98 L. ANNiEl SENECiE

inter se et exitus congruant. Qui amicus esse coepit, quia

expedit , placebit ei ' aliquod pretium contra amicitiam ,si ullum in illa placet praeter ipsamJ. In quid amicum

paro 3 ? ut habeam pro quo mori possim , ut habeam quem

in exsilium sequar, cujus me morti et opponam et impen-

dam. Ista , quam tu describis, negotiatio est4, non ami-

citia : quae ad commodum accedit, quse, quid consecu-

tura sit , spectat. Non dubie aliquid habet simile amicitian

affectus amantium : possis dicere, illam esse insanam ami-

citiam5. Numquid ergo quisquam amat lucri causa?num-

quid ambitionis aut gloriae ? Ipse per se amor, omnium

aliarum rerum negligens , animos in cupiditatem formae .

non sine spe mutuae caritatis, accendit. Quid ergo ? ex ho-

nestiore causa coit turpis affectus ? Non agitur , in-

quis6, nunc hoc, an amicitia propter se, an propter aliud

I. Placebit ei. Pionomen perso- Arg. c. et ed. A. In quo amicumnale ignorant mss. Arg. b.c. et Par. paras. Quibus omnibus et inter sc ,a. b. d. Ae fortasse ex interpreta- et cum sequente oratione collatis ,

mento adjectum est. Schw. vide ne sic fortasse Scneca scripserit:i. Si ullum in illa placet pratter In quid, inquis, amicumparas?ipsam. Vocab. pretium , quod post 4' Negotiatio est. Cic. dc Naturaplacet interserebant vulgo, ignorant Deorum lib. II: Amicitiam siad frn-

mssti ; nempe interpolatum ab ho ctum nostrum referemus , non eritmine, qui non animadvertisset , u/ ista amicitia, sed mercatura quaedamlum apud Senecam idem valere ac utilitalum suarum. Ruhk.

quidquam, res ulla; quemadmo 5. Amicitiam. Illam esse ins.dum frequenter nullum dicit , pro amic. illurn ed. Kuhk. quod primumnihil. in ed. Lipsiensi 1702, reperi. Supe

3. In quid amicum paro.lnArg. riores omnes cum msstis illum te-b. ex correct. sic legitur, Inquis ami- nent. Schw.curn paro , quod habcnt plerique 6. Non agitur, inquis , nunc hoc,

Gruteri ; sed idem Arg. b. olim ha- an amicitia propter se , an propterbuerat, In quid amicum paras? aliud sit expetenda; namsi propter

quod etiam nunc est in Par. b. et ex se ipsam , etc. Sic edd. omnes , indealio item optimo codice ( Nicotiano) ah ed. R. nisi quod inter duo verbalaudaturab Ops.Inqu/t amicumparo nunc hoc particulam de interponunt,

cd. li.tt mss. Par. a. d. sed in Par. quam mssti etiam omnes agnoscunt,a. primum fuerat paras. In ed. Ven. et primus delevit Muretus , Tollianiest, Inquies igituramicum paro. !> styU amulus. Minime vero expedilus

EPISTOLA IX. 99

sit expetenda ; nam si propter se ipsam expetenda est ,

potest ad illam accedere, qui se ipso contentus est.

Quomodo ergo ad illam accedit? quomodo ad rem pul-

cherriinam : non lucro captus, nec varietate fortunae per-

territus. Detrahit amicitiae majestatem suam , qui illam

parat ad bonos casus. Se contentus est sapiens.

Hoc, mi Lucili, plerique perperam interpretantur : sa-

pientem undique submovent , et intra cutem suam 1 co-

gunt. Distinguendum est autem , quid et quatenus vox

ista promittat. Se contentus est sapiens, ad beate viven-

dum, non ad vivendum. Ad hoc enim multis illi rebus

opus est ; ad illud tantum animo sano, et erecto2, et de-

spiciente fortunam. Volo tibi Chrysippi3 quoque distin-

locus; cui nescio satisne medcaturoptimi alioquin codicis Nicotiani le-

ctio ab Ops. commendata : Nonagi-tur, irufuis, nunc de hoc, an arnieitiapropter se ipsam appetenda sit. Im-

mo vero nihil magis probandum est.Nam si propter se ipsam expet.Variant autem alii codices. Et Par.

b. quidem si recte percepi , ita habet ,Non agitur, inquis , nunc de hoc anamicitia propter se ipsam expetendaest etc. , omissis mediis , quae ab

eisdem verbis propter se incipiebant.Noster Arg. b. vero , Non ag. inq.nunc de ac (i. e. de hac) amicitia.Nam si , etc. Rursus Par. d. Non

ag. inq. nunc de hoc , an amicitiapropter aliud sit expetenda. Nam

si, etc. Sic et Par. a. nisi quodpost expetenda verbuin dic adjiciat.Dcnique Arg. c. et ed. A. Non ag.. inq. nunc de hoc an amicitia vera

expeti per se debeat. Nam si , etc. S.i. Intra cutem suam. I.e. intra se.Proverbiale esl, ut in Horatio (Serm.

1,6, aa) : quoniam in propria nonpelle quiessem. Martial. (Ep. III ,

16, 6) : memento Intra pellicu-iam , cerdo , manere tuam. Lips.

Sensus est: 111 i metiuntur sapicntemex se suisque viribus, ideoque sapiens

submovetur , i. e. is , quem interpre-tantur , non amplius sapiens haberimeretur.

i. Et erecto. Et recto. ms. b. Sckw.3. fblo tibi Chrysippi tget.Murctus hic notat, non idem essc

apud Stoicos ' egereet indigere , i. e.Jsroflcu et v

,00 L. ANNiEI SENECE

ctionem indicare. Ait, sapientem nulla re indigere', et ta-

men multis illi rebus opus esse : contra stulto nulla re opus

est, nulla enim re scit uti, sed omnibus eget. Sapienti et

manibus , et oculis, et multis ad quotidianum usum ne-

cessariis opus est; eget nulla re2 : egere enim, necessi-

tatis est; nihil necesse sapienti est. Ergo, quamvis se ipso

contentus sit, amicis illi opus est ; hos cupit habere quam

plurimos : non ut beate vivat; vivet enim etiam sine ami-

cis beate. Summum bonum extrinsecus instrumenta non

quaerit : domi colitur ; ex se totum est. Incipit fortunae

3 esse subjectus3, si quam partem sui foris quaerit. Qua-

lis tamen futura est vita sapientis , si sine amicis relin-

quatur in custodiam conjectus, vel in aliqua gente aliena

destitutus , vel in navigatione longa retentus , aut in de-

sertum littus ejectus ? Qualis est Jovis4, quum resoluto

mundo , et Diis in unum confusis , paulisper cessante na-

4 tura , acquiescit sibi, cogitationibus suis traditus! Tale

quiddam sapiens facit : in se reconditur ; secum est.

Quamdiu quidem illi licet suo arbitrio res suas ordinare,

(mali non egent , sed indigent). Cic.Tusc. Qu. IV, 9 : indigetitia Iibido

inexplcbilis: Ruhk.i. Nulla re indigere. Sic ms. Arg.b. et tres Gruteri cum edd. Poteram

quidem egere corrigcrc , ut Ops. vo-luerat , ex aliorum omnium codd.praescripto ; sed non crat nccessc. Nec

enim , ut ChrysippUs pro sua subtilitate inter verbum StTaBai et tvSuaQcu

distinxcrat , sic Sencca vaXtt egere ctindigere. Quod Chrysippo IvcJticrflat

erat , id Senecse perinde et indigere ,ct egere est ( cf. Ep. xiv , p. 44, extr.

ct p. 4 > i 4 ) : ouod StiaSatt Chrysippo,id Senccae h. I. cst opus habere , et

scire uli. Ruhk.i. Eget nulla re. Vulgo sed eget,

invitis msstis, qui non magis parti-culam autem agnoscunt , quae lin.

seq. vulgo inserta erat.3. Subjectus. Sic mss. omncs ctedd. ante Erasmum , qui primus sub-/ectuni vulgavit. liuhk.

[. Qualis est Jovis traditus ?Stoicorum dogma est (cf. Lipsii Ma-

nud. in Physiol.ll, Diss. aa) : om-nia conflagrationc, x7mpwc7ei , in se

aliquando conversum iri. Ait igiturNoster, sapientem ita victurumin so-litudine, si res ferat , ut Jovem exi-

guo illo temporc , quo conversis inse ornnibus , ideoque et diis, pau-

lispcr a gencrationc cessat. Hcraclitifuit itla opinio , quam Stoici adopta-

vcrunt, Caelerum suumsapientcmJo

EPISTOLA IX. ioi

se contentus est : et ducit uxorem , se contentus1 : et

liberos tollit, se contentus : et tamen non vivet, si fue-rit sine homine victurus. Ad amicitiam ferta illum nulla

utilitas sua , sed naturalis irritatio. Nam, ut aliarum no-

bis rerum innata dulcedo est , sic amicitiae. Quomodo i5

solitudo in odium est3, et appetitio societatis quomodo

hominem homini natura4 conciliat; sic inest huic quo-

que rei stimulus , qui nos amicitiarum appetentes faciat.

Nihilominus , quum sit amicorum amantissimus , quum

illos sibi comparet , saepe praeferat ; omne intra se bo-

num terminabit , et dicet quod Stilpon 5 ille dixit , quem

Epicuri epistola insequitur, Hic enim , capta patria ,

amissis liberis , amissa uxore , quum ex incendio publico

solus, et tamen beatus exiret, interroganti Demetrio ,

cui cognomen ab exitio urbium Poliorcetes fuit : Num-

quid perdidisset ? omnia, inquit , bona mea mecum sun.t !

Ecce vir , fortis ac strenuus ! ipsam hostis sui vicloriam 16

vicit. Nihil , inquit , perdidi : dubitare illum coegit an

vicisset. Omnia meamecum sunt : justitia, virtus, pru-

dentia 6, hoc ipsum , nihil bonum putare quod eripi pos-.

sjt. Miramur animalia quaedam , quae per medios ignes.

vi assimilasse Stoicos constat. Ruhk.1. Se contentus. Utrobique vulgopost se contentus repetitur verbum

est , quod delevi cum ms. Arg. h. S.2. Ad amicitiamfert..... irritatio.In his Noster nobiliori Stoicorum

parti accessit : fuere enim quoque ,qui amicitiam propter utilitatem pe-tendam esse censent. Cf. Cic. de Fin.

III, 21. Ruhk.3. Quomodo solitudo in adiumest , et appetitio societatis, etc. Ex

msstis nostris restitui locum , corru-ptum vulgo et imperite interpolatum.

Schw. Ruhk. et Lipsius sic proftruut

hunc locum : Quomodo solitudo inodio est , sic in dulcedine appetitiusocietatis. Quomodo hominem ho

mini natura conciiiat, elc.4- Natura. Ad vocab. natura ,spectat sdiolion in ms. c. naturaliter;

quo indicabatur, in ablat. casu acci-piendam csse vocera. Schw.

5. Stilpon. Kadem fere occurrunlin Senecaelibro de Constant. Sap.Y,

3. De Demctriu Poliorcete similianarral Plutarch. in ejus vita T. V,p. 16 sq. 6 , (j. Reisk. Ruhk.

6. Prudenlia. Vocab. iemperan,-tia . quod antc istud vu.lgo legebaT

102 L. ANNjEI SENECiE

sine noxa corporum transeunt : quanto hic mirabilior

vir, qui per ferrum et ruinas et ignes, illaesus et in-

7 demnis evasit ! Vides , quanto facilius sit totam gentem ,

quam unum virum vincere ? Haec vox illi communis est

cum Stoico : seque et hic intacta bona per concrematas

urbes fert. Se enim ipse 1 contentus est ; hoc felicitatem

suam fine designat. Ne existimes nossolos* generosa verba

jactare : et ipse Stilponis objurgator Epicurus , similem

illi vocem emisit ; quam tu boni consule , etiamsi hunc

8 diem jamexpunxi3. Si cui*, inquit, sua non videntur

amplissima , licet totius mundi dominus sit , tamen miser

esl. Vel , si hoc modo tibi melius enuntiari videtur ( id

enim agendum , tit non verbis serviamus, sed sensibus ) :

(i Miser est , qui se non beatissimum judicat , licet imperet

mundo. Ut scias autem hos sensus essc communes , na-

tura scilicet dictante , apud Comicum 5 invenies :

Non est beatus , esse se qui non putat.

9 Quid enim refert qualis status tuus sit , si tibi videtur

malus ? Quid ergo ? inquis , si beatum se dixerit ille

turpiter dives , et ille multorum dominus , sed plurium

servus : beatus sua sententia fiet ? Non , quid dicat ,

sed quid sentiat, refert : nec, quid uno die sentiat, sed

quid adsidue. Non est autem quod verearis , ne ad indi-

gnum res tanta perveniat. Nisi sapienti , sua non pla-