*É09 θΒω η

Μ. DE i

KOTITIADEIΝΑ-TURALI

DISSERTATIO THEOLOGICA,Quam,

Jubente S„ R. Majeftate,Confenfu V» Facult: Theolog:

In Reg: Academ:Upfal:SUB PRJLSWIO

VIRIAdmodum Reverendi Prae-

clariffimique,Dn. Magi ER.IC I

& s u « «/Sae, Theol: Profcff: Ordinarii,

ut <Sc Paftoris in 04 Upfairt/Publica ventihtiont in Judit*. Vet. Maj*

die 5"» Ociob. ^Jnni cid idg xcv.horis ante meridiemconfvetis

SubjiatNICOLAUS

L* &/Ph,in Gymn: Gev# L*üpfalat Excudit HENRICUS Keyfer, S.

R» M:tis 6c Acad, Typographus»

Ari in hoc cor-

ruptionis ftatu noti-tiam quandam DE! Na¬turalem, infignem illam a-

ά primordio dotem, i4. c, ejjéa-l'cfuod fupremum Trumen, quod faßten»tia φ potenttA Jua om niλ in hoc uni-verβ moderetur, idemqve ab homini¬bus coli debeat, duclu luminis naturel· citra revelationem in verbo DEifaElam, nobis innöte(cerey inficianti-bjas licet praeter alios Sacino & Ofto-rodoy haud obfcurum efle poterit cui-vis attentius confideranti, non folumcertitudinem DEi irrefragabilem 6cper fc notam 111 intimis mentis pe-netralibus efle manifeftam: animis

A infu-

«('»)»infuper lege feripta alias carcntiurainferiptam efife ipfam legis rem feufententiam lege comprchenfam,qu3eillos erudit ac urget ad faciendumquodammodo id, quoa praeeipit, id-que cum interno & domeftico quo-dam teile ac individuo comitccon-feientia: fed etiam invifibila DEii. e» naturam & eiTentiam DEi in-vifibilem, aeternamque ejus virturemac divinitatem inde å condit.o mun-v

do ex operibus creationis & guber-nationis intelleda perfpici, uti ver-bis expreß! ilimis haue rem exponitD+ Paulus claflicis illis locis Rom.1, 19. 20. 11. 14. 15* quibus addan-tur Ad. XIV. 15. feqq. XVI1.22,feqq. Job.XII. 7. teqq. Pf. XIX.1.2.

s. 11.Etenim dnmunivcrfum hoc fa¬

na ratio intuetur, aliquam fui cau-fam illud habere certo certius de-

prehendit, nifi fuiife illud antequamefiet, feque adeo ipfo prius & po-fterius ehe ab furde quis ftatucrit.Et

ubi

«Ι ( 3 ) stubi longius progrefla fucrit, in aliaquidem, quam quae prima fit,qux-quc independens, cum ab infinitonatura abhorreat, caufa non acqui-efcet. Eademquc utitur illatione,vel fi dixcris dcmonftrationc in ca-ufarum eflentiali fubordinationc mo-

vcntium confideratione, dari ncmpemotorcm primurn ac xtcrnumj utita adpareat, non tantum DEi exi-ftcntiam, fcd & attributa quacdamac perfe&iones etfcntiales argumen-tis ex univcrfi hu jus exa&iori in-tuitu dcfumtis pofle demonftrarv

S» III»Idem porro cvincit naturale

confcientix teftimonium ac judiciumde bene vel male fa&is, quod abs-que legis alicujus & judicis, rcmu-neratoris vel ultoris cognitione eflcnequit. Quid cnim fxviflimum il-lud, quo excruciantur poft res ma¬le geftas fcelerati, etiam qui periummam cmincntiiTimamque potcn-tiam neminem interris, cuireddant

ratio-

«s C 4 ) S*rationem, agaofcutit, tormcntum:aliud eft, quam violatx legis natu¬ralis argumentum, qux judicemfu-premum, vindicem & ultorem DE-UM efTe di&itat? Hi, inquam,quinullam prorfus hominum vimultri-ccm metuunt, furdis tarnen confci-entix verberibus ac intcriori illo fla-gello fefc pcrcclli cxdiquc nolen-tes volentcs fentiuntj ut notiflimaNeronis, C. Caligulx aliorumquecxempla edoccnt. Quo ctiam fpe*&at lllud Poctarum de furiis figmen-tum, Cum itaque omnibus natu-

,, raliter infit notitia jufti & injufti,honefti & inhonefti, Omnibus etiamfimiliter inefle opouterc notitiamlegis & lcgifbtoris ex natura rclato-rum in confeiTo cft,.

§. IV·Acccdit denique gentilium de

DEo ejusque exiftentia & guberna-tionc confcnfus pcrpetuus & uni-verfalis«, Omnes quippe populi ct¬iam in remotiilimis terrarum locis

degen-

«8 C 5 ) S»dcgentcs, quibus nulla cum cultio-ribus intercefferc commercia, fcri &barbari, exnotitiis utiquc natura in-fitis aliqvcm nihilominus de DEOfcnfum habuerunt, imo, ut cum ma¬gno Theologo ß. .D. Gerhardo lo-qar, fenJus divmitatts KAturtUter o>

mntbus tnfitus tameßjcaxfuit^ut quictquid potius, tturn tnfra hominis ni~turArn poßtttm DEum ejfe, quam nttl-lum DEum ejfe ßatuertnt. Et, qua eßgens, auf quod genus homtnum , quodnon hßbeat ßae doctrina antictpAtiovemquAndam Deorum ? ait Cicero. Etrurfus: quid poteß ejfe tam apertum,tamque perfpieuum, qvum ceclum fu>fpeximus, cctleßiaque contempUti ß.mus, quam ejfe altquod Humen prx-ßantißima mentts, quo hae requntur\

f. V.In genere paucis ita adftru&a

cognitio haec, cujus magiftra ipfa na¬tura, duplex ftatuitur, alia enimdi-citur ψφν&ς & infits, alia ixixrfifSc .

acquißta: illa, quac & fubjefliv* ap-pel-

*2(6)2*

pellatur, pertinet ad κοιν&ς ίννβία,ς 9

qua? alias notioncs anticipatae & χ%o-ληψιις, item ττξού&ι Λ(*χ<ζ), νξοαΟίΐ έχι-βολαι, & πξω(& της <ρύσ·έΰύς, nec ηοηlux natura?, radii, fcintillulae, reli-quiae, rudera & veftigia imaginisdivina? quibusdam vocitari folent»Haec vero iivc objefftva ex illis com-munibus & primis principiis depcn-det, atque adeo ex innata, quam per-ficit haec & confirmat, efflorefcit.

t. VIInfitam itaque vocamus, quac u-

niuscujusquc animo & menti inde abutero iniculpta, imprefla & implan-tata cft, per ipfam naturam, cujusnen fcripta, fed nata vis ζ lex) eß9qηåm non dtdicimusy dccepimus, legi-mus, verum a natura matrc arriput»mut, hdußmas, exprefßmus9 ad quam»cn inftitutt fed imbuti fumus9 utvcr-feis utar ccleberrimi quondam The-ologi B. D. Michaelis "Waltheri inMifcellan. & Cicetonis proMilo-üe.

$♦ VII»

e. VII.Infitam hane notitiam in fpccic

adfertam voluit gentium Dodor ii-luftribus illis locis modo allegatis,quorum prior eftRom. 1. i9.quemde infita accipiendum eile evinci-tur (i) uviverfalltate illis e-

nim, qui veritatem in tnjußiiia det i·nen t, adcoque ira DEt ohnoxii funtv. 18. h. e. Omnibus omnino ho-minibus extra vel ante Euangeliumconfideratis, infantibus non minusquam adultis, tam rudioribus quamfapientioribus, pAtefachtm dicitur il-lud notumDEi, quod de experimen-tali fruftra adferi nemo non videt,(2) modo inhtrendig eam videlicctmtelligit notitiam , qus intrin-lecus ipfis iine operofo difcurfueft patcfada, ait, έτ»- i> (noncitra caufam & emphafm maximéurgentem) av(sigt mantfeßum efi, nonillis, nec inter vel apud illos,y?^/#lihs h. c. in illorum mentibus, (3)modo reveUndi, illud ywrh τ£ £ε2

dici-

«* ( 8 ) 8»dicitur ipfis a DEO reveUtum, nonab ipfismet acquifitum, revelatumverb puta per naturam feu notitiasnaturales, rcvclatione fe. DEi im-mediatå in ipfa creatione fadå. (4)fine autdentarto, qui eft V ίναπολό-γψον v. 20. quod non tantum adacquifitam, fed etiam infitam reférripoife & debere res ipfa loquitur.

5. VIII.Rem quoque eandcm confir-

mat alter infignis Apoftolicus locusRom. 11. 14. 15. ubi itidem pro in·lida hac notitia cvidentiflimi fefcof-ferunt argumentorum loci, qui pc-tantur, (1) ex fubjecli de/criptione,quod hic *9>η τet μή νόμον ϊχητα,gen¬tes ( non equidem fide Chrifti inftru.dae, verum iibi & natural)bus prin·eipiis relidx) legem ( feriptam fc.publicéquc Tibi praeferiptam, quem-admodum judaci ) non habentes,quibus nihilominus adfertive tribui-tur aliqua legis (conjunda utiquecum quadam DEi legiilatoris cog-

nitione)

«8 c 9 ) pnitione") obfervatio, dum nulla ad«dita vel fubintelleda conditione di-cuntur τα τ2 ρόμα ττοί«ν, <$έ εαυτίς h.tat vö^oc. Nequccnim hic cum Beza,qui de fola gentilium legiflatione,non item de praxi Sc operibüs ipfa-que legis obfervatione hxc intelle-

vult, facimus. (2) cx pririciptidcfignattone, non ex converfatione,ratiocinatione vel viiibilium cöntém-platione, inftitutione, revclatiöne,fed natur4 i. e. naturx dudu Sc in-

ftituto, faciunt qua legis fünf, qusenaturalis legis obfervatio non poteftnon prxfupponcre naturalem legiscognitioncm» ita ut το cpitret princi-pium & inftin&um agendi nori tan«tum, fed Sc dognofeendi voiendiquefimul comprehencjat. 13) ex firmif*fima infixitney feriptum, inquit, in cor·dtbns legis opus, ut fignificet illüd i-pfum opus, quoü lex mofaica literisSc fyllabis prxfcribit, ad rem ipfam,notitiam, inftin&um ac vires quales-cunquc cordibus hominum per na-

B turam

*t ( ίο ) 8»tKram infixum, adeo fbris inh&Yere-.Htexvellt ornnino haud foffit, ut loquiturD. Wellerus, & ex eo D. Seb.Schmidius in h, 1# (4) cx confcientutefitficati$*e\ ut n. hxc avvi«Åyr<s, quae

1/ delegc teftatur, acquiiita non eft,fcdimprciTa: ita nec lex cadetn acqui-ßta, fed implantata atque imprelTa ε¬πί. Quod ii vcrö hxc ita (ut ornni¬no eft) hominum cordi'bus fit in-fcripta, par quoqvc erit' ratio iita-rum, qux fub lege contmentur, ejus-

. que tabulam priorem conftituunt,i communium de DEo notionum.

§. IX.Cxterum movetur å Philofophis

iS pariter & Thcologis intricata iatiscontroverfia de modo ineflendi, ut

lcqui amant, notitix hujus infitx,quorum é duobus potiflimum Ca-iiris prodeuntium utrinque inftru-äam aciem per tranfennam adipi-eicmus. Sunt enim qui, ut Pqetacanit,

haßaque & gladio faxtique i»gen11-bus Infant*

i. c.

€§ ( i" )i, e* conatu omni fummoquc ftudiohane fententiam propugnant, permo- hdum άυνάμιως illam inciTe3 hiqueperp·'iwapu.v κξΐϊιχψ facultatem judicatri-cem utpote ab intelie&u rc non di-ftin&am eandem definiunt, ut inna-ta C infita dicatur, non quod a&uilatim in principio nativitatis infit,fed poteilatc tantum, & quidem po-tentiå proxim/i, ita utfiatim cum ra¬tio fefe exertre incipit* & fimul ac ter.mtni apprehenfi junts fua JoU intrinfe»ca fibtfo ib thde utero infita cognefcendi<utpradicati tdentitAtem cum fubjetto vudeat, dr ad actum ajjentiendt [e de-terminety iicquc propoiitionis hujus,DEus eft, vcritatem fine difeurfu ul·tcrioti deprehendat»

S. X.Fatentur nimirum & hi magni

nönainis viri cum Apoftolo opus le» hga cordi bus ejfe infcriptum, fed quodita intclligendum fit: animam noftrainftru&am eife lumin© quodam natu-rali, cujus vi& virtutc,ut primum ra¬

tio

•Μ t* ) S#'tio fe vindicare & cxercere incipit?pofllmus difcernere inter verum &falfum bonum & malum. Hoc vc-rö lumen materialiter & fecundumr?m nihil aliud efle,quam ipfumin-tellediim, ratione tamen & forma¬liter ab eo diftin&um, ccu intrinfc-jeam aliquam ejus perfe&ioiiem, quaaptus eft de rebus re&é judicare, verüa falfo, honeftum å turpi difcernere,atque adeo figuruta illa phr*fit tnfcrl·bi cordibus, non aliud notArt, quem li·quidamt interiörer» & alta mente re-condttAm Cognitionen*,de quu quis incon·fcientia (ua convtcius fit, undecunqueilU demum animo imprejfa fuerit, utverbis his fententiam fuam exprimitAmpliflimus Dn. Praefes in eruditis-finu fua, quae de Imagine DEi eft,diflertatione.

f, XI.Sunt quoque, qui pro habitu«·

i.ali hujus notitix impreflione acriterpugnant, nullam quidem a&ualcmDEi Cognitionen & dianoeticaro ab

ipfa

«δ C '3 ) 8»ipik nativitate ineffe ftatucntcs, ni-hilo tarnen fecius habere fcfe haneDEi notioncm per modum habitusconnati, fed imperfedi, minuti &käx αναλογία,? ilc didi,ita ut bac νοή¬ματα, quod DEw> fit quod mundi cu-tam gerat, quod bo*, is deUcletur, tnalos-que puniat, qujque bujus generis funtalt$i mentt η βfira babitualtter mfcri.pta fint a prima noftra infantu. Prohac fua ftabilienda thefi urgent in-primis illud, quo €μφαΙ*κώτίξον hocin negotio nihil cogitari dicique po-reft, didum claflicum Rom. II. Ad-dunt hypothefin illam, quam όλο.xpvzw tuentur, efle nimirum natu¬ralem haue notitiam pörtiunculamprimigeniae fapientiae , qua ftante,itaargumentantur: quäle futt totum, *,mago DEi & fapientia prtmxva, talisiß pars refiduay quantulacunque etiamfit in tolhtione ad tetum fuum> modohomogenea; atqut tntago DEi futt ha*bituale & connaturale donum. Ergo,

§. XII.Sen-

m ( »4 )Scntentias hüjus adfertores, fuå

fic ftabiiita, priorem hoc modo con-iidcnter eunt impugnatum. Ex po-tcntia qua tali nulla refultat obli¬gatio, nulii cogitationum fefeaccu-fantium λογίΓμοι, quos tamen infcri-ptum legis opus praeilat efficitque.Rom. 11. is. DEinde cum Αύν&μ,ίςκξΐΊίκη in operando sequaliter ac in¬differenter ad bonnm malumque fehabeat?l qui hat, ut magis ad hocqua illudinclinct ? non a fe ipfa derer-Kiinetur, nam nihil fitpjum reftrtngit,oporteat itaque aliud quid eile å po-tentia diftindum, quod intelledumpradicura ad bonum vel malum in-citet, infliget ac urgeat, illudque fitlex vel notitia naturalis, hoc autempeceatum originis. Accedit quodid,quod inferiptum, diftindurn quidfit ab co, cui inferiptum eil, adeo-que facultati iuperadditum, undenonneaio ita: qua tnfcrtbuniur Uvu¬la, non ex illa emergmt, ßd indacumtur almnde,

f. XIII.

«8 { ijf ) S*f. XIII.

Caeterum fi fepofito partium Au¬dio, fed falva magnis Nominibusqii2e utraque in acic eminent, dcbit|obfervantiå, difccndi animo mentemnoftram paucis explieare jus fasquceft» Qui habitualem de exiftentiaDEi aliarumque de DEo notionumcommunium notitiam intelle&ui in-natam propugnant, proeul dubio il-lam a fipeeiebus impreffis diftin&ameiTe agnofcunt, cum fpcciemaliquainDEi inrtpreifam intelle&ui natura in-iitam adferere volenti res fucrit maxi-n eg difficultatis,. Notitiam infupcrillam in proprié di&is habitibus in-tclleötus numerari nec pofle ncc de-bere ipfimet ultro fatentur, indequevel habitui quidpiam analognm>vc\ha'bitum tmperfeffum & dtjpofitiortem e-andem appellari nialunt. His haudinviti accedunt, qui notitiam hane inpotentia propinqua collocant, quoipfo libenter largiuntur plenoquc oreprofitentur innatam effe intelleåui

per-

«β ( «<Π 8»

perfe&ionem quandam , qua potensccmftituitur ad a&um cognofcendiper fe immediaté clicicndum, utapprehenfis terminis intelle&us fta-tim ad afifenfum citra difcurfum fcdercrminet, quacrque communiterl/icem tntellettui ingenitam, five natu-ra bßtam vocant. Idcirco acutifll-mi judicii Theologus D. ]oh. Mu->fsarus re utrinque rede riteque perpcn-fa, tandem hiice concludit: quicquidergo eßy quod ex illorum mente Intel'leftui ηAtura ine(Je, ßve ei connatumdiei pofit, ad iηgenitAr» quandamper-feltönern five lueem inteileclusy qua ad"jutus ventatem communium de DEOnotionum in apprehenfis terminis (latimtitra djeurfum perfptciat, redeat neceS-Je cfl. Jtque in hoc fet e conveniunt9licet perfechonem illam innatam aliihabitum, a/iiquippiamhabttui anologum,nonnulli habttum imperfeclum & dis-pofttionem appellent. Introd. in Tb.p. 80. n.VI.

§. XIV.De infita ha&enus, jam de ac-

qui-

«Κ 17 ) Üquifita, ?αγ intima rerum creata-rum contempUtione & accuratiffimao-perum ejfettnumque DEi infpcElione o-ritur, vique naturalis difcurfus colh-gitury Rom, 1*2Q, Ad. XIV, 15: 16.17, XVII. 22, feqq. Job, X1L 7.ieqq.pf.XIX. i.x. CHI.21. CXLVIIL3, quibus adjungimus illud La&an-tii: Nemo efi tam rudis, tam ferumo-^rihus, quin oculos fuos in ccelum tol¬lemy tarnetβ nejciat^ cujus DEi pro-videntia regatur hoc omne, quod cer-nitur, aliquam tarnen ejje intelligatjKtpfa rerum magnitudine, dtfpofi-tione, ctnßaniiA>utilitate> pulcritudwettemperatione, wc poße fieri, quin id,quod mirabtli ratiene conßat, confiliomajori altquo fit inßruclum. Cujusrci cum tam manifefta & luce me-

ridiana clariora argumenta é librotarn feriptura, quam natur<e, in quoqu&libet creatura nonniCi qu&dam literaefty digito DEi feripta, ut in eo legere& ex leEltone DEUM cognofcere postfimustdepromi queant,horumque lon-

C ga

WC»«)»

ga fatis feries é variis fyftcmatibushaberi, hxc pro ratione inftituti, quobrevitati litandum , attuliifc fuffici-ant,

t. XV.Hoc faltcm obiter notandum, vi-

as quibus intelledus humanus fibi re-lidus, fuisque q. remigiis fubvedushane divini Numinis cognitionempoflit venari, pro triplici prxdica-torum DEi diverfitatc tres ab Au-doribus recenferi. Eftque i, Vtx(Aufalitatis, qua ab effedis utpote ad-mirabili, quo cunda hujus univeriifunt conftituta, ordinc rcrumque o-mnium gubcrnatione ad primam acfupremam caufam aifurgimus. 2.Via EmineniiAy quatcnus perfedio-nes omnes, quae in creaturis ceu ef¬fedis dantur, in caufa & creatore veiformaliter vel eminenter, gradu lon-ge nobiliori prxexifterc oportet,hxc-que priorem prxfupponit. 3. ViA ne·gattvnis cum imperfediones creatu-rarum å DEQ tanquam infinito & fu-

pré

«I C ι* ) üprcmo Ente removemus. Primi c®«gnofcuutur attributa DEi relativa,DEum fc. effe creatorem 6c confer-vatorem rerum omnium:'fecunda<i&~foluta, effe Ens, fubftantiam, fpiritum,aeternum, potentem 6cc. Tertia nc*

gativi, effe immutabilem, incorrupti-bilem, immortalem, unum, fimpli·cem 6cc.

XVI.Sed hismiffis, illis immotae veri-

tatis firmiffimaeque certitudinis fun-damentis innixi dieimus, in eorru-pta hac natura poffe hominem pernaturam 6c citra fpecialem revelatio-nem in notitiam DEi pervenire, noneam quidem, quac eft circa V Ii i?tin particulari ad omnes aut pracci-puas divinac naturae proprietates, nondiftindam perfedam 6c falutarenijfedfaltem quas eft circa V cl, in com-muni, fecundum aliqua ejus attribu¬ta, quae confufa eft, imperfeda 6cad vitae arternac adeptionem infuffici-ens, quacque divinas eft providentise,

<3 C ) 5»nön certe fpecialis, verum generalis,ratione univerfi hujus gubernationis& confervationis.

§. XVII.Ab fit verö, abfit, ut naturalem

!/ hanc S&ryvucrtAP errere plcnam ejr fal-Ux quoddam impoßorium ac deeepto-rium lumen> ut hanc ahij&tMv, utut ininjußitia detentam^ hoc γνως-ον τα dgyev αυ&ίς φανΐξον, hoc δικαία»μα £jg4hocίξγον τα νομα γξΑττ&ν tv τΐίις καρΜαιςfneras falßtates cum Flacio lllyrico di-£amus. Ut enim prineipia philofo-phica é fana redaque petita ratione,in genuino ufu adhibita, rede intel·leda & intra terminos fuos manen-tia Theologie adverfari atque e dir-putationibus Theologicis extermi-nanda neminem Cmx mentis, vel abs -

que multiplici abfurdorum & con-tradidionum colluvie ftatuere pof-fe exiftimamus: ita hunc divinx fa·pientias radium merae falfitatis no*tnine traducere nefas arbitramur.Ma-gnam ad idololatriam aliosque er-

rores

C 2' ) 2»rorcs in .mentc hominis proclivita-t em ac propeniionem ob naturae cor-ruptionem eile haud inficiamur: fedqua? infcriptam legem & infitam de vDEo notitiam prorfus deleat, nega-nius, com nihil prohibeat, quin illacum hac cönßftere poilit, non fecusac cognitionem DEi cum cogita-tionum vanitate conjungit Apofto-lus Rom. Ε 21«. Vanifcilicetfuis inratiociniis fadi iunt gentiles, "Fultuiuo idololatrico veritatem tn in)ußi.tu detinendo, ΒEUΜ non ut ΌEUΜ

glonficando, veritatem in mendaciumcommmandoi turpiter vivendo> non au-tem ipfam veritatis ciTcntiam tol-lendo, namque vitioie, quisquisfu-cris, ab accidentc ad fubftantiamconcluferis.

*. XVIII»Quocirca neccffitatem ejus tan-

tam eile judieamus, ut totaliter abo-l<2ri & cum contrarias perfüailoniscertas fixaeque pofitione abeffe ne-"quaquam pöflit» Fieri quidempoffe

haud

«3 (':M ) S#haud abnuimus, ut quis exteriusvcr-bis fadisque DEum neget, cupiat,optct & defideret, nc iit DÉus, imononnunquam interiori icientia &confcicntia quafi fopita, fed ad tem-pus, fibi pcrfuafum habcat DEumnon elfe gubernatorcm univerfi, fcdquod ccrto & eonftanter, per totumvitse curriculum, absque internisconfckntiae morfibus Numinis exi-ftentiam impugnet, omnique divini-tatis fcnfu cxutus fit, impoflibile cf-fe rationes & cxempla plus fatis co«monftrant. Nec å negationc adusfccundi ad negationem primi firmaprocedit argumentatio. Diligcntis-fimé infupcr hic diftingvcnda eitmalitiofa negatio ab ignorantia, utaliud fit negarc, aliud ignorare fivencfcirc DEum eiTej Et denique ali¬ud ncfcirc & aliud fcire non velle*ficuti alia eft ignorantia, qusc dici-tur pur« negationis & qu# prav«difpofitionis, alia fimplex alia affe-data» Undc afeftus mditiA non toi·

lit

«8 ( *3 ) 2*Ä'f habt tum natura. His itaqueprje-miffis concludimus, non dari athei-fmum fpeculativum cum limplici vac totalinotitiie divinse privatione,cique contrario habitu conjun&um.

§. XIX.Porro ufus ejus eximius eft,

tamquc å parte gcntilium, quamChriftianorum varius & multiplex« Inhunc enim finem hominibus noti-tiam fui inferendam partim, partimcx illuftrium operum attenta confi-deratione parandam voluit DEus O.& M« ut i«mo qui extra Ecclelixpomoeria funt,ea tanquam χείξαγα·y'u* quadam utcrentur ad quasren-dum DEum verum ejusque cultumad falutem fufficientem inque Ec-clefia patefa&um, quam ideo DEusin illuftri loco femper conftitutam& miraculis plurimis, quorum fa¬rna ad gentiles non potuit non cma-nare, nobilitatam roluir, ut velutipublico praeconio omnes ad Eccle-

fiarn

«δ ( *4 ) Wfiam vocarentur ac congregarcntur,indeque b. m. D» Chcmnitio voca-tur notitia DEi naturalis $>xd&goginad Chriflum, puta quae externa eft& converfioncm antegreditur. 2.döInexcufabiles iidem redderenturjcumenim hxc generalis vocatio, vel fimavis invitatio fusque deque habe¬tur, acccdit alius quidara ejusdemuius, non quidem ex DEiintentio-nc, tanquam proprius & principalis,fed hominum peccantium perverfi-tate, ut accidentarius quidam even-tus, qui eft tnexcufabilttas Rom» 1»2q. 3»tio Inträ & extra Ecclefi-am externa difciplina conftituaturac coniervetur, fitque adeo quafi fti-tnulus quidam ad virtutes fedandas,vitia vero vitanda. 4*tö Refpedunoftri, qui membrafumus Ecclefiae,iit teftis cum de prteftantia & per-fedione priftini ftatus, tum de mi-feria ptgefentis, quam cxiguum vi-delicet, imo nihil plané valeat htecad ftncm obtinendura coliata cura

ver-'

Η ( ) &Vcrbo divino. 5.to ut impcrfe&ionehujus deprchenfa librum fcripturaicö diligcntius evolvamus, indequepleniorcm ac falvificam DEi Cogni¬tionen! hauriamus, ex quo fufficienteYinformemurs ut feiamtts qua verajunt:■potenter renovemur, ut faciamus ett quarePia funt, & in fpe ac fide conferve-muYy iit -tendamus eo,ubi funt beati♦Alias, quas paiTim hic recenfentDd»utilitate/s, fcicntes omittirnus.

i. XX.Infigncm itaque notitia: noftraé

naturalis ufum, ad falutem tamenvitamquc aeternam confequendam,vel faltcra ignis aeterni iuppliciumefFugiendum incptum plane acinfuf-ficientem eiTe vel ex didis elucefcit*ut hoc refpe&u prsedi&o incompa-irabili Theologo attt nulla, aut tm-perfetta^ aut Unguida merito dicatur.·'Hinc noftramj de non fperanda ali^qua gentilibus in ftatu ignorantiaeüve extra Ecclciiam conilitutis é fo¬to naturae luminc seterna falutefen*

ö tcy*«

Λ

48 ( ιό) 24tentiam hocachillfeo e locis B. 'D.Ccrhardi mutaato, pluribusque fcri-pturae didis locupletato probatamdamus: Jgutcunque deßituti fitere (i)eognitione unius vert DEi, qut efi Pa¬ter, Filius dr Spt Såvftus, conf, Joh.XVII. 3. V. 23. i. Joh. 11. 23. V.ii. 12. (2) notitiα Chrißi medtatorisAd. IV. 12. X. 43. XV. χι. (3)medus per qua Chrißi beneficia cjfe-runtur Rom. 1. 16. (4) vera in Cbri·dum fide Marc. XVI, 16. Joh. III*i-S. 36. XIV. 6. (5 ) opertbus vercboms ac DEo pUcentibus Eph. II. 10.pal. V. 6. Jac. II. 14. llli ex na¬turalt DEi notitia filutem etterηamhaurire non potuerunt: ^yitqui gentilesextra Ecclefiam omnibus tllis caruere·É. Aflumtionem probabunt fcqucn-tia omni exceptione majora divinacfFata juxta fingula majoris membraita difpoiita (1) Matth. XI. 27.XVI.17. Joh. 1. 18. (2) (3) Röm. XVJ.25'. 26. Fph. III. 4. 5. Col. I. 26.i. Cor. II. 7. (4) i» Cor. XII. 3.

phii.

48 ( *7 ϊ»Phil. 1. 29. Heb».XII. 2. 2. ThefT.III. 2. Rom. X. t4» Teqq. (5) Rom.XIV. 23. ΡΓ. XIV. 3. Quin imogentiles adeo bcneficio notitice na¬turalis Tahitis aeterno haeredes eva-

dere nequeunt, ut Talvifica DEi no-titia deilituti, Eph. II. 12»VEum ignorare Gal. IV. 8. tn tem·foribus tgnorantu vivere A£t XVII.•30» in tenebrts dr umbra mortisfede¬re Luc. 1. 79. ab ipfo veritatis Tpi-ritu dicantur. Quod cum ita fit,vis confequentiae manifeftifTuna eft,indeque wavtyfaug fequitur, dcae-terna gentiliuüi damnatione dubi-tationi locum non efle, nec Theo-logiam Naturalem, quantacunquefucrit, utpote qux ad caufas vclperditse vel reparatae Tahitis cogno-feendas minimé pertingit, ad Talu-tem quenquam inftruere poffe.

f. ΧΧΪ.Ncc eft, quod quis κζψφυγ&ν ul-

lum quaerat iive in quinque iftis ex \ltommuni Providentia divina de-

du&is

4* (*? ) §»du&is articulis . cum Edoardo Her»

^ bert i^Anglo , quos iple in Tr. deRel. gent, hoc ordine enumerat:j.Efe DEum fummum„ z, Eum colidekerh 3 .Vir-tutemejfe praemam cultus dtvtni ptrtem.^.Reß-pifeendutn effe a pecCdtis3& Dari pr&mium &ptxnam cum in bac vita, tum poß banc yitam:five in iida;vel naturali cum Fr.Pitffwvel im-plicita, cum aliis nonnullis ex Pontificiis:vel extraordinaria i. e. gratia fpeciali & ex-traordiariaa Deo accenfajcum Zvtnglto, cxmsnte quidem Vedelii: velinDEum ali-qua fpecie diveifa ab ea3quae fit in Chri-ftum, cum Stepb, CurcelUr, cum aliam nonagnofeamus, quam qua? verbo DEi fitin-nixa, & Chrifti in Euangelio ceu divini-tus ordinato fidei generandae mediopate*fa&i diftin&am & explicatam, cumquegratis DEi perChriftum mediatorem fi-duciali apprenenfione comundam cogni-tionem cotop le&atfir. Hanc folam,unica-quefalvandi viam JESU Μ Chriftum,uni-cumq^eam per fidemterendi feuapprehen-dendi modü comendat icriptura SvjtryeO·?ος Ad. XIIL 38, 39. i. Cor. Iii, n.Hcb,XIII. 8« Joh.III. id.&c. Et veri, qui pottßnot fervare 4 peccato immunes, & ftatuere in cott-fpeéu gloria [tu montamimtos cum 'xultatione,

foli fapienti DEO fervatori noftro gloria, φmagnißcentiat& imperium, & poteßas

in otnnia (ecvla, AMEN,