Lífið var saltfiskur – er lífið nú Netið?

Þróun á lífsstíl íslenskra unglinga

Sólveig JakobsdóttirKennaraháskóla Íslands

Erindi flutt á málþingi Heilsugæslunnarí Reykjavík 1.nóv. 2005

Efni

• Þjóðfélagsbreytingar og lífsstíll• Netnotkun íslenskra unglinga

– Þróun í notkun– Ýmis nýleg einkenni– Ýmis líkamleg og félagsleg vandamál

tengd tölvu/netnotkun

• Nýting unglinga á heilsufarsupplýsingum (erlent)

Þjóðfélagsbreytingar

Lífið var saltfiskurFiskveiðikúltúr (og -landbúnaðar)

Iðnbylgjan....

Þriðja bylgjan – upplýsingabyltingin

• “What is inescapably clear, however, whatever we choose to believe, is that we are altering our info-sphere fundamentally. We are not merely de-massifying the Second Wave media, we are adding whole new strata of communication to the social system. The emerging Third Wave info-sphere makes that of the Second Wave era – dominated by its mass media, the post office, and the telephone – seem hopelessly prmitive by contrast.”

(Alvin Toffler, 1980, The Third Wave bls. 183)

Er lífið nú Internet?

Mynd fengin frá: http://enacit1.epfl.ch/internet.gif

Netnotkun íslenskra unglinga

Niðurstöður tveggja rannsókna:

Tölvumenning - megindleg (könnun á vef – nær til mörg hundruð ungmenna úr 7.-

10.bekk+)Netnotkun – eigindleg (um 80-100 börn

og unglingar á ári, athuganir +stutt viðtöl)

Net-og tölvunotkun (megindleg gögn)

Tölvumenning og tölvunotkun 1998, 2002, 2004

7.-8.bekkur og 9.-10.bekkur öll árin

7.-8.bekkur (7,9)

1998: 178 (7,9)2002: 493 (7,8)2004: 202 (8,0)

9.-10.bekkur (9,8)

1998: 379 (9,8)2002: 304 (9,8)2004: 123 (10,0)

1998 2002 2004

Ár

0

200

400

600

800

Fjö

ldi

Bekkur7

8

9

10

Tölvunotkun af mism. toga eftir ári – % í 9.-10. bekk sem segist nota 2+ tíma á

viku;

64

21 24

72

40

27

7 3 0 09

73

50

32

145 5

32 34

2110

2 2 1 1 3 4

01020304050607080

Töl

va

Vef

ur

Spja

ll

Töl

vupó

stur

Vef

ráðs

tefn

ur

Blo

gg

Net

leik

ir

Töl

vule

ikir

Töl

va

Vef

ur

Spja

ll

Töl

vupó

stur

Vef

ráðs

tefn

ur

Blo

gg

Net

leik

ir

Töl

vule

ikir

Heimanotkun Skólanotkun

Tölvunotkun af mism. toga (9.-10.bekk)

% s

em s

egis

t not

a a.

m.k

. 2 tí

ma

1998

2002

2004

Tölvunotkun heima (9.-10.b.) - kynjamunur

6

30 30

13

20

4

24 25

16

106

15

2

23 24

17

12

5

18

0

10

20

30

40

Enga < 2 2-5 6-9 10-15*

16-20 21+

Tölvunotkun heima, tímafj./viku

Svar

hlut

fall

(%)

1998

2002

2004

9.-10.bekkurTölvunotkun heima eykst með ári (fylgni marktæk, +0,241)

*Ath. möguleikinn 10+ var það sem hæst var hægt að merkja við 1998

0102030405060708090

100110

Enga < 2 2-5 6-9

10-15

16-20

21+

Tölvunotkun heima, fj. tíma/viku

% s

túlk

na 1998

2002

2004

Kynjamunur á tölvu-notkun heima í öllum aldushópumog öll árin.Stúlkur hlutfallslega mun fleirií hópi þeirra sem nota tölvurlítið heima og öfugt – ath.samt hlutfallslega aukningustúlkna í hópi 21+...

Vefnotkun heima (9.-10.bekkur) – tímafjöldi á viku

38 39

13

5 4

11

39

27

12

3 4 4

13

3327

8 7 58

0

10

20

30

40

50

Enga < 2 2-5 6-9 10-15*

16-20 21+

Vefnotkun heima, tímafj./viku (9.-10. bekkur)

Svar

hlut

fall

(%)

1998

2002

2004

Netnotkun íslenskra barna og unglinga

http://www.netnot.is (eigindleg gögn)

Netnotkun íslenskra barna og unglinga

http://www.netnot.is Niðurstöður frá 2001, 2002, 2003 og 2005. Áberandi

mikil aukning í MSN og bloggi milli 2002 og 2003.

Vorið 2005:

Heimasíða orðið „norm“: 63 % af 13-19 ára unglingingum sagðist halda úti bloggsíðum (þar af mun hærra hlutfall stúlkna en pilta (80 vs. 48%) en algengara var að piltar hefðu annars konar heimsíður (17 vs. 0%);

Vísbendingar um að stelpur uppfærðu síður sínar reglulegar en piltar. Þátttakendur fylgdust líka með bloggsíðum annarra – (73%) þar af 95% unglingsstúlkna á móti 54% unglingspilta.

Í athugunum á þessum aldurshópi sást um helmingur stúlknanna (13-19 ára) nota bloggsíður.

Netnotkun íslenskra barna og unglinga

http://www.netnot.is Spjall orðið mjög algengt: um 60% 13 til 19 ára

spjallaði daglega eða því sem næst og 30% sjaldnar (og nýttu þá aðallega MSN, en einnig Skype, IRC, eða aðrar leiðir).

Algengast var að þau segðust halda sambandi við um 6-10 einstaklinga sem þau spjölluð reglulega við (37% af þeim sem svöruðu).

Töluvert algengt var að þátttakendur tækju þátt í netsamfélögum. Í viðtölum kom fram að um þriðjungur 13-19 ára sagðist eiga í netsamskiptum við ákveðna hópa sem þau hefðu ekki samskipti við nema á Netinu s.s. (leikja-/tómstunda-/áhugahópa) um margvísleg áhugamál, s.s. leiki (sérstaklega strákarnir), íþróttir, dýr, eða stjórnmál.

Vandamál (megindleg+eigindleg gögn úr

tölvumenningarrannsókn)

Vandamál (tölvumenning, 2004)

*Félagsleg einkenni 7.-10.: *“netfíkn”? - Eyði allt of miklum tíma á Neti, kemur niður á námi, samsk. við vini/fjölsk.**“spilafíkn”? Eyði allt of miklum tíma í spil/leiki í tölvu/á Neti, á erfitt að hætta þó vilji

22 25

11

34

4441

15 12 10

24 2421

0

10

20

30

40

50

Líkamleg vandamál

% s

em te

lur

mið

lung

s, m

ikið

eða

mj.

mik

ið

Stúlkur

Piltar

6 95

11 107 6 6

1318

0

10

20

30

40

50

Strí

ðni í

illk

vitt

num

tölv

usam

skip

tum

Kyn

ferð

isle

gár

eitn

i t.d

á s

pjal

li

Fjár

svik

"Net

fíkn

"*

"Spi

lafí

kn"*

*

Félagsleg/önnur vandamál

% s

em te

lur

mið

lung

s, m

ikið

eða

mj.

mik

iðStúlkur

Piltar

*Líkamleg einkenni 7.-10.bekk: Mest er kvartað yfir augn/höfuðverk en næst koma verkir í öxlum og/eðahálsi, minnst kvartað yfir verkjum íolnboga. Kynjamunur – sjá næstu glæru.

Vandamál, augnverkur (2004)

33

41

32

12 11

62

35

15

6 4

0

10

20

30

40

50

60

70

Ekkert Lítið Miðlungs Mikið Mj. mikið

Augnverkur - hversu mikið vandamál

Fjö

ldi s

vara

Stúlkur (n=129)

Piltar (n=122)

Vandamál augnverkur (d. um svör 2004)

• ég verð þreitt í augunum• mér verður illt í augunum• orðið þreitt og klæað í augun• Þreyta í augum• sjón• Stundum rauðsprunginn í augunum• 'Eg verð stundum þreittur í

augunum þegar ég er búinn að vera lengi í tölvuleiknei

Vandamál, frh.(2004)

• Kynjamunur: Stelpur kvarta marktækt meira yfir líkamlegum vandamálum en piltar (4 af 6, allt nema í baki og olnboga/handlegg)

• Félagsleg/andleg vandamál: Minna kvartað yfir þeim en líkamlegum en þó er kvartað meira yfir öllum með aldri nema varðandi stríðnivandamál (í tölvusamskiptum).

• Kynjamunur: Piltar telja fremur en stúlkur “spilafíkn” vera vandamál (eyða of miklum tíma í spil/leiki – geta ekki hætt þótt þeir vilji).

Vandamál (2002)Bakverkur

Verkur hönd,

Verkir olnb.

Verkir öxl,

Höfuðverkur

Önnur líkaml

Stríðinivand

Kynf. áreitn

Fjársvik

Bitnar á fél.

Notkunar"fíkn"?

6050403020100

Skólastig

Miðst .

Unglst .

Frhst .

Líkamleg einkenni: Aukast með aldri nema verkir í olnbogum/handleggjum,sem kvartað er minnst yfir.Mest er kvartað yfir höfuð/augnverken næst koma verkir í hönd/fingrum.Kynjamunur: Á unglingastigi kvarta fleiri stúlkur yfir verkjum í hönd/fingrum,öxl/hálsi og höfuð/augnverk.

Félagsleg/andleg vandamál:Minna kvartað yfir þeim en líkamlegumen þó er kvartað meira yfir öllum með aldri nema varðandi stríðnivandamál (í tölvusamskiptum). Á unglingastigiálíta fleiri stúlkur kynferðislega áreitnivera vandamál en fleiri piltar “spilafíkn” og fjársvik.

Önnur vandamál (2002)

• Nokkuð algengt að nemendur töluðu um einhvers konar almenna þreytu eða stirðleika (í 17% svara) oft vegna of langrar setu og/eða syfja eða hugarþreyta sækti að. Til viðbótar í skyldum svörum var talað um vanlíðan, aumingaskap, leti, offitu, hjartaverk og beinverki (1% hvert). Dæmi um svör eru eftirfarandi:

• ég verð svo þreitt á að sitja svona lengi• vont að sitja í langan tíma og svo standa upp• þreytu• Styrður• Hugarþreitu• sifja• svefn• mér líður illa ef ég er mikið í tölvum• Oft svimar mig eftir að hafa notað tölvu og finnst mjög vont

að horfa beint í ljós.

Önnur vandamál (2002), frh.

• Annað umkvörtunarefni sem var nokkuð sláandi (í 12% svara) var rassverkur, sérstaklega á unglingastiginu en í 17-18% af svörum pilta og stúlkna í opinni spurningu var þetta nefnt. Dæmi um svör:

• dofinn rass• maður getur verið aumur í rassinum.• rasskinnunum ekki djók• Eymsli i rass ef sitið er lengi.• kláði í rassi• náladofi í rassi

• Þá kvörtuðu nokkrir nemendur einnig yfir kulda, sérstaklega á fingrum eða höndum (í 6% svara), verki í fótum eða fótleggjum, t.d. vegna náladofa (í 6% svara), pirring, skapvonsku eða jafvel geðveiki (í 5% svara), einn og nefndi kvef og annar magaverk.

Unglingar, Netið og upplýsingar tengdar heilsufari

Erlendar rannsóknir

Borzekowski & Rickert. (2002). Adolescents, the Internet, and health: issues

of access and content. • Rannsökuðu: “fínan” framhaldsskóla (15,7

meðalaldur, 82% hvítir) vs. “health center” þangað sem ungt fólk úr Harlem leitaði (81% minnihlutahópar, 17,3 meðalaldur). Meira aðgengi að Neti meðal einstaklinga í fyrra hópnum en mikil nýting Nets var þó í báðum hópum. Enginn munur á hlutfallstölum hvort fólk hefði reynt að finna heilsufarsupplýsingar á Netinu: Mjög hátt hlutfall úr báðum hópum. 43 and 42%.

• Af þessum var eftirfarandi hlutfall sem leitaði að upplýsingum um:.....

Borzekowski & Rickert, frh.

• 50% - ýmiss konar sjúkdóma;• 37% - megrunarkúra og næringu;• 33% - hreysti og líkamsrækt,• 27% - kynlíf;• 25% - eiturlyfja- og áfengismisnotkun, • 18% - geðheilsu • 19% - lyf, • 13% - ofbeldi meðal unglinga og/eða gengja • 8% - tóbak og reykingar, • 7% - foreldrahlutverk eða heilsu barna • 6% - tilfinningalegt eða líkamlegt ofbeldi • 5% - kynferðislegt ofbeldi • 3% - stuðningshópa vegna ýmissa sjúkdóma.

Gera þarf upplýsingavefi – skiljanlega og aðgengilega fyrir þessa hópa

Borzekowski, Dina L.G. og Rickert, Vaughn I. (2002). Adolescents, the Internet, and health: issues of access and content. Í Sandra L. Calvert, Amy B. Jordan og Rodney R. Cocking (Ritstj.), Children in the digital age: influences of electronic media on development (bls. 71-82). Westport, Connecticut: Praeger Publishers.

Gray, Klein o.fl. (2005)

Netið orðið mjög mikilvægt til að nálgast heilsufarsupplýsingar (unglinar í Bretlandi og BNA 11-19 ára)

Gray, Nicola J., Klein,  Jonathan D., Noyce, Peter R., Sesselberg, Tracy S. og Cantrill, Judith A. (2005). Health information-seeking behaviour in adolescence: the place of the internet Social Science & Medicine. 60 (7), 1467-?

Landers (2003)

Varar við að netsíur geti hindrað aðgengi að heilsufarsupplýsingum, vísar í rannsókn styrkta af Henry J. Kaiser Family Foundation.

Landers, Susan J. (2003). Internet filters can also block health sites. American Medical News. 46 (3), 25.

Um kosti tölva frh.

•hummmm..... bara allt.. þetta er snilldar tæki.......... , hvernig var bara heimurinn..... skiptirikki!!!!!

Stelpa á unglingastigi í landsbyggðarskóla, 2002