhíhạtnhâncủaMátxcơvakhiếncáctậpđoàntrịtinrằngcuộcChiếntranhlạnhcầncónhữngcáchtiếpcậnmớilạhơnđốivớingoạigiaoquốctế.KhôngcógìđángngạcnhiênkhicuộcChiếntranhlạnhthựcsựđầutiênđãkhiếnviệckhaithácdầutạikhuvựccótrữlượngdầulớnnhấtthếgiới‒vùngTrungĐông,cóphầnchữnglại.Yêucầucácdoanhnghiệptrongnướcchiasẻlợinhuậntừcácmỏdầucủahọ,thủtướngđượcbầutrongđợtbỏphiếudânchủvàđượcphầnlớndânchúngIranủnghộMohammedMossadegh(ngườiđượcbầuchọnlànhânvậtcủanăm1951trêntạpchíTime)đãquốchữuhóatàisảncủamộttậpđoànxăngdầucủaAnh.TinnàygâysốcchongườiđứngđầuvươngquốcAnh,bàkêugọisựhỗtrợtừđồngminhcủamìnhtrongcuộcChiếntranhthếgiớithứhai,làMỹ.CảhaiquốcgianàyđềulongạirằngcanthiệpvũtrangcóthểkíchđộngLiênbangXôviếtsửdụngvũkhíhạtnhân.Thayvìsửdụngcácbiệnpháptấncôngđườngthủy,MỹđiềuđộngđiệpviênCIAKermitRooseveltJr.(cháucủaTheodore).ChỉmấtvàitriệuđôlaMỹ,điệpviênnàyđãtổchứcđượcnhiềucuộcbạođộng,thậmchílậtđổđượccảthủtướngMossadegh;CIAthaythếnhàlãnhđạođượcbầudânchủnàybằngMohammadRezaPahlavi(haycònđượcgọilà“Shah”),mộtngườithântínvớitậpđoànBigOil.NhưtôicónóitrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,thànhcôngcủaRooseveltđãdẫntớisựrađờicủamộtthếhệđiệpviênmới,mộtthếhệmàtôilàngườitiếpbước,đólànhữngsátthủkinhtế.BàihọcnhãntiềntừIranrấtrõràng:Hoàntoàncóthểxâydựngmộtđếquốcmàkhôngcầnphảigâyracuộcchiếntranhhayhaotổnnhiềutiềnbạc.ThủđoạncủaCIAcóthểđượcápdụngởbấtcứquốcgianàocónguồntàinguyênthiênnhiênmàcác“tậpđoàntrị”củaMỹthèmmuốn.Nhưngchỉcómộtvấnđềduynhất.KermitRooseveltlànhânviêncủaCIA,mộtkhianhtabịbắt,hậuquảsẽkhônlường.Ngaylậptức,chínhphủMỹquyếtđịnhthaythếcácđặcvụcủamìnhbằngcácnhânviênmậtvụlàmviệctrongkhuvựctưnhân.Mộttrongnhữngcôngtyđượcgianhậpvàodanhsáchnàychínhlàcôngtycủatôi,MAIN.Ngaytừđầu,chúngtôi,nhữngsátthủkinhtế,đãkhámphárarằngmìnhkhôngcầnphảichờchocácquốcgiaquốchữuhóacácdànkhoandầuđểlấyđónhưlàcáicớđểtiếnhànhcácchínhsáchcủamình.ChúngtôibiếnNgânhàngThếgiới,QuỹTiềntệQuốctếvàcáccơquan“đaquốcgia”thànhcôngcụchoquátrìnhchinhphụcthuộcđịa.Chúngtôiđãthươnglượngđược

nhữngvụlàmănbéobởchocáctậpđoàncủaMỹ,lậpranhữnghiệpđịnhthươngmại“tựdo”màrõrànglàđểphụcvụcholợiíchcủacáchãngxuấtkhẩucủachúngtôichứkhôngphảichocáchãngxuấtkhẩucủanhữngnướcthuộcThếgiớithứbavàđặtlênvaicácquốcgianàynhữngkhoảnnợkhổnglồ,khólòngchitrảnổi.Trênthựctế,chúngtôiđãtạoranhữngchínhquyềnbùnhìn,bềngoàilàđạidiệnchođạiđasốngườidânnhưngthựcchấtchínhphủđólạilàđầytớcủachúngtôi.Mộtsốvídụđiểnhìnhtrongthờigiangầnđâylàchínhphủởcácquốcgia:Iran,Jordan,SaudiArabia,Kuwait,AiCậpvàIsrael.Cùngvớinhữngnỗlựckiểmsoátchínhtrịtoàncầucủacácsátthủkinhtế,cáctậpđoàntrịcũngtiếnhànhmộtloạtchiếndịchđẩymạnhlượngtiêuthụdầumỏ.Giốngnhưnhữngkẻbuônbánmatúy,cácchuyêngiaquanhệcôngchúngđãthổibùnglênmộtphongtràorộngkhắp,khuyếnkhíchngườidânmuasảnphẩmcủacáctổchứcthuộc“tậpđoàntrị”(thôngthường,cácmặthàngnàyđềuphụthuộcvàodầumỏvàđượcsảnxuấttạicácxínghiệpbóclộtnhâncôngởcácnướcthuộcThếgiớithứba,dướinhữngđiềukiệnlaođộngkhắcnghiệt).TrongsuốtnhiềuthậpkỷsausựpháttriểnthầnkỳcủaIran,cácchuyêngiakinhtếthườnglấynhữngvídụđiểnhìnhvềsựtăngtrưởngkinhtếnhanhvàmạnhlàmbằngchứngchothấynghèođóiđangbịđẩylùi.Tuynhiên,nhưchúngtađãthấyởcácnướcchâuÁ,cácconsốthốngkêđượcđưarachỉlàlừadối.Cộngthêmviệcphủnhậnsựsuythoáivềmặtxãhộivàmôitrường,nhữngthốngkêsailệchđórõràngkhôngthểgiúpgiảiquyếtnhữngvấnđềcótínhchấtlâudài.Mộtvídụđiểnhìnhcủa“nhữnghậuquảngoàiýmuốn”lànhữngsựkiệnxảyradochuyếnviếngthămcủaRoosevelttớiIran.KỳtíchcóthểmanglạiquyềnlựcchomộtnhàđộctàidầumỏnhưngcũngcóthểgiúpthểchếhóanhữngphongtràochốngMỹdiễnratạikhuvựcTrungĐông.NgườidânIrankhôngbaogiờthathứchoMỹvềviệclậtđổvịthủtướngnổitiếngđượchọbầucửdựatrêntinhthầndânchủ.NgaycảnhữngngườidânởcácquốcgialánggiềngcủaIrancũngvậy.NhiềunhànghiêncứulịchsửchínhtrịđãđặtracâuhỏinếuWashingtonủnghộchínhquyềncủaMossadeghvàkhuyếnkhíchôngsửdụngnguồnthunhậptừdầumỏđểgiúpngườidânIranthoátkhỏiđóinghèo,thìđiềugìsẽxảyra.Nhiềungườitrongsốhọđưarakếtluậnrằnghànhđộngnàysẽkhuyếnkhíchcácquốcgiakhácpháttriểntheohướngdânchủvàcóthểchặnđứngcáccuộcxungđộtkhủngkhiếpvốngâynhứcnhốichokhuvựcnàytừxưatớinay.Thếnhưng,trênthựctế,nướcMỹlạibịcoilàmộtquốcgiakhôngđángtincậy,khôngcóngườibảovệchochếđộdânchủmàngườiMỹtựmìnhdựnglênvàrằngmụctiêucủanước

MỹkhôngphảilàđểgiúpđỡcácnướcThếgiớithứba.TấtcảnhữnggìnướcMỹlàmchỉđơnthuầnlàvìmuốnsởhữunhữngnguồntàinguyênquýgiácủacácquốcgiađó.Trongcùnggiaiđoạnđó,nướcMỹcũngvấpphảinhữngkhókhănrấtnghiêmtrọngngaychínhtrênđấtnướcmình.Quátrìnhmởrộngquyềnlựccủatậpđoàntrịđãđẩyđấtnướcngậpsâuvàonợnần.Ngàycàngcónhiềunhàmáysảnxuấtphụcvụnhucầutiêuthụtrongnướcvàmỏkhaithácdầucủachúngtanằmtrêncácquốcgiakhác.Nhữngchủnợnướcngoàiyêucầuđượctrảnợbằngvàng.Vìvậy,năm1971,chínhquyềnNixonđãđáptrảbằngviệcthuhồibảnvịvàng.Lúcđó,Washingtonliêntụcphảiđốimặtvớinhữngkhókhănmới.Nếucácchủnợchuyểnsangmộtloạitiềnkhácthì“tậpđoàntrị”sẽbuộcphảitrảnợbằngmộtloạitiềntệcógiátrịtươngđươngvớivàng.Điềunàysẽtrởnênrấtkhủngkhiếpbởivìngânquỹcủatậpđoàntrịkhôngcònđủđểmuađứtcáckhoảnnợnày.LáchắnduynhấtđểkhôngđiđếnphásảnlàSởđúctiềncủaMỹ,bằngkhảnăngcủamìnhđãinranhữngđồngđôlaMỹvàđộcquyềnvềgiátrịcủanó.Dođó,điềucấpthiếtlàlàmsaođểthếgiớivẫntiếptụcchấpnhậnđồngđôlaMỹlàđồngtiềnchuẩntrênthếgiới.Trongđoạnmởđầucủacuốnsáchnày,tôiđãkháiquátgiảiphápkhinóiđếncácquốcgiaẢrập.Nhưngđóchỉlàmộtđoạnrấtngắn.Câuchuyệndàihơnliênquanđếnhainướcđồngminhchưađượckểra,đãđếntrongcuộcgiảicứucủaWashingtonvàcảhainướcnàyđềunằmởkhuvựcTrungĐông.

Chương30.Đồngđôlalênngôi“Chuyệngìsẽxảyravớiđồngđôlaư?Tôingờrằngcuốicùngchínhdầumỏsẽquyếtđịnhgiátrịcủanó”–ChủtịchtậpđoànMAINJakeDauberkhẳngđịnhkhônglâusaukhichínhphủđưaraquyếtđịnhquantrọngvàonăm1971xóabỏbảnvịvàng.Trướcđó,tôitừngđượcmờitớidựbữatốivớigiađìnhDaubertạikháchsạnIntercontinentalIndonesia,mộttrongnhữngnơidừngchâncủahọtrênđườngđếnkhuvựcTrungĐông.Khiđó,Jakeđãxiếtchặttayvợmình,nhìnvàomắtbàvànói:“TổngthốngNixonđãcómộtnhómchuyêngiarấtthôngminh,(ngoạitrưởng)Kissinger,ShultzvàCheney.Tôiđãđoántrướcđượccáingàytôivàmìnhsẽngồibênnhau,tựalưngtrênghếsofavànóirằngchúngtalàmộtphầncủasựkiệnvĩđạinày.NướcMỹđangbắtđầumộtgiaiđoạnmớitronglịchsửthếgiớivàchúngtalànhữngngườitiênphong”.Jakeđãkhôngthểsốngđếnngàymàôngmuốnchiasẻcùngvợmình.ÔngmấtkhônglâusaucuộchànhtrìnhđóvàchiếcghếchủtịchtậpđoànMAINđượcthaythếbằngBrunoZambotti,ngườiđượcôngbảohộ.Tuynhiên,nhữngphântíchcủaôngvềtươnglaiđồngđôlalạirấtchínhxác.NhómchuyêngiacủaNixonkhôngchỉthôngminhmàcònrấtxảoquyệt.ĐồngminhđầutiêncủaWashingtontrongcuộcđấutranhbảovệquyềntốicaocủađồngđôlachínhlàIsrael.Hầuhếtmọingười,baogồmphầnlớnngườiIsrael,đềutinrằngquyếtđịnhcủaTelAvivtrongđòntấncôngphủđầuchốnglạiquânđộicácnướcAiCập,SyriavàJordandọctheobiêngiớiquốcgianăm1967(cuộcchiếnnàycònđượcgọilàCuộcchiếntranhsáungày)làđểbảovệbiêngiớiquốcgia.Mởrộnglãnhthổquốcgialàkếtquảrõràngnhấtcủacuộcchiến:Kếtthúcmộttuầnđẫmmáu,vùngđấtIsraelchiếmgiữđượcmởrộnggấpbốnlầntrướcđó,baogồmvùngphíaĐôngJerusalem,vùngBờTây,bánđảoSinaicủaAiCập,vàcaonguyênGolancủaSyria.Tuynhiên,Cuộcchiếntranhsáungàynổracònvìmộtmụcđíchkhác.ViệcmấtđiphầnlãnhthổcủamìnhđãkhiếnngườiẢrậptứcgiậnvìhọthấymìnhbịlàmbẽmặt.SựgiậndữcủahọhầuhếtđềunhắmvàonướcMỹ.HọbiếtrõIsraelsẽchẳngbaogiờcóthểthànhcôngnếukhôngcósựgiúpđỡvềtàichínhvàchínhtrịcũngnhưviệcnướcMỹcôngkhaiđedọarằngquânđộiMỹsẵnsàngsátcánhbênIsraelnếucóchuyệngìkhônghayxảyra.ChỉmộtsốngườiẢrậphiểurằngnhữngđộngtháicủaWashingtonphụcvụchomụcđíchcủachínhbảnthânmìnhnhiềuhơnlàbảovệvùngđấtcủangườiDo

TháivàrằngNhàTrắngsẽbiếnsựtứcgiậncủangườidânẢrậpthànhđiềucólợichomình.Khôngcònnghingờgìnữa,đồngminhthứhaicủaNixonchínhlàtấtcảcộngđồngngườitheođạoHồitạivùngTrungĐông.Ngày6tháng10năm1973(ngàylễYomKippurcủanhữngngườiDoThái),đáplạicuộcChiếntranhsáungàynăm1967,AiCậpvàSyriađồngloạttấncôngIsrael.Biếtrằng,vềmặtchiếnlược,mìnhởthếyếunêntổngthốngAiCập,AnwarSadatđãgâyáplựcvớinhàvuaFaisalcủaSaudiArabia,phảitấncôngnướcMỹ(vàvìthếtấncôngcảIsrael)bằngmộtcáchkhác,đólàtậndụng“vũkhídầulửa”.Ngày16tháng10,SaudiArabiavàbốnquốcgiaẢrậpkhácởvùngVịnhthôngbáogiádầuniêmyếttănglênđến70%;Iran(khôngphảilàmộtquốcgiaẢrậpnhưngtheođạoHồi)cũngnằmtrongliênminhcácnướctrênvìsựđoànkếtcủacácquốcgiatheođạoHồi.Trongsuốtnhữngngàysauđó,bộtrưởngdầulửacủacácnướcẢrậpthốngnhấtrằngnướcMỹcầnbịtrừngphạtvìđãủnghộIsrael,họnhấttríủnghộviệcđưaramộtlệnhcấmvềdầulửa.Đólàmộtcuộcchơithườngthấytrênbàncờquốctế.Ngày19tháng10,tổngthốngNixonđệtrìnhQuốchộichi2,2tỷđôlaMỹđểhỗtrợIsrael.Ngayngàyhômsau,dướisựdẫnđầucủaSaudiArabia,cácnhàsảnxuấtdầuẢrậpápđặtmộtlệnhcấmvậnđốivớitoànbộnhữngtàuchởdầutớinướcMỹ.Vàothờiđiểmđó,córấtítngườihiểuđượctrògianxảođằngsauđộngtháicủaWashington,haysựthậtrằnghànhđộngđólàđểchốngđỡsựsuygiảmcủađồngđôla.Độngtháinàycóảnhhưởngrấtlớn.Ngày1tháng1năm1974,giádầucủaSaudiArabiađạtkỷlụcmới,tănggần7lầnsovớigiádầucáchđó4năm.GiớitruyềnthôngcảnhbáorằngnềnkinhtếMỹđangtiếnđếnbờsụpđổ.Nhữngdòngxehơidàixếphàngtạicáctrạmxăngtrênkhắpđấtnước,trongkhiđó,cácnhàkinhtếlạibàytỏnỗilosợvềkhảnăngđìnhtrệkinhtếnhưtừngxảyranăm1929.Việcbảovệnhữngnguồncungcấpdầulửatrướcđóđãlàưutiênhàngđầu,bỗngchốclạitrởthànhnỗiámảnhcủanướcMỹ.Ngàynay,chúngtađềubiếtrằngchínhcáctậpđoàntrịđãđóngvaitròtíchcựctrongviệcđẩygiádầulênmứccaokỷlụcnhưvậy.Mặcdùcácnhàlãnhđạodoanhnghiệpvàchínhtrị,trongđócócảgiámđốccủacáccôngtydầulửa,giảvờtỏragiậndữ,nhưnghọchỉlànhữngconrốibịgiậtdây.Nixonvàcáccốvấnnhậnrarằng2,2tỷđôlahỗtrợcảgóichoIsraelsẽbuộccácquốcgiaẢrậpphảiđưaranhữnghànhđộngmạnhmẽhơn.BằngviệcủnghộIsrael,chínhquyềnMỹđãsắpđặtmộttìnhhuốngtạorathỏathuậnxảoquyệtvàquantrọngnhấtchocácsátthủkinhtếtrongthếkỷXX.

BộTàichínhMỹđãliênlạcvớiMAINvànhữngcôngtykháclàtaysaicủatậpđoàntrị.NhiệmvụcủacácsátthủkinhtếnhưchúngtôilàvạchrachiếnlượcđảmbảorằngcácnướcOPECsẽróthàngtỷđôlamàchúngtôibỏrađểkhaithácnguồndầulửasẽđượcbánchocáccôngtycủaMỹsaunàyvàphảithiếtlậpmột“bảnvịdầulửa”mớiđểthaythế“bảnvịvàng”.ChúngtôihiểurằngchìakhóachomọikếhoạchtrênđềunằmởSaudiArabia;bởivìđólàquốcgiasởhữulượngdầumỏlớnnhấtthếgiới,cóvaitròchủđạotrongtổchứcOPECvàquantrọnghơncảlàgiađình“hoànggia”SaudiArabiađãthốinátvàrấtdễbịmuachuộc.Giốngnhưnhững“vịvua”khácởkhuvựcTrungĐông,hoànggiaSaudiArabiahiểurấtrõmưumôcủachủnghĩathựcdânbởichínhthựcdânAnhchứkhôngphảiaikhácđãbanvươngmiệnhoànggiachodònghọSaud.Chitiếtđằngsaukếhoạchdotôidànxếp,vụrửatiềnnổitiếngởSaudiArabia(SAMA),đượcnêurõtrongcuốnsáchLờithútộicủamộtsátthủkinhtế.Nóitómlại,đếntậnkhigiớitruyềnthôngbịlôivàocuộcchơi,hoànggiaẢrậpmớiđồngývớibađiềukiệnquantrọng,đólà:1)đầutưphầnlớnsốtiềnthuđượctừcácmỏdầuvàocácchứngkhoáncủachínhphủMỹ;2)chophépBộTàichínhMỹđượcsửdụngmộtnghìntỷđôlatiềnlãitừcácchứngkhoánnàyđểthuêcáctậpđoànMỹtiếnhành“hiệnđạihóa”SaudiArabiatheomôhìnhcủaphươngTây;3)duytrìgiádầuởmứcgiá“phảichăng”đốivớicác“tậpđoàntrị”.Vềphầnmình,chínhphủMỹhứasẽgiúpgiađìnhhoànggiagiữvữngquyềnlựccủamình.Ngoàiracòncómộtkhoảnthỏathuậnthêm,mộtthỏathuậnkhôngphảilàmụctiêuhàngđầunhưnglạicầnthiếtđốivới“tậpđoàntrị”,đóduytrìđồngđôlanhưlàđồngtiềnchuẩntrêntoànthếgiới.SaudiArabiacamkếtchỉtiếnhànhbuônbándầulửabằngđồngđôla.Vớiđiềukhoảnnày,quyềntốicaocủađồngđôlalạiđượctáilập.Dầulửathaythếvàngtrởthànhthướcđocủagiátrịtiềntệ.Nhưtôicónhắctớitrongphầnmởđầu,phầnlợinhuậnphụmàchỉcócácnhàkinhtếlỗilạcnhấtmớiđánhgiáđượccũngchophépWashingtontiếptụcápđặtkhoảnthuếngầmđốivớitấtcảcácchủnợnướcngoài.BởivìđồngđôlalàđồngtiềnthốngtrịnênnướcMỹcóthểmuachịuhànghóavàdịchvụtừcácnướckhác.Đếnkhihọmuadầu(haybấtcứmónhàngnào)từcáccôngtycủaMỹ,giátrịcáckhoảntiềncủahọđãbịgiảmbớtdolạmphát;sựchênhlệchgiữanhữngconsốnàychínhlàsốtiềnrơivàotúicác“tậpđoàntrị”.Đâylàmộtloạithuếkhôngcầnthuthuế.DựđoánchorằnggiátrịcủađồngđôlasẽđượcquyếtđịnhbằngdầumỏcủaJakeDauberđãđượcchứngminhlàđúng.KhiTelAvivvàWashingtondồnthếgiớiẢrậpvàochântường,ngườidânẢrậpkhôngcònlựachọnnàokhác

ngoàiviệcchốngtrảtrongcuộcchiếntranhYomKippurvàthôngqualệnhngừngxuấtkhẩudầu.ChínhđiềunàyđãbuộcBộTàichínhMỹphảinhảyvàocuộc.CácsátthủkinhtếđượcgiaonhiệmvụthươnglượngvớiSaudiArabiavềviệckếthợpđồngđôlavớidầulửa.Đồngđôlađượctônlênngôivuavàchiếmvịtríthốngtrịlớnnhấttronglịchsử.KếhoạchSAMAđãlàmthayđổikhoađịachínhtrị.NógópphầnlàmsụpđổLiênbangXôviết,thànhlậpnênmộtsiêucườngquốcMỹkhôngcònđốithủtháchthứcvàkhiếnOsamaBinLaden,mộttriệuphúngườiSaudiArabia,ngườichủmưukếhoạchngày11tháng9,nổigiận.Khinhìnlạinhữngngàyđó,tôicảmthấyngạcnhiênvềsựtrơtráocủamình.Tôithườngnghĩvềvaitròcủađịnhmệnhtrongcuộcsốngchúngta,địnhmệnhvàcáchmàchúngtachốnglạinó.BảnthântôisẽkhôngthểnàothựchiệnđượcnhiệmvụphứctạpnhưthếnếukhôngđượctrảinghiệmởLebanontrướcđóvàinăm.

Chương31.ThaotúngchínhphủTrongsuốtthờigianthựchiệnnhiệmvụđầutiêntạiIndonesia,tôithườngthểhiệnvớicấptrêncủamìnhrằngtôisẵnsàngthổiphồngnhữngdựbáotăngtrưởngkinhtếnhưhọmongmuốn.Đểthưởngcông,họđưatôilênvịtrítrưởngnhómchuyêngiakinhtế(mặcdùkhiđó,tôimớichỉlàcửnhânĐiềuhànhkinhdoanhvàlàchuyêngiakinhtếduynhấtcủacôngty),tănglươngvàđiềutôiđếnkhuvựcTrungĐông.TôiđãviếtnhữngbảnbáocáovềIran,Kuwait,vàSaudiArabia,nhưngtấtcảtưliệuđểtôiviếtbáocáochỉnằmtrongthưviệnvàquanhữngcuộcphỏngvấnngườidâncácquốcgiađóđanglàmviệcchochúngtôiởBoston.ChuyếnđiđầutiêncủatôitớiIranchỉlàmộtchuyếnđingắnđểxemxétquatìnhhìnhnướcnàyvàđểchuẩnbịchonhữngphântíchsâuhơnvềlĩnhvựcnănglượngcủaquốcgianày.GiámđốcdựáncủatôiởIndonesia,CharlieIllingworth,khuyêntôinênlưulạiBeirut,thủđôcủaLebanonkhoảnghaingày.Vàothờiđiểmđó,thànhphốnày,nổitiếnglàmột“sânchơi”,vẫncònnguyênvẹn.Ôngtanóivớitôi,đósẽlàmộtnơilýtưởngđểthưgiãn,theokịpvớinhữngthayđổivềmúigiờvàtựtôisẽcónhữnghiểubiếtđầyđủvềvănhóacủakhuvựcTrungĐông.Illingworthcóquenmộtsốngườiởđạisứquán,nhữngngườicóthểgiúpđỡtôitrongthờigiantôiởlạiđây.SauChiếntranhthếgiớithứhailàthờikỳhoàngkimcủaLebanon.Nềnnôngnghiệpvàcôngnghiệpquymônhỏpháttriểnrựcrỡ.ThủđôBeiruttrởthànhmộtthànhphốgiàucó,thànhphốđếquốc,trungtâmpháttriểncủangànhngânhàngvàthươngmạitạikhuvựcTrungĐông.Khiđọcđượcnhữngthôngtinvềquốcgianàytrướcchuyếnđitớiđây,tôiđãrấtthíchthúkhitrongbàiviết,thườngxuyêncónhữngsosánhgiữaLebanonvớiThụySỹhayPháp.TôiđãrấtngạcnhiênkhibiếtrằngcónhữngkhutrượttuyếtnằmrảirácởcácdãynúikhuvựcngoạiôthủđôBeirut,mộtthànhphốĐịaTrungHảimàtôicứmườngtượngrằngnóphảinằmgầnmộtsamạcnàođó.QuánrượuvàcácphòngtranhnơiđâycũngđượcsosánhvớinhữnggìcótạithủđôParis.TôicũngđượcđọcnhữngmặttốicủaLebanon;nhữngmặttốiđókéodàisuốtdònglịchsửvàdườngnhưquamỗichặngthờigianlạicàngtrởnêntốitămhơn.Tìnhtrạngcăngthẳnggiữacácgiáopháiđãdiễnraâmỉtrongnhiềuthếkỷqua.KhuvựcmiềnduyênhảilàvùngđấtthuộcquyềncaitrịcủanhữngtínđồgiáopháiMarôn.GiáopháiDruzecủangườiHồigiáolạithốngtrịnhữngkhuvựcmiềnnúiphíanam,trongkhiđó,nhữngngườiHồigiáochínhthốngdòngSunnilạicaitrịvùngthunglũngmàumỡBekaa.HầuhếttínđồgiáopháiMarônđềulàngườiSyria,chínhđiềunàyđãgâythêm

căngthẳngchocáctínđồHồigiáoẢrập.Mặcchonhữngđặcđiểmđặctrưngđó,tôivẫnnhậnthấyLebanonlàmộtkiểuthếgiớithunhỏcủakhuvựcTrungĐông.CácquốcgiachâuÂuđãthèmmuốnLebanonngaytừthờitiếnhànhcáccuộcThậptựchinh.Nhữngnỗlựcthựcdânhóakhuvựcnàyvẫnđượcduytrìquanhiềuthếkỷsau.Đếncuốinhữngnăm1700,vớiđòihỏiđượcủyquyềnbảovệcộngđồngnhữngngườitheoCơđốcgiáo,quânđộicủaPhápđãxâmlượcquốcgianhỏbénày.Phápchorằngvaitròbảotrợcácquốcgianhỏthuộcvềcácnướcđếquốcvàtrongsuốtnhữngnăm1800,đãvàilầnpháiquânđộicủamìnhtớivùngđấtnày.Năm1926,thựcdânPháplậpnênnhànướcCộnghòaLebanonthuộcquyềncaitrịcủangườiSyria,doPhápủynhiệm.Năm1940,nhữngkẻcaitrịngườiPháptạiBeiruttuyênbốphụctùngchínhphủVichy,dướisựkiểmsoátcủaĐứcQuốcxã.NgaykhiPhápnhanhchóngbịĐứcđánhbạinăm1941,chínhquyềnVichyđãchophépngườiĐứcđưamáybayvàhàngtiếptếtừSyriatớiIraq,nơihọsửdụngnhữngthứđóđểchốnglạiquânđộiAnh.LosợĐứcquốcxãcóthểgiànhđượctoànbộquyềnkiểmsoátLebanonvàSyriabằngcáchgâyáplựcvớichínhquyềnVichysuyyếu,nướcAnhđãđưaquânđộicủamìnhtớihaiquốcgianày.TrongsuốtChiếntranhthếgiớithứhai,cácnhàyêunướcvĩđạiđãxuấthiệnởnhiềuquốcgia.Ngày1tháng1năm1944,Lebanongiànhđượcđộclậphoàntoàn.MộtHiệpướcquốcgiađãđượchainhàlãnhđạoxuấtchúngcủahaigiáophái,CơđốcgiáovàHồigiáo,BisharaalKhurivàRiyadelSulh,kýkếtđểphânchiaquyềnlựcchínhtrịtạiquốcgiađatôngiáonày.Mộtcuộcđiềutradânsốvàonăm1932chothấycáctínđồCơđốcgiáochiếmkhoảng54%dânsố.Nhưvậy,cươngvịtổngthốngphảithuộcvềlãnhtụcủagiáopháichiếmđasố,giáopháiMarôn,cònvịtríthủtướngítquyềnlựchơnsẽthuộcvềngườiHồigiáodòngSunni;cươngvịphátngônviêncủacơquanlậpphápsẽthuộcvềnhữngtínđồdòngShiai;ngườichỉhuyquânđộiquốcgiasẽlàmộttínđồgiáopháiMarôn.RấtnhiềungườiẢrậpnhậnthấyrằngcuộcđiềutradânsốtừmườihainămtrướcđãquálỗithờivàtrênthựctế,sốlượngtínđồHồigiáođãđônghơnrấtnhiềusovớitínđồCơđốcgiáo.HọkhôngthểtiếptụcchấpnhậnsựsắpxếpkiacólợichotínđồCơđốcgiáonóiriêngvàphươngTâynóichungởLebanon.NhữngngườidânẢrậpcũngnghingờrằngviệctạoramộtđấtnướcIsraelmớikhônghoàntoànnhưvẻbềngoàicủanó.ĐấtnướcduynhấttừngđượcLiênhợpquốcbảohộvàlànơimàngườiDoTháigọilà“miềnđấthứa”,IsraelđãđượcxemlàmiềnđấtlinhthiêngsaukhixảyracácvụthảmsátdướithờiHitler.GiốngnhưngườidânởchâuÂu,Mỹ,ngườidânẢrậpcũngtinrằngviệcthànhlậpmộtquốcgianhưvậylàđểngănchặnnhữnghành

độngtànácchốnglạingườiDoThái.SựchịuđựngvànhữngmấtmátcủangườiDoTháidướithờiphátxítlàsựthậthiểnnhiên,khôngphảibàncãi.Chúngtacóthểkhẳngđịnhrằngthếgiớinợhọvàcầnphảilàmđiềugìđótốtđẹphơnchohọ.Thếnhưng,đểthựchiệnđượcđiềutrên,hàngtriệungườidânPalestineđãphảirờibỏnơichônnhaucắtrốncủamình,trởthànhnhữngngườitịnạn,đổxôđếnLebanonvàcácquốcgiakhácởkhuvựcTrungĐông.NhữngngườitịnạnPalestinecũngcôngnhậncuộcđiềutradânsốnăm1932đãkhôngcònthíchhợp;chắcchắn,tínđồđạoHồiởLebanonlúcnàyđangchiếmđasốsovớitínđồCơđốcgiáo.ViệcHiệpướcquốcgiađượcsửdụngnhưmộtvũkhíchínhtrịđãchứngminhchocáctínđồHồigiáothấycòncómộtmụcđíchnữa,độcáchơnđằngsauviệcthànhlậpnhànướcIsraelmới:đólàmộtnướctaysaicủađếquốc,lànơicungcấpvũkhíchonhữngkẻthắngcuộctrongChiếntranhthếgiớithứhaivàlànơikiểmsoátnguồntàinguyêndầumỏởTrungĐông.HọnghingờrằngnhữngngườidânLebanonđangđượcchuẩnbịđểhỗtrợIsraelvàliênminhcủamình;chínhquyềndomộtngườiCơđốcgiáodobảnHiệpướcquốcgiadựnglênchỉlàmộtphầncủamưuđồnhamhiểmđó.Đếnnăm1958,nỗioángiậncủangườiLebanongốcẢrậpđãchuyểnthànhmộtcuộcbạođộngcủangườiHồigiáo.CácchínhtrịgiangườiMỹđổlỗicho“nhữngtêncộngsảnkhủngbố”.WashingtonbuộctộiMátxcơvaxúigiụcphongtràonàymặcdùđứngsaunólàSyriachứkhônghẳnlàLiênXô.TổngthốngEisenhowerralệnhđiềuđộnglựclượnghảiquânMỹtớichiếmđóngLebanon.Dùchỉxuấthiệntrongmộtthờigianrấtngắn,từtháng5tớitháng10,nhưngsựcómặtcủaquânđộiMỹcàngkhẳngđịnhmốinghingờcủangườiẢrậprằngnướcMỹquyếttâmduytrìquyềnlựccủangườiCơđốcgiáo.ViệcsẵnsàngcanthiệpbằngquânsựcủatổngthốngMỹđãgâyramộttácđộnglâudàivàsâusắctớinhữngngườitheođạoHồitrênkhắpkhuvựcnày.LebanoncũngtứcgiậnvìbịnướcMỹcanthiệpbằngcácbiệnphápthôbạonhưvớiIraq.Trongkhoảngthờigiancuốinhữngnăm1950vàđầunhữngnăm1960,vịthủtướngđượclòngdântạiIraq,AbdulKarimQasimngàycàngthểhiệnsựphảnđốicôngkhaiMỹvàAnh.ÔngyêucầucáccôngtydầulửanướcngoàiphảichialợinhuậntừnguồndầumỏhọkhaithácđượcởIraqchongườidânnơiđâyvàđedọasẽquốchữuhóacácmỏdầunếuhọkhôngchấpnhận.KhimọinỗlựcthươngthuyếtvớiQasimcủacácsátthủkinhtếđềuthấtbại,CIAđãthuêmộtnhómsátthủ,trongđócómộtthanhniêntrẻchưahọchếttrunghọc:SaddamHussein.NhómsátthủnàytấncôngxecủaQasim,bắnlỗchỗvàoxenhưngchỉlàmôngbịthương.Saddambị

bắnvàochânvàđãbayđếnSyria.Năm1963,TổngthốngKenedyđãramộtquyếtđịnhmangtínhsốngcòn,ôngyêucầuCIAhợptácvớiMI6(mậtvụAnh)hoànthànhnốtnhữnggìmànhómsátthủtrướckiađãthấtbại.QasimbịámsáttạiIraq.Sauđó,cókhoảng5nghìnngườiđãbịvâybắt,bịbuộctộilàCộngsảnvàbịgiết.Mộtvàinămsauđó,SaddamđượcđưatrởlạiIraqvàgiữvịtrígiámđốcanninhquốcgiacònngườiemtraithứhaicủaôngtatrởthànhtổngthốngIraq.Trongthờikỳnày,vấnđềnhânkhẩuhọcởLebanonđãthayđổirấtnhanh.SốngườitheođạoHồităngrấtnhanhsovớinhữngngườitheođạoCơđốc.Cuốinhữngnăm1960,tínđồHồigiáoyêucầuxemxétlạiHiệpướcquốcgia.Tuynhiên,họvấpphảisựphảnđốicủacáctínđồThiênchúagiáoMarôn.NguycơWashingtonsẽmộtlầnnữađiềuđộngquânđộitớiLebanonđểủnghộnhữngngườitheođạoCơđốccàngđượccủngcốkhiMỹchấnchỉnhlạiquânđộivàxâydựnglựclượngvũtrangcủamìnhtrênkhắpthếgiới.Tìnhhìnhchínhtrịcũngcónhữngthayđổi.TrongcuộcChiếntranhsáungàynăm1967,IsraelđãchiếmgiữJerusalem,SyriavàAiCập.ThếgiớiẢrậpbịtổnthươngnặngnề.SựủnghộquânsựchoPalestinengàycàngtănglên.TổchứcGiảiphóngPalestine(PLO)đãsửdụngcáctrạitịnạnởphíaNamLebanonđểchuẩnbịchocáccuộctấncôngIsrael.KhitôitớiBeirutnăm1973,tháchthứccuốicùngđểtiếnđếnsựổnđịnhđangđượcgiảiquyết.Nhưng,giốngnhưhầuhếtnhữngngườiMỹkhôngnóiđượctiếngẢrậpvàvìthếchỉcóthểgiaotiếpvớinhữngngườitừnghọcởcáctrườngởAnhhoặcMỹvàvớinhữngngườimàthànhcôngdựavàosựcómặtcủangườiMỹtrênđấtnướccủahọ,tôithấythậtsựmơhồvềđiềunày.TôicóthểbiếtđếnphầnlịchsửđentốicủacácquốcgianhưLebanon;tôihiểurằngmốibấtđồnglâunayđãănsâuvàotâmtrícủanhữngngườiẢrập,nhữngngườitheoCơđốcgiáovàcảnhữngngườiDoThái;nhưngtôiđượcđàotạođểtinrằngchủnghĩatưbảnsẽlàmnênđiềukỳdiệu.Khiđó,tôivừađượcbổnhiệmchứcvụmới.Tôitrởthànhngườithuộctầnglớpthượnglưu,đượcởnhữngkháchsạnsangtrọngbậcnhất,ăntạinhữngnhàhàngcaocấpvàthườngđượcnhữngcôgáixinhđẹpvâyquanh.Cùngvớicácdoanhnhân,chuyêngiatưvấn,quanchứcchínhphủMỹvàcác“chuyêngia”củaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctế,tôitintưởngrằngchúngtôiđangtạonênnhữngbướctiếnbộvượtbậchướngtớinềndânchủvàtiếnbộtrênkhắpkhuvựcTrungĐông.NhưngLebanonđãmởrộngtầmmắttôibằngmộtsựthậthoàntoànkhác.

Chương32.NhữngngườiLebanon:“Họgầnnhưphátđiên”TừsânbayBeirut,ngườitàixếđưatôitớikháchsạnsangtrọngIntercontinentalcủangườixứPhoenician.Ngườigáccổngtrẻtuổinồngnhiệtchàohỏi,chạylạixáchtúivàdẫntôibướcvàođạisảnh.Khibướcrakhỏiquầylễtân,tôiđâmphảimộtngườiđànông.Tôibướclùilạivàlêntiếngxinlỗi.Tôihếtsứcngạcnhiênkhitrướcmắtlàmộtkhuônmặthếtsứcquenthuộc.Ôngtacườigượngvànóibằngmộtgiọnghếtsứcnhỏnhẹmàtôikhôngthểnàoquênđược:“Khôngcógì”.Chàngtraigáccổngnắmlấytaytôivàkéotôiramộtchỗ,sauđódừnglại.Anhtalắcđầuvànói:“Vâng,tốinayMarlonBrandosẽởcạnhphòngngài.Ôngtarấtnóngtínhvìvậyxinngàiđừnghỏigìvềôngtanhé”.Tôikhôngkhỏingạcnhiênkhichúngtôicùngởtrongthangmáy.Brandonhìncóvẻgiàhơnsovớitrongbộphimmàtôixemgầnđâynhấtcủaôngnhưngkhôngnghingờgìrằng,ôngchínhlàdiễnviênmàđãbaolâunaytôihâmmộvềkhảnăngdiễnxuấttuyệtvờitrongbộphimOntheWaterfronthayAStreetcarNamedDesire.Tôiđãđượcnghenóivềbộphimmớinhấtcủaông,Burn!,mộtvaidiễnmàôngtựchorằngchưathậtxuấtsắclắm.Tôichorằngđâylàđúnglàmộtdịpmaykhitôiđượcgặpmặt,theođúngnghĩađen,mộtdiễnviêngạocội,mộtngườinổitiếnglàngườinổiloạn,trongchuyếnhànhtrìnhđầutiêntớiTrungĐôngcủamình.NhiềunămsauđókhixembộphimBurn!,tôicảmthấythíchthúvìsựchâmbiếmtrongbộphimnày:Brandovàovaitiềnbốicủamộtsátthủkinhtếtrongmộtbộphimvềđềtàixâydựngđếquốc.Buổisánghômsau,ngườibạncủaCharlieIllingworthtớiđóntôibằngxeriêngcủamình.Ôngtatựgiớithiệumìnhlà“Smiley”(ngườicókhuônmặttươicười).MặcdùvậytôikhôngthểhiểutạisaoôngtalạicócáitênSmileyđó.Bềngoài,ôngtakhôngcóvẻgìlàmộtngườivuivẻvàítkhibiểulộcảmxúcrabênngoài.Thìra,SmileykhônghẳnlàmviệcchoĐạisứquánMỹ,chínhxáchơnôngtalàmviệcchoCơquanPháttriểnQuốctếcủaMỹ(USAID).Smileyđãdànhcảcuộcđờicủamìnhđểlàmviệctạiđóvàgiờđây,đangchuẩnbịnghỉhưu.NhiệmvụđượcgiaotạiLebanonđượcxemlànhiệmvụcuốicùngcủaôngta;SmileytừnglớnlênởLebanon,làngườithuộchộitruyềngiáovàôngtacũngmuốnđượcnghỉhưutạinơinày.Tuynhiên,lúcnày,Smileyđãthayđổisuynghĩcủamình.ÔngtanóivớitôikhichúngtôiláixeđidọcnhữngconđườngdàihùngvĩcủakhuvựcĐịaTrungHải:“Ởđâyquáhỗnloạn.Ngàycàngkhókiểmsoát

nhữngngườitheođạoHồi.Đơngiảnlàkhôngthểtintưởngđượcnữa.Chodùchúngtacólấybấtkỳlýtưởngnàođểtácđộnglênhọ,họcũngkhôngthèmđểtâmđến”.TôiđềnghịôngtađưađixemmộtsốtrạitịnạncủangườidânPalestine.Lúcđầuhơingậpngừng,nhưngrồiôngtacũngđồngýđưatôiđếnmộttrongnhữngkhutịnạnđó.ChodùđãchứngkiếnnhữngđiềutươngtựtạiIndonesianhưngtôivẫnbịsốcvìsựnghèođóivàsuythoáiởnơiđây.Trạitịnạnmàchúngtôiđếnlànhữngngôinhàtồitàn,chenchúcnhauvàbaoquanhlànhữnghàngrào.Tôiphảithốtlênlàmsaomànhữngngườisốngởnơiđâycóthểduytrìđượctinhthầntỉnhtáo.Smileyquảquyếtvớitôi:“Họkhônghềtỉnhtáođâu.Họgầmgừnhưphátđiênlên.Hầuhếtbọnhọđềuthếđấy”.TôihỏiSmileyvềhệthốngnướcsinhhoạt,thoátnướcthảivànhữngdịchvụthiếtyếukhác.Ôngtanởnụcườimỉamai:“Tấtcảnhữnggìanhcầnlàmlàmởcửachiếcxenàyravàhítmộthơithậtnhẹđểthấyrằngtừ“hệthốngvệsinh”làmộttừkhôngcótrongtừđiểncủabọnhọ”.Ôngtachỉchotôithấyvậtgầnđấynhất,mộtvậtkhiếntôicườilớn,vànói:“Đúnglàmộtthếgiớihoàntoànkhácsovớithếgiớicủaanhvàtôiđangsống”.Smileyhướngtầmmắtvềphíaconđườngtrướcmặtrồinóitiếp:“Nhữngngườidânởđâysốngchẳngkhácgìbầylợn.Anhxem,cáchđâymộtvàinăm,chínhphủLebanonvàTổchứcGiảiphóngPalestinePLOđãkýkếtmộthiệpđịnhmangtênHiệpđịnhCairo.HiệpđịnhđóchophépngườidânPalestinecóthểcưtrú,laođộngvàcóquyềntựquảnđược.Từđó,chínhquyềnLebanonđãcốgắngđểsắpxếplạimọithứ”.Ôngtathởdàivànóitiếp:“NhưngcũnggiốngnhưnhữngquốcgiaẢrậptheođạoHồikhác,ngườiPalestinekhôngthểchấpnhậnđượcnhữngthứquátốt.TổchứcGiảiphóngPalestinetăngcườngcáccuộctấncôngvàphávỡthỏathuậncủamìnhvớiĐảngCộngsảnLebanon.Thànhthựcmànói,chínhphủPalestinechẳnghiểugìcả.Chắcchắnbọnhọsẽbịtrảđũa.KhôngnghingờgìcảnhữngngườiẢrậpởđâysẽphảitrảgiávềsựđiênrồcủamình”.Ngàyhômđóthựcsựđãgâyxáotrộnmạnhmẽtrongtôi.KhicònlàmộttìnhnguyệnviêncủaTổchứcHòabìnhMỹtạikhuvựcrừngnhiệtđớiEcuador,tôitừngsốngnhưmộtngườinôngdânvàtừngbịnhữngngườicócuộcsốngđầyđủởđạisứquánMỹvàCơquanPháttriểnQuốctếMỹthấyghêtởmvìhọcónhàđẹp,xeđẹp,quầnáođẹpcòntôithìkhôngvàrõrànglàkhoảngcáchgiữahọvàđạiđasốngườidânEcuadorlàrấtlớn.Nhưngtôichưabaogiờnghebấtcứaitrongsốhọnóivớigiọngđiệugiốngnhư

Smiley.Tôicảmthấysửngsốtvìgiọngđiệucaynghiệt,nhữngđịnhkiếncôngkhaicủaôngtavàcảviệcôngtasẵnsàngnóiranhữngđiềuđóvớimộtngườihoàntoànxalạnhưtôi.ÔngtanhạobángngườiHồigiáo,tươngphảngiữacáimàôngtagọilà“mộtnhàtiêntriđầyquyềnuy”với“hoàngtửhòabình”củanhữngngườitheoCơđốcgiáo.TôiđãcốgắngđềcậpđếntráchnhiệmcủanhàthờThiênchúakhiđểchiếntranhnổra,sosánhsựthôngcảmcủanhữngbinhlínhngườiẢrậpcủaSaladinđốivóicáchiệpsĩbịbắttrongcuộcThậptựchinhvớivụthảmsátnhữngtùnhânngườiHồigiáocủa“nhữngkỵsĩchâuÂu”.Tuynhiên,tôibịôngtađedọavàvìtôilàngườimớiởđây,dođó,tôiphảigiữmồmgiữmiệng.Tôiđãcốgắngviếtnhữnglờichỉtríchkịchliệtcủaôngtatheochiềuhướngchuacay.Tôichorằngvàothờiđiểmnàycủacuộcđờimình,ôngtakhôngcònquantâmđếnviệctôihaymộtaiđónghĩgìvềmình.Việcnghỉhưuđồngnghĩavớiviệcchỉđượcquanhquẩnởmộtxó.Nơiôngtatừngmơđượcsốngnhữngnămthángcuốiđờiđãlàmôngtarấtthấtvọng.Giốngnhưnhiềungườicaynghiệtkhác,ôngtanémsựthấtvọngvàonhữngnơigầnmìnhnhất,nhữngmụctiêukhôngthểtựvệđược,đólànhữngngườiPalestine.Smileychởtôivềkháchsạn.Tôimờiôngtaăntốinhưngôngtanóirằngmìnhcòncóviệckhácphảilàm.Khichúngtôibắttaychàonhau,ôngtanắmchặttaytôivànói:“Tôihyvọngrằnganhsẽkhônglàmtôithấtvọng.Tôikhôngphảilàngườibiquan.Tôibiếtrằngcuốicùngchúngtasẽthắng.Chúngtaphảithắng.Hồigiáolàmộttôngiáogiảdối,thiếulươngtâmvàtâmhồn.HãytưởngtượngnếusựcôngbằnggiữaanhvớinhữngngườitheođạoCơđốckhôngcòn!Thìđólàloạitínngưỡnggìchứ?”Mộtmìnhăntốitạikháchsạn,tôiđãsuynghĩvềnhữnglờinóisaucùngđó.ThờigiancủatôitạiBeirutđãchotôithấynhữngxungđộtvềvănhóa,đặcbiệtlàvềtínngưỡng,chínhlànguyênnhâncủarấtnhiềuvấnđềởkhuvựcTrungĐông,mặcdùđókhônghoàntoànlàgốcrễcủavấnđề.TôibiếtrằngnhàthờThiênchúagiáotổchứccáccuộcThậptựchinhlàđểchốnglạicáimàhọgọilà“lựclượngHồigiáoxấuxa”.Tuynhiên,tôicũngbiếtrằnghậuquảcủacáccuộcxungđộtđólàtỷlệthấtnghiệpcaovàlànguồngốcbùngnổchocáccuộcnổiloạnvàtầnglớpquýtộctiếnhànhcáccuộcThậptựchinhlàđểlôikéonhữngngườiđangnổiloạnvàovàđưahọđixâmchiếmnhữngvùngđấtmớixâmchiếm.TôithựcsựchoángvángtrướccáchnhìncủaSmileyvềđạoHồivànhữnggìtôiđượcngheởIndonesiatrướcđóvàitháng.SốngởthànhphốmiềnnúiBandungcủaTâyGiava,tôiđãkếtbạnvớimộtchàngtraitrẻtênlàRasy.MẹanhquảnlýkhunhànghỉmàtôivàcácnhânviêncủaMAINlưulại.Rasyđãgiớithiệutôivớirấtnhiềubạnhọcđạihọc

củaanh.Mộttối,họđưatôitớidalang.MộtconrốilàhìnhRichardNixoncònconkiatôiđoánlàHenryKissinger.CảhaiđangđứngcạnhmộttấmbảnđồkhuvựcTrungĐôngvàmiềnViễnĐông;mỗiquốcgiaởkhuvựcnàyđềuđượctreovàochiếcmóctươngứngvớivịtrícủamìnhtrênbảnđồ.Nixonnhấctừngnướcmộtrakhỏichiếcmócvànhétchúngvàomồm.MỗilầnnhấcmộtquốcgiaởTrungĐônglên,ôngtađềunếmnóvàkêulênnhữngtiếngnhưlà,“Đắngquá!Đồrácrưởi!Chúngtaokhôngcầnnhữngthứnày!”,sauđóôngtanémnóvàochiếcthùngrácmàHenryKissingerđangcầm.Saubuổibiểudiễnrối,cácsinhviênvàtôiđiuốngcàphê.HọgiảithíchvớitôirằngtrongsuynghĩcủarấtnhiềungườidânIndonesia,nướcMỹđangtiếnhàngcuộcchiếntranhchốnglạingườiHồigiáo.Họchotôibiết,từnhữngnăm1950,nhàsửhọcngườiAnhArnoldToynbeeđãdựđoánrằngcuộcchiếntranhthựcsựtrongthếkỷXXInàysẽlàcuộcchiếngiữaCơđốcgiáovàHồigiáo,chứkhôngcònlàcuộcchiếngiữachủnghĩacộngsảnvàchủnghĩatưbảnnữa.MộtnữsinhviêntrẻhọckhoatiếngAnh,bìnhtĩnhnóilênquanđiểmcủamình.Theocô,“PhươngTây,đặcbiệtlànướcđầutròMỹ,quyếttâmphảinắmđượcquyềnkiểmsoáttoànthếgiớiđểtrởthànhđếquốchùngmạnhnhấttronglịchsử.Bọnhọđãtiếnrấtgầntớithànhcôngđó.LiênbangXôviếtvừamớiđứngdậytrênđôichâncủamìnhnhưngliênbangđókhôngthểtồntạilâudài.Họkhôngcótôngiáo,khôngcótàisảnngoạitrừhệtưtưởngcủamình.Lịchsửđãchứngminhrằngđứctintrongtâmhồn,niềmtinvàoquyềnlựclớnhơnlàđiềucầnthiết.Chúngtôi,nhữngngườitheođạoHồicóđiềuđó.Chúngtôicóniềmtinnhiềuhơnbấtcứtôngiáonàotrênthếgiớinày,thậmchílàcảCơđốcgiáo.Dođó,chúngtôichờđợi,chờđợiviệcchúngtôisẽpháttriểnmạnhmẽhơn”.Côgáinhìnthẳngvàomắttôi:“Cácanhđừngthamlam,đừngíchkỷnữa.Hãyđểýmàxem,cònnhiềuthứcóýnghĩavớithếgiớinàyhơnlàviệcchỉnghĩđếnnhữngngôinhàtođẹpvàquantâmđếnnhữngđiềuvớvẩnkhác.Loàingườithìđangchếtđóicòncácanhlạilolắngvềnhiênliệuchonhữngchiếcxehơiđắttiềncủamình.Biếtbaonhiêuđứatrẻđangchếtvìkhátsữacòncácanhlạitìmkiếmnhữngmốtmớinhấttrêncáctạpchíthờitrang.Cácquốcgianhưnướcchúngtôiđangchếtchìmtrongđóinghèo,nhưngcácanhthậmchícònkhôngnghethấytiếngkhóckêucứucủachúngtôi.Cácanhgiảvờkhôngnghethấytrướclờikêucứucủanhữngngườiđangcốgắngnóivớicácanhvềcuộcsốngcủahọ.Cácanhgọihọlànhữngngườicựcđoanhaynhữngkẻcộngsản.Cácanhhãymởrộngtráitimmìnhvớinhữngngườinghèovànhữngngườibịchàđạpthayvìđẩyhọxuốngsâuhơnchiếchốcủa

sựnghèođóivàtìnhtrạngnôlệ.Sẽchẳngcònnhiềuthờigiannữađâu.Nếucácanhkhôngthayđổi,chínhcácanhsẽlàngườichịusốphậnbiđát”.NhớlạibuổitốihômđóvànhữngngàygầnđâycủatôivớiSmiley,tôitựhỏiliệucócònchúthyvọngnàochomộtthếgiớimàởđótôngiáotrởthànhnguyênnhâncơbảncủaviệcxâmlượcvàkhaithác.Tạisaocónhiềungườitrênthếgiớilạicócáinhìnvềtôngiáokhácnhauđếnvậy?TạisaohọcóthểsửdụngthôngđiệpcủaMuhammadvàChúađểbàochữachocáccuộcchiếntranh?Haicâuhỏitrênvẫntiếptụcámảnhtôi.ChuyếnđiđầutiêntớikhuvựcTrungĐôngđãmangđếnchotôimộtcáinhìnmớivềtầmquantrọngcủatôngiáođốivớitìnhhìnhchínhtrịquốctế.Tuynhiên,chínhAiCậpmớilànơitôiđượctậnmắtchứngkiếnsứcmạnhtôngiáođóngvaitròlàtácnhâncủalònghậnthù.

Chương33.CâuchuyệncủamộtnhânviênCơquanPháttriểnQuốctếMỹNhânvậtbíẩncủaMAIN,vịchủtịchkiêmgiámđốcđiềuhànhđã80tuổiMacHallnóivớinhómchúngtôikhichúngtôiđượcmờiăntrưatạiCâulạcbộEngineerssangtrọngtrêntầngthượngThápPrudential,toànhàcaonhấttạiBostonvàcũnglàđạibảndoanhcủaMAIN:“CáckimtựthápởAiCậpđạidiệnchovaitròquantrọngcủaquốcgianếuchúngtagiànhđượccảtráitimvàtâmtrícủanhữngngườiẢrập.AiCậpsẽlàcăncứlớnvàvữngchắcchochúngta.Sauđó,chúngtasẽdồncácnướclại,lầnlượttừngnước,từngnướcmột”.Đólànăm1974,mộtnămthenchốttronglịchsửlâudàicủađấtnướcAiCập.MAINvàcáctậpđoànkháccủaMỹkiênquyếttậndụngtốiđacơhộihiếmcónày.CánhcửađãmởrakhingườiMỹgiànhđượchợpđồnghoànthànhmộtnghiêncứuquantrọngởAlexandria.MộtnhânviêncủaCơquanPháttriểnQuốctếMỹđãbaytừWashingtontớiđâyđểdựbữatrưavớichúngtôi.Mụcđíchchínhcủaôngtalàtómlượcquavềnhữngcuộcđấutranhtạiquốcgianàycũngnhưmụctiêucôngviệccủachúngtôitạiđây.Máitóccủaôngtađượccắtngắn,riamépcắttỉagọngàng,quầnáochỉnchu.Ôngtamặcbộcomplemàuxám,càvạtmàuxanhđiểmthêmmộtđườngkẻmàuđỏ.Ởhaiđườngveáo,mộtbêncóhìnhlácờnướcMỹ,bêncònlạilàhìnhmộtbàntaymàuđenđangsiếtchặtbàntaymàutrắng,thểhiệnvaitròlàđạidiệnchínhphủcủaôngta,mộttrongnhữnghìnhthứcmớicủanhữngtênthựcdânlàmravẻmìnhlàngườivịtha.Ôngtakhónhọcngồivàobànvàkhiôngtanói,thườnglàmangvẻcungkínhthoángýchâmchọcvớiMacHall.Tôinhậnrarằngôngtađếnvớichúngtôivớirấtnhiềulớpmặtnạ:đólàmộtchuyêngiavềAiCập,làngườiđánhgiákếtquảnghiêncứucủachúngtôi,làngườiđồngýchitrảchiphíchochúngtôiđồngthờicũnglàmộtngườilàmthuêtiềmnăng,mộtviênchứccủaChínhphủMỹluôntìmkiếmcôngviệcmớitốthơnhoặccôngviệctưvấnđượctrảlươngcao.KhinóivềnhữngđiềuđãtrảiquatạikhuvựcTrungĐông,ôngtatựthêudệtchođấtnướcAiCậpmộtlịchsửhoàntoànkhác,nhấnmạnhrằnghàngthếkỷnằmdướisựcaitrịcủangườinướcngoàiđãtạocơsởchonhữngsựkiệnhậuChiếntranhthếgiớithứhaidiễnratrênđấtnướcnày.Ôngtaphunnhữnglờinàyrakhỏimiệngnhưthểchúngkhiếnhọngôngtađaunhứcvậy:“TổchứcAnhemHồigiáo(MuslimBrotherhood)cósứcảnhhưởngrấtlớn.HọyêucầuAiCậpphảiphávỡmốiràngbuộcvớichâuÂu.CácđạohữusẽthamgiavàolựclượngquânsựcủaCộngđồngnhữngngườitựdo,một

nhómcáchmạngcủalựclượngquânđộiAiCậpđứnglênchốnglạihoàngđếFarouk,mộtônghoàngkhôngđượclòngdânvìgiađìnhgốcAlbanycủaôngtađãchiếmđượcvươngquyềndướithờiđếquốcOttomanvàsauđólạiđượcnướcAnh,kếđếnlàMỹ,hậuthuẫn.LiênminhnàyđãlậtđổFarouk,gâychochúngtasựthấtvọngtràntrề.Sauđó,cácanhcóbiếtailàngườilênthaythếkhông?Năm1954,ĐạitáGamalAbdelNasserđãđượcchỉđịnhlàthủtướngvàsauđónăm1956,ôngtatrởthànhtổngthốngAiCập”.Trong”canhbạcnguyhiểm”(từdùngcủataynhânviênUSAID),NasserđãtuyênbốđấtnướccủaôngtađộclậphoàntoànvớicáccườngquốcphươngTây.“ÔngtadànxếpcácthỏathuậnđểmuavũkhícủaLiênbangXôviết.Tấtnhiên,đểđáplại,chúngta(nướcMỹ)vànướcAnhđãrútbỏyêucầuđưaratrướcđólàxâydựngmộtđậpnướctạiAswan.ĐiềunàykhiếnNassertứcgiận.Chínhvìvậy,ôngtatiếnhànhquốchữuhóakênhđàoSuez.Năm1956,IsraelđáptrảlạibằngcuộcxâmchiếmbánđảoSinai.Cácbạncóthểđặtcượcxemchúngtaphảilàmgìtronghoàncảnhđó,tấtnhiênlànhữnghànhđộngkhôngcôngkhai.CảAnhvàPhápđềuquảquyếtrằngkênhđàođórấtcầnthiếtđốivớianninhcủađấtnướcmình.HọthảbomxuốngnhữngvịtríngườiAiCậpsinhsống,đồngthờigửilựclượngquânđộitớiđó.Kênhđàobịngừnghoạtđộng”.Rồi,ôngtachaumàylại:“Đơngiảnlàchúngtakhôngthểthathứchođiềuđó.ThếgiớicầnhànghóatừMỹvàdầumỏtừTrungĐông.ChởdầuvòngquanhChâuPhiquátốnkém.MộtnhómủyviênquảntrịcủacáctậpđoànhàngđầuđãtớiNhàTrắng.Ikelắngnghehọnhưngôngvẫnrấtbìnhtĩnh”.VừacườivớiHall,ôngtavừanói:“Mộtlệnhngừngbắnđãđượcđưaravàotháng11năm1965vàlựclượnggìngiữhòabìnhLiênhợpquốcđãtớiAiCậpđểtuầntrabiêngiớigiữanướcnàyvàIsrael”.Ôngtadừnglạiuốngnướcvàtheotôilàđểtấtcảchúngtôicóthờigiansuyngẫmvềnhữngđiềuôngtavừanói.Sauđó,ôngtalạitiếptục:“Thựcchất,MỹđãbuộccácnướcIsrael,AnhvàPhápphảirútquân.Chỉmớimộtvàinămgầnđây,chúngtaquaytrởlạikếtthânvớiIrankhiđưaranhữngbằngchứngchothấynhữngngườiMossadeghvàvịVuaBaTưđangtrởthànhbạncủachúngta.Giờđây,chúngtalạichocácquốcgiaẢrậpthấyrằngchúngtasẽsátcánhcùnghọởAiCập.VàWashingtontrởthànhcườngquốcthốngtrịtạikhuvựcnày”.NhữnggìdiễnrabuổichiềungàyhômđótạicâulạcbộriêngtrêntầngthượngtòanhàPrudentialcànglàmtăngthêmmốihoàinghicũngnhưmongmuốnđượchưởngthànhquảđangchảyvềquốcgiathốngtrịmàtôigọilàquêhươngnày.Theonhữnggìtôingheđược,cóvẻnhưhiểnnhiênlà“chiếnthắng”tạiIranvàAiCậpđãtạonênuythếcho“tậpđoàntrị”vàtaynhân

viênchínhphủnàyđượctrảtiềnđểtớiđây,khoekhoang,khoáclácvềchiếnthắngđó.Cácủyviênbanquảntrị,nhữngngườichỉtìnhcờnắmquyềnkiểmsoátnềncôngnghiệpquốcphòngvàgầnnhưtấtcảcáclĩnhvựckinhtếcònlạicủanướcMỹ,đãbuộctổngthốngMỹchấpthuậncácyêucầucủahọ.Giờđây,saugầnhaithậpkỷ,mộtviênchứcchínhphủlạiđangđảongượcquanđiểmlịchsửđótrongnhữngcuộctròchuyệnchínhthứccủamình.Tôilấylàmngạcnhiênvềsựxảoquyệtcủanhữngconngườinàyvàcảmthấyvừavinhdựlạivừasailầmkhitrởthànhmộtphầncủaâmmưumàdầndầntôihiểurarằngmụcđíchduynhấtcủanólàxâydựngđếquốcbímậtđầutiêntrênthếgiới.Tôinhìnrangoàikhungcửasổ,ngắmdòngsôngCharlesởxaxaphíadưới;ánhmặttrờiphảnchiếubóngcáctòanhàcủatrườngHarvard,ngôitrườngđãđàotạoítnhấtlàvàingườitrongsốnhữngủyviênbanquảntrịtớiNhàTrắngbànbạcngàytrước,xuốnglòngsông.TôinhớlạibàiphátbiểucủaTổngthốngEisenhowervềtổhợpcôngnghiệpquânsự.ThậtđángmỉamaikhichínhmộtsĩquanquânsựvàlàngườichỉhuytốicaocủalựclượngđồngminhtrongcuộcChiếntranhthếgiớithứhailạilàngườiđầutiêncôngkhailộttrầnsựtồntạicủacáimàngàynaychúngtagọilà“tậpđoàntrị”.EisenhowerđãnhìnthấynhữngquảntrịviênnàytranhgiànhảnhhưởngnhưthếnàotrongchínhsáchđốingoạicủaMỹkhicuộcchiếntranhTriềuTiêndiễnra.Ôngcũngchứngkiếnhọđãthaotúnggiớitruyềnthôngvàquốchộinhưthếnàovàsửdụnghiểmhọacộngsảnnhưlàlờibàochữachoviệchọxóabỏdầncácđặcquyềncôngdân.Vàchínhôngcũngtừngđứngyênkhihọbáncôngnghệchoquânđộiđểđưađầuđạntênlửahạtnhânđếnnhữngvùngđấtxaxôi.NhưngtạiAiCập,trongcuộckhủnghoảngtạikênhđàoSuez,ôngbắtđầucảmthấythậtsựlosợkhihiệpướcgiữachínhphủ,quânđộivàcáctậpđoànđượcthựchiện.Vâng,ôngbuộcphảibằnglòng.Nhưngtậnsâutrongsuynghĩcủamình,hẳnlàôngđãgiậndữlắm.Theotôiđoán,ngườiđànôngđượchuấnluyệnbằngnhữngkỷluậtcủariêngmìnhhẳnđangchờđợicơhộitốtnhất,chờchotớikhinhiệmkỳtổngthốngcủamìnhkếtthúc.Sauđó,ôngsẽthả“quảbom”củariêngmình.GiốngnhưrấtnhiềungườiphảnđốicuộcchiếntranhởViệtNamhồicuốinhữngnăm1960,tôicũngtreomộtbảncopybàiphátbiểukếtthúcnhiệmkỳvàongày17tháng1năm1961củaIkelênbànlàmviệccủamình.Trongbàiphátbiểu,EisenhowermiêutảđấtnướcMỹnhưlàmộtđấtnướccónềnkinhtếđượcxâydựngdựatrênnhữngnỗlựchòabình:“Mãiđếntậnkhinhữngxungđộtgầnđâynổratrênthếgiới,ởnướcMỹvẫnchưaxuấthiệnngànhcôngnghiệpvũkhí.NhữngngườichếtạolưỡicàyởMỹ,vớithờigianvàkhicầnthiết,cũngcóthểchếtạoranhữngthanhkiếm”.Sauđó,ôngcảnhbáo:

“Trongcáchộiđồngcủachínhphủ,chúngtaphảichốnglạinhữngnỗlựcgiànhảnhhưởngcủahệthốngcôngnghiệpquốcphòng.Khảnănggiatăngtìnhtrạngquyềnlựcđặtsaichỗsẽvẫntồntạivàcònkéodàidaidẳng.Chúngtakhôngbaogiờđượcđểsứcnặngcủasựkếthợpnàygâynguyhiểmtớinềnhòabìnhcũngnhưquátrìnhdânchủcủachúngta.Chúngtakhôngđượcchấpthuậnđiềuđó.Chỉcầnmộtcảnhbáovànhữngngườidâncóhiểubiếtcủachúngtacóthểkiểmsoátđượcsựănkhớphoànhảocủabộmáycôngnghiệpvàquânsựbằngcácbiệnphápvàmụctiêuhòabình.Chỉcóvậy,hòabìnhvàtựdomớicóthểcùngđạtđược.”“Nasserlàmộtkẻnóngvội.”GiọngcủataynhânviênUSAIDvanglên,đưatôitrởlạivớiCâulạcbộEngineers:“Ôngtanóngvộivìnghĩrằngmìnhcóthểdạyđờiđượcchúngta.Dođó,ôngtatiếptụcđiênrồtranhthủsựủnghộtừLiênbangXôviết.ChínhXôviếtđãgiúpNasserxâydựngđậpnướcAswan”.ÔngtaquaysangMacHall:“Anhcóthểtưởngtượng,ngườibạncủaanh,ôngBechtelđãcảmthấythếnào.”Hallcườilớn:“KhôngchỉcóBechtelđâu,toànbộchúngtôi,tấtcảnhữngaihoạtđộngtrongngànhnàyđềucảmthấythế”.“Đúngvậy”.Hallliếcnhanhkhắpbàn:“NhưngBechtelcónhữngmốiquanhệcóthểgiúpôngtanghengóngtìnhhìnhtừtổngthống,nhữngkẻnàyrấtgiỏixunịnhconlừaấy”.Câunóikhiếnbọnhọcườivang,khoáitrá.TaynhânviênUSAIDuốngmộtngụmnướcnữarồilạitiếptục:“Tronglúcđó,tổchứcAnhemHồigiáoquaytrởlạicuộcchơi.BọnhọcảmthấybịphảnbộikhiNasserliênminhvớinhữngngườicộngsảnvôthầnvàtừchốithiếtlậpmộtchínhphủHồigiáo.HọchỉtríchtấtcảnhữngviệcđóđềuđingượclạimộthiệpướcmàhọđãkýkhithamgiavàolựclượngCộngđồngnhữngngườitựdođểlậtđổVuaFarouk.HọmuốnvịtổngthốngcủamìnhchấpnhậnkinhKoranlàmnềntảngchohiếnphápcủađấtnước.KhiTổngthốngtừchốiđiềuđó,bọnhọcửmộtnhómsátthủtớiámsátôngta.Nhưngbọnhọkhôngnhữngkhôngthànhcôngmàcòntạorakếtquảngượcvớimongđợi.Nasserngàycàngđượcyêumếnhơn.Ôngtaralệnhcấmmọihoạtđộngcủatổchứcnày,kếtántù4nghìnngườilàthànhviêncủahộivàxửtửnhữngkẻcầmđầutổchức.Nhữngkẻtrốnchạyphảisốngchuilủi.Mộtsốngườicốgắngthâmnhậpvàocáctổchứccôngđoàn,trườnghọc,vàthậmchílàquânđội.Nhiềungườiđãtrốnranướcngoài,chạytớicácnướcnhưGiordani,SaudiArabia,Sudan,SyriavàcảKuwaitnhưcácanhđãbiếtvìđólànhữngnơimàcácanhthựchiệndựánđiệnkhíhóa.Đúngkhông?”Ôngta

gậtđầuvớiHall:“Thếđấy,saunhiềunăm,mộttrongnhữnglựclượngHồigiáocósứcảnhhưởnglớnnhấttrênthếgiớiđãrađời.Mụctiêucủabọnhọlàđưachúngta,nhữngngườiđếntừphươngTâyvàtấtcảnềnvănhóacủađạoCơđốc,rakhỏikhuvựcTrungĐông;giốngnhưởAiCậpvàIran,họlậtđổnhữngnhàlãnhđạokhôngnằmtrongcộngđồngtôngiáovàthaythếbằngnhữnggiáosĩđạoHồi”.Tôirấtmuốnhỏiôngtavềtinđồnchorằng,dùđãcómụctiêucụthể,nhưngvìphảnđốichủnghĩacộngsản,cácgiáosĩđãnhậntàitrợcũngnhưsựhuấnluyệncủaCIA.Nhưngtôibiếtrằngôngtasẽchỉtrảlờicâuhỏicủatôitheohướngmộtchiềuvàcâuhỏiđócóthểkhiếntôiphảitrảgiá,đặcbiệtlàtronghoàncảnhlúcbấygiờ.Ôngtanhìnquanhbàn:“Cóaimuốnhỏigìkhông?Mọingườiđềuhiểuhết,đúngkhông?Nhữngnăm1960làthờikỳcónhiềuxáođộngởAiCập.Nasserđãthểchếhóanhữngcảicáchkinhtế,chủnghĩaMác,baogồmcảviệcquốchữuhóa51%cáccôngtythươngmạitạiAiCập.Đóquảlàmộtthảmhọa.Tấtcảnhữngđiềuđócàngkhiếnchúngtabựcmìnhhơn.LựclượnggìngiữhòabìnhLiênhợpquốcvẫnđượcduytrìtạiđâychotớinăm1967;cáccuộcxungđộtgiữacáclựclượngcủaAiCậpvàIsraelthỉnhthoảngvẫnxảyrachotớitậnnăm1970vàconkênhđàovẫntiếptụcngừnghoạtđộngchođếnngàynay.Năm1970,Nasserquađời,PhótổngthốngAnwarSadatlêntiếpquảnchínhquyền”.“ChúngtađãnỗlựchếtmìnhđểlôikéoSadatvềphíamình.Hãytintôiđicácbạn,tôiđãtừngởđó.Lúcđầu,ôngtakhángcựrấtquyếtliệt.Ôngtacómộtquyếtđịnhtáobạolàkýkếthiệpướcmàtrướcđó,NasservàLiênbangXôviếtđãthảora.Dườngnhưôngtarấtthíchthúkhichếnhạochúngta.Nhưngchúngtaphớtlờnhữnglờilăngmạđóvàtiếptụcđeobám.Điềuđóđãpháthuytácdụng.Sadatđãthayđổihẳntháiđộ.Năm1972,SadattrụcxuấtnhữngngườiXôviết”.Ôngtathởdài:“SauđóSadatlạinóixấuXôviết.ÔngtađiềuquânđộitớikênhđàoSuezvàtấncôngcácvịtrícủangườiIsraeltạivùngbánđảoSinai.Cùnglúcđó,SyriacũngtấncôngIsraeldọctheocaonguyênGolan.Israellậptứcbịđẩylùivàcácanhbiếtđiềugìxảyratiếptheorồiđấy:CuộcchiếntranhYomKippurkếtthúcbằnglệnhngừngbắnngày24tháng10năm1973.Bâygiờ,Sadatlạicuốngcuồngtìmcáchtiếpcậnchúngta(nướcMỹ,BT)cốgắngđểcảithiệntìnhhình,dànxếpmốiràngbuộcbằngnhữnghiệpướcvớiIsrael,tíchcựckhuyếnkhíchđầutưnướcngoàivàthỉnhcầusựhỗtrợtừMỹvàNgânhàngThếgiới.Cánhcửacơhộiđãrộngmởvớichúngta…”.Ôngtauốngcạncốcnướccủamình.“ÔngHall,tôirấtđồngývớicâunóicủaông”.Ôngtađặtmộttờgiấylêntrênbàn,bêncạnhcốcnướccủamình:

“CáckimtựthápởAiCậpđạidiệnchovaitròquantrọngcủaquốcgianếuchúngtagiànhđượccảtráitimvàtâmtrícủanhữngngườiẢrập.AiCậpsẽlàcăncứlớnvàvữngchắcchochúngta.Sauđó,chúngtasẽdồncácnướclại,lầnlượttừngnước,từngnướcmột”.ÔngtahơinghiêngngườivềphíaHall,tuykhóthấynhưngrõrànglàcúiđầuthểhiệnsựkínhtrọng:“Thưangài,tôithựcsựnểphụcngàivềđiềuđó.Mộtđánhgiáhếtsứcnổibật.Nóphảnánhrấtchínhxácthựctếvịtríđấtnướcchúngtađangđứngngàynay”.Saubữatrưa,chúngtôiđiquanhbànvàbắttaychàonhau.KhitôinhìnraôcửasổvàthấybóngcáctòanhàcủatrườngĐạihọcHarvardinbóngtrêndòngsông,trầmngâmvàtựhỏimình,chợtcómộtbàntayvỗnhẹlênvaitôi.Khiquaylại,tôithựcsựsốckhinhìnthấynụcườitrêngươngmặtđứngtuổivàdạndàysươnggiócủaGeorgeRich.Ôngđangcườivớitôi;bêncạnhlàHall,ngườiđượcxemlàquyềnlựcnhấttạiMAIN.Sếpcủatôi,BrunoZambotti,cólầnđãnóivớitôi:“CácvịủyviênkháccóthểđượcthăngchứcvàgiángcấpnhưngM.HallvàG.Richthìluônluônởđó,đứngđằngsaugiậtdây”.GeorgeRichđangngồiởmộtbàngầnđóvớihaingườiđànôngkhác.Ôngtanóivớitôi:“Mộtkhônggianquảlàyêntĩnh.Anhcóthờigiankhông?Anhtớivănphòngcủatôiđượcchứ?”.

Chương34.AiCậpđangđiềukhiểnchâuPhiTôikhôngthểtinđượcmìnhcóthểmaymắnđếnvậy.ĐầutiênlàtôiăntrưavớiMacHallvànhữngủyviênquảntrịhàngđầucủacôngtyvàgiờđâylànhậnđượclờimờitừmộtngườithựcsựđãtrởthànhhuyềnthoạitronggiớicủachúngtôi.Trướcđây,tôitừngđượcngherấtnhiềuchuyệnvềnhữnggìmàGeorgeRichđãlàmđượcởchâuPhivàvùngTrungĐông.Ônglàmộttrongnhữngngườiđầutiênmạohiểmtớicácvùngđấtxaxôivàxâydựngnhàmáythủyđiệntạicácvùngnôngthôn.ÔngđãđidọcvùngsôngCongotừnhữngngàynơiđâychỉđượcbiếtđếntrongcuốntiểuthuyếtHeartOfDarknesscủaJosephConrad.NgườitacòntruyềntainhaurằngôngđãlêtừngbướctrênnhữngsamạcđượcdùnglàmcảnhquaytrongLawrenceofArabia.Giờđây,khiđãđiđếngầncuốicuộcđời(ngườitanóivớitôirằngôngấyđã84tuổirồi),GeorgeRichvẫnluônnhậnđượcsựkínhtrọngcủagiớikỹsưtrêntoàncầu.TôiđãkhámphárarằngchỉcầnnhắcđếntêncủaôngtrướclãnhđạocủacáccôngtyởBogotavàTehran,bạncóthểđượchọmờiăntốitạinhàriêng.RichcũnglàmộttrongnhữngngườiđồngsánglậpraUhl,HallandRich,mộthãngcôngtrìnhdogiámđốcđiềuhànhcủaMAINthànhlậpvàhaingườiphụtáthântíncủaRichtrựctiếpthựchiệnnhữngcôngviệcmà,vìnhiềulýdo,MAINsẽkhôngthểtựmìnhhoànthànhđược.TôiđượcbiếtrằngngaycảluậtlệcủabangNewYorkcũngphảiphụthuộcvàocôngtynày.Nhưngtôilinhcảmvàchỉlàlinhcảmmàthôi,rằngUhl,HallandRichđượcthànhlậpcònlàđểkiểmsoáthoạtđộngbímậthoặccólẽlàđểgiúpbatổchứcđứngđầugồmMAIN,nhữngkháchhànggiàucóvàcáctổchứcchínhphủchuyểntiền.TôitheobướcGeorgeRichrakhỏikhunhàhàng.Tuynhiên,chúngtôikhôngđivềvănphòngcủaông.Saukhiđithangmáyxuốngtầngdưới,khuvựcvănphòngcủacácquảntrịviênMAIN,chúngtôihướngthẳngvềphíahànhlangvàđitớiphònghọpcủabangiámđốc.Ôngrútchìakhóaravàmởcửachotôibướcvào.Ôngrahiệuchotôingồixuốngmộttrongnhữngchiếcghếsangtrọng:“Tôiđãthayđổiýđịnh,tôinghĩnơinàycóvẻriêngtưhơnlàphòngcủatôi”.Ôngquaylưnglạivàbướctớimộtvậtđượctreotrêntường.Đólàbảnđồthếgiớiphátsángvớimộtđườngparabolsẫmmàuchuyểnđộngdọcđểđánhdấunơinàongàyđangchuyểnsangđêm.Trướcđó,cómộtlần,tôiđãtừngnhìnthấycănphòngnày.Lúcđó,tôiđãthấythưkýriêngcủaMacHallmởkhóavàđứngcanhchừngkínđáobênngoài.RichchỉvàođỉnhtrêncùngcủalụcđịachâuPhi:“ĐâylàAiCập”vàquaysangnhìnthẳngvàomặttôi:“Tôibiếtanhrấtthíchthúvàtòmòtrướcnhững

gìanhchàngUSAIDkianói.Bâygiờ,tôimuốnchắcchắnrằnganhbiếtđượcphầnlịchsửthậtsự.Tôihiểurằnganhlàngườikhásắcbén,biếtrõđượcthựcchấtchúngtôiđanglàmnhữnggì.AnhsẽsớmđượctớiAiCậpvàsauđólàKuwait,IraqvàSaudiArabia”.Ôngdừnglạimộtlúc,đểchođiềumìnhvừanóingấmvàotôi,đượctôiđónnhậnđầyđủnhất,cảmgiácrùngmìnhkhinghetêncủanhữngquốcgiatrênvàbiếtrằngmìnhsẽđượctớiđó,tạocảmhứngchotôi.“Tấtnhiên,anhbiếtrõrằngcôngviệccủachúngtakhôngchỉdừnglạiởvẻbềngoàicủanó,hayởnhữnghợpđồngtầmcỡquốcgia”.Ôngnghiêngngườivànhìnchằmchằmvàotôi:“Đúngkhông?”“Vâng,thưangài.Tôihoàntoànhiểuđiềuđó”.“Tốt.Tôichưabaogiờlàhiệpsĩ,vìvậy,tôikhôngphảilà”ngài”.TêntôilàGeorge”.Tôichỉcóthểmỉmcười,tựhỏiliệumìnhcóthểgọinhưvậyvớiônghaykhông,nhấtlàkhiđốidiệnvớiông.“Vâng,đượcạ”.Tôinói.Ôngdùngngóntaycủamìnhgõnhẹlênchiếcbảnđồ:“AnhđãđượcchobiếtvềtổchứcAnhemHồigiáochứ?”.“Vâng”.“Chúngrấtnguyhiểm,chúngtaphảichiếnthắngchúng,phảithỏahiệp,muachuộc,pháhủy,phảilàmbấtcứđiềugìcóthểbởivìchúngkhôngthểbịchặnđứng.Sadatđãchứngminhchochúngtađiềuđó.Anhđếnsaunhữngngườikhácvànhậnđượcnhiềusựủnghộhơn,nhưviệcđổdầuvàolửavậy”.Ôngkéoghếđếntrướcmặttôivàđứngbêncạnh,đốimặtvớitôi.“Nhưngđókhôngphảilàcôngviệccủaanh,ítnhấtlàkhôngphảibâygiờ”.Ôngngồixuống,gầnđếnmứcđầugốicủachúngtôigầnnhưchạmvàonhau.Ôngchỉlên:“Hãynhìnlênbảnđồ.Anhnhìnthấyđiềugì?”Tôihơilúngtúng:“ÝôngmuốnnóiđếnAiCập?”“TấtnhiênlàAiCập.Nhưngnónằmởđâu?AiCậpnằmởvịtrínào?”Ôngvỗnhẹvàođầugốitôi:“Hãyđứngragầnđóvànhìnkỹhơn”.Tôilàmtheo:“NónằmởĐịaTrungHảivàBiểnĐỏ,gầnIsrael”.Ôngthởdài:“Nónằmởlụcđịanào?”“ChâuPhi”.Ôngđặttaylênđầuvàlàmhànhđộnggiốngnhưđangkéomộtsợidâyvànói:“Phải,tiasángđãlóelên!ĐúnglàchâuPhi.Hãynhìnthêmmộtlầnnữavàobảnđồ.TráingượcvớisuynghĩcủahầuhếtngườiMỹchoAiCậplà

mộtquốcgiachâuPhi.CóphảinólàmộtphầncủakhuvựcTrungĐôngkhông?Đúng.KhuvựcTrungĐôngkhôngphảilàmộtchâulục.AiCậplàmộtquốcgiaởgiữa,làmộtsợidâynốigiữachâuÂuvàchâuÁ.Và,chínhxáchơn,AiCậpnốichâuÁvàchâuÂuvớichâuPhi.Bâygiờ,đểtôihỏianhmộtcâunữa.AiCậpcómộtconsông,đúngkhông?”“SôngNile”.“Đúng.VàanhcóthểnóigìvớitôivềsôngNilekhinhìnvàobảnđồnày?”“NóchảytừSudan…”“Chotớinăm1956,SudanvẫncònlàmộtphầncủaAiCập.NướcnàyđãđượcnướcAnhcôngnhậnlàmộtquốcgiađộclậpvàsauđóđộclậphoàntoànkhỏiAnhvàAiCập.Tuynhiên,nhiềungườiAiCậpvẫnthấytứcgiận.Họnghĩrằngmảnhđấtrộnglớnấythựcsựlàvùngđấtcủahọ.AnhnhìnxemsôngNilechảytớinơinào?”“NếuôngmuốnnóiđếncảnhữngnhánhcủasôngNilethìđólàhồTanganyikavàmộtsốnhữnghồnhỏkhácnữa.Nóbaobọcvàđemlạisựphânchiađồngđềuchochâulục”.“À.TôixinmạomuộichàomừnganhtớivùngđấtcủaTiếnsĩDavidLivingston.Thêmmộtcâuhỏinữa.Nếuanhtrảlờiđúngcâuhỏinày,anhcóthểtrởvềđâyvàngồixuốngghế.SôngNilechảyvềhướngnào?”“PhíaBắc”.“Hoanhô.Vậy,nhữnggìanhđangnóicónghĩalànhữnggìtốtđẹpnhấtcủachâuPhiđềuchảyvàosôngNile,vàsôngNilelạichảyvàoAiCập.Đúngkhông?Rấttốt.Vậychúngtacóthểđoánrằngđồngbằngmàumỡcủaconsông,nơicácPharaonxâydựngKimtựtháp,baogồmlớpphùsa,tứclàlớpbềmặt,làtráitimvàlinhhồn,làmộtphầnlớncủachâuPhi?CairođượcxâydựngtrênđấtcủangườichâuPhi,khôngchỉbởivìnónằmtrênlụcđịachâuPhimàcònbởivìnónằmtrênphầnđấtđượckhởinguồntừnhữngvùngđấtphíabắccủachâuPhi.Anhđãđúng.Hãytrởlạiđâyvàthưgiãnnào”.TôitrởvềchỗngồivàchờđợiGeorgetiếptục.Nhưngôngtachỉngồiđó,nhìnchằmchằmvàotôi.Tôicốgắngchọntừngữcẩnthậnhơn,tránhđểngườiđànôngnàycóthểlàmhỏngcôngviệchayđuổiviệctôi.“Tôihiểuđiềuôngđangnói.AiCậpcóthểđóngvaitròquantrọngtrongthếgiớiẢrậpvànócũngcómộttácđộngtớichâuPhi”.Tôiliếcnhìnbảnđồ:“Đólàmộtcầunối,nốicảvịtríđịalývàbốicảnhxãhội,tấtnhiêncảvềmặtkinhtếcũngnhưmặtdântộc”.Ôngtatiếptụcnhìnchằmchằmvàotôi.Tôiđoánlàmìnhđãthiếucáigìđó.“Vàtấtnhiênlàcảcáctôngiáonữa”.

“Rấttốt”.Ôngtađứngdậy,chắptayvềphíasaulưngvàbướclạigầnbảnđồmộtlầnnữa.“AiCập,Sudan,Ethiopia,Somalia,Kenya…tấtcảđềulànhữngvùngđấtcổ,nốiliềnnhữngxungđộttronglịchsử.Chúngtakhôngnênxemnhẹ.TrongthếkỷVtrướccôngnguyên,nhàsửhọcngườiHyLạpHerodotusđãhátnhữngkhúccakểrằngtheotruyềnthuyết,chếđộquânchủcủaEthiopia,màđạidiệnngàynaylàhoàngđếHaileSelassie,đãđượcngườicontraicủaĐứcvuaIsraelSolomonvàHoànghậuSheba,lậpnên.Toànbộkhuvựcnàyquảlàmộtvùngđấthuyềnbí,khôngthểxemnhẹđược”.Ônglắclắcnhẹđầuvànghiêmtrangnói:“Khôngthểxemnhẹmộtchútnào”.Ôngtalạihướngmắtvềphíabảnđồmộtlúclâu,rồisauđó,quayvềphíatôi:“Anhcũngbiếttrữlượngdầucủakhuvựcđónhiềuđếnmứcnào.Tôicóthểchắcchắnvềđiềuđó.Tôiđãdànhcảcuộcđờimìnhđểnghiêncứuđịachấtnơiđâyvàtôicóthểnóivớianhrằngtrongsuốtcuộcđờicủaanh,châuPhisẽtrởthànhchủđềđểngườitatranhluậnvềdầumỏ”.Ôngngồixuống:“Vìthế,anhbạnhãytiếnlênvàlưuýđếnnhữngtừngữcủa“quýngài”đếntừCơquanPháttriểnQuốctếMỹ.HãyxuấtpháttừAiCậpvàlấyđólàmđiểmkhởiđầu,tạobànđạpchoquátrìnhchinhphụckhuvựcTrungĐông.Vàcònnữa,hãycôngnhậnnhữngđiềumàsốítngườihômnaynóivề…”“ĐócũnglàgiaiđoạntiềnđềchocuộcchinhphụcchâuPhi”.“Vànếunhưanhtừngcóýđịnhcóconvàmuốnchúngđượcsốngmộtcuộcđờigiàusang,anhcầnlàmnhiềuhơnnữađểđảmbảochúngtacóthểchiếmđượccảviênngọcđennày.ChúngtacầnkhuvựcTrungĐông,đúngthế,nhưngchúngtacũngphảicócảchâuPhinữa”.Bướcchânrakhỏiphònghọpcủabangiámđốc,tôicảmthấyrấtphấnchấn.ChỉtrongmộtvàigiờngắnngủitôiđãđượcnghecâuchuyệntừvịgiámđốcđiềuhànhcủaMAINvàviênchứcthâmniêncủaCơquanPháttriểnQuốctếMỹtrongbuổiăntrưarồisauđóđượcnóichuyệnriêngvớichínhGeorgeRich.TôichưabaogiờnghĩvềsựthậtrằngAiCậplàmộtphầncủachâuPhi,cũngnhưlàmộtphầncủakhuvựcTrungĐônghoặcnólạiđóngvaitròquantrọngnhưvậyvềđịalý.TôitinrằngchỉcómộtvàingườiMỹchiasẻbímậtvềviễncảnhnàycủachâuPhi.Tôicócảmgiácnhưđâychínhlàsứmệnhcủamình,nhưthểmìnhđãđượcgianhậpcâulạcbộdànhriêngchongườigiàu.TôiđithangmáyxuốngdướitầngtrệtvàbắtđầuđibộtừtòanhàPrudential,tớinơitôilàmviệc,thápSoutheastở101đạilộHuntington.Tôiđoán,cóthể,lờinhậnxétcuốicùngcủaRichchínhlàchìakhóa.Mộtngàynàođó,tôisẽcómộtgiađình.Tôinhìnkỹquacửasổcửahàngquầnáo,anhchàngmanơcanhtrongđóđangmặcmộtbộcomplesọcnhỏ.Tôihứavớimìnhtuần

sautôisẽtrởlạivàmuabộcompleđó.Quyếtđịnhnàykhiếntôicảmthấyvôcùngsảngkhoái.Tôitựnóivớimìnhrằng,GeorgeRich,ngườikỹsưđángtônkínhđóđãđúng:vìlợiíchcủathếhệtươnglai,chúngtaphảinắmquyềnkiểmsoátnhữngquốcgiacónguồntàinguyênmàcáctậpđoàncủachúngtađangcần.Tôiđãmuabộcompleđó.Vàvàingàysau,tôibướclênmáybay,thẳngtiếntớiAiCập.

Chương35.NhữngkẻbộitínTrongsuốtkhoảngthờigianởCairovàAlexandria,tôicànglúccàngcảmthấymìnhthấtbạivìkhôngnhậnđượcsựhợptáctừcáccơquanchínhquyềnđịaphương.USAIDđãthuêtôiđưaracácdựbáokinhtếcóthểgiúpchínhphủAiCậpnhậnđượcnguồntàitrợtừNgânhàngThếgiới.Đểthựchiệncôngviệccủamình,tôicầnphảicónhữngbảnthốngkêdânsốchitiếtvàđầyđủvềtừngvùngtrênkhắpđấtnướcAiCập.Mặcdùtôibiếtchắcrằngnhữngthốngkêđócótồntại,nhưngcácquanchứcđịaphương,hếtngườinàyđếnngườikhácđềukhăngkhăngrằngnhữngthôngtinđókhôngthểsửdụngrộngrãivàcôngkhaiđược.Tôicốgắnggiảithíchchohọhiểurằngtôikhôngphảilàngườingoàiđểhọphảigiữbímật,rằngtôiđanglàmviệcchohọ,họhoàntoàncóthểtintưởngvàrằngtôicầnphảicónhữngconsốthốngkêđónếuhọcònmuốntôisoạnramộtbảnbáocáocóthểgiúphọmangvềhàngtỷđôlaMỹchođấtnướcmình.CáicáchtừdụdỗđếnđedọanàyđãđượctôisửdụngrấtthànhcôngởchâuÁvàMỹLatinh;tuynhiên,nódườngnhưlạikhôngcótácđộnggìđốivớinhữngngườiởAiCập.NhữngquanchứcởCairovàAlexandriađượcchỉđịnhlàmđốitáccủatôivàvìvậyphảihỗtrợtôigiảiquyếtcôngviệclạichỉđưatôiđiquanhthànhphố.Chúngtôitớicáckhuchợgiavịvàđếnnhữngquáncàphêngútkhói,nơicónhữngngườiđànôngchoàngkhănxếpphủchơiDominovàhútốngđiếu;chúngtôicũngđidạodọcsôngNilevàkhuvựcĐịaTrungHải,đixemcáctrangsứcbằngkimcươngvànhữngmónđồcổvôgiáởcáccungđiệncổ;vàchúngtôiđãuốngkhôngbiếtbaonhiêulàtrà.Nhưngcứmỗikhitôinhắcrằngtôiđangchờnhữngbảnthốngkêdânsố,họlạilặplạinhữngkhókhănkhiếnhọchưathểđưangaychotôiđượcdùtôiđãcốkhẩnkhoảnnàixin.Họluônnói:“Mọithứđềucầnphảicóthờigian”,hoặc“ĐâykhôngphảilànướcMỹ,chúngtôilàmộtquốcgiagiàcỗi,vàlạcđàthìđirấtchậm”.Khitôigợiýhốilộhọ,tấtnhiênlàtheocáchthứchoàntoànhợpphápchẳnghạnnhưchitrảmộtkhoảntiềnlớnchonhữngngườiphảilàmviệcngoàigiờ,hoặcđưaranhữngkhoảnbỏtúiriêng,họlạilắcđầuvàlạimờitôimộttáchtràkhác.Cuốicùng,khiđãhoàntoànthấtbại,tôiquyếtđịnhphảiquamặtđốitáccủamình.Đólàmộtbướcđiquyếtliệt,mạnhbạo.Trướcđó,tôiluônnétránhcáchlàmnàyvìtôisợnósẽgâyphảntácdụngvớingườimàtôiphảinhờcậy,nhưnghoàncảnhnàybuộctôiphảiliềulĩnh.Tôisắpxếpmộtcuộcgặpvớimộtngườilàquanchứccấpcaocủachínhphủ.Ngườiđànôngnàytừnglàmviệcởrấtnhiềubộ,ngànhvàhiệnđanglàcốvấnriêngcủatổngthốngSadat.Ôngtacómộtcáitênrấtdài,nhưngtôi

chỉgọiđơngiảnôngtalàtiếnsỹAsim.TiếnsỹAsimtốtnghiệptrườngHarvard.ÔngtacóquanhệrấtmậtthiếtvớicáctổchứcnhưNgânhàngThếgiớivàCơquanPháttriểnQuốctếMỹvànổitiếnglàngườigiảiquyếttrôichảymọiviệc.Vềphíamình,tôihiểurằngsựgiúpđỡcủaôngsẽkhônghềrẻchútnào;tôiđãchuẩnbịhốilộôngtathậthậuhĩnh.Tôiđượcđưatớimộtngôinhàcaotầnghiệnđạivàsauđóđượcmộtnhânviênbảovệlựclưỡnghộtốngtớithangmáyvàđilêntầngtrêncùngcủatòanhà.MộtngườiđànôngAiCậpcógươngmặtkhắckhổ,cao,gầy,mặcbộcomplemàuđenchỉchochúngtôitớimộtcănphòngnhỏ.TrongphòngcóhaichiếcghếdàivàbằngâmtiếngAnhrấtchuẩncủamình,ôngtathôngbáotôisẽphảichờmộtlúcởđây.NgườibảovệkhôngbiếtnóitiếngAnh,anhtangồixuốngđốidiệnvớitôi.Chúngtôicùngđợi.TôiđọcmộttờTimeđãcũtrênchồngbáođặtởchiếcbànkêgiữahaichiếcghếdài.Ngườibảovệngủgàngủgật.TôilạiđọcNationalGeographic.Chúngtôingồiđợigầnhaitiếngđồnghồthậmchícònkhôngđượcmờimộttáchtrà.TôichắcchắnrằngAsimđangtìmcáchthểhiệntầmquantrọngcủamìnhvàvìthậmchícảtràchúngtôicũngkhôngđượcmờinêntôiđoánôngtakhônghàilòngtrướccuộcthămviếngcủatôi.Tôicốgắngphớtlờđinhữngthiếusótđóvàmặcdùcóchútxáođộngnhưngtôiđãchuẩnbịtinhthầnđểđưarađềnghịlớnhơnnữa.Cuốicùng,ngườiđànôngAiCậpcao,gầycũngxuấthiện.Khôngmộtlờigiảithích,ôngtadẫnchúngtôiđixuốngmộthànhlangdàitớicánhcửabằnggỗrấtlớn.ChỗnàytrôngcóvẻgiốngnhưnơichôncấtVuaTuthơnlàmộtnơitrongtòanhàhiệnđạinày.Ôngtamởcánhcửara.Tôichoángngợptrướcsựrộnglớncủacănphòng;nóđủsangtrọngđểlàmhàilòngvịpharaontựcaotựđạinhất,nóđượctranghoàngbằngsựkếthợpgiữaphongcáchAiCậpcổđạivàsựhiệnđạicủaĐạilộPark.NhữngbứctranhgiấycổxưađọdángvớinhữngtácphẩmcủaPicasso,nhữngđồđạcthiếtkếhiệnđạinằmgọntrênnhữngtấmthảmBaTư.Asimngồikhomlưngcạnhchiếcbànkhổnglồ,mặcmộtbộcomplemàuxanhthẫmvàcàvạtmàuvàng.Gươngmặtcủaôngtabéotrònvànhẵnmịngiốngnhưmộtquảdưavậy.Ôngtamangmộtcặpkínhcódâyđeo,hìnhảnhnàykhiếntôiliêntưởngtớiBenjaminFranklin.Khitôibướcvào,ôngtakhôngbuồnngướcmắtlênnhìn.Ngườiđànôngcao,gầycúichàovàđira.Tôiđứnggầncửaravàochờđợivìhìnhnhưôngtađãhoànthànhxongđốnggiấytờcủamình.Cuốicùng,ôngtangướcmắtlên.“Ngồiđi”,ôngtanói,chỉtayvàochiếcghếtrướcbànlàmviệcvàsauđólạiquayvềvớicôngviệccủamình.Tôihơilúngtúngvàcócảmgiácmìnhbịcoithường.Cóthểtôiđãđiquá

giớihạnnhưngđiềunàyquảthậtquásứcchịuđựngcủatôi.Cóphảiôngtaquênmấtrằngtôiđạidiệnchomộthãngcốvấncóthanhthế,tôitớiđâylàđểgiúpđỡđấtnướccủaôngta?Saukhiphớtlờtôitrongmộtlúclâu,ôngtangồithẳngdậyvànhìnchằmchằmvàotôiquađôimắtkính.Hìnhnhưôngtaxemtôinhưmộtconsâubọbịbắtkhiđangchạynhốnnháotrênbànăn.Sauđó,trongmộtnỗlựcnhưthểtậptrungtấtcảsứclựccủamình,ôngtavươnquachiếcbànlàmviệcvàgiơtayra.Tôiphảiđứnglênđểbắttayvớiôngta.Sựlúngtúngcủatôichuyểnthànhnỗitứcgiận.Tôicốnénlạivàépmìnhphảinởnụcười.Cốgắngtôntrọngphépxãgiaotạiđây,tôicảmơnôngtavìđãrộnglượngđồngýgặptôi.ÔngtathẳngthừngbácbỏsựtếnhịcủatôivàkhôngcầnchàohỏilạinhưphépthôngthườngởAiCập,ôngtahỏithẳngtôimuốngìkhiđếnđây.Khôngcònnghingờgìnữa,nhàngoạigiaolịchsựkiađanglăngmạtôi:côngkhai,trắngtrợn.Tôiđãđịnhbướcrangoài.NhưngtôinhớlạilúcởCâulạcbộEngineerstrêntầngthượngcủatòanhàPrudentialtạiBostonvàsauđólàtạiphònghọpcủacácgiámđốcMAINcùngvớiGeorgeRich.Độtnhiên,tôicảmthấynhưmìnhđượcminhoan.Việctrảthùchosựxấcláocủaôngtachínhlàviệctôibiết,tôilàmộtsátthủkinhtếđangthựchiệnnhiệmvụkhaithácôngtacũngnhưđấtnướccủaôngta.Tôicóthểchịuđựngđượcthắnglợinhấtthờicủaôngtavìbiếtrằngtôisẽgiànhđượcmộtchiếnthắnglớnhơn;chiếntrườngnàycóthểlàcủaôngta,nhưngcuộcchiếnsẽphảilàcủatôi.Tôithưgiãntrênchiếcghếcủamìnhvànởmộtnụcườithànhthật:“Dữliệudânsố”“Anhnóicáigì?”“Tôicầndữliệudânsố”.Tôigiảithíchbằngmộtthứngônngữngắngọnnhấtcóthểvàkếtthúc:“Vìôngthấyđấy,trừkhingườicủaônghợptácvớitôi,nếukhôngđấtnướcnàysẽchẳngnhậnđượcsốtiềnmàtổngthốngcủacácôngyêucầu”.Ôngtađậpmạnhtayxuốngbànvàđứngbậtdậy.Phảnứngthểhiệnrằngđâylàvănphòngcủaôngta.Chiếcghếtrượttrênsànrồivamạnhvàotường.Ôngtanói,giọngđộtnhiênthấpxuốngvàcókiểmsoát,chothấytàiđóngkịchcủaôngtatốtđếnmứcnào:“Tôikhôngcầntiềntỷcủaanh.Chàngtraitrẻ,anhchưachắcđãbằngtuổiđứaconútcủatôi,điềugìchoanhcáiquyềnđượcbướcvàođâyvàđưarađiềukiện?”.Ôngtavẫybàntaythấmđẫmmồhôichặntrướccâutrảlờicủatôi.“Đểtôinóichoanhbiếtđiềunày.Tôiđãtừngsốngtrênđấtnướccủaanh.Tôibiếttấtcảvềnhữngthànhphố,xehơivànhàcửađẹpmắtcủacácngười.Tôibiếtcácngườinghĩgìvềchúngtôi”.

Đặtbàntayxuốngbàn,ôngtahơinghiêngvềphíatrước,mắttrừngtrừnggiậndữnhìntôi:“AnhbiếtcóbaonhiêungườiởtrườngHarvardhỏitôiliệutôicócưỡilạcđàhaykhông?TạiHarvardđấy!Thậtkhôngtưởngtượngđượcsựngớngẩncủacácngười.Đấtnướccácngườibịmờmắthếtrồisao.Chúngtôi,nhữngngườiAiCậpđãtồntạitừhàngnghìnnămnay,thậmchílàhàngchụcnghìnnăm.Chúngtôisẽcòntồntại,còntấtcảcácngườisẽchỉlàbụirác”.Ôngtakéochiếcghếlạivàngồilạichỗcũ.Ôngtangồimạnhđếnnỗilàmphátraâmthanhrấtlớnvàlạimộtlầnnữatậptrungvàođốnggiấytờtrênbàn.Tôingồiđó,nhìnchằmchằmvàoôngta,buộcmìnhphảinhớlạinhữnggiâyphútởtrongcănphònghọpcủacácgiámđốc.TôicũngnhớlạinhữngbuổigặpgỡởIndonesia,vìtôicóthểnóiđượctiếngIndonesiavàngườiđóntiếptôikhôngnhậnrađiềuđó,tôinghethấynhữngnhânviênkiaphỉbángtôi,trongkhivẫnmỉmcườilịchsựvàmờitôithứtràthượnghạng.Tôiphảicứngrắnhơn.Tôinênđánhlạiôngtatrongcuộcchơicủachínhôngta.Cuốicùng,ôngtalạinhìntôiquacặpkính,vẫytayđuổitôiđi:“Điđi”.“Nhưng…”.Ôngtalạiđậpnắmđấmcủamìnhxuốngbànmộtlầnnữa.Lầnnày,ôngtavẫnngồinguyêntrênghế.Ôngtanóigiọnghoàntoànmấtbìnhtĩnh:“Hãyluônnhớrằng,cácngườilànhữngkẻbộitín”.Mắtôngtanhìnthẳngvàotôi,khôngchútnaonúng,tôichođólàmộtđặcđiểmcủanhữngngườitừnghọcởHarvard.“Nhữngkẻbộitín”,ôngtađaynghiếntừngtừ,mộtcáchchậmrãi.“Giờthìđiđi.AnhsẽcódữliệuvềdânsốnếuSadatvàAllahđồngý”.Vàingàysau,thôngtinvềdânsốđượcgửiđến,nóđượcđưađếnmộtcáchkhôngchínhthống,chỉlàmộttậptàiliệubằnggiấycáubẩndongườiđưathưđưatới,anhtađãphảiđimộtđoạnđườngbụibẩnvàsặcmùikhóixe.Khôngcómộtdòngchữnàođượcđềtrênđó,khôngcódấuhiệunàochothấynóđếntừđâuhaytạisao,nhưngtấtcảđềuởđó,mọithôngtintôicần.Vàtôikhôngphảitrảchoaimộtđồngnào.Khinhìnvàođốnggiấytờvớinhữngconsốnhàmchán,tôitựhỏitạisaonhữngthứnàycóthểtrởnênghêgớmđếnvậy.Liệucómộtlýdochínhđángnàochoviệcgiấugiếmnhữngthốngkênày?Chỉcómộtsựgiảithíchduynhất,đólàngườidânAiCậpsợcuộckhôngkíchcủaIsrael.NhưngtôikhônghiểucácsốliệudânsốnàysẽgiúpIsraelnhưthếnào?Tôidámchắc,họđãcótrongtaytấtcảnhữngthôngtincầnthiếtchomáybayvàtênlửacủamình;nhữngquảbomkhôngcầnquantâmtớiviệcmộtvùngngoạiônàođósẽtăngthêmkhoảng100nghìnngườihay110nghìnngườitrongvòng20nămtới.Sauđó,tôilạinhớlạinhữnglờinóicủatiếnsĩAsim.

Tôithuộcnhữngkẻbộitín.NhữngngườiAiCậpbiếtmộtsốđiềumàchỉrấtítngườidânMỹnhậnthứcthấuđáovềnó:ChúngtasửdụngcácdữliệunhưnhữngdựánmàAsimcungcấpchotôiđểxâydựngnênmộtđếquốc.BáocáocủasátthủkinhtếsẽlàthứvũkhítốthơnrấtnhiềusovớithanhkiếmmànhữngngườilínhtrongcáccuộcThậptựchinhtừngsửdụng.NhữngquảbomcủaIsraelphụcvụchomụcđíchcủahọ,đemlạisứctànphá,reorắcnỗisợhãivàthuyếtphụccácquanchứcchínhphủđầuhàng.Nhưngnhữngngườinhưtôimớithựcsựlàhiểmhọa.Chúngtôilànhữngngườiđemlạilợiíchtừsựtànphá,khoétsâuvàonỗisợhãivàđảmbảorằngnhữngngườiđầuhàngchúngtôiđượcưuđãibằngnhữngđiềukhoảnđầuhàngcủahọvàhyvọngrằnghọctậptừbàihọccủahọđểtránhviệcbịđánhbomtrongtươnglai.Rốtcuộc,chúngtôisẽphảiđượcnuôngchiềuvìchúngtôicóđịavịcao.NgườinhưtiếnsĩAsimkhôngcònsựlựachọnnàokhácngoàiđưachotôitàiliệuhoặclàmấtviệc.Vàôngtaghétcayghétđắngtôivìđiềuđó.

Chương36.Iran:đườngcaotốcvàpháođàiTrongnhữngngàythángđó,tôiđãtớirấtnhiềuquốcgiatrênthếgiới.NhữnglờimàAsimnóivẫnámảnhtôi.Cảmxúccủatôichuyểntừngầnngạitớitứcgiậnvàsauđótôinhậnrarằng,ôngtalàmộtngườikiêuhãnh,tớitừmộtnềnvănhóađángtựhàovàcũnggiốngnhưnhữngcậnthầncủanữhoàngCleopatra,ôngtacămghétcáiýnghĩrằngmìnhphảichịucúiđầutrướccáchoàngđếLaMã.Tôihiểurằng,nếuởvàođịavịcủaông,tôithậmchícòncưxửkhiếmnhãhơn.Tôirấtấntượngkhinhiềungườimỉamai,xemđấtnướctôinhưlàRome,hayAiCậphiệnđại,nhưngtạiquêhươngcủamình,chúngtôicũngphảiđốimặtvớinhiềubấtổn.Tôiđãphảilớnlêntronggiaiđoạnđấtnướctrảiquathờikỳtựvấn.Chúngtôicũngtừngchứngkiếnhàngloạtnhữngsựkiệncóảnhhưởngsâusắctớithếhệcủamình,đólà:cuộcnổiloạncủaWattsvàDetriot,sựcáchbiệttrongcuộcchiếntạiWoundedKnee,sựxuấthiệncủaCésarChávezvàtổchứcUnitedFarmWorkerscủaông,cùnghàngloạtcácsựkiệnkhác,nhữngcuộcnổiloạnkémcôngkhaihơncủacácdântộcnhỏkháctrênkhắpnướcMỹ.Tôiđánhđồngnhữngsựkiệnđóvớinhữnggìmàôngbà,tổtiêncủatôiđãtừngtrảiquatrongcuộcđànáptươngtựkhihọsốngdướisựthốngtrịcủanướcAnh.Sựcămphẫnđếntộtđộđãbuộctấtcảhọphảiđứnglêncầmvũkhí.Nhữngngườidađen,nhữngngườidađỏvànhữngngườigốcMỹLatinhnóitiếngTâyBanNhabị“tậpđoàntrị”coilànhữngkẻnổiloạnvàtổtiêncủatôiđãtừnglà“nhữngkẻphảnbội”trongmắtnhữngngườisánglậprađếquốcAnh;nhưngngàynay,nhữngngườitrẻtuổichúngtôilạixemnhữngngườilãnhđạocáccuộcnổidậylànhữnganhhùngvànhữngngườibảovệquyềnlợichínhđángcủamìnhtrướccácthếlựcbênngoàichínhlànhữngngườisánglậprađấtnướcchúngtôi.Vàtôiởđây:mộtngườiđứnggiữahaithếgiớiđốilập,mộtmặtđồngcảmvớinhữngngườichiếnđấuchotựdo,mặtkháclạiphụcvụchonhữngngườilãnhđạođếquốcấy.Nhưđểlàmnổibậthơnthếkhóxửcủatôi,tôiđãphảitớiIranrấtnhiềulần;tôiphảiphụcvụchohoàngđếcủađấtnướcnày.Khinhữngsátthủkinhtếkhắchọavịhoàngđếnàynhưlàmộtkẻthốngtrị,quyếtđịnhnuôidưỡngđấtnướccủaôngtabằngtinhhoacủanềnvănminhmànóđãđạidiệntrongsuốttriềuđạicủaDariusvàAlexanderđạiđếcủabathếkỷtrướccôngnguyên,ngườiđànôngnàysẽtậndụngtoànbộlượngdầudựtrữ,kếthợpvớisựchuyênnghiệpcủacáccôngtynhưMAIN,đểhiệnthựchóagiấcmơuyquyềncủamình.Đôikhichúngtôiphảithuyếtphụcchínhbảnthânmìnhrằngtừsựthayđổinàysẽlàmtăngthêmnềndânchủ,xãhộidânchủ.

TrongcácquốcgianhưNga,Lybia,TrungQuốc,TriềuTiên,Cuba,Panama,Nicaraguavànhiềuquốcgiakhác,nơichủnghĩachốngMỹpháttriểnrộngkhắp,chiếnlượcmàchúngtôiđềxuấtvớitriềuđìnhcủahoàngđếIrantậptrungvàomột“thựctế”đượcviệndẫnrarằngvàonăm1962,hoàngđếđãcắtmộtlượnglớnđấtsởhữucủamìnhđểchiasẻchonhữngngườinôngdân;vịhoàngđế,vàchúngtôi,sauđóđãtạoraCuộccáchmạngtrắng,mộtchươngtrìnhđượcđưarađểmởđầuchonhữngcuộccảicáchkinhtếxãhộirộngkhắp.Bâygiờtôicảmthấyrùngmìnhkhinhìnlạibởivìtôibiếtrằng,tậnsâuthẳmtráitimmình,chúngtôiđềuhiểurằngtấtcảnhữngđiềutrênthựcsựchỉlàmộtcuộccáchmạngđểminhoanchochínhmình.ĐólàmộtsựlẩntránhđểtăngthêmthanhthếvàquyềnlựcchohoàngđếIran.Nhìnbềngoài,IranlàmộthìnhmẫucủasựkếthợpgiữaThiênChúagiáovàđạoHồi.Tuynhiên,nóthựcchấtlàmộtsựủynhiệmdànhchonướcMỹđểthựchiệnquyềnbáchủởkhuvựcTrungĐông.ĐâymớithậtsựlàđiềukhiếnAsimlolắngchovậnmệnhcủaAiCập.ĐâycũngchínhlàmộtnguồnthunhậpmànhữngngườinhưGeorgeRichmuốncókhiôngtaủnghộviệcđiềukhiểnTrungĐôngvàchâuPhivìmụcđíchdànhchonhữngthếhệtươnglaicủanướcMỹ.Saunăm1974,nhữnghợpđồngkýkếtcủaMAINtạiIranđãtănglênđángkể.Cúhíchvềdầumỏđãđẩynótănglênchóngmặt.Mụctiêuđãđượccôngkhai:HãylàmchoOPECcóchungquyềnlợivớichúngta,khiếnhọphảiphụcvụchođếquốccủachúngta.Côngviệccủatôichínhlàmấuchốtcủavấnđề.Nhữngnhàhoạchđịnhvànhữngkỹsưphụthuộcvàonhữngdựbáovềpháttriểnkhuvựccủatôiđểthiếtkếnhữnghệthốngđiệnkhíhóa,giúpđemlạinguồnnănglượngkhổnglồcầnthiếtđểcungcấpchongànhcôngnghiệp,thươngmạivàsựpháttriểnquânsựcầnthiếtđảmbảosựgiàucóchonhữngngườiIran.HạnhphúccủanhữngngườidânởđâychínhlàchìakhóađểduytrìquyềnlựccủahoàngđếvàbảođảmnguồndầulửaổnđịnhcungcấpchonướcMỹ.BrunoZambotti,ôngchủcủatôitạiMAINđãnóivớitôi:“AnhsẽbaytừTehrantớiKerman,mộtốcđảotrêncaonguyênsamạcnổitiếngDasht-eLut,nơiAlexanderđạiđếđãcónhữngcuộchànhquânlịchsử.Đólàmộtốcđảocủanhữngniềmvuibíẩn.Từđây,anhsẽláixeđiBandar-eAbbas,trênđườngđianhsẽđượcthấynhiềusamạcđẹpmắtnhấttrênthếgiới.Ngàynay,Bandar-eAbbaschỉlàmộtlàngchàiđangsaygiấcngủ,nhưngsaunày,nósẽtrởthànhđốithủcạnhtranhvớiRiviera”.Lúcđó,tôibiếtBrunocườngđiệuhóamọithứnhưngtôikhôngnóigì…TôicùngvớihaikỹsưcủaMAINlênmộtchiếcmáybaynhỏtừTehrantớiKerman.Lúcđóvàokhoảnggiữamùahè;mặcdùđãlàchiềumuộnnhưng

cáioinóngvẫnrấtngộtngạt.Thịtrấnnhỏnàydườngnhưđãbịbỏquêntheothờigian,ngoạitrừmộtvàiđứatrẻvànhữngngườigiàđiquanhquẩntrongánhchiềutà,ánhmắtnhìnlơđãng.NếunhưbụibẩnvàsựnghèokhổnơiđâychínhlànhữngniềmvuithíchbímậtnhưBrunođãnóithìtôiđãvượttrêncảviệcthưởngthứcđiềuđó,điềunàyvượtquásựtưởngtượngcủatôi.Mồhôinhễnhại,chúngtôiđặtphòngtạimộtkháchsạntốtnhấttrongthịtrấn.Đạisảnhcủakháchsạnrấtnhỏ,ảmđạmvàhầunhưkhôngcóchútđồđạcnào.Chàngthanhniêntrẻđứngsauquầytiếptânvuivẻgiớithiệuvớichúngtôirằnghọcóphụcvụbialạnhtạiquánbarởngoàisân.Mỗingườichúngtôiởmộtphòng,thậtngạcnhiênlàmỗiphòngcómộtphòngtắmriêng,vàchúngtôihẹngặpnhautạiquánbarsaunửatiếng.Phòngởkháchsạnnàykháthưathớtnhưngsạchsẽ.Tôicảmthấynhẹnhõmkhithấycănphòngcóđặtmộtchiếcđiềuhòa,chodùtiếngkêucủanórấtầmĩnhưngítranóvẫncònhoạtđộng.Mặcdù,đúnglàcóphòngtắmriêngnhưngtôipháthiệnrarằngtoiletkhôngxảtựđộngđược.Cóhaichiếcvòinhôragầnchỗđó.Chiếcvòicaohơncómộtđầuvòinhỏnhôraphíatrênđầutôi,tôiđoánnólàchiếcvòihoasen;chiếcvòithấphơndùngđểvặnnướcramộtchiếcthùngđựngnướcđãhangỉ,đểtôicóthểdộinướcvàotoilet.Tôicởiquầnáorađểtắm,chỉđứngtrênmộtkhoảngrấtnhỏgiữatoiletvàbứctường.Ởđâycũngkhôngcócảcửachenhàtắm;khitôivặnvòi,nướcbắntungtóenhưnglạikhôngvàongườitôimàlạilàmướtcáitoilet.Nếutôicúingườixuốngbệsứ,ngườitôicóthểđủướtđểkỳcọvàtắmrửa.Chỉcómộtcáibểnướcnhỏđốidiệnvớigócnhàtắm,nơinướcđượcdẫnchảyvàođó,đượcdùngđểthaythếchochiếcvòihỏng.Tôitựhỏi,lầncuốicùngmàBrunotới“ốcđảo”nàylàkhinào.Cảmthấysảngkhoáisaukhitắmrửa,tôitiếnthẳngtớiquánbarngoàisân,ởđócóbốnchiếcbànlốmđốmnhữngvếthangỉvàhàngloạtnhữngchiếcghếđượcđặttrênbậcthang,tạonênmộtcảnhrấtấntượng.Frank,mộttronghaingườikỹsưtrongđoànđãngồiđợiởđó,trênmặtbàntrướcmặtanhlàbacốcbiađãđượcrótđầy.Anhnói:“Ởđâychỉcóloạibianày.Tôinghĩlàanhsẽuốngnónêngọisẵn”.Chúngtôichờthêm15phútsauđó,cảhaichúngtôiđềuchorằngngườibạncủamìnhchắclàđangchợpmắtrồi.Chúngtôinângcốcchúcmừngchuyếnđivàuốngcạncốcbia.KhichúngtôivừađặtcốcxuốngthìJamesđến.Anhtalêbướclênnhữngbậcthang,mangtheocáiáomàanhtađãmặctrongchuyếnbaytớiđây.Nóướtsũng,nướcđangnhỏgiọtxuốngnền.Anhtađặt“bộp”chiếcáoxuốngmặtbàn,thảphịchngườixuốngchiếcghếtrốngtrước

mặtchúngtôivàuốngcạncốcbiacủamình.Franklêntiếnghỏi:“Anhlàmsaothế?”Jamesđáp:“Tôicầnphảiđivệsinh,nhưngtoiletlạikhôngxảđược.Tôithấymộtcáithùngvàvặnvòinướcnhưngnóbịhỏng,nêntôibịnướcxốivàướtsũng”.Chúngtôicùngphálêncười,Frankchorằngkhíhậukhônóngcủavùngsamạcsẽlàmchiếcáokhônhanhchóng.Jamesnói:“Tôicũngcholànhưthế,nếukhôngtôiđãchẳngmangtheochiếcáotớiđây”.Buổisánghômsau,chúngtôiđượchaingườiIranđếnđón,mộtlàphiêndịchviên,kỹsưcủachínhphủ,mộtngườilàláixetrênmộtchiếcxeJeep.Họchiếmhàngghếđầu,cònbachúngtôichenchúcnhautronghàngghếsau,tôilàngườitrẻnhất,ngồiởgiữa.Đểcửđộngthoảimáihơn,tôiphảigácchânlênchiếctrụctruyềnđộng.NhữngconđườngđấtđưachúngtôitớiđitừvùngcaonguyêncủasamạctớivùngbờbiểncủaVịnhBaTư.TaykỹsưngườiIrangiảithíchrằngchúngtôiđangđitheotuyếnđườngmànhữngđoànhànhhươngthờixưavẫnđi.Anhtanói,nghểncổquaylạinhìnchúngtôi:“Samạcnàyluônchứađựngnhữngtaihọavàcảmaymắnnữa.Nóbảovệtổtiêncủachúngtôikhỏicáckẻthùvànócũngcảntrởviệchọvượtrakhỏiđấtnướccủachínhmình.Bâygiờ,samạcnàycàngtrởnênquantrọnghơnbaogiờhết.Cácanhcũngthấyđấy,Dasht-eLutchínhlànơiphânchiachâuÂuvàchâuPhi,vàphânchiacảvùngmàcácanhgọilàTrungĐôngvớichâuÁ.ĐâycũngchínhlàtuyếnđườngtrựctiếpnốigiữaLiênbangXôviếtvàVịnhBaTư.Cácanhthửnhìnvàobảnđồxem.ChắcmọingườiđềubiếtnướcNgarấtmuốnchiếmđượcIran.Đâylàconđườngđểchúngtôiđilạivàngàynay,nócòntrởthànhmộtconđườngcaotốccholựclượngquânsựcủanướcNga”.Anhtachỉvềphíatrước:“Ngayphíatrướckia,họđãxâydựngmộtđườngốngdẫndầulớn.Thịtrấnnhỏmàchúngtasẽnghỉchânđêmnay,Bandar-eAbbas,đãtrởthànhpháođàicủachủnghĩacộngsản.Vớimáybaychiếnđấu,tênlửa,tàungầmhạtnhân,máybayvậntải,họđãkiểmsoátnhữngtuyếnđườngdầulửaquantrọngnhấtthếgiới”.Frank,Jamesvàtôicùngngướcmắtnhìnvềnơiđó.Jamesnhậnxét:“Hãyđoánxem,rốtcuộcthìcôngviệcphíatrướccủachúngtalàrấtcaocả.Nhưngđừngcăngthẳngquá,cácbạncủatôi;tấtcảnhữnggìchúngtaphảilàmlàcứuthếgiớinàythoátkhỏichủnghĩacộngsản”.TaykỹsưngườiIranlạitiếptục:“Điềuquantrọnglàchúngta,ngườiMỹ

cácanhcùngngườiPersianchúngtôi,sẽthựchiệnđiềuđótrước.ChúngtaphảixâydựngconđườngcaotốcquânsựđóvàphảibiếnBandar-eAbbastrởthànhpháođàicủachúngta”.Franknói:“Đólàlýdovìsaochúngtôicómặtởđây”.Ngườikỹsưnhậnxét:“HãyluônluônnhớrằngngườiIrankhônggiốngnhưnhữngngườiẢrập,chúngtôilàngườiBaTư.ChúngtôitheođạoHồinhưngnhữngngườiẢrậplạiđedọachúngtôi.Chúngtôihoàntoànủnghộcácanh”.SamạcnàykhôngphảilànhữngconsóngcátbấttậnnhưPeterO’TooletừnggặpphảitrongbộphimLawrenceOfArabia.Chẳngcógìngoàinhữngdãynúinhiềumàu,đỏ,tía,nâuđỏbuồntẻ,kéodàimãitưởngchừngnhưvôtận.Đốivớitôi,nơiđâyquảlàđẹp,hùngvĩnhưBrunođãtừngnói.Vàđólàmộtđiềmbáotrước.Tôikhôngthểtưởngtượngđượcnhữngđoànhànhhươngvớihàngtrămngườivàlạcđàcóthểvượtquasamạcnày.Mặcdù,chiếcxeJeepcóđiềuhòanhưngchúngtôikhôngthấythoảimáihơnvìkhôngkhíoinóng,ngộtngạttừbênngoài.Chúngtôiliêntụcdừnglạiđểhaianhchàngkỹsưcóthểkiểmtrađấtvànhữngđiềukiệncóthểảnhhưởngtớiđườngvậnchuyển,ốngdẫndầuvàđườngcaotốc.Khichúngtôibỏkhôngchiếcxe,lúcđầunócũngtrởnênmáthơnnhưngsauđóthìánhmặttrờichiếuxuốnggaygắthơn.Mộtlần,chúngtôidừnglạinghỉngơi,uốngtràtạimộtlàngnhỏ,đặctrưngcủaốcđảotrênsamạc,nólàmộtkhulàngyênbìnhnằmgiữasamạcđầythùđịch.Ngaysaukhirờikhỏiốcđảođó,chiếcxecủachúngtôibịtrànngậpbởimộtlànkhóivàmùirấtkinhkhủng.Frankkêulên:“Cócáigìđóđangcháy!”Ngườiláixetạtxevàophíabênđườngvàphanhgấplại.NgườikỹsưIranyêucầu:“Mọingườirakhỏixe”.Cánhcửaxeđượcmởravàtấtcảmọingườinhảyxuốngnềncát,ngoạitrừtôi.Tôikhôngthểnhấcđượcchânmìnhlênkhỏicửa,nóđãbịtêcứnglại.Jameskêulên:“Nhanhlên,anhlàmsaothế?”Tôikhôngnóiđượcgì.Tôidồnhếttấtcảsứclựcnhưngcáichânlạikhôngnghetheolờitôi.Hoảngsợtộtđộ,tôikéotuộtchiếcdâygiầyđangđichonólỏngra.Maymắnlàbâygiờchântôiđãcócảmgiác,nótuântheoýmuốncủatôi,tôinhàongườiquacửavànhảyàoxuốnglớpcáttrênsamạc.Franksămsoitôivàanhtabắtđầucười.Anhtaquayvềphíatôivànói:“Miếngcaosuởgiàycủaanhbịnấuchảyvàdínhvàomiếngthảmphủtrên

trụcxe.Tôiđãtừngthấynhữngđộngcơbịnóngnhưthếnàytrướcđâynhưnglầnnàyđúnglàthúvịnhất!”.Cuốicùngtôicũngcóthểgỡmiếngcháykhỏitấmthảmvàchúngtôilạicóthểtiếptụcđi.ChúngtôitớiBandar-eAbbaskhimặttrờichuẩnbịlặnởphíacuốisamạc.

Chương37.Israel:ngườilínhbộbinhcủanướcMỹNằmởeobiểnHormuz,đốidiệnvớiđỉnhcủabánđảoẢrập,cácnướcUAE,Oman,BahrainvàQuata,nhữngnướcrađờivàonăm1971khiquânAnhrútluikhỏinơiđây,Bandar-eAbbaschếngựmộttrongnhữnghànhlangchiếnlượclớnnhấttrênthếgiới.Nơiđâyđãtừnglàđạibảndoanhcủanhữngtênhảitặchungdữ,chúngcướpbócnhữngtàuthuyềnđiquađâyđểvàobiểnẢrập.Ngàynay,hầuhếtxăngdầucủathếgiớiđượcchuyểnquabờbiểnnày.Khichúngtôitớiđây,nóvẫncònlàmộtngôilàngnhỏvànghèođói,vớimộtkháchsạnlớnhiệnđạinằmngaybênvịnh,đâylàđiềukiệntiênquyếtđểthuhútcáccốvấn,nhữngngườicóthểbiếnđổithịtrấnnhỏbénàytrởthànhmộttrungtâmcôngnghiệp,quânsự.Nămngườichúngtôichínhlàmộttrongnhữngvịkháchđầutiêncủakháchsạn.Chúngtôiăntốicùngnhauvàkhámphárarằng,chúngtôivàbangườiphụcvụcócảmộtkhônggiannhàănrộngrãivìnơiđâychẳngcóai.NgườikỹsưIrannói:“5nămnữaquaylạinơiđây,cácanhsẽkhôngnhậnranơinàyđâu.Theocáchnàyhaykhácthìnócũngsẽthayđổi.ChodùngườithayđổinólàcácanhhaylànhữngngườiNgađichăngnữa”.Saukhichúngtôiănxong,tôilấymộtđiếuxìgàvàmộtmìnhđidạotrongđêm.Tôihướngvềphíabiển.Mộtcầutàumớiđượcxâydựng,mởrộngchokhuvựcvịnhkhánôngnàythêmkhoảngnửadặmtínhtừbờbiển.Đêmkhôngcótrăngnhưngánhsángcủanhữngvìsaosoisángbầutrờiđêm.Tôibướcđichậmrãivềphíacầutàu.Mộtlàngiónhẹlayđộngởvịnh.Mặcchomùithuốcxìgàlantỏa,mùikhóchịucủacábịthốirữavẫnlantràntrongkhôngkhí.Nhìnvàolànnướcđenquánh,tôitựhỏikhôngbiếtđiềugìđangxảyraởđó.TôinhậnrarằngmìnhbiếtquáítvềnhữngđấtnướcxungquanhSaudiArabianày.Điđượckhoảng45phút,tôidừnglạivìmộtnỗisợkhiếntôingạcnhiên,choángváng.Cómộtluồngsángđỏrựcrỡ,rơixuốngtheohìnhvòngcungvềphíacuốicầutàu.Tôiđứngyênvànhìntheo,tựnóivớibảnthânmìnhrằngnênchạythậtnhanhvềkháchsạnnhưngtínhtòmòbướngbỉnhđãgiữchântôilạiđó.Tôibướcthêmbướcnữa.Khimắttôiđượcđịnhthầnlại,hìnhảnhmaquáicủamộtngườiđànônghiệnra.Tôinângđiếuthuốclên;ánhsángđỏphíatrênphảnchiếuhànhđộngcủatôi.Anhtacũngđanghútthuốcnhưtôi.Cóvẻnhưanhtađangbắtchướctôi.Tôihạthấpđiếuthuốcxuống,anhtacũnglàmtheo.Tôicàngquansátanhtalạicàngcảmthấytòmòhơn.Nỗisợhãicủatôiđãđượcxuatan.Chắcchắnrằngmộttêntrộmsẽkhôngxớitungđếntậncuốicầutàuđểtìmkiếmnạnnhâncủamình.Vậyanhtalàai?NgaylậptứctôinghĩđếnnhữngngườiNga.Nhưngsaomộttrongsốhọ

lạiởđây,giữađêmhômnhưthếnày?Tôitiếptục,cốýthayđổibướcchâncủamình.Tôimuốnthểhiệnsựquyếttâmvàsứcmạnhcủamình.Đếnkhicáchanhtakhoảnghơn15m,tôibấtngờkhithấyanhtacũnglolắngvềsựxuấthiệncủatôi;tôiđichậmlại.Anhtaholênmộttiếng.Tôidừnglại.Sauđóanhtabắtđầunói,bằngtiếngFarsihayẢrậpgìđómàtôikhôngrõlắm.Tôinóirấtchậm:“Tôikhônghiểu”.Anhtađáplại:“NgườiMỹ.AnhlàngườiMỹ,đúngkhông?Tôidámchắcnhưvậykhithấycáchanhđivànghetrọngâmcủaanh.TiếngAnhcủatôicũngkhátốt”.“Vâng,tôilàngườiMỹ”.Anhtanói:“TôilàngườiThổNhĩKỳ.Cũnggiốngnhưanh,tôiđidulịch,tôicũngởkháchsạnnày.Anhđếngầnđâyđi”.Tôibướclạigầnanhta.Chúngtôibắttaynhau.TênanhtalàNesim.Anhtahútthuốcláchứkhôngphảilàxìgà.Nesimgiảithích:“Tôilàgiáosưlịchsửcủamộttrườngđạihọc,đangviếtmộtcuốnsáchvềtuyếnđườngthươngmạicổnày.TôiđãđitừIstanbul,theomấytuyếnđườngnàyvàchúngđưatôitớinơiđây”.ChúngtôinóichuyệnmộtlúclâuvềnhữngấntượngcủamìnhđốivớiđấtnướcIrannày.NesimkhônghềchegiấusựghêtởmcủamìnhdànhchovịhoàngđếIran,anhtagọiôngtalà“tênhoàngđếđộctài”.Chotớithờiđiểmnày,tôichưatừngnghethấybấtkỳaitrênđấtnướcnàylêntiếngchỉtríchnhàvua.Tấtnhiên,tôibiếtcómộttổchứcbímậtmuốnlậtđổôngtanhưngtấtcảnhữngngườiIranmàtôibiếtđềulàmviệcchocáccơquancủachínhphủhoànggia.Ngườiđànôngnàylàtrườnghợpngoạilệ.Rõrànglàanhtakhônghềxấuhổkhibàytỏcảmgiáccủamình.Tôichorằnganhtarấtthoảimáikhicómộtkhángiả,mộtngườiMỹsẵnsànglắngnghenhữngđiềuanhtanóihẳnlàđiềuanhtakhôngbaogiờngờtớikhichạmtrántôitạicầutàunày.Cóthểlúcđóđãkhuya,cóthểdođịađiểmhayđơngiảnlàdomệtmỏisaumộtchuyếnđidài;dùsaothìtôicũngthấymìnhchămchúlắngnghequanđiểmcủaNesim.Anhtanói:“Tấtcảcácanhđềubịtênhoàngđếđộctàilừadối.Àmà,khôngphảitấtcả.Tôichắcchắnrằngtổngthốngcủaanhbiếtrõsựthậtvàmộtsốnhàlãnhđạođấtnướccủaanhcũngbiếtrõđiềuđóbởivìđólàchuyênmôn

củahọ.Tròlừađảo.Cácnhàlãnhđạođấtnướcanhchegiấusựthốngtrịcủamình,hoặclàđangcốgắngchegiấu.Họchegiấusốtiềnkiếmđược,nhữngviệchọlàmđểbònrútngườidâncủamình.Họkhoekhoangvềviệcgiúpđỡdântộcbịápbứctrongkhilạichegiấusựthậtrằnghọđangbảovệnhữngkẻgiàucó”.Anhtarítmộthơithuốcládài.“Đấtnướcanhchegiấubộmặtthậtcủamìnhsauchiếcmặtnạ”.Đãvàilầntôithấyrằngmìnhnênngắtlờianhta,rằngtôiphảibảovệnướcMỹvàbằnghànhđộngđóđểbàochữachochínhmình;nhưngthayvìlàmthếtôilạilắngnghe.ĐềcậptớicuộcchiếntranhYomKippurnăm1973,anhtahỏi:“TạisaoAiCậpvàSyrialạitấncôngIsrael?Họthấyrằngmìnhkhôngcònsựlựachọnnàokhácngoàiviệcđó.NgườiMỹcácanhkhôngcómộtđầumốinàovềnhữngtộiácngườiIsraelphạmphảivớingườiẢrập,lạiđedọađưarayêusách.HayđâychínhlàmộtcuộcchiếncủangườiMỹvàIsraelchỉlàmộttênlínhbộbinhcủanướcMỹ.CóvẻvẫnlàkhôngđủkhinướcMỹvẫntiếptụccướpmấtcủaPalestine,vùngđấtđượcgọilàDaral-Islam,vùngtựtrịcủađạoHồivàtraolạichonhữngngườiDoThái.NướcMỹcủaanhcònchiếmđoạtnhiềuhơnthế.CácngườidùngsựgiàucócủamìnhđểkhiếnnhữngngườiDoTháitinrằngcácngườilàmthếđểxâydựngquêhươnghọ.CácngườinémđứctincủađạoHồixuốngđốngphânlịchsử.Cácngườicalênbàicavềnềndânchủ.Nhưngchúngtôiđãthấy,tấtcảnhữnggìcácngườinghĩvềquyềndânchủởđây,nướcIrannàychínhlàviệcCIAcủacácngườiđãlậtđổMossadegh.Ôi,Israelkhônghềdânchủ,hayviệcbảovệnhữngnạnnhâncủaHitler.Cácngườixuyêntạc,nóidốivàăntrộm,tấtcảchỉvìdầumỏthôi”.Anhtađặtbàntayđangcầmđiếuthuốclá,bàntayphải,lêntrêntráitimmình:“TôithấyđauđớnthaychonhữngngườiDoTháiởIsrael.Thựcsựtôicảmthấynhưvậy.TôikhôngphảilàngườiPalestine,dođó,tôicóthểlàmnhưvậy.Tôitinmìnhsẽgiếtchếtbọnhọnếugặphọởchiếntrường,nếucácngườicốgắngmởrộngbiêngiớilênđấtThổNhĩKỳ,nhưngtôicũngđồngcảmvớinhữngngườiDoThái.Họgiốngnhưnhữngconcừubịđưaratrướccáclựclượngquânsự.Nhữngcáikhiên.NhữngngườiMỹcácngườimớiđángtrách.CácngườikhuyếnkhíchngườiDoTháiphảihysinhgiađìnhmìnhtrongkhiđócáctậpđoàncủacácngườilạihútdầuởnơiđó.NhữngngườiDoTháichỉlànhữngconchógiữnhà.Cácngườicungcấpchohọnhữngđầuđạnhạtnhân,dođóhọcóthểgiữchânnhữngngườiHồigiáoởtạichỗcủamình.CácngườihỗtrợquânsựchongườiDothái.NhữngngườiPalestinekhôngcólựclượngquânsự,chỉcómộtvàingườiyêunước,họkhôngcóchínhphủ,khôngcócảđấtđaiđểsinhsống”.“Đốivớicácngười,Israelchỉđểthốngtrịvàkhaitháclượngdầulửa.Đối

vớinhữngngườiDoThái,đólàmộtgiấcmơ,mộtgiấcmơviểnvông.ĐốivớinhữngngườiPalestine,đólàquêhươngcủahọ,miềnquêmàhọđãbịbuộcphảitừbỏ.ĐốivớinhữngquốcgiaẢrập,đólàmộtpháođàicủakẻthùđượcxâydựngtrênđấtcủangườiẢrập.ĐốivớinhữngngườitheođạoHồitrênkhắpthếgiới,Israellàmộtlờilăngmạ,nhụcnhã,mộtlýdochotấtcảchúngtôicămghétcácngười”.

Chương38.CuộcchiếntranhIraq-Iran:mộtchiếnthắngkháccủacácsátthủkinhtếBamươinămsau,Nesimquaytrởlạithămtôi,vàomộtđêmtháng6năm2004,khitôiđangbaytrênvùngtrờicủavùngTrungĐông,hướngthẳngtớiQuata,tạimộtchặngdừngchânđểđổimáybaytrongchuyếnđitớiNepalvàTâyTạng.NằmdọcVịnhBaTưtừBandar-eAbbas,Quatalàmộtquốcgiatôihầunhưítkhiđượcnghenóiđếntrongthờigianlàmsátthủkinhtế.Nhìnquacửasổmáybay,tôithấymặttrờilặntrênvùngđấtcủaHyLạp,ThổNhĩKỳ,Syria,IraqvàIran.Tôinghĩđếnbàtôi,nhữngđêmđôngdàibàthườngđọcchotôingheTruyềnthuyếtÔ-đi-xê,NghìnlẻmộtđêmvàKinhThánh.MáybayđưatôiquavùngđảonơiHomerthựchiệnnhữngchuyếnrongchơivàquanhữngdãynúinơiNoahxâydựngchiếcthuyềncủamình;chúngtôibayvàovùngtrờicủamảnhđấthuyềndiệu,đólàquêhươngcủaVườntreoBabilon,vớinhữngthànhphốvàcánhđồngđầutiêncủaloàingườivàcũnglànơixuấthiệnchữviếtđầutiêncủaloàingười;phíadướitôilànơimàbánhxevàtoánhọchiệnđạiđượcsángtạora.TôinhớvềnhữngcâuchuyệntừnglàmmêđắmtôivớinhữngpháođàibịRicharddũngcảmtấncôngvàđượcbảovệbởiSaladin.Sauđó,suynghĩcủatôilạihướngvềNesim.Khôngmấtquánhiềuthờigian,chỉlàmộtcáichớpmắttronglịchsử,đểthấynhữngtiênđoáncủaanhtađãtrởthànhhiệnthực.Bảnthântôiđãviếtmộtcuốnsáchvạchtrầnsựlừadốimàanhtađãmiêutả.NhàvuađộctàingườiIranđãbịlậtđổ,thayvàođólànhữnggiáosĩHồigiáocấptiến,IsraelcàngtrởnênhunghănghơnvànướcMỹvẫntiếptụcủnghộchomọihànhđộngcủaIsrael;nhữngngườiPalestinephảichịuđựngvàchothấynhữngđiềukhác,nhưlàbinLaden,đạidiệnchosứcmạnhđơnlẻcủamộtngườimangbomtựtạotrongmình;nướcMỹđãchứngminhsựtànbạocủamìnhởhàngtrămnhữngnơibímậtvàmộtvàinơicôngkhainhư:Panama,Haiti,Sudan.Tiếptheolàsựkiện11tháng9,Afghanistan,Iraq.Saurấtnhiềunămtrêntráiđấtnày,loàingườichúngtađãthấtbạitrongviệcépbảnthânmìnhtừbỏviệcchinhphụcvàtànsátnhữngđồngloạicủamình.Nhữngcuộcthậptựchinhđẫmmáukhôngthểxóabỏkhỏiquákhứ.Tôicảmthấykiệtsức,mấttựchủbởicảmgiácchánnản.CảthếgiớiđềuthấynướcMỹđãtiếnhànhcáimànhữngtínđồđạoHồigọilàmộtcuộcThậptựchinhmớikhimáybaynémbomStealthxâmchiếmIraqlầnthứhaichỉsauhơnmộtthậpkỷ.Mặcdùbịsốcvàcảmthấysợhãiđếnmứckinhhoàngvìtínhtànnhẫncủacáchànhđộngquânsự,nhưngtheoquanđiểmcủatôi,đóđơngiảnlàmộtbướccóthểdựđoánđượctrongkếhoạchcủaMỹđểthốngtrịkhuvựcTrungĐông,bảovệkhuvựccótrữlượngdầumỏlớn

nhấtthếgiới.Caitrịhaypháhủy,Saddamdườngnhưlàthànhcôngquenthuộccủachúngtôi–nhữngsátthủkinhtếởSaudiArabia.Trongsuốtnhữngnăm1980,nướcMỹđãủnghộchocuộcchiếntranhcủaSaddamởIran.KhôngchỉvìSaddamlàphươngtiệnđểnướcMỹtrảthùnhữngthủlĩnhHồigiáotốicaoởIran,nhữngngườiđãhạbệhoàngđế,tấncôngđạisứquánMỹ,làmnhụcnhữngcontinMỹvàtrụcxuấtcáccôngtydầumỏcủaMỹ,màcònvìôngtađangngồitrênnguồndựtrữdầulửalớnthứhaitrênthếgiới.Nhữngsátthủkinhtếtớiđóđểlàmviệcvớiôngta.Chúngtôicungcấpchoôngtahàngtỷđôla.TậpđoànBechtelxâydựngchoôngtanhữngnhàmáyhóachấtmàchúngtôibiếtrằngchúngđượcdùngđểsảnxuấtsarinvàhơiđộcđểgiếtnhữngngườiIran,KurdvànhữngngườinổiloạnShi’a.Chúngtôicungcấpchoôngtamáybaychiếnđấu,xetăng,tênlửavàhuấnluyệnquânđộichoôngta.ChúngtôigâyáplựcvớinhữngngườiSaudiArabiavàKuwaitphảichichoôngta50triệuđôlaMỹ.ChứngkiếnnhữngsựkiệnởIraq,tôithườngnghĩvềnhữnglờimàngườikỹsưIrannóikhihộtốngtôivàhainhânviênkháccủaMAINtừKermantớiBandar-eAbbas:“HãyluônluônnhớrằngngườiIrankhôngphảilànhữngngườiẢrập,chúngtôilàngườiBaTư.ChúngtôitheođạoHồinhưngnhữngngườiẢrậplạiđedọachúngtôi.Chúngtôihoàntoàntheocácanh”.Bấtngờ,mọithứđãđảongược.NhữngngườiIranđãtrởthànhngườixấuvàngườiẢrậpcótênSaddamlạitrởthànhđồngminhcủangườiMỹ.Cuộcchiếntranh8nămIraq-Iranlàmộttrongnhữngcuộcchiếndaidẳngnhất,tốnkémnhấtvàđẫmmáunhấttronglịchsửhiệnđại.Vàothờiđiểmcuộcchiếnkếtthúcnăm1988,hơnmộttriệungườiđãchết.Nhữnglàngmạc,đồngruộngvànềnkinhtếcủacảhaiquốcgiađềubịtànphá.Nhưng“tậpđoàntrị”lạiđanghânhoantrongmộtchiếnthắnghoàntoànkhác.Việccungcấpvũkhívàthầukhoánđemlạichohọnhữngkhoảnlờihậuhĩnh.Giádầuđangtănglêncao.Ởkhắpnơi,cácsátthủkinhtếcốgắngthuyếtphụcSaddamchấpnhậnmộtthỏathuậngiốngnhưthỏathuậnSAMA.HọmuốnSaddamthamgiavàođếquốc.NhưngSaddamnhấtquyếttừchối.Nếunhưôngtachấpnhậnlàmtheođềnghị,giốngnhưngườiSaudi,ôngtasẽnhậnđượcnhữngđảmbảocủacủangườiMỹvềviệcbảovệcũngnhưđượccungcấpnhiềuhơnnhữngnhàmáyhóachấtvàvũkhí.Khirõrànglàôngtamuốnbámchặtlấyconđườngtựdocủamình,nướcMỹgửitớiđónhữngtênsátthủ.NhữngcuộcmưusátmộtngườinhưSaddamthườngcầnphảicósựthôngđồngtừbêntrongcủacácvệsĩcủaôngta.TôichắcrằngcácvệsỹnàyđềuđượcđàotạotạicáctrườngcủaMỹđãbịmuachuộcđểpháhoạimáybaycủaSaddam.Ôngtahiểurõcácsátthủvàcácphươngthứccủahọ.ÔngtađãtừnglàmậtvụCIAtrong

nhữngnăm60vớinhiệmvụámsátQasimvàđãhọchỏitừngườiMỹ,đồngminhcủaôngta,trongsuốtnhữngnăm80.Ôngtabảovệnhữngngườithâncậnmộtcáchnghiêmngặt.Ôngtacũnggiấuhaingườicóvẻngoàirấtgiốngvớimình.VệsĩcủaôngtakhôngbaogiờbiếtchắcliệumìnhđangbảovệSaddamhaychỉlàmộtngườiđóngthếôngta.NhữngsátthủđãthấtbạitrongkếhoạchámsátSaddam.Vìvậyđếnnăm1991,chínhquyềnMỹlựachọnkếhoạchcuốicùng.TổngthốngBush(Bushcha)gửithôngđiệpchoquânđộiMỹ.Vàothờiđiểmđó,NhàTrắngkhôngmuốnloạibỏSaddam.Ôngtalàmộtmẫulãnhđạomàhọmongmuốn:mộtngườimạnhmẽ,cóthểlãnhđạongườidânvàhànhđộngnhưlàkẻchốnglạiIran.Lầunămgócthừanhậnrằng,bằngviệcpháhủyquânđộicủaSaddam,họđãtrừngphạtôngta;giờđâyôngtacóthểtựdođimọinơi.Nhữngsátthủkinhtếlạiquaytrởlạilàmviệcchoôngtatrongnhữngnăm1990.Ôngtakhôngkếthợpvớihọvàmộtlầnnữacácsátthủlạigặpthấtbại.TổngthốngBush(Bushcon)sauđóđãtriểnkhailựclượngquânsự,Saddambịhạbệvàbịhànhquyết.CuộcxâmchiếmIraqlầnthứhaiđãgửitínhiệumạnhmẽtớichiếnbinhHồigiáo.Họbiếtrằngsựkiện11tháng9chỉlàmộtsựbiệnhộ,rằngnhữngkẻkhôngtặckhôngcóliênquangìtớiSaddamhayIraq.HọcũnghiểurằngquyềncủaThiênchúagiáođãảnhhưởngmạnhmẽtớinhữngchínhsáchcủanướcMỹ,kếthợpvớisựvậnđộngcủangườiIsraelquyếtđịnhtrongviệcchinhphụckhuvựcTrungĐông,điềukhiểnnhữngnguồncungcấpdầutrênthếgớivàcáctuyếnđườngvậnchuyển.ViệcđáptrảcủangườiẢrậplàcóthểđoántrướcđược.TừthờivuaRichardcủanướcAnhtớitổngthốngBushcủanướcMỹ,nhữngquốcgiaẢrậpđãxácđịnhrấtrõrànghaiđiểm.Họmuốn:1)cácquốcgiachâuÂu(vàbâygiờlànướcMỹ)khôngcanthiệpvàođấtnướchọvà2)thểchếchínhquyềncủariênghọ,hầuhếtđềudựavàoluậtlệHồigiáo,chứkhôngdựavàokháiniệmmuônthưởvềdânchủ.NhữngngườidânvùngTrungĐôngkhôngbaogiờthathứchochâuÂuvìđãlạmdụngđếnmứcchuyênquyền,lấnchiếmbiêngiớiởcácmiềnđấtcủahọvàphongvươngnhững“vịvua”thânthiệnchochếđộcủamìnhởnhữngvùngxaxôi.SựoángiậnnàyđãbắtđầutừthờikỳTrungcổ,lớnlênquarấtnhiềuthếkỷ.RấtnhiềungườiẢrậptinrằngđếquốcmớidoMỹdựnglênsaucuộcChiếntranhthếgiớithứhaicópháchọagiốngnhưđếquốctrongnhữngcuộcThậptựchinh.Nhữngngườihiểubiếthơn,nhưNesim,sựnghingờngaytừđầurằngIsraelcònhơnlàmộtthiênđườngchonhữngngườiphảichịuđựngcuộcsốngnghèokhổ.KhithủtướngDavidBen-Guriontuyênbốkhaisinhramộtnhànướcmớivàongày14tháng5năm1948,các

nướcAiCập,Syria,Jordan,IraqvàLebanonngaylậptứcbịtấncông.Trongsuốtnhữngnămthángđượcđảmbảohòabình,nghingờnhữngngườitheođạoHồidườngnhưđượcbàochữabằngviệcủnghộkhôngthỏahiệpcủanướcMỹđốivớiquốcgiamànhờcónhữngcuộcchiếntranhkếtiếpnhau,quốcgianàyngàycàngnắmđượcnhiềuphầnlãnhthổhơn.HọnổigiậnvìnhữngthỏathuậncủacácsátthủkinhtếvớiSaudiArabiađãbịcắtvàtiếptheođólàcuộc“Tâyphươnghóa”đấtnướcnày,nơicónhữngđịachílinhthiêngnhấtcủađạoHồi.Cuộcxâmlượcnăm1991củaIraqvàsựhiệndiệntiếpsauđócủaquânđộiMỹcủngcốluậnđiểmcủahọrằngphươngTâyđangtiếptụctruyềnthốngđãcótừthờiTrungcổcủanhữngngườichâuÂucuồngtín.Cuộcxâmlượcthứhai,đốivớinhữngngườitheođạoHồiởkhuvựcTrungĐônglàmộtsựsỉnhụckhôngthểchịuđựngnổi;nóđemlạichonhữngngườichiếnbinhẢrậpmộtvịthếhợpphápmới;trongmắtcủarấtnhiềungườitrênthếgiớinày,họđãcómộtbiếnchuyểnchỉsaumộtđêm,từ“nhữngkẻkhủngbố”trởthành“nhữngngườichiếnđấuchotựdo”,vàđốivớinhữngngườixemhọtrongtìnhcảnhmớinàykhôngcònthànhkiếnvớithếgiớicủađạoHồi.SựthấtvọngcủatôicàngtănglênkhitôinghĩvềviệcleothangtrongsửdụngvũkhívàsựliênquancủanótớikhuvựcTrungĐông.Thếgiớicủachúngtalàmộtthếgiớiđầyrẫynhữngvũkhíchưatừngbiếttớitrướcđó.“Tậpđoàntrị”ngàycàngpháttriểnmauchóngtrongmộtnềnkinhtếdựavàoviệcsảnxuấtthiếtbịphụcvụquânsự.NhữngcôngtyphụcvụquânđộicủaMỹnằmtrongsốnhữngngànhtạoralợinhuậnlớnnhấtthếgiới.CùngvớinhữngcôngtykhácởAnh,Pháp,NgavàBrazilchúngđãbánralượnghànghóatrịgiágần900tỷđôlaMỹhàngnăm.Ngàynay,ngànhhóahọc,hạtnhânvàcáckhochứavũkhísinhhọccùngvớinhiềungànhtruyềnthốngkháccóthểthúcđẩynềnkinhtếpháttriển;tuynhiên,chúngcũngđedọatànsáthàngloạtnhữngngườidânvôtội.Sứctiêuthụvềvũkhíđãđạtđếnmứccaotrêntoàncầu;tìnhtrạngchínhtrịcủamộtquốcgiathườngđượcđobằngđộlớncủakhovũkhímàhọsởhữu.Các“tậpđoàntrị”đãđiềukhiểnđểtạoramốiliênkếtgiữaviệckinhdoanhvũkhíchếtngườivớingoạigiaoquốctế.Vídụnhư,IsraelvàAiCập,hàngnămmỗiquốcgiađềunhậnhàngtỷđôlatừMỹvìhọđãthamgiavàoHiệpướchòabìnhTrạiDavidnăm1978;làmộtphầncủahiệpước“hòabình”này,họphảidànhmộtsốtiềnlớncủamìnhchoviệcmuavũkhíquânsựcủaMỹ.Bóngtốibaophủmáybayvàtôilạinghĩvềsựthayđổivềđịachínhtrịtừkhitôi,FrankvàJamesđitừKermantớiBandar-eAbbas.ChúngtôiđitrênsamạctheoconđườngcổxưamàcácđoànhànhhươngđãđivàođúngthờiđiểmcuộcchiếntranhởViệtNamkếtthúc.Sauđó,khuvựcTrungĐôngtrởthànhvịtríchủyếucủangànhcôngnghiệpvũkhíđểthửnghiệmvàmởrộng

thịtrường.Vàsauđó,khiChiếntranhlạnhđiqua,cáccuộccáchmạngHồigiáothaythếnhữngngườicộngsảnđượcxemlànguyênnhânbàochữachoviệcleothangcủacỗmáychiếntranh.Chỉmộtkiếnthứclịchsửsơđẳngcũngcóthểkhiếnđiềunày,baogồmcảviệcthúcđẩythươngmạiphíasauđó,trởnênrõràng.Tôitựhỏisaolạicónhiềungười“cóhọc”lạicóthểbịlừadối,tinvàoviệcnhữngmâuthuẫnxảyragầnđâychỉlàhànhđộngbảovệmộtsốnhữngngườiquýtộc.Nhữngsátthủkinhtếvànhữngphươngtiệntruyềnthôngcóthếlựcthiênvềviệcđưaranhữngthôngtinđểđánhlạchướngcôngchúng,dịchtừ“sựthamlam”và“sựthốngtrị”thành“tựdo”và“dânchủ”.Họbiếntậpđoàntrịthànhcáigìđóvĩđại.KhimáybaycủatôihạcánhxuốngQuata,tôiđãbayđượcgần24tiếng.Tôicảmthấykiệtsứcvàmệtmỏisaumộtchuyếnbaydài.Tấtnhiêntôicũngkhôngchuẩnbịtinhthầnđểgặpngườiđànôngmàtôichạmtránngaysauđó.

Chương39.QuatavàDubai:LasVegastrênvùngđấtcủanhữnggiáosỹđạoHồiTôilàngườicuốicùngbướctừmáybayxuốngvùngđấtQuata,sựmệtmỏilàmtôimấtphươnghướng.Tôinhìnquanh,sữngsờkhithấynơiđâygiốngmộttrungtâmmuasắmhiệnđạihơnlàmộtsânbaycủakhuvựcTrungĐôngcủanhữngngàytôicònlàmộtsátthủkinhtế.Nhữngconngườinơiđâychỉcómộtđiểmliênquantớiquákhứ,ítnhấtthìcũngcómộtvàingườicòngiữđược,mộtnhómngườiđànôngmặcáochoàngdàitruyềnthống,đượcgọilàkaffiyehsvàphụnữthìmặchijabs.Đứngxếphàngđểmuakem,tôitìnhcờcómộtcuộcđốithoạivớimộtngườiđànôngmặcquầnjean,áophôngvàchiếcáokhoácthểthaoởngoài.HóaraanhtamộtngườikinhdoanhnhàđấtởLosAngeles.Trảlờichosựngạcnhiêncủatôikhinhìnthấysânbayởđây,anhtanói:“HầuhếtmọingườiđềuchúýđếnsựkhốcliệtởkhuvựcTrungĐôngnày.Tuynhiên,nơiđâycòncómộtbộmặtkhác.Anhcóthểthấysựkhácbiệtđóngaytạiđây,tạitòanhànày,mặcdùchẳngcógìđểanhsosánhvớinhữnggìanhsẽthấytạiDubai.Việcchitrảchonhữngxungđộtđểlộrahìnhảnhđấtnướcnàytrongmộtbộmặtkhác,đólàVịnhBaTư,làcâulạcbộcủanhữngtỷphú.Hoàntoànlànhàtưbảntheochủnghĩaduyvật.Hoàntoànthamlam”.Ôngtacườivang:“Rấtnhiềuloạingườiởnơiđây.Hóara,nhữngngườitheođạoHồicũnggiốngnhưhầuhếtnhữngngườikhác.Họyêukimcươngvàvàng,thíchnhữngchiếcđồnghồRolexhayxeMercedes.NhữngngườiẢrậpcóthểnóimộtcâuchuyệnvềcuộcsốngkhổhạnhcủamình,tuântheolờikhuyêncủathánhAlla,khôngkiếmlờitừcáckhoảnvay,gìngiữviệcđeomạngchemặtcủaphụnữvànhiềuthứtươngtựnhưthế,nhưnghãynhìnxungquanhxem”.Họchắchẳnkhôngquenvớiđiềuđó.Chúngtôitiếntớiquầythutiền.Anhtacứkhăngkhăngtrảtiềnchocâykemcủatôi.ChúngtôicùngnhauđiquahàngloạtnhữngchiếcbàngiốnghệtnhưkhuănuốngcủabấtcứtrungtâmmuasắmnàoởMỹvàngồixuống.Anhtahămhởnói:“Dubaichínhlànó,chiếcđĩalớnđựngmónenchiladagiữanhữngchiếcbánhkẹpkhác,chẳngcógìgiốngnótrêntráiđấtnày.“Anhtanói,nhưngvẫnănsạchcáikemtớitậnphầnốcquế”.“NhữngngườiẢrậpđangđùagiỡnvớithánhAlla,thulợitừhàngtrămnghìncôngnhânvànhữngxeủiđấtkhổnglồdùngđểđào,tátcạnnước,làmđậpngănnướcvàđánhvétbiểncả.ViệcmởrộngcủaDubainhanhhơn,caohơnvàlớnhơnbấtcứquốcgianàotrênthếgiới.Nơiđâycómộtdốctrượttuyếttrongnhàcaotới80m,kháchsạncaonhấtthếgiới,vàsẽsớmcótòanhàcaonhấtthếgiới”.Bâygiờthìanhtatấncôngtớiphầnốcquế.“Hãytưởngtượngđiều

này:Dubaibảnthânnólàngôinhàcủathếgiớivớihàngtrămnhữnghònđảonhântạo,mỗiđảođạidiệnchomộtđấtnướchoặcmộtvùng,toànbộnhữnghònđảonàymởrộng5dặmchiềurộng,5dặmchiềudàitrênVịnhBaTư.Mộtvùngđấtpháttriểnkinhhoàng!”.Anhtaxửlýxongphầnốcquế,lautayvàoquầnjean,vànóitiếp:“AnhnghĩrằngnhữngchàngtraicủađứcAllanàykhôngthíchrượuvàphụnữà?Anhnênnghĩlại.ỞDubaimọithứđềuxảyra:rượuScotchtốtnhất,đánhbạc,đànbà,thuốcphiệnvàmạidâm.Anhcótiền,anhcóthểmuađượcmọithứanhmuốn.Bấtcứthứgì”.KhimáybaycủachúngtôicấtcánhrờikhỏiQuata,nhữngngôisaochiếusángVịnhBaTư.ĐólàmộtđêmgiốngnhưđêmtôiđãtrảiquatạiBandar-eAbbas;tôitựhỏiliệuchiếccầucảngdài,nơitôiđãgặpNesim,cócònởđó,mộtnơinàođóngaydướimáybaycủatôi.Nhìnkỹvàotrongbóngtối,tôikhôngthểnhìnthấygì.Tôinhớlạivàolúctôikếtthúccôngviệclàmộtsátthủkinhtế,tươnglaichínhtrịcủatổngthốngCartergắnliềnvớiIran.Vịhoàngđế,ngườimàNesimvôcùngkhinhghét,đãbịphếtruất,đạisứquánMỹđãbịchiếmcứ,52continđãbịbắtvàtổngthốngcốgắngđẩychosốphiếubầucửcủamìnhtănglênbằngviệctuyênbố,bấtcứýđịnhnàosửdụngquânsựđểgiànhlạiquyềnkiểmsoátVịnhBaTưsẽđượcxemlàhànhđộngtấncôngvàonướcMỹ.Nhữngýđịnhđó,ôngtatuyênbố,sẽbịđẩylùibằnglựclượngquânsựhùnghậunếucầnthiết.LờiđedọacủaCarterkhôngphảiđedọasuông.ÔngtagửilựclượngDeltatớigiảithoátchonhữngcontin.CuộctấncôngkếtthúcbằngthấtbạibikịchnhưngbâygiờtôiđãhiểurằngtoànbộchínhsáchcủaMỹởkhuvựcTrungĐông,đặcbiệtlàviệcủnghộIsraelvànhữnghiệpướcdẫntớisựchỉtríchcủacácchínhphủẢrậptạicácquốcgiaSaudiArabia,KuwaitvàAiCập,đượcthựchiệnnhưnhiệmvụsốngcònđốivớilợiíchcủacác“tậpđoàntrị”.Mặcdù,nhữngchínhsáchcôngkhaicủachúngtaởIranvàIraqdườngnhưrấtlóngngóng,nhưnglạicómộtphươngthứckhônkhéokhihợptácmộtlầnnữavớithếgiớiẢrập.TạiDubai,chúngtađãbánchohọ“cảthếgiới”.GiốngnhưTrungQuốc,khuvựcTrungĐôngđãmuachuộchìnhthứcthiênvềvậtchấtcủachúngta.Chiếcmáybayđộtnhiênbịnghiêngđi.Mộtluồngsángxuấthiệnởngaydướicửasổmáybay.Bandar-eAbbas!Tôitìmkiếmcáicầucảng.Sauđó,tôinhậnrarằngđámánhsángchiếutừphầnbờphíanamcủaVịnh,khôngphảilàvịtrícủaBandar-eAbbas.TôiđangnhìnthấyDubai,nơimàtôikhôngthểnàopháthiệnrakhinhìntừmáybayvàobanđêmtronglầncuốitôiđếnvùngđấtnày.Nócũngđãtừnglàmộtngôilàngngủsay.Bâygiờ,nơiđóđãtrởthànhtrungtâmmuasắmquymôlớnnhấttrênthếgiới,nhữngkhutrượttuyết,sòngbạcvàtrungtâmgiảitrí.

Tôinghểncổđểnhìnthấynó,cốgắnghiểuđượcnghịchlýnày,phátminhcủanhữngngườiẢrậpvẫntheoniềmtintruyềnthốngcủađạoHồivàxâydựngmộtmôhìnhmớicủaMeccabắtchướcmộtcáchđộcđáonguyênbản.Phíadướitôi:mộtđàikỷniệmvềCleopatravàVuaTut,sựthểhiệnhơiquánàylàcóthểhiểuđượcnhưngcònOsamabinLadenthìsao?TôinhớlạilờinhậnxétcủachủtịchMAIN,JackDauber,vàobuổitốitôinhậnlờimờicủavợchồngôngtớidựbữaăntốitạikháchsạnIntercontinentalIndonesia,ôngđãxemdầulửanhưlàtiêuchuẩnmớiđểtạolậpquyềnthốngtrịchođồngđôla.Ôngtađãđúng.Sauđó,ôngquaysangphíavợvànhấnmạnhrằng“nướcMỹđangbướcvàomộtthờikỳmớitronglịchsửthếgiới…”.Ôngcũngđúngtrongtrườnghợpnày.Nhưngbâygiờ,mộtphầntưthếkỷsau,thờikỳđóđãtrởnênphainhạt,mộtđiềugìđóhoàntoànkhácbiệtđanghiệnra.

PhầnIV.ChâuPhi

Chương41.ThựcdânTâyBanNhahiệnđại“Nếuanhtừngcóýđịnhcóconvàmuốnchúngđượcsốngmộtcuộcđờigiàusang,anhcầnphảilàmnhiềuhơnnữađểđảmbảochúngtacóthểchiếmđượccảviênngọcđennày(châuPhi-BT).”LờicảnhbáocủaGeorgeRichđãgiúptôicóthểsốngvớichínhconngườimìnhđồngthờicảmthôngcholỗilầmcủanhữngcốvấnMỹkhác,nhữngngườiđãcùngởvớitôitrongmộtbiệtthựtạiAlexandria,mùahènăm1974.BóngdángcủaôngtađãámảnhtôitừCairođếnkhuquầnthểKimtựthápởGaza;vàngaylúcnàyđây,nóđanglảngvảngđâuđósauviênquanchứccủachínhphủAiCập,ngườingồiởmộtđầucủacáibànlàmbằnggỗtuyếttùngchắcnịch,thoạtnhìncóvẻquákhổđốivớimộtphòngăntrangnhãtrongdinhthựmàchúngtôiđangthuê.Từthờixaxưa,dinhthựđồsộnàyđượcxâybởimộtthươngnhânngườiAnh,ngườinàyđãtíchlũycơđồcủamìnhbằngcáchvậnchuyểnngàvoichâuPhi,xácướpvànhữngmónchâubáuăncắpđượctừnhữngngôimộcổbánchocácbảotàngcủachâuÂu.Vịquanchứcmỉmcườitựmãn:“LịchsửđãchứngminhrằngAiCậplàcáiđầucủaconchómàphầnthâncủanóchínhlàlụcđịachâuPhi”.Ánhmắtôngđưaquanhbàn,nhưđưa10ngườichúngtôi,nhữngngườimangquốctịchMỹ,đặtchânđếnmảnhđấtđóđểxâydựnghệthốngnước,hệthốngxửlýrácthảivàcáccơsởhạtầngkhác.Ôngđấmmạnhxuốngmặtbàn.“HãychungvaivớiTổngthống,ngàiAnwarSadatđángkính,nắmlấytoànbộchâuMỹvàsauđólàchâuPhi.Chủnghĩatưbảnchotoànthếgiới!”.Nóimộtlúc,ôngdừnglại,nésangmộtbênđểngườihầubànbắtđầucôngviệcphụcvụbữatối.“Chúngtalànhữngkỵsĩ,đếnđâyvừađúnglúcđểcứulấypháođài.”MộtkỹsưcôngtrìnhdândụngđếntừColaradolẩmbẩm.Mộtngườikhácvẻtrầmngâmnói:“HãyhyvọngchúngtakhôngphảilàôngCuster”.Câunóicủaanhtakhiếnchúngtôiphảibậtcười.ViệctựthuyếtphụcmìnhrằngAiCậplàmũinhọnđểpháttriểntoànbộphầncònlạicủalụcđịađen,đãtrởthànhmộtbàiluyệntậptinhthầnhằngđêmcủatôi.Chúngtôi,nhữngcốvấnMỹluôntựhàovềnănglựcngụybiện,khảnăngđịnhlượng,giảmthiểunhữngvấnđềphứctạptrongthốngkê,bằngviệctómtắtsốliệutrênbảngbiểu,đồthịvàbiểuđồ.Trongchúngtôi,mộtvàingườilàtiếnsĩ,phầnlớnnhữngngườikhácđềulàthạcsĩ,duychỉcótôilàcóbằngcửnhânkhoahọctầmthường,nhưngtấtcảđềuđủkhônngoanđểbiếtgiữimlặngvềnhiệmvụ.Đặctrưngcủanhữngchuyêngiapháttriểnnhưchúngtôilànhữngkẻtiênphongtiêutốnmộtlượngthờigianxaxỉnàođó,

đểcóthểcamđoanrằngcôngviệccủachúngtôiởAlexandriasẽtạonênmộtkỷnguyênmớitrênkhắpchâulụcvàđếnkhoảngđầuthiênniênkỷthứbathìtấtcảnhữngvấnđềnghiêmtrọngcủachâuPhisẽchỉcònlàditíchcủaquákhứmàthôi.ĐốivớicảnhómlàmviệccũngnhưđaphầnngườidânMỹthìđâydườngnhưchỉlàmộtsựlừagạtquáđỗidễdàng.Tiếpsaunhữngmẫuhìnhcủacácđếchếtrướcđây,cácthựcdânTâyBanNhahiệnđạinàyđãgiaokèosẽbiếnnhữngxãhộibướngbỉnhnhấtthànhmôhìnhthunhỏcủachínhchúng.NhữngkẻngoạiđạosẽđượccứurỗichỉkhinàohọchịuthayđổivàđitheođạoThiênchúa,haycũngchínhlànềndânchủ–mộtthuậtngữmàngàynayngườitahaysửdụngđồngthờihọphảikhuấtphụcsựlãnhđạovàkhaisángcủamộthoàngđếLaMãhaymộtvịvua–chínhlàngàiTổngthốngMỹhiệnnay.Mặcdùđãcốgắngtựthíchứng,nhưngcàngngàytôicàngtrởnênhoàinghihơn.DẫuchotôicónghethấynhữnglýlẽnàyởIndonesia,Iran,ColombiahayởAiCậpđichăngnữa,thìdườngnhưchúngđềuhàmchứanhữngngụýtôngiáomàgiáolýCanvinvẫnthườngrăndạytôi;trongđó,tôinhưnghethấynhữnglờirănkhắtkhecủaVịmụcsưThanhgiáonổitiếng,đứcchaCottonMather,vùngNewEngland.NhưngliệutôicóthểchắcchắnrằngngọnlửađịangụcsẽthiêusốngbấtcứaiđứngvềphíaLiênbangXôviết?LiệuThánhPetercóđứngtrướccổngthiênđàng,mỉmcườivàdangrộngvòngtaycủaNgườiđểđónlấynhữngnhàtưbản.Vàchodùaiđócóthểthuyếtphụctôitrảlờirằng“có”thìliệuchúngtacóngăncảnđượcnhữngngọnlửađóảnhhưởngtớichínhchúngtahaykhông?PhảicăngtrítưởngtượngcủamìnhnhưthếnàomớicóthểhìnhdungđượclốisốngMỹnhưmộtnềnkinhtếthịtrườngtựdotưbảnchủnghĩa.Bởivìtấtthảynhữnggìtôinhìnthấychỉnóilênmộtđiềurằngcácdoanhnghiệpnhỏlẻrồisẽđiđếnsựdiệtvongvàthayvàođólàcáctậpđoànlớn,nhưnhữngconthúănthịtđứngđầuhệsinhvậtmàcáchsắpxếplàsinhvậtlớptrênănsinhvậtlớpdưới.Dườngnhưchúngtôiđãnhấtquyếtquaytrởvềvớinhữngtơrơtđộcquyềnxuấthiệnvàocuốinhữngnăm1800.Vàhiệnnay,điềuấyđangxảyratrênphạmvitoànthếgiới.Vậytôiđanglàmgìđây?Hằngđêm,tôivẫntựhỏichínhmìnhcâuhỏinày.TôinghĩvềchuyếnđiđầutiênđếnTrungĐông,nhữngngàyngắnngủiởBeirut,MarlonBrando,chuyếnđithămtrạitịnạnvớiSmiley,rồinàolànhữngcảnhvật,mùihôithối,nhữngmớvảiráchnátvànhữngthứâmthanhhỗnđộn.Đãgầnbốnnămtrôiquanhưngdườngnhưtấtcảđãtrởthànhmộtphầncủacuộcđờitôi.Saubữatối,tôithườnglangthangdọcbờbiểnĐịaTrungHải,cũngchỉcáchvàiđoạnđườngtừkhubiệtthựnơichúngtôiở.

Nhữngđợtsóngđenkịtvỗìoạpvàováchđáđưatôitrởvềthờiđạixaxưa,vềvớiAnthonyvàCleopatra,cácPharaon,nhữnghoàngđế,nữhoàngđãxâydựngnênquầnthểkimtựtháp,hayvềMoses…Tôinhìnxaxăm,vượtquanhữngngọnsónghướngvềphíaItalia,quaphíađôngđếnHyLạp,vàtiếnxahơnnữavềphíađôngđểđếnvùngđấtcủanhữngngườixứPhoenicy,màbâygiờlàLebanon.Hoàiniệmvềnhữngđếchếcổxưađãkhiếntôicảmthấythanhthảnchútít.Lịchsửlàmộttấmthảmđãbịloàingườichúngtalàmrốitunglênbởisựtànbạovànhữngcuộcxâmchiếm.Tiếngsóngbiểnvỗvề,vuốtvetâmhồnđangdằnvặtđaukhổcủatôi.GeorgeRichđứngtrướcmặttôi,chỉvàotấmbảnđồđượcchiếusángtreotrongphònghọpbangiámđốccủaMAIN;điềuquantrọngbậcnhấtđólàtươnglainhữngđứaconmàtôisẽsinhra.Vìlợiíchsaunàycủachúng,taphảikiểmsoátđượcchâuPhivàkhuvựcTrungĐông.Ýthứcvềnhữngảnhhưởngmangtínhđịnhmệnhđốivớithếhệtươnglaiđãthúcđẩytôibướctiếptrênconđườngcủamình.Vàtấtnhiêncũngbởimộtlẽtôiđangsốngmộtcuộcđờiphiêulưu,đượcđivàngắmnhìnbiếtbaomiềnđấttrênthếgiới–điềumàtrướcđâytôichỉdámmơước.Thunhậphậuhĩnhgiúptôithựchiệntấtcảnhữngđammênày.Khimànđêmbuôngxuống,baotrùmĐịaTrungHải,thỉnhthoảngtôithườngquaylại,nhìnvềphíaánhđènởAlexandriavàtừxaxatôithấymộtdảichâuPhirộnglớn.TôihìnhdungđónhưthểlàvùngđấtcủanhữngcơnácmộngđượcmiêutảtrongcuốnHeartofDarkness(TráitimcủaBóngtối)củaConrad,mộtđiềmgở,mộttaihọađãđượcbáotrước,ởnơiấyconngườiđốixửvớinhauthậttồitệ.Trongmắttôi,khôngnơiđâumànạnbạolựclạikhủngkhiếpvàghêsợnhưởchâuPhi.Mặcdù,đãtừngsốngởAmazon,nhưngtôivẫncảmthấyCongocómộtcáigìđórấtkhácvàsựkhácbiệtnàyđãđịnhnghĩachotoànbộchâuPhi.Khicòntrẻ,tôirấtthíchnhữngcuốnsáchvềTarzan;cánhrừngrậmnhiệtđớicủaanhlàthiênđườngđốivớitôi.Vềsaunày,khiđãtrảiquanhữngthăngtrầmtrongcuộcđờicủamộtsátthủkinhtếvàbắtđầuhiểurasựthựcvềlịchsửthờihiệnđại,thìnơinươngnáucủaTarzancũngđãgiảmgiátrịtrongtâmtrítôi.NgườihùngcủaEdgarRiceBurroughđãởđâukhinhữngkẻbuônbánnôlệtới?TrongkhiAmazonlàmộtkhurừngnhiệtđớiđầysứcsốngvànghịlực,thìCongolạilàmộtđầmlầyđầytộiác.TôiđãtừngđếnthămnhữngkhunhàổchuộtởMỹLatinh,châuÁvàTrungĐông,đãgiậtmình,bànghoàngtrướcBảotàngTòaándịgiáoởLimavànhữngtấmảnhchụpcảnhchiếnbinhbộlạcApachebịxíchvàonhữngbứctườngtrongngụctốicủaquânđộiMỹ;tôicũngbiếtvềtìnhtrạngbạolựcmàquânđộiSuhartovàlựclượngcảnhsátmậtSAVAKcủahoàngđếIranđã

gâyra;nhưngtrongtâmtrícủatôi,khônggìsosánhđượcvớichâuPhi.Tôitưởngtượngranhữngđiềumàtôichưatừngđượctậnmắtchứngkiến,trongđó,tôithấynhữngngườiđànông,phụnữvàtrẻemvôtộibịvâybắt.Họbịlôilênnhữngtàubuônnôlệtrongtiếnglakhóc,bịquẳngchồngchấtlênnhau,nônmửa,ỉađái,kiệtquệ,bịđẩyđếncácchợbánđấugiá,rồiđổmồhôi,đổmáu,rồichết;trongkhitạiquêhươngchâuPhicủahọ,đấtđai,conngười,độngvật,rừngrậmbịgiàyxéo,bịtànphábởinhữngngườichâuÂuđi“khaisángvănminh”.Tấtcảchỉđểchotổtiêncủatôicóthểvênhváomặcnhữngtấmáochoàngdàisangtrọng.Tôithườngsuyngẫmvềnhữngđiềunày.Chođếnmộtbuổichiềunọ,tôiđãgặpmộtđôinamnữ,họvừachạytrốnkhỏiquêhươngSudancủamình.Saukhilắngnghecâuchuyệnkinhhoàngcủahaingười,tôibuộcphảithúnhậnrằngchínhmìnhđanglặplạinhữngtộiáccủanhữngkẻbuônnôlệtrướcđây.

Chương42.NằmtrongvạtáocủanướcMỹLúcđó,tôiđangtựamìnhvàođậpngănnướcbiển,ngắmnhìnnhữngngưdândỡhàngởtàuxuốngthìhaingườibọnhọđãlạigầnvàđứngcạnhtôitựlúcnào.Chúngtôimỉmcườivớinhau.Mộtngườinói:“Xinchào.Anhkhỏechứ?AnhcónóitiếngAnhkhông?”.Vàothờiđiểmđóthìđiềunàykhôngphảilàbấtthường.Mọingườithườngđếnlàmquenvớitôibằngnhữngcâuchuyệnrấtngẫunhiên,cóthểdotínhtòmòhoặccóthểđểluyệntậpchúttiếngAnhcủamình.“Có,”tôitrảlời.“TôiđếntừMỹ.TôilàJohn.Còncácbạn?”.“TêntiếngAnhcủatôilàSammy.Đâylàemgáitôi,Samatha.”Tôimờihọđếnmộtquáncàphêvàchúngtôingồitángẫuởđóvàitiếngđồnghồ.HọnóivớitôihọđếntừmiềnnamSudan.“MiềnbắclànơiởcủacáctínđồHồigiáo,”Sammygiảithích.“Ởmiềnnamnơichúngtôisốngrấtkhác”.Anhtatừchốinóicụthểnhưngtôibiếtđólàvùngđấtcủacácbộlạc.“HaibạncóphảilàngườiHồigiáokhông?”Tôihỏi.Anhtrảlời:“Chúngtôiđangtập”.Mặcdùlúcđótôikhôngcóýépanhtanhưngnhữngngàysauđó,khiđưatôiđithămvàicảnhđẹpởAlexandria,họtiếtlộrằngngườicủahọthờcúngcác“vịthầnđất”.HọđếnAlexandriasaukhibốbịgiết,cònmẹthìbịnhữngngườiphươngbắcbắtđirồibịbántrongcácchợbuônbánnôlệtìnhdục.Sammykểlại:“Lúcđóchúngtôiđangđilấynước,nghetiếngmẹlakhócnênchúngtôiđãtrốnvàomấytảngđá.”“Tôiđãrấtsợhãi”,Samathanói,rồilặnglẽgụcmặtvàođôibàntay.HọtìmthấymộtkhoảntiềnnhỏmàbốmẹđãcấtkỹvàtìmđườngđếnAlexandria,nơimàhọnghĩsẽantoànhơnsovớiởCairo,hơnthếnữaởđónhữngngườihọhàngxasẽchohọmộtchỗnươngnhờ.HọchuyểnsangtheođạoHồi,mặcdùhọthừanhậnsẽvẫntiếptụcthờcúngnhữngvịthầncủatổtiên.Quangườibáccủamình,họđượcgặpmộtđôivợchồngngườiAnh.Đôivợchồngnàyđangquảnlýmộtngôitrườngnhỏdànhchotrẻmồcôi,họchohaianhemmộtcănphòngnhỏ,cấptiềnănvàcònchođihọc.Đổilại,haianhemphảilàmnhữngcôngviệcvặttrongtrường.Vượtquatrởngạiđầutiên,bachúngtôidànhrấtnhiềuthờigianbênnhau.Chúngtôigặpnhauvàocácbuổichiềumuộn,khihọđãlàmxongcôngviệccủamình.Tôimờihọđiuốngcàphêvàthỉnhthoảngđiăntối.Cònhọđưa

tôiđithămcáckhuchợ,bảotàng,phòngtrưngbàyđượcliệtkêtrongcáccuốnsáchhướngdẫndulịch,họcũnggiớithiệuchotôicácnhàhàngởSudanvànhữngnơitrongthànhphốmàítngườinướcngoàibiếtđến.Bấtchấpnhữnggiankhổmàhọđãphảitrảiqua,họvẫnsốngnồngấmvàcởimở.Đốivớitôi,SammyvàSamathađãmangđếnmộtsựkhuâykhỏathúvịtừnhữnglờiđùacợtcủacáccốvấnđồngnghiệp.Vớibảnchấtcôngviệccủamình,tôiluônluôncóthểviệncớchothờigiangặphọlàđểthuthậpthôngtinchocácbáocáomàsaunàytôisẽphảihoànthành.Mộtthờigiansau,tôiphảithúthựcrằngtôiđãyêuSamatha.TôiđãmơmộngviểnvôngrằngtôisẽcướingườicongáichâuPhixinhđẹpnày,sẽđưahaianhemhọvềMỹcùngvớimình.Tôithíchthúvớiviệcmườngtượngranhữngphảnứngcủachamẹvàocáingàymàtôixuấthiện,taytrongtaycôgáidađenngườiSudantrẻđẹp.KhitôiđềcậpvớiSammyýđịnhđếnsốngởMỹ,tôiđãmongđợianhsẽvuimừngđồngý.Thếnhưngngượclại,anhchỉnhìntôivớiánhmắtbuồnrầu.Anhnói:“ChúngtôilàngườichâuPhi.ChúngtôiphảiquaytrởlạiSudanvàgiúpđỡđồngbàocủachúngtôi”.“Bằngcáchnào?Anhsẽlàmgìchứ?”.“Đấutranhgiànhđộclập”.“NhưngSudanđãgiànhđộclậpvàonăm1956rồicòngì”.“KhôngcóSudannàocả.ChúngtôilàhaiđấtnướcchứkhôngphảimộtđấtnướcmàngườiAnhvàngườiAiCậpđãtạonên.”“LàmiềnbắccủangườiHồigiáovàmiềnnamư?”“Phải.PhíabắcthuộcTrungĐôngvàphíanamthuộcchâuPhi.”ĐiềunàylạimangđếnchotôimộtviễncảnhhoàntoànkhácvớinhữnggìGeorgeRichđãnói.AiCậpvàSudanlàhaiđấtnướckhácnhau.Tôirấtngạcnhiênlàtrướcđâytôilạichưatừngđểýđếnđiềunày.“VậycònAiCậpthìsao?”Tôihỏi.“NóthuộcTrungĐônghaychâuPhi?”“Chẳngthuộcnơinàocả.”“Vậylàsao?”“AnhcónhậnrarằngđấtnướcnàychưatừngcómộtngườilãnhđạogốcAiCậpnàosaucáichếtcủapharaôngNectanebo,khoảng300nămtrướckhichúaJesuscủacácanhrađời,chođếntậnbâygiờ,trongthếkỷnày.”Thúthựclàtôiđãrấtsửngsốt.“VậythìAiCậpnằmởđâu?”.

“AiCậpđãtừngthuộcchâuÂu.”“Cònbâygiờ?”.“NónằmtrongvạtáocủanướcMỹ.”

Chương43.MộtlínhđánhthuêrađờiLầnđầutiênkhitôiđếnthămBeirutnăm1971,JackCorbincònđangởtrongđộtuổithiếuniên.4nămsau,khoảngthờigiantôiđếnAlexandria,hắnlớnnhanhnhưthổi;19tuổi,hắnđãnghĩtớiviệcrờixagiađình,xaquêhương.JackđãmơvềchâuPhitrongcảcuộcđờicủamình.Quyếtđịnhtheođuổigiấcmơđãvĩnhviễnthayđổicuộcđờihắnvàbiếnhắntrởthànhmộtlínhđánhthuê.Mộttrongrấtnhiềunhiệmvụcủahắnlàphảiámsátvịtổngthốngcủamộttrongsốnhữngquốcgiacóvịtríchiếnlượcbậcnhấtchâulục.NhiệmvụnàycũnggâydựngnêntìnhbạnkéodàisuốtnhiềunămgiữatôivàJack.LàcontraicủamộtủyviênbanquảntrịmộttậpđoàncủaMỹ,Jacklớnlêntrongbạolực.HắnvànhữngngườibạnthânđãcónhiềubuổichiềungồitrênbờràokhungoạiônơicóthểquansátthấymộtphầncủaBeirut,tậnmắtchứngkiếnnhữngcảnhđờiđangdiễnraphíaxa.Khôngnhưnhữngđứatrẻbìnhthườngkhác,đôikhinhữngsựviệcxảyrahằngngàyđốivớichúnglạiliênquanđếnchếtchóc.Mộtbuổichiềunọ,quaốngnhòmchúngnhìnthấybangườiđànôngcùngxúmvàođánhmộtngườikhác,sauđónhấcbổngcáithânhìnhmềmnhũncủaôngtaquẳnglênphíasaumộtchiếcxetảinhỏ.Mộtlầnkhác,chúngchứngkiếncảnhmộtbàmẹbịcưỡnghiếpngaytrướcmặtđứacontraibébỏng.Tiếpđólàcảnhmộtngườiđànôngmộtmìnhbòrakhỏibụirậmvàcốgiúphaingườikhácbòđếnmộtngôinhàcạnhđó.Cólệnhngừngbắn.Jackcùngmộtđứabạnliềumạngxuốngthànhphốđểxemmộtbộphim.Khichúngrờirạpchiếuphim,súnglạinổ.Lệnhngừngbắnhếthiệulực.MộtchiếcMercedesmàuđenphóngvụtqua,nódừnglại,quayđầurồiđỗhẳnlại.Bangườiđànônglaorakhỏixe,taykhuakhuanhữngkhẩuAK-47.BọnhọdùngsúngthúcJackvàđứabạn,quáttháo,lăngmạbằngtiếngẢrập.Họđẩychúngvàoghếsaucủachiếcxeôtôsangtrọngmàuđen,buộctộichúnglàmgiánđiệpchoIsrael,lấysúngquậttớitấpvàdọasẽgiếtchúngtrướckhimặttrờilặn.ChiếcMercedesgiảmtốc,rẽvàonhữngconngõhẻm,quakhunhàổchuộtcủangườiẢrập.Trongthànhphốnày,đólàkhuvựccấmđốivớinhữngngườinhưJack.Sauđó,chúngbịđưađếntrướcmộtngười,ôngtangồitrầmngâmbênbànlàmviệc.“TạơnChúa,ôngtalàngườicủaTổchứcGiảiphóngPalestine(PLO)chứkhôngphảilàcácnhómvũtrangcựcđoan.”Jacknóivớitôi.“Tôiđưachoôngtaxemcáicuốngvéxemphim.TôicũngchẳnghiểutạisaonhưngơnChúalàtôiđãnhétchúngtrongtúi.Ôngtaquởtráchmấytêntaysai,chửihọthậtngungốcvàralệnhđưachúngtôiđi.”

SựviệcnàyđãthôithúcJackrờibỏthànhphố.Tuynhiên,hắnkhôngtrốnchạy,hắnvẫnđốichọivớichiếntranh.Hắnnói:“Tôihọcđượcrằngtôicóthểđươngđầuvớicáchànhđộngbạolực.Nhữngkẻbắtcócđókhôngkhiếntôisợhãi,chúngchỉkíchthíchhoócmônAdrenalincủatôivàcàngkhiếntôithêmbựcmình.”Vàthếlà,hắnđápmáybayđếnchâuPhi.“Lụcđịanàylàmộtthùngthuốcnổ,mộtnơimànhữngkẻnhưtôivừacóthểkiếmmộtkhoảntiềnkhakhámàvẫnđượcgiảikhuây.”JacknóivớitôikhichúngtôingồidướimáihiêncủamộtnhàhàngAilenởphíanamFlorida.Đólàvàonăm2005.Mặcdùthờigianvàđịađiểmcóvẻkhôngđượcrõràng,nhưngviệcJackvừaquaytrởvềtừIraqsaukhihoànthànhnhiệmvụmàMỹbịcấmkhôngđượctựýtiếnhành,đãmangđếnchobuổinóichuyệncủachúngtôicảmộtviễncảnhvềthờiđại.“Tôivẫnđượcbáotin,vẫntiếpxúcvớinhữngtêntaysaiđếntừBeirut,đượcđọcnhữngtờtạpchíTimecủachatôi.Nêntôibiếtđiềugìđangxảyra.Hãyquaytrởlạinăm1974,BồĐàoNhađãlàmđiềugìđóthayđổicảlịchsửchâuPhi.Đấtnướcnàyđãmởramộtcánhcửarấtlớnvàtôichỉviệcbướcvào.”TôiđãđếnnướclánggiềngcủaTâyBanNhakhônglâusaucuộckhởinghĩalậtđổchếđộđộctàithânMỹởBồĐàoNha.NhữngthấtbạivềkinhtếvàquânsựthườngđikèmvớicáccuộcchiếntranhgiànhđộclậpởcácthuộcđịacủaBồĐàoNhaởchâuPhi;sựốmyếukiệtquệdotìnhtrạngkéodàicủachếđộđộctàivàtậpđoàntrịAntónioSalazar;thêmvàođólànhữngcuộcbạoloạncủacácsỹquantronglựclượngvũtrangđãhạbệkẻkếvịcủaSalazarlàMarceloCaetano;tấtcảđãkhiếnmộtliênminhcũquaysangconđườngxãhộichủnghĩa.Đólàmộtthấtbạicủacácsátthủkinhtế,thấtbạinàyđãlàmdấylênnhữngvấnđềhếtsứcnghiêmtrọngvàđưatôiđếnvớihànhtrìnhđitìmsựthật.Jacknhănmặtnói:“Sau‘cuộcCáchmạngHoacẩmchướng’,LisbonngaylậptứctrảtựdochotấtcảcácthuộcđịaởchâuPhi.Bấtngờvàkhôngmộtlờibáotrước.Sauđórúthếtquânđộivềnước.HàngtrămnghìnngườiBồĐàoNha,nhữngngườiđãsinhsốngquanhiềuthếhệtrêncácthuộcđịa,bịmấthếtđấtđai,mấtviệc,mấtmọithứ.Họbuộcphảibỏđikiếmsống,hầuhếtchuyểnđếnNamPhi,Rhodesia,Brazil,hoặcquaytrởlạiBồĐàoNha.Nhữngnướcthuộcđịacũđãgiànhlạiđượcđiềumàhọmongmuốn–đólàđộclập,nhưnghiệntạicònlạichohọchỉlàsựbơvơ,lúngtúng.Tấtnhiên,tìnhtrạngnàyđãchấmdứtkhiLiênbangXôviếtxuấthiệnvàlấpđầynhữngkhoảngtrốngđó,đồngthờinguồnkhíđốtvàdầumỏrơivàophecộngsản.Sauđó,chiếntranhgiànhtựdochốnglạiRhodesiacủaIanSmithbấtngờxảyravàgiànhthắnglợirựcrỡ.”CũngnhưJack,bảnthântôicoiquãngthờigianđólàmộtcơhộiđểthăng

tiếntrongcôngviệc.Jackbắtđầuconđườngcủamộtlínhđánhthuê,cònvớitôilàmộtsátthủkinhtế.TôinhớlạiviệclàmthếnàomàởnhữngquốcgianhưIndonesia,Iran,vàphầnlớnMỹLatinh,tiếntrìnhđilênchủnghĩađếquốclạitiếnnhanhgấpđôi,nhưngnólạiphảiđốimặtvớinhữngtrởngạinghiêmtrọngởViệtNam–nơimàquânđộiMỹvàlựclượngmiềnNamViệtNamđangtrongquátrìnhrútquân,hayởCampuchiavàLào–nơimàKhơmeĐỏvàPathetLàođanggiànhquyềnkiểmsoát.Đếntậnnăm1974,châuPhivẫnlàmộtẩnsốlớn.Cácphongtràođộclậpvẫnliêntiếpnổranhưnglạinhanhchóngbịchiacắtbởinhữngsựtrợgiúp.NhiềunhàlãnhđạocủacácquốcgiaởnhiềumứcđộđãđitheoconđườngcủachủnghĩacộngsảnvàchốnglạiphươngTây.Trongkhichúngtôi,nhữngsátthủkinhtếvẫnđangxemxétviệclựachọncácphươngánvàđạtđượcmụcđíchbằngnhữngthủđoạnbẩnthỉu.MAINđãtạodựngđượcchỗđứngởZaire,Liberia,Sát,AiCậpvàNamPhi(mặcdùvềsaunày,chúngtôichỉduytrìđượcmộtsựchúýcóphầnhạnchếdosựlớnmạnhcủanhữngquanđiểmchốnglạinạnphânbiệtchủngtộcởNamPhi).CácnhânviênđặcvụcủachúngtôivẫnhoạtđộngcầnmẫnởNigeriavàKenya.MớiđâytôivừahoànthànhnghiêncứuvềviệcpháttriểnmộtđềánxâydựngmộtđậpngănnướckhổnglồngangquaCongođểsảnxuấtđiện,phụcvụchongànhkhaimỏvàcáckhucôngnghiệptrênkhắpkhuvựcTrungPhi.QuyếtđịnhcóphầnbấtngờcủaLisbonvềviệctrảtựdochocácthuộcđịađãlàmthayđổimọithứ.NólàmthayđổicáncânquyềnlựcvàđẩyBộQuốcphòngvàBộNgoạigiaoMỹvàotìnhtrạngrốiren.Nhữngcuộctranhcãicăngthẳngvềđườnglốihànhđộnggâyraxungđộttronggiớilãnhđạo,đặcbiệtlàgiữanhữngngườiđứngđầunộicác,như:giữaWilliamRogers(1969-1973)vàHenryKissinger(1974-1977)củaBộNgoạigiaovàgiữaMelvinLaird(1969-1973),ElliotRicharson(1973),JamesSchlesinger(1973-1975)vàDonaldRumsfeld(19751977)củaBộQuốcphòng.CácnhiệmkỳtổngthốngcủaNixonvốnđãsuyyếu,naylạidínhvàovụbêbốiWatergate,kếthợpvớisựkiệntổngthốngFordđượcbổnhiệmdochỉđịnhchứkhôngquabầucửcũnglàmtăngthêmnhữnghỗnloạn.Washingtonkhôngcókhảnăngđạtđượcsựđồngthuậntrongviệcđưarabiệnphápứngphó.ĐốivớingườidânchâuPhi,tìnhhuốngnàycũngchưatừngxảyravàhọhoàntoànlúngtúng.SựcaitrịkéodàihàngthếkỷcủangườichâuÂuđãđểlạichohọnhữngđấtnướcvớinhữngđườngbiêngiớiđượcphânchiatheosứcmạnhcủacácthếlựcngoạiquốchơnlàsựkhácbiệtvềvănhóa.Nhữngkẻcaitrịthựcdânđãchẳnglàmgìđểgiúphọthểchếhóacácthànhphầnkinhtếvàbộmáychínhphủtrongnước.Họbịđộng,khôngbiếtphảilĩnhtráchnhiệmthếnàokhiđãgiànhđượcđộclậpvàrấtdễdàngbịbóclộtlạimộtlầnnữabởibấtcứkẻnàocókhảnăngchớpthờicơmộtcáchnhanh

chóng.“ChúngtađãđểXôviếtnhảyvàonhưmộtanhhùngchuyêntrừkhửcácbăngđảng.”Jacknémvềphíatôimộtcáinhìnphẫnnộ.“ThậmchíđếnTrungQuốccònkhônlỏihơnchúngta.MátxcơvabảotrợchoMozambique,đồngthờihuấnluyệnhàngnghìntânbinhQuânđộiGiảiphóngcácquốcgiachâuPhiZimbabwe,nhữngngườisauđóđãgiếthạinhữngngườinôngdânRhodesia–cảdatrắnglẫndađen.ZambiathìnhảybổtheoMaoTrạchĐôngvàtựmìnhthiếtlậpmộtkhudiễntậpchuẩnbịchocáccuộcđộtkíchvàoRhodesia.Theotôi,đấtnướcnhỏbénàygiờphảichịuđựngnhữngbấtcôngvàđangcầnsựgiúpđỡ.VậynêntôibayđếnRhodesiavàthamgiaquânđội.”JackluônkhăngkhăngchorằngkhácvớiNamPhi,Rhodesia“khôngphảilànơitruyềnbánạnphânbiệtchủngtộcnguxuẩn”.Hắnbiệnminh,cuộcchiếntranhmàhắnthamgiakhôngphảivìngườidatrắngchốnglạingườidađen;màđólàcuộcđấutranhchosựtồntại,đểRhodesiachốnglạicácnướclâncận,nhữngkẻđã“ănphảibùamêcủaXôviết”.KểtừsaulầnbịtổchứcPLObắtcócởBeirut,Jackđãtựđưaranhữngkếtluậnchochínhmình.“Tôipháthiệnramìnhcótàithiênbẩmđốivớinghiệpbinh.TôithamgialựclượngbộbinhđặccôngnhẹcủaRhodesia,sauđóvượtquađợttuyểnchọnvàolựclượngKhôngquânđặcnhiệm(SAS)mộtlựclượngvôcùngtinhnhuệ.Khóađàotạoởđâycựckỳkhắcnghiệtnhưngnhiệmvụcònkhắcnghiệthơnthế.Mộtlần,saukhiđánhbomnổtungvàicâycầu,chúngtôiphảichạytrốnđểbảotoànmạngsốngtrongbatuầnliền,thoátkhỏihàngnghìnquânđịch.Chúngtôivượthaimươidặmmỗingày,quacácngọnnúi,dàntrậnphụckích,rồilạitiếptụcdichuyển.Suốtthờigianđó,chúngtôikhôngnhậnđượcbấtkỳmộtsựtrợgiúpnàovàgầnnhưđãchếtvìkhát.”Jacknhớlạilầnđầutiênhắngiếtngười.“Bỗngdưngcómộttêndavànglaorakhỏibụicâyvàchĩasúngvềphíatôi.Tôibắnmộtphátvỡmặthắn.Cảtốihômđó,tôicứnghĩngợiliênmiênvềgiađìnhcủahắn.Nhưnglầnsau,chỉđơngiảnlàtôinhìnthấymộttênđịchvàhắnđịnhgiếttôi.Cũnggiốngnhưnhữngcôngviệckhác,anhcànggiếtnhiềungườithìanhcàngthấydễdàng”.SaukhirờiquânđộiRhodesia,Jacktrởthànhmộtlínhđánhthuê.“Cơhộicóởkhắpmọinơi.Khoảngnăm1979,cóítnhấtsáunướcchâuPhibịlôikéovàocác“cuộcđấutranhgiànhtựdo”là:NamPhi,Angola,TâyNamPhi,Zambia,MozambiquevàRhodesia.”HắnđãđươngđầuvớicácthửtháchởNamPhivàđượcmộtlínhđánhthuêtuyểnmộđểthamgiavàomộttrongnhữnghoạtđộngnguyhiểmnhấtcuộc

đờihắn:mộtnhiệmvụgồmrấtnhiềuhoạtđộngbấthợpphápcủachínhphủMỹmàrấtítngườiMỹbiếtđến.HắnđượcpháiđiámsátmộttổngthốngđãcảganchốnglạicácnhânvậtđầyquyềnlựcởWashingtonvàLondon.

Chương44.“Phiconngười”ởDiegoGarciaQuyếttâmkiểmsoátcácnguồntàinguyêncủachâuPhicàngtrởnêncấpbáchsaulệnhcấmvậndầumỏcủaOPECđầunhữngnăm1970vàthấtbạiquânsựởkhuvựcĐôngNamÁ.Ủyviênbanquảntrịcác“tậpđoàntrị”cũngnhưcácnhàvậnđộnghànhlangcủahọlũlượtkéovềWashington.HọlợidụngsựbốirốitrongchínhquyềnNixonvàFordcũngnhưmốibậntâmcủaCarterđốivớiIranđểyêucầuluậtphápquốctếchophépMỹcácquyềnđượckhaitháckhônghạnchếcácnguồntàinguyêncủachâuPhi,đặcbiệtlàdầumỏ.Banquảntrịcáctậpđoàntrịcũngnằngnặcđềnghịtăngcườngtốiđasựhiệndiệncủaquânđội–mộtlựclượngvừacóthểcủngcốquyềnlãnhđạocủaMỹ,vừabảovệnhữngtuyếnđườngvậnchuyểntrênbiển,đồngthờicóthểsửdụngđểbênhvựcchocácnhàlãnhđạochâuPhiđanghợptácvới“tậpđoàntrị”chốnglạimongmỏicủangườidânđấtnướchọ.ThànhcôngcủaXôviếtvàTrungQuốcởchâuPhiđãthúcđẩynhữngtranhluậnủnghộsựđáptrảmạnhmẽvềmặtquânsựcủaMỹ.Thêmnữa,báochílạikíchđộngquầnchúngvớihàngloạtbàiviếtkểlểvềhậuquảtànkhốcmàcáccuộcđộtkíchcủacộngsảnđểlạichochâuPhi;haycáckếhoạchởMátxcơvavàBắcKinhnhằmtậphợpnhữnglựclượngbímật,chuẩnbịxâmlượcnhữngquốcgialiênminhvớiWashington.Khôngchỉcóvậy,mạnglướitruyềnhìnhkhôngngừngphátđimộtserihìnhảnhnhữngchiếnsĩdukíchCubadạndàykinhnghiệmchiếnđấutrongrừngrậmnhiệtđới,đanghuấnluyện“nhữngkẻkhủngbố”ngườichâuPhi.ThậmchícònlantruyềntinđồnrằngCastrođãpháiđimộttênCheGuevaraxấuxachuyêntổchứccáccuộctấncôngvớiquymôlớnchốnglạicáccôngtykhaithácmỏcủaMỹ.ÁplựclênWashingtonquánặngnề.ViệcđóngcửakênhđàoSuezvàsựxuấthiệncáctàuchởdầucựclớncànglàmvữngchắcthêmquanđiểmcầnthiếtphảixâydựngmột“pháođài”bảovệcáctuyếnđườngvậnchuyểntrênbiểnxuấtpháttừcácbếncảngTrungĐông,quaBiểnĐỏ,VịnhBaTưvàvùngbiểnẢrập,vàoẤnĐộDương,hướngvềphíanamdọctheochiềudàichâuPhi,vòngquamũiHảoVọng,rồivàoĐạiTâyDương.Cácchínhtrịgiaquaysangkếtgiaovàđitheopheđắcthắng.Cácchươngtrìnhxãhộibịchệchhướng,tiềncủacứthếchảyvềphíaLầunămgóc.Quyếtđịnhđãđượcđưara,đólàxâydựngmộtpháođài–mộtđầunổhạtnhân–mộtcăncứkhôngquânđượctrangbịhiệnđại–trênđảoAldabra,cáchxavùngbiểnphíađôngchâuPhi.“NósẽtăngviệnchoSimon’Town,căncứhảiquânNamPhikềsátmũiHảoVọng,”Jackgiảithích.“CáctàungầmhạtnhâncủaMỹsẽđượcđưa

đếnSimon,mộtnơikhuấthẳnnhữngconmắtsoimói,đểsửachữatrướckhichúngquaytrởvềvớinhữngchuyếntuầntradàiđằngđẵngkhắpNamĐạiTâyDươngvàẤnĐộDương.MộtcăncứkhôngquânphíabắcMadagascarlàsựhỗtrợhoànhảođốivớiSimon’Town.”Tuynhiên,khidựánbắtđầuđivàothựchiệnthìnhữngngườilậpkếhoạchmớipháthiệnrarằngAldabralànơisinhsốngcủamộtloàirùakhổnglồquýhiếm.Losợsựphảnđốicủadưluậndosựlớnmạnhcủacácphongtràobảovệsinhthái,WashingtonliềnhướngnhữngnỗlựccủamìnhsangphíakhuvựcgầnDiegoGarcia,đảosanhôlớnnhấttrongchuỗiChagos,thuộcMauritius,thuộcquyềnsởhữucủanướcAnh.Mặcdùởđósẽchẳngcóloàirùanàobịđedọanhưnglạilànơisinhsốngcủa1.800người,hầuhếtlàhậuduệcủanhữngngườinôlệchâuPhi.Jacknóivớitôi,“ThậtkhôngthểchấpnhậnđượckhimộtcăncứquânsựtốitâncủaMỹlạiđượcxâydựngtrênđảosanhôcósựxuấthiệncủaconngười.”Trongmộtthỏathuậnnăm1970giữacácnhânviêntìnhbáocủaAnhvàMỹdướisựtiếptaycủacácsátthủkinhtế,LondonđãbuộccáccưdânDiegoGarciaphảidờibỏnhàcửa.Mọinỗlựcđãđượctiếnhànhđểđảmbảotuyệtđốibímật.ĐàiphátthanhBBCđưatin:“Cácchínhtrịgia,nhàngoạigiao,viênchứcnhànướccủaAnhđãbắtđầumộtchiếndịchmàtheohọnóilàđể“duytrìsựlừaphỉnhrằngchẳngcódâncưnàosinhsốnglâudài”trênhònđảocả.Điềunàylàthựcsựcầnthiếtvìnhữngcưdânthựcthụsẽđượccôngnhậnlàconngườidođó“cácquyềndânchủcủahọsẽđượcphápluậtbảovệ”…Vànhưthế,nhữngcưdânsinhsốngtrênhònđảobỗngchốcbiếnthànhconngườikhôngtồntạitrêngiấytờ”.NhiềungườidântrênđảođãphảilũlượtkéonhauvượtbiểnsangquầnđảoSeychellesbêncạnh.VàthếlàAnhthỏahiệpchochínhphủMỹthuêcảDiegoGarcia“cònđangbỏkhông”.Đổilại,WashingtoncấpchoAnhmộtkhoảnviệntrợtrịgiá11triệuđôlachocôngnghệtàungầmPolaris.Còn600đôlalàsốtiềnđềnbùchocuộcsốngcũngnhưnhàcửacủamỗingườidântrênđảo.Lầunămgócvộivãxúctiếnviệcxâydựngcăncứquânsự.LàngôinhàchứaB52vàsauđólàmáybaynémbomtànghìnhhạngnặngB-2(Stealth),căncứnàyđóngvaitròcốtlõitrongviệcthiếtlậpảnhhưởngcủađếquốcMỹ,đượcsửdụnglàmbànđạpchocáccuộcđánhphábấtngờvàoTrungĐông,ẤnĐộ,AfghanistanvàchâuPhi.Ngượclại,vớivaitròquantrọngmangtínhchiếnlượccủamình,DiegoGarcialạigiữmộtchỗđứngkhiêmtốntrongmắtmọingười,nólàsựliênkết

khámờnhạtcủaMỹcáchxakhỏivùngbiểnchâuPhi.ÍtngườinhậnthứcđượcrằngviệcbảovệcăncứnàychínhlàlờigiảiđápchomộttrongnhữnghànhđộngmưusáttrắngtrợnnhấtmànhữnglínhđánhthuêdoCIAđỡđầuđãtừngtiếnhành.JamesManchamđắccửchứctổngthốngđầutiêncủaSeychellessaukhinướcnàytuyênbốđộclậpvàongày19tháng6năm1976.LầntiếpxúcđầutiêncủaôngvớiWashingtonvàLondonlàthôngquaNamPhi,ngườibạntincậycủatậpđoàntrị.QuangườiNamPhi,ManchamtỏrõquanđiểmủnghộthỏathuậnDiegoGarcia;đồngýâmthầmtiếpnhậnnhữngngườidicư,vàcóvẻnhưhiểurõrằngôngcùngđámbậusậucủamìnhsẽđượchưởngnhữngkhoảnlợinhuậnriêngtừcăncứquânsựbêncạnh.Nhưngcũngvìthế,ôngcũngđangchọcgiậnnhữngngườiđồnghươngkhiếnhọphátđiênlên.NgườidânSeychellesrấtcoitrọngchủnghĩadântộcmàhọvừatìmthấy.NiềmtựhàodântộcđãthôithúchọcónhữngphảnứngdữdộichốnglạiMancham.KhôngchỉphẫnnộtrướcsựnhúnnhườngquátrớncủatổngthốngđốivớiAnhvàMỹ,họcònghêtởmvaitròcủachínhphủtrongviệcépbuộcngườidânnướclánggiềngphảirờibỏmảnhđấtcủamìnhvàcàngbứcxúchơnnữakhidòngngườinhậpcưtrànvàosẽcướpmấtviệclàm,phávỡmôhìnhxãhộimàhọđãdàycôngxâydựng.TronglúcManchamđangthămthúLondonthìthủtướngFrance-AlbertReneđãquyếtđịnhhànhđộng.Vàtrongmộtcuộcbạoloạnkhôngđổmáunăm1977,ôngđãlậtđổMancham.Sauđó,ôngxuấthiệntrênđàiBBC,tuyênbốhànhđộngcủaônglà“nhằmmụcđíchmanglạicủacảinhiềuhơnchodânnghèo”.ÔngcòntuyênbốrằngngườidânđảoDiegoGarciaphảicóquyềnquaytrởlạiquêhươngcủamìnhvàônglêntiếngphảnđốiviệcxâydựngmộtcăncứquânsựMỹngaytrongsânsaucủachâuPhi.Washingtontứcgiận,dùsựcămtứcnàyđượcgiữkíntrongcuộcbầucửtoàndân.TrongkhiJackCorbinđangmàidũanhữngkỹxảocủahắnởRhodesia,thì“tậpđoàntrị”đãbàymưuđốiphóvớiRene.TôibịlôivàokếhoạchtrongvaitrònhưlàmộtsátthủkinhtếcủaJack,tứclàsẵnsànghànhđộngngaykhicấptrênquyếtđịnhphươngcáchgiảiquyết:hoặclàmuachuộchoặclàámsát.Mặcdùcuốicùng,tôivàcảJackđềuđãkhôngbaogiờđượclệnhnhúngtayvàovụcủaRene,nhưngtôiđãthamgiavàonhữngtoantínhmàtừđótacóthểsoirõmọivựcthẳmmàchínhphủMỹđãlặnxuống,vớimụcđíchduytrìquyềnlựccủamình.

Chương45.MưusáttổngthốngTừRhodesia,JackCorbinđangtheodõisựnhốnnháoởSeychelles.Tronglúcđó,tướngChuckNoblevàbạnbècủaông,trongtổchứcmàEisenhowernhậnđịnhlàkhốiliênhiệpcôngnghiệp–quânsự,cũngđangquansátsựviệctừWashington.“NhữnglờibahoacủaRenevềviệcgiúpđỡngườinghèokhóchỉlàchuyệnnhảmnhí,”Chucknói.Chỉtrongcóvàinămngắnngủi,danhtiếngcủaChuckNobleđãnổinhưcồntạiMAIN,từgiámđốcdựánlênchứcphóchủtịch,rồingườitiếpquảnhiểnnhiênlênchứcgiámđốcđiềuhànhcủaMacHall.BấtchấpviệctôiđãthamgiavàoTổchứcHòabìnhMỹđểlảngtránhchếđộquândịch,ôngấyvẫnbảotrợchotôi.TôichắcrằngôngđãxemnhữnghồsơtuyểnmộcủatôivàoCơquanAnninhQuốcgia;nhưngôngđánhgiátôilàmộtsátthủkinhtếtrungthành.HễlầnnàochúngtôiđếnWashingtoncùngnhaulàôngấylạimờitôiởlạiCâulạcbộQuânđộivàHảiquân.Vàđâylàmộttrongnhữnglầngặpgỡnhưvậy.Chúngtôingồiăntốitrongmộtphòngkháchsangtrọngcùngvớihaivịtướngvàmộtđôđốchảiquânkhác–tấtcảbọnhọđềuđãvềhưuvàđanglàmviệcchomộtvàicôngtyhoạtđộngdướiquyềncủa“tậpđoàntrị”.Chucknóitiếp:“RenechỉlàconrốicủaXôviết.ChỉcómộtviệcduynhấtđólànémchúngtarakhỏiDiegoGarcia,sauđólạidângnóchongườiNga.RồiôngtasẽmờidânCubahợptácvớingườiNgavàchẳngbaolâunữacảlụcđịachếttiệtnàysẽđitheoHồngquânthôi”.BốnnhàquânsựhỏitôirấtnhiềuđiềuvềnhữngchiếntíchbằngconđườngphibạolựcởIndonesiavàSaudiArabia.Tôibịấntượngbởitínhthựcdụngcủahọ.Khácvớinhiềuchínhtrịgia,họdườngnhưmuốntránhchiếntranhnếucóthểđược.Mặcdù,cuốinhữngnăm70làkhoảngthờigianmàcáccuộcbạoloạnchínhtrịvàcácvụmưusátđượcxemnhưnhữngvũkhíđượcchấpnhậntrongChiếntrạnhlạnhđểđốiphóvớinhữngngườicầmđầupháitả,nhưngnhữngthànhviêncấpcaotronglựclượngvũtrangcóvẻđãbiếttuânthủluậtpháphơnlàcácđốitáccủahọtrongQuốchộivàNhàTrắng.Bởivìtừkinhnghiệmtíchlũyđược,họđãhọcđượcrằngbạolựcsẽlạisinhrabạolực;cóthểhọlosợnếulàmngơtrướcnhữnghànhđộngnhưthếnàyởnhữngnướckhác,sẽcóthểdẫnđếnnhữngchiếnlượctươngtựngaytrênđấtnướccủahọđểchốnglạihọ;hoặccũngcóthểởmộtnơinàođósâuthẳmtrongtiềmthứccủamình,họhồitưởnglạinhữnglờituyênthệhùnghồntrướcđâyrằngsẽbảovệnềndânchủđếncùng.Ngàiđôđốchảiquânnhậnđịnh:dườngnhưReneđã“quyếttâmtiếpbướcAllendevàPrat”.

Ngaylậptức,bavịtướngcònlạinghiêmmặt,lạnhlùngnhìnsangôngta.Mộtvịthìthầm:“Đừngcómàsuynghĩnhưvậychứ!”.CuộcnóichuyệnquaytrởlạivớichủđềlàmthếnàođểlôikéoRenevềphechúngtôi.Cuốicùng,tôiđượclệnhchuẩnbịchochuyếnbayđếnSeychellesngaykhicóthôngbáo.Mộttrongsốcácvịtướngđãbổnhiệmmộtngườiđượcbảotrợ,mộtchàngthanhniêntrẻtrungvàbắtmắt,vớinhiệmvụtạomốiquanhệthânthiếtvớiphunhânmộtnhàngoạigiaohàngđầuSeychelles.Vịtướngnàyđãcấtcôngtheodõitrongsuốtvàibuổitiệccocktailvàbiếtrằngngườiphụnữkhoảng35tuổinàycóvẻnhưđangchánngấyđứcôngchồnggầngấpđôisốtuổimình.TronghoạtđộnggiánđiệpthìtìnhdụclàmộtcôngcụkhônggiớihạngiốngnhưnhữngcôgáiGheishamàtôiđãtừnggặpởJakarta.Theokinhnghiệmcủatôithìkhiđượcsửdụng,phươngphápnàysẽđemlạikếtquảtuyệtvờiđếnkinhngạcmàchỉcầnmộtsốphụnữvàđànôngphụcvụchomưuđồxâydựngquyềnlực.Mọicuộctâmtìnhbímậtđềuđượccàibẫy,mọibímậtđềucóthểbịtiếtlộngaytrongnhữnggiâyphútcuồngnhiệtnhất.Mánhkhóethôngthườngcủamộtsátthủkinhtếlàviệncầuđếntìnhyêu(haynhụcdục)đểnàixinnhữngthôngtinmậtnhằmgiúpđỡchosựnghiệp“chínhđáng”củamình.Giọngđiệucóthểlà:“Anhchỉcầnchútítthôngtinđểthăngtiếnthôimà,”hoặcliềulĩnhhơnthì“Emsợsẽbịmấtviệcnếukhôngtìmđượccáchgiúpôngchủbiếtmộtchútgìđó,chỉlàmộtmẩutinnhonhỏvềviệc…”Khitấtcảthấtbại,thìphươngántốngtiềnthườngđạtđượchiệuquả;nếunhữngđôivợchồngđókhôngcóđủtiềnmặtcầnthiếtđểđútchokẻtốngtiền,thìđaphầnlàhọsẽchịuchấpnhậncungcấpthôngtin.Saulầngặpgỡđầutiên,tôicòngặpcácvịtướngvàđôđốchảiquânvàilầnnữaởWashingtonvàBoston.Mặcdùmỗicánhânđôikhithayđổi,nhưngthànhphầncómặtthìvẫngiữnguyên:đềulànhữngngườicóquyềnlựctrongquânđộiđãvềhưu,đangtạivịởnhữngvịtrícaotrongtậpđoànnàođóhoặclànhữngngườiđạidiệncủahọ.Chuckcũngvàilầnđếndự,nhưngluônnhưmộtngườiđạidiện,ôngđểtôitựmìnhhànhđộng.VịtướngvớingườiđượcbảotrợtrẻtuổicómộtmốiliênhệđángkểvớivụDiegoGarcialàngườiđãkhởixướngnhiềucuộchọpmặt.Ôngkểlạirằng,côngviệccủangườiđượcôngbảotrợđangcótiếntriển,mặcdùkhôngnhanhnhưdựkiến.“Cậuấychobiếtbàtahứngtìnhđếnphátcuồng,nhưngvẫnmuốnchắcchắnrằnganhnàyyêubàtathựclòng.”Vịtướngnhếchmộtnụcườitựmãnvớitôi.“Tôinghĩcácđốitácnữcủaanhlàmviệcdễdànghơnmấygãcácanhđấy.Ítnhấtthìhọcũngbiếtphảilàmgìtronghoàncảnhcủatôi.Tôichẳngbaogiờđòihỏimấythứtìnhyêunàynọ,màchỉmuốnquađêmcùngmấyngườiđànbàlàđượcrồi.Tôiđoánđólàsựkhácnhaugiữa

cánhđànôngvàđànbà.Chếttiệtthật,chỉmộtchútsơsẩymàtôiđãtraochìakhóavàotayLầunămgóc.”Cuốicùngthìngườibảotrợcũngđạtđượccáimàngàiđạitướngnóiđến,“mộtbướcngoặtmàchúngtamongđợi”.Ngườiđànbàđóđãbắtđầugiãibàytâmsựvớianhta.Tuynhiên,nhữnggìanhtabáocáolạitráingượcvớiđiềuchúngtôimongđợi:Renesẽkhôngchịunhậnhốilộ.Màtệhơn,ôngtacònđangđịnhcôngkhaivụdidânbímậtkhỏiDiegoGarcia.“BàtanóiRenelàmộtngườirấtquyếtđoán,thậmchícònhaylýtưởnghóa.”Đạitướngthởdài.“CuộcnóichuyệncủaRenevềmột”âmmưu”–âmmưuhìnhnhưlàtừmàôngtasửdụng–sắpbịlọtrangoài,mộtmưuđồtitiệnmàLondonvàWashingtonđãthựchiệnđểbiếnmộthònđảolànơisinhsốngcủavàinghìnnôlệtrướckiabỗngchốctrởthànhnơichưatừngcóngườisinhsống.Kenequảlàđangthửtháchgiớihạnchịuđựngcủachúngta.”TôiđãkhôngbaogiờbiếtđượcthôngtinấyđãlanđibaoxakhỏimạnglướichỉhuyvàđãcóbaonhiêungườithamgiavàokếhoạchhốilộvịtổngthốngcủaSeychelles.Thờigianđó,ngoàiviệcphảiđểmắttớivụSeychelles,tôicònbịsalầytrongnỗlựckhiếnTorrijoscủaPanamavàRoldóscủaEcuadorphảithứctỉnh.Khoảnggiữanăm1981,vìđãtừchốihợptácmàcảhainhàlãnhđạoởkhuvựcMỹLatinhnàyđãchếttronghaivụrơimáybaymờám,haivụmưusátdoCIAdànxếp.Tháng11nămđó,cácsátthủkinhtếbịlôirakhỏivụSeychelles.Mộtmệnhlệnhmàkhôngaitrongchúngtôimuốnnghethấyđãđượcđưara.JackCorbinvàmộtnhómtaysaitinhnhuệđãđượcgửiđếnvớinhiệmvụ:ámsáttổngthốngRene.

Chương46.VụbắtcócchiếcmáybayBoeing707củaHàngkhôngẤnĐộ“Chúngtôiđãtậphợpđượcmộtđộikhoảng40línhđánhthuêtinhnhuệnhấtởDurban,NamPhi.”Jacknói.“Vỏbọcngụytrangcủachúngtôilà“Nghilễcổxưacủanhữngngườiuốngbia”,mộthoạtđộngtừthiệncủangườitheođạoThiênChúa,trongđóngườitasẽchơibóngbầudụcvàuốngbiađểquyêntiềnmuađồchơichotrẻemSeychellesnhândịpGiángsinh.Kếhoạchhànhđộngkhárõràng.ChúngtôisẽchianhauravàsauđóhợplạiởSwaziland,đimáybayphảnlựccủaHoànggiaSwaziđếnVictoria,thủphủcủađảoMahe,rồitiếnthẳngđếncáckháchsạnnơichúngtôisẽgặpđộitiềntrạm,gồmvàiphụnữđãđượcchọnlựakỹcàng,họcónhiệmvụnhậnthôngtinsốngcòntừcấptrênvàtruyềnđạtlạichochúngtôi.“Vũkhívàcácthiếtbịcầnthiếtđãđượcgiấukỹtrênđảo,vìvậychúngtôisẽkhôngphảilolắngsẽbịbắtgiữởhảiquancủacảSwazilandvàMahe.Điềunàythựcsựquantrọngđốivớicảđội.ChúngtôiđượcthôngbáorằngcómộtnhómngườiSeychelles,chủyếulàcáccảnhsátbảnđịa,sẵnsàngyểmtrợvàhànhđộngtheochỉdẫncủachúngtôi.Tuynhiên,mọikếhoạchtácchiếnlàtùythuộcvàochúngtôi.“LựclượngphíađốiphươngchủyếulàvàitrămbinhlínhTanzaniadoRenemangvề,tậpkếtgầnkhuvựcsânbay.KinhnghiệmởRhodesiađãdạychúngtôirằnglínhTanzanialànhữngchiếnbinhđánggờm,dẻodai,ganlìvàlàmốiđedọathựcsự,đặcbiệtlàkhiđônghơnchúngtôigấp5-6lần.Vàomộtđêmđịnhsẵn,lúcrạngsáng,khichúngcònđangngủ,bốnngườitrongđộisẽbímậtbòvàodoanhtrạicủachúngvàdùngsúngliênthanhbắnxốixảvềphíabọnchúng.Sựviệcnàysẽrahiệuchocuộcnổiloạnbắtđầu.Tiếpđóchúngtôisẽchiếmđàiphátthanhvàdinhtổngthốngcùngmộtlúc,rồichophátđoạnbăngghiâmcủaManchamquasóngradiothôngbáovềviệctrởlạinắmquyềncủaôngta.Ôngtasẽyêucầunhândâncủamìnhởnguyêntrongnhàvàgiữbìnhtĩnh.QuânđộiKenyasẽđiềuđếnmộtmáybaychởtoánlínhdùhiệnđangđóngởNairobi.Khiđàiphátthanhlêntiếng,họsẽcấtcánhrồiđápxuốngngaylúcrạngđông,đánhdấusựcómặtcủangườichâuPhitrongcuộcbạoloạnvànhậnlờikhenngợichotoànbộtròtinhquáiđó.Trướckhicánhbáochícómặt,chúngtôisẽlặngsẽchuồnmất,đápmáybaydândụngcỡlớntrởvềNamPhi”.Toánlínhđánhthuêđãkhôngbaogiờlọtđượcvàodinhtổngthống.ToànbộkếhoạchđãbịđổbểngaytạisânbayMahekhilựclượnganninhpháthiện

ramộtkhẩusúngtrườngchuyêndùngtrongđộtkíchmàmộtthànhviêntrongđộiđãđểtronghànhlýcủamình.Vàođúnglúccuốicùng,vàingườitrongsốhọđượclệnhmangtheovũkhí,nhưnglýdotạisaohắntalạiquábấtcẩnnhưvậytronglúcgóighém,làmộtcâuhỏiphứctạpđượcđưaramổxẻtrongsuốtnhiềunămsauđó.Mộttrậnđấusúngđiêncuồngđãxảyrasauđó.Jackmôtảnónhưmộttrongnhữngtrảinghiệmhiếmcótrongsựnghiệpcủahắnkhihắncảmthấynhưkhôngthểthoátkhỏi–vàkhihắncóthờigianđểngồinghĩvềnó:“Chúngtôiđãbịbaovâyởsânbay,chỉcómộtvàiổđạnchovũkhícủamình,cóđượctừnhữngkẻđồnglõađangđợisẵn,chúngtôicũngcướpđượcmộthayhaiổđạngìđótừlựclượnganninhsânbay.Chúngtôiphụckíchmộttoánquânkhichúngđangcốgắngtháochạyvềdoanhtrạiởphíabênkiasânbay,tướcthêmđượcmộtítđạndượcvàvũkhí.VàingườitrongđộiđãtấncôngdoanhtrạicủaquânTanzanianhưngkhôngthành.Cuộcgiaochiếndiễnrasuốtđêm.TìnhhìnhcàngtrởnêntuyệtvọngkhicóthêmnhiềulínhTanzaniadichuyểntới.”Đúnglúcđó,mộttêntrongđộicủaJackđangtrênđàikiểmsoátkhônglưu,chợtnghethấymộtmáybayphảnlựcthươngmạicủaẤnĐộxinđượchạcánhđồngthờihỏitạisaođèntrênđườngbănglạibịtắt.Ngaylậptức,ngườilínhđánhthuênàybậtđèn,chophépphicônghạcánhvàgiảithíchrằngđènbịtắtlàdo“sựcốkỹthuậtvàlúcnàyđãđượckhắcphục.”CómộtcuộcthỏathuậnquađiệnthoạigiữachúngtôivàcácquanchứcSeychelles.Họđồngýngừngbắnnếuchúngtôichịulênmáybayvàrờikhỏihònđảo.Hầuhếtchúngtôiđềuđồngýleolêncáimáybaychếttiệtđóvìchỉcònmộttiếngnữalàtrờisáng,hơnnữachúngtôiđangbịbaovây,lạicótintàuchiếncủaNgađangtrênđườngtớiđâyhoặccũngcóthểlàđãtớibếncảngrồi,chúngtôichẳngcòncósựlựachọnnàokhác.Quyếtđịnhđượcđưara.Chúngtôitiếpnhiênliệuchomáybay,chiếcBoeing707,rồiđưathithểcủamộtngườitrongđộiđãbịgiếttrướcđócùngvớitấtcảthiếtbịcánhânvàokhoangchứahàng.Vàingườiquyếtđịnhởlại,khônglênmáybayvìsợđốimặtvớikhảnăngcóthểsẽtrởthànhmụctiêutrongtầmbắn.Khimáybaycấtcánh,toánquânTanzaniavàSeychellescònrasứcbắnxốixả,cảbầutrờingậptronglànđạnlửacủamộtbuổitiễnđưamanrợ.ĐiểmdừngkếtiếplàDurban,NamPhi.Khitìnhhìnhyênắngtrởlại,chúngtôicómộtngườichết,bảyngườikhácmấttích,bịbắt,rồibịtốngvàotù,trongđócómộtnữtòngphạm.”VừahạcánhxuốngDurban,chiếcmáybaycủahãngHàngkhôngẤnĐộđãbịlựclượnganninhNamPhibaovây.Liênlạcquasóngradiođượcthựchiện,ngườiđộitrưởngđộianninhhiểungayrằngchiếcmáybaydândụng

nàyđãđượcnhữngngườibạnthâncủaanhtatrưngdụngchoquânđội.Cùngvớinhữngngườicònlạitrongđội,Jackđãchấpnhậnđầuhàng.Saumộtthờigianngắnởtù,Jackâmthầmđượcthả.ChínhphủSeychelleskếtáncả7ngườimàhọbắtđượcởsânbay.Ngườiphụnữđượcthảra.Bốnngườiđànôngbịkếtántửhình,haingườikháclĩnhán10và20nămtù.ChínhphủNamPhingaylậptứcmởcáccuộcđàmphánxingiảithoátchobọnhọ.Cuốicùng,theonhưbáocáo,PretoriađãphảitrảchoSeychelles3triệuđôlađểđổilấytựdochohọ,tứclà500nghìnđôlachomộtngười.Mặcdùbềngoàilàmộtthấtbại,nhưngvụSeychellesthựcchấtlạilàmộtthànhcôngcủatậpđoàntrị.Bấtchấpsựlantruyềnrộngrãitrêncácphươngtiệnthôngtinđạichúngvềvụbắtcócmáybayvàcácphiêntòaxétxửsauđó,AnhvàMỹcốtìnhlảngtránhmọicuộctranhcãi;trongkhiđóNamPhilạiphảihứngchịutấtcả.Rene,ngườiđãtừngđưaralờiđedọa,sauđótrởnênhợptáchơnvàcũngbắtđầuhướngnhữngchínhsáchcủamìnhtheoDiegoGarcia,Washington,LondonvàPretoria.Ôngtiếptụcnắmquyềntrongbathậpkỷtiếptheođếntậnnăm2004,khinguyênphótổngthốngcủaông,JamesMichel,đắccửtổngthốngtrongcuộcbầucửtoànquốc,nhiệmkỳ5năm.CăncứquânsựcủaMỹvẫntiếptụcđóngvaitròđángkểởchâuPhi,châuÁ,vàTrungĐông.Vụviệclầnđóthườngđượcđưaralàmchuyệncườicủanhữnglínhđánhthuê,giátrịcủabọnchúngđãđượcxácđịnhrõràng:khoảnggần10lầnsovớigiátrungbìnhcủamộtcưdânởDiegoGarcia.

Chương47.MộtnhàbảovệmôitrườngbịhànhquyếtCâuchuyệnSeychelleslàvụánđầykịchtínhvềcuộcmưusátvịlãnhđạođứngđầuquốcgia–làmộtsựkiệnđángđượcchúýbởinódínhlíuđếnmộtlựclượngtaysaicóquymôlớn,đồngthờilànguyênnhândẫnđếnvụbắtcócchiếcmáybaythươngmạicủaẤnĐộ.Vụviệcnàycũngchứngminhmộtthựctếrằng,thôngthườngnhữngthủđoạnnhưthếnàychỉđượcsửdụngkhinhữngsátthủkinhtếđãhoàntoànchịubótay.ỞchâuPhi,cácsátthủkinhtếthườngxuyênkhônghoànthànhđượcsứmệnh,dođóthủđoạnmưusátluônđóngvaitròquantrọngtronghoạtđộngchínhtrịởlụcđịanày.Mặcdù,hầuhếtnhiệmvụđềuđượctiếnhànhbímật,nhưngcũngcóđôilầnlấydanhnghĩalàthựcthiphápluật,màcólẽtiếngtămnhấtphảikểđếnvụcủaKenSaro-Wiwa.Saro-WiwalànhàbảovệmôitrườngngườiNigeria,đồngthờilàthànhviêncủahộiOgonicầmđầuphongtràotrongnướcchốnglạicáccôngtykhaithácdầumỏ.Năm1994,ôngđượcphóngviênAmyGoodmanphỏngvấntrênđàiphátthanhTháiBìnhDươngWBAI,NewYork:KenSaro-Wiwa:(CôngtyDầumỏShell)đãquyếtđịnhsẽđểmắtđếntôivàtheodõimọinơitôiđến.HọtheoriếtlấytôiđểđảmbảorằngtôisẽkhônggâyphiềntoáichoShell.Tôilàngườiđãbịtheodõi,làmốibậntâmcủamộtsốngười…Đầunămnay,chínhxáclàngày2tháng1,tôivàcảgiađìnhmìnhđãbịquảnthúctạinhàtrongbangàyliền,mụcđíchlàđểngănchặnmộtcuộcbiểutìnhđãđượclênkếhoạchđểchốnglạiShell.Theođó,300nghìnthànhviênthuộcOgonisẽcónhữnghànhđộngphảnđốisựpháhủymôitrườngsốngmàShellvàcáccôngtydầumỏđaquốcgiakhácđãgâyra…Tấtcảnhữnggìhọlàmchỉđơngiảnlàpháicácnhàchứctráchtronggiớiquânsựđếnnhàtôi.Họngắtđườngdâyđiệnthoại,tịchthuđiệnthoạicầmtay,vàtôiđãbịgiữbangàytrờimàkhôngđượcănuốnggì.Cùngnămđó,KenSaro-WiwabịbắtgiữmộtlầnnữavàbịchínhquyềnSaniAbacha–mộtkẻđộctàiủnghộtậpđoàntrị–xétxửtrongmộtphiêntòamànhiềunhàquansátcholàmột“phiêntòachiếulệ”.Ngày10tháng11năm1995,KenSaro-Wiwavàtámnhàbảovệmôitrườngcùngtổchứcvớiôngbịtreocổ.Năm2005,KenWiwa,contraicủanhàlãnhđạophongtràođãbịtửhình,xuấthiệntrongchươngtrìnhDemocracyNow!củaAmyGoodman:KenWiwa:Chatôiđãkhônghềnuôihậnthù,đókhôngphảilàbảnchấtcủagiađìnhvàcộngđồngchúngtôi.ChúngtôitinrằngShellđãlàmộtphầncủavấnđềnàythìchínhShellphảilàmộtphầncủagiảipháp.Chúngtôivẫn

cảmthấyrằngphẩmgiávàlờicamkếtvềcôngbằngxãhộicóthểcứuvãnđượctìnhthếlúcđó.Thếnhưng,đãgần10nămkểtừkhichatôibịhànhquyết…KhôngchỉcómộtmàrấtnhiềubinhlínhtrongquânđộiNigeria,lựclượngđãđànápOgoni,tiếnhànhnhữngvụgiếtngườimàkhôngbịphánxét,cưỡnghiếpphụnữvàcảnhữngthiếunữcònrấttrẻ,tấtcảnhữnghànhđộngđóđềulấydanhnghĩađànápphongtràophảnkhángcủatổchứcchúngtôi.Đểrồidầuvẫntiếptụcđượckhaithácđềuđặnmàchẳngmộtquânnhânnàobịbắtcả…Nhữngcuộcmưusát,dùđượcthựchiệnbởinhữnglínhđánhthuênhưJackCorbinhaybịmangraxétxửtạitòaáncủanhữngchínhquyềnđộctài,đềucótácđộngtiêucựcđốivớicácphongtràoxãhộivàmôitrường.Nỗisợhãibịbắtgiữ,bịtratấnvàgiếtchết–cũngnhưnhữnghiểmhọađốivớigiađìnhvàtoàncộngđồng–đãbuộcnhiềunhàcảicáchphảitừbỏnhữngchiếndịchcủamình.Tấtnhiên,trongthựctếtậpđoàntrịhiểurấtrõđiềunày.Lúcnàyđây,khitôiđangngồiviếtnhữngdòngnàythìJackvànhữngthànhviênkháctrongđiệpvụSeychellesđangmiệtmàivớicôngviệccủahọởIraq.Vớicáicớlàđể“bảovệnềndânchủ”,họtiếnhànhnhữnghoạtđộngđãđượcvạchsẵnđểđảmbảochocáctậpđoànHoaKỳcóthểdễdàngthuhoạchđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkếchsùtrờicho.Cũnggiốngnhưcácsátthủkinhtế,họlàmviệcchocáchãngtưnhânđượcBộNgoạigiao,Lầunămgócthuê,haythôngquamộttàikhoảnẩntrong“danhsáchđen”củagiớitìnhbáo.Theonhữngbảnhợpđồngđãđượckýkết,họchịutráchnhiệmcungcấpcác“dịchvụanninh”và“tưvấnquảnlý”.CâuchuyệnđángtiếcvềcuộcdidânởDiegoGarciachưacódấuhiệuchấmdứt.TrongnhữngnămcuốicùngcủathếkỷXX,nhữngngườidânđảosốnglưuvongbắtđầuchiếndịchquaytrởlạiquênhà.Vớinhữngkhổđaucảvềthểchấtvàtinhthầntrongsuốt30nămnghèođói,bịtrụcxuấtkhỏiđấtnướcvàbịđàyảicùngcực,họđòiđượcbồithườngvàđòilạitưcáchchoquốcgiamình.Mộttrongsốnhữngluậtsưcủahọ,ngàiSydneyKentridge,mộtthànhviêntronghộiđồngcốvấncủanữhoàng,nóiđếnthỏathuậntrướckiagiữaAnhvàMỹlà“mộtsựviệcđángbuồnvàchẳngcómộtchútgìvẻvangtronglịchsửnướcAnh.”ĐàiphátthanhBBCcũngchỉtríchchuyệnnàynhưmộtvụbêbốitrongđó“dínhdángđếncáckhoảntiềnhốilộcủaMỹ,chủnghĩaphânbiệtchủngtộctrongcácthànhviênnộicáccấpcao,sựlừadốicủachínhphủAnhđốivớiNghịviệnvàLiênhợpquốc.Năm2000,mộtphiêntòaởLondon“phánquyếtrằnghànhđộngtrụcxuất(nhữngcưdânDiegoGarcia)làbấthợppháp…Tuynhiênchínhphủkhông

muốnnhữngngườidânđảoquaytrởvềDiegoGarciavìcóthểnósẽđượcsửdụnglàmcăncứquânsựchocuộctấncôngcủaMỹvàoIraq.”NhữngcâuchuyệnvềcuộcbạoloạncóchủýởSeychellesvàsựcưỡngđoạtởDiegoGarciađanggâynáoloạncựcđộ,đặcbiệtkhichúngđượctiếnhànhtrêndanhnghĩabảovệnềndânchủ.Nhưngbikịchthay,vụbêbốinàycũngdầnbịlumờđitrướcquánhiềutộiácmàMỹđãgâyratrêntoànchâulụcnày–thậmchícòntiếpdiễnđếntậnbâygiờ.

Chương48.LụcđịabíẩnnhấtJacklàmộttrongnhữnglínhđánhthuêvàsátthủkinhtếmàtôidànhnhiềutrangviếttrongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế.Tôithườngtựhỏi,từtrướcđếngiờtậpđoàntrịđãlộnghànhtrêntấtcảcácchâulục,nhưngtạisaotôicứluônquaysangnóivềchâuPhinhiềunhưvậy.Tấtcảnhữngconngườicóliênquanmậtthiếtđếnviệctạolậplịchsửthếgiớitrongbốnthậpkỷquadườngnhưđãbịlôicuốnvàocáchoạtđộngtrênlụcđịanày:vaitròcủaMỹtrongvụmưusátPatriceLumumbaởCongo,sựbảotrợcủaMỹchonhữngkẻđộctàinhưJonasSavimbiởAngola,MobutuSeseSekovàLaurentKabilaởCongo,AbachavàOlusegunObasanjoởNigeria,vàSamuelDoeởLiberia,cũngnhưnhữnghànhđộngtànbạogầnđâyởRwanda,SudanvàLiberia.Mộtsốngườiđãtỏralolắngtrướcthấtbạitrongchínhsách“PhụchưngchâuPhi”củachínhquyềnClinton,màhầuhếtđềutánthànhrằngđểủnghộnhữngkẻthiênvềbạolựcchínhtrịthìđólàmộtthủđoạnkhôngquáxảoquyệt.NgườitacònnóirấtnhiềuvềnhữngnỗlựcgầnđâycủachínhquyềnBushtrongviệcxóanợchonhiềunước.Bềngoài,quyếtđịnhnàylàmộtviệclàmkháhàophóngcủaMỹ,nhưngthựcchấtlạilàmộtthủđoạnmớinhấtvàtinhxảonhấtcủacácsátthủkinhtếnhằmmụcđíchcủngcốquyềnlựccủa“tậpđoàntrị”.Saukhiđọcxongcuốnsáchcủatôi,mọingườibắtđầutìmđếntôibởihọcũngđãbịcuốnvàotấtcảnhữngchuyệntươngtự,ởcáctrườngluậtvàkinhdoanhngườitađãdạyhọrằngtiếntrìnhpháttriểnđòihỏinhữngphươngphápmàđôikhichúngdườngnhưđingượclạivớinềndânchủ,tuynhiênđiềuđólàcầnthiếtđểđạtđượcmụcđíchcuốicùng;ngoàiracònbởivìhọlànhữngchiếnbinh“lànhnghề”đangcầnviệclàm.Họđãmuahàngloạtcôngty,hoặcbịrungủtrongniềmtin,hoặcchấpnhậnrằngđiềuđósẽphụcvụchonhữnglợiíchcaonhấtcủahọ,hoặclàcảhai.Vàđếnbâygiờ,cũngnhưtôi,họbịámảnh,bịgiàyvòbởitộilỗi.Họmuốnnói,muốnthúnhận,muốnkểlạicâuchuyệnchomộtaiđóđồngcảmvớimìnhvàcólẽhọmuốnlàmđiềugìđóđểcứurỗichínhmình.NhữngconngườinàyhiểuquárõrằngnhândânMỹđãbịlừadốivàchínhhọđãtrởthànhcôngcụchonhữngtròlừabịp.Tráingượcvớinhữnglờilẽchínhtrịhoamỹ,ngàynaylụcđịachâuPhiđangtrởnênnghèođóihơnsovới30nămtrướcđây,khitôicònsốngởAlexandria,JackhướngvềRhodesiavànhiềungườikhácmớichỉbắtđầusựnghiệpcủamình.43trongtổngsố53quốcgiachâuPhiđangphảichịunạnđóitriềnmiênvàcómứcthunhậpcựcthấp;nạnđóivànạnhạnhánthườngxuyêngâydịchbệnhtrêndiệnrộng;nguồnkhoángsảnbịcáccôngtynướcngoàicướptrắng,chúng

lợidụngsựlỏnglẻocủaphápluật,đútlótchocácvịquyềncaochứctrọngđểkhỏiphảiđầutưlợinhuậntrởlạichâuPhi,dođó,dẫnđếnnềnkinhtếkiệtquệ,chínhquyềnyếukém;ngườidânbịđẩyvàotìnhtrạngbạolực,mâuthuẫnsắctộcvàcáccuộcnộichiến;mỗinămcó3triệutrẻembịchếtvìđóivàcácbệnhliênquanđếnnạnđói;tuổithọtrungbìnhtoànchâulụcchỉlà46,xấpxỉbằngtuổithọcủadânMỹnăm1900;ởchâulụcnàycóđến45%dânsốđangởđộtuổidưới15nhưngtasẽchẳngkịpthấyđượctiềmnănglaođộngcủachúng,bởitrướcđóchúngsẽchếtdosựhoànhhànhcủanạnđói,dịchtả,bệnhsốtvàngda,sốtrét,lao,bạiliệtvàchiếntranh.Đólàchưakểđếngần30triệungườidânchâuPhinhiễmHIVvàhàngtriệutrẻembịmồcôivìcănbệnhthếkỷAIDS.NhữngvấnđềmàchâuPhiđangphảiđươngđầucũngchẳngcógìxalạ;gốcrễcủachúngbắtnguồntừchếđộthựcdân,mởđầuThờikỳkhaithácthuộcđịavàtiếpdiễnsuốtnửađầuthếkỷXX.“Tôichẳngcóbấtcứmộtýniệmnàovềxuấtxứcủamìnhnữa,”James,mộtngườigiữchứcvụquảnlýcấptrungtạiNgânhàngThếgiới,đãnóivớitôinhưvậyvàonăm2005.Kếtluậnvềtìnhcảnhtiếnthoáilưỡngnancủaanhđãphảnánhsựtuyệtvọngcủacảchâulục.“Tổtiêncủatôiđãbịlôiđikhỏiquêhươngmìnhvàbịđàyđếnđâynhưlũngườinôlệ.KhácvớingườiLatinh,ngườichâuÁ,hayngườiTrungĐôngđangsinhsốngởHoaKỳ,tôithấythậtkhóđểcóthểliênhệvớinguồncộicủachínhmình.Tôithậmchícònkhôngbiếttổtiêntôinóithứngônngữgì.”Tronglịchsửtộiáccủanhânloại,nạnbuônbánnôlệcóthểcoilàhànhđộngtànbạonhấtvàđêtiệnnhấtgiữaconngườivớiconngười.Thêmvàođólàsựđànápdãmannhữngnềnvănhóacònđangthainghén,sựảnhhưởngcủanềnvănhọc,nghệthuật,phimảnhmàtrongđóthườngmôtảmộtcáchsốngđộngnhữngngườidânbảnđịachẳngkhácnàoloàiđộngvậthoangdã;sựđadạngcủanhữngthếlựcthựcdânđangvâykínquanhchâuPhi,cũngnhưnhữngthủđoạntrắngtrợnhòngchiarẽ,xâmchiếmvàkhaitháclụcđịanày.Tấtcảnhữngđiềuđóchỉdẫnđếnmộtkếtluậnrằngchođếnnay,lụcđịachâuPhilàkhuvựcbịxâuxé,bịlạmdụngnhiềunhấtnhưnglạilàkhuvựcítđượcbiếtđếnnhấttrênhànhtinhnày.NhữngquốcgiaởchâuÁ,MỹLatinh,vàTrungĐôngđangbịđanxenvàonhữnghiểmhọachung.Trongkhiđó,châuPhilạilànútthắtrốitung.Lịchsử,địalý,vănhóa,tôngiáo,chínhtrị,nôngnghiệpvàcácnguồntàinguyênthiênnhiênnơiđâykhôngcósựđồngnhất.Điềunàylàmnảysinhýthứcvềsựriêngbiệt–thậmchílàsựcôlập–vàdođótạođiềukiệnchonhữngthủđoạnkhaitháctừbêntrongcũngnhưbênngoài.Tạinhiềunước,nhữngôngchủthựcdântrướcđâyvàtầnglớpthượnglưuchâuÂuchỉđơngiảnlàđược

thaythếbằngtầnglớpthượnglưugốcchâuPhi.Bọnchúngđãkếthừakhuônmẫumànhữngkẻđitrướcđãdàycôngkiếntạo,đồngthờihợptáccởimởvớicácủyviênbanquảntrịngoạiquốc,nhữngkẻcórắptâmcướppháđấtđaivàconngườinơiđây.Trongkhiviệcnhậnđịnhđượccácxuhướnglịchsửcóthểgiúpchúngtaxácđịnhnhữnglựachọnchotươnglai,thìviệcchỉtríchquákhứvìnhữngbấtcôngtronghiệntạichỉlàmtrìhoãntiếntrìnhđiđếngiảipháp.Cácsátthủkinhtếvànhữnglínhđánhthuêmàtôiđãtìnhcờgặp,đềubiếttrướcrằngtráchnhiệmđốivớinạnđóiđanglantrànởmỗiquốcgiahiệnnaythuộcvềnhữngkẻxâydựngđếquốcthờihậuChiếnthếgiớithứhai.HọcũnghiểuđượctầmquantrọngcủaviệcnóivàviếtvềchâuPhi.Họthừanhậnrằnghiệnnaychúngtôiphảiđảmnhiệmnhiệmvụtruyềnbáthôngđiệpchomọingườiđượcbiếtvàlêntiếngđòihỏisựthayđổi.VìchâuPhilàlụcđịaítđượcbiếttớinhất,nênnócũnglàlụcđịadễbịlãngquênnhất,dođódễbịnhữngkẻbóclộtnhòmngónhất.Trongmộtbuổinóichuyệncủatôi,phầnlớnnhữngngườithamdựđềugiơtaykhitôihỏihọcóbiếtgìvềBolivia,Venezuela,ViệtNam,Indonesia,haybấtcứnướcTrungĐôngnàomàtôiliệtkêra.Thếnhưng,khitôihỏivềAngola,Gabon,hayNigeria,thìchỉcònthấythấpthoángvàicánhtay.ĐiềunàykhôngphảibởivìcácnướcchâuPhikhôngcóýnghĩaquantrọngđốivớichúngtôi.NigerialànướccungcấpdầumỏlớnthứnămcủaMỹ,Angolađứngthứ6vàGabonđứngthứ10.Nigerialànướcđôngdânthứ9trênthếgiới,đứngngaytrướcNhậtBản(thứ10)vàMexico(thứ11).SựphớtlờcủangườidânMỹđốivớichâuPhiđãđượcănsâuvàocáchệthốnggiáodụcthậmchícảcácphươngtiệntruyềnthôngđạichúnglớn.Mọithứđãđượctínhtoántừtrước.Bởivì,ngườidânMỹkhôngbiết,nênhọkhôngquantâm.Dẫnđến,nhữngđấtnướcnàycứmặcnhiênlànhữngvùngđấtmởchonạnbạongược,thậmchícònhơncảnhữngnướcnằmtrongtầmngắmcủarađaquânsựMỹ.NếuchúngtôiđãđọcquavềBolivia,thìchúngtôisẽtìmhiểuđểbiếtrằngEvoMoraleslàmộtđảngviênĐảngxãhộicấptiến,chuyêntrồngthuốcphiện,chứkhôngphảimộtnôngdântheochủnghĩadântộcđượcngườiBoliviabầuvàochứctổngthốngvớisốphiếuápđảo.Nhưng,sẽkhôngmộtaiphảithuyếtphụcchúngtôivềnhữngnhàlãnhđạochâuPhi;vìhọgầnnhưvôhìnhtrướcchúngtôi,những“conngườidườngnhưkhôngtồntại”giốngnhưngườidânđảoDiegoGarcia.Nhữngconngườivôhìnhđócóthểđãbịđuổirakhỏiquêhươngmình,bịtốngvàotùvàbịhànhquyết.“CứkhinàođặtchânđếnchâuPhi,tôilạicảmthấyxấuhổvìmìnhlàngườiMỹ,”Jamesthúnhận.“NgườidânchâuPhithắcmắcliệunhữngđồngbào

ngườiMỹcủatôicóbiếtgìvềhọkhông.Chúngtôicónghenóivềhàngtriệutrẻemđãbịchếttrongcáccuộcchiếntranh?Vềnhữngtrẻmồcôi,nhữngngườitàntật?Vềnhữngcuộcxâmlượctànkhốc?Vềnhữngtrậnlũlụtvàhạnhán?Tôikhôngdámthúnhậnsựthật.Chúngtôikhônghềbiết.ĐơngiảnlàhầuhếtdânMỹđềukhôngquantâm.ThậmchíngaycảnhữngngườiMỹgốcPhi.”Anhdụimắt.“Vàanhcóbiếtmộttrongnhữngmặtxấuxanhấttrongviệcnàykhông?Cáccơquanđượcxemlànhữnganhchàngtốtbụnglạichínhlàmộtphầncủatròchơi.TôikhôngchỉnóivềNgânhàngThếgiới.Tròlừabịpnàycònliênquanđếnmộtvàitổchứcphilợinhuậnvàphichínhphủnữa.”

Chương49.Cáctổchứcphichínhphủ:thủđoạnduytrìnghèođóiởchâuPhi“Phảichăngchúngtađangbịlợidụng?”JennyWilliamhỏi,ámchỉcôngviệccủacôvớicáctổchứcphichínhphủởchâuPhi.“VậycáchoạtđộnghỗtrợvàpháttriểnchỉlànhữngcôngcụtrongkhovũkhícủangườiphươngTâyvàchúngđượcsửdụngkhôngphảivìmụcđíchtừthiệnmàlànhằmmụcđíchkiểmsoát?”TôiđãquenJennytrongthờigianbiênsoạncuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế.LànhânviênthựctậptạiBerrett-Koehler,nhàxuấtbảnsáchbìacứngcủatôi,từconngườicôtoátlênmộtvẻthôngminh,lanhlợi–sauđócôđãđikhắpchâuPhivàlàmviệcchomộttổchứcphichínhphủ,tổchứcnàythựchiệncácdựánvềpháttriểnvàcứutrợkhẩncấpởUgandavàSudan.“TôiđãchánngấycáithóiđạođứcgiảcủangườiphươngTâyvàmệtmỏivớinhữnglờiphêbìnhsuông”.Cônói.“Tôimuốnthựcsựnhậpcuộcvàlàmmộtđiềugìđó,tôimuốntựtìmhiểuxemchuyệngìđangxảyravớitoànbộsốtiềncứutrợđó.”TôithấytriểnvọngcủaJennyđặcbiệtthúvị.LớnlênởSanDiego,tốtnghiệptrườngUCBerkeleynăm2004,cảcuộcđờicôbịảnhhưởngbởisựphóngđạicủacácphươngtiệnthôngtinđạichúng,thứphươngtiệngópphầnđẩymạnhchủnghĩamuasắmthànhthóiquen,đồngthờikhắcsâuquanđiểmchorằnghỗtrợnướcngoàisẽgiúpđỡnhữngngườidânnghèo.Cũngnhưcongáitôi,Jessica,côlàđạidiệnchothếhệsẽđưachúngtabướcvàotươnglai.Tronge-mailcủaJennygửitừUgandavàotháng9năm2006:CácdấuhiệucủasựTâyhóaởchâuPhidiễnraliêntụcvàrấtrõnét.Panoquảngcáo“Coca-Cola”dánngangdọckhắpcáccửahiệuởBắcKenya,khuvựcxảyrahạnhántriềnmiên;sựtănglênnhanhchóngcủacácvậtdụngăntheophongcáchnhạcrapvàhiphopMỹtronggiớitrẻchâuPhivốnđãbịbầncùnghóa;mọingườiuốngcàphêhòatanthayvìloạicàphêhộttrồngtrongnướcbởivì“nóngonhơn”,nhưngtrênthựctếnguyênnhânlàdo“tậpđoàntrị”đãápđặtcácloạithuếvàthuếxuấtnhậpkhẩuđốivớicácsảnphẩmcủahọ,khiếngiácủacácmặthàngnàyđắthơnrấtnhiều.TôichorằngbấtchấpviệccáctậpđoànđềuxemchâuPhinhưmộtnỗiámảnh,nhưngcáctổchứcphichínhphủcũnglàmộtphầncủacỗmáyduytrìphongtràoTâyhóa.Từphongcáchlãnhđạođếncáchtínhlươngphânbiệtgiữangườibảnxứvàngoạiquốc,cáctổchứcphichínhphủđãápđặtnhững

tiêuchuẩnvềvănhóa,xãhộivàkinhtếphươngTây,điềunàyđãtạonênkhoảngcáchgiữanhữngnhânviêncứutrợvànhữngngườimàhọđangrasứcphụcvụ–mộtkhoảngcáchmàngườidânchâuPhicũngđangkhôngngừngnỗlựcganhđuavớinhữngngườinướcngoàiđểthuhẹplại.NhữnggiátrịcủaphươngTâyđãlàmđảongượcmọiniềmtinvềvănhóavàđẩycáchệthốngkinhtếvàotìnhtrạngbấtổnđịnh.Mộttìnhthếnựccườikhác:ỞmiềnBắcUganda,khuvựcđãbịtànphábởi20nămchiếntranhchốngđốiròngrã,khiếnhàngnghìnngườibịchếtvàgầnhaitriệungườiphảisốnglưuvong,cáctổchứcphichínhphủbịkếttộilàđãlàmkéodàithêmcuộcxungđộtchỉvìsựcómặtcủahọởđó.Chỉcầnkhinàotìnhhìnhđượcxemlà“khẩncấp”,cácnhàtàitrợsẽtiếptụccấptiềnchocáchoạtđộngvàcáctổchứcphichínhphủsẽlạilũlượtkéođếnđịađiểmcầnhỗtrợđểchămsócchonhữngngườidânđangsốngdướinhữngđiềukiệnkhủngkhiếptrongcáccănlềurơráy,bẩnthỉu.(MộtđàiphátthanhcủaUgandađãnóiđùarằng“cáctổchứcphichínhphủcònnhiềuhơncảboda-boda”–loạixeômđangtrànngậpkhắpcácthànhphố.)ĐươngnhiênlàngườidânUgandasinhsốngtrongnhữngkhulềuđó–cóngườiđếnhơn10–sẽchếtnhiềuhơnnếukhôngđượccáctổchứcphichínhphủcungcấpgiếngnước,hệthốngvệsinh,trangthiếtbịgiáodụcvànguồnlươngthựcthựcphẩm.NhưngvìđãcócáctổchứcphichínhphủnêncảchínhphủUgandavàcácnướcphươngTâycóthểtrốntránhtráchnhiệmmàlẽrathuộcvềhọ,đólàchấmdứtcuộcchiếntranhđangkìmhãmsựpháttriểncủatoànkhuvực.Trongkhiđó,chođếntậnthờiđiểmnày,mùahènăm2006,nhữngcuộcđàmphánvềhòabìnhvẫnđangdiễnravớitiếntrìnhquáchậmchạp.Mộtđồngnghiệpnóivớitôi:“Khihọkhôngcó,hoặckhôngmuốnđưaramộtgiảiphápchínhtrịhayngoạigiaonàocả,thìchúngtachỉnhưmộtchiếcláchắnchechocácchínhphủphươngTây.Trongmọicuộcxungđột,mọicuộckhủnghoảng,aisẽnhảyvàođầutiên?Tấtnhiên,làcáctổchứccứutrợ,bởivậyphươngTâysẽnóirằng‘nhìnkìa,chúngtôiđanglàmđiềugìđó’,thậmchícuốicùnghọchẳnghềmuốnnhảyvàogiảiquyếtvấnđề”.Rútcục,khôngnhữngcácnướcphươngTâytỏrathờơ,haykhôngcóbấtcứđộngtháinàođểgiảiquyếtcáccuộcxungđột,màthậmchíhọcònnắmtrongtaymộtthủđoạnđểduytrìsựnghèođóiởchâuPhi.Trongkhi,ngườidânởcácnướcphươngTâycómộtcảmnhậnchânthànhvềhoạtđộngtừthiệnvàmộtniềmtinrằngcôngtáccứutrợsẽgiúpíchchoconngườithìchínhphủvàcáctậpđoànđaquốcgiaởphươngTâylạiđangkiếmchácnhữngkhoảnlợinhuậnkếchxùtừtìnhtrạngbấtổnvàcơcựcliênmiênởcácnướcchâuPhi.Nhữngthànhcôngtrongâmmưuthaotúngcácsảnphẩm

nôngnghiệp,nguồnlaođộngrẻmạt,cácnguồntàinguyênbuônbánbấthợpphápvàviệcbuônbánvũkhíphụthuộcvàonhiềuyếutố,baogồmcácchínhtrịgiabịmuachuộc,cáccuộcchiếntranhliênmiên,vàmộtxãhộilạchậukhôngđủkhảnăngđứnglênđòiquyềnlợichínhđáng.NếuởCongotồntạinềnhòabìnhvàsựminhbạchthìcáctậpđoànnướcngoàisẽrấtkhóthậmchílàkhôngthểkhaitháccácnguồnkhoángsản;nếukhôngcócácnhómphiếnloạnvàxungđộtgiữacácbộlạcthìsẽkhôngcóthịtrườngbuônbánvũkhícầmtay.KhôngphảitấtcảnguyêndocủanghèođóivàbạolựcđềuliênquantrựctiếpđếnnhữngđộngcơcủangườiphươngTây.NạnthamnhũngtronggiớilãnhđạovàtìnhtrạngcăngthẳngâmỉgiữacácbộlạclànhữngtácnhânlớncủngcốsựthốngtrịcủacáinghèovàtìnhtrạngbấthòatrongchínhnộibộngườidânchâuPhi.NhưngtôitinrằngnếucácnướcphươngTâythậtsựmuốnnhìnthấymộtchâuPhiổnđịnhvàpháttriểnthìlụcđịanàyhoàntoàncóthểlàmđượcđiềuđó.Cònnếukhông,sauhàngthậpkỷ,vớisựcanthiệpcủaphươngTâycùnghàngtỷđôlaviệntrợ,tìnhhìnhnơiđâysẽchỉcàngtrầmtrọngthêmmàthôi.Tôihoàntoàntinrằngnhữngnhânviêncứutrợởđâyđềulànhữngngườithànhthựcvànhiệttìnhvớicôngviệc,họthậtsựmuốngiúpđỡnhữngconngườicùngcực,yếuđuốivàlạchậuởnhữngquốcgiađangpháttriển.Họ–chúngtôi–đãđứnglênphảnđốicáichếđộphứctạpđếnkhóhiểunàyvàsẽcòncốgắngđấutranhquyếtliệthơnnữa.Đóthậtsựlàđiểmmấuchốtcủavấnđề.Chúngtôiphảithayđổihệthốngnày.Jennykhônghềđơnđộctrongcamkếtsẽtìmhiểutìnhhìnhvàsẽhànhđộngđểthayđổichúng.Sovớithếhệchamẹmình,cácsinhviênđạihọcvàsinhviênmớitốtnghiệptrênkhắpnướcMỹdườngnhưcósựhiểubiếtsâuhơnvềnhữngvấnđềmàhọđangphảiđươngđầu.Khiđidulịchnướcngoài,họthườngtránhnhữngđịađiểmdulịchquenthuộcnhưParis,RomehayAthens,màthayvàođólàchâuPhi,châuÁ,MỹLatinh.Họthamdựcácbuổimít-tinh,cáccuộchộithảo,nhưcácdiễnđànXãhộiThếgiớivàcùnghòamìnhvàocộngđồngdâncưđịaphương.Họchơinhạc,nhảy,uốngbiavànảysinhtìnhcảm.Nhưngtrêntấtcả,họbànluậnvềnềnchínhtrịthếgiới,chiasẻýtưởngvàvạchrakếhoạch.Thếnhưng,cómộtđiềumàngaycảnhữngngườicóýthứcnhấtvềmôitrườngvàxãhộitrongthếhệnàyđãkhôngthểnhậnrarằngsựphụthuộcvàocôngnghệtếbàovàcôngnghệmáytínhđanghủyhoạicuộcsốngcủahàngtriệuconngười.

Chương50.Máytínhxáchtay,điệnthoạidiđộngvàxehơiKểtừnăm1998,đãcó4triệungườithiệtmạngởquốcgiamàtheocáchgọihoamỹlàởCộnghòaDânchủCongo(trướcđâylàZaire).Họđãchếtđểchonhữngngườidângiàucóhơncóthểsắmnhữngchiếcmáytínhxáchtayvàđiệnthoạidiđộnggiárẻ.Mặcdùnăm1960,đấtnướcnàyđãgiànhđượcđộclậptừtayBỉ,nhưnglạisớmrơivàotầmkiểmsoátcủaWashington.MộtsốcủatạpchíTimenăm2006đãđăngởtrangbìabàiviếtcótên“Cuộcchiếntranhchếtchócnhấttrênthếgiới”đãtuyênbốthẳngthừngrằng“Lumumba,ngàithủtướngđượcbầucửđầutiêncủaCongođãbịgiếtbởinhữngkẻthùmàđứngđằngsaulàBỉvàMỹ,domốiquanhệngàycàngkhăngkhítcủaôngvớiLiênbangXôviết.”SauvụmưusátLumumba,rốtcuộctướngMobutuSeseSekođứnglênnắmquyền.TheolờicủaTime,“làngườiđượcMỹưachuộngtrongcuộcchiếntranhlạnh,MobutuđứngđầumộttrongnhữngchếđộthốinátnhấttronglịchsửchâuPhi”.Trongsuốtmộtthờigiandài,sựcaitrịtànbạovàthốinátcủaMobutucũnggâynênnhữngrốiloạnsâurộngchocácquốcgialánggiềng.Năm1996và1997,RwandavàUgandađổquânvàoCongo,lậtđổMobutuvàđưaLaurantKabila,lãnhđạocuộcnổidậylênlàmtổngthốngmới.Tuynhiên,dướithờicủaKabila,điềukiệnkinhtế-xãhộisuythoáimộtcáchnhanhchóng.Năm1998,UgandavàRwandaquaytrởlạixâmlượcCongo.ThấyrằngđâylàmộtcơhộicóthểlợidụngnguồntàinguyênphongphúcủaCongo,sáunướckháccùngnhảyvàocuộcchiếntranh,màngườitagọilàcuộcchiếntranhchâuPhilầnthứnhất.Cáccuộcxungđộtvềsắctộc,vănhóavàgiữacácbộtộccũngđóngvaitròquantrọngtrongcuộcchiếntranhnày,nhưngxétchocùngcũngchỉlàdotranhgiànhcácnguồntàinguyênthiênnhiên.TheotạpchíTime:“ĐấtđaicủaCongođượctrộncùngvớikimcương,vàng,đồng,uraniumvàtantali(dânđịaphươnggọilàcoltantvàsửdụngchấtnàytrongcácthiếtbịđiệntửnhưđiệnthoạidiđộngvàmáytínhxáchtay)”.Congolàmộtquốcgiarộnglớn–vớidiệntíchlớngấprưỡiAlaska–vàđượcbaophủbởinhữngkhurừngnhiệtđớiumtùmvànhữngvùngđấtnôngnghiệpmàumỡ.Tronglầnthựchiệnnhữngnghiêncứuvềkhuvựcnày,tôiđãpháthiệnrarằngnướcsôngCongolànguồncungcấpthủynăngdồidàochonhiềunhàmáythủyđiệntrêntoànchâulục.NếukhôngcótantalicủaCongo,chúngtasẽkhôngthểcónhiềusảnphẩm

cóliênquanđếnmáytínhnhưngàynay(giảdụnhư,thiếuhụttantalisẽgâyrasựkhanhiếmsảnphẩmSonyPlayStation2trongmùaGiángsinhnăm2000).CóthểcácnhàquânsựRwandavàUgandasẽbiệnhộchocuộcchiếntranhxâmlượccủahọrằnghọđangbảovệnhândâncủamìnhkhỏicáccuộcnổiloạnmàthôi,nhưngthựctếthìđằngsaunhữngcuộcđộtkích,họđangkiếmcháchàngtỷđôlatừnguồntantalimàhọvơvétđượcrồibuônlậuquabiêngiới.Cácsátthủkinhtế,línhđánhthuêvàcáccơquanchínhphủcủaAnh,MỹvàNamPhiliêntụcchâmngòichocáccuộcxungđộtvàquađóhọcũnglàmgiàuchomìnhtừviệcbuônbánvũkhíchocácbên.Chiếntranhtạođiềukiệnchocáctậpđoànluồnláchkhỏisựchúýcủavấnđềnhânquyềnvàcáctổchứcvềmôitrường,đồngthờitránhđượccáckhoảnthuếvàthuếxuấtnhậpkhẩu.Tuynhiên,Congochỉlàmộttrongnhiềutrườnghợptươngtự.NữnghịsĩCynthiaMcKinney(đảngviênĐảngdânchủbangGeorgia),trongmộtcuộctọađàmngày16tháng4năm2001dochínhbàlàmchủtọa,đãđưaranhiềuvấnđềtrong“ÂmmưucủanhữngkẻnóitiếngAnh”.Phátbiểumởđầucủabàđãtrìnhbàylờicáobuộcnhưsau:“Cónhiềuđiềumàcácbạnsẽnghengàyhômnayđãkhôngđượcthôngbáorộngrãitrêncácphươngtiệnthôngtinđạichúng.Nhiềuthếlựcđãcốtìnhỉmđinhữngcâuchuyệntrướcconmắtcủadưluận.NhữngcuộcđiềutrađốivớihoạtđộngcủacácchínhphủvàdoanhnghiệpphươngTâyởchâuPhithờihậuthựcdânđãmanglạinhữngbằngchứngrõràngvềmưuđồđãcótừlâucủaphươngTây,đầy:tànbạo,thamlamvàlừađảo.HànhvisaitráicủacácnướcphươngTâytrênđấtchâuPhikhôngphảilàdonhữngsaisótnhấtthời,nhữngkhuyếtđiểmcánhânhaynhữngđiểmyếuthườngthấytrongtínhcáchconngười.Thayvàođó,họlậpmộtchínhsáchdàihạnnhằmxâmchiếmvàtướcđoạtcủacảicủachâuPhimộtcáchtrắngtrợn.…tậncùngnỗiđaukhổcủachâuPhichínhlàsựkhaokhátcủaphươngTây,đặcbiệtlàMỹ,muốnđượcsởhữunguồnkimcương,dầumỏ,khítựnhiên,vàcácnguồntàinguyênquýgiákháccủalụcđịanày…PhươngTây,đặcbiệtlàMỹ,đãbắtđầuthựchiệnchínhsáchđànáp,bạođộng,rồisauđólạixoadịutìnhhình,nhưngkhôngphảidựatrêncácnguyêntắcvềđạođứcmàdomộthammuốnthâmđộclàlàmgiàudựatrênnguồntàisảnkhổnglồcủachâuPhi…cácnướcphươngTâykhôngngừngkíchđộngbạoloạnchốnglạicácchínhquyềnổnđịnhcủachâuPhi…thậmchícònhăngháithamgiamưusátnhữngnhàlãnhđạochânchínhvàhợpphápcủacácquốcgiachâu

Phirồithếchỗhọbằngnhữngquanchứcdễbảo,đãđượchốilộtừtrước”.Mùahènăm2006,mặcdùmộtlựclượngLiênhợpquốclớnnhấtthếgiớiđãđếnđóngquântạiCongovớicamkếtsẽngănchặncáccuộctànsáttrênđấtnướcnày,nhưngMỹvàcácnướccònlạitrongnhómG8đãkhôngchịuhợptác.TạpchíTimebìnhluận:“…cảthếgiớiđãsẵnsànghỗtrợnhữngmấtmátcủaCongo.Từnăm2000,LiênhợpquốcđãbỏrahàngtỷđôlachonhiệmvụgiữgìnhòabìnhởCongo…Tháng2vừaqua,LiênhợpquốcvàcáctổchứccứutrợđanglàmviệctạiCongođãkêugọi682triệuđôlatừcácquỹnhânđạo.Tínhđếnnay,họmớinhậnđược94triệuđôla–tươngđươngvới9,40đôlachomộtngườicầnviệntrợ.BạolựckhôngchỉdiễnratạiCongo.Tạinướclánggiềng,khuvựcDarfurcủaSudancũngđangphảitrảiquacơnácmộngtươngtự.Haitriệungườidânđãbịthiệtmạngtrongmộtcuộcchiếntranhkéodàiđằngđẵngsuốt20năm.Cuộcchiếntranhnàymộtphầnlàdosựthèmmuốnmộttrongnhữngnguồntàinguyênquýgiánhất,đólàdầumỏ.Mặcdù,tìnhtrạngxungđộtcũngbắtnguồntừmốibấthòagiữacácdântộcvàtôngiáođãcótừtrước,đặcbiệtlênđếnđỉnhđiểmvàonhữngnăm1980và1990,nhưngcácsátthủkinhtếvànhữnglínhđánhthuêđãsửdụngvàkíchđộnghơnnữatìnhtrạngbạolựcnhằmchegiấucáchoạtđộngnhằmgiànhquyềnkiểmsoátcáclĩnhvựcliênquanđếndầumỏ.Chiếntranhvàsựbấtổntrongxãhộitạođiềukiệnchonạnbuônngườitráiphéphoànhhành.Trongnhữngnămgầnđây,xấpxỉ250nghìnngườidânSudanđãbịbắtvàbánlàmnôlệ,nhiềungườitrongsốhọgiốngnhưbàmẹcủaSammyvàSamatha–nhữngngườibạncủatôiởAlexandria–đãbịđembántrongcáckhuchợbuônbánnôlệtìnhdục.Hầuhếtmọingườitrong“thếgiớivănminh”đềutinrằngnhữngđiềunhưthếnàyđãkếtthúcvàothếkỷthứXIX;nhưnghọđãlầm.MộtlờibiệnhộchohànhđộnghầunhưkhônggiúpđỡngườiSudanđólàvìnướcnàynổitiếnglàtrạihuấnluyệncủanhữngkẻkhủngbố.SaukhibịtrụcxuấtrakhỏiSaudiArabianăm1992,OsamabinLadenđãtớiSudanẩnnáu,đồngthờinơiđâyđượccoilàcáinôicủanhómkhủngbốAl-Qaeda.Vàthếlàcácphươngtiệntruyềnthôngdễdàngxóabỏtênđấtnướcnàyvìđâylàđồngminhcủamột“liênminhcủatộiác”.CongovàSudanlànhữngvídụđiểnhìnhchonhữngquốcgiabịchiếmđoạtnguồntàinguyên.Chiếntranhvàđóinghèotạođiềukiệnchosựtồntạinhữngthủđoạnvừakhaitháccácnguồntàinguyênthiênnhiênvàlaođộngrẻmạt,vừathaotúngcácchínhtrịgiatrongnước.MộtvídụkhácvềthủđoạnxâydựngbáquyềnxảoquyệthơnnữamàJenny

WilliamsđãchứngkiếnởKenyavàUgandađólà:vaitròcủacáctổchứcphichínhphủ.Ởmộtkhíacạnhnàođó,câuchuyệncủahaithanhniênMỹthamgiaTổchứcHòabìnhMỹvớiquyếttâmgiúpđỡnhữngngườidânchâuPhi,thậmchícònkinhkhủnghơncâuchuyệncủaJenny.ChưakểđếnnhữngâmmưugiữacácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaMỹ,cácchínhphủnướcngoài,cáctổchứcphichínhphủvàngànhsảnxuấtnôngnghiệpkhổnglồ.

Chương51.NiềmhyvọngcủanhữngcựutìnhnguyệnviênthuộcTổchứcHòabìnhMỹMalilàmộtquốcgianằmsâutrongđấtliềnphíatâybắcchâuPhi.Thoạtnhìn,đấtnướcnàycóvẻyênbình,làmộtnơimàchẳngaiđểýtới,đếnngaycảnhữngngườixâydựngđếquốccũngkhôngđoáihoài.Thếnhưngcáivẻbềngoàiấydễlàmngườitanhầmlẫn,mảnhđấtnàylàchìakhóachonhữngchiếnlượccủa“tậpđoàntrị”trêncảlụcđịachâuPhi.Năm1960,MaligiànhđộclậptừtayPhápvàđếnnayđãtrởthànhmộtnướccộnghòa.MộtphầnbadânsốMali(khoảng12triệudân)sinhsốngởthủđôBamako;80%laođộngtronglĩnhvựcnôngnghiệp;90%dânsốlàngườiHồigiáo,9%theothuyếtvậtlinhbảnđịa,và1%theođạoCơđốc;cáctàinguyênquýgồmvàng,uranium,bauxitvàcáckhoángsảnkhác.Cựutổngthốngcủanướcnày,ôngAlphaKonaré,đãmualạikếhoạchcủaNgânhàngThếgiớivàthựchiệnnhữngchínhsáchphụchồikinhtế,banđầulàquangànhsảnxuấtvàngvàvảibông.Năm2002,AmadouTouresđượcbầulàmtổngthốngvới65%phiếubầu.Nếutôihỏitrongsốnhữngngườithamdựcuộcnóichuyệncủatôi,cóbaonhiềungườibiếtvềMali,tôigầnnhưkhôngthấymộtcánhtaynàogiơlên.Tuynhiên,khitôinóichuyệntrongbuổigâyquỹchothưviệncôngởDover,Vermont,mộtthịtrấngầnquêhươngNewEnglandcủatôi,tôiđãgặpmộtđôitìnhnhântrẻ,họđãtừngsốngởMalivàyêuthathiếtmảnhđất,conngườinơiđây.Saulầnđó,chúngtôithấyhợpnhau,cóđôilầnngồitángẫutrênsânthượngnhàtôi,nơinhìnradãynúiBerkshine.CâuchuyệnmàGregvàCindykểchotôingherấtcảmđộng,nóibiếtbaođiềuvềvẻđẹp,nhữngbikịchcũngnhưnhữngtiếnbộcủachâuPhithờihiệnđại.HọmangtiếngnóicủangườiMỹđếnmộtđấtnước,mộtchâulụcmàđốivớihầuhếtngườidânMỹchỉlànhữnghìnhảnhlờmờ,khóhiểu.Vàcamkếtcủahọvềtươnglai–củachínhhọvàcủanhữngngườibạnMali–cũngđầytruyềncảm.GregFlatttừngđượccửđếnMalitrongvaitròtìnhnguyệnviênchoTổchứcHòabìnhMỹtừ1997-1999.Đếnnăm2000,GregmộtmìnhquaytrởlạiMỹđểghimộtalbumnhạcvớicácnhạcsĩMali.NhữngbàiháttrongalbumZouetMoctar“LaSauce”đãleolênvịtríquánquântrongbảngxếphạngcủaMalivàdanhtiếngcủaGreglanrộngkhắpcảnước.CindyHellmanlàmtìnhnguyệnviênchoTổchứcHòabìnhMỹtừnăm1999đếnnăm2001.CôgặpGregtrongthờigiananhghialbum.“Làmsaomàtôicóthểbỏquaanhấyđược?”côcườilớn.“Mọingườinhậnraanhấyởkhắpmọinơi.Họchặnanhấygiữađường,nhảynhótvàchơi

ghitangayngoàitrời.BọntrẻbắttrướcanhấynhưPiedPiper.”Banămsau,côvàGregkếthôn.HọthamgiavàoTổchứcHòabìnhMỹtạinhữngthờiđiểmkhácnhaunhưnglạicùngchungmộtlýdo.TrướckhibắtđầusựnghiệpcủamìnhởMỹ,họmuốnhọchỏinhiềuhơnnữavềnhữngquốcgia,nhữngnềnvănhóatrênthếgiới.Họkhaokhátlýtưởngđượccốnghiếnchothếgiớinày,lýtưởngcủatổngthốngJohnF.KenedykhiôngquyếtđịnhthànhlậpTổchứcHòabìnhMỹtrướccảkhihaingườisinhra.Mỗingườitronghọđềumangtrongmìnhviễncảnhvềmộttươnglaitốtđẹphơnchotổấmmàmộtngàynàođóhọsẽgâydựngnênvàhọnhậnrarằngđểcóđượcmộttươnglainhưthế,họphảicócáinhìnbaoquátvềthếgiới.Cảhaingườitừlâuđãcóchungsởthíchvềnôngnghiệp.CindylớnlêntrongmộtgiatranglớnởbangIndianacònGregthìtừnhỏđãthíchtựmìnhchămsócchokhuvườnnhỏcủamẹanh.HọnóivớitôirằngcáitênTổchứcHòabìnhMỹđãkhiếnhọquyếtđịnhnhậnnhiệmvụdạyngườiMalitrồngtrọt.Greggiậndữ,“Chúngtôiđãthậtngờnghệchkhitinvàonhữnglờinóicủahọ.”Tôiđãthấyngaysựđồngcảmvớiđôibạntrẻnày.Quađôimắthọ,tadễdànghiểuđượcvìsaođếquốchiệnđạilạicóthểlanrộngquánhanhvàquáxảoquyệtnhưvậy.CindyvàGregđãthamgiaTổchứcHòabìnhMỹvớinhữngđộngcơtốtđẹpnhất.HọđãsuytínhrằnghọcóđầyđủkỹnăngđểdânghiếnvàrằngnếulàmviệcvớicáccơquanchínhphủHoaKỳvàcáctổchứcquốctếnhưNgânhàngThếgiới,họcóthểmanglạisựphồnvinhchochâuPhi.Nhưngngượclại,họnhậnrarằnghọđangđóngmộtvaitròhoàntoànkhác;họđangbịlợidụngđểmởđườngchomộtđếquốckiểumới,đểtạocơsởchomộtlànsóngkhaithácmới.Họvấpphảimốinghihoặcđầutiênvềmánhkhóelừađảonàykhihọchợthiểurằnghọđanglàmmộtnhiệmvụlàdạynhữngđiềumàngườihọccònbiếtrõhơncảchínhhọ.Gregnói,“NhữngngườiMalimàchúngtôilàmviệccùngđềulànôngdân.Bạncóthểtưởngtượngđượckhông,thậttrơtráokhimộtcơquancủaMỹnhưTổchứcHòabìnhMỹlạichomộtlũtrẻconđếnđểnóivớinhữngngườinôngdânđầykinhnghiệmvềchuyệnđồngáng,rằnghọphảicanhtácđấtđaicủachínhhọnhưthếnào.HọcoingườiMalilàthếnàochứ?”Mặcdù,cảmthấytộilỗivàbốirối,nhưngcảhaiđềuthừanhậnđãthuđượcnhữnglợiíchtolớntừnhữngchuyếnđicủaTổchứcHòabìnhMỹ.Họhọcđượcnhiềuđiềuvềphongtục,ngônngữ,âmnhạcvàvềchínhvấnđềmàhọđếnđểdạynhữngngườidânnơiđây,đólànghềnông.“Năm2005,CindyvàtôiđãquyếtđịnhquaytrởlạiMalicùngvớimộttổ

chứcpháttriểnkhác,TrungtâmQuốctếhỗtrợcáccơhộicôngnghiệphóa(OICI),vớivaitròlànhữngnhàtưvấntrongChươngtrìnhHỗtrợnôngnghiệpchâuPhicủahọ.TổchứcdoUSAID(TổchứcCứutrợMỹ)gâyquỹnàygửiđếnđâynhữngnôngdânMỹ,nhữngngườitìnhnguyệncốnghiếnthờigianvàkỹnăngcủahọđểtruyềnlạinhữngkỹthuậtnôngnghiệptiêntiếnchonhữngngườinôngdânvùngnôngthônchâuPhi”.Cindynói,“TôinghĩrằngtổchứcnàykhácvớiTổchứcHòabìnhMỹ,bởivìlúcđótôiđãtrởthànhmộtngườinôngdânthựcthụ.TôicókinhnghiệmvàtôicóhiểubiếtvềMali.Thếnhưng,mọichuyệnvẫnđâuhoànđấy.TôithấynhưthểmìnhđãăncắptiềncủangườidânMali,lẽrahọđãcóthểkiếmđượcnhữngkhoảnthunhậpkhakhánếuhọđượcdạynhữngthứđónhưngbằngphươngpháphiệuquảhơn.Tôilàaichứ?Họhiểubiếtvềthịtrường,biếtrấtnhiều.ChươngtrìnhHỗtrợnôngnghiệpđãphảitốnbiếtbaotiềncủađểđưachúngtôiđếnđó:phímáybay,phívậnchuyển,bảohiểmytếvàcáckhoảntiêuphahằngngày.Chúngtôiđượccoilànhữngchuyêngia,nhữngnhàtưvấnvềnôngnghiệp.Nhưngkhingồitrongngôilàngmàtôiđãtừngđượcgửiđến,đãtừngthấtbại,tôitựhỏichínhmìnhrằngtôiđanglàmgì.LượngtiềnđểtrảchosựtồntạicủatôiởđócóthểđủtrangtrảichomộtgiađìnhnôngthônởMalitrongnhiềunăm”.Sựnghingờcủahọngàycàngtănglênkhihọbắtđầucónhậnthứcvềmốinguyhạicủacácsinhvậtbiếnđổigen(GMOs)vàvềsựthôngđồnggiữacáccơquancủaMỹvớinhiềucôngtylớnsảnxuấtvàbuônbánsinhvậtbiếnđổigen.Nhữnghộnôngdânvẫnsốngnhờvàođấtđaihàngtrămnăm,giữgìnhạtgiốngđểgâydựnglạimùamàng,naytrởnênphụthuộcvàocácsảnphẩmphânbón,thuốctrừsâu,hạtgiốngmàhọphảimuacủacôngtynướcngoài.“Mộtbuổitối,mộtnhómrấtđôngngườidânđịaphươngngồixúmquanhmộtchiếcTVtronglàng,họmờiGregvàtôicùngxem.ĐólàchươngtrìnhquảngcáochomộtcuộcHộithảophảnđốisinhvậtbiếnđổigen,trongđóchiếunhữnghìnhảnhvềngườidânMaliđangđổrađườngphảnđốiviệctrồngcácloàithựcvậtbiếnđổigen,màchủyếulàcâybông.Haichúngtôinhìnnhauvàhiểurằngchúngtôisắpphảithamdựcuộchộithảonày.Vàingàysau,chúngtôirờiđi.Đólàcuộchộithảorấtthúvịkéodàisuốtmộttuầnvềviệctrồngloạithựcvậtbiếnđổigen,cácxínghiệpsảnxuấtvảibôngvàdisảnnôngnghiệpcủachâuPhi.ĐếnthamdựhộithảogồmcónhữngngườinôngdânđạidiệnchoMali,Guinea,BurkinaFaso,Togo,BeninvàGambia,cũngnhưcáchọcgiả,nhàkhoahọc,nhàhoạtđộngvàcácchínhtrịgia.Cóvôsốbằngchứngvềnhữngngườinôngdânđãbịtướcquyềncôngdânvàphảichịuhậuquảcủanhữngchínhsáchthươngmạibấtcông.Việc

trồngcâybiếnđổigencũngđặtranhữngchươngtrìnhgiáodụcngườidânvềsựnguyhiểmcủaphươngphápnàyđốivớikinhtế,môitrường,vănhóavàchínhtrị.CùngnhiềucuộcthảoluậndiễnraxoayquanhvấnđềUSAIDvàMonsantođangcấukếtvớinhauđểlậplạiphápchếcủaMali.ChúngtôitrựctiếpbiếtđượctừmộtngườitrongUSAID-MalirằngcơquanchínhquyềnMỹđangthôngđồngvớiMonsantođểviếtvàohiếnphápcủaMalirằngsẽchophépviệcgiớithiệu,buônbánvàcấpphépchoviệctrồngthựcvậtbiếnđổigen”.Cindynóitiếp,“Tạihộithảo,chúngtôicũngpháthiệnthêmvềnhữngthiệthạimàcácxínghiệpsảnxuấtsợibôngcủaMỹgâyrachonôngdânMali.VớiviệcchophépnôngdâncủaMỹđượcbáncácsảnphẩmvảisợinhântạocủahọởmứcgiáthấp,chínhphủchúngtôiđãkhiếnsốlượngnhàsảnxuấtcủachâuPhitrênthịtrườngquốctếgiảmđiđángkể.NgườinôngdânchâuPhithườngphảitíchtrữvảibôngtrongmộthaynhiềunăm,rồisauđóhoặcbịbuộcphảibánvớimứcgiábèobọthoặclàkhônggìcả.Tìnhhìnhtrởnêntồitệhơnnữakhinhững“chuyêngia”củachúngtôiđangthuyếtphụcngườinôngdânchuyểntừtrồngcâylươngthựcsangtrồngcâybông.Đểgiatăngsảnlượng,ngườinôngdânđượcmuachịuhạtgiống,thuốctrừsâu,thuốcdiệtcỏ,câymới,phânbónvàđiềunàyđẩyhọvàotìnhcảnhphảichịunhữngmónnợchồngchấtcủaCMDT(CôngtyPháttriểnngànhDệt),côngtyđộcquyềnsảnxuấtvàbuônbánsợibôngởMali.CMDTlàtrunggiantrongmốiquanhệkinhdoanhgiữachínhphủMalivàmộtcôngtycủaPháplàCFDT(CompagnieFranaispourleDevelopmentdesTextiles–CôngtypháttriểnngànhdệtPháp).NhữngđốitácPhápsởhữu60%cổphầncủacôngty.”“VậythìngườiMỹkhôngđơnđộc.”Gregmỉmcười.“Cuốicùngthì,trongkhichúngtavẫnlàmộtphầncủanướcAnh,thìPhápđãnhảyvàovụmuabánnày.Nhưngđếnnay,tôithậtsựxấuhổkhiphảinóirằngnướctađãtrởthànhkẻđầusỏtrongchuyệnnày.CácđạibiểuthamdựhộithảođãthểhiệnmộtcáchmạnhmẽsựtứcgiậncủahọđốivớinhữngchínhsáchrấthấpdẫncủacáctậpđoànxuyênquốcgiavàchínhphủMỹ.Tứcgiậnvàđauđớnquằnquạiđếnngẹtthở.Anhcóthểcảmthấyđiềuđóởkhắpnơi.Nókhiếntôidựngtócgáy.“CindyvàtôiđềukếtluậnrằngsựpháttriểnkinhtếcủaMaliđượcđiềukhiểnbởinhữnglợiíchcủacảmộttậpthể.Bềngoàinhữngtổchứcpháttriểnlànhữngtổchứctừthiện.Họtựgiớithiệumìnhlànhữngtổchứccứutrợhoạtđộngnhằmmụcđíchcảithiệncuộcsốngchonhữngdântộcnày.Tuynhiên,nhữngchiếndịchcôngkhaicủahọthựcchấtlàphụcvụviệcchegiấunhữngnỗlựcthựcsựcủahọtrongviệckiểmsoátnguồnnhânlựcvànguồntàinguyênthiênnhiênđồngthờithốnglĩnhtoànbộcácthịtrường.Do

sựpháttriểnkinhtếởMalilàsựvậnhànhtậpthểnênmọitiếntrìnhcũngkhôngcósựdânchủ.PhầnlớncácchươngtrìnhđềukhôngdongườiMaliđềxuấtvàquảnlý.KếtquảcuốicùngthườnglàsựtànphávàđểlạichoMalinhữnghoàncảnhkinhtế-xãhộitồitệhơntrước.Thêmvàođó,sựpháttriểncôngnghiệpđồngthờitạoramộttầnglớpnhữngngườinướcngoàiđượctrảlươngrấtcao,họsốngxaxỉvàvượttầmvớicủachínhnhữngngườidânmàhọđangphụcvụ”.Cindynóitiếp,“Mặtkhác,câuchuyệnthầnthoạivềsựpháttriểnvẫncòntồntạitrênđấtMỹ.CâuchuyệnnàyvẽnênmộtbứctranhvềchâuPhivàcácnướcthuộc“Thếgiớithứba”vớinhữngconngườidốtnát,lạchậu,vôdụng,ngungốcvàkhôngcókhảnăngkiểmsoátđượccuộcsốngcủachínhmình.Niềmtinđótạonênýthứcvềtínhưuviệtvàquyềnlực,làmnảysinhcảmgiácvềsựkhácbiệtgiữachúngtavànhữngconngườiấy.”GregvàCindynóivớitôirằnghọđịnhđứnglênthànhlậpmộttổchứcvìmụcđíchpháttriểnbềnvững,dânchủvàdựatrênsựđồngthuậnthậtsựởMali,trongđótậptrungvàonềnnôngnghiệphữucơ,môhìnhhợptácxãvàmậudịchcôngbằng.NhưnghọsẽchỉlàmnhưvậynếuhọchắcchắnrằngđiềunàysẽgópphầnvàoviệcđềcaosựhiểubiếtvàsựsángsuốtcủangườiMali.Cindynhấnmạnh:“TổchứcnàysẽtrảlươngchonhữngngườichâuPhidạychochínhnhândânmình.ThunhậpbìnhquântheođầungườicủaMalilà400đôla/năm.Chúngtôitínhlàvớikhoảnchiphíchoviệchuấnluyện,đilại,chămsócsứckhỏevàthunhậpcơbảncủamộttìnhnguyệnviêntrongTổchứcHòabìnhMỹ,chúngtôicóthểtrảchohàngchụcngườidânđịaphươngmộtmứclươngkhakhátheomứcsốngcủahọ.Vàhọsẽlàmviệctốthơn”.Chúngtôithảoluậnvềtầmquantrọngphảiphânbiệtgiữahaikiểutổchứcphichínhphủ,mộtbênrasứcduytrìhệthốngnhưhiệntại,mộtbêncốgắngthayđổihệthốngđó.Gregnói,“Nóichung,nhữngtổchứctốtsẽlàmviệctrựctiếpvớingườidânđịaphương,nhữngngườinghèokhổ.Nhânviêncủahọnóithứngônngữvàsốngcuộcsốngnhưngườibảnđịa”.Còntôichỉrarằngnhữngtổchứcphichínhphủtốtnhất–gồmnhữngtổchứcmàtôinóiđếntrongphầntiếptheocủacuốnsách–thườnghoạtđộngnhằmmụcđíchbiếncáctậpđoànthànhmộttậphợpnhữngcôngdântốt,bằngcáchthayđổiluậtlệcủađịaphươngvàthựchiệncácchínhsách.Họcũnggiúpđỡnhữngngườicònlạitrongchúngtôihiểuđượcsựảnhhưởngcủacáchsốngcủachúngtôivàtráchnhiệmphảihànhđộngmộtcáchtíchcực.

Chúngtôiđềutánthànhrằngtrongkhinhữngtổchứcphichínhphủ“tồi”lànhữngngườiphụcvụchomưuđồquyềnlựcthìnhữngtổchức“tốt”camkếtsẽxâydựngmộtthếgiớitốtđẹphơnchocácthếhệtươnglai.

Chương52.KiênquyếtthayđổitấtcảMọichuyệnvềchâuPhichỉxoayquanhnhữngmánhkhóelừabịp.TừAiCập,MaliđếnDiegoGarcia,lảngtránhvàphủnhậnchínhlàchìakhóacủanhữngchínhsáchmàđếquốcMỹđãsửdụng,mộtđếquốctànbạonhưbấtcứđếchếnàotronglịchsử.Mộtđếchếđãnôdịchbiếtbaoconngười,nhữngchínhsáchvàhànhđộngcủanóđãgiếtchếtnhiềungườihơncảđếchếLaMã,TâyBanNha,BồĐàoNha,Pháp,AnhvàHàLan,hoặcdướibàntaycủaAdolfHitler.Thếnhưngnhữngtộiácmànógâyralạibịlàmngơvàđượcngụytrangmộtcáchhoànhảodướitấmáochoàngsangtrọngcủathuậthùngbiệnhoamỹ.Hệthốnggiáodụcvàphươngtiệntruyềnthôngcủachúngtađangthamgiatíchcựcvàoâmmưulừadốinày.Bởivậy,trongkhichâuÁchochúngtabiếtvềnhữngkhókhănkhôngngờtớitrongcácchínhsáchcủaQuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiới,MỹLatinhthắpsángconđườngđitớichếđộdânchủ,cònTrungĐôngđangchứngtỏmộtđiềurằngchủnghĩathựcdânkiểumớiđãthấtbại,thìchâuPhilạichochúngtamộtbàihọccólẽlàquantrọnghơntấtcả.TừhướngtâynhìnthẳngvềphíaMỹ,châuPhikhumđôitaymìnhquanhmiệng–nơiđồngbằngchâuthổNigergặpvịnhGuinea–vàhétlớn:Hãytỉnhlạiđi!Hãycảnhgiácvàchămchỉ.Hãyhànhđộngđi.LụcđịachâuPhichínhlàmộtchủđềthíchhợpđểkhéplạicuốnsáchvềlịchsửđếquốchiệnđạinày,đồngthờicũnggợimởchochúngtamộtkếhoạchnhằmxoaychuyểntấtcả.Hơnbấtcứnơinào,châuPhiđangkhẩnthiếtkêucứu.Cảlụcđịanhưmộtconchimhoàngyếnbịsalầytrongnhữngkhumỏvàđangbịchếtdần.Khumỏđólàmộtcáibẫychếtngười.Chúngtaphảitựcứulấymìnhđồngthờiphảichuẩnbịchothếhệconcháuchúngtađượcsốngtrongmộtthếgiớiổnđịnhvàbềnvững.Đểlàmđượcđiềuđó,đãđếnlúcchúngtaphảimởrộngđôitai,lắngnghetiếnggàothétcủachâuPhiđangvọngvềtừĐạiTâyDươngxathẳm.Nónóivớitarằng,cácngườiđangsốngtrêncùngmộthànhtinhnhỏbé,trongcùngmộtxãhộinhỏbé.Đểcóthểcứuvớtđượcnhữngđứaconcủacácngười,cácngườiphảigiúptôicứulấynhữngkhumỏnày;chúngtalàmột,lànhưnhaucảthôi;chúngtalàmộtgiađình.ChâuPhinóivớichúngtarằngviệclàmchonôngdânbangIndianagiàulêntrongkhibóclộtđếnkiệtquệnôngdânMalisẽkhôngpháthuyhiệuquảđượcnữa.ĐiềuđóđãtừngxảyramộtlầnvớiIndiana.Nhưngsẽkhôngbaogiờlặplạilầnthứhai.Chúngtađãnóiquánhiềuđiềusáorỗngvềmộtcuộcsốngtốtđẹp.Thờikỳcủa“nhữnglợiíchquốcgia”đãquarồivàsựhưngthịnhcủathếhệtươnglaimớiđemlại“nhữnglợiíchtoàncầu”chotấtcả

cộngđồngloàingườivàchotấtcảcộngđồngsinhvậtsốngtrêntoànthếgiới.Chúngtađềulàconngườivàchúngtacùngsinhsốngtrênmộthànhtinh.TrongngôinhànàykhôngcóchỗchotênđộctàikhéttiếngIdiAmin,“KẻtànbạocủaUganda,”hoặcchoSavimbicủaAngola,MobutuvàKabilacủaCongo,AbachavàObasanjocủaNigeria,hayDoecủaLiberia,cũngnhưHitlercủaĐức.KhôngthểxemnhẹnhữngvụtràndầuởNigeriahơnlàởCalifornia,xemnhẹnhữngngườinôlệtạicácđồnđiềnởSudanhơnlàởnhữngkhuđồnđiềnởVirginia.Thôngđiệpnàyđangdầndầnlanrộngrakhắpthếgiới.TạiNewYork,vàomùathunăm2006,tấmápphíchnàyđãxuấthiệntrênkhắpcáchệthốngtàuđiệnngầmchạydọcthànhphố.Darfur:500thànhviêncácgiađìnhbịgiếtmỗingày.Tácgiả:MiltonGlaser,Darfur:ĐiềuđangxảyraởDarfulrồicũngsẽxảyravớingườiMỹ,năm2006.ChâuPhihộitụtấtcảmọivấnđề.Theomộtcáchnàođó,nólàranhgiớicuốicùngchosựkhaithácvôtộivạ.Chúngtađãtựđánhmấtmìnhtrongnhữngcơnmêvàtựlừadốichínhbảnthânmình.Chúngtađãkhôngkìmnénnổitrướcnhữnglờiquảngcáorầmrộtrêntivichàobánnhữngmónhàngkimcươngvàvànggiárẻ.Chúngtakhoekhoangvềsựgiảmgiánhữngmặthàngmáytínhxáchtayvàđiệnthoạidiđộng.Chúngtaphungphícácloạikhíđốtvàphànnànỉôimỗikhichúngtănggiá.Dướitấmmềnphủkínbởilòngthamvôlốivềvậtchất,chúngtagạtphắtđigươngmặtcủanhữngngườithợđàovàngvàkimcương,haynhữngđứatrẻbịnhiễmđộcdonạntràndầu.Chúngtaquênđirằngchínhnhữngđứaconcủachúngtasẽthừahưởngtấmmềnđó.Chúngsẽkêugọinhauthaytấmmềnấyvàchúngsẽphảigiặtsạchnhữngvếtnhơkhủngkhiếpmàchúngtađểlại.ChâuPhikhumđôibàntayvàhétlớnvớichúngta.Quảthựcđãđếnlúcphảithayđổi.Maythay,chúngtađangcóđủtấtcảnhữngcôngcụcầnthiếtđểcóthểthayđổicáithếgiớimàchúngtađãtạodựngnày.Cùngnhau,chúngtacóthểnhấctấmmềnlên,loạibỏnhữngvếtnhơcònvươnglạivàdọndẹpthậtsạchsẽngôinhàmàsaunàysẽchínhlànơiconcháuchúngtasinhsống.

PhầnV.Thayđổithếgiới

Chương53.BốncâuhỏichínhyếuNgày17tháng10năm2006,từrấtsớm,chiếcđồnghồbáothứcđãđánhthứctôitrongcănnhàởphíaTâybangMassachusetts.TôiphảibắtchuyếnbaysớmtớiSanFranciscođểphátbiểuvềsựkiệngâyquỹchomạnglướihànhđộngvàrừngnhiệtđới(RAN)–mộttổchứcphilợinhuậnhoạtđộngvớimụcđíchthuyếtphụcnhữngtậpđoànsừngsỏnhấttoàncầuthayđổicácchínhsáchchặtđốncâylấygỗcủahọ.Tôitungchăn,nhảykhỏigiường,loạngchoạngđixuốngcầuthangvàđổđầyấmđunnướcphacàphê.Quaôcửasổcạnhbồnrửa,tôilướtnhìnmặttrờiđangnhôlêntrênnhữngđỉnhnúixaxa–cảnhbìnhminhcủamộtngàythutuyệtđẹp–vàlàmộttrongnhữngcảnhtượngrựcrỡnhấtmàtôiđượctậnmắtthấy.Tôiđặtấmnướclênbếp.Dườngnhưđãtỉnhtáohẳn,tôichậmrãibướcvàophòngăn.Quacửasổlớn,tôiphóngtầmmắtvềphíanhữngcánhđồngtrảirộng.Phíatrướcmặtlànhữngđỉnhnúirựcrỡtrongánhmặttrờiđỏrực.Cảnhữngtánlácũngsángrựclênnhưlửatrongánhsánghuyềndiệuấy.Bỗngmộtchuyểnđộngtrênsườnđồiphủđầysươngđậpvàomắttôi.Mộtđàngàtâyđangnhặtnhạnhthứcănmentheodảiđấthẹptrênđỉnhđồi.Phảicóđến100con.Bóngchúnggiậtgiật,chậmchạp,lạlẫm,gầnnhưkhácthường,tựanhưnhữngchúchimthờitiềnsửtrongcácbộphimhoạthình.Tôikiểmtrađồnghồtrênkệsách.Nhậnramìnhđãlãngphíquánhiềuthờigian,tôiliềnđitắm.Đingangquachiếcđài,tôibậtkênhNPRđịaphương.Tronglúcđiềuchỉnhnhiệtđộnước,tôisuynghĩvềbàiphátbiểusắptới.Tôimuốnnhấnmạnhquanđiểmmàngàigiámđốctổchứcnày,ôngJimGollin,thườngđềcậptới.Đólàchúngtacầnhợptácvớicáctậpđoànchứkhôngphảiđốiđầuvớihọ;vàmụctiêucủachúngtakhôngphảilàkếtthúcchủnghĩatưbảnmàlànângnólênmộttầmcaomới.Rồiđộtnhiêntôibịthuhútbởilờicủaphátthanhviêntrênđài.“Trongkhoảng100nămtới,tấtcảcâyphongvàviệcláphongrụngvàomùathusẽbiếnmấtkhỏiMassachusetts.Theomộtnghiêncứugầnđây,hiệntượngtráiđấtnóngdầnlênsẽkhiếnkhíhậucủachúngtagầngiốngvớikhíhậuởphíaBắcCarolina.Vìthế”...Côtathởdài“hãytậnhưởngmùathunămnay.Chúngtacóthểsẽkhôngcònmùathunàonhưthếnữa”.Trongphútchốc,tôiđămchiêunhìnrangoàicửasổphòngtắm.Bênngoài,câyphonggiànuacạnhngôinhàđangoằnmìnhtronggió,nhữngcànhláđậpvàobứctường.Âmthanhquenthuộcgiờđâydườngnhưlạilàđiềmbáotrướcmộtsựchếtchóc.Tôithấytrongmìnhdấylênmộtnỗixótxa.

Ngàyhômsau,khibayngangquanướcMỹ,tôilạinghĩvềviệcmùathucủaNewEnglandcóthểsẽchỉcòntronglịchsử.Tôinhậnrasựtànlụicủalámùathukhôngcònlàmột“khảnăng”màđólàmộthiệntượngkhoahọcđượcdựbáotrướcvàsẽxảyra.ĐócũnglàlầnđầutiêntôithựcsựcảmthôngvớinhữngngườiEskimokhihọlặngnhìnnhữngtảngbăngBắcCựctanchảyvàcảnhữngngườidândumụctrênđỉnhHimalayaởTâyTạngkhihọtiếcnuốisựbiếnmấtcủanhữngdòngsôngbăng.Saurấtnhiềunăm,tôidầnchấpnhậnkháiniệmtráiđấtđangnóngdầnlên.Nhưngkhitôihìnhdunglámùathu–mộtcáigìđóđãlớnlêncùngtôi–mộthìnhảnhtượngtrưngchonhữngnămthángtuổithơtươiđẹpcủatôisẽrơivàodanhsáchtuyệtchủng,tráitimtôilạinhứcnhối.Thếrồitôinảyramộtýkiếnkhác.Khôngphảitấtcảnhữnghiệntượngmàkhoahọctiênđoánđềucóthểxảyra.Ítnhấtkhôngphảilànhữnghiệntượngdoconngườigâyra.Chúngtacóthểngănchặnchúng.Tôinhớlạiđiềutôitừngnhắclạinhiềulầntrongcácbàiphátbiểu:đểthayđổithếgiới,chúngtacầnthayđổichủnghĩa“tậpđoàntrị”.Chúngtacầnchấmdứttìnhtrạngmộtsốngườitiếptụcđịnhhướngsốphậnchotoànbộhànhtinhchúngta.Chúngtaphảingănchặnsựtấncôngcủahọvàocáctảngbăng,dòngsôngbăng,hìnhảnhmùathuvàcảconcáicủachúngta.Từcửasổmáybay,tôinhìnxuốngnướcMỹ.Cácthếhệchaôngđãphảiđổmồhôivàchiếnđấuvìmảnhđấtnày.TôichorằngtấtcảcâuchuyệnvềcácsátthủkinhtếvànhữnglínhđánhthuêtạichâuÁ,MỹLatinh,TrungĐôngvàchâuPhiđềuminhchứngđiềunày.Nhữngcâuchuyệncóthểgợilênlòngkiêuhãnh,sựphẫnnộ,niềmvui,haynỗibuồnnhưngrốtcuộcchúngchỉđơnthuầnlànhữngcâuchuyệncủaquákhứnếuchúngtakhôngkiênquyếtbiếnchúngthànhmộtđiềugìđócóýnghĩaquantrọnghơn,nếuchúngkhôngtrởthànhnhữngbàihọcthôithúcchúngtachiếnđấu.Ngàyhômđóđãtrởthànhmộtmốcquantrọngđốivớitôi.Tôiđãcamkếtviếtmộtcuốnsáchnhằmmụcđíchtruyềnchoconngườisứcmạnhđểthayđổithếgiới.Chínhlàcuốnsáchnày.Tôiđãhoànthànhbảnphácthảotấtcảcácphần,chỉthiếuphầncuốivàcũnglàphầnquantrọngnhất.Tậnđếnlúcbấygiờ,mọicốgắngcủatôilạibịsựdodựcảntrở.Tôicómộtýtưởngkhảthivềđiềutôimuốnnóinhưnglạichẳngtìmracáchnàođểthểhiệnnó.Tôitựhỏimìnhphảilàmthếnàođểthuyếtphụcnhữngngườiđangsốngtrongtiệnnghithayđổitoànbộhệthốngđemlạicuộcsốngđóchohọ.Ngaycảkhihọhiểurõvềcácsátthủkinhtếvànhữnglínhđánhthuê,khihọhiểurằngtiệnnghimàhọđangcóphảitrảbằngmộtcáigiácắtcổ,việcnàycũngkhônghềđơngiản.Tôiphảitìmởđâunhữngkhẩuhiệuđểtiếpchohọsứcmạnhđứnglênchốnglạimộtthếlựcnhư“tậpđoàntrị”?

Bằngcáchnàotôicóthểthôithúchọchiếnđấubuộc“tậpđoàntrị”phảituântheoýmuốncủacáccộngđồngdâncư?Ngàyhômđó,khibaytừbờbiểnphíaĐôngtớibờbiểnphíaTây(nướcMỹ),tôiđãđọccácbàibáovàbảnthảomangtheo.Tôinhậnrarằngnhữngcâuhỏitrênchẳngcógìmớicả.Trướcđó,nhữngngườiđứnglênchốnglạiápbứcvàđấutranhvìcônglýcũngđãđặtranhữngcâuhỏitươngtự.Suốtnhữngngàysau,khigặpgỡnhữngngườibạncũvàkếtthêmbạnmớitrongcộngđồngnhữngngườiủnghộRANvàcáctổchứctươngtự,tôichợthiểurằngchìakhoáđểtrảlờicáccâuhỏitrênnằmởbốncâuhỏikhác.Câuhỏiđầutiênmàchúngtacầngiảiquyếtliênquantớisựlạcquan,khảnăngchúngtađạtđượcmụctiêucủamình.Liệucóđúnglàchúngtađangởvịthếcóthểtạorasựthayđổihaykhông?Giảsửchúngtatinrằngmìnhcólýdođểlạcquan,vậythìhãychuyểnsangcâuhỏitiếptheo.Chúngtacódámchắcchúngtamuốnthayđổikhông?Nhữngcâuchuyệnvềsátthủkinhtế,línhđánhthuêvànỗiđaukhổtrênkhắptoàncầuđãcótácđộngmạnhmẽtớisợidâythầnkinhnonnớtcủachúngta,nhưnggiờđâychúngtađòihỏimộtbằngchứngxácthựcbiếnnhữngmốibấtbìnhcủachúngtathànhhànhđộng.Câuhỏithứbađólàcómộtnguyêntắcthốngnhấtnàođểnhữngnỗlựccủachúngtacógiátrịhaykhông?Chúngtaphảixácđịnhrằng:Mụcđíchcủachúngtakhôngchỉlàthuyếtphụcngườikháctuântheocácgiátrịđạođức,tínngưỡngvàtriếthọcmàchúngtacònmongmuốntạoramộtđiềugìđócótácdụngthậtsự,lâudàitrênphạmvitoàncầu.Vàcuốicùnglàcâuhỏi:Mỗichúngtacóthểlàmđượcgì?Cánhânbạnvàtôicầnđánhgiákhảnăngvàđammêcủariêngmình.Mỗichúngtacónhữnglựachọnvàkhátkhaogì?Vàlàmthếnàochúngtađặtchúngvàomộtbốicảnhlớnhơn?Ởnhữngchươngsau,chúngtasẽxemxétcáccâuhỏinàykỹlưỡnghơn.Chúngtasẽdựatrênlờigiảicủathếgiớithực–cảlịchsửvàhiệntại–đểtrảlờichúng.Chúngtasẽnóichuyệnvớinhữngngườihiệnđangđitiênphong–nhữngngườiđặtracáccâuhỏitươngtự,đãtìmralờigiảivàhiệngiờđangđấutranhđểgiúpmỗichúngtacónhữngquyếtđịnhchoriêngmình.Chúngtasẽnghiêncứunhữngbiệnphápđãđượcthựchiệntrướcđâyvàcảnhữngbiệnphápđangmanglạithànhcôngtronggiaiđoạnhiệnnay.Điềuquantrọngbâygiờlàchúngtaphảiđứngtrênkhíacạnhtriếthọcvàtìmhiểucácgiátrịđạođứcẩnchứatrongnhữngviệcchúngtađãlàm.Tuynhiên,chúngtacũngcầnđặtmìnhvàothựctại.Chỉnhưvậy,chúngtamớicóthểthựchiệnmộtsựthayđổicụthểvàbềnvững.

Chương54.ThayđổilàđiềucóthểChúngtaphảitinrằngthayđổilàđiềucóthểvìchỉnhưvậychúngtamớisẵnsàngbắttayhànhđộngvàchấpnhậnmạohiểm.Nhưngliệuchúngtacólýdogìđểlạcquanhaykhông?Trongcuốnsáchnày,khánhiềulầntôiđềcậpđếncuộccáchmạngMỹ.Tấtnhiên,đâykhôngphảilàmộtsosánhkhôngcóchủđịnh.CórấtnhiềumốitươngquangiữacuộcsốngcủangườiMỹngàyhômnay–cuộcsốngnằmdướiáchcaitrịlầmlạccủa“tậpđoàntrị”–vànhữngtháchthứcmàtổtiênngườiMỹtừngphảiđốimặtthưởkhaihoang.Kểtừđómộtniềmtinmạnhmẽvềviệcthayđổi“tậpđoàntrị”đãhìnhthành.NhưngcuộcCáchmạngMỹđãkhôngxảyranếunhữngngườikhaiphákhôngtựnhủrằngchiếnthắnglàđiềucóthể.Năm1775,lầnđầutiênngườiAnhnhìnthấyđếquốccủamìnhtrởnênyếuthếtrongcuộcchiếnvớingườiPhápvàngườidađỏ,tạitrậnMonongahela(“Trậnchiếnsamạc”).DướiquyềncủađạitướngAnhEdwardBraddock,bảnthânGeorgeWashingtonđãđượctậnmắtchứngkiếnmộttrongnhữngtrậnthấtbạikhủngkhiếpnhấttronglịchsửnướcAnh.Vàđiềunàytácđộngmạnhmẽtớiông.SauđóBraddockbịgiết.Washingtonđượcdânchúngtônvinhnhưmộtngườianhhùng.Ngườidânthuộcđịangàycàngngưỡngmộvịlãnhtụđãlớnlêntrênquêhươnghọ,nhưngcùnglúcđósựtônkínhcủahọdànhchoquânđộimàthờiđóđượcxemnhưhùngmạnhnhấtbịsuygiảm.Tuynhiên,ngoàilòngtrungthànhcủanhữngthànhviênĐảngbảothủdànhchonướcAnh,đạibộphậnngườidânMỹchưavộivàngcóbấtkỳquyếtđịnhnào.Rồitrongsuốtthờikỳdiễnracuộccáchmạng,tạitrậnđánhđồiBunkernăm1775,quânđộiMỹđãchiếmưuthếtrướcquânAnhtrongmộttrậnácchiếntrựcdiệntànkhốc.Mặcdù,cuốicùngquânđộiMỹhếtthuốcsúngvàquânAnhtuyênbốthắngtrậnnhưnggầnmộtnửalựclượngAnhđãbịthươnghoặcchếttrận.Ngườidânthuộcđịalạiđượccủngcốthêmmộtniềmtinmới.SựkiệntướngWashingtonvượtquabiêngiớibangDelawarevàođêmGiángsinhnăm1776vàngayngàyhômsaulàthấtbạithảmhạicủađộilínhđánhthuêngườiHessiatạiTrentonđãthôithúcgần8nghìnthanhniêngianhậphàngngũquânkhángchiến.Gầnmộtnămsau,cùngvớichiếnthắngcủalựclượngquânđộithuộcđịatạiSaratoga,MỹtrởnênhùngmạnhtrênchiếntuyếnvàđiềunàythuyếtphụcngườiAnhtinrằngthóitưlợicủahọchỉcóthểđượcphụcvụtốtnhấtkhihọchấpnhậnthayđổi.ĐâylàmộtbướcngoặtquantrọnggópphầnbiếnnướcPháptrởthànhmộtđồngminhcủaMỹ.

TôithấycósựtươngđồnggiữanhữngviệcxảyraởconsôngMonongahelatrongnhữngnămcuốithếkỷXIXvànhữngnămđầuthếkỷXXIkhitôiphụtráchđưamộtsốthànhviêncủaDreamChangevàosâutrongrừngAmazon.Mỗilầnbayquakhurừngnày,tôilạiđượcchứngkiếnnóbịtànphángàymộtnghiêmtrọng.TôivẫnnhớmãicâunóicủagiàlàngngườiShuarrằngđâylàmộtdấuhiệucủasựthấtbại,củasựthiếunhậnthứctrongmộtthờigiandàivànólàdấuhiệuchothấy“tậpđoàntrị”đangphạmsailầm–giốngnhưnướcAnhtrongcuộcchiếntranhvớiPhápvàngườidađỏ.Tôichợthiểu:thayđổikhôngchỉđơnthuầnlàđiềuchúngtamongđợimàđócònlàđiềukiệntiênquyếtđảmbảosựsốngcòncủamuônloài.Từlịchsử,chúngtabiếtrằngmộtđếquốcsụpđổsẽdẫnđếnhỗnloạn,chiếntranhvàsựrađờimộtđếquốcmới.Trongbốicảnhhiệnnay,cáccuộcchiếntranhvàhỗnloạncóthểhủydiệthoàntoànsựsống.Vềphầnmình,tôihiểurõnhữngcánhrừngNamMỹhơnaihết.Tôicảmtưởngrằngđơngiảnchúngtacầnmộtsựthaythế.Nhưngtôitựhỏimình:điềuđócóthểkhông?Tôicầncómộtbằngchứng.NgoàicácchuyếnđiđếnAmazon,tôicũngthamgiathuyếttrìnhtạicácbuổihộithảonhằmgiúpđỡcácnhàquảnlýcấpcaotìmrahướngđisángtạokhicầngiảiquyếtvấnđề.Các“họcviên”củatôilànhữngđạidiệntiêubiểucủacáccôngtyhùngmạnhnhấtthếgiớiExxon,GeneralMotors,Ford,Harley-Davidson,Shell,Nike,Hewlett-Packard,thậmchícảNgânhàngThếgiới.MộtsốsáchbáovàphimảnhthờikỳđóđãlưuýrằngtheoquyđịnhtrongBảntuchínhhiếnphápsố14,doanhnghiệpđượchưởngnhữngquyềnlợinhưmộtngườidânbìnhthường.Năm1886,tưtưởngnàyđãđượcTòathượngthẩmhạtSantaClaravàCôngtyđườngsắtNamTháiBìnhDươngủnghộ,vàkểtừđóchínhthứctrởthànhluậtquốcgia.Tôinhấnmạnhvớicácủyviênbanquảntrịrằngcầnphảiyêucầucáccôngtychịutráchnhiệmnhưmộtcánhân.Nócầnphảilàmộtcôngdângươngmẫu,mộtthànhviêncónhânphẩmvàdanhdựtrongcộngđồng.Đốivớicáccôngtyđaquốcgia,cộngđồngđóchínhlàthếgiới.Tuynhiên,trênthựctế,cáccôngtylạihoàntoànđingượclạivớihìnhảnhcủamộtcôngdânkiểumẫu.Họhốilộcácchínhtrịgiađểnhữngngườinàythảoracácbộluậtchemắtxãhộivớiquymôcựckỳlớn,màđiểnhìnhnhấtđólàviệcchophépcáctậpđoànkhôngphảitrảnhiềukhoảnphátsinhtrongquátrìnhđiềuhànhcôngviệccủahọ.Cáimàcácnhàkinhtếgọilà“cácyếutốngoạibiên”đãbịlãngquêntrongnhữngtínhtoánđịnhgiá.Nhữngkhoảnnàybaogồmchiphímôitrườngvàxãhộidotànphánhữngnguồntàinguyênquýgiá,tìnhtrạngônhiễm,gánhnặngđèlênxãhộikhinhữngcông

nhânbịtainạnlaođộng,mấtsứcvànhậnđượcrấtíthoặchầunhưkhôngnhậnđượccácdịchvụchămsócsứckhỏe.Nócũngbaogồmmộtkhoảnngânsáchgiántiếpphátsinhratrongquátrìnhcáccôngtyđượcphéptungrathịtrườngnhữngsảnphẩmgâynguyhiểm,đổrácthảixuốngsôngsuốivàđạidương,trảlươngnhâncôngthấphơnmứcđủđểhọcóthểsinhsống,cungcấpnhữngđiềukiệnsốngdướimứctiêuchuẩnvàkhaitháctàinguyênthiênnhiêntrênđấtcôngvớigiáthấphơngiáthịtrường.Bêncạnhđó,hầuhếtcáccôngtyđềuphụthuộcvàokhoảntrợcấpcủachínhphủ,cáckhoảnmiễnthuế,cácchiếndịchvậnđộnghànhlangvàquảngcáoquymôlớn,mạnglướigiaothôngvậntảivàthôngtinliênlạcphứctạpđượcbảođảmbởicáckhoảnthuếcủanhândân.Ủyviênbanchấphànhcủacáccôngtynàysẽănlươngcótínhđếnlạmphát,bổnglộc,vàcả“nhữngchiếcdùvàngsaukhivềhưu”đượckhaidướihìnhthứckhấutrừthuế.Nếutínhtoánmộtcáchchínhxácthìtấtcả“nhữngyếutốngoạibiên”nàyphảiđượctínhtrongchiphícủasảnphẩm.Khiđó,nhữnghànghóavàdịchvụgắnliềnvớisự“sạchsẽ”nàycũngđồngthờilànhữngmặthàngrẻnhất.Ngườitiêudùngcầnphảitrảthêmmộtkhoảnchonhữngsảnphẩmgâyảnhhưởngtớimôitrườngvàxãhội;giáthànhsảnphẩmsẽbaogồmcảchiphíkhắcphụcthiệthại.Trongmộtnềnkinhtếthịtrường“tựdo”đúngnghĩa,nhữngchiphíthựcnàyphảiđượcđểýtới,phảibaogồmnhữngchiphínày.Nhưngthựctếkhôngnhưvậy.Tạisaoư?Bởivìcáccôngtykếtoánkhôngbịépbuộcphảituântheonhữngnguyêntắckếtoánhợplý,minhbạchmàchỉcầngiữvữngnhữngnguyêntắcmàluậtphápyêucầu.Vànhưchúngtađãbiết,nhưngquyđịnhnàylạiđượcthảorabởinhữngchínhtrịgialệthuộchoàntoànvào“tậpđoàntrị”.Cáccôngtyngàynaycóquyềnlợinhưmọicánhânnhưnglạichẳngphảichịubấtkỳtráchnhiệmnào.Thựctếhọđượccấpgiấyphépđểngangnhiêncướpgiật.Xéttừgócđộkinhtếhọc,dườngnhưchẳngthểtìmratừnàođểthaythếchoviệclàmnày.Họcướpbóccủangườinghèovàthếhệtươnglaiđểlàmlợichonhữngkẻgiàucó.Khitôithamgiavàocáccuộchộithảovàsuynghĩkỹhơnvềnhữngvấnđềnày,tôinhậnrahaiđiềuquantrọng.Thứnhất,chúngtaphảikiênquyếttiếnhànhnhữngthayđổicơbảntrongnộibộcáccôngty.Thứhai,chúngtaphảithuyếtphụcmọingườirằngchúngtacóthểbiếntấtcảđiềunàythànhhiệnthực.Trongthờiđạinày,chiếnthắngnàosẽmangtầmvóccủaBunkerHill,TrentonhaySaratoga?Đâulàđiểmđònbẩymangđếnchochúngtaniềmhyvọng?TôiđãtìmracâutrảlờitrongmộtloạtcácbàiviếttrêntạpchítôimangtheotrênchuyếnbayđếnSanFranciscovàocácngàytháng10đó–ngàytôiđược

biếttấtcảlámùathucủavùngNewEnglandsẽcónguycơbiếnmất.Vàvìrấtnhiềunguyênnhân,ngàyhômđóđãtrởthànhmộtđiểmmốcquantrọngtrongcuộcđờitôi.

Chương55.Nhữngdânquânhiệnđại“Nhữngchiếnsĩmôisinh”.“NhữngdânquântạicầuConcord”.“Nhữngchiếnsỹdukíchmàuxanh”.NhữngcụmtừnàyđượcdùngđểchỉtổchứcRAN,tổchứcphilợinhuậnmàtôisắpcóbàiphátbiểutạiđó.MặcdùRANđượcbiếtđếnkhắpnơivìđãcứunhữngcánhrừngcónguycơtuyệtchủng,nhưngnhữngbàibáotôiđọctrênchuyếnbayhômđólạigợitôinhớvềmộtđiềugìkhácmộtđiềutôiđãtrăntrởgần5nămrồisauđólạigầnnhưchìmvàoquênlãng.Theonhữngbàibáonày,RANcóthểnhắmvàonhữngmụcđíchlớnhơn.TrênkhắpcáctạpchínổitiếngtừtạpchíđượcxemnhưkinhthánhcủacáctậpđoànlàFortunechođếntạpchíTriycle:TheBuddhistView,tạpchínàocũngcóbàibìnhluậnchitiếtvềviệccáctìnhnguyệnviênđãthựchiệnquyềntựdongônluậnnhưthếnàothôngquacáchìnhthứcbấtphụctùng,diễnkịchđườngphốvàchốngđốikhôngsửdụngbạolực.CácthànhviêncủaRANbiểutìnhbênngoàitrụsởcáccôngty,phấtbăng-rôncổđộng,thậmchíhọcòntrèolêncáctòanhàđểtreobiểungữvạchtrầnsựviphạmtrắngtrợncủacáccôngty.Họmuatoànbộcáctrangbáoquảngcáovàviếtthưchocáctổngbiêntập.Tuynhiên,họrấtcẩntrọngđểkhônglàmhạingườidânvàgâythiệthạivềtàisản.Họcũngđềnghịgiúpđỡnhữngnhàquảnlýcấpcaoxâydựngphươngpháptiếpcận“haibêncùngthắng”đảmbảođemlạilợiíchchung.Nhữngthànhcôngnàyđãlàmsángtỏluậnđiểm“loàingườichúngta”chínhlàđộngcơthúcđẩycáccôngtythayđổi.RANlàmộtminhchứngrằngchúngtacóthểkhuấtphụcýchícủanhữngkẻhùngmạnhnhấttrongnhữngkẻhùngmạnh.Thayđổicóthểphụcvụchomụcđíchcủabảnthâncôngtyvàrộnghơnnữa,nócònphụcvụchocảcộngđồng.NhữngbàibáonàykhiếntôinhớlạichiếndịchvậnđộngcủaRANgiữanhữngnăm1990khitổchứcnàytìmcáchthuyếtphụccácthànhviêntrongtậpđoàngiađìnhMitsubishithayđổicácchínhsáchcủahọ.Vàothờiđiểmđó,tậpđoànnàylàgãtiềuphunguyhiểmnhấttạicáckhurừngnhiệtđới.NgaycảkhicácnhânvậtđiềuhànhMitsubishibácbỏnhữngđềnghịbanđầucủaRANvàtừchốithươnglượng,thìnỗlựclạiđượcthựchiệntrênphươngdiệncánhân.CácquanchứcMitsubishihoàntoànđốiđầuvớigiámđốcđiềuhànhvàngườisánglậpRAN.Cuộctraođổihếtsứccăngthẳngvàđôikhimangtínhchấtcánhân.CuốicùngRANđãgiànhchiếnthắng.Ngày12tháng10năm1997,CôngtyphânphốixehơiMitsubishivàCôngtyđiệnMitsubishitạiMỹđãkývới

RANmộthiệpđịnhmangtínhlịchsử,camkếtcáccôngtynàysẽđảmbảo“bềnvữngvềsinhtháivàcótráchnhiệmvớixãhội”.Ngoàirahọcòncamkếtsẽthựchiện14bướcđicơbảnđểthựchiệnhiệpđịnhnày.Vàithángsaukhihiệpđịnhđượckýkết,tôicóthamgiamộtcuộchộithảotạibờbiểnCalifornia.TôiđượcbiếtnhàsánglậpvàgiámđốcđiềuhànhRAN,ôngRandyHayessẽcómặttrongsốhơn30ngườithamdựhộithảo.Tôirấtmongđượcgặpgỡngườiđànôngđãvượtquanhữngthửtháchhếtsứccamgovàgiànhchiếnthắng.Trongsuynghĩcủatôi,ônglàmộtvịanhhùngsống,ngườiđãđitheodấuchâncủanhữngTomPaine,HarrietTubman,MartinLutherKingJr.,CésarChávez,RachelCarsonvàcảnhữngconngườiđãkhuấyđộngchúngtathayđổicáchnhìnnhậnvềchínhmìnhvàcáchcưxửvớithếgiới.TrungtâmhộinghịnằmtrênđỉnhnhữngngọnđồibênbờbiểnTháiBìnhDương.Tôiđãquyếtđịnhdựngtạmmộtcănlều.Tôisẽởđóđểcóthêmthờigiannghỉcuốituần,thayvìnhậnmộttrongnhữngcănphòngđượcchuẩnbịriêngchokháchmờithamgiahộinghị.Tôidựnglềutrênmộtbãitrốngnhỏtrênsườndốc,ngaytrênnhữnglùmcâylinhsambámchặtvàováchđánhìnrabiển.Mặcdùphảinằmngủtrêncondốccheoleonhưngchỉcầnmởcửalềuralàtôiđãcómộtđiểmquansátthậtlýtưởng,từđócóthểnhìnxuốngbờbiểnvớiváchđálởmchởm.Ngàyhômđótrờirấttronglành,ấmápvàtôikhôngphảilolắngquánhiềuvềviệcđiềuchỉnhsóngradio.Chỉtrongchốcláttôiđãdựngxonglềuvàcóthểngảmìnhngắmnhìnmặttrờiđangnhôlênphíachântrời.Mùihươngcâylinhsamhòaquyệncùngvịmặnnồngcủabiểnlàmsaylòngngười.Bấtchợttôichoàngtỉnhvànhìnđồnghồ.Tôiđãlơmơngủđượcnửagiờrồi.Tôitỉnhdậyvàsửasoạntớibữatiệccocktail.TôimiễncưỡngrờikhỏikhônggianlýtưởngnàynhưngsựnônnóngmuốngặpvịgiámđốcđiềuhànhRANlàmtôihứngkhởilênnhiều.TôikhôngngờrằngđốithủcủaRandy,mộtnhàquảnlýcấpcaocủaMitsubishi,lúcđócũngđangtrênđườngtớidựbữatiệcnày.TôidễdàngnhậnrangayRandynhờđãxemnhữngtấmảnhđăngtrênbáochí.Tôitựgiớithiệumình,bàytỏsựcảmkíchcủatôiđốivớicôngviệccủaôngvàchúcmừngôngvềthắnglợimớiđây.ChúngtôitraođổivềnhữngkinhnghiệmcủatôiởAmazon.Bấtchợt,Randylướtnhìnvềphíacửaravào,mộtthoángngạcnhiênhiệntrênkhuônmặtông.Randycáolỗivớitôivàđivềphíangườiđànôngvừabướcvào.Họbắttaynhau,nóivàilờivàsauđótấtcảchúngtôiđượcyêucầungồivàobànđểhộinghịchínhthứcbắtđầu.Ngườiphụnữbêncạnhtôithìthầmrằngngườimớiđếnlàmộtủyviên

banquảntrịcủaMitsubishi.Saulờichàohỏibanđầuđó,dườngnhưôngtavàRandytránhmặtnhau.Ngàyhômsaulàmộtngàyhếtsứcbậnrộnvớicáccuộchọpnhóm.TrongbữatốitôiđãngỏýmờiRandymộtchầubiatạikhuhồtắmnướcnóng.Tạiđâychúngtôicóthểnóitiếpcâuchuyệndangdởngàyhômtrước.ChúngtôitớiđỉnhváchđátrênbờbiểnTháiBìnhDươngvàmentheoconđườngmònhẹp.Khitớihồnướcnóng,chúngtôinhậnramộtngườiđangngâmmìnhtrongđó.NgàiủyviênbanquảntrịcủaMitsubishidườngnhưcũngrấtsốckhigặpchúngtôi.Nhưngôngtanhanhchóngbìnhtĩnhlại,mỉmcườitronglànnướctungbọttrắngxóavànânglonbia:“Hoànghônthậtrựcrỡ”,ôngtanói,“Mờicácvịthamgiacùngtôi”.Tôicảmthấymộtchútloâukhichúngtôicởiđồvàbướcvàolànnướcnóng.Tôiởđây,mộtmình,trênngọnnúinày,vàlàngườiduynhấtgiữahaingườiđànôngmàngaylúctrướcvẫnlàđốithủcủanhau.Chúngtôinóivềnhữngsựkiệndiễnrahồichiều,ônlạinhữngvấnđềtronghộinghịvànóichuyệnvềcácthànhviênkhác–nhữngngườilàbạnhữucủanhau.Chúngtôithậntrọngđểkhôngnhắctớibấtkỳđiềugìliênquantớimâuthuẫngầnđây.Mặttrờiđangchìmdầnvàođạidươngsâuthẳm.Bầutrờichuyểntừhồngsangđỏtươirồitía.Chúngtôimởmấylonbiakhácvàlạicùngnhaucụngly.Randyvàtôihớpvàingụmnhưngloncủangườibạnchúngtôivẫncònnguyên.“Randy,tôicómộtvàichuyệnrấtquantrọngcầnphảinóivớiông”.Randynhìnthẳngvàomắtôngta.Tôicócảmgiácrằng,cũnggiốngnhưtôi,Randykhôngđoánđượcđiềugìsẽxảyra.“Tôicầncảmơnông”.Rồiôngtanóitiếp.“TôivàmộtsốgiámđốcMitsubishiđãmuốnthayđổichínhsáchcủachúngtôitừlâutrướckhiRANkêugọi.Nhưngchúngtôikhôngdámđứnglênđốiđầuvớibanđiềuhành.Chúngtôisợsẽbịsathải.Nhữngnhàhoạtđộngvàchínhsáchquảngcáocủaôngđãlàmđượcđiềunày.Ôngđãđẩytấtcảchúngtôivàomộttìnhthếoáiăm.Nhưngrốtcuộcônglạigiúpchúngtôixíchlạigầnnhauhơn.Mộtaiđóđãchỉrõchúngtôikhôngnênchỉdừnglạiởnhữngcổđôngngàyhômnaymàcầnnghĩxahơnchothếhệconcáicủachúngtôi.RANđãchochúngtôimộtcơhội.Chúngtôiđãtựthuyếtphụcmìnhvàchínhcôngtycủachúngtôihãylàmtheolẽphải”.ÔngtangảngườivềphíaRandy;họlạicùngnhaunângcốc;tôicũngvuivẻhưởngứng.“Cảmơnông”,ôngtanói.Tớiđêm,mộtcơnbãobắtđầuđổvàoTháiBìnhDương.Tôitỉnhdậy,nghetiếngmưađậpvàolềuvàsuynghĩvềchuyệnhồichiều.NhữnglờicủangườiđànôngtừMitsubishimangđếnchotôimộthyvọngmới.Giốngnhưtôinhữngngàycòntronghàngngũsátthủkinhtế,ôngtavànhữngủyviên

quảntrịcấpcaokhácđềunhậnthứcrõcầnphảilàmgìđểthếgiớinàytrởnêntốtđẹphơnnhưnghọlạibịmắckẹttrongmộthệthốngyêucầuhọkhôngđượcphéplắngnghelươngtâmmáchbảo.Tôinhớlại,trướcđây,tậnsâuthẳmtrongtim,tôibiếtnhữnghànhđộngmìnhlàmsaitráinhưthếnàonhưngéolethaykhiấylạicónhữngthếlựcâmmưudụdỗtôi.Cáctrườngkinhdoanh,tổchứcquốctếvànhữngnhàkinhtếđángkínhđãdạytôirằngviệcxâydựngnhữngdựáncơsởhạtầnglớnmạnhlàrấtcầnthiếtđốivớisựpháttriển,làgiảiphápchốnglạinghèođói.Tôiđượctuyêndươngvìphươngphápmàtôiđưara,đượcthăngchức,tănglương.Tôiđượchọtraoquyềnquảnlýmộtđộingũnhânviênlớnmạnh,cóquyềnlực,phụnữ,cổphiếu,đốitác,bảohiểm...tấtcảnhữngthứlàmnênmộtngườithànhđạttrongxãhội.Tôiđượcmờithamdựcáchộithảotạinhữngtrườngđạihọcuytínhàngđầuthếgiớivàđượcngồicùngbànănvớinhữngvịnguyênthủquốcgia.Vịủyviênquảntrịcấpcaonàycũngtừngtrảiquanhữngđiềugiốngnhưtôi–ôngtavàcảnhữngngườinhưôngtanữa.Tấtcảcôngviệccủahọđềunhằmphụcvụmộtmụcđíchcuốicùng:đólàlợinhuậntrướcmắt.Sựthăngtiến,phúclợivàcácdịchvụchămsócsứckhỏechoconemhọđềuphụthuộcvàobảnkêkhaithunhậphàngquý.Họđượcđàotạođểnhìnthếgiớiqualyrượuvangtrongphònghọphộiđồngquảntrị.ThếrồiRANvàocuộc...Giónổilên,gàothéttrênmáilềucủatôinhưthểthiênnhiênđangquyếttâmđặtmọithứtrởvềđúngchỗ.LờinóicủavịphápsưngườiAndealạivanglêntrongtôi:“Thếgiớikhôngcầnđượccứuvớt,”bàtanói:“vìnókhônggặpnguyhiểmgìcả.Màchínhchúngta.Conngười.Nếuchúngtakhôngthayđổihànhđộngcủamình,đấtmẹsẽgiũsạchchúngtanhưgiũnhữngconbọchét”.Giờđâysựviệcnàyđãbắtđầu.Đêmnaydườngnhưlàbiểuhiệncủamộtsựgiũmạnhhơnthểhiệnquanhữngtrậnlụtlội,hạnhán,bệnhdịchlantrànvàsựtanchảycủanhữngdòngsôngbăng.Độtnhiêncómộttiếngđộngmạnh.Nướcđổxuốngnhưtrútquađỉnhlều.Máilềubịxétoang.Tôitựnguyềnrủamìnhvìđãkhôngchúýtớinhữngchitiếtnhỏkhidựngnó,rồisauđó,tôinhanhchóngthudọnđồđạccủamình,bậtđènpinvàlaonhưđiênquamànmưaxốixảvềphíakhunhànơitổchứccuộchọp.Thậtnhẹcảngườikhitôitìmthấymộtchiếcđivăngcóchănvànệm,cứnhưcóaiđóđãđểnólạichotôi.Tôicởibộquầnáoướtsũng,đặtmìnhxuốngvàngủthiếpđitrongtiếnggầmthétcủacơnbãođangđậpliênhồivàonhữngphiếnđáphíadướingôinhà.

Chương56.ThayđổinhữngngộnhậnTôidậysớmvànhìnquacửasổ.Mặttrờivừamớilên.Trờikhôngmộtgợnmây.Mặcdùthờitiếtrấtđẹpnhưngtôilạicócảmgiáckhóchịutrongngười.TôicảmthấyhổthẹnkhinghĩtớiviệcmộtnhàthámhiểmAmazonnhưtôilạicẩuthảđếnvậykhidựnglều.Tôimặclạibộquầnáoướtnhẹpvàongườivànhẹnhànglẻnrakhỏicửa.Trênđườngquaytrởlạikhoảngđấtnhỏ,tôitậnhưởngbầukhôngkhímátlạnh.Dườngnhưđólàthứcònsótlạiduynhấtcủatrậnbãođêmqua.Tớinơi,tôiđộtnhiêncảmthấyớnlạnh.Lềucủatôiđãbiếnmất.Tôiđứngtrốmắtnhìn,tựhỏihaylàtôiđãnhầmđường.Nhưngvòngtròncỏvàngtrongmộtbiểncỏxanhđãbịbãosanphẳngnóivớitôirằngtôikhôngnhầm.Cólẽmộtaiđóđãđếnđâyvàdỡnóra.Nhưngaicơchứ?Vàtạisao?Mắttôinhưbịhútvàodảibờbiểnthấpthoángphíadưới.Trậnbãođãgâynênnhữngđợtsóngdữdội.Sóngđiêndạiliêntiếpvỗvàobờ.Rồitôipháthiệnmộtthứgìđótrênđámcâylinhsamgầnbờváchđá.Mộtkhốihìnhcầubằngniloncómàugiốngchiếclềucủatôi.Tôichạynhanhđếnđó.Thậtngạcnhiênvìnóvẫncònnguyênvẹn,mặtlềuvẫncònnẹpchặtvàokhung.Tôicẩnthậnđẩynóxuốngkhỏicànhcâyvàkéolêndốc.Ngoàimộtthanhnhômhơibịbẻcongvàbếtbùn,dườngnhưchẳngcóchuyệngìxảyravớichiếclềusauchuyếnphiêuduđêmqua.Tôibắttayvàosửalại.Lầnnàytôicẩnthậnhơnnhiều,lưuýthêmtớicáimáichemưa.Tôiquaytrởlạingôinhàvàkiếmmộtchiếcxô.Maymắnthay,tôikhônggặpmộtngườinào.Tôilấyđầynướcvàoxô,xáchvềlềuvàcọsạchbùnđất.Xongxuôi,tôiđidạomentheoconđườngtrênđỉnhváchđá.Trậnmưalàmkhôngkhíthậttronglànhvàngàongạtmùihươnglinhsam.Tôibướclạimộtchiếcghếgỗdài.Phíasaulưngtôilàmặttrờichóichang.Tôingồixuống,nhìnvềphíađạidươngvàsuynghĩvềsựyếuđuối.Đầutiên,chínhtôi.Tôiđãlờđimộtnguyêntắccơbảnkhidựnglều:tôiluônđoántrướcnhữnggìxấunhấtsẽxảyra,ngoạitrừtrậnbãođêmqua.Khicònlàmộtsátthủkinhtế,tôicũngdễdànglờđisựthậtđằngsaunhữngngộnhậnvềcôngviệccủatôi:tôiđangtạoramộtđếquốchơnlàbiếnthếgiớinàythànhmộtnơilànhmạnh,antoànvàgiàulòngnhânáihơn;tôiphụcvụcholợiíchcủa“tậpđoàntrị”thayvìgiảiquyếtcácvấnđềvềđóinghèo.RồitôinghĩvềsựyếuđuốicủavịủyviênbanquảntrịcủaMitsubishi.Nhưrấtnhiềungườikhác,ôngtanhấtquyếtkhôngtinbãosẽxảyra,cũngkhônglườngtrướcviệcnhữngkhurừngnhiệtđớibịtànphácuốicùngsẽhủyhoại

tươnglaiconcáimình.Tôiđoánôngtađãtựthuyếtphụcmìnhrằngsẽcóngườinàođótìmracáchlàmgiảmbớtsựđaukhổđãkéodàibấylâunay–đólànănglượnggióvànănglượngmặttrời,kỹthuậtlaighép,kỹthuậttrồngcâytrongnước.Giốngnhưhầuhếtchúngtôi,ôngtađãtìmđượcmộtlờibàochữachomình.Ngắmnhìnnhữngconsóngxôdướibờbiển,tôinghĩđếnlýdotạisaohầuhếtnhữngngườithamdựcáccuộchộithảocủaDreamChangehaythamgianhữngchuyếnđiđếnAmazonđềunghiễmnhiênchorằngcácủyviênbanquảntrịcôngtylànhữngkẻxấuxanhấthaychíítthìcũnglànhữngngườiphiluânlý,cònnhữngtậpđoànthìnắmquyềnlựcmạnhđếnnỗichẳngmộtaicóthểxoaychuyểnđượchọ.Điềunàylàmộtsựxuyêntạcquámức,mộtkiểuphủnhậnlàmchúngtôixarờitráchnhiệm,xarờimọingười.Nếucáctậpđoànnắmquyềnlựctốicaovànhữngngườilãnhđạochúnglànhữngconquỷmanrợthìchúngtachẳngthểlàmđượcgìngoạitrừviệcngồiyênmộtchỗ,chấpnhậncácquảngcáocủahọrồitựthuyếtphụcmìnhrằngđúnglàchúngtôicầnsảnphẩmcủahọnhiềuhơnnữa.RANvànhữngtìnhnguyệnviêncủatổchứcnàyđangthayđổinhữngngộnhậnđó.Họthuyếtphụccácủyviênbanquảntrịcôngtyhãysửdụngkhônngoankhốióccủamình,đồngthời,họchứngminhvớichúngtarằngnhữngconngườinàykhôngvôđạođứccũngchẳngxấuxa,rằngnhữngtậpđoànkhôngnắmquyềnlựcvôhạnvàchúngtahoàntoànkhôngphảilànhữngkẻbấtlực.Họnóivớichúngta–nhữngủyviênkiavàtấtcảnhữngngườikhácrằngchúngtacầncótráchnhiệmvớicuộcsốngcủamìnhvàtráchnhiệmvớithếgiớimàchúngtađangtiếpquảnchothếhệconcháu.Khiđứnglênkhỏighế,trongtôitrànđầycảmhứng.Cuộcgặpgỡtạihồnướcnóngkhiếntôipháthiệnranhữngcơhộimới.Hômđóvàhômsaunữatôitròchuyệnvớinhữngngườithamgiahộinghịhiệnđanglàmviệcchocáctậpđoànlớn.Khicònlàsátthủkinhtế,tôiđãđượcbiếtnhữngngườinhưthế–tôilàmộttrongsốhọ–vàtôiđãthuyếtgiảngchohọtrongcáchộithảo,đãcùngcómặtvớihọtạicáchộinghịchuyênđềvàcácbuổitiệccocktail.Việchọthamgiahộithảonàychothấyhọhoàntoàncởimởvớinhữngphươngthứcđiềuhànhdoanhnghiệpmớinhưngtrongđầutôilúcnàylạihiệnramộtsốcâuhỏi.Tôimuốnnghiêncứuhọtheomộtcáchmới,đểkiểmđịnhgiảthuyếtcủamình:đasốhọđềulànhữngngườitaonhãvàtửtế–nhữngngườikhaokhátđểlạimộtthếgiớitốtđẹphơnchohậuthếcủamìnhvàsẵnsàngtiếpnhận“sựcanthiệp”từnhữngtổchứcnhưRAN.Nếugiảthuyếtđúng,thìcólẽmọiámchỉkiasẽbịchaođảo.Tôitiếptụckiểmtragiảthuyếtđó.Ngoàiviệcgặpgỡtròchuyệnvớicácgiámđốccôngtytôicònđọcnhữngbảnnghiêncứungườikhácđãthực

hiện.Tôiđiđếnkếtluận,mặcdùcónhữngkẻcóvấnđềvềnhâncách–nhữngkẻkhôngcoitrọngcuộcsốngvàhạnhphúccủabấtkỳaingoạitrừchínhmình–nhưngbọnhọchỉchiếmmộttỷlệrấtnhỏ,điềunàycóthểphảnánhnhữnggìđangdiễnratrongxãhộiởquymôlớn.Đasốcácủyviênbanquảntrịđềurấtmựcquantâmtớicáchậuquảcủanhữngviệchọđãlàmvàtớithếgiớimàhọđểlạichoconcháumình.Mặcdùđứngvềphíavănhóacôngty,họlosợnhữngRandyHayesetrênthếgiớinhưngthậtrasâuthẳmtrongtráitim,họlạiluônmongchờvàchàođónnhữngconngườinày.KhimộttổchứcnhưRANtreonhữngtấmbiểungữlêncáctrụsởđầunãocủahọthìnhữngủyviênđósẽlặnglẽthởphàonhẹnhõm.Khônglâusaukhiđưaranhữngkếtluậnnày,tôibịchấnđộngmạnhbởimộtloạtnhữngkhủnghoảngvềtinhthần:cácthànhviêntronggiađìnhtôiliêntiếpbịđauốmvàchatôiquađời.Tôiphảihạnchếhoạtđộngcủamình,chỉtớinhữngnơithậtcầnthiết–đólànhữngchuyếnđitớiAmazonvànhữnghộithảođượclênlịchtừtrướcrấtlâu–vàđànhphảigácsangmộtbênnhữngdựánkhác.Tiếpđósựkiện11tháng9nổra.SauchuyếnđitớiGroundZero,tôitậptrungviếtcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtếvàngaysauthànhcôngcủacuốnsáchnày,tôithựchiệncácchuyếnđinóichuyệnvớiđộcgiảvàbáochí.Phảimãiđếnnăm2006khiđápchuyếnbaytớisựkiệngâyquỹcủaRAN,tôimớimộtlầnnữasuynghĩvềnhữnggìẩnchứađằngsauchiếndịchvậnđộngchốnglạiMitsubishivàrấtnhiềupháođàikiêncốkháccủa“tậpđoàntrị”.Trongchuyếnbayđótôinhậnranếuchúngtaphảithayđổimộtthếgiớidướisựcaitrịcủatậpđoàntrịthìtrướctiênchúngtacầnthayđổichínhbảnthâncáctậpđoàn.CàngsuynghĩvềđiềunàytôicàngthấyrằngRandycùngcácnhânviênvànhữngtìnhnguyệnviêncủahọđãpháthiệnramộtđiềugìđóhếtsứclớnlao.NhữnghàngngườibiểutìnhvàcácbiểungữtrênkhắpmọinẻođườnggiờđâygiốngnhưnhữngsọtchèđượcquăngxuốngcảngBoston.VàbạnphảiquẳngsạchchèđitrướckhinghĩđếnviệcgiànhđượcchiếnthắngởSaratoga.

Chương57.ChủnghĩatưbảnkiểumớiRANkhôngphảilàtổchứchoạtđộngdướihìnhthứchămdọacáctậpđoànhùngmạnhnhấtthếgiới.Năm2006,sốnhânviêncủatổchứcnàymớichỉcógần40ngườivớingânsách4triệuđôla–mộtconsốkhiêmtốnđángngạcnhiênsovớicôngviệcmàtổchứcnàyđangthựchiện.TôiđãtớiSanFranciscovàilầnvàsaucuộctròchuyệnbanđầu,tôiđãđượcgặprấtnhiềungườitrongtổchứcnày.“Dễbịảnhhưởngtrướcsứcép”,JimGollin–ChủtịchhộiđồngquảntrịcủaRANđápkhitôihỏiôngvềđiểmyếucủa“tậpđoàntrị”.“Rấtnhiềulầnchúngtôithấyhọdễdàngbịthuyếtphụcthayđổicácchínhsáchtrọngyếu”.NóitiếngNhậthếtsứclưuloát,JimlàmộttrongnhữngngườiphươngTâyđầutiênlàmviệctạitrụsởởTokyocủaNomura,hãngchứngkhoánlớnnhấtthếgiớilúcbấygiờ.KhilàmchongânhàngđầutưMorganStanley,ôngđãđikhắpthếgiớivàsauđó,ôngbắtđầumởcôngtyđầutưcủariêngmình.Vìthế,ônghiểuthếgiớicáccôngty.“Đểthuyếtphụchọthayđổi,anhphảithậtmềmdẻo,phảilàmsaođểthíchứngvớitìnhhình”.JimlấyHomeDepotlàmvídụ.“Họlànhàbánlẻgỗxẻlớnnhấtthếgiớivàhọchẳngmàngtớiviệcđốiphóvớichúngtôi.Vìthếchúngtôitổchứcbiểutìnhtạicáccửahàngvàcáccuộchọpcổđôngcủahọ.MộtngườibạnđanglàmviệcchohãngnàyđãhélộvớichúngtôimãanninhhệthốngliênlạcnộibộcủacửahànganhtavàhóaralàtấtcảcáccửahàngcủaHomeDepotđềucómãgiốngnhau.Mộthôm,cáctìnhnguyệnviêncủachúngtôiđãđộtnhậptheomãđóvàthôngbáo:‘Chúý!Chúý!NhữngngườimuahàngcủaHomeDepot.Cácloạigỗởdãysố10đanggiảmgiá.ĐâylàgỗbịchặtpháởcánhrừngAmazon.Cóthểcómáuloangtrênsànnhà.Xincácbạnhãycẩnthận.Chặtphágỗnàyđãbuộcnhữngngườidânbảnxứphảidicư,làmthoáihóađấtđaivàtànphátráiđất.”Khitổchứcđượccácnhómhọcsinhsinhviên,chúngtôicóthểđộtnhậpvào162cửahàngchỉtrongmộtngày.Anhcóthểtưởngtượngrakhiđó,điệnthoạireoliêntụctạitrụsởHomeDepotởAtlanta.Rồisauđó,họmuốnnóichuyện.Khihọđồngýngừngbángỗvàgỗlâunămlấytừcáccánhrừngđangcónguycơbiếnmất,thìnhữngnhàbánlẻgỗxẻlớnkhácnhưLowe’scũngquyếtđịnhsẽlàmtheohọ”.“Tôilàmộtnhàtưbản,”Jimthừanhận.“Ngàynay,cáctậpđoànlànhữnglựclượngnăngđộngnhấttoàncầu.Họnắmtrongtayquyềnlực,họtrànđầysứcsốngđểtạorathayđổi.Đãđếnlúcchúngtôicầnbiếnđiềunàythànhhiệnthực.Tôitinvàochủnghĩatíchcực”.TạpchíFortunevíRANnhư“cáigaitrongmắt”bởivìtổchứcnàykhông

baogiờchophépmìnhchịukhuấtphụctrướcbấtcứquymônàocủanhữngmụctiêuđãđềra.TrongsốnhữngtậpđoànchịukhuấtphụctrướcnhữngđòihỏicủaRANcóKinko’s,Staples,BoiseCascade,Citigroup,NgânhàngMỹ,JPMorganChase,McDonald’svàGoldmanSachs.Năm2003,RandyHayesgiaocôngviệcquảnlýhàngngàycủaRANchoMikeBrune,nhưngông,ngườisánglậpratổchứcnày,vẫntiếptụcgiữvaitròchủtịchhộiđồngquảntrịđầynăngnổ.MikeBrune,vịgiámđốcđiềuhànhmới,trướcđâytừnglàngườichỉđạocácchiếndịchvậnđộngvàôngđãchứngminhđượcnănglựcthậtsựcủamìnhkhiđịnhhìnhcácchiếnlược.Ôngchotôibiếtcórấtnhiềungườikhôngthểhiểuđượctạisaomộttổchứcchỉcó4triệuđôlangânsáchlạicókhảnăngthuyếtphụcmộtnhómtậpđoàncótổnggiátrị100tỷđôlathayđổicácchínhsáchcủahọ.Mikemỉmcườivànói:“Chúngtôilàmộtbộphậncủaphongtràovìcônglýcóquymôlớntrêntoàncầu.Chúngtôilànhữngđộiquânkhôngsửdụngbạolựcvàphụcvụchomộtmạnglướiđượctổchứcliênkếtvớinhaugồmcáctổchứcmôitrường,cácnhàđầutưcótráchnhiệmvớixãhội,nhữngnhàbácáitiếnbộvànhữngngườiđồngtìnhtrongcuộc.ChúngtôicộngtácvớinhữngtổchứcnhưForestEthics,BankTrack,Quỹđộngvậthoangdãthếgiới,tổchứcNhữngngườibạnTráiđất,AmazonWatch,ThePachamamaAlliance,RuckusSociety,tổchứcHòabìnhxanh,GlobalExchange,LiênminhsinhviênSierra,Liênminhsinhviêncáchoạtđộngmôitrường,Nhómhoạtđộngvìrừngxanhvàcáctổchứckhác.ChúngtôirấthyvọngrằngchúngtôicóthểthựcsựthayđổicáctậpđoàntrênnướcMỹ”.Tôihỏitạisaoônglạitựtinđếnvậy.“Cóbốnlýdo.Thứnhấtlà,vềphíamình,chúngtôicólẽphải.Nềnkinhtếtoàncầucủachúngtavàthựcsựlàcảchấtlượngcuộcsốngđềuphụthuộcvàoổnđịnhkhíhậu,sựđadạngsinhhọc,khôngkhívànướcsạch.Tấtcảnhữngđiềunàyđềunằmtrongnhữngquyềncơbảncủaconngười.Tôinhớcómộtkhẩuhiệuvậnđộngtranhcửđãghi:KHÔNGCÓCÔNGĂNVIỆCLÀMTRÊNMỘTHÀNHTINHCHẾTCHÓC.Thứhailà,chínhcácủyviêntrongbanquảntrịcôngtyvàcácgiámđốcđiềuhànhđềuchorằngđiềunàyhoàntoànđúng.Nhiềungườitronghọbắtđầunhậnrahọcóthểlàmộtmắtxíchđểgiảiquyếtchứkhôngphảilàmộtphầnnguyênnhâncủavấnđề.Thứbalà,chúngtôinhìnnhậnnhữngcôngtynàynhưnhữngđồngminhđầytiềmnăng;chúngtôilàmviệccùnghọ,xácđịnhhaibêncùngthắng;chúngtôigợiýcáchgiảiquyếtcácchínhsáchvàtônvinhcáchlãnhđạocótinhthầntráchnhiệm.Điềucuốicùnglà,chúngtôisẽkhôngtừbỏ.Đasốngườidânđềuủnghộviệcbảovệmôitrường,vànhữngtổchứcnhưRANsẽbuộcnhữngcôngtynàyphảigánhváctráchnhiệmcủamình”.

Chìakhóacủavấnđềchínhlàviệchiểurõsuynghĩcủacácủyviênbanquảntrị.IlyseHogue,phụtráchChiếndịchvậnđộngtàichínhtoàncầucủaRANlớnlêntrongsựchămsóc,nuôidạycủangườichalàmộtngườimôigiớichứngkhoán.Bàtâmsựvớitôi“Mọingườithườngquênmấtrằngcácthànhviêncủatậpđoàncũnglànhữngconngườivàrấtnhiềutrongsốhọđãcóconcái.Vàvìvậy,họrấtquantâmtớitươnglaisaunày”.PhươngphápcủaRANđãđạtđượcmộttầmcaomớikhitổchứcthựchiệnchươngtrìnhmangtênJumstartFordnăm2006vớimụctiêulànhằmthayđổinhữngtậpđoànnhìnchungkhôngdínhlíugìtớiviệcpháhoạirừng.PhụtráchchiếndịchJenniferKrillđãnói:“Xehơisửdụngdầulàmnhiênliệu.Rấtnhiềunguồncungcấpdầuhiệnnayđượclấytừcáckhurừngnhiệtđới.Dầumỏkhôngchỉlànhântốcóảnhhưởnglớnnhấttớisựthayđổikhíhậumànócòncóthểtácđộngtớirừngvàtấtcảchúngta”.ChiếndịchnàygửiđếnchochúngtamộtthôngđiệpđólàmụctiêucủaRANsẽcònbaoquátrộnghơnsovớicáitêncủanó.KrillkhôngnghingờgìvềkếtquảcủadựánJumstartFord.MỗichiếndịchcủaRANđềuthuđượcnhữngkếtquảrõràng.Bànói:“Câuhỏikhôngphảilàliệuchúngtacóthànhcônghaykhôngmàlàchúngtacóthựchiệnđiềuđóđúnglúckhông”.Khôngphảilúcnào“tậpđoàntrị”cũnggiànhđượccáihọmuốn.ỦybanTàichínhvàThuếvụđãkiệnRANratòa,đòitổchứcnàyphảikhaibáothôngtinvềcáchànhđộngphảnđốimàhọđãtiếnhànhtừnăm1993.MộtđộngtháithườngthấythểhiệnmốiquanhệgắnbógiữacácdoanhnghiệplớnvàQuốchộiMỹ,mụcđíchcủacuộcđiềutranàylànhằmbãibỏchínhsáchmiễnthuếchoRAN.MikeBrunechotôibiếtRANhoàntoàntuânthủyêucầunày.Ngày31tháng5năm2005,RANđãgiaonộphàngtrămtàiliệuvàcáccuộnbăngvideo.“Việcnàyđãtiêutốncủachúngtôirấtnhiềuthờigianvàtiềnbạc,”Mikekhẳngđịnhvàlắcđầubuồnbã.“Cuộcđiềutranàylàmmấtthờigianvàcảtiềnbạccủachúngtôi.Ngaytừđầu,chúngtôiđãxácđịnhrõphảibảovệnhữngnhàtàitrợcủamìnhkhỏicáccuộckhủngbốtưtưởng.Vìthế,chúngtôikhôngcungcấptênvàảnhcủahọtrongcáctưliệugiaonộp.Đólàmộthànhđộngbấthợppháp.Nhưngchúngtôichỉmuốnchứngminhrằngchúngtôitintưởngvàophươngphápnàyvàhoàntoànkhôngdễbịđedọa”.TôihỏianhcảmthấythếnàovềhànhđộngcủaỦybanTàichínhvàThuếvụ.SuynghĩmộtlátrồiBruneđáp:“Tôicảmthấythếnàoư?Mộtmặtnókhiếntôibựcbội,lẽrahọnênđiềutranhữngcôngtyđãlạmdụngquyềnlựcchứ

khôngphảinhữngtổchứcnhưchúngtôi–nhữngngườiluôncốgắngbảovệdisảnchothếhệsaunày.Nhưngmặtkhác,tôihyvọngnósẽchứngminhchongườiMỹthấysứcmạnhmàtấtcảchúngtađangcó,đặcbiệtlàkhichúngtađồngtâmhiệplựcliênkếtlại.Quốchộisẽkhôngđộngđếnmộttổchứcphilợinhuậnnhỏnếunhưnhữngnhânvậtchủchốtcủacáctậpđoànkhôngcảmthấykhiếpđảmvìbịđedọa”.NhữngngàysaucáccuộchọptạiSanFrancisco,tôidầnnhậnracórấtnhiềunhânvậtchủchốtcảmthấycáctổchứcphichínhphủđangđedọamình.“Tậpđoàntrị”vẫnchínhthứcnắmquyềnđiềuhànhnhưnghọbắtđầunhậnthấythờicủahọsắpđếnhồikết.

Chương58.BảndanhsáchnhữngmốibấtbìnhRANchỉlàmộttrongrấtnhiềutổchứcchứngminhđượcrằngcáctậpđoànrấtdễlunglay,họcóthểthayđổivàsẽthayđổi.Cácchươngsausẽmôtảnhữngphươngphápđãđemlạithànhcôngcủamộtsốtổchứcphichínhphủkiểunày.Họbuộccáctậpđoàncôngnghiệpkhổnglồphảigạnsạchnhữngdòngsôngbịônhiễm,cấmsửdụngcácloạibìnhxịtpháhủytầngozôn,bảovệcácloàiđộngthựcvậtđangcónguycơtuyệtchủng,tạocơhộichocácnhómdântộcthiểusố,cấmphânbiệtgiớivàthựchiệnmộtloạtcácchínhsáchgiảiquyếtcácvấnđềtồnđọngcủaxãhội,môitrường,quyềncôngdânvàchủnghĩanhânđạo.Cáctổchứcphichínhphủcũngápdụngnhữngbiệnpháptươngtựđểthayđổimụctiêucơbảncủacáccôngtyvàbiếnhọthànhnhữngcôngdânkiểumẫusẵnsàngphụcvụcholợiíchcủaxãhộivàmôitrườngchứkhôngphảiphụcvụchomộtbộphậnnhỏtầnglớpthượnglưu.Saukhithamgiacáccuộcthảoluậnvànghiêncứutrênphạmvirộng,tôitinchắcrằngthayđổilàđiềuhoàntoàncóthể,vàmọichuyệnđangdiễnratheochiềuhướngtíchcực.Cáctậpđoànđangdầnbịkhuấtphụctrướcýnguyệncủachúngta.Chúngtacósứcmạnhđểtạoranhữngthayđổilớnlao.Bâygiờlàcâuhỏithứhai:Chúngtacódámchắcrằngchúngtamuốnthayđổikhông?TạichâuÁ,MỹLatinh,TrungĐôngvàchâuPhi,chúngtađãđượcchứngkiếnhậuquảkinhkhủngmàcácsátthủkinhtế,nhữnglínhđánhthuêvà“giảiphápcuốicùng”củaquânđộigâyra,điềunàycũnggiốngnhưnhữngngườiđikhaiphávùngđấtmớitrướckiaphảichứngkiếnsựbấtcôngvànỗithốngkhổdocácchínhsáchcủangườiAnhmanglại.Chúngtatựhỏiliệuđiềunàyđãđủđểthúcđẩychúngtatiếnhànhnhữngđộngtháicầnthiếtchưa.Trướccuộccáchmạng,nhữngkýgiảnhưBenjaminFranklin,nhàdiễnthuyếtnhưPatrickHenryvàngườiviếtsáchnhưTomPaineđềunhậnthứcrõtầmquantrọngcủaviệcthểhiệncôđọngnhấtnhữngchínhsáchbấtcôngcủathựcdânAnh.Đơngiảnlàchúngtakhôngthểtìmramộtsựthaythếnàođểbiểudiễnnhữngconsốthốngkê,dữliệuvàlýdoxácđáng.NhữngluậncứcủahọđemlạikếtquảlàmộthàngdàiliệtkênhữngmốibấtbìnhvềchếđộquânchủAnhmàrốtcuộcđượctómlượclạitrongbảnTuyênngônđộclập.Nóđóngvaitrònhưmộtđộnglựcthúcđẩy,đồngthờicũnglàmộtcăncứđểđưaranhữnghànhđộngđúngđắn.Ngàynaychúngtathấynhữngbảnliệtkênhữngmốibấtbìnhchốnglại“tậpđoàntrị”thậmchícònnhiềuhơn.Nóhiểnhiệntrướcmắtchúngtahàngngàyquacácphươngtiệnbáochí(thườnglàmộtcáchtìnhcờ),quaInternet,sáchbáovàphimảnh.Dướiđâylàbảntómlượccácđiểmđángchúýnhất:

Hậuquảcủanhữngchínhsáchvàhoạtđộngcủa“tậpđoàntrị”…•Hơnmộtnửadânsốthếgiớisốngởmứcthunhậpdướihaiđôlamộtngày–bằngthunhậpthựctếcủahọcáchđây30năm.•Hơn2tỷngườikhôngđượccungcấpcáctiệnnghicơbảnbaogồmđiện,nướcsạch,vệsinh,quyềnsởhữuđất,điệnthoại,cảnhsátvàphòngcháychữacháy.•TỷlệthấtbạicủacácdựándoNgânhàngThếgiớitàitrợlêntới55-60%(theonghiêncứucủaHộiđồngliênkếtkinhtếthuộcQuốchộiMỹ).•NgânsáchđểtrảlãicáckhoảnnợcủacácnướcThếgiớithứbacònlớnhơnkhoảntiềncácnướcnàyđầutưvàoytế,giáodụcvàgầngấpđôikhoảntiềnhọnhậnđượchàngnămtừviệntrợnướcngoài.Mặcdùcácnướcnàyđãđượctuyênbốxóanợcôngkhainhưngnợcủacácnướcthuộcthếgiớithứbamỗinămmộttăng,hiệntạilêntớibanghìntỷđôla.Consốnàythựcsựđángbáođộng.Trongquãngthờigian“xóanợ”năm1996,cácnướcG7,QuỹTiềntệQuốctếvàNgânhàngThếgiớiđãthôngbáoxóatới80%cáckhoảnnợchonhữngnướcnghèomắcnợnhiềunhấtnhưngtrongkhoảngnăm1996đến1999,tổngtoànbộsốtiềnnợphảitrảtừcácnướcnàythựctếtăng25%,từ88,6nghìntỷlêntới114,4nghìntỷ.•Thặngdưmậudịchtrịgiá1tỷđôlacủacácnướcđangpháttriểntrongnhữngnăm1970đãbiếnthànhthâmhụttrịgiá11tỷđôlavàođầuthiênniênkỷmớivàđangtiếptụctăng.•QuyềnsởhữutàisảnởThếgiớithứbabịtậptrunghơnsovớitrướcthờikỳpháttriểnkếtcấuhạtầngồạtnhữngnăm1970vàlànsóngtưnhânhóanhữngnăm1990.Ởnhiềunước,1%sốhộgiađìnhnằmtrongtốpgiàunhấthiệnđangchiếmtớihơn90%toànbộtàisảntưnhân.•Cáccôngtyxuyênquốcgiakiểmsoátphầnlớnkhâusảnxuấtvàthươngmạitạinhữngnướcđangpháttriển.Lấyvídụ40%việcbuônbáncàphêtrênthếgiớilạichỉdo4côngtykiểmsoáttrongkhi30chuỗisiêuthịbàybángần1/3lượnghànghóatạpphẩmđượctiêuthụtrêntoàncầu.Mộtnhómcáccôngtykhaithácdầuvàtàinguyênkhácnắmquyềnkiểmsoátkhôngchỉthịtrườngmàcòncảchínhphủcủacácnướcsởhữutàinguyên.•SựthamlamcủacáccôngtycàngđượcbộclộrõkhiExxonMobilthôngbáomộtmứclợinhuậnkỷlụckháclêntới10,4tỷđôlatrongquýIInăm2006.ĐâylàmứclợinhuậnlớnthứhaitừtrướctớinaytheobáocáocủamộtcôngtyMỹ,chỉsaulợinhuận10,7tỷđôlacũngcủacôngtynàyvàoquýIVnăm2005.Cảhaimứckỷlụctrênđềurơivàonhữngnămgiádầutăng,gâynênđaukhổtộtcùngchonhữngngườidânnghèotrênthếgiới.Những

côngtydầumỏđượctrợcấprấtnhiềuquacácchínhsáchmiễnthuế,hiệpđịnhthươngmại,luậtlaođộngvàluậtmôitrườngquốctế,nhữngchínhsáchluônluôndànhưuđãichohọ.•TổngcácloạithuếliênbangmàcáccôngtyMỹphảiđónghiệndưới10%,giảmtừ21%vàonăm2001vàhơn50%trongChiếntranhthếgiớithứhai.MộtphầnbacáccôngtylớnnhấtvàlàmănlãinhấtcủaMỹđangnộpthuếsuấtbằngkhôngtrongítnhấtmộttrongbanămđầutiêncủathiênniênkỷmới.Năm2002,cáccôngtyMỹđãđăngkýmứcthuế149tỷđôlatạicácnướccómứcthuếthunhậpthấpnhư:Ireland,Bermuda,LuxembourgvàSingapore.•Trongmộttrămhệthốngkinhtếlớnnhấtthếgiới,cótới51tậpđoàn.Trongsốnàycó47tậpđoànđặttrụsởtạiMỹ.•Mỗingàycóítnhất34nghìntrẻemdưới5tuổichếtvìđóihoặccáccănbệnhcóthểphòngngừa.•MỹvàrấtnhiềuquốcgiakhácđượcWashingtonquảngbánhưnhữngđạidiệncủachếđộdânchủlạibộclộnhữngđiểmphảndânchủsau:cácphươngtiệntruyềnthôngbịchínhphủvànhữngcôngtylớnthaotúng;cácchínhtrịgiaphảichịuơncủacácnhàquyêngóptiềnchochiếndịchvậnđộngtranhcửtốnkém;nhữngđườnglốiđượcthảora“phíasaucánhcửabịđóngkín”đểđảmbảotấtcảcửtrikhôngđượcthôngbáobấtkỳđiềugìvềnhữngvấnđềtrọngyếu.•KhihiệpđịnhquốctếvềcấmkhaithácđấtđaiđượcLiênhợpquốcthôngquanăm1997vớisốphiếu142-0,Mỹđãbỏphiếutrắng;MỹtừchốiphêchuẩnCôngướcvềquyềntrẻemnăm1989,Côngướcvũkhísinhhọcquốctế,NghịđịnhthưKyotovàTòaántộiphạmquốctế.•Chiphíquânsựcủacácquốcgiatrêntoànthếgiớiđạtkỷlụcmới1,1nghìntỷđôlanăm2006,trongđóriêngMỹchiếmtớigầnmộtnửaconsốnày(chiphítrungbìnhchomỗingườicảđànông,phụnữ,trẻemMỹlà1.600đôla).•Năm2006,Mỹxếpthứ53trongdanhsáchTựdobáochíthếgiới(năm2002vịtrínàylà17)vàbịchỉtríchgaygắtbởitổchứcPhóngviênkhôngbiêngiớivàcáctổchứcphichínhphủkhácvìđãtốnggiamvàhămdọanhiềunhàbáo.•NợquốcgiacủaMỹ(khoảntiềnchínhphủliênbangnợcácchủnợ,nhữngngườigiữtrongtaynhữngchứngtừnợcủaMỹ)hiệnlớnnhấttrênthếgiới,lêntới8,5nghìntỷđôlavàotháng8năm2006,trungbìnhmỗicôngdânMỹnợ28.500đôla.Mỗingày,consốnàytiếptụctăngthêm1,7tỷđôla.TrongsốnợnàymộttỷlệđángkểnằmtrongtaycácNgânhàngTrungươngcủa

NhậtBản,TrungQuốcvàcácthànhviênEU.ĐiềunàykhiếnngườiMỹvôcùngphụthuộcvàohọ.•NợnướcngoàicủaMỹ(làtổngnợnướcngoàicủakhuvựccôngvàtưnhân,cóthểchitrảdướidạngngoạitệ,hànghóavàdịchvụ)hiệncũnglớnnhấtthếgiới,ướctínhchínnghìntỷđôlanăm2005.(ĐángchúýlàWashingtonđãsửdụngnợquốcgiavànợnướcngoàicủamìnhnhưnhữngvũkhíbuộcchínhphủcủacácnướcchủnợphảituânthủcácyêucầucủatậpđoàntrịnếukhôngsẽphảiđốimặtvớikhảnăngphásản,bịtrừngphạtvềkinhtếvàtuântheocácđiềukiệndoQuỹTiềntệQuốctếđặtra;trongkhiđónướcMỹlạilàconnợlớnnhấtthếgiới.)Bảnkêkhaiđầytínhthiênvịnàykhiếnchúngtachẳngcòngìphảinghingờnữa.Chúngtacầnsửdụngtấtcảnhữngcôngcụcóthểcóđểtạorasựthayđổi.Nhữngmốibấtbìnhnàynhưmộtđộnglựcthúcđẩy–đồngthờicũnglàcơsởxácđángđểchúngtathayđổihiệnthựcxấuxatrêncáithếgiớimàtậpđoàntrịsảnsinhra.Cốtlõicủamỗisựbấtcôngtrênnằmởchínhcáctậpđoàn.Chỉcócáchthayđổichúng,chúngtamớicóthểthayđổiđượcthếgiới.Chúngtacầnphảikiênquyếtyêucầucáctậpđoànthựchiệndânchủvàminhbạch.Chúngtakhôngthểchịuđựngchủnghĩatưbảnđếquốctrongđóchỉmộtsốítnhữngkẻgiàucóquyềnquyếtđịnhmọiviệc,nắmtrongtayphầnlớncủacảivàlàmquánhiềuđiềumờámthêmđượcnữa.Chúngtasẽyêucầuhọtôntrọngnhữngnguyêntắcmàchúngtacholàhiểnnhiên,đượcchỉratrongcácvănkiệnquantrọngnhất,nhữngnguyêntắcvềcôngbằng,bìnhđẳng,tìnhthươngyêucùngvớisựquảnlýnhằmmụcđíchđemlạihòabìnhvàổnđịnhchocácthếhệtươnglai.Chúngtasẽnhậnrarằng,chúngtađangsinhsốngtrongmộtcộngđồngthếgiớinhỏbévàcáctậpđoàncầnphảiđặtranhữngmụctiêumớiđểcóthểphảnánhđượcthựctếnày.Thayvìtíchtrữtàisảnchomộtvàingười,họnênquantâmtớinhữngngườilàmthuê,cảnhữngngườiđãnghỉhưu;nêntậntâmphụcvụkháchhàngcủamình;chămsócnhữngngườimanglạinguồntàinguyênchohọsửdụng–nhữngngườithợmỏ,trồngcây,cuốcđất,dệtvải,giacông,tạokhuôn,đẽogọt,lắpráp–vàhọcầnphảibảovệcộngđồngvàmôitrườngnơinhữngngườinàysinhsống.Tiếntrìnhnàycũngđòihỏichúngtatôntrọngnhữngkhíacạnhliênquantớiphụnữ,bácbỏýkiếnchorằngthếgiớinàylàcủađànôngvàlẽphảithuộcvềkẻmạnh.RianeEisler,tácgiảcuốnsáchbánchạynhấtnướcMỹTheChalieandBlade,đãcùngmộtsốnhànghiêncứuthamgiaphântíchcáctiêuchuẩnsosánhvịthếcủangườiphụnữvớinhữngthướcđoliênquantớichấtlượngcuộcsống.Dựatrênnhữngconsốthốngkêđượcthuthậptừ89quốc

gia,nghiêncứucủahọđãkếtluậnrằng:sovớitổngsảnphẩmquốcnội(GDP)thìvịtrícủaphụnữlàmộtthướcđohữuhiệuhơnvềchấtlượngcuộcsốngnóichung.TrongcuốnsáchmớiTheRealWealthofNations,tiếnsĩEislertuyênbố:“trongnhữngxãhộinơiphụnữcóvịthếcaohơnvànắmgiữmộtnửachínhphủnhưcácnướcBắcÂu,ngânsáchquốcgiađượcưutiênnhiềuhơnchocácchínhsáchxãhộinhưchămsócsứckhỏengườidân,nângcaochấtlượngchămsócsứckhỏetrẻem,việcgiáodụcnuôidạytrẻvàthờigiannghỉphépcủacácbậcchamẹđượcngânsáchnhànướcchitrảhếtsứchàophóng...Khivịthếvàquyềnhạncủaphụnữcaohơnthìchấtlượngcuộcsốngchungcũngtăngtheovàngượclại.“Chúngtacầnphảihiểurằngsựsinhtồncủachúngtaphụthuộcrấtnhiềuvàotìnhthươngyêumàchúngtadànhchongườikhác.Chúngtaphảinuôidưỡng,giữchặtlấyvàyêuthươnglẫnnhau.”Hànhtinhnhỏbécủachúngta,giốngnhưcontàuTitanicđangđắmdầnmộtcáchnhanhchóng.NhưngkhácvớiTitanic,khinógầnnhưchẳngcómộtchiếcxuồngcứuhộnàocảthìchúngtalạicórấtnhiều.Nhữngthểchếvànhữngtậpđoànquyềnlựcnhấtcủachúngtacầnphảiđiềukhiểnnhữngchiếcmáybơm.Họđãláicontàuvềphíatảngbăng.Nêngiờđây,họphảitátsạchnướckhỏikhoangtàuvàbắtđầulại.Vàchúngta,nhữngcôngdân,cầnphảithựchiệnlẽphải,nhữngđiềuhợplývàmangtínhthựctiễn.Chúngtacầnphảithứctỉnhchínhbảnthânmình.Phảiyêucầunhữngtậpđoànđảmbảodânchủvàminhbạch.Trướckhigiảiquyếtnhữngvấnđềliênquantớicácnguyêntắcthốngnhấtvàmỗichúngtacóthểlàmgì,nhữnghànhđộngdùmangtínhcánhânhaycộngđồngthìđiềuquantrọngtrướctiênlàphảidẹpsạchtrởngạiđãlàmnhiềungườitrongsốchúngtadodựkhôngdámđặtranhữngcâuhỏiđó.TôiđãphảiđốidiệnvớimộttrởngạitươngtựkhithamgiacuộchộithảotrênmộthònđảoởĐạiTâyDương.Tôikhámphángayra“tậpđoàntrị”đãbịtmiệngnhữngngườichốngđốihiệuquảnhưthếnào.Đólàbằngcáchgiángmộtđònkhiếpsợvàomộtvàitổchứccónhiềukhảnăngthayđổinónhất.

Chương59.ĐốidiệnvớinỗisợhãiTạithờiđiểmnăm2006,tronglúctìmhiểuxemcáctổchứcphichínhphủđãtácđộngtớicáctậpđoànnhưthếnào,tôiđãcùngmộtnhóm23ngườitrênđảoMartha’sVineyardthamgiacáccuộchọptrongvàingày.TôitinnhữngcuộcthảoluậnnhưthếnàysẽgợilạinhữngcuộctranhcãigaygắtởcácthuộcđịatrongnhiềunămđãdẫntớicuộcCáchmạngMỹ.NhiềungườidânthuộcđịacảmthấykhiếpsợđếquốcAnh.Họđãcùngvớinhững“bầytôitrungthành”hay“nhữngthànhviêncủaĐảngbảothủ”phảnđốiviệchànhđộng.“ĐếquốcAnhquálớnvàhùngmạnh”,họcảnhbáo,“Chúngtasẽthuacuộcvàbịngượcđãivìđãkhôngnhượngbộhọ”.Việcbốtrícáccuộchọpnăm2006đócáchxabờbiểnMassachusettsđãmanglạinhiềutínhiệukhảquan.Đógiốngnhưmộtloạihìnhthếgiớithunhỏcủamộtthếgiớilớnngàynay.VineyardđãtừnglàngôinhàcủamộtđộithuyềnsăncávoilớnvàtrongthếkỷXVIIInócóvaitròtươngtựnhưTrungĐôngvàAmazonngàynay–lànguồncungcấpdầuchủyếuchonềncôngnghiệpMỹ.Giốngnhưnhữngsamạcvàrừngnhiệtđớingàynay,loàicávoiởđâyđãbịtànsátnghiêmtrọng.SựkiệnkhámpháradầumỏgầnPennsylvaniađãmanglạimộtnguồnnguyênliệuthaythếrẻhơnvàdẫnđếnsựsụpđổngànhcôngnghiệpdầutừcávoi.Trongnhiềunămgầnđây,đảonàynổitiếnglànơinghỉngơicủanhiềunhânvậtnổitiếng:giađìnhKennedyvàClinton,cácdiễnviên,nhàvănvànhạcsĩ.NócũnglàđịađiểmkhởiquaybộphimJaws.Năm2006khiđếnVineyard,tôiđãđượcchứngkiếnhiệntượngmấtcânbằngsinhtháiquáphổbiếntrênthếgiới.Ởđây,sốlượnghươunaingàycàngtăngtớimứcquátảiđãdẫnđếnsựlantràncănbệnhLymekhủngkhiếp–vebọkýsinhtrênhươu.Tôinghekểrấtnhiềucưdânđãnhiễmbệnh.Dođóchúngtôiđượccảnhbáolàkhôngđilangthangquacácđồngcỏumtùmhaynhữngkhurừngrậmrạp.“Antoànnhấtlàhãychiêmngưỡngmọithứtrênmộtchiếcôtôcóđiềuhòa”.Hầuhết23ngườithamgiahộithảođềuđạidiệnchocáctổchứcphilợinhuậndướisựtàitrợcủangườitiếpđónchúngtôi,mộtnhàhảotâmgiàucó.Họđãcốnghiếnhếtmìnhtrongviệcbảovệmôitrường,bảovệcácloàicónguycơtuyệtchủng,nhânquyềnvànhữngvấnđềliênquantớigiớitínhvàsứckhỏe.Mộtvàilầntôiđãđứngrayêucầunhữngngườithamgiahãylàmmộtđiềugìđóđểđưacáccôngtylạigầnnhau,lấyRANlàmộtvídụđiểnhình.Vàtôiđãthựcsựsốctrướcphảnứngcủahọ.“Nhữngủyviênbanquảntrịkhôngđángtinchútnào”.

“Chúngtaphảitránhxathếgiớitậpđoàn.Chúngquábẩnthỉu”.“Họquámạnh.Chúngtarồisẽthuacuộcvàbịtrừngphạt”.“Cựckỳnguyhiểm.Tốthơnlàđừngmạohiểm”.“Hãyxem,”tôinói,“trongsốcácvịmỗingườiđềudànhhếttâmtrívàomộtcôngviệcquantrọng.Nhưngởmộtmặtnàođó,cácvịmớichỉbăngbóbênngoàivếtthươngmàthôi.Chúngtađangbịchảymáunghiêmtrọng,vìthếmàchúngtacầnbăngbónhưngnếuchúngtakhôngbắtđầuchữadứtđiểmcănbệnhtứclàkhônggiảiquyếttậngốcnguyênnhânsâuxa,thìdùcótấtcảcácloạibăngsơcứutrênthếgiớinàycũngkhôngcứugiúpnổichúngta.CácvịcóquyềnbảovệmìnhkhỏisựđồibạicủacáctậpđoànnhưngvìChúa,hãygiảiquyếtchúng,hãyvạchramộtchiếnlược”.MonaCadena,PhógiámđốcTổchứcÂnxáquốctếkhuvựcmiềnTâydõngdạcnói:“ChúngtôiởTổchứcÂnxáđồngývớiýkiếntrên.Vớihơn1,8triệuthànhviêntại150quốcgia,chúngtôibiếtsứcmạnhcủacáctậpđoàn.Trongthựctếchúngtôiđãmuacổphiếucủamộtsốnhữngkẻphạmtộinặngnhấtđủđểcóthểthamgiavàocáccuộchọpcổđôngvàgửiđinhữngýkiếncủacổđôngyêucầucáccôngtyphảituântheonhữngchínhsáchvềquyềnconngườitạimỗinướchọlàmviệc”.ThiệnýcủaMonakhicôngkhaiđứnglênnóithẳngnhữngsuynghĩcủabàkhiếntôitrởnênphấnkhởivàhyvọng.Sauđó,khichúngtôingồibêncửasổnhìnrahồnướclợkhổnglồbịngăncáchvớiĐạiTâyDươngbởidảicáthẹp,MonađãnóivềTonyCruz.LàmộtđiềuphốiviênchoMạnglướihoạtđộngcủaTổchứcÂnxátạiCalifornia,anhđãcùngvớihainhàsánglậpGoogle,SergeyBinvàLarryPage,GiámđốcđiềuhànhcủaYahoo!TerrySemelvàngườisánglậpYahoo,JerryYang,thamgiatraođổithẳngthắntạicáccuộchọpcổđông,kiênquyếtyêucầunhữngcôngtynàyphảingừnggiúpđỡchoviệcngănchặntựdongônluậntạiTrungQuốc.Ngoàira,hơn40nghìnnhàhoạtđộngxãhộiđãthamgiavàocáchoạtđộngtrênmạngnhằmvàonhữngcôngtynày.“Chúngtôivẫnchưathấyaitrongsốhọđưaranhữngquanđiểmtiênphongchoviệchànhđộng”,Monathởdài,“nhưngchúngtôiđãgâytácđộngbằngmộtbàiviếttrêntuầnbáokinhtếBussinessWeekvàpháttinquacácđàiphátthanhABC.Điềunàyđángđểchúngtôiphảinỗlựchếtmình.Áplựcsẽmanglạikếtquả”.“RANđãthựchiệnđượcmộtcôngviệchếtsứclớnlao”.MilaRosenthal,GiámđốcChươngtrìnhkinhdoanhvàQuyềnconngườicủaTổchứcÂnxáđãnóivớitôiquađiệnthoạikhitôiliênlạcvớibàvàingàysau.“Côngviệccủahọrấtkhókhăn.Họđãbuộcbangiámđốcchấpnhậnviệcđốngỗmột

cáchhạnchế.Anhhãynghĩmàxem,phươngphápcủachúngtôilàsửdụngnhữngquyếtđịnhcủacổđôngsẽthuậnlợi,dễdànghơnnhiềuvàcáccôngtysẽnhậnrarằngnhữngcamkếttôntrọngcácquyềnconngườisẽmanglạilợiíchchomọingười.Nhưngđếnnaychúngtôivẫngặprấtnhiềutrởngại.ExxonMobillàmộttrườnghợp…”.Tậpđoàndầumỏvànănglượnglớnnhấthànhtinhnàyđãthiếtlậpnhiềukỷlụcvềkhôngthựchiệnquyềnconngườitạinhiềuquốcgia.TổchứcÂnxáđãtậptrungsựchúývàoCameroon,Chad,NigeriavàIndonesia.“ChúngtôiđãthấyExxonMobilkhángcựquyếtliệtnhưthếnàotrướcnhữngcốgắngcủachúngtôiyêucầuhọchấmdứtnhữngviệclàmcủamình”,Milanóitiếp:“Cácthànhviêncủachúngtôiliêntiếpgửitớigiámđốcđiềuhànhcủahọnhữngtấmbưuthiếp;tổchứccácbuổicầunguyện,hộithảo,đưaranhữnglờiphảnđối.VàongàylễValentinechúngtôigửinhữngtấmthiếpđềnghịhọ“hãyrủlòngthươngtớinhânquyền”.Chúngtôiđãtạodựngmốiliênkếtvớicáccổđôngkháccóchungsuynghĩvớichúngtôi”.CùngvớiTổngliênđoànlaođộngMỹ,TổchứcgiáoviênhưutríthànhphốNewYork,BanquảnlýtàisảnchungBoston,Liênminhcácngànhcôngnghiệp,Liênđoàncôngnhânquốctếngànhhóahọcvànănglượng(PACE),TrungtâmliêntôngiáovìTráchnhiệmdoanhnghiệp,BanquảnlýtàisảnWaldenkêugọiExxonMobil“hãytuânthủvàthựchiệnchínhsáchvềquyềnconngườitạinơilàmviệctrongtoàntậpđoàndựatrênTuyênngônnhữngnguyêntắccơbảnvềquyềnlaođộngcủaTổchứcLaođộngQuốctếnăm1998(TuyênngônILO)vàchuẩnbịsẵnmộtbảnbáocáotrướccáccổđôngliênquantớiviệcthựchiệnchínhsáchnày”.Saukhiđưaraquyếtđịnhnày,liênminhđãhọpcácđạidiệncủacôngty.ExxonMobilđãđồngývàđưaralờituyênbốủnghộTuyênngônILOtrongBảnbáocáonhânquyềncủacôngty(CorporateCitizenshipReport).Tạicuộchọpcáccổđôngthườngniênnăm2004,ChipPittskhiđólàChủtịchTổchứcÂnxáquốctếđãcảnhbáorằngnhữngthànhviênliênminhsẽphảiđảmbảocáccôngtysẽchịutráchnhiệmvìnhữngcamkếtcủamình.“Chúngtôikhôngcóđượctấtcảnhữnggìchúngtôimuốn”,Milathừanhậnvớitôi.“Nhưngchúngtôiđangtạoramộtsựkhởiđầusuônsẻ.Cáctổchứccủachúngtôiđãhọcđượcrấtnhiềuđiều.Chúngtôisẽthayđổichúng–lầnlượttừngcôngtymột”.CuộchọptạiđảoMartha’sVineyardđầutiênkhiếntôivôcùngthấtvọngvìquánhiềungườiđãnhúnnhườngtrướcsựhămdọacủacáccôngty.NhưngtôicũngbàytỏsựđánhgiácaoTổchứcÂnxávànhữngtổchứckhácmà,giốngnhưnhữngngườiMỹtạiđồiBunker,họđangphảiđốidiệnvớinỗisợhãi.Bằngcáchđứnglênchốnglạicáctậpđoàn,họđãtruyềnđộnglựctớitất

cảchúngtôi.TôiđãthấyrằngviệcMonađứnglênnóithẳngnhữngquanđiểmcủabàđãthuyếtphụcđượcmộthoặchaithànhviênbảothủtrởnênhăngháihơn.

Chương60.ThayđổiPhốWallthôngquachínhsáchđònbẩytàichínhGiađìnhMoveOnnằmtrongsốcáctổchứcđangđưanhữngngườiMỹchânchínhquaytrởlạivớicáctiếntrìnhchínhtrị.Vớitrên3,3triệuthànhviêntrênkhắpnướcMỹ–từnhữngthợmộc,nhữngbànộitrợđếncácchủdoanhnghiệp–chúngtôilàmviệccùngnhauđểnhậnthứcrõtầmnhìntiếnbộcủanhữngngườisánglậpnênđấtnướcchúngta.MoveOnlàmộtdịchvụ–mộtphươngtiệndànhchonhữngcôngdânbậnrộnnhưnglạiluôntrăntrở,lolắngcóthểtìmđượctiếngnóichínhtrịcủamìnhtrongmộthệthốngbịthốngtrịbởinhữngkẻnhiềutiềnvànhữngôngtrùmtruyềnthông.-TheowebsiteMoveOnPhátđộngmộtchiếndịchphảnứnglạilờibuộctộicủaClintongọilà“phíphạmlốbịchcáctrọngđiểmquốcgia”tháng9năm1998,nhữngngườisánglậpMoveOn,JoanBladesvàWesBoyd,đãđưaramộtcuộckiếnnghịtrênmạngInternetnhằm“chỉtríchtổngthốngClintonvàtiếntớicácvấnđềcấpbách…”.Chỉtrongvàingàyđầutiênđãcóhàngtrămnghìnngườikývàokiếnnghị.Từđó,MoveOnđãsửdụngInternetnhưmộtdiễnđàntựdongônluận.Trongcácchiếndịchvậnđộngcủamình,MoveOnđangđấutranhđể:•ChấmdứttộiácdiệtchủngtạiDarfur,Sudan.•Thôngquamộtđạoluậtđòihỏiphảicóhồsơsổsáchtạicácbộmáykiểmphiếu.•Thiếtlậphìnhthứctàichínhcôngchocácchiếndịchvậnđộngtranhcửvàchấmdứtsựphụthuộccủacácứngviênvàosựbảotrợcủacáctậpđoàn.•CấmngượcđãitạinhữngcơsởdoMỹquảnlý.•SảnxuấtcáctấmthunănglượngmặttrờitheochínhsáchcủaHộiđồngquảnlýcácngànhdịchvụcôngcộng.•TăngcườngnhậnthứcchocộngđồngvềmốinguyhạicủaviệcMỹđedọasửdụng“lựachọnhạtnhân”.•Bảovệanninhxãhội.•Ngănchặnviệccácphươngtiệnthôngtinđạichúngtậptrungquánhiềuvàomộtsốítcáctậpđoàn.“Ngườidânhoàntoànkhôngthờơ.Lýdođơngiảnchỉvìhọhiểurằngnếuchỉcómộtmình,họsẽrấtkhótạoramộttầmảnhhưởngđủlớn”,GiámđốcđiềuhànhMoveOnEliParisernóivớitôi.“ĐólàlýdoMoveOncómặtở

đây,chúngtôimuốnlàmchonhữngngườidânđoànkếtlạivớinhau,cấttiếngnóicủamìnhtạiWashingtonnày.Cùngvớinhau,chúngtacóthểchốnglạinhữngcôngtydầumỏ,dượcphẩmvàđồngminhcủahọtạiWashington,tiếntớixâydựngchínhsáchphụcvụtấtcảmọingườichứkhôngphảichỉchútrọngvàophụcvụmộtvàitậpđoàn”.RANcùngTổchứcÂnxávàMoveOnđangtạorasựthayđổithôngquacáccuộcbiểutìnhphảnđối,míttinh,diễnkịchđườngphố,tunghôbiểungữ,quảngcáotrênbáo,gửibưuthiếptớicácgiámđốcđiềuhành,thựchiệnquyềnquyếtđịnhcủacổđông,cácbàiphátbiểu,thưgửitổngbiêntập,cácchiếndịchvậnđộngkêugọinhữngnhàđạidiệnchínhtrị,cácđơnkhiếunạiồạttrênInternetvànhữngphươngphápkhácnhằmthuhútsựchúýcủadưluậnđểtậpđoàntrịbiếtđượckhinàohànhđộngcủamìnhlàkhôngthểchấpnhậnđược.Dướinhiềugócđộ,họcóđượcnhữngthànhcôngnàychínhlànhờcônglaocủanhữngnhàlãnhđạocộngđồngngườiMỹgốcPhi.Vớisốdânđônghơnbấtkỳnhómngườithiểusốnàokhác,nhữngngườiMỹgốcPhiđãtiếnhànhmộtcuộctấncôngkhôngbạolực.ChiếndịchnàyđãbắtđầutừrấtlâutrướckhiCuộcnộichiếnnổravàvẫntiếptụctớinaythôngquaHộinghịbanlãnhđạoThiênChúagiáomiềnNam(SCLC),Hiệphộiquốcgiavìsựtiếnbộcủangườidamàu(NAACP)vàrấtnhiềuphongtràovìquyềncôngdânkhác.CâuchuyệnvềchếđộnôlệtrênnướcMỹvàcuộcđấutranhnhằmchấmdứtchếđộnày,giànhlấycácquyềnvàsựđốixửbìnhđẳngchoconcháucủanhữngnôlệđangđượclantruyềnđikhắpnơi,nógâynỗiámảnh,làmnhụtchírồilạitruyềncảmhứngchotấtthảymọingười.TrongkhihầuhếtngườiMỹđềuhiểurõphongtràonàyđãdẫnđườngcho“phongtràochốngthuế,bấttuânluậtpháp”(civildisobedience–mộtphongtràoxảyratrênđấtẤnĐộ)nhưthếnào,thìlạicórấtítngườibiếttớikhảnăngdẫndắtcủanótrongviệcsửdụngPhốWallnhưmộtcôngcụđểthayđổitậpđoàntrị.NhữngngườiMỹgốcPhiđượckhenngợikhôngchỉvìtấmgươngcủahọtrongcáccuộcphảnkhángvàmíttinhmàcònvìvaitròcủahọtrongviệcnhậnrasứcmạnhcủađònbẩytàichính.Họđãvạchramộttiếntrìnhmànhữngtổchứcphichínhphủkháctánthànhvàlàmtheo.Năm1996cónhữngcáobuộcchohaynhữngcôngnhâncủaTexacođãbịphânbiệtchủngtộc.ĐứcchaJesseJacksonđãthôngbáongaylậptứctẩychayTexaco.ĐứcchađãgọiđiệnchomộtngườibạncủamìnhlàH.CarlMcCall–kiểmsoátviênbangNewYorkvàđềnghịMcCallthamgiavàohàngngũnhữngngườibiểutình.McCallđáp:“Jesse,khichacótrongtaymộttriệucổphiếuchasẽkhôngphảibãicôngđâu”.VìMcCallđiềuhànhviệcđầutưtạiNewYorknênôngnhậnrarằngôngđangcóvịtríthuậnlợiđểtạoraáplực.ÔnggửichoChủtịchTexaco,PeterBijur,mộtláthưkhẩn

trongđóbàytỏmốilongạicủamìnhvềcácchínhsáchcủacôngtynhằmvàocáccôngnhântrongnhómngườithiểusố.Cuốicùng,Texacođãtrả176triệuđôlađểdànxếpmọiviệcbênngoàiphiêntòavàcamkếtsẽtăngđángkểlươngchohàngtrămcôngnhânMỹgốcPhi.ThànhcôngcủachiếndịchnàyđãtạoniềmtinchoJacksonsánglậpraDựánphốWall,mộtphươngtiệntàichínhsửdụngquyềnsởhữucổphiếumộtcáchchủđộng,sángtạođồngthờicũnggiúpnângcaoýthứccủanhữngcổđôngngườiMỹgốcPhi.Sửdụngnhữngchiếnlượcnày,JacksonvàcáccộngsựcủamìnhđãthuyếtphụcđượcCoca-Cola,7-Eleven,Shoney’s,Coorsvànhữngtậpđoànkhổnglồkhácthayđổicácchínhsáchcủahọ.“Khibạnthamdựcuộchọpvớitưcáchmộtcổđông,bạncóquyềnđượcphátbiểuýkiến,”Jacksongiảithích“...Sauthờikỳlànhữngngườilĩnhcanh,giờđâychúngtađãtrởthànhcáccổđông”.Triếtlýnàycũngđượccácnhàđầutưkhácđồngtìnhủnghộ.Cácnhómcổđôngcótráchnhiệmvớixãhộithườnggâysứcépvềtiềntrợcấpvàquỹtươngtrợđểthểhiệnlậptrườngmạnhmẽphảnđốicáccôngtykhôngtuânthủnhữngchínhsáchủnghộquyềnconngườivàbảovệmôitrường.KhiđikhắpnướcMỹ,tôithườngxuyênbắtgặpcáccuộcbiểutìnhcủasinhviênchốnglạicáctậpđoàn;họđặcbiệtphẫnnộkhibiếtCoca-Colađãngượcđãingườilaođộngtạicácnướckhác,trongđócócảlờibuộctộicôngtynàyđãthuêlínhđánhthuêhămdọavàgiếtnhữngnhàtổchứcliênminhtạiColombia.Tháng7năm2006,TàikhoảnlựachọnxãhộicủaTIAACREF(TIAA-CREFSocialChoiceAccount)vớingânquỹhoạtđộng8tỷđôlađãgạchtênCoca-Colarakhỏidanhsáchtrợgiúp.HerbertAllison,GiámđốcđiềuhànhcủaTIAA-CREF,mộtcôngtycungcấpcáckếhoạchhưutrítrongcáclĩnhvựchọcthuật,ytếvàvănhóađãđưarathôngbáonàytạicuộchọpthườngniêncủaCREF,Quỹcổphầnhưutrítrườngđạihọc.Điềunàyđồngnghĩavớiviệctướcbỏ1,2tỷđôlatrongcổphầncủaCoca-Cola.NguyênnhândẫnđếnhànhđộngnàycủaTIAA-CREFlàdonhữngthiếusótcủaCoca-Colatrongviệcbảovệcácquyềnlợicủangườilaođộngtạicácnhàmáyđóngchaiởnướcngoài,thựchiệnviệcmarketingsảnphẩmsodanhằmvàotrẻem,vàcácvấnđềmôitrườngxoayquanhviệcsửdụngnguồnnước.Ngoàira,mộttổchứcphilợinhuậncònsửdụngmộtphươngphápđònbẩytàichínhrấtkhácbiệtđểgiúpđỡcácbộlạctrongrừngsâuAmazon.

Chương61.MualạinợcủaThếgiớithứbaLiênminhPachamama(TPA)đượcthànhlậpsauchuyếnhànhtrìnhtớiAmazonnăm1994dotôidẫnđầu.Vàongàycuốicùngcủachuyếnđi,nhữngngườithamgiađãđónggóp118nghìnđôlađểgiúpđỡcácbộlạcAmazonbảovệvùngđấtcủahọchốnglạicáccôngtydầumỏ.BillTwist–chồngcủaLynneTwist–ngườigâyquỹphilợinhuận,ngườiđồnghànhcủatôitớiGuatemala,tìnhnguyệnđứngrachỉđạochiếndịchvậnđộngvàtrởthànhmộtvịchủtịchhoạtđộngrấttíchcực.Năm2006,Pachamamađãhuyđộngđượckhoảng1,5triệuđôla.Tổchứcnàyđãtrangbịcácmáythupháthaichiềuvàmộtmáybay,nhờvậycộngđồngngườibảnđịakhôngcòngặpphảinhữngtrởngạitrongviệcgặpgỡvàgiaotiếpvớinhau.Pachamamacũngthuêluậtsưtiếnhànhcácvụkiệnphảnđốisựxâmlấncủacáccôngtykhaithácdầumỏvàovùngđấtcủangườibảnđịa;đồngthờitổchứccáccuộchộithảovàsảnxuấtphimnhằmmụcđíchtạođiềukiệnchongườidânMỹcóthểtrởthànhtácnhântạorasựthayđổi.VàrồiPachamamađãnảyramộtkếhoạchmangtínhđộtpháthựcsự.Mộtngày,trongkhichúngtôiđibộmệtnhoàibăngquacánhrừngAmazonởEcuador,BillTwistđãhỏi“Điềugìsẽxảyranếuchúngtađầucơvàonhữngkhurừngnày–giữnguyên,khôngkhaithác–đểmualạinhữngkhoảnvaynướcngoàicủaEcuador?”Chúngtôingồixuốngkhúcgỗtrongkhoảngrừngđầynắngcạnhmộtcâybônggạokhổnglồ.NhữngcáirễtolớnxiêntừthâncâyvàolòngđấtgiốngnhưnhữngbứctườngốphìnhrồngbaytrongcácthánhđườngchâuÂuthờitrungcổ.Chúngtôibànvềtầmquantrọngcủarừngnhiệtđớiđốivớitấtcảchúngta.Chúnghấpthụcácbonđiôxit,nhảrakhíôxy,tácđộngtớikhíhậutoàncầu,tạoranguồnnướcngọt,lànơicưtrúcủahàngtriệuloàiđộngthựcvật,cá,côntrùng,chimmuông.Cácloàicâycỏtrongrừngcũnglànhữngphươngthuốcrấthữuhiệuđiềutrịcácbệnhungthư,AIDSvànhữngcănbệnhkhác.ChúngtôitiếptụcbànvềnợnướcngoàicủaEcuador,mộttrongnhữngnướcmắcnợnhiềunhấttạiMỹLatinh,trên18tỷđôla,gấpđôingânkhốquốcgia.Trảlãikhoảnvaynàysẽngốnhếtngânsáchcầnthiếtđểđầutưchosứckhỏe,giáodục,nhàở,cácchươngtrìnhmôitrườngvàxãhộikhác.TôiđãchỉrõhầuhếtnợcủaEcuadorđềuphátsinhtừnhữngmưumẹocủacácsátthủkinhtếnhằmlàmgiàuchocáccôngtydầumỏcũngnhưcáccơsởthươngmạikháccủaMỹvàmộtvàiquanchứcđịaphươngthamtiền.Lạimộtlầnnữa,cácchínhsáchcủaNgânhàngThếgiớivàQuỹTiềntệQuốctếphụcvụcholợiíchcủa“tậpđoàntrị”trênmồhôinướcmắtcủangườidân

Ecuador.Billnhậnđịnh:“Lúcnày,cáchduynhấtđểEcuadortrảhếtnợlàbándầuthôchocáccôngtydầulửacủachúngta.Cùnglúcđóthìnhữngcánhrừngnhiệtđớinàysẽbịchiếmđoạt”.Anhtangừnglạikhimộtchúbướmnhỏmàuxanhnhạt–cỡmộtchiếcbánhkếp–bayvàokhoảngrừngchúngtôiđangngồi.NólởnvởncạnhvaiBillrồivẫycánhđậuvàođámcâyhọdứađỏthẫm.“Ýtưởngcủatôilàsửdụngnhữngcánhrừngnguyênsinhnàynhưmộtnguồntàinguyênđểgửitớibứcthôngđiệprằng,đốivớithếgiớirừngcònquýgiáhơncảdầulửa,mộthìnhthứcthếnợ.Ecuadorsẽbảovệnguồntàinguyênthiếtyếunàychotấtcảchúngta.Đóchínhlàmộtsựthếnợ”.“Thậtlàmộtýtưởnghay,”Tôinói.“Nhưngsẽrấttốnkém”.“Tấtnhiên”.Billnémvềtôimộtnụcườiđầyranhmãnhkhiếntôichợthiểuraanhtahếtsứcnghiêmtúc.TốtnghiệpđạihọcStanford,từnglànhàcungcấpcácdịchvụtàichính,chothuênhữngphươngtiệnvậntải,vàcốvấnnghiệpvụquảnlý,anhtahẳnlàngườicónhữngsuynghĩởtầmvĩmô.Cuộcnóichuyệngiữachúngtôidiễnravàonăm2001.Nhữngnămsauđó,Billđãcốnghiếnhếtsứcmìnhđểbiếnýtưởngđóthànhhiệnthực.Tháng8năm2006,nhữngngườiđạidiệnTPAđãkýhiệpđịnhvớiBộMôitrườngvàBộKinhtếTàichínhEcuadorxúctiếnmộtnghiêncứumangtínhkhảthicho“Kếhoạchxanh”tạiAmazon.Hiệpđịnhcungcấpnguồntàichínhnhằmmụcđíchtạorasựpháttriểnbềnvữngchokhuvực,trongđóbaogồmcảviệcphântíchnhữngtácđộngtiêucựccủaviệckhaithácdầu,xácđịnhgiátrịcủanhữngcánhrừngnhiệtđớivàđánhgiánhữnglợiíchtiềmnăngcủacácđộtphákhoahọctrongtươnglaicóthểlàmgiatăngnhucầugỗ.ĐịnhlượngđượcnhữnggiátrịnàysẽgiúpEcuadordựtínhđượcsựbảotồnmôitrườngthiênnhiên.Lấyvídụnếumộtphầnđấtcủamộtkhurừnghiệnnaytrịgiámộttỷđôla,Ecuadorcóthểcamkếtbảovệkhuvựcđó,chophépcácnhànghiêncứuyhọcvànhữngnhànghiêncứukhácsửdụngnómộtcáchbềnvững,đổilạisốnợnướcngoàicủađấtnướcnàysẽđượctrừđimộttỷđôla.Mộthệthốngkiểmtrađồngthờiđóngvaitròlàmcáncânsẽkhôngchophépcáccôngtydầumỏ–haynhữnghoạtđộngmangtínhđedọakhácđượcxâmnhậpvàokhuđấtnày.Hệthốngđóbaogồmnhữngnghĩavụcủabênchủnợvàcáctổchứcgiámsátbuộcphảithựchiện.LàmộtthànhviênbanquảntrịTPA,tôiđãtheodõiquátrìnhpháttriểncủatổchứcnàytừcuộcgặpgỡvàobữađiểmtâmnăm1994đếnlúctrởthànhmộtlựclượngcótầmảnhhưởngđángkểtớichínhphủEcuadorvàcáccôngtydầulửakhổnglồ.“Kếhoạchxanhlàbướckhởiđầu,”Mớiđây,Billđãnóivớitôi.“Trongquátrìnhxâydựngnhữngphươngthứcmớiđểgiảiquyếtvấnđềnợnần,chúngtôiđangtạoramộtmôhìnhmànhữngnướckháccóthểsử

dụngđểbảovệvùngđấtcủahọkhỏibịkhaithác.Chúngtôinhìnnhậnđiềunàynhưmộtbướcđicótínhchấtđổimớinhằmcungcấpngânsáchphụcvụchosựpháttriểncânbằngvàbềnvững”.NgoàiraTPAđãđàotạogầnbatrămtậphuấnviêntại5quốcgiađểgiảngcácchuyênđềĐánhthứckẻmơmộngnhằmmụcđíchtraochomọingườisứcmạnhđểtácđộngtớithếgiớithôngquanhữnghoạtđộngvàlựachọnhàngngàycủamình.Mụctiêulàsẽcóvàinghìntậphuấnviêntuyêntruyềntớihàngtriệungườitrongvàinămtới.ĐâylàmộtphầntrongtầmnhìnxatrôngrộngcủaLynneTwist.“Chúngtôimuốnxửlýnhữngtriệuchứng–sựpháhủyrừngvànhữngkhoảnnợbấtcông–nhưngchúngtôinhậnthấyrằngvấnđềlàcầnphảichữatrịtậngốccảcănbệnh;đólàcáchnhìnnhậnthếgiớidựatrênchủnghĩaduyvậtthiểncậncủachúngtôi”.Bànóivớitôi.Lynne,Billvàtôithườngthảoluậnvềýtưởngtấncôngtrựcdiệnvàonguyênnhânsâuxacủacuộckhủnghoảngđangđedọachúngta.Làmđiềunàyđòihỏichúngtaphảitrảlờicâuhỏithứbađượcđặtrangayphầnmởđầucủaphầnnày:Chúngtacôngnhậngiátrịnhữnghànhđộngcủamìnhdựatrênnguyêntắcnào?NhữngngườiMỹđikhaihoangtrướckiađềucómộtnguyêntắcthốngnhất.Họphảnđốisựchuyênquyềnvàquyếttâmgiànhlạiđộclậpvàtựdo.Tớithờichúngta,nhữngnguyêntắcnàyvẫntiếptụcsoiđườngchomọihànhđộng.Nhưng,cóquánhiềunhữngquanđiểmvàtậptụckhácnhautrênthếgiớingàynayvìthếchúngtacầnmộtmụctiêumangtínhphổquáthơn.Nhữngtừnhưchuyênchế,tựdo,độclậptùythuộcvàocáchhiểu.Nhưchúngtathấy,trongnhữngphầnđầucuốnsáchnày,cónhữngngườidânchâuPhixemMỹnhưmộtthểchếchuyênquyền;lạicónhữngngườiMỹLatinh,châuÁ,vàTrungĐôngtinrằngngườiMỹủnghộchonhữngthểchếđànápnềnđộclậptựdocủahọ.Chúngtaphảitrảlờicâuhỏithứbathếnàođây?Làmthếnàochúngtacóthểtìmhiểuchắcchắnrằngthayvìviệctìmmọicáchđểápđặtnhữnggiátrịtriếtlý,đạođức,tínngưỡnglênnhữngngườikhácthìchúngtanêntạoramộtđiềugìđócógiátrịthựcsựvàbềnvững?

Chương62.NămmốitươngđồngMộtbuổisángnắngđẹpnăm2006,saukhitôikếtthúcbàidiễnthuyếttạiĐạihọcColorado,SarahMcCunevàJosephPahađãđếnđóntôitạikháchsạnBouldernơitôinghỉ.LànhữngsinhviêntrườngĐạihọcDenver,họđãcấtcôngtổchứcchotôimộtbuổinóichuyệntạitrườngcủahọ.Sarahlàsinhviênngànhkhoahọcchínhtrịvànghiêncứuquốctế.CôtừngđặtchântớiMỹLatinh,châuPhivàNamÁ.CònJosephthìchuyênsâuvềnghiêncứuquốctế,tiếngTâyBanNhavàmỹthuật.CậuđãsốngtạiArgentina6thángvàtạiđâycậuđãtheohọctạiĐạihọcCuyoởMendoza.TôiláixeJosephngồicạnhtôi.Sarahngồiđằngsaucậu.VớiquangcảnhcủadãynúiRockies,tôihyvọngcóthểtìmđượcsựthoảimáitrongchuyếnđitớiDenver.Cònđốivớihọ,tâmtríhọtậptrunghếtvàoviệcdồndậphỏitôinhữngcâuhỏivềquãngthờigiankhitôicònlàmộtsátthủkinhtếvàtháiđộhiệngiờcủatôiđốivớinhữnggìđãlàmtrongquákhứ.Sauđótôihỏihọcảmthấythếnàovềcáithếgiớimàthếhệtôitraolạichohọ.“Edè,”Sarahđáp:“Losợ.Đâythựcsựlàthờikhắcnhạycảmvớichúngcháu.Nhữngngườiởtuổibácnóirằngnhữngngườiđãởvàođộtuổiđôimươinhưchúngcháusẽphảiquyếtđịnhsẽlàmgìđốivớitoànbộphầnđờicònlạicủamình.Nhữngtừngữnhưvậykhiếnchúngcháuthựcsựsợhãi.Chúngcháutựhỏirồiđiềugìsẽxảyratiếptheođây”.“Khôngphảilàchúngcháukhôngmuốnchịutráchnhiệmvớicuộcsốngcủachínhmìnhhaykhôngmuốntrưởngthànhhơn,”Josephthêmvào,“Chúngcháuchỉkhôngmuốnbướcvàocuộcđấutranhkhốcliệtđểrồimất40nămtiếptheoleolênnấcthangdanhvọngcủamộtcôngtynàođó,thayđổinghềnghiệpđểrồikếtthúcbằngsựkhủnghoảngởtuổitrungniên”.Chiềumuộnngàyhômđó,chúngtôiđãláixetớimộtkháchsạntạiDenver.TạiđâychúngtôigặpgỡnhữngsinhviênkhácvàgiáosưRobertPrince,giảngviênchínhởĐạihọcDenver,ngườitừnglàmộttìnhnguyệnviêntrongTổchứcHòabìnhMỹtrongnhữngnăm1960giốngnhưtôi.Đốivớicácsinhviên,ôngkhôngchỉlàmộtngườithầyđầytâmhuyếtmàcònlàtấmgươngvềmộtngườiđànôngđãđibộbiếtbaocâysốđểnóichuyệnvớimọingười,làmộtngườimàhọkhaokhátnoitheo.“Nhữngđứatrẻnàykhiếnngườitaphảingạcnhiên,”GiáosưRobnóivớitôi.“Chúngthấyđượcđiềugìđangxảyratrênthếgiớivàchúngquyếttâmthayđổibằngđược.Nhưngtôisợrằngphầnlớnhệthốnggiáodụccủachúngtađangcốgắnglàmchúngpháttriểnmộtcáchlệchlạc,biếnchúngthànhnhữngkẻchẳngthểlàmnổibấtcứcôngviệcgìlớnlao.Nhữngngườinhư

anhvàtôiphảitìmramộtlốithoát,giúpchúngthấyrằngchúngcóthểcốnghiếnsứclựccủamìnhvàonhữnghoạtđộngtíchcực.Cóquánhiềubộóctàigiỏiđangchờđợiđểđượcsửdụngmộtcáchhiệuquả”.Buổichiềuhômđó,hếtlầnnàytớilầnkháctôinghethấynhữngsinhviênnóiđếncáihệthốngvỡvụn,ốmyếumàhọđangkếthừa.HọcũngthểhiệnniềmhyvọngrằngRAN,TổchứcÂnxá,MoveOn,liênminhPachamamavàcáctổchứcphichínhphủkhácsẽtiếpsứcchohọ.Tôithựcsựấntượngsâusắctrướctinhthầnvàlòngquyếttâmcủahọ.Sarah,Josephvàmộtngườibạnkhác,EricKornackiđãđưatôivềkháchsạnsaubữatối.Ericnóivềnghiêncứucậuđangthựchiệntạimộtcôngtyđịaphương,CôngtybiarượuNewBelgiumtạiFt.Collins,bangColorado.“Khôngchỉvìcháuthíchbiacủahọđâu”,cậutủmtỉmcườigiảithích.“Cháuthíchcáchhọđốixửvớimọingười.Họlàngườiđitiênphongtrongviệcsửdụngphươngthứcđiềuhànhkiểumới”.Cậuliếcvềphíanhữngngườibạnmình.“Cónhữngmốitươngđồng”.Rồiquayvềphíatôicậunói:“Chúngcháuđãthốngnhấtmộtsốnguyêntắcchungđểcáctổchứchoạtđộnghiệuquả”.“Cónămnguyêntắcạ”.Sarahthêmvào.“Côngbằng,minhbạch,tincậy,hợptácvàphồnthịnhchotấtcảmọingười.Vềcơbảnđólànhữngyếutốlàmnêndânchủ”.Sauđó,nhữngchàngtrai,côgáinàynóivớitôivềnhữngcôngtyhọđangnghiêncứu.Nhữngcôngtynàyđangkếthợpnhữngnguyêntắctrêntrongkếhoạchkinhdoanhcủahọ.HọđangtìmmôhìnhkiểumẫutừmộtnhàmáygạchláttạiArgentinađểtổchứccáccơsởhợptácchếbiếnlươngthựctạiTrungĐông.NhữngsinhviênĐạihọcDenverđóđangđịnhhìnhcâutrảlờichocâuhỏithứbavềnguyêntắctươngđồng.Sauđó,haihọcsinhtrunghọcđãđếngặptôitạimộtnơimàtôikhôngngờtớivàthểhiệnsựamhiểusâusắccủahọtớimứckhiếntôiphảibốirối.

Chương63.ThờicơvàngTôiđượcmờilàmngườidẫnchươngtrìnhchínhtạiHộinghịtoànquốccáccựuchiếnbinhvìhòabìnhtạiSeattle.Ýnghĩđượcgặpgỡnhữngngườiđãmạohiểmcảtínhmạngmìnhvìđấtnướcvàhiệngiờđanglêntiếngkêugọihòabìnhởkhắpmọinơikhiếntôithựcsựxúcđộngvàphấnkhích.Tôibiếtnhiềungườitrongsốhọđãmấtđimộtphầncơthểvàphảichịunhữngvếtthươngđauđớnkhác–cảvềmặtthểxáclẫntinhthần.Khôngbiếtgiờđâyhọđangnghĩgì?TrongchuyếnbayngangquanướcMỹ,tôiđãđọcbảninthửcủacuốnsáchTheGoodRemembering–mộtcuốnsáchphảnánhkiếnthứctựnhiênđượctổnghợptừkhắpnơitrênthếgiới.TácgiảcuốnsáchlàLlynRobert,mộtngườibạncủatôi.Tôiđặcbiệtbịtácđộngmạnhbởinhữngdòngsau:Chúngtađangởtrongnhữngthờicơvàng.Khiđọcbấtkỳtờbáonào,chúngtacóthểnhậnthấytrêncácdòngtítlànhữngcơnkhủnghoảngđangngàycànglanrộng.Tuynhiênchúngtalạibiếtrằngkhủnghoảngvàhỗnloạncóthểlànhữngnhântốchủchốtgiúpchúngtahiểubiếtsâusắchơnvàtạorasựthayđổi–chúngthườngthúcđẩynhữngkhảnănglựachọnmàtrướcđâychúngtakhôngthấyđược.Nhữngthờicuộcnhưvậykhẩnthiếtyêucầuchúngtahãylắngngheđồngthờilưutâmtớithôngđiệpmàchúngtanhậnđược.Đoạnvăntrênđãtómtắtnhữngsuynghĩcủatôivềcáctổchứcphichínhphủ,nhữngngườiđangthuyếtphụccáctậpđoànhãytrởthànhnhữngcôngdângươngmẫuvàvềnhữngủyviênbanquantrịđangđáplạilờikêugọitrênbằngnhữnghànhđộngtíchcực.Đâythựcsựlà“nhữngthờicơvàng”.Tôicócảmgiácnhữngcựuchiếnbinhcầnđượcnghetintốtlànhđó.MộtlầntạiSeattle,tôiđãcùngnhữngcựuchiếnbinhthamgiavàobữatiệcchiêuđãichiều,buổiđọcthơvàmộtvàicuộchộithảo.Tôiđãnângcốcvớimộtphụnữtừng21nămphụcvụtrongquânngũvàđãtừchứcvìcămphẫnkhichínhphủMỹđemquânxâmlượcIraqlầnhai.Tôiđãnghemộtngườiđànôngcụtchânhátmộtcakhúcbithươngvànhậnđượcnhữngtràngvỗtaynhiệtliệttừcácđồngđội:“TôihysinhđôichânmìnhđểGeorgeBushvàDickCheneycóthểrótđầydầulửalênkemmứtquảtrênđĩatrứngcámuốivàngươmcủahọ”.Tôicảmnhậnđượcởhọsựphẫnnộ,tứcgiậnvàquyếttâmsửachữanhữnglỗilầmhọđãvôtìnhmắcphải.Tôikhôngviếttrướcbàiphátbiểuhaythậmchícũngkhôngvạchracácýchính.Tôimuốnđượcnóilênnhữngsuynghĩtừtráitimmình.Tôibiếtrằngrấtcóthểtôisẽbịxuấtđầulộdiệncôngkhai

trướccôngchúngnhưngvượtlêntrêntấtcảnhữngđiềukhác,tôikhaokhátđượcbộcbạchlòngmìnhvớinhữngcựuchiếnbinh.Khiđứngtrướchọtronghộitrườngrộnglớnvànhìnvàonhữnggươngmặtấy,trongtôitràodângsựđồngcảmvớihọ.KhôngcònnữasựgiậndữcủatôikhicònlàmộtanhsinhviêntrườngĐạihọcBostoncốgắngngănchặnhọlênnhữngcontàutạixưởngđóngtàuchiếnBostontrongcuộcchiếntranhxâmlượcViệtNamlầnthứnhất.CũngkhôngcòncơnthịnhnộcủatôikhihọthảbomxuốngthànhphốPanama.Tấtcảnhữnggìtôicóthểlàmởđâytrênchiếcbụcnàylàcảmthươngchonhữngconngườiđãbịchếđộ“tậpđoàntrị”lợidụng,vắtkiệttuổithanhxuân.Mặcchonhữngbấtđồngchúngtôiđãtừngnuôidưỡngtrongquákhứ,họlànhữngngườianhngườichịcủatôi.Họđãquárõnhữngviệclàmđiênrồvàgiờđâyhọcùngnhautớiđâynhưnhữngcựuchiếnbinhvìhòabình.Tínhmớilạvàsứcmạnhcủatưtưởngnày–củanhữngngườilínhkềvaisátcánhvìhòabình–gâychotôixúcđộngsâusắc.Tôikhôngthểnhớđượccụthểtôiđãnóinhữnggìvàobuổitốihômđó.ChỉbiếtrằngtôiđãthúcgiụchọhãyhiểubứcthôngđiệptrongcuốnsáchcủaLlynRoberts,rằngcáccuộckhủnghoảngcóthểdọnđườngchosựthayđổi.TôithathiếtvannàihọđừngđổtấtcảtộilỗilênđầuchínhquyềnBushmàhãyhiểurằng“tậpđoàntrị”cóquyềnlựcmạnhhơnbấtkỳmộtvịtổngthốngnào.TôinóivềcáctổchứcphichínhphủđãcanđảmđấutranhvìsựthayđổivàcangợinhữngđoànngườitìnhnguyệncủaRANđãtrưngdụnghệthốngthôngtinliênlạcđểthứctỉnhmọingườitạicáccơsởcủaHomeDepottrêntoànnướcMỹ.Tôicầuxinnhữngcựuchiếnbinhhãytinvàochínhmình,vàocáctổchứccủahọ,hãyhiểurằnghọcóthểtạorađượcmộtthếgiớimàhọmongmuốnnếunhưhọthừanhậnbộquânphụctrênmìnhvànguyệnthềbảovệnềndânchủ.Vàrồitôinghethấychínhmìnhđanglặplạimộtýkiếnmàtôiđãtừngtrìnhbàytrướcđôngđảothínhgiả.“Đểconcháutôiđượclớnlêntrongmộtthếgiớihòabình,ổnđịnhvàbềnvữngthìmỗitrẻemkhắpchâuPhi,MỹLatinh,TrungĐôngvàchâuÁcầnphảiđượclớnlêntrongmộtthếgiớiổnđịnh,bềnvữngvàhòabình”.Lầnnàykhicấtlênnhữnglờiđó,tôiđãnhậnrarằngtôiđangđịnhnghĩamộtphầnkháctrongnguyêntắcthốngnhấtđó.Lúctôirờibụcphátbiểuvàđitớibànkýtặngsách,haithanhniêntrẻbướclạigầntôi.Mộttrongsốnhữngngườitổchứctìmcáchngănhọlại.“Cáccháukhôngthấysao”,côtanói,“Cóbaonhiêungườiđangxếphàngđợiôngấy”.Nhưnghọkhôngnảnlòng.HọtựgiớithiệumìnhlàJoelBrayvàTyler

Thompson.JoelđanglàsinhviênnămthứhaiTrườngtrunghọcOlympiacủaThủđôWashingtoncònTylerđangtheohọcTrườngdựbịđạihọcSeattle.Họtâmsựvớitôirằng,saukhiđọcxongcuốnLờithútộicủamộtsátthủkinhtế,họđãquyếttâmhànhđộng.Khichúngtôiláchquađámđông,mộtngườitrongsốhọnóirằngthựcsựxúcđộngsâusắcvềlờiphátbiểuđầugiờchiềucủatôivềthếhệconcháusaunày.“Đólànhữngđứacon,”cậunóivớitôi,“Màchưanóiđếncháuchắtcủachúngta.Đâylàđiềuquantrọngnhấtmàtấtcảchúngtaphảinhậnra.Concáichúngtasẽkhôngcótươnglainếunhưtấtcảtrẻemtrêntráiđấtkhôngcótươnglai”.Họđivòngraphíasaubànvàđứnggầnghếcủatôi.Họđợitậnđếnkhitôikýxongxuôitấtcảcáccuốnsáchvàđểtâmhoàntoàntớihọ.“ChúngcháuđãbắttayvàothànhlậpmộtcâulạcbộmangtênNhậnthứcvàthayđổitoàncầu[GAC]”,Joelgiảithích.“Đượcthànhlậpnhưhaicâulạcbộanhem,chúngcháuhyvọngcóthểtổchứccácsựkiệnlớnhơngiữacáctrườngvàthànhphố.Vàtheocáchnàychúngcháusẽtiếpcậnđượcvớinhiềungườihơn”,Tylerxenvào,“Saumộtvàituầnlênkếhoạch,chúngcháuđãliênlạcvớihàngtrămngườivàcáctổchứccóchungmụctiêuvớichúngcháucũngnhưnhậnđượcsựủnghộtừđôngđảohọcviênvàgiáoviêntrongtrường”.Joelnóithêm:“Chotớibâygiờ,tấtcảmọingườichúngcháuđãbắtchuyệnđềuđáplạimộtcáchtíchcựcvàhănghái.Dườngnhưtấtcảđềumongmỏiđượcthựchiệnnhiệmvụcủamình.Chúngcháuđãquyếtđịnhmởrộngsangnhiềuvấnđềkhácnhautrongcáclĩnhvựcchínhtrị,sinhthái,xãhộihọcvàkinhtếhọc.NhưngsaukhiđọccuốnsáchcủabácvàxembộphimtàiliệuAninconveniaentTruth(Sựthậtphiềnphức)củaAlGore,chúngcháunghĩrằngmìnhnênchútrọngvàokinhtếvàmôitrường,vàmốiliênhệgiữahaimặtnày”.“Mặcdùbiếtbácrấtbậnnhưngchúngcháumuốngửie-mailchobácđểcungcấpthôngtinvềnhữnggìchúngcháuđanglàm”.Tylerđưachotôimộtmẩugiấyđểtôiviếtđịachỉe-mailchohọ.VàingàysaukhitừSeattletrởvề,tôinhậnđượcmộte-mailcủaJoelvàTyler.Nộidungnhưsau:Mụcđíchhoạtđộng:Nhậnthứcvàthayđổitoàncầu(GAC)làmộtcâulạcbộhoạtđộngvớimụcđíchthúcđẩynhậnthức,sựthayđổivàtìmkiếmgiảiphápcuốicùngchocácvấnđềtoàncầu.Thếgiớichúngtađangsốnghiệnnayphảiđốimặtvớirấtnhiềuvấnđềxãhội,chínhtrị,kinhtế,môitrườngvàchúngtacầnphảithấy

đượcảnhhưởngcủatừngvấnđềnàytớicuộcsốngcủamìnhnhưthếnào.Việcchúngtacầnlàmkhôngchỉlàtìmragiảiphápmàcònphảibiếnchúngthànhhànhđộng.Chínhvìvậy,chúngtacầnhuyđộngsựgiúpđỡvàủnghộtíchcựccủatấtcảmọingườitrongcộngđồngcủamình.MụctiêucủaGAClàgiúpmọingườinhậnthứcđượcnhữngvấnđềnàyđồngthờiđóngvaitròlàlựclượngtíchcựctrongviệcgiảiquyếtchúng.Cùngnhauvàchỉtheocáchnày,chúngtamớicóthểđảongượcnhữngtácđộngmàchínhchúngtatạonên.Nếukhông,khảnăngtồntạicủachínhchúngtasẽbịđedọa”.Tôicảmthấyrấtmãnnguyệntrướctinhthầnvàýchícủahaithanhniênnày.Họkhôngbịrungủtrướcnhữngquanđiểmsailệchmàhệthốnggiáodụcđangtìmcáchnhồinhétvàotưtưởngcủahọ,khiếnhọđichệchkhỏinhữngvấnđềthenchốtbằngcáchchỉchútâmtớicácbàikiểmtra,bàitậpvềnhà,điểmsố,đượcnhậphọctạicáctrườngđạihọc,tìmkiếmviệclàmvàcácchấnđộngvềtâmlýphiềntoáikhác.Họkhôngbịcácchươngtrìnhhaycácbảntintrêntruyềnhìnhmêhoặc.Họcũngkhônghềbịkhuấtphụctrướcsựsợhãi.Haithanhniêntrẻnàyđãđạttớimộttầmhiểubiếtsâusắc.Họbiếtrằng“khảnăngsinhtồncủachúngtađangbịđedọa”.Họ–vàsắptớilàthếhệconcháucủahọ–sẽbịtácđộngbởitìnhtrạngtồitệcủanhữngtồnđọngmàthếhệtôiđểlạichohọ.Họcũngnhậnrarằngsẽkhôngcómộtgiảiphápnàođiđếnthànhcôngnếunhưnókhôngbaoquáttoànbộthếgiới.Vàhọtinrằnghọcóthểthànhcôngvàsẽthànhcông.Khitôiđọclạibứce-mailcủahọ,tôinhậnranguyêntắcthốngnhấtcầnbaogồmcảlờicamkếtđoànkếtmọingườitrongcộngđồng.Nóphảichứađựngnhữngnguyêntắcmàcáctổchứcphichínhphủchủtrươngvềcôngbằngtrongcáclĩnhvựcxãhội,môitrườngvàkinhtế.Nócũngcầntínhđến5nguyêntắctươngđồngdocácsinhviênĐạihọcDenvernêura.Nóphảitôntrọngvaitròcủaphụnữtrongviệcnuôidạynhữngđứatrẻlớnlêntrongtìnhyêuthươngvàsựchechở.Thayvìđạođứchaytínngưỡng,nócầnphảinhấnmạnhtínhthựctế,thểhiệnrõniềmkhaokhátthựcsựlớnlaocủatấtcảmọingười,vàtrênthựctếlàcủamọithựcthểsốngtrêntráiđất.Vànóphảiđơngiản,làthứmàmọingườiđềucóthểghinhớ.Tôiđãghingaynhữnglờinàyvàosautranggiấyđó:Nguyêntắcthốngnhấtlàcamkếttạodựngmộtthếgiớiổnđịnh,bềnvữngvàhòabìnhchotấtcảmọingườitrênthếgiới.Tôirấtmuốnthêmvàomộtđiềugìđóđểkhẳngđịnhrằngsẽkhôngmộtđứatrẻnàocóthểđượchưởngmộtthếgiớinhưvậynếunhưtấtcảtrẻemkhôngđượchưởng.Tuynhiên,điềunàydườngnhưtựnóđãquárõràng.Điềutươngtựcũngcóvẻđúngcholýtưởng“côngbằng”.Rồitôinghĩđếnviệc

chothêmcảthựcvật,độngvậtvàmôitrườngvào,nhưnglạichorằngtừổnđịnhvàbềnvữngđãbaohàmtấtcảđiềunày.Cáchtốtnhấtlàlàmsaođểngắngọnvàkhôngphứctạp.Chúngtacamkếttạodựngmộtthếgiới,ổnđịnh,bềnvữngvàhòabìnhchotấtcảmọingườitrênkhắpthếgiới.TrướckhitớiDenvervàSeattle,tôiđãnghĩvềđiềunàynhưmộtthờikhắctrọngđạitronglịchsử.Giờđây,tôinhậnrarằngcácsinhviênđạihọc,trunghọcvànhữngcựuchiếnbinh,nhữngngườiyêucầuchấmdứtchiếntranh–cùngtấtcảcáccuộctròchuyệncủatôivớinhữngngườitrongcáctổchứcphichínhphủvàýtưởngbiếnchủnghĩatưbảnđếquốcthànhchủnghĩatưbảndânchủ–đãkhiếntôitintưởngrằngđâylàthờikhắctrọngđạinhấttronglịchsử.Chúngtabiếtrằngxãhộingàynayđangngàymộtsasút,rằngchúngtabịlợidụng,rằngnhữngnhàlãnhđạocủachúngtađangtạorangàymộtnhiềuhơnsựbấtổnđịnhvàthiếucôngbằng,rằngchúngtađượcdạybảođểnghingờrằngliệuchúngtacóthậtsựbiếtnhữngđiềunàyhaykhông.Sựdodựcủachúngtađượctómgọntrongmộtcâuhỏimàmọingườiđãhỏitôigầnnhưtrongmỗibàidiễnthuyết.Đóđơngiảnlàcâuhỏiquantrọngnhấtđặtratrướcmắtchúngtangàyhômnay.

Chương64.Câuhỏiquantrọngnhấttrongthờiđạichúngta“Trướckhiđưaracâuhỏicủamình,tôimuốnnóirằngtôiđồngývớianh”.Tiếngnóicấtlêntừngườiphụnữđứngtrướcmicroởlốiđigiữacáchàngghế.Côkhoảng40tuổi.MáitócnâuvàngrủxuốngvaivànụcườinhỏnhẹcủacôlàmtôinhớtớiMerylStreep.Vớichiếcáokhoácmàuxanhdatrờivàchiếcquầnbe,côcóthểlàmộtgiáoviên,luậtsư,nghệsĩhoặccũngcóthểlàmộtbànộitrợ.“Đểthayđổithếgiới,chúngtacầnphảithuyếtphụccáctậpđoànthayđổimụctiêucủahọ;họphảichuyểntừphụcvụchomộtsốítnhữngngườigiàucóđểtậptrungvàoviệcxâydựngmộtcuộcsốngtốtđẹphơnchotoànbộchúngta–cũngnhưbảovệcộngđồngvàmôitrườngmàtấtcảchúngtađangsống”.Rồicômỉmcườithậtngọtngào:“Tôihoàntoànđồngývớiđiềuđó”.Lúcnàytôidámchắcđiềugìsẽxảyratiếptheo;côsắpsửađưaramộtcâuhỏimàmọingườiluônđặtra,mộtcâuhỏikhiếnngườitabịámảnh.Đólàcâuhỏicuốicùngtrongbốncâuhỏimàtôiđãliệtkêởđầuphầnnày.Haitaychốngnạnh,cônhìntôivớivẻngờvực:“Nhưngcánhântôicóthểlàmgìđểđiềunàytrởthànhhiệnthực?”“Tôisẽtrảlời,”tôinóinhỏdườngnhưchỉđểmìnhnghethấyrồihắnggiọng:“Cảmơncôvìcâuhỏinày.”Trởlạilầnđầutiênkhithựchiệnnhữngcuộcnóichuyệnvớiđộcgiả,tôitựhỏiliệumọingườicóhayđưaracâuhỏinàykhông.HayđóchỉlàđặcđiểmcủakỷnguyênsauthờicủaHitler,saukhixuấthiệnbomnguyêntửchiếntranhxâmlượcViệtNam–vụWatergate–sựkiện11tháng9–cuộcchiếnIraq.Phảichănglúcnàochúngtacũngởtrongtìnhtrạngcảmthấymìnhnhỏbévàvôdụng?Haychỉngaylúcnàythôi?Khicốgắngtìmhiểuđiềunày,tôithườngnghĩđếnôngtôi.ÔnglàchủmộtdoanhnghiệpnhỏbuônbánđồnộithấttạivùngnôngthônNewHampshiretrongsuốtthờikỳsuythoái.Ôngmấttrướckhitôisinhranhưngdanhtiếngcủaôngđãảnhhưởngtớiquátrìnhlớnlênvàtrưởngthànhcủatôi.Mọingườikểlạirằngôngkhôngbaogiờđưaraquyếtđịnhquantrọngnàomàkhôngđượcsựnhấttrícủangườilaođộng.Ôngtuyênbốconcáimìnhkhôngthểnhậnđượcmộtcuộcsốngđầyđủnếunhữngngườinghèokhổnhấttrongcộngđồngkhôngđượcsốngmộtcuộcsốngtốtđẹp.Vìvậy,ôngđãcốnghiếnhếtmìnhđểkéocộngđồngđóthoátkhỏithờikỳsuythoái.Ôngvànhữngnhàkinhdoanhkhácquyếtđịnhkhôngsửdụngkhoảntiềntiếtkiệmcủamìnhđểbóclộttớicùngnhữngkẻkhốnkhóbằngcáchmualạinhà

vàtrangtrạicủahọvớigiáchỉvàixu.Thayvìthếhọxâydựngnhàxưởng,tạoviệclàmchonhữngngườithấtnghiệp–nhữngngườitiềuphu,thợmộc,ngườilaocôngtrênđườngphố,thợsửaốngnước,thợdệtvànhữngngườibuônthảm.Vớitôi,ôngkhôngbaogiờlàmộtngườiđilàmtừthiện;nhữnggìmọingườikểlạikhiếntôihìnhdungônglàmộtngườiđànôngthôngthái,mộtngườihiểurằngtươnglaiđứacháutraichưachàođờicủaôngsẽđượcđảmbảochỉkhitươnglaicủaconcháunhữngngườinôngdânvàlaođộngkhốnkhókiacũngđượcđảmbảo.Tôicũngnghĩvềchatôi.TôichorằnglẽraôngđãcóthểgạchtênHitlerrakhỏidanhsáchnhữngtênbạochúacủachâuÂu.“Giếtvàitriệungườiư–thìđãsaonào?TôikhôngphảilàngườiDoThái.TôisốngởbênkiabờĐạiTâyDương.Tôivẫnđượcantoànkiamà”.LẽraôngđãcóthểviệncớrằngsựtànbạocủaHitlerchẳngliênquangìtớimình.Làmộtgiáoviênngoạingữ,ôngcóthểnhậnmộtcôngviệcantoànnhưđàotạophiêndịchviên.Nhưngthayvìthế,ônglạitìnhnguyệngianhậphảiquânvàchỉhuyđộivũtrangbảovệđộithươngthuyềnchởdầuquaĐạiTâyDương–mộtcôngviệcvôcùngnguyhiểm.Tôinghĩvềnhữngngườiphụnữđiđòiquyềnbầucử,nhữngcôngnhânđòiquyềncôngdân,nhữngngườitổchứcranghiệpđoàn,nhữngngườiphảnđốichiếntranhViệtNam,nhữngthiếunữtrẻgắnhoavàonòngsúngvànhữngsinhviênngãxuốngtrướccácxetăngởMátxcơvavàBắcKinh.Nhữngkhoảnhkhắcđótưởngnhưđãđivàodĩvãng.Nhưngtrongsuốtcuộcđờitôi,rấtnhiềutrongsốnhữnghànhđộngnàyvẫndiễnraởđâuđótrêntráiđấtnày.Điềuđólàmtôiliêntưởngtớihiệntại–nhữngngườinằmchắntrướccácxeủiđấttrongnhữngcánhrừngởOregon,nhữngnôngdânColombiatựxíchmìnhvàocáchàngràođểtháchthứcbọntaysaicủacáctậpđoànđangcốtìmcáchéphọrakhỏimảnhđấtcủamình,nhữngvậnđộngviênkiênquyếtkhôngthiđấutrongtrangphụcđượcmaybởicácxínghiệpbóclộtcôngnhânmộtcáchthậmtệ,nhữngngườivừahátvừaleolêncáctòacaoốcđểtreonhữngtấmbiểungữ,làmthơ,nhữngngườichỉmuasắmtạicáccửahiệuđịaphươngcủacáccánhânhayhợptácxãcótráchnhiệmvớixãhộivàthânthiệnvớimôitrường,vàcảnhữngngười–nhưcongáitôi–sẵnsàngtừbỏsựnghiệptạicáctậpđoàngiàucóđểphụcvụhếtmìnhchochínhnghĩavàsốngmộtcuộcsốngmanglạinhiềuđiềuđánggiáhơntiềnbạc.Họđangthựchiệntấtcảnhữngđiềunàyngaytừngàyhômnay.“Côbiếtđấy,”tôiđáplạilờingườiphụnữcómáitócnâuvàngtrongtrangphụcáokhoácxanhdatrờivàquầnmàube,“tôiđãnghecâuhỏinàyrấtnhiềulần.Vàtôikhôngbiếtchắctạisaotôilạinghenónhiềuđếnvậy.Côvà

tôisốngtrongmộtđấtnướctựtônmìnhlàcóchếđộdânchủ.Cầnphảithamgiahànhđộngngaybâygiờ”.Vàtôikểcâuchuyệnvềchavàôngtôi.“Làmơnđừngnghĩrằngchỉcómộtmìnhcôcóthắcmắcnhưvậy.”Tôinhìnquanhphíakhángiảđanglắngnghetôi:“Trongsốcácbạncóbaonhiêungườicócùngcâuhỏinhưchịnày?Cóbaonhiêungườimuốnbiếtbạnphảilàmgìđểbiếnmọiđiềutrởnêntốtđẹphơn?”.Mộtrừngcánhtaygiơlên.Tôinhìnvềphíangườiphụnữ.Côgậtđầuthanhthản.“Tạisaochúngtalạicảmthấymìnhquábấtlực?”,tôihỏicô,“Tôigợiýnhé,“tậpđoàntrị”cómộtkẻcộngtácđanglấyđisứcmạnhcủachúngta”.Côchaumày.RồimỉmcườivớitôibằngnụcườicủaMerylStreep.“Chínhchúngta”.“Phảirồi.Họkhôngthểlấyđisứcmạnhcủachúngtanếuchúngtakhôngchophéphọ”.Côdầndầntrởlạigầnmicro.Nhưngdườngnhưđãsuynghĩthấuđáohơn.“Vậythì,tôixinđượchỏilại”,côvừanóivừamỉmcườihiềnhậu,“Tôicóthểlàmgìbâygiờ?”.“Lấylạisứcmạnhcủacô.Vàthuyếtphụcnhữngngườixungquanhcôcùnglàmnhưvậy”.Tôinhìncôrồinhìnxuốngtoànbộthínhgiả.“Nếucácvịmuốnnói“Vấnđềnàyquálớn,quyềnlựccủacáctậpđoànvàchínhphủquámạnh,tôisẽchẳngcócơmaynào,”thìđóchỉlàsựthoáitháctráchnhiệmcủachínhcácvị”.Tôidừnglạiđểđiềunàyănsâuvàotiềmthứchọ.“ƠnChúa,tổtiêncủachúngtanhữngnăm1770đãkhôngnói:‘Ồ,đứcvuanướcAnhư?Quyềnlựccủaôngtaquámạnh…Tôikhôngthểlàmbấtkỳđiềugìchốnglạiôngcả”.Tôiđãnóivớithínhgiảphíadướinhưđãnóivớinhiềungườikhácrằng:ngàyhômnaychúngtacầnnhậnrarằngtấtcảnhữngconngườiđikhaisángtrướckiađềutựmìnhđứngragánhváccôngviệc.Họđứnglênchốnglạiđếchếquyềnuynhấttronglịchsửnhằmcóđượcmộtchínhquyềncủariêngmình.DướiconmắtcủangườiđộichiếcvươngmiệnnướcAnh,họlànhữngkẻphảnbội,nhữngtênkhủngbốvàhọphảiđốimặtvớinguycơbịtreocổ.Nhưngngàynaychúngtatônthờlòngcanđảmcủahọ,cũngnhưchúngtatônthờsựcanđảmcủachatôivànhữngngườicùngthếhệông,nhữngngườiđãngănchặnHitler.Chúngtatônthờbácáivàtinhthầnsẵnsànghysinhcủahọ.Chúngtacũngcầnphảicanđảmbácáinhưvậy.Chúngtaphảisẵnlòngtrảnhiềutiềnhơnđểmuakimcương,vàng,máytínhxáchtayvàđiệnthoạidiđộng–đồngthờikiênquyếtđòihỏiđểnhữngngườithợmỏđượcnhậnnhữngkhoảnlương,cácdịchvụytếvàbảohiểmmộtcáchcôngbằng–

chúngtacũngnêntrảnhiềutiềnhơnđểmuanhữngmặthàngkhôngphảiđượcsảnxuấttạinhữngxínghiệpbóclộtngườicôngnhânmộtcáchthậmtệmàtạinhữngnơiđốixửvớicôngnhânmộtcáchcôngbằng.Chúngtanênláinhữngchiếcxehơinhỏhơnvàtiếtkiệmnhiênliệuhơnđểcắtgiảmđángkểtoànbộmứcsửdụngnănglượngvàmứctiêudùngchung,bảovệmôitrườngtựnhiênđiđôivớibảovệtínhđadạngcủamuônloài.Nhiệmvụcấpbáchlàchúngtaphảixâydựngđượcnhậnthứcrằngmỗihànhđộngchúngtalàmvàmỗisảnphẩmchúngtamuađềutácđộngtớinhữngngườikhácvàmôitrườngsinhsốngcủahọ;nóimộtcáchchungnhất,cáchsốngcủachúngtangàyhômnaycầntínhđếntươnglaimàconcháuchúngtasẽkếtục.Nhưnhữnglớpngườiđitrước,chúngtacầnsẵnsànghysinh–trongđó,nếucần,cóthểhysinhcảbảnthânmình–đểđảmbảochắcchắnrằngchúngtađểlạichoconcháumìnhmộtthếgiớimàchíítcũngđượcnhưthếgiớiôngchađãdànhtặngchochúngta.Mỗicánhânđềutạorasựkhácbiệt.Tôibiếtngườitarấtdễquênđirằng–“tậpđoàntrị”đãtiêutốnhàngtỷđôlamỗinămđểtìmcáchdụdỗchúngtarằngchúngtachẳngtạorasựkhácbiệtnàocả,trừkhichúngtamuasảnphẩmAhaynhãnhiệuB.Nhưngtấtcảchúngtađềuhiểurằngngườingườitácđộnglẫnnhau.HãynhớtớinhữngngườiđanghoạtđộngtạiRAN,TổchứcÂnxá,LiênminhPachamama,MoveOnvànhữngtổchứctươngtựkhác.Nhớlạitừngngườihọđãtácđộngtớibạnnhưthếnào.LớnlênởvùngquêNewHampshire,tôichưatừngbiếtrằngtạimộtvàinơiởmiềnNamnướcMỹ,nhữngngườiMỹgốcPhibịbuộcphảingồivàohàngghếsaucùngtrênxebuýttậntớikhimộtngườiphụnữtênlàRosaParksnóichotôihay.Rấtnhiềucâythườngxuânđộcmọcxungquanhnhàchúngtôi;chúngtôiquênmấtthựctếlàviệcxịtchấtDDTđểdiệttrừchúngcũnglàmchếtcảcá,chimchóc,sócvàrấtnhiềuloàikhác.RồitớikhiRachelCarsonviếtcuốnMùaxuânlặnglẽ.Cuốnsáchnhanhchóngtạoramộtphongtràomôitrườngtoàncầu.EugeneMcCarthylạikhơidậymộtphongtràokhác–phongtràochínhtrị–đãhạbệmộttrongnhữngvịtổngthốngquyềnuynhấtđấtnướcnày,tổngthốngLyndonJohnson.McCarthychưabaogiờthắngcửtổngthốngnhưngônglạigiànhđượcrấtnhiềusựtínnhiệmvìtiếngnóicủaôngđãgópphầnchấmdứtchiếntranhởViệtNam.CorettavàMartinLutherKingTr.đãdạychúngtavềsứcmạnhcủanhữnggiấcmơ,họđãvượtquanhữngràocảnphânbiệtchủngtộckhôngchỉởđâymàcònởNamPhivànhiềunơikhácnữa.ChatôitruyềnchotôisựkínhtrọngsâusắcđốivớinhữngnguyêntắcđãđượcnêutrongbảnTuyênngônđộclập.Mẹkhíchlệtôiviếtcácbàixãluậnchocácbáoởtrườngtrunghọcvàchămchúlắngnghehànggiờkhitôidiễntậpthửchonhómtranhluận.Nếukhôngcósựkhuyếnkhíchcủachamẹtôi,tôisẽkhôngthểviếtđượccuốnsáchnày.

Tôiđãkểlạinhữngđiềunàychocácthínhgiảcủamìnhnghevàobuổitốiđó.Sauđótôiliếcmắtnhìnvềphíangườiphụnữkhinãy,lúcnàyđangquaylạichỗngồicủacôấy.“Côđangđilàmrồichứ?”Tôihỏi.Côgậtđầu.“Côcósẵnlòngnóivớichúngtôiđólàcôngviệcgìkhông?”.“Tôilàgiáoviên”.“Mộtvịtríđángđượckínhtrọng,”tôinói,“hồihọclớp3tôicómộtcôgiáotênlàSchnare.Côđãtiếpchotôisứcmạnhđểcóthểđứnglênchốnglạimộtkẻchuyênbắtnạtmìnhởtrường,rồicôdạytôiphảiluônluônbiếtbảovệlòngtincũngnhưchínhmình.Khitôihọcnămthứhaitạitrườngtrunghọc,thầygiáotiếngAnhcủatôi,RichardDavis,đãinsâuvàotôitưtưởngngòibútmạnhhơngươmgiáo;mộtnămsauđó,thầygiáodạymônlịchsử,JackWoodbury,đãtặngtôinhữngcuốnsáchlàmtôitinrằngkẻmạnhcũnglàkẻdễbịtổnthương.Ôngnói:“Ngaycảvuachúacũnglàconngười.Tráitimhọcũngcóthểtanvỡ,nhưtráitimcủaemvàthầy.Chúngnhỏmáu.Họcóthểbịthuyếtphụchaybịtủinhục”.Côtừtừbướctrởlạiphíamicro.Ngườiđànôngtrướclốiđinhườngchỗchocô.“Tôichorằngtôiđãbiếtđiềuđó,”cônói,“Nhưngđôilúcdườngnhưdễdànghơnkhibỏquanó.Khôngthểkéodàitìnhtrạngnàythêmnữa.Tôilàmộtgiáoviên.Ngaybâygiờtôisẽdạy,dạythậtsự”.

Chương65.NgàyhômnaylàthờiđạicủachúngtaNgàynay,ngườitaxuichúngtathựchiệnnhữnggiảiphápđãthànhcôngthứcchung.Đócũnglàđiều“tậpđoàntrị”dạychúngta.Hãyđitheolốimòn.Nếubạnbịđauđầuhãyuốngviênthuốcmàutrắng;cònbịợnónghãyuốngviênmàuhồng.Đừngbaogiờđặtcâuhỏivớinhàchứctrách.Giáoviêncótấtcảcáccâutrảlời.Cũngđừnghỏilinhmục.Chínhtrịgia.Ôngchủ.Giámđốcđiềuhành.Haychủtịch.Nhữnggiảiphápmangtínhcôngthức,đóchínhlàlòngtrungthànhcứngnhắccủachúngtađốivớinhữngbướcđiđãđượcvạchsẵn,làmốiloâukhilàmtráicácquytắc–nhữngphảnứngtiênquyếtnhưthếnàysẽchỉkéochúngtasâuhơnvàocácphiềntoái.Chúngtacóthểtựtângbốcmìnhrằngxãhộicủachúngtacótínhkhoahọc,lấylýtrílàmnềntảng,nhưngsựthậtđángbuồnlàchúngtalạiđitheoluậnđiểmcủabậcđếvươngkhichorằngriêngmộtmìnhôngtacóthểđưaracâutrảlời.Đólàsựdốitrá.Mộtngườibạncủatôigầnđâyphảichịumộtcơnđautimnghiêmtrọng.Saucaphẫuthuậtghéptimbằngphươngpháptripleanhkểchotôinghebácsĩ“thôngbáovớitôirằngyhọckhôngthểchứngminhđượccănbệnhcủatôilàdochếđộănuốnggâyranhưngrấtcóthểđólàmộtkhảnăng.Tôiđãthayđổichếđộăncủamình”.Xéttrênphạmvitoàncầu,chúngtacũngđangởtrongmộttìnhtrạngnhưvậy.Nógiốngnhưtrướckhiviếtlạiluậtmôitrường,chínhphủbuộcphảiyêucầuchúngtaphảiđưarabằngchứngxácthựcchứngminhsựthayđổikhíhậulàkếtquảcủacácbonđiôxitdoconngườithảira.Bằngchứngxácthực.Từaicơ?Xuyênsuốtlịchsử,nhữngconngườigiờđâyđượcchúngtatônthờđãluôntrăntrởvềthựctại.ChúngtatándươngnhữngngườinhưGalileo,vịnữthánhJoanofArc,MollyStark,ThomasEdison,JonasSalk,HellenKeller,GandhivàđứcĐạtMa.Nhưngđiềuquantrọnglàchúngtaphảinhớrằngtấtcảnhữngnhânvậtnàycũngchỉlà:conngười.Họlànhữngcánhân,nhưbạnvàtôi.Họđềunếmtrảinỗilosợvàlòngquảcảm,sựđauđớnvàniềmhânhoan.Họđãlàmđượcnhữngđiềuphithường,nhưngmỗingườitrongsốhọcũngphảiđốimặtvớinhữngtrởngạiđôikhitưởngnhưkhôngthểvượtquanổi;họthửnghiệm,bềnbỉchờđợivà(bâygiờchúngtacóthểnói)họđãthànhcông.Khôngcónhữnggiảiphápmangtínhcôngthức,nhưnglạicórấtnhiềungườiđangtruyềncảmhứngchochúngta.Họlầnlượthiệnratrongcuốnsáchnày:từhaianhemngườiSudantớimộtngườidânbảnđịađãtrởthànhtổngthốngtrênchínhquêhươngmình;từnhữngtìnhnguyệnviêntrongTổchứcHòabìnhMỹchođếnnhữngngườisánglậpracáctổchứcphichính

phủ;từnhữnghọcsinhtrunghọcđếnnhữnggiáosưđạihọc,từnhữngnhàbiênkịchtớinhữngnhàsảnxuấtphim;hayngaycảnhữngngườiđangtròchuyệnvớinhữngngườihàngxómvànhữngngườiủnghộchocácđàiphátthanhNPR.Hãynhìnquanhmàxem.Họởkhắpmọinơi.Vàhãynhìnvàogương.Bạncũnglàmộtngườitrongsốhọ.Bạncũngcótầmảnhhưởngcủariêngmình.Hàngngày,theocáchnàycáchkhác,bạntácđộngtớinhữngngườiđangsốngxungquanhbạn.Điềuquantrọngởđâylàbạnphảinhậnthứcđượcđiềunàyđểbắttayvàothựchiệnmộtcáchcóýthức,theohướngtíchcựcnhằmbiếnthếgiớithànhmộtnơitốtđẹphơn.Mỗingàybạnhãycamkếtsẽtạodựngmộtthếgiớihòabình,ổnđịnhvàbềnvữngchotấtcảmọingườitrênkhắpnơi.Tôiđãnóivớinhữngthínhgiảcủamình:“Nếucácbạnmuốntôivạchramộtphươnghướnghànhđộngchomọingườithìcácbạnđangbắttôilàmnhữngviệcmà“tậpđoàntrị”đãlàmrồiđấy.Nhưngcácbạnkhôngmuốnnhưvậyphảikhông?Cácbạncótàinăngvàniềmđammêcủariêngmình,khônghềgiốngvớitôi.Tấtnhiên,cónhữngbướcđinhấtđịnhmàchúngtacóthểtiếnhành.Đólànhữngđiềuđơngiảnmàtấtcảchúngtađềubiết.Hãylàmhếtkhảnăngcủamình,điềuđósẽgiúpcácbạncảmthấymìnhhữudụngvàsẽdẫndắtchúngtahướngtớimộttươnglaicóthểsinhtồnđược”.Cóthểlấymộtvàivídụsau:Hãythựchiện:•Khibạnbuồnchán,thayvìmuamộtcáigìđóđểgiảikhuây,hãychạybộ,suyngẫm,đọcsáchbáohaytìmramộtsốgiảiphápkhác.•Hãymuasắmcóýthức;nếubắtbuộcphảimuamộtthứnàođó,hãymuanhữngmặthàngcóbaobì,thànhphầnvàphươngphápsảnxuấtthânthiệnvớimôitrườngvàphụcvụchocuộcsống.•Giữgìntấtcảnhữnggìbạncócànglâucàngtốt.•Muahànghóatạicáccửahàngbánđồcũđểcóthểquayvòngsửdụnghànghóa.•Phảnđốinhữnghiệpđịnhmậudịch“tựdo”vàcácxínghiệpbóclộtcôngnhântàntệ.•ViếtnhữngláthưđểchỉchoMonsanto,DeBeers,ExxonMobil,Adidas,Ford,GE,Coca-Cola,Wal-Martvànhữngkẻbóclộtlaođộng,pháhủymôitrườngkhácthấylýdotạisaobạntừchốikhôngmuasảnphẩmcủahọ.•GửinhữngláthưcổđộngHomeDepot,Kinko’s,Citicorp,Starbucks,WholeFoods,vàcáccôngtykhácđanghợptácvớiRAN,TổchứcÂnxá

quốctếvàcáctổchứcphichínhphủkhác.•Cắtgiảmmứctiêuthụdầuvàkhíđốt.•Giảmkíchcỡcácxehơi,nhàở,tủquầnáovàtấtcảmọithứtrongsinhhoạtcủabạn.•Ủnghộtiềnbạcchocáctổchứcphilợinhuận,cácđàiphátthanhvànhữngtổchứckhácđanghànhđộngvìchínhnghĩa.•Tìnhnguyệncốnghiếnthờigianvàsứclựccủamìnhchonhữngtổchứckểtrên.•Ủnghộnhữngthươngnhânđịaphương.•Khuyếnkhíchcáccửahàngmuasảnphẩmtừnhữngnhànuôitrồng,nhàsảnxuất,nhàcungcấpđịaphương.•Muasắmtạichợcủacácnôngdânđịaphương.•Sẵnsànguốngnướcmáynếucầnđểcáccôngtynướccócôngănviệclàm,tránhmuanướcđóngchai.•Bỏphiếuủnghộbanquảnlýcáctrường,cácủyban,sắclệnhvànhữngchínhtrịgiacótưtưởngtiếnbộ.•Nhấtquyếtyêucầunhữngngườisửdụngđồngtiềncủabạn–cácnhàbăng,quỹlươnghưu,quỹtươngtrợ,cáccôngty–phảiđầutưmộtcáchcótráchnhiệmvớimôitrườngvàxãhội.•Nóilênsuynghĩcủamìnhkhithamgiavàocácdiễnđàn.•Tìnhnguyệndiễnthuyếttạitrườnghọcđịaphươngvềmônhọcưathíchcủabạn(nuôiong,dệtvải,tennishaybấtkỳthứgì)vàsửdụngnhữngmônhọcđóđểpháthuynănglựccủahọcsinh,thứctỉnhchúng.•Thảoluậnvềcáctácđộngngoạilainhư,cácchiphíkhắcphụctìnhtrạngônhiễm,điềukiệnlàmviệcnghèonàn,trợcấpcôngcộng,vềcácnhântốchínhtrị,xãhội,môitrườngcầnđượctínhđếntronggiáthànhcủacáchànghóavàdịchvụmàchúngtađãkhôngphảichitrả(đượcbàntớitrongChương54);đểmọingườihiểurằngkhôngtrảtiềnchonhữngchiphínàyđồngnghĩavớiviệcchúngtađangcướpđoạtcủathếhệtươnglaicủachúngta.•Khuyếnkhíchđánhthuếvàocáctácđộngngoạilai–giákhíđốt,quầnáo,điệnnăng…caohơnsaochokhoảntiềnchênhracóthểbùđắpvàkhắcphụcnhữngthiệthạivềmôitrườngvàxãhội.•Thànhlậpcácnhómnghiêncứutạicácthưviện,hiệusách,nhàthờvàcâu

lạcbộđịaphương.•Mởrộngbảnliệtkênàyvàcùngchiasẻvớinhữngngườibạnquenbiết.Tấtcảcácmụcđượcliệtkêtrênđâyđềucóthểtácđộngtớinhữngnhàlãnhđạochínhtrịhaynhữngngườiđangđứngđầucáctậpđoàn.Đểchặtđứtchiếcthònglọngmàđếquốcnàyđãbuộcvàohànhtinhchúngta,chúngtacầnphảithủtiêuquyềnlựcxuấtpháttừđặcđiểmthứ7củamộtđếquốc,quyềnlựcđếvươngcủa“tậpđoàntrị”.Chỉbằngcáchthayđổicáctậpđoàn,côngcụquảnlýcủa“tậpđoàntrị”,chúngtamớicóthểtạodựngthànhcôngmộtthếgiớimàchúngtahằngaoướcđểlạichoconcáimình.Quyềnvànghĩavụcủachúngtalàyêucầucáctậpđoànphảitrởthànhnhữngcôngdângươngmẫu,họphảingừnghoạtđộngtheonguyêntắccủachủnghĩađếquốcvàthayvàođó,nênđitheonhữngđạoluậtdânchủ.Hãyđểnhữnghànhđộngcủabạn–cáchtiêutiềnvàláphiếubầucửcủabạn–gửiđibảnthôngđiệpmạnhmẽtuyênbốrằngnhữngngườiđanggánhváctrọngtráchđiềuhànhcáctổchứccủachúngtaphảitậntụyhếtmìnhđểxâydựngmộtthếgiớihòabình,ổnđịnhvàbềnvững.“Cóphảianhđềnghịtôitrảcaohơnchocáiáophôngnàyhaykhông?NhưngkhôngmuasắmtừWal-Mart?Mànênmuaởcôngtymànhânviênởđóphảilàthànhviêncôngđoànvớimứcgiácaohơnphảikhông?”Đólànhữngcâuhỏimàtôithườngnghethấy,vàtiếpsauđóluônluônlà“Tôiphảilàmviệcvấtvả.Tôicòncóconcái.Tôikhôngđủsứcđểhysinhnhưvậy”.“Tôiđangđềnghịanh”,tôiđáp,“đừnghysinhtươnglaicủaconcáianh.Phảiđảmbảorằngnhữngnhãnhànghóaanhmuađượcsảnxuấtbởicáccôngtycótráchnhiệmvớimôitrườngvàxãhội.Wal-Martkhôngđápứngđượcnhữngtiêuchínày–hayítnhấtchưađápứngđược.Nếucầncóthểmặcítáophôngthôi.Nhưnggiữchúngbềnhơn.Cũngphảinhớthêmrằngnhiềukhitrongthựctếanhphảitrảmộtcáigiáđắthơnchocácnhãnhànghóacủacácxínghiệpbóclộtngườilaođộngtàntệ.CácsảnphẩmcủaNikekhônghềrẻmộtchútnào.Cũngđừngquênđểnhữngcôngtyvàcửahàng“lươngthiện”biếtlýdotạisaoanhhayluitớihọvàđểnhữngkẻ‘tồitệ’biếtvìsaoanhkhôngbaogiờmuasảnphẩmcủahọ”.Điềucuốicùngthựcsựlàđiềuquantrọngnhất.Chúngtacầnphảicùngnhauhợptácđểgửimộtthôngđiệpmớitớimọinơitrênhànhtinhchúngta;nhữngngườichịuảnhhưởngbởinhữnghànhđộngcủachúngtacầnđượcbiếtnhữnglýlẽcủachúngtavàcảmnhậnđượcniềmđammêtrongmỗichúngta.“Tậpđoàntrị”pháttriểnthịnhvượngnhờmánhkhóevàsựbímật.Chúngtacầnphảivạchtrầnsựdốitrácủahọ.Hãysuynghĩvềnhữngcâuchuyệnámsátvàthamnhũngmàbạnđãđọctừ

phầnđầucuốnsáchnày,nhữngcâuchuyệnkhiếnbạnnổigaiốc.Nếubạnkhôngmuasắmvàsốngmộtcáchcóýthức,tôiđảmbảonhữngcâuchuyệnnhưvậysẽvẫncòntáidiễnngàymộtnhiềuhơn.Vàđiềuđócónghĩalàbạnđangủnghộcácsátthủkinhtếvànhữnglínhđánhthuê.LàmộtchàngtraisinhravàlớnlênởvùngquêNewHamsphire,tôitừngướcaomìnhđượcsinhravàonhữngnăm1700đểcóthểthamgiavàoCuộccáchmạng.CòngiờđâytôilạiphảicảmơnChúavìNgườiđãchotôiđượcsinhravàsốngtrongthờiđạingàynay.TôibiếtrằngcảcácbạncũngnhưtôivừadấnthânvàocuộcphiêulưucóthểlàvĩđạinhấttronglịchsửnướcMỹ,làmộttrongnhữngcuộcphiêulưulykỳnhấttronglịchsửthếgiới.Tôikhẩnkhoảnđưaralờikêugọiđặcbiệtvớinhữngaiđãbướcquacáituổi50.“Nhiềungườitrongcácvịlúcnàykhôngcònphảilolắngvềviệcbịsathảinữa,”tôinói,“Concáicácvịđãkhônlớn.Vìthếđâylàlúcđểcácvịtạoramộtsựkhácbiệtthậtsự.Hãymạohiểmhơn.Hãylàmộtcốvấndàykinhnghiệmchothếhệtrẻ.Hãytạorasựthayđổilớnlaotrongnhữngphònghọpcủabangiámđốc.Hãyhànhđộng–vàyêuthíchcôngviệcmìnhlàm”.Cònvớilớptrẻ,tôinói:“Mộtsốngườitrongcácbạncóthểlàmviệcchonhữngtậpđoànvàthayđổinótừbêntrong.Sốkháccóthểsẽbịthoáihóabiếnchấttrongtiếntrìnhnày.Vàthayvìnhưvậy,cácbạnnêntạorasựthayđổitừbênngoàibằngcáchlàmviệcchocáctổchứcphichínhphủhaynhữngtổchứckháctươngtựnhưvậy.Bảnthâncácbạncóthểbiếtđiềugìlàtốtnhấtchomình.Trêntấtcả,cầnphảihiểurằngthànhcôngkhôngphảilàngôinhàcủabạncótohaykhông,bạncóxehơivàduthuyềnkhông–mànóđếnkhibạncảmthấythoảimáivàvuivẻvớichínhbảnthânmình”.Tôikhuyếnkhíchmọingườihãythamgiavàocáctổchứchoạtđộngxãhội.Xuyênsuốtlịchsử,cácphongtràođòiquyềncôngdânnhưphongtrào“Nhữngđứaconcủatựdo”trongCáchmạngMỹcóýnghĩavôcùngquantrọngđốivớinềndânchủcủaMỹ.Chưabaogiờchúngtrởnênthiếtthựcnhưngàyhômnay.Chúngtacótrongtaytấtcảnguồntàinguyênthiếtyếuđểxâydựngmộtthếgiớihòabình,ổnđịnhvàbềnvững.Chínhtậpđoàntrịđãcungcấpchúngchochúngta.Mạnglướigiáodục,thôngtinliênlạc,tàichính,giaothôngvậntải,khoángsảnvànhữngnguồntàinguyênkhác,thôngtinkhoahọcvàtiếnbộcôngnghệ,tấtcảđềuởđâyđểphụcvụchochúngta.Chúngtacóthểcứulấynhữngđứatrẻsẽcómặttrênthếgiannàythoátkhỏichếtđóivàbệnhtật,cungcấpnhữngtiệnnghithiếtyếu,thuhẹpkhoảngcáchgiàunghèo,vàloliệuđểnhữngtậpđoànsẽphảitrảmộtkhoảnlệphíchocộngđồngnơihọhoạtđộng.Nhưngđiềucốtyếuđólàbạnvàtôiphảidũngcảmđứnglênbày

tỏquanđiểmcủachínhmình.Ngoàimánhkhóevàsựbímật,“tậpđoàntrị”cònlớnmạnhnhờtháiđộthờơ.Họtrôngchờchúngtasẽtiếptụcthụđộng,chấpnhậnvàchorằngcácquảngcáocủahọlàhếtsứcđúngđắn,muacácsảnphẩmcủahọmộtcáchvôthứcvàchophéphọtiếptụchủyhoạihànhtinhcủachúngta.Chúngtaphảingănchặnđểnhữngđiềutươngtựkhôngxảyrathêmnữa.Mỗingườitrongchúngtacầnphảiđánhthứcmình.Hànhđộnglàcáchduynhấtđểđảmbảochoconchúngta,cháuchúngtavàcácthếhệsaunữađượcthừahưởngmộtthếgiớikhôngcònbóngdángcủanỗicămhờnvàsựđauthương,khôngbịtànphábởichiếntranhvàkhủngbố.Bảnthânbạncórấtnhiềusứcmạnh.Điềucầnthiếtlàbạnphảiđểđammêtrongmìnhtrỗidậy,hướngchúngtheochiềuthuậnlợichotàinăngcủabạnpháttriểnvàhãyhànhđộng.Conđườngmàbạnlựachọncầnphảixuấtpháttừtráitim,chứkhôngphảitừmệnhlệnhcủabấtkỳai.Việcbạncầnlàmchỉđơnthuầnlàtiếnvềphíatrước.Tôihẳnphảilàmộtngườilạcquanphảikhông?Nhấtđịnhrồi.Làmsaotôicóthểkhônglạcquanchođược,dựatrênnhữnggìtôibiếtvềhàngngàntổchứcđãthànhcôngtrongviệctạorasựthayđổi,rồitấtcảnhữngngườiđanglàmviệcchocáctậpđoàn–nhữngngườiyêucầumộtlýdoxácđángđểthựchiệnlẽphải,vàhàngtriệungườianhhùngchưatừngđượccatụngnhưngđãcốnghiếnthờigianvàtiềnbạccủahọchochínhnghĩa?Tôicòncóthểlàmgìkhácngoàiviệclạcquandựatrênnhữnggìtôibiếtvềsứcmạnhmàbạnvàtôiđangnắmgiữ?Suốt100nămqua,nhữngngườiMỹchúngtađãnguyệnthềtrướccáimàchúngtagọilà“sựtiếnbộ”.Chúngtahìnhdungranhữngthànhphốrộnglớnnơiôtôthaythếxengựavàđiệnđượcthắpsángtrongtừngcănnhà,vậnhànhcácnhàmáykhổnglồ,vàcũngtạichínhthànhphốtrongmơđó,chúngtacóthểtậnhưởngnhữngsảnphẩmtươingonngaygiữamùađôngphươngBắc.Hàngngàychúngtachuyêntâmvàocôngviệcnhằmmụcđíchbiếnnhữngđiềutuyệtvờinàythànhsựthật.Chúngtanóivềnhữnggiấcmơvàsảnxuấtrasáchbáo,phimảnh,cácchươngtrìnhTVđểcangợichúng.Chúngtakhíchlệmọingườithamgiavàotiếntrìnhnày.Quámêmẩn,chúngtatrởnênlơlàđếnmứcchophépmộtvàingườibóclộtchúngtavàthếgiới.Nhữngkẻnàymơtưởngvềmộtđếchếnơimàchúngcóthểsửdụngmạnglướitruyềnthôngđểthuyếtphụcchúngtarằngđếchếđólàmộthìnhtháidânchủ,mộtchiếnbinhbênhvựcnhữngngườibịápbức,mộtngườiủnghộramộthànhtinhlànhmạnh.Bằngmộtphươngcáchkhônkhéo,khôngđểchúngtanhậnra,chúngđãbiếnảotưởngcủachúngtathànhmộtcơnácmộng.

Chúngtađểđiềunàyxảyrathìchúngtacũngcóthểngănchặnnó.Giờđây,chúngtathậtsựhiểuchúngtaphảilàmgì,đólàviệcxóađóigiảmnghèo,làđượctậnhưởngcuộcsốngkhỏemạnhhơn,hạnhphúchơn.Ướcaođượcgiảithoátkhỏitìnhtrạngônhiễmbởinhữngconphốtắcnghẽnvìxengựa,bởinhữngtòanhàthiếuhệthốngvệsinh,khaokhátmộtcuộcsốngtiệnnghihơnvànhữngchếđộănnhiềudinhdưỡnghơn,chúngtađãômlấynhữngảotưởngxuấthiệnchỉđểthỏamãnnhucầucủachúngta.Ngoàira,chúngtađãhiểu“tậpđoàntrị”đanglừachúngtabằngnhữngcáchthứcíchkỷ,tiêucực.Cáithứảotưởngmàhọlénlútđưavàođầuchúngtađãgạtrahàngtỷngười;họhủyhoạimôitrườngsốngvàmuônloàicưtrútrongđó;họđedọachúngta,concáichúngtavàchínhsựsốngcòncủahànhtinhnhưchúngtađãbiết.NgàyhômnaynướcMỹđãphơibàyratấtcả7đặcđiểmcủamộtđếquốcnhưđãđượcvạchrõtrongphầnmởđầucuốnsáchnày.Đókhôngphảilànhữnggìchúngtadựđịnh.Cũngkhôngphảilàđiềuchúngtamongmuốn.Trênthựctế,nóđingượclạivớinhữngđứctincơbảnnhất.Chúngtaướcaomộtđiềugìđócóýnghĩahơnlànhữngtiệnnghi,nhữngthứvậtchấttầmthườngmàcácthànhphốhiệnđại,xehơi,nhàmáyvàcáckhuphốbuônbánmangtới.Giấcmơcủachúngtalàvềcuộcsống.Đólàgiấcmơvềmộthànhtinhhòabình,ổnđịnhvàbềnvững,vềchínhchúngta,nhữngngườitrưởngthànhđangdànhtrọnđờimìnhđểtraonhữnglýtưởngđãấpủbấylâunaytớiconcáimình.Mộttrongnhữngđứaconđómớiđâyđãnhậnrabảnchấtcủavấnđềmàloàingườichúngtatạoravàcảgiảiphápchovấnđềđó.SayreAllynHerrickđãnghebàidiễnthuyếtcủatôitrongbuổilễtốtnghiệptạiTrườngtrunghọcHartsbrookthuộcHadley,Massachusettsnăm2006khicômớihọcnămđầutiên.Tớimùathunămsaucôđãviếtmộtbàiluậnnhưsau:Lầnđầutiêntôinhìnthấytoànbộthếgiớilàkhitôihọclớp2,trênmộttấmbảnđồ.Đạidươngmàuxanhdatrờicòncácnướccómàuvàng,xanhlụcvàhồng.Lốinhìnnhậnnàyvềhànhtinhchúngtađãảnhhưởnglớntớinhậnthứccủamọingườihàngtrămnămqua.Rồimộtlần,tôimuốnnắmlấythếgiớikhôngphảithôngquanhậnthứccủabấtkỳngườinàongoạitrừchínhtôi–đểquansáttráiđấtcủachúngtalơlửngtrongkhoảngkhôngtốimịtgiốngnhưnóphảiđượcquansáttừcửakínhcủachiếctàuconthoi.Tôimuốnthấyrằngbiêngiớivànhữngcáitênđượcghitrênbảnđồlàsảnphẩmcủatrísángtạoconngười.Khinhậnranhữngđườngbiêngiớiconngườitạorađểngăncáchchínhmìnhchỉcótínhtạmthời,chúngtacóthểpháthiệnratấtcảmọingườitrênhànhtinhnàythựcsựđoànkếtvớinhauởmứcđộnào.

Nhữngđiềumàmọingườichỉbảohaycăndặnchúngtanếuđúngđắncóthểđọnglạitrongtamãimãi.Nhưng,tôinghĩnhiệmvụcủachúngta–vớitưcáchlàmộtcộngđồngngườitiếnbộ,làphảirútranhữngýkiếncơbảnnhất,côngnhậnchúngvìbảnchấtcủachúng,vànhậnratácđộngcủachúnglênchúngta.Chỉkhiđóchúngtamớicóthểđưaranhữnghànhđộngcầnthiếtvìsựsốngcòncủanhữngthếhệmaisau.Thờikhắchànhđộngđãđến.Chúngtađãđạtđượcmọithứcầnthiếtđểbắtđầuthựchiệnmộttầmnhìnmới.Tấtcảcáctàinguyên,mạnglưới,hệthốngđềuđangđượcđặtđúngchỗ.Nhữngnămgầnđâychúngtacũngnhậnrarằngchúngtacòncóthừalòngquyếttâm.Chúngta–bạnvàtôi–đangnắmtrongtaynhữngcôngcụcầnthiết.Ngàyhômnaylàngàyđểchúngtachungtayvàoviệcthayđổithếgiới.