linkedin Secesja we Lwowskiej architekturze

0

1

WSTĘP

DZIAŁALNOŚĆARCHITEKTONICZNO-BUDOWLANA...........................................................................4WPOSZUKIWANIUSTYLUNARODOWEGO.....................................................................................................................15OBIEKTYMUZYCZNEITEATRALNE...............................................................................................................................18

SECESJAWELWOWSKIEJARCHITEKTURZE.......................................................................................20WKŁADIWANALEWIŃSKIEGOWROZWÓJNURTU.....................................................................................................22

ZAKOŃCZENIE...............................................................................................................................................31

BIBLIOGRAFIA................................................................................................................................................32

2

WSTĘP

Wybranym tematem pracy magisterskiej został Lwów, jako miasto mojego pochodzenia i

miejsce, które potrafi wywrzeć wielkie wrażenie na każdego, kto kiedykolwiek miał

możliwość go zwiedzić. Praca projektowa, a także pisemna są ściśle związane ze Lwowem,

nawet aneks, czyli prace malarskie skupiają się wokół tego miasta tworząc serie obrazów

„Ponad dachami Lwowa”. Zainteresowanie Lwowem nie wynika tylko ze względu na moje

pochodzenie, lecz wynika z uwagi na ciekawą historie, wielokulturowość i piękną

architekturę miasta.

Historia Lwowa bierze swój początek w 1256 roku, chociaż badania archeologiczne

przeprowadzone w 1992 roku potwierdzają, że już w V wieku były pierwsze słowiańskie

osiadłości na tym terenie. Daniel Halicki przyjął władze na tych ziemiach w połowie XIII

wieku, po czym pobudował kilka twierdz, a obok jednej z nich powstało miasto, które

nazwano na cześć książęcego syna Lwa.

Po śmierci ostatniego Książa z dynastii Halickich w 1340 roku, król polski Kazimierz III

Wielki objął Lwów. Po licznych walkach, Ruś Halicka wraz ze Lwowem zostają przyłączone

do składu ziem polskich. Wtedy Lwów przeżywa złoty okres w swojej historii, staje się

centrum kulturalnym i handlowym dzięki swojej lokalizacji. Jest często nazywany „złotym

jabłkiem Rzeczypospolitej” lub „ozdobą królestwa”. Lwów zostaje w składzie Polski aż do

1772 roku. Następnie Lwów z całą częścią Małopolski odszedł do Austrii ze względu na

rozbiory tego okresu.

Miasto było nieustannie rozwijane. Ogromny wkład Polaków w kulturę i architekturę Lwowa

jest oczywisty. Liczne kościoły a także parki, kamiennicy i uczelnie, sprawiają, że Lwów

staje się w pełni rozwiniętym miastem z, którego pochodzi dużo wybitnych, działaczy

kultury, polityków i naukowców polskiego pochodzenia. Słynny matematyk Stefan Banach;

pisarz i poeta Władysław Bełza; historyk i naukowiec Łucja Charewiczowa; malarka, literatka

i publicystka Maria Dulębianka; komediopisarz Aleksander Fredro; uczony i polityk

Stanisław Głąbiński; malarz Artur Grottger; twórca epoki polskiego oświecenia, nazywany

„poeta serca” Franciszek Karpiński; a także wielka polska poetka i krytyk Maria Konopnicka

i słynny pisarz, twórca „Przygód Koziołka, Matołka” Kornel Makuszyński wywodzą się ze

Lwowa. Oprócz tego, tacy znani architekci jak Julian Zachariewicz i jego syn, Alfred

Zachariewicz, który był współtwórcą lwowskiej architektury secesyjnej i ściśle

3

współpracował z Iwanem Lewińskim też mieli polskie pochodzenie. Z wielu względów

Lwów jest warty kolejnego wspomnienia o nim, zwłaszcza biorąc pod uwagę bezpośredni

wpływ narodu polskiego na rozwój tego miasta.

Lwowska architektura secesyjna wskutek znanych przyczyn politycznych nie była

podejmowana jako temat w przeciągu dziesiątków lat. Nie istniało prawie żadnych wzmianek

o secesji we Lwowie, były podejmowane różne próby, ale skupiają się przeważnie tylko na

architekturze, pomijając inne dziedziny sztuki. Istnieją wspomnienia o lwowskim dworcu

kolejowym w dziełach profesora Mieczysława Wallisa, ale biorąc pod uwagę znaczenie tego

nurtu dla lwowskiej architektury, tego było za mało.

Dlatego z pewnością można stwierdzić, że praca Juria Briułowa “Secesja we Lwowie” ma

ogromne znaczenie skoro pozwala dotknąć bliżej tego nurtu, zrozumieć jego zagadnienia i

docenić pracę wybitnych Architektów tego okresu. Jest to praca oryginalna, nowatorska

i oparta na różnorodnych, bogatych źródłach. Właśnie ze względu na brak informacji z tej

dziedziny sprawia, że ta książka staje się bardzo cennym darem dla kultury ukraińskiej.

Pisząc swoją praca magisterską chciałam dokonać własnego wykładu w naszą kulturę,

przedstawić piękno architektury miasta, dokonaniami jednego, wybitnego architekta i tego

jak on wpłynął na rozwój secesji na ziemiach ukraińskich, a głownie we Lwowie.

Najważniejszym zadaniem było przeanalizowanie secesji, lecz nie proste wspomnienie o jej

zagadnieniach i cechach, a bardziej skupienie się na przedstawieniu jej powstania i rozwoju

poprzez ciężką pracę Iwana Lewińskiego. Z tego powodu, pisząc dalsze części tej pracy

chciałam najpierw opisać działalność Iwana Lewińskiego jako architekta tworzącego swoje

dzieła na ziemiach ukraińskich i krajach sąsiednich. Opisać jego dokonania w architekturze i

podkreślić ciężką pracę, którą można dostrzec na ziemiach całego kraju, a zwłaszcza we

Lwowie. Dopiero później wprowadzić czytelnika z podstawowymi informacjami o

zagadnieniach secesji i jakie znaczenie miał „modernizm” dla architektury Lwowa. Ponadto

przedstawić w jaki sposób ten styl rozwijał się w przeciągu dziesięciu lat i jaką rolę w tym

miał Iwan Lewiński jako jeden z twórców secesji we Lwowskiej architekturze.

4

DZIAŁALNOŚĆ ARCHITEKTONICZNO-BUDOWLANA

Iwan Lewiński jest postacią niezwykle ciekawą. Był to nie tylko wybitnym architektem, lecz

też inżynierem, profesorem na Politechnice Lwowskiej i jednym z znanych przedsiębiorców,

który w znacznej mierze wpłynął na rozwój kraju ze względu na swój talent i ciężką pracę.

Niestety jego imię wciąż, jest znane tylko w wąskich kołach działaczy w tej dziedzinie. Jego

życie stanowi prawdziwy przykład osoby, która potrafiła osiągnąć sukcesu tylko ciężką pracą,

zaczynającą od samego dołu ze względu na pochodzenie.1 Urodzony 1851 roku, w wiosce

Lewinci, w młodym wieku przeprowadził się do Galicji, która wchodziła w skład

Rzeczypospolitej. W 1869 roku Iwan Lewiński dostaje i się do Akademii Technicznej we

Lwowie, którą później przekształcono w Politechnikę Lwowską. Właśnie podczas

studiowania na politechnice, poznaje Juliana Zachariewicza, profesora i architekta polskiego

pochodzenia, który później staje się jego wspólnikiem i z, którym będą ściśle współpracować

tworząc wiele projektów.2

Największą popularność, Iwan Lewiński, zdobył jako inżynier budowlany. W latach 80 XIX

wieku rozpoczyna współpracę ze swoim nauczycielem Julianem Zachariewiczem. Ta

współpraca będzie trwała nawet po tym jak Lewiński rozpocznie swoją własną działalność,

zakładając biuro projektowe. Nowo utworzone biuro projektowe „Zachariewicz i Lewiński”

zaczyna skupować duże działki w północno-zachodniej części Lwowa. Są to okolice

teraźniejszych ulic generała Czuprynki, Kotlarewskogo i Neczuja-Łewyckogo, ale na tamten

moment ziemie te były jeszcze niezabudowane. W ciągu tylko dziesięciu lat, wspólnicy,

zaprojektowali i pobudowali dziesiątki obiektów mieszkaniowych i gospodarczych. Każdy z

tych obiektów został potraktowany indywidualnie, z wykorzystaniem ciekawych rozwiązań

architektonicznych. A w latach 1885-1892 Lewiński i Zachariewicz rozpoczynają aktywnie

projektować wille prywatne tym samym przemieniając całą okolicę w jedną z najlepszych

dzielnic w mieście.3

W XIX wieku doszło do wielu odkryć w dziedzinie architektonicznej, czyli nowe technologie

budowlane, a także rozwiązania świetlne, wentylacyjne, odkryto nowe materiały i sposoby

ogrzewania. Ze względu na ten fakt, oprócz aktywnego tworzenia obiektów nowych,

Lewiński rozpoczyna wykonywać prace rekonstrukcyjne, samodzielnie podejmuje 1A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 5.2Ibidem, s. 10.3Ibidem, s. 27.

5

się projektów przebudowy budynków zabytkowych i ich modernizacji. Posiadając dużo

fachowców i materiały najlepszej jakości, firma Lewińskiego otrzymywała dużo zleceń w

przebudowie zarówno obiektów gospodarczych zarówno jak i wielkich pałaców. Wśród tych

zleceń był Pałac Siemieńskich-Lewickich, budynek przy ulicy Krakowskiej 22, także

zrekonstruowano Pałac Metropolitów Greckokatolickich ect. Oprócz Lwowa, firma działała

na całym terytorium Księstwa Halicko-Wołyńskiego.4

Pałac Siemieńskich-Lewickich

Jeżeli mówić o stronie estetycznej tych rekonstrukcji to trzeba zaznaczyć, że były

wykonywane w popularnym stylu tego czasu, przy wykorzystywaniu panujących wtedy

koncepcji projektowych, wiec to była nie rekonstrukcja, a bardziej nadanie atrakcyjności

starym obiektom. Za swoją aktywność i nieprzestanną pracę w dziedzinie architektonicznej,

całe biuro wraz z swoim kierownikiem nabywają wielkiej sławy wśród działaczy kultury i

ludu, a Lewiński staje się także doradcą Państwowych Komisji. W tym momencie, ze

względu na ilość pracowników i różnorodność prowadzonych prac jednocześnie, firma, była

uważana już jedną z największych w Galicji i wciąż się rozwijała.5

4A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 28.5Ibidem, s. 29.

6

budynek przy ulicy Krakowskiej 22 Pałac Metropolitów Greckokatolickich

Pod koniec XIX wieku na wschodzie Galicji, wszystkie kierunki rozwoju architektury i

budownictwa były wyznaczane przez jedną organizację. Nazywana „Towarzystwo

budowlańców”, ta organizacja podporządkowała się władze centralnej w Wiedniu aczkolwiek

miała możliwość wprowadzenia swojego własnego stylu w architekturze. Lewiński staje się

jednym z działaczy organizacji, a po niedługim czasie wybrano go na stanowisko kierownika.

Na jednym z spotkań postanowiono stworzyć magazyn, w którym byłyby przechowywane

materiały budowlane o niskich cenach, a całą kontrole przyjęliby lokalni przedsiębiorcy.

Istniało ogromne zapotrzebowanie w takim magazynie ponieważ firmy zagraniczne

dostarczali produkcję o bardzo wysokich cenach korzystając się pozycją monopolistyczną na

danym regionie. Lewiński przejął inicjatywę w tym działaniu ponieważ już posiadał kilka

magazynów dla własnej produkcji, a także był już doświadczonym przedsiębiorcą o dobrej

reputacji w tych kołach. W celu przyśpieszenia realizacji tego pomysłu, a także szybszego

rozwoju ruchu budowlanego w regionie, odbyło się spotkanie pracowników danej dziedziny

w Wiedniu.6 Inżynierowie i budowlańcy omawiali różne problemy z danej branży i problem

braku materiałów dobrej jakości, a także szukali możliwe rozwiązanie nie tylko dla Księstwa

Halicko-Wołyńskiego, ale dla całych Austro-Węgier. Następnie została stworzona spółka

Kredytowa, celem której było chronić przemysł budowlany. Ze względu na brak takiego

nadzoru za jakością ze strony państwa, materiały przywożone do regionu były bardzo złej 6A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 30.

7

jakości co swoją drogą wpływało na wartość obiektów i ich wytrwałość. Dlatego założenie

takiego stowarzyszenia miało ogromne znaczenie dla deweloperów i architektów. Spółka ta

wzięła na siebie obowiązek bezpośredniego zakupu materiałów od producenta o najwyższej

jakości, takich jak: Drewno, metal, ceramika ect. Oprócz wielkiego wpływu na rozwój miasta

i powstawanie nowych obiektów, ta organizacja jeszcze miała ogromne znaczenie dla

twórczości architekta.

Lewiński był człowiekiem nadzwyczajnie aktywnym i energicznym, wymagał tego też od

Spólników, a także reszty pracowników. Pracownicy dostosowywali się do tych wymóg ze

względu na wielki szacunek do tej osoby. Lewiński miał talent do projektowania, który się

łączył z wiedzą techniczną i co bardzo ważne z duchem przedsiębiorczym. Właśnie dlatego

wzbudzał zaufanie u klienta, szacunek u robotników i reszty działaczy w tej dziedzinie. Nie

było dnia, żeby jego maleńki wózek nie był zauważony gdzieś w centrum jeżdżąc z jednego

miejsca budowy do innego gdzie powstawały nowe budynki projektowane w jego biurze. Był

bardzo nadgorliwy i musiał mieć pod własną kontrolą wszystko co się dzieje na budowie, a

także przy projektowaniu, ale poza tym sprawiedliwie wynagradzał każdą dobrze zrobioną

pracę.7

W ostatnich latach XIX wieku, biuro zaczęło bardzo szybko rozwijać się, poszerzając na inne

miasta dzisiejszej Ukrainy takie jak: Iwano-Frankowsk, Ternopil, Czerniowce i niektóre

regiony Polski. Zaczęły też nadchodzić większe zamówienia we Lwowie, takie jak na placu

Dąbrowskiego 7 (1896-1897), przy ulicy Drukarskiej 3 i 4 i budynek na ulicy Doroszenka 73

(1890 roku). Te obiekty stanowią ogromną wartość dla miasta ze względu na ich ciekawą

formę i autentyczną fasadę. Bardzo zależało na tym Lewińskiemu, projektując, nie chce

kopiować tego co już istnieje lecz tworzyć od nowa.

7A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 31.

8

budynek na ulicy Drukarskiej 4

budynek na ulicy Doroszenka 73 budynek na ulicy Drukarskiej 3

9

Oprócz tego, firma Lewińskiego dostaje zamówienie na realizacje bardzo ważnych i

potężnych obiektów. Wśród tych realizacji znajdują się takie znane projekty jak dworzec

kolejowy we Lwowie, Opera lwowska, George hotel, stadion polskiego Towarzystwa

Gimnastycznego „Sokół” i jeszcze kilka innych.

Hotel „George”

Te obiekty powstają na przełomie XIX i XX wieków, wprowadzając na ziemie Galicyjskie

nowy kierunek w architekturze znany jako „secesja”, który już od któregoś czasu panował na

ziemiach Europejskich. Zasadniczy rozkwit tego kierunku trwał do około 1908 roku. Można

zobaczyć wielką ilość budynków z tego okresu, które zostały zaprojektowane przez biuro

architektoniczno-budowlane Iwana Lewińskiego. Warto też zaznaczyć, że te obiekty nie

stanowią tylko kopie wiedeńskiej secesji, w biurze było tworzono własne postulaty. Jednym z

przykładów ciężkiej, ale produktywnej pracy jest budynek mieszkalny przy dzisiejszej ulicy

Bogomolca. Jego różni ciekawe połączenie obiektu z maleńkim ogrodem, jaskrawa zieleń i

kolorystyka kamieniu ceramicznego tworzą ciekawą kompozycję secesyjną. 8


10

budynek na ulicy Bogomolca

Jako jeden z twórców secesji we Lwowie, Lewiński nadawał ogromne znaczenie stworzenia

własnych cech tego nurtu, jako człowiek wykształcony czerpał inspiracji z projektów

powstających na zachodzie, lecz dążył do wdrążenie własnej stylistyki i logiki do już

istniejącej secesji. Firma Lewińskiego nie tworzyła tylko bryłę samego budynku, lecz

projektowano też wszystko w całości, wraz z aranżacją ogrodów, rozwiązaniem problemu

podjazdu do obiektu, a przy budowaniu kompleksów mieszkalnych brano też pod uwagę

strukturę miasta. Dzięki Lewińskiemu i jego kolegom z branży takim jak Tadeusz Obmiński,

Władysław Sadłowski, August Bogochwalski, Alfred Zachariewicz, i wielu innym, powstają

godne przykłady secesji XX wieku we Lwowie.

Oprócz kompleksów mieszkalnych, w biurze zaczynają powstawać też inne projekty, na

przykład cerkwie, kościoły, klasztory i domy narodowe w wielu miastach i wsiach Galicji.

Niestety, oprócz budynków zaprojektowanych specjalistami w XX wieku, powstają też liczne

obiekty budowane przez zwykły lud. Przyczyną jest to, że Galicja staje się regionem

kapitalistycznym. Po wielu latach prowadzenia hospodarstw wiejskich te ziemie zaczynają się

szybko rozwijać i nabierają tempa w budowaniu fabryk, zakładaniu nowych firm i istotnie

zwiększa się ludność w miastach i miasteczkach. Lwów nagle przekształca się w plac

budowy, na całej szerokości miasta trwają prace budowlane, a brak wystarczającej ilości

specjalistów powoduje powstawanie budynków o różnych formach, rzutach i tylko z łatwo

dostępnych materiałów na rynku. 9

Ze względu na swoją osobowość i potrzebę nieustannego rozwoju, Lewiński był zawsze

świadomy wszystkiego co się dzieje na zachodzie, jakie nowe tendencje są mniej lub bardziej

popularne. W pierwszym dziesięcioleciu XX wieku, w Europie dochodzi do zmian w


11

koncepcjach estetycznych co też wpływa na sposób projektowania architektonicznego.

Zaczyna się ozdabiać obiekty rzeźbionymi kwiatami dekoracyjnymi, detalami z metalu, w

budynkach występują giętkie linie, a drzewo powoli zastępuje się formami geometrycznymi.

Galicja, na czele ze swoja stolicą, szybko odreagowuje na zmiany i wprowadza nowe

tendencje w kolejnych projektach. Nie było to kopiowanie już istniejącego stylu, lecz

inspiracja przy tworzeniu własnych budynków. W biurze Lewińskiego powstają projekty

budynków, odpowiadające wymogom nowego nurtu. Jeden powstaje przy ulicy Bogomolca 2,

a drugi na ulicy Franka 7, te budynki są uważane za początek nowej epoki w projektowania

na terytorium całej Ukrainy. Najlepszym dowodem na wysoki profesjonalizm i prawidłowe

podejście do pracy przy projektowaniu jest to, że krytycy krakowskiego czasopisma

„Architekt” zaznaczyli, Lwów jako posiadacza wszystkich cech Europejskiego poziomu

architektury. W jeszcze jednym czasopiśmie „Tygodnik Ilustrowany” stwierdzili, że Lwów

jest godnym przykładem w projektowaniu i budowaniu obiektów.10

kamienica na ulicy Bogomolca 2


12

We Lwowie, w tym okresie powstaje ogromna ilość nowych pałaców, willi, obiektów

przemysłowych, banków, hoteli, sali gimnastycznych, sklepów ect. Przy wznoszeniu tych

obiektów używano już tylko nowych rozwiązań technicznych takich jak windy, oświetlenie

elektryczne, wentylacje i inne, oprócz tego używano też różne materiały dekoracyjne na

przykład dużo różnych rodzajów cegły, drogie granity, marmur i inne. Ze względu na różne,

dziwne wymagania klientów wraz z użyciem różnorodnych materiałów prowadzi do

powstania nowych cech w stylu Lwowskiej architektury. To stanowiło problem dla firmy

Lewińskiego, ponieważ każdy swój pomysł projektowy musiał bronić przed klientem ze

względu na dziwne pomysły estetyczne z ich strony. Udaje mu się jednak pozostać przy

swoich poglądach co potwierdza kolejny artykuł o jego twórczości w czasopiśmie

„Architekt”, który zaznacza, że budynki przez niego wznoszone są bardzo dobrze zbudowane,

wyglądają prosto i skromnie. 11

Ludność we Lwowie wciąż zwiększa się co w swoją kolej wpływa na rozwój całego miasta,

powstaje coraz więcej nowych obiektów i biuro projektowe Lewińskiego ma bardzo dużo

zleceń, czasami potrafili prowadzić około stu prac budowlanych jednocześnie. W tym okresie

powstają kamienice, które do dzisiaj są uważane za przykład piękna i są zamieszkiwane przez

lwowian już od kilka pokoleń. Niektóre z tych przykładów można zobaczyć na zdjęciach

książki: kamienica na ulicy Parkowij 14 (1909-1910), lub przy uliny Boguna 5-7 (1905-1907)

i dużo innych. W tym jest ogromna zasługa Iwana Lewińskiego ponieważ czasami wznosił

obiekty za koszty klienta, lecz czasami, a nawet często, były to jego własne koszty gdzie nic

nie zyskiwał z takiego budownictwa oprócz satysfakcji moralnej.12

fragment fasady budynku na

ulicy Boguna 5

11F. Mączyński, Najnowszy Lwów, „Architekt”, #9, Kraków 1908, s. 91-95.12A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 36.

13

kamienica na ulicy Parkowej 14 budynek na ulicy Boguna 5-7

W jego firmie często projektowano w sposób nietradycyjny, używając materiałów, które nie

łączyło się do tej pory we Lwowie, na przykład żelbeton, beton, szkło i metal.

Wykorzystywanie żelbetonu i betonu staje się coraz popularniejsze w projektowaniu XX

wieku. Te materiały są wykorzystywane przy budowie takich obiektów jak Opera lwowska,

Dworzec Kolejowy we Lwowie, a później przy budowaniu domów mieszkalnych. Oprócz

projektowania bryły, firma Lewińskiego też wykonuje aranżacje wnętrza i środowiska

dookoła, więc projekty składały się w całość tworząc prawdziwą kompozycję. Na potrzeby

mieszkańców powstaje dużo szpitali, szkół, gimnazja i inne obiekty użytku publicznego. 13

Z początkiem I Wojny Światowej ilość prac budowlanych zmniejsza się aczkolwiek są wciąż

prowadzone, a fabryki i produkcja dóbr działają wciąż normalnie. Po powrocie z wygnania,

Lewiński wraca do pracy i teraz skupia swoją uwagę na budowie, odnawianiu

i odbudowywaniu cerkwi i kościołów. Ponieważ staje się to bardzo ważnym dla ludności

całego regionu ze względu na zniszczenia powojenne, jego biuro rozpoczyna współpracę z

różnymi architektami i tworzą organizację skupiającą się na budowie i projektowaniu cerkwi.


14

Właśnie na podstawie tej organizacji powstaje warsztat przewódców sztuki ukraińskiej

(ГДУМ). Lewiński bierze się za realizacje takich zamówień jak wielkie zabudowy cerkiewne

na terytorium Galicji i poza jej granicami. W Stanisławie (wieś na Ukrainie) powstaje

ogromny, wielofunkcjonalny kompleks dla sióstr projektowany przez Lewińskiego i

Łuszpińskiego, który składał się z pomieszczeń dla nauki, zamieszkania i pomieszczenie dla

kulturnego przeznaczenia.14

dom Narodowy w Stryju

A także powstaje bardzo znana cerkiew drewniana w Kijowie, wyznania greko-katolickiego.

Aktywnie odbudowywano stare obiekty cerkiewne lub przebudowywano pomieszczenia w

środku. Zabiera się także za projekty przebudowy i restauracji pomieszczeń dla Uspieńskiej

cerkwi na ulicy Ruskiej.15


15

WPOSZUKIWANIUSTYLUNARODOWEGO

Mówiąc o stylu narodowym i jaki miał wyraz w sztuce, muszę zaznaczyć, że taki wyraz

pochodzi od najdawniejszych lat istnienia ludzkości. Poszukiwanie narodowej autentyczności

staje się całą tendencją w krajach Europejskich XIX wieku. Świadome poszukiwanie stylu

narodowego we wszystkich gałęziach sztuki staje się ważnym zjawiskiem, które bierze swój

początek w 1890-1900 latach w takich krajach jak Anglia, Francja i Niemcy, a także powoli

poszerza się na resztę krajów Europy i nie tylko. Proces kształtowania ukraińskiego stylu

narodowego spotkał się z wieloma problemami ze względu na ciężką sytuację polityczną

panującą na terytoriach dzisiejszej Ukrainy w końcu XIX wieku i początku XX wieku. Ziemie

te były podzielone przez Austro-Węgry i Rosję. Aczkolwiek obydwie Imperie chętnie

pomagały i sprzyjały rozwojowi tych tendencji w swoich celach politycznych. Architekci z

Wiednia, którzy projektowali obiekty dla użytku państwowego na terytorium Galicji, dostali

rozkaz inspirowania się, przy projektowaniu, tradycyjną kulturą tego regionu. Owszem nie

byłoby to możliwe gdyby nie ciągły opór ze strony narodu ukraińskiego i wielka ilość

propozycji z ich strony. Rosła świadomość narodowa wśród ludzi co w dużym stopniu

wpłynęło na kształtowanie i rozwój stylu narodowego w malarstwie, architekturze i innych

gałęziach sztuki. W okresie dwudziestu lat powstało więcej niż jeden tysiąc obiektów

architektonicznych w „ukraińskim stylu”.16

Za centrum rozwoju stylu narodowego zdecydowanie można uważać Galicję, a zwłaszcza

Lwów, który był uważany wtedy za kulturalną stolicę danego terenu. Jednak dla rozwoju

tendencji narodowych były potrzebne zasoby finansowe wobec tego wielkie znaczenie mieli

mecenasi sztuki i dobroczynność. W związku z tym Iwan Lewiński, Metropolita Szeptycki, a

także inni działaczy kultury i przedsiębiorcy chętnie finansowali budownictwo nowych

obiektów mających wielkie znaczenie dla narodu ukraińskiego. Stylistyka ukraińska bez

wątpienia wyróżniała się z pośród innych stylów w Europie i była nazywana bardzo różnie –

„ruski styl”, „ruskie motywy”, „motywy narodowe”, „huculski styl”, „styl bizantyjsko-

rosyjski”, „wschodnio-galicki styl”, „ukraiński modern” etc.

Posiadając fundusze wraz z wielka wiedzą techniczną i możliwościami, Iwan Lewiński

razem z innymi firmami architektonicznymi, próbował stworzyć autentyczny styl ukraiński w

architekturze, który nie istniał dotąd w Europie. Formy inspirowane architektura narodową,


16

tradycyjne ornamenty w rzemiośle artystycznym i jaskrawe dekoracje, określały

zasady koncepcji galickiego i wschodnio ukraińskiego stylu.17 Modernizm, nazywany w

Galicji „secesją” wyznaczył też granice dla młodych architektów tworzących w stylu

narodowym. Pod okiem Lewińskiego, w latach 1894-1916 powstaje dożo przykładów danego

kierunku w architekturze, w jego firmie zostały zaprojektowane takie budynki jak

pawilon towarzystw ukraińskich we Lwowie (1894), Djakowska bursa (1903-1904),

ukraiński dom akademiczny (1905-1906) (str.57) na ulicy generała Czuprunki, Gmach

Ukraińskiego Towarzystwa Kredytowego „Dniestr”.

Djakowska bursa na ulicy Ozankiewicza 2a fragmenty fasady

Zasadą było prawidłowo połączyć motywy narodowe z nowoczesnymi materiałami takimi jak

beton i kamień, a także fasady budynków dekorowano płytkami ceramicznymi, z

stylizowanym ornamentem narodowym.18


17

Gmach Ukraińskiego Towarzystwa Kredytowego „Dniestr”, fragmenty fasady

Tę samą tendencje przyjęto też przy wznoszeniu nowych cerkwi na Galicji pod koniec XIX

wieku i początku XX wieku. Lewiński i jego uczniowie jako pierwsi proponują nowe

rozwiązania przy projektowaniu cerkwi, z wykorzystaniem takich materiałów jak beton,

metal, ceramika etc. Każdy obiekt powstający w biurze projektowym, Lewiński nadzorował

osobiście, próbując zachować styl ukraiński w każdym z nich, ponadto tworzyć architekturę

odpowiadającą wszystkim wymogom tego czasu.19

Oprócz zachowywania w projektach stylu ukraińskiego, jako prawdziwy przedsiębiorca,

Lewiński tworzył rzemiosło artystyczne i architekturę dopasowując się do wymóg swego

klienta i jego narodowości. W jego pracowni powstało dużo wyrobów ceramicznych o

ornamentach austriackich. Jednak najwięcej Lewiński tworzył w motywach polskich. Jednym

z czynników takiego zainteresowania kulturą i tradycjami polskimi było to, że jego żona była

polką z pochodzenia, a także w jego biurze i fabryce pracowało czy mało Polaków. W ten

sposób, Lwów stał się ośrodkiem rozwoju stylu zakopiańskiego. Oprócz Lewińskiego, cały

szereg architektów zaczyna tworzyć w tym stylu: Julian Zachariewicz, Edgar Kovats, Jan

Tomasz Kudelski i wiele innych. Też trzeba zaznaczyć, że większość budynków powstałych

w stylu „zakopiańskim” lub „narodowym” były zaprojektowane w biurze architektonicznym

Lewińskiego aczkolwiek były wynikiem pracy zespołowej z uczestnictwem wyżej

wspomnianych architektów.20


18

OBIEKTYMUZYCZNEITEATRALNE

Jeszcze jednym rodzajem działalności Iwana Lewińskiego we Lwowie jest budowanie

teatrów i obiektów widowiskowych. Najczęściej się mówi o najbardziej znanych z nich, lecz

istnieje dużo mniejszych i może nie tak bardzo słynnych, ale też wartych tego, żeby o nich

wspomnieć. Najczęściej są to sceny dla występów tymczasowych. Pierwszymi przykładami

takiej działalności można uważać projekty wystaw jego autorstwa, gdzie był odpowiedzialny

za koncepcje ich rozłożenia, pod czas przeprowadzania takich wystaw we Lwowie, w latach

1892-1894. Poza tym, że Lwów można uważać za kulturalnie rozwinięte miasto w tamtych

latach, jednak brak teatrów i miejsc publicznych było bardzo odczuwalne w miastach i

miasteczkach na ternie Galicji. Niestety kosztów prywatnych nie było wystarczająco na

wznoszenie tego rodzaju obiektów, a państwo nie przewidywało wydatków na tego rodzaju

projekty. Dlatego w biurze Lewińskiego, przy projektowaniu domów narodowych, szkół i

innych budynkach tego rodzaju prawie zawsze uwzględniało się osobne

pomieszczenie umożliwiające przeprowadzenie różnego rodzaju wystaw, zajęcia dla chórku,

i pokazów teatralnych. Jego biuro miało dużą ilość podobnych zleceń i to w wyniku czego

powstał nowy styl w budowaniu, naśladowywany przez inne biura na terenie Galicji i

Bukowiny. Często takie budynki były wznoszone za pieniądze mieszkańców, ale też w

niektórych wypadkach Lewiński budował je za darmo z przekonań patriotycznych. Właśnie

w ten sposób powstaje dom narodowy w Kleparowie wyłącznie z materiałów darowanych

Lewińskim na wzniesienie tego budynku.

Wniósł ogromny wkład w życie kulturalne mieszkańców Lwowa, współpracując nad

projektem budynku teatru Miejskiego, w którym aktualnie się znajduje Lwowski

Narodowy Akademiczny teatr opery i baletu im. S. Kruszelnickiej. Dużo czasu minęło zanim

ruszyły roboty budowlane, kilka aspektów zostało umówionych zanim pozwolenie na

budowle zostało podpisane przez urząd miasta. W 1895 roku odbył się konkurs na najlepszą

propozycję architektoniczną danego teatru. Do udziału przestąpiło dużo firm

architektonicznych na czele z najlepszymi firmami Austro-Węgier, a także licznymi

przedstawicielami Galickiej szkoły architektonicznej, członkowie której jednoczyli się w

grupy. Projektem, który bez wątpień został wybrany jako najlepszy został pomysł

lwowskiego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Z czasem, Teatr Miejski zostaje

najbardziej znanym i najczęściej odwiedzanym obiektem architektonicznym, dzieje się tak, w

19

dużej mierze, ze względu na jego lokalizacja, a także rozwiązanie terenu dookoła. Został

wzniesiony w samym sercu Lwowa, a prowadzi do niego szeroka aleja, zaprojektowana

wyłącznie dla spacerów i tym samym podkreślając wielkie znaczenie tego obiektu dla miasta.

Budownictwem zajęło się kilka większych firm, do których należała firma Iwana

Lewińskiego, a sam proces trwał około pięciu lat. Od samego początku istniały problemy

związane z wznoszeniem tego budynku. Przyczyną tego była rzeka Pełtew, która w dużej

mierze utrudniała założenie fundamentu. Do rozwiązania tego problemu przystąpiło dożo

inżynierów na czele z Lewińskim.21 W krótkim czasie udało się znaleźć rozwiązanie i już 4

października 1900 roku odbyło się uroczyste otwarcie Teatru Miejskiego. O znaczeniu

Lewińskiego dla pobudowaniu tego obiektu świadczy fakt, że ze wszystkich inżynierów

budowlanych tylko on przymówił do widzów podczas tej uroczystości.

Biuro projektowe Iwana Lewińskiego nabyło wielkiej sławy po wzniesieniu Teatru

Miejskiego, który dzisiaj jest nazywany Operą lwowską. Wybudowany za projektem

Zygmunta Gorgolewskiego, już ponad sto lat przyciąga turystów swoją, piękną bryłą, a także

rozwiązaniem wnętrzarskim, które i dzisiaj wywiera ogromne wrażenie na zwiedzających.22

Teatr Miejski, dzisiaj Opera lwowska


20

SECESJA WE LWOWSKIEJ ARCHITEKTURZE

Szybki rozwój ekonomiczny i rozkwit życia kulturalnego miasta przyczyniło, wystąpienie

secesji w architekturze Lwowa i innych dziedzinach sztuki. Lwów staje się stolicą Galicji w

składzie Austro-Węgier, a liczba ludności nieustannie się zwiększała tworząc podstawę

materialną dla secesji. Rozwój budownictwa, a także przemysłu lekkiego prowadzą do

powstania nowej architektury, a także sztuki dekoracyjnej z niej związanej i produkcji

drukarskiej w stylu secesji.

Postęp ekonomiczny i naukowo-techniczny wywołują złe emocje wśród artystów i sprawiają,

że Ci dożą do przyrody w swoich dziełach i projektach. 23 Swojego rodzaju nostalgia

mieszczan za przyrodą sprawia, że artyści nawiązują do tych motywów w swoich dziełach,

projektach ect. Powstanie secesji na przełomie wieków prowadzi do większego

zainteresowania sztuką i jej problemami. Secesja uzyskała wsparcie, na licznych uczelniach

przygotowujących nowych artystów. Jedną z takich uczelni była Politechnika lwowska, znana

z swego dobrego poziomu edukacji nowych architektów i inżynierów. Twórczość i

kreatywność absolwentów wydziału architektura na politechnice, stworzyły secesję we

Lwowie, przedstawiając ja w licznych projektach i realizacjach w całym mieście.

W latach 90-tych XIX wieku, secesja już przenikła we wszystkie dziedziny sztuki we Lwowie

chociaż na początku spotkała się z wielkim oporem ze strony ludności.24 Na początku,

Secesja była nielubiana, do takiego stopnia, że nawet witraże stworzone przez Stanisława

Wyspiańskiego dla Rzymsko katolickiej Katedry we Lwowie, były odrzucone komisją

właśnie ze względu na ich jaskrawy styl secesyjny. Jednak w 1896 roku we lwowskim

czasopiśmie „Przemysł artystyczny” pojawia się artykuł Witolda Rybczyńskiego agitujący na

rzecz stylu i podkreślający idee i zagadnienia nowego nurtu: „Jest odczuwalny ogólny

reformatorski kierunek, celem którego jest odświeżyć sztukę, uwolnić ją spod wpływu

dawnych tradycji... W bezgranicznej skarbnicy przyrody, artysta szuka dzisiaj materiałów”.25

Rybczyński uważa, że ważną cechą nowego stylu jest sposób tworzenia formy, a także

wynikanie ornamentu i dekoracji z formy bryły i elementów konstrukcyjnych obiektu.

W 1897, krytyk sztuki i polski rzeźbiarz Stanisław Roman Lewandowski też wspiera nowy

styl, informując, że secesja poszerza się na wiele krajów europejskich i podkreślając potrzebę 23J. Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 9.24Ibidem, s. 10. 25W. Rybczyński, „Przemysł artystyczny”, #1, Lwów 1896, s. 14.

21

wprowadzenia stylu na większą skale we Lwowie. Sens secesji widzi w tym, żeby otaczać się

przedmiotami artystycznymi w życiu codziennym, ponieważ są skierowane na leprze

samopoczucie i wywołują leprze emocje u ludzi.26 Także w tym samym roku we Lwowie,

były przedstawione prace Alfreda Muchy, wraz z obrazami krakowskich i lwowskich

artystów/malarzy secesji. Idea jedności życia i piękna staje się centrum światopoglądu w

secesji i mieści w sobie moralne, estetyczne i socjalne zagadnienia. Piękno sztuki uważano za

przeciwdziałanie technicyzmowi i merkantylizmowi świata współczesnego. Jednocześnie z

powstaniem nowej filozofii estetycznej zaczęły rozwijać się inne kierunki w sztuce Lwowa.

Tak na przykład rozwinęła się secesja racjonalna, obiekty której najczęściej były

projektowane w biurze Iwana Lewińskiego.

Rozkwit nurtu przepada na ostatnie lata XIX wieku, wielką rolę w tym odegrała wystawa

międzynarodowa w Paryżu, a także ogólne zainteresowanie secesją głównie w krajach

europejskich. Lwów podążał za tendencjami i próbował naśladować Paryż, Monachium i

Wiedeń, więc secesja staje się głównym stylem w którym projektowano budynki w mieście.

Przenika też w inne dziedziny sztuki, w pierwszych latach nowego wieku na ulicach Lwowa

widnieją się plakaty w stylu secesji, a także gabloty, okładki książek, ubrania dla kobiet,

ceramika, szkło, wyroby jubilerskie. Secesja była bardzo lubiana nie tylko artystami

tworzącymi w tym stylu ale też mieszczanami, którzy docenili nowe, ciekawe rozwiązania

tego nurtu.27

Maurycy Lilien, ilustracja do książki Jana Kasprowicza „Miłość” Lwów 1902 r.

26S. R. Lewandowski, „Słowo polskie”, #148, Lwów 1897. 27J. Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 18.

22

WKŁADIWANALEWIŃSKIEGOWROZWÓJNURTU

Głównym zagadnieniem koncepcyjnym tego stylu było odbiór każdego dzieła sztuki jako

jedną całość. Inspiracją służyła przyroda, gdzie ta współpraca między wszystkimi jej

elementami tworzy całość, organiczną i urokliwą. W architekturze i przy projektowaniu

przedmiotów użytkowych, najważniejszym było zachowanie organiczności formy, a także

połączenie funkcjonalności z estetyką i pożytecznego z pięknym.

Wiedeń miał wielki wpływ na stylistykę i estetykę, a także ogólny rozwój architektury we

Lwowie. Pod wpływem wiedeńskiej szkoły Otto Wagnera, skupiono się mocno nad

racjonalnością w secesji i jej zagadnieniem. Właśnie to stanowiło teorię „racjonalności w

architekturze” Iwana Lewińskiego, gdzie utylitarność i estetyka tworzą jedność w sposobie

projektowania architektonicznego i budownictwie. Pomysł estetyczny, indywidualność oraz

fantazja twórcy, który podejmuje próbę stylizowania elementów z przyrody, powinien

zrealizować pomysł z właściwych materiałów, o odpowiedniej konstrukcji, właściwości

budynku mają wynikać z za planowego użytku i funkcji danego obiektu. Skoro forma i

wygląd zewnętrzny fasady wynikają z pomysłu na rozłożenie pomieszczeń i pomysł na

wnętrze w całości, mają drugoplanowe znaczenie według Lewińskiego. Podkreśla też,

znaczenie zagadnienia estetycznego w procesie formowania bryły, a także uwzględnienie i

uświadomienie utylitarności podczas tworzenia dzieła sztuki. Podobnie jak i Wagner, nadawał

wielkie znaczenie ornamentom i ich wykorzystaniu przy wykańczaniu obiektów. Każdy

budynek ma być prawdziwym dziełem sztuki, nawet elementy podstawowe mają nieść

przekaz estetyczny i mogą być dekorowane na różny sposób.28

Lecz nie tylko Lewiński był aktywnym działaczem w tej dziedzinie, wiele innych, wybitnych

architektów wnieśli swój wkład w rozwój secesji we Lwowie, a także poszukiwanie własnej,

autentycznej nutki w tym stylu. W referacie „Secesja” 12 marca 1902 roku we Lwowie, J. B.

Antoniewicz stwierdza, że „Tektoniczność to podstawa w architekturze secesji..” 29

Racjonaliści nadawano główne znaczenie podczas projektowania, a dekoratywność dostaje

znaczenie drugorzędne, jeszcze mocniej to się wyraża w drugim etapie rozwoju lwowskiej

secesji gdy w ornamencie przestano widzieć sposób wyrażania ideologii neoromantycznej.

28Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 45.29J. B. Antoniewicz, Secesja, „Słowo polskie”, #125, Lwów 1902.

23

Roman Feliński pisał, że „Najważniejszym zadaniem architektury jest tworzenie prostoty”,

podkreślał też harmonii w konstrukcji.30

Tendencje racjonalizmu wcale nie przeszkadzały w secesji lwowskiej architektury, można

powiedzieć, że nawet pomagały na swój sposób w określeniu elementu dekoracyjno-

emocjonalnego. Odbywała się tak nazywana „synteza” między podstawą konstrukcyjną

obiektu i jego artystyczno-architektoniczną formą. Postęp techniczny w budowaniu wpłynął

w dużej mierze na formę i sposób myślenia przy tworzeniu nowych obiektów, na przykład

robiono teraz więcej otworów okiennych dzięki nowym możliwościom i dostępnym

materiałom. Cechą charakterystyczną secesji stają się wysokie otwory w łuku i ogromne

oszklone witryny na parterach. Otwory posiadają różne rozmiary, proporcje i formy, jako

przykład takiego projektowania można zaznaczyć budynek A. Segala na skrzyżowaniu

Akademicznej i prospektu Szewczenki.

budynek A. Segala na skrzyżowaniu Akademicznej i prospektu Szewczenki

Wnętrze znacznie się powiększyło na skutek tego, że pozbawiono ściany funkcji nośnych,

takie wnętrza były bardzo dokładnie omawiane i projektowane w sposób uzyskania

najwyższego komfortu. Najczęściej takie rozwiązania można znaleźć w projektach

prywatnych will, ale też i w innych obiektach. Architektom zależy na uzyskaniu

30Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 46.

24

maksymalnego komfortu w rozwiązaniu wnętrz i łączenia się formy bryły z funkcją wnętrz w

całość. Najbardziej skupia na tym swoją uwaga firma Lewińskiego na czele samym z swoim

liderem. Lewiński jest osobą bardzo praktyczną i wszędzie szuka najprostszych rozwiązań

tworzących komfortową przestrzeń, wygoda i estetyka są dla niego priorytetem, na czym

zawsze koncentruje swoją uwagę. To właśnie wyróżnia jego firmę spośród wielu innych,

przykłady takiego projektowanie możemy znaleźć w jego budynkach przy ulicy Bohomolca i

Pawłowa. Projektując wnętrze często próbowano pociągnąć je dalej na zewnątrz, czyli tak

jakbym przedłużyć pomieszczenie w postaci balkonów i wykusz. To się staje jednym z

najbardziej popularnych motywów w rozwiązaniach z epoki secesji. 31

Nie zważając na to, że dostępność nowych materiałów robiła się coraz większa cechy,

architektury secesyjnej zostawały niezmienne. Ze względu na działalność przedsiębiorczą

Iwana Lewińskiego, we Lwowie istniała możliwość wykorzystania przy budowie konstrukcji

metalowych o rozsądnych cenach i to w dużej mierze wpłynęło na powstanie obiektów

wykonanych z danego materiału. Konstrukcje metalowe były często wykorzystywane przy

projektowaniu architektury secesyjnej, a realizację tych pomysłów możemy zobaczyć wielu

przykładach. Jednym z najlepszych jest Zajezdnia tramwajowa wykonana przez

Boguckiego. 32 Kolejnym wybitnym dziełem o podobnej konstrukcji, które sprawiało

ogromne wrażenie swoją odważną propozycją jest metalowa konstrukcja Sali maszyn,

zaprojektowana przez Gorgolewskiego.

sala maszyn, Lwów 1894 r

31Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 48. 32 Ibidem, s. 49.

25

W tym okresie zostały też wykonane przekrycia dachów o podobnej konstrukcji metalowej i

szkła na wielką skale. Te projekty powstały z współpracy firmy “Piotrowicz i Szuman”

z Iwanem Lewińskim, Alfredem Zachariewiczem i Boguckim, dla ujeżdżalni towarzystwa

“Sokół” (1897 roku), jeszcze dla takich obiektów jak: biblioteka uniwersytetu (1902 roku),

nowa zajezdnia tramwajowa przy ulicy Witkowskogo, Pasaż Mikolascha, a także w 1903

roku pobudowali pawilon na placu Świętego Ducha. Rozwój secesji w architekturze Lwowa

nabierał szybkiego tempa dzięki współpracy tych Architektów.33

Oprócz wykorzystania konstrukcji metalowych na dużą skalę zaczęto używać

żelbetu. Pierwszym, kto użył ten nowoczesny materiał we Lwowie był Zagórski, pragnął

przedstawić możliwości techniczne danego materiału na wystawie Budowlanej, w 1892 roku

na Politechnice. Lecz pierwszym kto zaczął używać żelbetu na dużą skalę przy wznoszeniu

budynków mieszkalnych na całej Galicji był inżynier Wacław Ibiański. Na nowy, ciekawy

sposób budowanie zwraca swoją uwagę Iwan Lewiński i bardzo szybko zaczyna używać

żelbetu w budowaniu nowych obiektów projektowanych w jego biurze. Firma Lewińskiego

wykorzystuje konstrukcje żelbetowe przy założeniu fundamentu dla budownictwa Opery we

Lwowie w 1897.

zakładanie fundamentu żelbetowego dla Teatru Miejskiego (Opery lwowskiej) w 1897 r.


26

Żelbet został też wykorzystany przy wzniesieniu rzeźni zwierząt w 1900 roku przy ulicy

Przemysłowej i wielu innych. Podobne rozwiązania wykorzystuje firma “Sosnowski i

Zachariewicz”. Syn wspólnika Lewińskiego Alfred Zachariewicz, stosuje konstrukcje

żelbetowe w budownictwie mieszkalnym i przemysłowym. Kilka z przykładów jego dzieł

można zobaczyć przy ulicy Glinki, które zostały wzniesione w stylu secesyjnym z

elementami z średniowiecza. Po takim szerokim zastosowanie żelbetu przez te dwie firmy,

pojawił się wymóg stosowania tego materiału przy każdym nowym budownictwie w mieście.

Nabyło wielkiej popularności wśród architektów i inżynierów tego okresu murowanie z cegły

ścian, a także wewnętrznych konstrukcji metalowych i żelbetowych, szeroko stosowano to

rozwiązanie we Lwowskiej architekturze po 1908 roku, wtedy jak się rozpoczął okres secesji

“racjonalnej”. Alfred Zachariewicz i Lewiński wykorzystywali możliwości estetyczne i

tektoniczne żelbetu, w swoich projektach przez wile lat. Żelbetowe sklepienie kopuły i

kilku kiosków przy nowym dworcu kolejowym, dziesiątki wiaduktów i mostów zwłaszcza

most przez rzekę Rybnica, a także wiele innych obiektów zwracali na siebie uwagę

niepowtarzalną formą i ciekawą konstrukcją.

Firma Lewińskiego wyróżniała się spośród innych w wielu kwestiach, jedną z których było

doskonalenie nowej technologii przy wykorzystaniu materiałów tradycyjnych, takich jak

kamień, cegła, gips i ceramika. Oprócz tego, w jego projektach dekoracje pełniły ważną rolę,

wykorzystywano je aby maksymalnie podkreślić piękno formy funkcjonalnej, czym się

właśnie cechuje secesja w architekturze. Dekorowanie pełniło ważną funkcję, zadaniem której

było wzmocnienie wrażeń estetycznych i emocjonalnych w budownictwie. Rzeźba i płytki

ceramiczne skupiały się przeważnie przy konstrukcjach nośnym tym samym podkreślając ich

znaczenie, a także nadając konstrukcjom wyjątkowego wyrazu estetycznego. Najbardziej jest

to zauważalne w budynkach powstałych między 1903 i 1908 rokiem, wsporniki balkonów i

wykuszy, pełniły ważną funkcję konstrukcyjną, a poza tym były dekorowane najczęściej

motywami roślinnymi.34

Ponadto, szereg innych elementów pełniących ważną funkcję dla budynku, traktowano w

sposób artystyczny i nadawano różnych, ciekawych form, przykładem są takie elementy jak:

ościeżnice, gzymsy, parapety, szkło, klamki.35

34Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 58.35Ibidem, s. 59.

27

firma I. Lewińskiego, według projektu T. Obmińskiego na ulicy Łyczakowskiej 70, 1906 r.

biuro architektoniczne I. Lewińskiego na ulicy Reznickiej 9, 1907 r., Fragment fasady

28

Panującą tendencją w secesji Lwowskiej architektury, było wykorzystanie motywów

roślinnych przy tworzeniu formy lub dekorowaniu ważnych konstrukcji. Te propozycje,

natomiast, znacząco się różniły od rozwiązań proponowanych przez Antonio Gaidi. Dążyło

się za osiągnięciem jedności obiektu z każdym jego elementem poprzez wykorzystanie

motywów z przyrody.

biuro Architektoniczne I. Lewińskiego na ulicy Reznickiej 9, 1907

Tworząc secesje we Lwowie, architekci wraz z Lewińskim opierali się na pomysł stworzenia

architektury, która potrafi zamienić sobą przyrodę w mieście. Dlatego formy z świata

roślinnego odbierano jako ekspresję dobrze przemyślanej kompozycji budynku.36

Synteza sztuk była odbierana jako najważniejsza tendencja w sztuce na całej Europie. Artyści

secesji skupiają się wokół syntezy, nadając jej znaczenie główne jako serce nurtu. Dziedziną,

w której dążenie do syntezy jest najbardziej wyraźnym jest architektura. Architektura łączy

dzieła z każdej dziedziny sztuki w swoim środowisku. Lewiński też wypowiadał się na ten


29

temat: „Architektura musi istnieć w zgodzie z rzeźbą i malarstwem, jednak pełnić rolę

główną” mówił on.37 Lwowscy architekci często, o czym świadczą dokumenty z archiwum,

występowali w roli organizatorów łączenia się sztuki z architekturą. Już na stadium

projektowym zadaniem architekta było stworzyć obiekt, który będzie się składać z różnych

dziedzin sztuki takich jak rzeźba, malarstwo i innych tworząc całość pomysłu projektowego.

Nieraz architekt i malarz łączyli się w jednej postaci, więc projekty budynków włączali w

siebie dekoracje, architekturę wnętrz, witraże, a nawet malowidła ścienne. Budynki secesji

przedstawiają ogromną cenność w sztuce. Integracja sztuk występuje nawet w rysunkach

technicznych.38 Obmiński mówił, że projekt dla architekta jest tym samym co obraz dla

malarza.39

Secesja poszerzyła się na wszystkie dziedziny sztuki na czele z architekturą i wdrążyła się w

życie codzienne mieszczan. W celu walki z budownictwem komercyjnym, artyści z całego

miasta o różnych kierunkach twórczości łączyli swoje pomysły, tworząc dzieła

nadzwyczajnie cenne, przedstawiające wielką wartość dla miasta. Przykładami takich dzieł

można uważać budynki na ulicy Bogomolca i Doncowa, wzniesione Lewińskim i Obmińskim

w 1905-1908, a także zabudowy przy ulicy Czuprynki, Kotlarewskiego, Horbaczewskiego

wybudowane biurem Lewińskiego i Zachariewicza.40

„Rondo” na ulicy Bogomolca

37I. Lewiński, O budownictwie utylitarnem, „czasopismo techniczne”, #3, Lwów 1902, s.39.38Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 64.39T. Obmiński, „Czasopismo techniczne”, #5, Lwów 1901, s.60. 40Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 66.

30

W środowisku miejskim artyści secesji próbowali zintegrować architekturę z projektowaniem

ogrodów i parków. Ten sposób myślenia był bardzo właściwy dla Lewińskiego, potwierdzają

to liczne obiektów zaprojektowane architektem. Nowa estetyka w budowaniu i projektowaniu

miejskim prowadzi do pewnej syntezy na trzech poziomach: miasto – obiekt architektoniczny

– wnętrze.41 Architekci secesji dążą do połącznie wszystkich kierunków projektowania na

rzecz ich „totalnej” syntezy. Dla obiektów pierwszego etapu secesji przy użyciu dekoracji i

ornamentów charakterystyczną była koncentracja ekspresji dekoracyjnej na fasadzie budynku.

Lecz już w latach późniejszych, synteza architektury z sztuką dekoracyjną polegała na

nadaniu piękna detalom pełniącym ważne funkcje na przykład funkcje konstrukcyjne. Fasady

najlepszych budynków projektowanych Zachariewiczem, Lewińskim, Obmińskim i innymi

wybitnymi architektami stanowią przykład kompozycji, która łączy elementy konstrukcyjne z

ornamentami, rzeźbą, ceramiką, dekoracjami metalowymi.42

Oprócz wielkiego wkładu w rozwój secesji poprzez tworzenie autentyczności lwowskiej

architektury tego stylu, Lewiński przyczynił się do rozwoju nurtu jeszcze w inny sposób.

Bardzo popularna i często wykorzystywana przy projektowaniu ceramika, była produkowana

na fabrykach Lewińskiego, założonych w 1888 i 1890 latach. Pierwszy raz, w dużych

ilościach, majolika była wykorzystana Lewińskim przy oblicówce tymczasowego dworca w

1900 roku. Właśnie ze względu na działalność przedsiębiorczą Lewińskiego doszło do

powstania wielu obiektów we Lwowie i innych miastach Galicji. Materiałów o dobrej jakości

brakowało we Lwowie, więc były produkowane na fabrykach Lewińskiego, które potem

sprzedawał o rozsądnych cenach, żeby miasto, które tak lubi miało możliwość szybszego

rozwoju.43

fabryka I. Lewińskiego, płyty ceramiczne na fasadzie41Jurij Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy, s. 68.42Ibidem, s. 69. 43Ibidem, s. 75.

31

ZAKOŃCZENIE

Iwan Lewiński był postacią, która potrafi zachwycić swoją energia i nieustannym dążeniem

do zdobycia nowej wiedzy i rozwoju. Niesamowite jest to jak w jednej osobie łączyło się tyle

talentów. Był uzdolnionym architektem, wykształconym i jednym z najlepszych w mieście

inżynierem, a także bardzo sprawnym przedsiębiorcą. Lewiński istotnie wpłynął na rozwój

miasta, a zwłaszcza na architekturę. Poświęcał dużo czasu na stworzenie stylu

„ukraińskiego”, a także na wyznaczenie kierunku rozwoju secesji na ziemiach Lwowskich.

Nawet kiedy nie projektował osobiście niektórych obiektów, miał na nie wpływ, gdyż były

wzniesione przez jego firmę i pod jego osobistym nadzorem. Teatr Miejski, który najczęściej

nazywamy teraz Operą lwowską, słynny obiekt, znany w całej Europie, powstał ze względu

na rozwiązanie inżynierskie zaproponowane przez Lewińskiego, na co wskazuje

dokumentacja. Był człowiekiem bardzo aktywnym i potrafił opanować dużo rzeczy naraz.

Pilnował prac budowlanych prowadzonych przez jego biuro, jakości wyrobów,

produkowanych na jego licznych fabrykach, a także był aktywnym członkiem kilku

organizacji, które wyznaczały kierunki rozwoju architektury na całej Galicji.

Pochodzący z prostej rodziny, osiągnął tak wiele ciężką pracą, o czym wspominają wszyscy

którzy mieli szansę z nim współpracować. Jego dzieła są podziwiane już sto lat po jego

śmierci. Słynna secesja we lwowskiej architekturze powstała ze względu na pracę

Lewińskiego i jego kolegów z branży. Niepowtarzalność lwowskiej secesji jest wynikiem

ciągłego dążenia do autentyczności i nieustanną pracę architekta nad jej rozwojem. Poświęcił

całe swoje życie, żeby Lwów miał teraz możliwość być nazywanym „perełką na ziemiach

ukraińskich”.

Pisząc tę prace, chciałam przedstawić wielki wkład architekta, inżyniera i przedsiębiorcy, w

rozwój kulturalny i estetyczny miasta, z którego pochodzę. Od dziecka podziwiałam wyniki

jego działalności, ponieważ szkoła, do której uczęszczałam znajduje się w samym centrum

okolic, w których tworzył swoje dzieła. Jest to postać wybitna, o której trzeba mówić i którą

warto pamiętać.

32

BIBLIOGRAFIA

A. Noga , IWAN LEWIŃSKI architekt, przedsiębiorca, mecenat, Lwów 2009, Centrum

Europy

I. Mielnyk, Nowy Świat we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy

J. B. Antoniewicz, Secesja, „Słowo polskie”, #125, Lwów 1902

J. Biriulow, Secesja we Lwowie, Lwów 2009, Centrum Europy

Ю. Брюлов, Мистецтво Львiвськоi Сецесii, Львiв 2005, Центр Европи

Lwów, Dzieje Lwowa

http://www.lviv4you.com.ua/index.php?option=com_content&view=article&id=48&I

temid=51

W. Tymofijenko, Historia ukrainskiej Architektury, Kijów 2003, Technika

Ż. Komar i J. Bogdanowa, Secesja we Lwowie, 2014, Wysoki Zamek

Documents

linkedin Secesja we Lwowskiej architekturze