53 L. ANNjEI SENECE

EPISTOLA III.

DE ELIGENDIS AMICIS.

Familiariter reprehendit Lucilium , quod amici nomine , ut vulgus soleat ,

usus sil , monetque , eum dcmum vere ac proprie amicum esse , quocum ,

si probatus fuerit , omnia nostra seque ac nobiscum communicare possimus.

Unde hoc nos proficcre , addit , ut nec ipsi mali quid committamus , et

amicum constantem reddamus et fidelera. In quo et a vulgo sejungamus nos

oportet, quippe qui , nullo amici discrimine facto, vel omnes amicorum loco

habent , vcl amicitise prsestantiam ignorant. ( Cf. Epist. IX, ubi alin eoque

stoico more hunc locum persequitur. ) Quae quidem observatio de hominum

inoonstantia similem eorum errorem in ejus mentem revocat , utpote qui

industriam in circumcursione perpetua et quietem in omni vacuitate a mqtu

ponunt. Satis lazo vinculo adhibetur Pomponii dictum clausulas loco, ejusdem

fere argumenti. Cseternm et de amicitia omnes egisse auctores , qui de officiis

exposuerint , constat. In Stoicis autem hac re tractanda clari fuere Posido—

nius , Hecato , Panaetius ( Vide Diog. Laert. Yll , 124) : quibus et Cicero in

libro egregio de Amicilia, dialogo praestantissimo Platonis , cui titulus est :

Lysis, inpartes vocato, idemtidein usus essevidetur.

SENECA LUCILIO SUO SALUTEM.

Epistolas ad me perferendas tradidisti , ut scribis ,

amico tuo. Deinde admones1 me, ne omnia cum eoadte

pertinentia communicem, quia non soleas ne ipse qui-

dem1 id facere3. Ita eadem epistola illum et dixisti ami-

cum , et negasti. Itaque sic priore illo verbo , quasi pu-

blico*, usus es, et sic illum amicum vocasti , quomodo

1. Admones ms. Arg. a, et c. cum

aliis. Ammones noster b. Schtr.

2. Non soleas ne ipse quidem. Sic

nostri a. et b. cum Ampl. et Par.

a. b. d. Nec mihi dubium est , eo-

dem modo etiam in aliis vetustis

libris scriptum fuisse , quibus vel

Pincianus, vel Opsopoeus usus est,

sed ab his , ut leviusculum , non ad-

notatum. Non solcas tu ipse quidem

ms. c. et ed. A. ; non soleas nec ipse

quidem, ed. Bom. et alise ante Li—

psium. Nec soleas ipse quidem, com-

memlatum a Grutero , amplexus est

Lipsius et tenuere post eum alii

omnes. Schw.

3. Idfacere scripsi cum nostris a.

b. c. et ed. A, pro vulgalo hocfacerc.

4- Publico. I. quod vulgo usita-

tum , communc est. Sic mos fuit, ut

EPISTOLA III. 53

omnes candidatos bonos viros 1 dicimus ; quomodo obvios,

si nomen non succurrit*, dominos salutamus3. Hac abie-

rit 4 ! Sed si aliquem amicum exislimas 5, cui non tantum-

dem credis , quantum tibi , vehementer erras , et non

satis nosti vim verse amicitiae. Tu vero 6 omnia cum amico

qui in Senatu candidatum produce-

ret , boUum euin vel optimum virum

diceret. Cujus quidem rei vestigium

apparet in Plinii Panegyrico : « fa-

ciebas ergo quum diceres optimos. »

Gruterus huc trahit Cicer. de Orat.

II , 64- Dominos , hnnoris causa , ut

apud recenliores : Herr, Monsicur,

Sir. Saepe autem hujus moris , non

solum honoraliores , parentes , fra-

tres (cf. Epist. Ctv, i) , sed etiam ob-

vios quosque, quorum nomen non

statim succurreret, hoc titulo com—

pellandi , mentio injicitur apacl ve-

tercs. Cf. Sueton. Aug. 53 nol. Tacit.

Annal. II, 87. cum Excurs. Lipsii

P. Eadem ratione uUbantur in mu-

lieribus jam inde a decimo quarto seta-

tis anno. Vide Epicteti Manual. CXL.

edit. Schweighseus. ubi Uptoni no-

tse (Tom. III, p. i63 Epicleleae Phi-

los. Monum.) : addas Spanhem. de

Usu et P. N. Tom. II , p. 487. Petron.

c. 63, p. 33o Burmann. Ruhk.

1. Bonos viros. Viros bonos ms.

c. et ed. A. Schw.

a. Succurrit. Occurrit ms. c. cum

cd. A. Schw.

3. Dominos salutamus. Usilata

jam tunc erat illa consuetudo Domi-

nosvocandi, quos colerent, autquo-

rum nomina non succurrerent. Idque

potentiores ambiebant , ut domini a

tenuioribus vocarentur et nisi id foret

molesle ferebant. Martialis: « Mane

salutavi vero te nomine , casu : Ncc

dixi dominum , Ceciliane , meum.

Quanti libertas constct mihi tanta

requkis : Ccntum quadrantes abstulit

illa mihi. » Idem : « Cum te non nos-

sem , dominum xegemque vorabam. »

Muretus.

4* Hac abierit l Sic recte nostri

mss. a. et b. cum Ampl. et aliis apud

Grut. et Opsop. quomodo legendum

jam olim Modius viderat, quum Hoc

abierit edidisset Erasmus , quod ha-

bet Par. a. et omnes ante nos te-

nuere editores. Vitiosius hoc aberit

est in Arg.c. Par b. d. et ed. A. Desi-

dcrabantur autem duse istae voces in

ed.Rom. Tarv.Ven. ct Erasm.i.//nc,

id est , hactenus , hac via , hac ra-

tione. S. — Sensus probus est , sive

hoc ab. sive hac ab. cum codd. ct edd.

legas : hoc modo excusari diclum

tuum potest, explicante Fr. Modio

Ep. II , Nov. lect. quem Grutcr. lau-

dat. Abesse tamen haud bene potest,

quamvis codd. nonnulli concinant,

Gronov. acute emendavit: Hic (sc.

amicus tuus) abierit : dc rc , non de

homine loquar tecum, in thesi non

in hypothesi. At vulgata bene habet.

Ruhh.—Vertit Lagrange : Laissons

le mot et parlons de la chose.

5. Amicum existimas. Prior vox

deest ms. c. et ed. A. tum existimes

scribitur in eadem ed. A. sed vulga—

tum recte tcnent alii libri omnes. S.

6. Tu vero. Anle verba Tu ve—

ro, ctc. inserta olim haec vulgo le-

gebantur, Krat et ille qui amicum in

atrio qucerit quibus ipse non est.

Scilicct ut illa , de quibus paulo ante

ad Epist. 11 , fin. § 5 , diclum cst , sic

et hsec aliunde (ncmpe ex Enist. xix,

ubi et libri omncs eadcm cxhibcnt )

54 L. ANN.EI SENECiE

delibera, sed de ipso prius'. Post amicitiam credendum

est, ante amicitiam judicandum". Isti vero 3pra?postero

officia permiscent*, qui contra prsecepta 5Theophrasti ,

quum amaverunt6, judicant ; et non amant, quum judi-

caverunt. Diu eogita7, an tibi in amicitiam aliquis reci-

huc invecta erant : rjnarc delenda

recte monuerat Muretus , cui quidem

nonnisi ex parte obtemperarunt ope-

rae, priora quidem verba delentes ,

posteriora vero relinquentes, Nullum

habet majus malum quibus ipse

non est. Bursus deindc omnia recepta

sunt, sed uncis inclusa in ea edi—

tione , quxa Nic. Fabro et Jo. Opso-

pceo procurata Parisiis anno mdcii ,

prodiit. Postremo omnia prorsus eje-

cit Lipsius. Et agnoscunt quidcm h. I.

omnia ista(leviuscula cum discrepan-

tia, quam hic notare nil attinet)mssti

nostri b. et c. cum Par. a. b. d duo-

busquc aliis Opsopcei et quinque Gru-

tcri codicibus : sed ignorat illa vetu-

stissimns noster ms. a. cum Ampl.

Unus Nicotianus Opsopcei priora qui-

dera verba habet , Errat et ille

probat ; posteriora vcro , Nullurn....

ipse non esl, ignorat. Schiv.

i. De ipso. Nil mutant libri Vete-

res; sed in noslrn ms. a. male sedula

manus inter lineas voculam ie ad-

pinxit, qnasi legeodum essct de te

ipso. Pro de ipso prius f est prius de

ipso in ms. c. et cd. A. Schvv. — Si-

donius : Est enim consuetudinis meae ,

ul eligam ante, post ililipan;. Just.

Lips.

i. Ante amicifiam judicandum.

Sic mssti nostri cum edd. Sed Pdr. d.

habet antea judicandum. Amplonia-

nus vero , antea deliberandum et

judicandum. Schw-

3. Prapostero. Prapostere vulgo

edebatur, quod ipsum ctiam dabant

qualuor ex Gruteri codicibus, pra-

postera enotatum e ms. Ampl. Haud

cunctanter cquidem adoptavi scriptu*

ram, quam dedere nostri mss. a. et

b. consentientibus quatuor codicibus

Opsopcei ( quomm in numero est

Par b.), et uno Grutcri. Prapostero

ordine scribitur in ms. c. et edd. A.

in contextum adscito vocabulo , quod

unus ex Opsopcei codicibus pro scho-

lio inter lineas notetum habebat. Ul

prcrpostero pro prapostere usurpavit

Seneca, sic , eadem terminatione ,

directo pro directe , Epist. lxvi, et

alibi iniguo pro inique. Post prcepo-

stero ordine vocem eque ( id est. ,

aque ) iiiterserunt ms. c. et ed. A.

Schw.

4- Permiscent. Ms. c. et ed. A.

pro perrniscent , simplex verbum mi-

sccnt habent. Sc/m:

5. Theophrasti. In ms. c. et ed. A.

1'heofrasti pro Theophrasti. Schw.

— Occurrit quoque apud Plutarchum

de fraterno amore Tom. X , p. 45 ,

Hutt. Tovg f*iv yap k\\oxp[ov£ ,

Vu-j-t 0£o<ppa(TTO? , ou yiioyvra «Jei xpt-

vetv, aXia xpivoyvTa (pt)srv. Locus hu-

jus dicti erat fortasse in libro -repi

£pe>To;, si hariorari licet. Cf. Fabri-

cii Bibl. Grtec. Vol. III , p 449 > ec--

Harles. Ruhk.

6. Qnum amaverunt , et quum

judicaverunt , rcctc dedere nostri

ms. a. ct b. cum Par. b. non , ut

vulgo quurn amaverint , eXquum /u-

dicavcrint. Schw.

7. Hiu cogita. Pro1 cogita , quod

tenent alii,habcnt delibera trcscodd.

Grut. Judka vero est in Par. a. S.

EPISTOLA III. 55

piendus sit * : quum placuerit fieri1, toto illum pectore

admitte : tam audacter3 cum illo loquere, quam tecum.

Tu quidem ita vive , ut nihil tibi committas*, nisi quod

committere etiam inimico tuo possis 5 : sed , quia interve-

niunt quffdam, qure consuetudo fecit arcana6, cum amico

omnes curas , omnes cogitationes tuas misce. Fidelem 7 si

putaveris , facies. Nam quidam fallere docuerunt 8, dum

timent falli ; et aliis jus peccandi suspicando 9fecerunt.

1. An tibi in amiciiiam aliquis

recipiendus sit. Commode ms. c. et

ed. A.,an in amic. aliq. sit t. rec. S.

2. Placuerit Jieri. Placuerit tibi

fieri idem ms. c. cam ed. A. Nude

placuerit tibi est in Par. a. Schw.

3. Audacter. Aadaciter A&t noster

ms. a. (quod nanc demum animad-

verti) cum Paris. b. d. paulo rariore

vocabali forma , sed Senecoe haud

dabte rcstituenda. Sc/w.

/t. Vt nihiltibi committas. Erasmi

editio cum libris vett. proestat hanc

lectionem, quam a Mureto sine ulla

i-ausa adjecta immutatam in : ut ni-

hil committas rccte restituendam

duxit Gronov. qui exponit : ut con-

scire sibi est, pravi facli conscientiam

habcre ap. Horat. I , Ep. I , fii, ita

committere sibi est conscientiam ali-

rujns facti admittere. Itaque revo-

cavi. Ruhh.— Quam lect. confirmat

Schw. frctus auctoritate suorum mss.

a. b. c. et Par. a. b. d. aliorumque.

5. Inimico tuo possis. Mcdiam vo-

cem , et ipsam a Murcto temere ejec-

tam , restilui autoritate eorumdem ,

quos modo dicebam , librorum- S.

6. Fecit arcana. Facit ms. nostcr

a. ct Anipl. tum archana ms.a .b.c.

Ampl. et ed. Rom. Tarv. et Ven. S.

7. Fidelem si. Si fidelem ms.

Ampl. Facies recte tenentaliiomnes.

Facias msc.et ei.A.Schw.—Livius :

vult sibi quisqne credi et habita fi-

des ipsam obligat fidem. Plutarchus,

prceceptis connubialibus: ITot s~ yotp xai

to iriaxevctv Saxsiv irio-wujcrQai , xai zh

cptWv 9>clsra6ac* fit enim , ut si fidas ,

fides tibi redhabeatur, et amere , si

ames. Just. Lips.

8. Quidamfallere docucrunt. Sic

commode , et ex roore Scnecse, editi

libri ante Erasmum omnes , cuni no-

stris msslis a. b. c. et Par. d. Vitiose

quidem Par. a. et b. Inde ab Erasmi

Eetate , pro quidam, vulgabatur mul-

li, nescio qua auctoritate. Schw.

9. Kt aliis jus pec. suspicando fe—

cerunt. Habet utique quo blandiatur

vox aliis : sed , diligentius denuo

inspecta*veterum codicum scriptura ,

vereor ne invilis omnibus libris in—

vecta huc illa voi sit a Mureto. Nec

enim al/is, sed iili (scil. amico),

communi consensu cum imprcssis

ante Muretum exhibent mssti Arg.a.

b. c. Ampl. Par. b- et quatuor Gru-

teri codd. Quod aulcm contra Mureti

scripturam nihil monuit Opsopceus ,

non inde colligere licet consensisse

ipsius codices in eamdem scripturam.

In quinto exGrulerianis codd. vitio-

se scriptum eiatfalli illijus pecc. etc.

A reliquis omnibus discedit Par. d.

ita scribens , et illius peccati occasio~

nem suspicando fecerunt: ubi qui-

dcm satis apparit, postquam duo

58 L. ANNjEI SENECiE

Quid? quare ergo 1 ulla verba* coram amico nieo1 re-

traham? quid est, quare me coram illo non putem so-

lum 4 ? Quidam , quae tantum amicis committenda sunt ,

obviis narrant , et in quaslibet aures , quidquid illos urit,

exonerant : quidam rursUs etiam carissimorum conscien-

liam refoTmidant , et , si possent, ne sibi quidem 5 credi-

turi , ihterius premunt omne secretum. Neutrum facien-

dum est : utrumque enim vitium est , et omhibns 6 credere,

et nulli ; sed alterum honestius dixerim vitium7, alterum

tutius. Sic utrosque reprehendas , et eos qui semper in-

quieti sunt, et eos qui semper quiescunt. Nam illa , tu-

multu gaudens , non est industria, sed exagitatae mentis

concursatio : et haec non est quies, quae motum omnem

verba illi jus perperam in unum il-

lius cssent contracta , rcliqua dcincle

consulto ita concinnata esse , ut ali-

quem sensum efficerent. Simili qua-

dam ratione illius vitn peccandi scri-

bitur in ed. Rom. et Tarv. pro quo

est illi virn peccandi in ed. Ven. At

illi usurri peccandi t&.A. llli jus pec-

candi pfimus edidit Erasmus , quod

ipsurh uno consensu fencnt omnes ,

quos novimus , codd. mssti. Schw.

I. Quid? quare ergo. Sic iloster

rris. a. Vulgo Quid est ergo ? quare

edd. cum Par. a. Quid est quare

ergo noster b. cum aliis. Quid ergo

est quare nostcr c. et ed. A. Quid

estquare ego codex INicolianus Opso-

pcei; nisi forsah compeudiosa scri-

ptura , quam ego interpretatus est

Opsopceus , non ego valcbat , sed er-

go , quemadmodum in nostro ms. 6.

vox crgo significatur nuda liltcra g

cum vocali o supcrne imposita. S.

i. XJlla verba. Vocem ullat in ed.

Erasm. etMnf. teinerc prgelcrmissam,

restitnit Lipsius. IUa verba scribitur

in nostro ms. c. scd in ora nolalur

■c alias ulla;» quod ipsum in con-

leitu habcl ed. A. cum aliis. Schw.

Z.Coram amico rneo.VeeslmeocA.

Mur. et Lips. sed agnoscunt vocem

cum reliquse cditiones omnes, tum

mssti nostri a. b. c. et Grul. atiiquc. S.

4- Non putem solurn. Soturh rwri

puterrt ms. c. et ed. A. Schw.

5. Ne sibi qitidem. Sic noslri a.

et b. aliique', ut edebatur indc ab

Erasmo. Nec quidem sibi ed. Rom.

Tarv.Ven.iVecsibi qtiidem ttis.Ampi.

Nec ipsi sibi quiaem ms.e.Denique rte

ipsi sibi quid credituri ei. A. scih-

cet in cujus exemplari msto , sicut in

nostro ms. c. vocabufum quidern com-

pendiose fueraf scriptum , ut termi-

natio em nonnisi incurva lineola , lit-

terse d superne adpicta, indicaretur.

6. Omnibus credere. Hesiodeum

est ;irtaTct( $ apa o^tto; xai a7ri<TTtat wXe.

crav avtjpa;. Ipsa fidcs bomines et dif-

Rdentia perdit. Just. Lips.

7. Vixerim vitium. Sic edd. ct.

mssti nostri; nisi quod vitium suo-

morc effcrunl b. ct c.Vitium dixerim

ms. Ampl. Schw.

EPISTOLA III. 57

molestiam judicat , sed dissolutio et languor. Itaque hoc

quod apud Pomponium 1 legi, animo mandabitur 1 : « Qui-

dam adeo in latebras refugerunt , ut putent in turbido esse

quidquid in luce est. » Inter se ista miscenda sunt; et

quiescenti agendum , et agenti quiescendum est. Cum

rerum natura delibera 3 : illa dicet tibi , et diem fecisse et

noctem*. Yale.

i. Pomponium. Lipsius ait : « poe-

tam tragicum hoc nomine scio , sed

et alios. At ista non olent poetam :

estque in meo libro optimo : Pom-

peium philosophum. » Yixit autem

ille Pomponius ( nam varietas a Li-

psio e codice allata pro aherratione

libnfrii habenda est ) sub Augosto et

superstes fuit Tiberio.Tacil.Annal.V,

8 , ubi vir morum elegantia el inge-

nio illustris audit. Cf. Lipsius ad Ta-

citi Annal. XI, i3. Si cum Lipsio e

carmine hsec esse petita ncgaveris ,

quanquam in iis afferendis senten-

tiam quin sequeretur, verbis relictis ,

nihil impedit, altera tamen ex parte

non pervideo , quidni poetara tragi-

cum et libros philosophicos compo-

suisfte pritemus ? Ruhk.

a. Animomandabitur.Xu]goani-

mo tuo mandabiiur cdebatur inde ab

cd. Vcn. quod ipsiim quidcm etiam

in quatuor msstis g se repertum te-

statur Gruterus in Append.Sedprorio-

nren tiio , temere ac parum commode

interpolatum , cum principibus edi-

tionibus A. Jiorn. Tarv. ignorant

rion modo nostri mssti b. et c. sed et

Anipl. et Par. a. b d. aliique omnes

Opsopoei codd. et Gruteri Pal. sec.

qui cseteris bonilate prsestat. Schw.

3. Cum rerum natura delibera ;

Lagrange vertit : Consultez la nature.

4- Et diem fecisse et noctem. Sic,

Subintellecto pronomine personali se

(quemadmodum me subintelleclum

vidimus Ep. I , et nos ead. Ep. , et te

intelligendum Ep. XIX, item rursusje

vel ipsum Ep. Cxx) , scripsi praeeun-

tibus nostris mss b. et c. et ed. A.

quibus hactenus acccdit ms. Ampl.

quod se in contextu ignorans , non—

nisi superne infer lineas postfecisse

adjectum habet. Vulgo inde ab ed.

Rom. edebatur se et diemfecisse et

noctem Ex Paris. a. b. et d. (quorum

quidem e numero ille, quem cum

Emmerico nostro nota Par. b. insi—

gnimus , unus ex- eisdem est , quibus

olim usus Opsopoeus crat) adfertur

hujusmodi scriptura, se et diemfe—

cisse , se et nociem ; quam eamdcm

e suorum etiam nonnullis Pincianns

citaverat. In aliis libris , partim eo-

dem Pinciano lestc, partim Grutero,

legebatur etdiemfecisse se etnoctem,

quod ipsum mstus Ampl. a secunda

manu tenet : in alio erat , el noctem

fecisse et diem se ; rursus in alio , et

diem se fecisse et noctem. Adeo mire

variant in assignanda sede voculae

se, ut vix dubitari possit, esse eam

ex scholio in contextum adscitam.

Sed ne pro scholio quidcm agnoscit

illam voculam noster codex c. multa

licet alia passim scholia interlinearia

habens , veluti h. 1. ad voccm diem

hoc , pro labore; tum ad voc. no-

cttm istud pro quiete. Cf. Epist. XVUI.

Schw.