MAKNE MHENDS CLT I

Dzenleyen: Kemalettin BAGCI

friendlym_bgc@msn.com

1

NDEKLER Mhendislie Giri 3 Talal malat 20 Toz Metalurjisi.32 Alam Elementlerinin eliklere Etkileri.. 38 Bakr Ve Alamlar.. 46 elikler.54 Yksek Alaml eliklerin Kayna. 75 Paslanmaz eliklerin Kayna 80 Rockwell Sertlik Muayenesi. 109 Kesici Takm Malzemesi 113 Katodik Koruma. 123

2

SUNUBundan bir yl nce aratrma komisyonu toplantmzda aratrma konusu iin tartyorduk. Gerekten ok deiik fikirler atlyordu ortaya. Sonra bu fikirleri snrlamak istedik. yle ya ,bizlerin, makina ve endstri mhendisi aday rencilerinin, gerekte hangi konular alanlar dahilindeydi. Sonra bir tanmlama yapalm dedik; mesleimizi tanmladktan sonra konu bulmak zor olmayacakt nk. Ama nedense tanm yapmak o kadar kolay deildi. Tanmlarmzn yetersiz olduunu hissettik en azndan yle olmalyd, kkleri ok eskiye dayanan bir meslek bir ka cmleyle tanmlanamazd. Derken balbana bir aratrma konusu iinde buluduumuzu farkettik. Aratrmamzn ilerleyen blmlerinde anladk ki ok isabetli bir karar vermiiz. Sanrz bu aratrmann temel baln (Mhendis kimdir?) grnce sizinde bizim de balangta olduu gibi- zihninizde bir mhendislik tanm canland. imdi sizden bu aratrmay okumaya balamadan nce Mhendis kimdir? sorusunu kendinizce cevaplamanz istiyoruz ve bu aratrmay okuduktan sonra da bir karlatrma yapmanz tabi... Eminiz ne demek istedeimizi o zaman daha iyi anlayacaksnz. 1.GR: Mhendisliin gemii insanoulunun iindeki merak duygusu kadar eskidir. Atalarmz doann sunduu malzemeleri ve sahip olduu gleri,tpk bizim bugn yaptmz gibi insanln yararna kullanmaya ve kontrol altna almaya almlardr. Mhendislerin bu abalar,onlarn, toplum ierisinde toplumun ihtiyalarn karlamak gibi bir nosyonu stlenmelerine neden olmutur(limanlar,yolar,selbasknlarn kontrol tesisleri yapmak gibi..).Bu nedenle tarihin nemli uygarlklarnda mhendisler,hkmdarlara yakn kiiler olmular ve nemli mevkilerde yer almlardr. Mhendisliin tarihine ilikin almalar, bize, gemie ve gemite mhendislik adna yaplanlara sayg duymay retmektedirler. Bugn gemiin nda grmemize, eilimleri sezmemize ve insanln geliiminde dnm noktalar olan byk deiimlerin nedenlerini deerlendirmemize yardmc olmaktadrlar. Mhendisliin kklerini inceleyerek, tarihin akn anlayabiliyor ve bugn bu akn bir paras olarak grebiliyoruz, ki bu da bugn kendi erevesi iine koymamza ve hedeflerimiz, zlemlerimiz ve edimlerimize ilikin daha iyi bir gr sahibi olmamza yardmc olmaktadr Bu aratrmadaki amacmz, yazl tarihin en erken dnemlerinden bugne mhendisliin geliiminin izini,bu snrl alan dahilinde, ksaca srmek ve Mhendis kimdir? sorusuna yant aramaktr . 2.MHENDSLK TARH 2.1.LK UYGARLIKLARDA MHENDSLK: 2.1.1.MEZOPOTAMYALILARDA MHENDSLK: nemli mhendislik edimleri, bugnk Irakta Dicle ve Frat nehirleri arasndaki blge olan Mezopotamyann eski sakinlerine ok ey borludur. lk tekerlekli arabann bu blgede grld sylenmektedir. ok eski ve gizemli bir halk olan Smerler, yazl tarihin balangcnda Gney Mezopotamyada, dnyann ilk mhendislik uygulamalarn oluturan kanallar, tapnaklar ve surlar ina etmilerdir.Mezopotamya nn dier sakinleri Babiller ve Asurlular ise yine mhendislik adna nemli eserler vermilerdir. Bu dneme ait,bulunan kil tabletlerdeki kaytlar M.. 2000 yllarnda usturlap denen bir a lm aletinin astronomik gzlemlerde kullanldn gstermektedir. Bir dereceli daire ve bir grme kolundan ibaret olan bu alet, Mezopotamyallar tarafndan kullanlan 60lk say sistemine dayalyd. Bu sistem, zaman ve a lmlerinde bugnde hala kullanlmaktadr.3

Mezopotamyallardan kalma en srad yap tr, tanrlarn erefine ina edilen bir tapnak-kule olan zigurattr. Zigurat, merdivenlere, setlere ve en tepede de bir trbe ya da kk bir ibadet mekanna sahip bir piramitti. Eski Ahitte bahsedilen Babil Kulesinin bu tip bir yap olduuna inanlmaktadr. Babil lkesini 43 yl (M.. 1850-1750 civarnda) yneten byk kral Hammurabi , kendi adn tayan yeni ve kapsaml bir kanunname derlemiti. Kt inaat uygulamalarna izin verenlere cezalar getiren bu nl kanunname, gnmz inaat kanunlarnn bir nceli olarak grlmektedir. Hammurabi Kanunlar, kalite teminat ve mesleki sorumlulua ilikin nemli bir mesaj veriyor ve ihlal halinde son derece ar cezalar ngryordu. yle diyor bu kanunlar: Bir inaat biri iin salam olmayan bir ev ina eder, ina ettii bu ev ker ve evin sahibinin lmne neden olursa, bu inaat lm cezasna arptrlr. Evin sahibinin olunun lmne neden olursa, inaatnn bir olu lme mahkum olur. Evin sahibinin klesinin lmne neden olursa, inaat evin sahibine edeerde bir kle verir. Mala mlke zarar gelirse, inaat tm zarar tazmin eder ve yapt ev salam olmayp ktnden, ken evi kendi cebinden yeniden ina eder. Bir inaat bir ev ina eder, ama inaatn koullar yerine getirmesini salamaz ve bir duvar yklrsa, bu inaat masraflar ona ait olmak zere o duvar salamlatrr. Kral Sennacheribin hkmdarl srasnda, Asurlular umumi su kaynann dikkate deer ilk rneini tamamladlar (M.. 700 civar). Tas dandan Khosr nehrine tatl su getiren yaklak 50 kilometre uzunluunda bir besleme kanal ina ettiler. Sular bu nehir araclyla 25 kilometre kadar daha akp Ninevaha ulayordu. Jerwanda, bu ak kanal bir dereden teye tamak iin de kesme talardan yksek bir su kemeri ina ettiler. Bu nl yap 263 metre uzunlukta, 21 metre genilikte ve en st noktasnda 8.5 metre ykseklikteydi . Yaklak 15 metre genilik ve 1.5 metre kadar derinlikteki bir kanal destekliyordu . Kanaln tabann kaln bir beton tabaka oluturuyordu, ki bu imentonun bilinen ilk kullanmdr. 2.1.2.ESK MISIRDA MHENDSLK: lk plan ve inaat uzmanlar Eski Msr uygarlnda ortaya kmtr. Mhendisliin bu ilk habercileri Msr krallarnn gvenilir danmanlar olarak st mevkilere sahiptiler. Bu mevkiye sahip bir adam ,Bayndrlk efi(1) olarak bilinen bir genel inaat uzmanyd. Bu eski mhendisler/mimarlar, arazi lmnn (mesaha) bilinen ilk biimini uygulamaya koydular. Nilin her yl tamas karann snrlarnn yeniden belirlenmesini gerektiriyordu. Bu arazi-lmlerini gerekletirmek iin, Msrl mhendisler, sabit bir uzunluk elde etmek amacyla, nce iyice su emdirilmi, sonra kurutulup balmumu ile kaplanm ip paralar kullanyorlard. Baka ilkel arazi-lm aletleri de kullanm olabilirler, ama bunlarn hibiri bulunamamtr. Msrllar ayrca etkin sulama sistemleri gelitirdiler ve grkemli ta binalar ina ettiler. Eski Msrn mhendisleri, dnyann gelmi gemi en yksek, en geni ve en dayankl yaplarn ina etmenin peindeydiler. Saraylar, tapnaklar ve mezarlar muzaffer ve ebedi bir gcn sembolleri olarak tasarlanmt. Msrl inaatlarn en bilinen yaptlar piramitlerdir. Gizada Nil nehrinin bat kysnda ki piramit eski Msrllarn arpc mhendislik becerilerini hatrlatmak zere hala durmaktadr. Byk Piramit ya da Cheops Piramidi olarak bilinen en byk piramit, yaklak 147 metre yksekliktedir ve taban 5.25 dnmlk bir alan kaplamaktadr. Piramit, her biri ortalama 2.5 ton olan iki milyondan fazla ta bloktan ina edilmitir. ksmlardaki bloklarn bazlarnn arl 30 tona kadar kmaktadr.

4

Msr M.. 5. yzylda ziyaret eden Yunanl tarihi Herodotus, piramidi ina etmek iin, aylk postalar halinde 100.000 adamn 20 yl almas gerektiini yazmtr. Ta bloklar inaat yerine, srf bu ama iin ina edilen, ykseltilmi bir yol araclyla getirilmitir. Halatlar, manivelalar, makaralar, tahta kzaklar, toprak rampalar ve bakr keskiler kullanarak, Msrl iiler piramidi hassas ve titiz mhendislik standartlar ile ina etmilerdir. Bayndrlk efi: Bir duvar resminde betimlendii ekliyle, arazi lm faaliyeti ve kangal haline getirdikleri lm ipini kullanan grevliler. 2.1.3.YUNANLILARDA MHENDSLK: M.. 600den balayarak, Dou Akdeniz blgesinde Yunanl yaam ve dnce tarz egemen olmutur. Yunanllar, en ok, soyut mantklar ve gemiin ilmini kuramlatrma ve sentez etme yetenekleri ile hatrlanmaktadrlar. Sanat, edebiyat ve felsefede gerekletirdikleri byk ilerlemeler, mhendislie katklarn glgede brakma eiliminde olmutur. Esas olarak kuramn zerinde younlamaya eilim gsterdiler ,deneme ve dorulamaya ve uygulamaya az deer verdiler. Bununla birlikte, Yunanl mimarlar mesleki fazilete doru ilk kayda deer geliimi gerekletirmilerdir. Ortalama vatandan anlama kabiliyetinin tesinde bilgi ve deneyime sahip usta bir inaat ve inaat uzman olarak tannyordu. Yunanllar mekanik teknolojide de yaratc olmasn bilmilerdi. Archimedes, bileik makaralar, hidrolik vidalar, byteci ve eitli sava makinalarn icat etmiti.Yunanllar deniz kltryle iie olmalarnn bir sonucu olarak limanlar ve dalgakranlar yaptlar. Yine Dnyann ilk deniz fenerinin inaatna bu dnemde baland(M..600). Bu fener 113 metre ykseklikteydi ve antik dnemde dnyann yedi harikasndan biri olarak biliniyordu.(Alexandria limanndaki Pharos feneri) Sisam adasnda ina edilen , Megaral mimar Eupalinusun ynetimi altnda 275 metre ykseklikte bir tepeyi kesip geen 1005 metre uzunluktaki tnel bir dier nemli eserdi (3,10). Yekpare kiretann iinden el keskisiyle alan ana tnelin genilii ve ykseklii aa yukar 1.7 metreydi. Ana tnelin tabannda 9 metre derinlik ve 1 metre genilikte bir hendek kazlmt. Bu hendekte, su kil borular araclyla ehre getiriliyordu. Tnel inaat iki utan gerekletirilmiti, ama bu eseri gerekletirmek iin kullanlan yzey-lm yntemleri bilinmemektedir. Yunanistann Altn a srasnda, hkmdar Pericles, Atinay dnyann en gzel ehri yapmak zere tasarlanm dev bir ina programna giriti. Pericles, ehri yukardan gren dz tepeli kaya Acropolisin zerine tapnaklar, trbeler ve heykeller ina etmek zere zamann nde gelen sanatlarn ve inaat uzmanlarn tuttu. Bu eserlerin kalntlar bugn dnyann en olaanst grntlerinden birini salamaktadr Yunan tapnaklarn ina edenler ,muhtemelen ,modern dnemlerde kullanlanlara benzer bocurgatlar ve makaralarla donatlm, elle altrlan vinler ve ahap iskeleler kullanm olmallar. Tapnaklarn tasarmclar, stunlar ve kirileri kullanmlar ile, gemiteki inaatlar tarafndan sergilenemeyecek dzeyde bir inaat anlay gstermilerdir. 2.1.4.ROMALILARDA MHENDSLK: Antik dnemin en nl mhendisleri Romallar, kaynaklarn daha fazla bayndrlk ilerine adamlardr.Yunanllarn aksine, Romallar matematiksel mantktan ve bilimden ok deneyime gvenen pratik inaatlard. Yaplar tasarm asndan basitti, ama yine de lek

5

olarak etkileyici ve uygulama olarak cesurdu . Genellikle, sanat ya da estetikten ok ileve nem veriliyordu. Romal inaatlar mhendislie nemli katklarda bulundular. Bunlar arasnda, ileri ina yntemlerinin gelitirilmesini, sulu imentonun kefedilmesi , ahmerdan, ayak gcyle alan vinler, ahap koval arklar gibi bir dizi inaat makinalarnn tasarlanmasn sayabiliriz. Bunlarn yannda Romallarn nemli mhendislik eserleirnden bazlar unlardr: M.S. 98de mhendis Gaius Julius Lacer tarafndan spanyada ina edilen Alcantara Kprs, hala kullanlmaktadr . Kuru tatan alt kemere ve toplam 183 metre uzunlua sahiptir. Ara yolu nehirden 53 metre yukardadr. Pont du Gard, Fransann gneyindeki Nimesa su salayan ok eski bir su kemerinin parasyd. Augustusun hkmdarl srasnda (M.. 27 - M.S. Agrippann ynetimi altnda) ina edilen bu grkemli yap, st ksmndaki su kanal hari, kuru-rme yntemiyle ina edilmitir. Yaklak 49 metre yksekliktedir ve geni kemerlerinin aras yaklak 24 metredir. Pantheon olaanst grkemli bir tapnakt. Parlak bir mhendis ve Augustusun evlatlk olu olan Agrippa, Pantheonu tahminen M.. 17de ina etti. ki kez yand ve M.S. 117-138 arasnda hkmdarlk yapan Hadrian tarafndan yeniden ina edildi. Pantheonun i ap 43 metre olan yksekliine eittir. st beton bir kubbe ile rtldr. Bugne kadar korunmu olan Pantheon Romann en yaratc mhendislik eserlerini temsil etmektedir . 2.2.ORTAADA MHENDSLK: Roma mparatorluunun kn izleyen yaklak sekiz yzyl boyunca, yani Orta a olarak bilinen dnemde, mhendislikte nispeten az ilerleme oldu. Bununla birlikte, zellikle yap tasarmnda enerji tasarrufu salayan ve gc arttran makina ve aletlerin geliiminde olmak zere, baz nemli ilerlemeler bu dnemde oldu. Ortaada, mhendisler, emekten tasarruf salayan makinalar tasarlayp gelitirerek, insanlar ve hayvanlarn retim glerini arttrmann ya da desteklemenin yollarn aradlar. Yel deirmeni bu ada gelitirildi ve daha etkin hale getirilen su deirmenleri yeni kullanmlara sahip oldu. Mekanik alannda ortaada Avrupada gerekleen dier ilerlemeler arasnda, krk ve gemiler iin mafsall dmen saylabilir. Ortaan gelikin mhendislik aletleri, malzemeleri ve tekniklerinin birou ilk kez Uzak Douda, zellikle de inde grld. Barutun icad ve kat yapm, demirin dklmesi ve kumalarn imalatna ilikin ilemlerin gelitirilmesi bu ilerlemeler arasndadr. Ortaan sonlarnda, ulam ve iletiimde nemli ilerlemeler saland, bunlar bilimsel bulular besledi ve bilginin yaylmasn hzlandrd. 13. yzylda, talyan mimar-mhendisler, kanal savan icat etmeleriyle, kanal inaatnda modern aa hz kazandrdlar. Bundan ksa bir sre sonra, tm Avrupada, karada su yoluyla ulam iin kanal alar ina edildi. Bu dnemde, denizcilik ve gemi-inada da ilerlemeler saland ve okyanus ulam iin rhtmlar ve limanlar ina edildi. Ortaada en nemligelimeler ise ,daha sonraki yllarda mhendisler iin yeni malzemeler halini alacak olan,bilimsel alanda oldu.zellikle 15.,16. ve 17 yy.daki bilim adamlar nemli keiflerde bulundular. Johann Gutenberg hareketli tipte kalb icat etti ve 1450 yl civarnda ilk kitab basmakla tarihe geti. Bu, bilim ve mhendislik dahil, pek ok konuda bilginin geni bir biimde yaylmasn mmkn kld. 1500 ylna gelindiinde, arazi-lm, hidrolik, kimya, madencilik ve metalurji ve dier bilim ve mhendislik alanlarnda kitaplar baslyordu.6

2.2.1.ORTAADA BLMN LERLEMESNE KATKIDA BULUNANLAR: * Leonardo da Vinci (1452-1519). talyan Rnesansnn byk bir sanats, mimari ve deneysel bilimcisi, pek ok alanda yaratclk sergiledi. Pratik mhendislik almalarndan ok, kavramsal tasarmlar ile hatrlanmaktadr. * Nicolaus Copernicus (1473-1543). Alman ve Leh kkenli bir astronom, dnyann hareket eden bir gezegen olduu kuramyla modern astronominin temellerini att. * Galileo (1564-1642). talyan astronom ve fiziki, bilgi edinmenin bilimsel yntemini formle etti. Galileo astronomik incelemeler iin teleskopun ilk pratik kullanmn gerekletirdi ve dmekte olan cisimlere ilikin nl bir yasay kefetti. * Robert Boyle (1627-1691). Boyle, hava ve dier gazlarn skmasn ve genlemesini inceleyen ve sabit bir scaklkta gazn hacminin basnc ile ters orantl deitiini (Boyle kanunu) kefeden rlandal bir kimyac ve fizikiydi. * Robert Hooke (1635-1703). Bir ngiliz deneysel bilimci, Hooke kanunu olarak bilinen bir elastikiyet kuram formle etti. Bu kanun, elastik bir cismin deforme olma miktarnn ona etki eden kuvvet ya da gerilim ile doru orantl olduunu ifade etmektedir. * Sir Isaac Newton (1642-1727). Bir ngiliz bilimci ve matematiki, yksek matematiin temellerini att, k ve rengin gizemlerini kefetti ve evrensel ekim yasasn formle etti. * Thomas Newcomen (1663-1729). Bir ngiliz mucit, 1712de ilk kullanl buhar makinalarndan birini yapt. Onun atmosferik basnl buhar makinas, yerini James Wattn daha etkin olan makinasna brakana dek, hemen hemen 75 yl boyunca ngiliz madenlerinden su pompalamada kullanld. 2.3.YAKIN ADAN GNMZE MHENDSLK: Yirminci yzyla doru son 150 ylda, madencilik, imalat ve ulamda nemli ilerlemeler oldu. 1760larda, James Watt son derece gelikin bir buhar makinas modeli tasarlad ve retti. Bu makina ilk buhar makinasnn tasarlayan Thomas Newcomann atmosferik basl buhar makinasndan ok daha etkindi. Fabrikatr Matthew Boultonun desteiyle, yzlerce makina retildi. 1800e gelindiinde, Boulton ve Watt makinalarndan 500, ngilterede, madenleri pompalayp su karmada , demir ileri ve tekstil fabrikalarndaki makinalar altrmada kullanlyordu . Yine bu dnemde ngiltere ve Amerikada gemileri altrmak iin buhar makinalaryla deneyler yapld ve ticari adan baarl ilk yandan arkl nehir vapuru, Robert Fultonun Clermontu, 1807de Amerikada almaya balad. Ardndan, 1823de, ngiliz George Stephenson Newcastleda bir lokomotif fabrikas kurdu ve iki yl sonra da buhar-tahrikli demiryolu tamaclnn fizibil olduunu gsterdi . Bir dier nemli gelime ise tamaclk alannda olmutur.Bu dnemde demiryollar yaygn bir ulam ekli halini ald. Yol inaat teknolojisinde de ilerlemeler oldu. Bu dnemin en nl yol inaats, krk talardan oluan tabakalar sktrmak suretiyle bir yol yapm yntemi gelitiren sko John Macadamd (1756-1836). Yaklak 290 kilometrelik paral yol inaatna ek olarak, Macadam yol yapm zerine eitli kitaplar yazd. Macadamn bir sko ada, Thomas Telford, kenara yerletirilmi ve yzeyi krk ta ve akldan oluan salam bir taban oluturmak zere birbirine doru sktrlm, byk dz talar kullanarak yol yaplmasn savunuyordu. Telford, 19. yzyln ilk yllarnda aa yukar 1480 kilometre uzunlukta yol ve 1200 kpr inaatna nezaret etmitir. 19. yzyl, mhendisliin bir meslek olarak neminin daha da artmasna tanklk etmitir. naat mhendisi nvann ilk kullanan ngiliz John Smeaton, bilim evrelerinde st dzeyde sayg gryordu. 20. yzylda lk Makina Mhendisleri Enstits 1847de kuruldu ve George Stephenson ilk bakan olarak hizmet verdi.1908e gelindiinde, inaat, makina, elektrik, kimya ve madencilik ve metalurji mhendisliklerini temsilen be dernek kurulmutu.7

19. yzyldaki mhendislik baarlar iin, elektriin bir g kayna olarak gelitirilmesi en nemli faktrlerden biridir. Bunda, byk oranda,19. yzyln ikinci yarsndaki saysz bilimci ve mhendisin abalar rol oynamtr. Bununla birlikte, temeller, Alman George Simon Ohm, talyan Alessandra Volta ve Fransz Charles Coloumb ve Andre Ampere gibi, elektriin temel doasn tanmlayan,18. yzyln balarndaki fizikilerin bulular ile atlmtr. Elektrik enerjisinin gelitirilmesindeki nemli olaylardan bazlar aada verilmitir. Baz tarihler yaklaktr; 1827 Alessandra Volta ilk elektrik bataryasn tasarlad. 1830 Sir Humphrey Davy elektromanyetizmay ve ark n kefetti. 1831 Michael Faraday manyetik indksiyon ilemini gsterdi. 1880 Thomas Edison kullanl bir akkorlu ampul icat etti ve lambalarn paralel balanabileceini, ki bunun tm sistem kapatlmadan bir ya da daha fazla lambann sndrlmesini mmkn kldn kefetti. 1882 Edisonun Pearl Street elektrik retim istasyonu (santral) New York Cityde faaliyete geti. 1888 Nikola Telsa bir indksiyon motoru ve yeni bir ok-fazl alternatif akm sistemi iin patentler ald. 1888 George Westinghouse, 1886da Westinghouse Electric Companyyi kurduktan sonra, tarihte trnn ilk rnei olan Niagara hidroelektrik projesine jeneratrler temin etmesini ngren bir anlama imzalad. 19. yzyln sonuna gelindiinde, elektrik enerjisinin kullanmlar iyice yerleti ve yaygnlat. 1843te Samuel F.B. Morse tarafndan gsterilen telgrafla haberleme, denizalt kablolar araclyla Kuzey Amerika ve Avrupa arasnda kuruldu. Yarm milyon telefon kullanmdayd ve evler ve iyerleri iin elektrikli aydnlatmaya giderek artan bir talep sz konusuydu. Elektrik, trenler, tramvaylar ve yeni endstrilerin makinalarn altrmada kullanlyordu. Yirminci yzyln ilk on ylnda, uygarlmz zerinde byk bir etkiye sahip olacak olan bir dizi nemli teknolojik gelimeler yaand. Yzylmzn banda, mucitler ve mhendisler, havadan-ar uuu baarma giriimleriyle lgnlk derecesinde meguldler. Baar, 1903te, Wilbur ve Orville Wright kardeler uaklarn 12 saniye sren ve 36 metrelik bir mesafenin kat edildii bir yolculukla uurduklar zaman geldi. Bu ilk uutan bu yana, hava tamacl uzun mesafeli toplu tamacla egemen olacak kadar gelimitir. 1900e gelindiinde eitli atsz arabalar tasarlanmt ve 1904e kadar hatr saylr miktarlarda motorlu aralar imal edilmiti. Henry Ford, modern seri retimi ve hesapl araba maliyetleri sayesinde, otomobillerin geliimi ve poplaritesine byk katklarda bulunmutur. Otobil saysndaki bu art yol yapmn tevik etmitir. 20. yzyldaki dier mhendislik baarlar su kaynaklar zerinde younlayordu. Bu gelimenin bir rnei, 1936da tamamlanan Hoover Barajdr. nas esnasnda, bu beton baraj 221 metre ykseklii ile dnyann en yksek barajyd. Su kaynaklarnn idaresinde yaanan ilerlemenin bir dier rnei de, Tennessee Valley Authoritynin (TVA) su-baskn kontrol, denizcilik ve enerji projeleriydi. 1933te kurulan TVA, Tennessee Vadisine su-baskn kontrol, ucuz enerji ve endstriyel gelime getirdi. kinci Dnya Savandan ksa bir sre sonra, nkleer yolla elektrik enerjisi retimi zerine tasarm ve fizibilite almalar yapld. lk nkleer enerji santral 1967de faaliyete geti . Nkleer enerji fosil yaktlardan elde edilen enerjiye ekonomik adan rakip hale geldi Yirminci yzylda benzersiz teknolojik gelime ve deiim yaanmtr. Keiflerin admlarnn hzlanmas, belki de en ok elektronik alannda belirgin olmutur. Bu yzylda,8

sinyallerin ilkel bir biimde iletilmesinin yerini, elektronik paralarn kullanld muazzam kumanda sistemlerine sahip modern iletiim alar almtr. 1947de tranzistrn icadndan bu yana, elektronik sinyalleri glendirme cihazlar olarak, vakumlu tpler de yerlerini, byk lde, yar-iletkenli cihazlara brakmtr. Tranzistr ve yar-iletken diyot, elektronik donanmlarn ok klmesini salamtr. Minik silikon ipler zerinde seri retilen, ucuz entegre devrelerin gelii, elektronik tasarmda r aan deiimlere yol amtr. Minyatrleme ile birlikte, bu tr cihazlar sinyallerin devreler araclyla gvenilir ve hzl bir biimde iletilmesini ve daha hzl kumanda devreleri ve dijital bilgisayarlarn gelitirilmesini salamtr. Yirminci yzyldaki gelimeler elbette bu kadarla snrl deildir. Ancak biz yerimizin snrl olmas nedeniyle sadece en belirgin olanlara deindik. 2.4.TRKYEDE MHENDSLK TARH: lkemizde niversite tarihi bugnk ad stanbul Teknik niversitesi olan, 1773te alan Mhendishane-I Bahr-i hmayun un kuruluu ile balar. lk ad Mhendishane olan bu niversite ulusal tarhimizin ilk niversitesidir. I. Abdlhamit devrinde bymeye devam eden bu niversite, III. Selim dneminde 1795 de ad Mhendishane-I Berr-I Hmayum (inaat mhendislii) olmu ve bir kanunnameye balanmtr. Bu kanun; nversitenin kurulduu dnem koullar ierisinde olduka modern ve modern olduu kadarda detayl bir niversite kanunudur. Tanzimattan Sonra niversite Bugnk anlamda niversitelerimizin tarihi tanzimatla balar. 1845te Meclis-i Muvakkat ad ile ulema asker ve brokratlardan oluan yedi kiilk geici bir meclis kurulmu ve bir yl almtr. Bu meclis eitim sisteminde yaplmas dnlen dzenlemeler iin prensipler belirlemi ve batda olduu gibi ilk,orta ve yksek retim olmak zere basamakl yaplmasn benimsemitir. Tanzimatta bugn kullandmz niversite szcne karlk olarak Osmanlca (Trke) Darlfnun terimi kullnlmsada ierik olarak bat tipi yeni modern niversite benimsenmiti. 1933e gelindiinde Darlfnun terimi yerine niversite tercih edilecek en son darlfnun olan stanbul Darlfnunu ad stanbul niversitesine evrilerek hem terim hemde anlam itibar ile niversite batl olacaktr. Darlfnundan askeriye ve brokrasinin ihtiya duyduu insan gc yetitirmesi amalanyordu. I.Darlfnun 14 ocak 1963te retime balad, fakat ok gemeden kapand. 20 ubat 1870de II.Darlfnun (Darlfnunun-u Osmaiye) ald. 1874de III. Darlfnun, 1 Eyll 1900de IV. Darlfnun ve 1908de V. Darlfnun ald. 20 Nisan 1912de Darlfnun Nizamnamesi yaynlamd ve ad stanbul Darlfnununa evrildi. 11 Ekim 1919da Darlfnun nizamnamesi yeniden dzenlendi ve bilimsel zeklik verildi. 3 Mart 1924 tarih ve 430 sayl Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile btn mektep ve medreselerle birlikte Darlfnun Maarif Vekaletine baland. 21 Nisan 1924 tarih ve 493 sayl kanun ile stanbul Darlfnunun talimatnameleri yaymland ve bilimsel ve idari zerklik verildi. Bunun dnda Cmhuriyet dneminde ok ciddi devrimler yaplmsada Darlfnuna dokunulmamtr. 1933 niversite Reformu 1930dan itibaren Darlfnun eitli yayn organlarnda eletirilmeye balanm ve 1933de stanbul Darlfnunu kaldrlm ve stanbul niversitesi kurulmutur. 1933 reformu daha sonraki niversite dzenlemeleri zerinde belirleyici bir etki yapmtr. 1933 reformu ve evresindeki olaylar cumhuriyet dneminden sonra niversiteye bakn anlalmas bakmndan nem tamaktadr.

9

31 Temmuz 1933 de Darlfunun Kapatlm Daarlfunun toplam 240 olan retim elman kadrosu 53e drlm ve dier retim elemannn grevlerine son verilmitir. Bylelikle, eski retim elemanlarnn te ikisi iten atlmlardr. Bunlarn yerine Almanya dan Hitler rejiminden kaan retim yeleri getirilmiitir. stanbul niversitesi Istanbul niversitesi 9 aylk bir boluktan sonra 1934 te karlan stanbul niversitesi Talimatnamesinde belirlenen yeni esaslara gre dzenlenmitir. 1946 (18.6.1946 tarih ve 4936 sayl kanun), 1961 (61 anayasas madde 120, 115 sayl kanun) 1973 (7.7.1973 tarih ve 1750 sayl kanun), 1981 (6.11.1981 tarih ve 2547 sayl kanun) de olmak zere niverite kanununda en az 8 yllk en ok 15 yllk peryotlarda olmak zere 5 defa dzenleme yaplmtr. 1981 niversite Yasas 1981de Trkiye niversitelerinin tm ayn bir yasal erevenin (2547 sayl kanun) iine sokulmu, merkezinde YK bulunan otoriter bir yap kurulmutur. Bu otorite bugnlerde daha da detaylara kadar inmekte ve niversitelerin btn uyulamalarn kontrol altnda alma ynnde gelimeler gstermektedir. Bylece otoriter yap totaliterletirmeye dnmektedir. 1933 te balayan otorite kurma arzusu giderek glendirilmi brokratik-hiyerarik bir otorite konisi ina edilmitir. Dnyada niversitelerin tam ayn yapda kurulan ve ayn merkezden ynetilen bir baka lke bulunmamaktadr. ( ESK METN: Trklerde mhendislik eitimine ynelik teknik retim abalar 400 yl akn bir gemie dayanmakla beraber, makina mhendislii alanndaki ilk ciddi giriimler Cumhuriyetin ilanndan sonraki dneme rastlar. 1934te elektromekanik enstitsnn darlfnundan ayrlarak gnmzdeki ad T olan Yksek Mhendis Mektebine balanmas makina mhendislii eitiminin temelini oluturur. 1935de Elektromekanik Enstitsnde Muharebe ubesi kuruldu. Ardndan 1940da Elektromekanik ubesi elektrik,muhabere ve makina-elektrik ubelerine ayrld.1943de ise elektrik ve makina ubeleri olarak dzenlenen bu ubeler bugn ayn adlar tayan fakltelelerin temelini oluturdu. Bu tarihten sonra makina ubesine bal uak ve gemi ihtisas ubeleri oluturuldu ve bunlarda sonraki yllarda ucak ve uzay bilimleri ile gemi inaat ve deniz bilimleri fakltelerine dntrld.) 3.MHENDSLN TANIMI ABET (Mhendislik ve Teknoloji Onay Kurulu) mhendislii deneyim ve uygulama yoluyla matematik ve fen bilimlerine ilikin edinilen bir bilginin, doann sunduu malzemeler ve sahip olduu glerin insanln yararna ekonomik bir biimde kullanlmas iin yollar gelitirmek zere, muhakeme edilerek uygulamaya dkld meslek olarak tanmlamaktadr. Bu tanm, mhendisliin zn aklayan belirli temel eler iermektedir. Mhendislik bir meslektir. Tpk hukuk, tp, mimarlk, retmenlik ve bakanlk gibi, yksek ynetim standartlarn gerekletirmeye almakta ; mterilere ve bir btn olarak topluma kar bir ok sorumluluklar stlenmektedir. Birok alanda bilgiye dayaldr ve yeleri eitim ve retimin iyi tanmlanm yollarndan geerek mesleki statye eriirler. Mhendisliin temelinde bir matematik ve fen bilimleri bilgisi vardr. Gerek mhendis gerekse bilimci matematik ve fen bilimlerinde tam anlamyla (eksiksiz) eitimlidir, ama bilimci bilgisini esas olarak yeni bilgiler edinmek iin kullanrken, mhendis bilgisini yararl aralar, yaplar, ilemler tasarlamak ve gelitirmek iin uygulamaya dker. Dier bir deyile, bilimci bilmenin peindedir, mhendis ise yapmay hedefler.10

Theodore von Karmana gre: Bilimciler kefederler, mhendisler olmayan yaratrlar. Glegg bilimciler ve mhendislerin ilevini yle karlatryor: Bilimcinin konumunu yceltmek ve maddi deilse de insani deerler asndan ,baka hibir uran o kadar dllendirici olmad ima etmek moda olmu grnyor. Birka nedenden dolay bunun doru olmadn dnyorum. rnein, mhendis daha geni bir olaslklar ufkuna sahiptir. Bir bilimci, tm yaam boyunca insanolunun bilgisine gerekten yaratc bir katkda bulunursa ansldr ve bunu hi yapamayabilir. Buna karlk, mhendis neredeyse snrsz frsatlara sahiptir. Onlarca zgn tasarm yaratabilir -sk sk yaratmaktadr da- onlarn yararl gerekliklere dnmesini grmenin doyumunu yaayabilir. Soyut bilimci tarafndan hibir zaman bilinmeyecek bir anlamda yaratc bir sanatdr. Mhendis bir ey yapabilir. Gemi ve bugnk bilimsel bulular modeller. Malzemesi boldur, zmleri byleyicidir ve her ey kiisel yetenek zerinde dner. Mhendislik, bir bilim olduu kadar bir sanat olarak da grlmektedir. Sadece inceleme yoluyla renilemeyecek bir ilkeler, yntemler ve beceriler sistemini ierdii dnlmektedir. En azndan ksmen, deneyim ve mesleki uygulama yoluyla renilmelidir. Mhendisin bilgisi mesleki muhakeme ile tavlanmaldr. Mhendislik problemlerinin zmleri atan istekleri karlamaldr ve unutulmamaldr ki, yelenen en uygun zm her zaman bilimsel ilkeler ya da formllerin tam bir tatbikinden kmaz. Mhendis atan snrlamalar tartmal , bilgi ve deneyime dayal yarglarda bulunarak en iyi ya da en uygun zm aramaldr. Sorunlara zmler ararken, mhendisler doann sunduu malzemeleri ve sahip olduu gleri kullanrlar. Mhendislerin tasarmlarn biimlendirirken kullanabilecekleri, gerek doal gerekse retilmi neredeyse snrsz bir malzeme listesi vardr. Temin edilebilirlik, maliyet ve fiziksel zellikler (arlk, mukavemet, dayankllk, esneklik ...) temelinde uygun malzemeleri seerler. Mhendisin ulaabilecei enerji kaynaklar listesi ok daha kktr: petrol, kmr, doal gaz, nkleer fisyon, hidroelektrik g, gne ve rzgar. Bu kaynaklar temin edilebilirlik, maliyet, gvenlik ve teknolojik karmaklk asndan byk farkllklar gsterirler. Mhendisler dnyann malzeme ve enerji kaynaklarnn snrsz olmadn, dolaysyla bu kaynaklarn sadece kullanm ile deil korunmas ile de ilgilenmeleri gerektiini bilmelidirler. Bu, mevcut malzemeleri geri-dntrmeyi ve yeniden kullanmay, eski tesislerin yerine yenilerinin yaplmasndansa slahn ve kt kaynakl bir malzemenin bol miktarda olan bir malzeme ile yaratc bir biimde ikame edilmesini gerektirir. Ayrca, enerjinin verimli kullanld zmler aramay ve tkenmekte olan enerji kaynaklarnn yerine yenilerini bulmaya almay da gerektirir. Mhendisler ekonomik olan zmler ararlar. Bu demektir ki, zmlerinin yararlar maliyetlerini gemelidir. Bu, ayrca, mhendislerin para, zaman, malzeme ve dier kaynaklarn idaresinde zen gstermeleri gerektii anlamna da gelir. A.M. Wellington bu noktay u garip mhendislik tanm ile vurgulam: Mhendislik ina-imal sanat olarak daha az dnlse iyi olurdu. Gerekten de, nemli anlamda, mhendislik ina-imal sanat deildir...beceriksiz birinin iki dolara kt yapt bir eyi bir dolara iyi yapma sanatdr. 1960larn sonlarna kadar, mhendislik ilerinin planlanmas ve yaplmas zerindeki balca snrlayc faktr ekonomiydi. Gnmzde havaalanlar, otoyollar, binalar ve dier tesislerin inasna elik eden zararl evresel etkiler hakknda bir ok kayglar vardr. Bu nedenle11

mhendislik, teknolojinin insanlar ve evre zerindeki olas zararl etkileri hakknda doru bilin ve kayg ile icra edilmelidir. Eninde sonunda, mhendislik ilerinin tm insanla yararl olmaldr. Mhendisler, olumlu etkilerin olumsuz etkilerden fazla olduundan ve denge durumunda zmlerinin kamu yararna olduundan emin olmak iin tasarmlarn tarafsz bir biimde deerlendirmelidirler. 5.BR MHENDSTE BULUNMASI GEREKEN ZELLKLER: Tanm ve tarihinden de anlalaca zere mhendis olacak kiilerin birtakm zelliklere sahip olmas gerekir.Bu zellikleri en genel ekliyle u ekilde ifade edebiliriz: 1)Sabrl olmal,problemler karsnda karamsarla kaplmamaldr. 2)Kendisine gvenmeli ve kendisini ifade edebilmelidir. 3)kna kabileyeti yksek olmaldr. 4)Yeni fikirlere ak olmaldr. 5)Mucit ruhlu yaratc kiiler olmaldr. 6)Planl olmaldr. 7)Kararl olmal ve risk alabilmelidir. 8)Risk alrken bir eyin olmasn istemek ile olma ihtimali arasndaki ayrm ok iyi yapabilmelidir. 9)Elindeki olanaklar kullanmasn bilmelidir. 10)Hatalarndan ders karabilmelidir. 11)yi iletiim kurabilmelidir. 12)Analitik dnme yeteneine ve derin bir matematik ve fen bilimleri bilgisine sahip olmaldr. Bunun yannda her mhendislik dalnn kendisine zel birtakm zellikleri vardr. 5.MHENDSLK ET: Mhendis hereyden nce,her insan gibi toplumun deer yarglarna sayg gstermeli ve genel ahlak kurallarna uymaldr.Ancak bunun yannda toplumda stlendii nosyon nedeniyle mhendis kimlii ierisinde uymas gereken baz zel prensipler vardr. Bunlar maddeler halinde zetlemek gerekirse: 1)Halka mhendisliin ne olduunu anlatmal ve mhendislik zerindeki yanl yarglarn silinmesi iin aba gstermelidir. 2)Halk sal ve gvenlii konusunda yeterli bilgi sahibi olmal ve sorumlu bulunduu iyerindeki alanlarn gvenliinden ve salndan kendisinin sorumlu olduunu unutmamal. 3)Dncelerini sadece yeterli bilgiye sahipse sylemeli,yasal konularada ifadesini gerektiren hallerde drst olmaldr. 4)Yeterli olmad alanlarda ise kendisini gelitirmesini bilmelidir. 5)Halka teknik bir aklama yaparken zel durumlar dnda kendisini anlalr bir dille ifade etmeyi bilmelidir. 6) hayatnda patronuna ve mterisine kar verdii szleri tutmak konusunda zen gstermelidir(Bu onun ne kadar gvenilir bir insan olduunu gsterir). 7)Mterisi ve i vereni arasndaki ilikilerde karlarn bir yana brakabilmeli ve hakl olann yannda yer almaldr. 8)yerinde alakgnll olmal ama uzmanlk alannda gvensizlik yaratmamaldr. 9)yerinde sorumlu olduu yerin haricinde evresindeki koullarn salk ve gvenlik asndan uygun olup olmadn gzlemlemeli deilse gerekli giriimlerde bulunmaldr. 10) arkadalarnn baarszlklarn bir frsat olarak grmemelidir.

12

6.MHENDSLN UZMANLIK ALANLARI Mhendislik, eitli ana dallar ya da uzmanlk alanlarndan ve onlarca kk dallardan oluan bir meslektir. Mhendisler, bu dallar srekli genileyen teknolojik bilgi tabanna bir yant olarak yaratmlardr. Aadaki paragraflarda, mhendisliin ne kan dallarndan bazlarnn ayrt edici zellikleri anlatlmtr. Unutulmamaldr ki, eitli uzmanlklar arasnda hatr saylr bir akma sz konusudur. Bir mhendisin meslek yaam boyunca, bir ana dalda birden fazla uzmanlk alann icra etmesi nadir bir ey deildir.Ancak biz burada sadece makina ve endstri mhendislii hakknda bilgi vereceiz. 6.1.MAKNA MHENDSL Mhendislik faaliyetinin en eski ve en geni alanlarndan biri olan makina mhendislii, makinalar, enerji ve imalat/retim yntemleri ile ilgilenir. Makina mhendisleri takm tezgahlarnn - makina yapan makinalar - yansra endstrinin tm dallar iin makinalar ve donanmlar tasarlar ve imal ederler. rnein, trbinler, bask presleri, hafriyat makinalar, besin ileyiciler, iklimlendirme ve soutma sistemleri, yapay kalpler ve uzuvlar, uaklar, dizel lokomotifler, otomobiller, kamyonlar ve kitle ulam aralar iin motorlar... Yaptklar makinalar ykleri kaldrr ve bir yerden bir yere aktarr, insanlar ve mallar tar ve enerji retir veya enerjiyi baka biimlerine dntrr. Enerji konusundaki uzmanlk alannda, makina mhendisleri, elektrik jeneratrlerini tahrik edecek hidrolik trbinlerin ve buhar gc oluturacak kazanlar, motorlar, trbinler ve pompalarn tasarm, retimi ve altrlmas ile ilgilenirler. Enerji santralleri tasarlarlar ve altrrlar ve yaktlarn ekonomik yanmas, s enerjisinin mekanik gce dntrlmesi ve bu gcn yararl iler yapmak iin kullanlmas ile ilgilenirler. Istma, havalandrma ve iklimlendirme alannda, makina mhendisleri, evler, iyerleri, ticaret binalar ve endstriyel tesislerde kontroll scaklk ve nem koullar salarlar. Besinlerin souk tutulmas,souk depolama ve buz retim tesisleri iin gerekli donanm ve sistemleri gelitirirler. Makina mhendisleri retimde byk tasarruflar salayan yeni makina ve sistemlerin imalat ve tasarmna ilikin pek ok alanda, endstri mhendisleri ve yneticilerle yakn bir alma iinde olurlar. Deniz mhendislii alannda alarak yolcu, sava ve yk gemileri iin makinalar tasarlayan, otomotiv endstrisinde otomobiller, kamyonlar ve otobsler tasarlayan ve reten ve hava-uzay endstrisinde yeni uak ve uzay aralarnn tasarmnda alan makina mhendislerine de rastlanabilir. Gelecee bakldnda, yeni endstriler doduka ve eski endstriler otomasyon, bilgisayar kullanm ve yeni enerji kaynaklarndaki gelimelerden yararlandka, makina mhendislerine byk talep olmas beklenmektedir. 6.1.1.MAKNA MHENDSL ALANINDA SON YILLARDA OLAN GELMELER: Bilgisayar ve mikroilemciler alanndaki gelimelerin makina mhendisliine ok geni kapsaml ve nemli etkileri olmutur. Hereyden nce kiisel bilgisayarlarn yaygnlamas ve ucuzlamas , makina mhendislerinin bilgisayar kullanmn arttrmtr. izim ve tasarma ynelik birok paket program makina mhendislerinin kullanmna sunulmutur. Endstri ve imalat sanayi, bilgisayar alanndaki gelimelerden byk lde etkilenmitir. Daha nce izimi gnler sren teknik resimler bir ka saat iinde13

hazrlanabilmektedir. Ayrca resimler boyutlu izilebilmekte,istenen ynde dndrlebilmekte , ayrntl kesitler alnabilmekte ve deiik leklerde kartlabilmektedir. Bunun tesinde mhendisler gelitirecekleri rnn pahal modelini yapmaya gerek duymadan, bilgisayar ekran zerinde tasarlayabilmekte, (Computer Aided Design veya CAD), gelitirdikleri rn modelini bir CAE (Computer Aided Engineering)sistemi araclyle kapsaml denemelere tabi tutulabilmeke ve daha sonra bir CAM (Computer Aided Manufacturing) sistemi aracl ile imal edilebilmektedir. CAM sistemi ierisinde saysal kontroll tezgahlar ve endstri robotlar yer almaktadr. Imalat ilemlerinin fabrika leinde endstri robotlar ile gerekletirip , kontrol edildii geni apl uygulamalar Bilgisayarla Btnlemi retim (CIM veya Computer ntegrated Manufacturing)ad altnda yaygnlamaktadr. Endstriyel robotlar montaj ve imalat hatlarnda kullanld gibi, insanlara zararl ortamlarda da kulllanm alan bulmaktadr. Bilgisayarlarn sanayi retimde yaygnlamas ile birlikte Toplam Kalite Kontrol gibi yeni retim modelleri gelitirilmitir. Gnmzde makina mhendisliinde en nemli gelime alanlarndan biri malzeme teknolojisidir.Karma ve seramik malzemeler zerinde youn aratrmalar yaplmaktadr.Karma malzemeler zerine nemle eilinmesinde iki nemli neden vardr: bunlardan birincisi,karma malzemelerin geleneksel malzemelere gre ok stn zellikere sahip olmasdr. kinci ve daha nemli neden ise karma malzemelerin mhendise, iin amacna uygun tmyle yeni malzemeler tasarlama olana vermesidir. Karma malzemelerin yannda anizotropik optik ve elktriksel zelliklere sahip , dkm yaplabilen ve talal imalata uygun seramikler malzeme alannda nemli aratrma konularndan birini oluturmaktadr. Nanoteknoloji ad verilen ve mikroskopik dzeyde cihazlarn yapm ile ilgilenen bilim dal makina mhendisliinin nmzdeki yllardaki nemli konular arasnda olacaktr. Makina mhendisliinin hemen her disiplini biyoteknoloji alanndaki gelimelerle yakndan ilgilidir. Makina mhendislii ile ilgili temel bilimlerin , rnein akkanlar mekanii, termodinemik ;ve becerilerin, rnein lm teknikleri , cihaz yapm , biyoteknolojide uygulama alanlar vardr. Makina mhendisliinin gelimekte olan evre teknolojisi iindeki pay byktr. Parack teknolojisi ad verilen ad verilen ve tozdan arndrlm temiz ve ok temiz odalarn tasarm son on yln zerinde en ok aratrma yaplan konularndan biridir. Bu tr odalar hastanelerde ve hassas retimin yapld yerlerde kullanlmaktadr. Bunun dnda egsoz ve baca atklarnda bulunan zararl madde ve tozlar tutan cihazlar da bu konunun kapsam iindedir. 6.1.2.MAKNA MHENDSLNN ALT DALLARI: 1-Aratrma mhendislii:Yeni bir bilginin,iinde bulunduumuz an en deerli hazinelerinden biri olduunu sanrz kimse inkar edemez. nk bir problemin zm veya yeni bir bilginin kefi ;bilime yeni ufuklar ,mhendislie ise yeni malzemeler demektir. Bu nedenle dnyann en byk firmalar gelirlerinin byk bir ksmn aratrmalara ayrmaktan kanmazlar. ou durumda ,aratrma mhendisleri ,bir problemi zmek zere bilim adamlaryla birlikte bir takm halinde alrlar. Takmda bir iblm vardr kimi mhendislerin tecrbelerinden faydalanlrken ,kimi mhendislerin (veya bilim adamlarnn) bilgisinden faydalanlr. Bu nedenle aratrma mhendisi olmak isteyen bir kiinin ncelikle takm almasna uygun, bakalaryla iletiimi iyi ve gerek aslarna gerek slerine kendisini ifade edebilen bir kii olmas gerekir. Aratrma ,daha nce yaplamayan veya zlemeyen konular zerinde yaplan bir alma olduu iin ncelikle derin bir bilgi birikimi gerektirir. Ar merak ve hayalgc aratrma mhendislii iin ok nemlidir. Sabr ve kendine gven baarszlklar ve ylgnlklar engeller. Yine aratrma mhendisi olmak isteyen bir kii iin objektiflik ,akfikirlilik ve nyarglardan uzak olu en nemli zelliklerdendir.14

2-Gelitirme mhendislii:Gelitirme mhendislii aratrma ve tasarm arasnda bir konuma sahiptir. Hammadesi aratrma mhendislerinin veya bilim adamlarnn baarlarna baldr. Grevi yeni bir bilginin yeni bir alete,ynteme veya rne uygulanmasn salamaktr. Sonular ounlukla daha ekonomik retim ekilleri zerinde odaklanr. Gelitirme mhendisleri mucit ruhlu yani yaratc kiilerdir. Deney konusunda tecrbeli olmalar ve iyi gzlem yapabilmeleri ,bununlada kalmayp bu gzlemlerden birtakm sonular karabilmeleri sahip olmalar gereken dier zelliklerdendir. Aratrma mhendisleri gibi takm almas yaparlar. Tm mhendisliklerde kiinin kendisini ifade edebilmesi nemlidir ancak gelitirme mhendisliinde bu nem bir kat daha artar. Dncelerini karya aktarabilmesi yani gelitirdii rn veya yntemi tantabilmesi karsndakini ikna edebilmesi asndan ok nemlidir. Zira bir yntem veya rn bazen yzbinlerce dolarlk bir yatrm gerektirmektedir ve sermaye sahipleri birtakm riskleri almadan rn veya yntem konusunda yeterince bilgilendirilmelidirler. 3-Tasarm mhendislii:Tasarm mhendisi,gelitirme mhendisinden ald sonularla birlikte,ekonomi faktrn ncelikle gz nnde bulundurarak, yeni rnler ve makinalar tasarlar. Bu tasarlar srasnda pek ok d etkeni gz nnde bulundurmak zorundadr (fiziksel,kimyasal,termal...). Yine bir tasarm mhendisinin ok iyi malzeme bilgisine sahip olmas gerekir. Uygun malzemeyi seebilmesi istenilen zelliklerin salanmas bakmndan ok nemlidir. Tasarm mhendislerinin ncelikle yaratc olmas gerekir nk ii isminden de anlalaca gibi yeniyi tasarlamaktr. Mekenizmalar ve sistemleri kafasnda canlandrabilmeli ve bunlar kada aktarabilmelidir. Hayali zerinde alabilecei tek yer kat olduu iin kat zerinde dnebilme yeteneine de sahip olmaldr. Son yllarda bilgisayar teknolojisinde tasarm mhendislii asndan nemli gelimeler olmutur. Bu nedenle tasarm mhendislerinin bilgisayar konusunda yeterli bilgi birikimine sahip olmalar nem kazanmtr.Tasarm mhendisinin alternatif yntemler arasndan doru seimi yapabilmesi gerekir. Grup halinde almay gerektiren durumlarda dierleriyle ibirlii iinde olmas ve kendi fikrinin doru olaca gibi bir tutum iinde olmamas yine nemli olan dier bir unsurdur. 4-Konstrktrlk (konstrksiyon mhendislii): Aratrma,gelitirme ve tasarm mhendisleri ideal artlar zerinde alrlar. Konstrktr ise gereklerle babaadr. Konstrksiyon mhendisi retimin olduu blgeden sorumlu olan kiidir. Istenilen kalite ve sonucun elde edilmesini salar. retimi yaplacak malzemenin montajndan sorumludur. retimin aksamadan devam etmesi iin personeli organize eder. Bu nedenle insanlar ynetebilmesi yani yneticilik vasfnn olmas nemlidir. Bir konstrktr elindekilerle yetinmesini bilmelidir. Cesur karalar verebilmeli gerekirse risk almaldr. Her an her yere gidecek gibi hazr bulunmal ve her trl koulda alabilmelidir. Teknik altyapsnn yetersiz oluu bir konstrktrn karlaaca en byk zorluklarn nedenidir fakat bir konstrktrn barsn tayin eden en byk etken alanlarla olan iletiimidir 5-retim (imalat) mhendislii:retim mhendisinin grev alan ncelikle retimi tamamlanan makinalar veya paralar zerindedir. Bunun yannda alma alan konstrktrle benzerlik gsterir. retim yntemini belirler. Denetleme ve test yntemleri iin kolaylklar gelitirir. retim srasnda karlalan sorunlarn ve hatalarn giderimesini salar. Tasarm mhendisleriyle ilk aamadan itibaren, gerektii takdirde rnn yeniden tasarlanmas iin, iletiim halindedir. alanlarn ve bir makinann neler yapabileceini kestirebilmesi bir retim mhendisi iin ok nemlidir nk retim mhendisi limitte alan veya limite itilen sistem veya makinalarla ilgilenir. Planl bir kii iin gzel bir meslektir. Telal kiilere ise bu meslekte yer yoktur. Bir fikri bakasna satma yetenei yine nemli zelliklerdendir nk gelitirme mhendisliinde olduu gibi retim mhendisinin nerecei zmler yzbinlerce dolar gerektirebilir.

15

6-Endstri Mhendislii: Endstri mhendisi retimde insan ve ekonomi faktrn gz nnde bulundurarak verimmlilii arttrmaya hedefler. Endstri mhendisliini almamzn ilerleyen blmlerinde ayrntl olarak ele alacaz. 7-letme Mhendislii:letme mhendisi retimin gerekletirildii alanda istenilen verimi elde etmek iin, makinalarn kontrolnden, ileyiinden ve retim departmanlarndan sorumludur(tama, depolama,g retimi...).Bu sorumluluk makinelerin seiminden kurulumuna kadar genit alan kapsar. Ayrca bakm malzemelerinden de yine iletme mhendisleri sorumludur. Bir danman olarak grev aldklar takdirde Plan Mhendisi olarakta adlandrlabilirler. Bu durumda daha ekonomik retimin nndeki engelleri kaldrmak ve bakm programlaryla ilgilenmek balca grevleridir. Bir iletme mhendisinin planl olmas ve metodik dnce yapsna sahip olmas nemlidir. Analiz yapabilme yeteneine sahip olmas ve teknik durumlar ekonomi diline evirebilmesi gerekir. Srekli fabrikann btn blmleri ile iletiim halinde olmas gerektii iin takm almasna uygun olmas ama kendi sorumluluklarn unutmamas bir dier nemli konudur. 8-Bakm Mhendislii:retime balandktan sonra en nemli konu makinalarn bakmdr. Temelde ama bir makinadan en uzun vadede en yksek verimi elde edebilmektir. Bakm mhendislii makinalarla uramaktan zevk alanlar iin uygun bir meslektir. Teorik bilgnin pratie dklebilmesi nemlidir. Yine dier mhendislik dallarnda olduu gibi insanlarla iletiiminin iyi olmas gerekir. Burada bahsettiimiz baz mhendislik dallarnn baka mhendislikler tarafndanda paylalmas ok doaldr nk bu ayrmlar tamamen ihtiyatan domutur ve benzer ihtiyalarn dier mhendislikler tarafndan da hissedilmesi gayet olaandr. Snflandrmamzda unutulmamas gereken en nemli nokta makina mhendisliini temel alarak yola kmamzdr. Alt dal olarak saydmz mhendisliklerin bir ksm zaten zelletmi ve balbana bir mhendislik dal halini almtr 6.1.2.BR MAKNA MHENDSNN ALIABLECE BAZI ALANLAR: -Hava Dinamii -klimlendirme -Otomotiv -Yanma -Dizel -Uu Testi -Buhar -Is Transferi -Jet Motorlar -Yalama -Makina Paralar -G santrali -Soutma -Ordu gereleri -Trbin -Istma Havalandrma -Zraat Makinalar -Sistem Dinamii -ten Yanmal Motorlar -Malzeme

6.2.ENDSTR MHENDSL: Endstri mhendisleri mal ya da hizmet retiminde insan, malzeme ve enerjiden oluan entegre sistemlerin tasarm, gelitirilmesi ve kurulmas ile ilgilenirler. Yksek kalite standartlarn koruyarak, retim sorunlarna uygulanmas mmkn, etkin zmler arama faaliyeti iinde, insanlarla ilgilenirler ve onlar motive ederler. Esas olarak, para, malzeme, zaman, efor ve enerjinin kullanmnda ekonomi gerektiren sorunlarla ilgilidirler. Proseslerin ayrntl geliiminden ok endstriyel ynetim ve retimin byk resmi ile ilgilenirler. Endstri mhendislerinin faaliyetlerinin ou u drt kategoriden birine girer: * Tesisin dzeni ile ilgili olanlar * alanlarn retkenliini arttrmak iin tasarlananlar * rnlerin kalitesini denetlemek iin tasarlananlar * Maliyetleri azaltmak ve kontrol etmek iin tasarlananlar.16

Tesis dzeni, her bir retim bileeni -iiler, donanm ve malzeme- iin gerekli alan belirlemeyi ve gvenli, sorunsuz ve etkin bir alma salamak iin eitli faaliyetler dzenleme ve sraya koymay gerektirir. Endstri mhendisleri alanlara ilikin zaman ve hareket ettleri gerekletirirler, alma performansna ilikin standartlar belirlerler ve retkenlii arttrmak iin yeni ve daha iyi alma yntemleri nerirler. Atklar ve mteri ikayetlerini azaltmak iin, kalite kontrol teknikleri kullanrlar. Kalitede makul toleranslar yerletirmek iin istatistiksel prosedrlere batvururlar ve rn kalitesine ilikin rutin kontroller yapmak iin prosedrler gelitirirler. Endstri mhendisleri, ilerinin tmnde, retim maliyetlerini dikkatle izlemeli ve retim kalitesinden taviz vermeden maliyetleri azaltmak iin yollar aramaldrlar. Endstri mhendislerinin ou retim sektrlerinde alyor olmasna ramen, hastaneler, havayollar, demiryollar, perakende sat maazalar ve yerel, eyaletsel ve federal hkmet kurumlar gibi baka alma ortamlarnda da bulunabilirler. 6.2.2.BR ENDSTR MHENDSNDE BULUNMASI GEREKEN NTELKLER: 1-Bir endstri mhendisi hereyden nce farkl insanlarla almasn bilmelidir. 2-Tahrik edici, sinirli kiilerle almas halinde bile alanlarn kontrol altnda tutabilmelidir. 3-Baarlarnda ve baarszlklarnda kendine olan gvenini kaybetmemelidir. 4-Bir fikri savunurken kafalardaki soru iaretlerini giderebilmesi gerekir. 5-Yolunda gitmeyen veya kontrolden km problemleri basite indirgeyebilmeli , zmler retebilmelidir. 6-Bilimsel yaklam asla brakmamaldr. 7-Gereki verileri deerlendirmeli, olabilecek hereye hazrlkl olmaldr. 7.MHENDSLERN ALITII ALANLAR: Yaplan bir aratrmada aadaki sonular elde edilmitir: AlanlarKii saysmalat,konstrksiyon,tasarmclk,proje mhendislii173(%30.4)Istma,soutma,havalandrma,iklimlendirme130(%22.8)Planlama,kalite kontrol,gvenirlik sistemleri112(%19.6)Bakm-onarm,montaj 91(%16)Tesisat,taahht 65(%11.4) etd analizi,organizasyon,ynetim 60(%10.5) Otomotiv dizayn,rn gelitirme 55(%9.6)Trbin,pompa,kompresr,buhar,havuz artma tesisleri 48(%8.4)Otomatik kontrol 28(%4.9)Bte,finansman,maliyet 21(%3.7)Metod mhendislii 3(%0.5)Stok kontrol planlama 3(%0.5)Dokmantasyon 2(%0.3)*Tablo 1(Mhendislerin zellikle tercih ettikleri alanlar) AlanlarKii SaysElektrik-elektronik 40(%7)Bilgisayar, bilgi ilem, programlama 38(%6.7) letme-yneticilik 30(%5.3) Istma, havalandrma 26(%4.7), Kalite kontrol 25(%4.4), Otomatik kontrol 23(%4), Tasarm, planlama 21(%3.7), Bakm-onarm 16(%2.8), Ergonomi 9(%1.6), Hidrolik-pnmatik 8(%1.4) ,Aratrma-gelitirme 6(%1.1), Ekonomi 6(%1.1), Eitimcilik 4(%0.7), Bilirkiilik 4(%0.7), Turizm 3( %0.5), Gda sanayi 2(%0.4), Sistem analizi 2(%0.4), Gne enerjisi 2(%0.4), Hafif metal alaml dkm 2(%0.4), Talasz imalat 2(%0.4), Artma tesisleri 2(%0.4). Makine Endstri letme 3(%0.5) 15(%2.6) 570(%100) Uak Gemi Toplam 480(%84.2) 70(%12.3) 2(%0.4)

17

8.MHENDSLK DESTEK PERSONEL: Yalnz almak mmkn olsa da, mhendisler, daha yaygn olarak, bir grup destek personeli ile birlikte almaktadrlar. Mhendis ve destek personeli mhendislik ekibini oluturur ve her bir uzmanlk grubunun rolleri, ou zaman, bir ura alan spektrumu asndan tanmlanr. Bu spektrum, Tablo 1de dikey olarak dzenlendii gibi, mhendisi, tekniker, teknisyen ve zanaatlar iermektedir. Spektrumun tepesinde, bir yeniliki, tasarmc, karar verici ve mhendislik ekibinin lideri olarak hizmet veren mhendis vardr. Sonra, planlama, ina-imal ve mhendislik tesislerinin altrlmasnda mhendise yardmc olan teknikerler gelmektedir. Teknikerlerin tipik aktiviteleri arasnda, teknik satlar, inaat-imalat denetimini , rutin rn-gelitirmeyi, ve igc, donanm ve malzemelerin koordinasyonunu sayabiliriz. Tekniker eitiminde, kurama ve matematie bir mhendis eitiminde olduundan daha az nem verilir, ama donanm ve prosese daha fazla ynelim sz konusudur. Teknisyenler; pratik hedeflerin gerekletirilmesine adanm kiiler olarak tanmlanabilir. Teknisyenlerin tipik faaliyetleri arasnda, izim, lm, tahmin ve veri toplamay ve inaat projelerinde alan incelemelerini gerekletirmeyi sayabiliriz. TABLO 1 Mhendislik Ekibi -----------------------------------------------------------------------------------------------------------Uzman Tipik Faaliyetler -----------------------------------------------------------------------------------------------------------Mhendis Kavramsal tasarm Aratrma Proje planlama Yeni rn gelitirme Sistem gelitirme Teknologlar, teknisyenler ve zanaatlarn denetlenmesi Tekniker Rutin rn-gelitirme Inaat/imalat denetleme Teknik satlar Donanm tasarlama ve gelitirme Igc, malzemeler ve donanmn koordinasyonu Teknisyenler ve zanaatlarn denetlenmesi izim Tahmin Alan incelemeleri Veri toplama lm Teknik yazm

Teknisyen

Mhendislik ekibine yararl makinalar veya rnlerin servisi, bakm ve altrlmas iin el aletleri ve elektrikli aletler kullanr. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------Zanaatlar tasarm tarafndan tarif edilen malzemeleri, rnleri ya da tesisleri reten kalifiye iilerdir. Bu tr uzmanlar arasnda elektrik teknisyenlerini, marangozlar, kaynaklar, makinistleri ve model-yapmclarn sayabiliriz. Zanaatlar normalde becerilerini alarak kazanrlar: eitimleri genelde lisenin tesine gemez.

Zanaat

18

Ura alannda teknikelerin rolnn iyi tanmlanmadna dikkat edilmelidir. Teknikerler ile teknisyenler arasndaki eitim fark ak olsa da, grevleri ou kez akmaktadr. Teknikerler ve mhendisler arasndaki grev farkllklar da ayn ekilde mulaktr. Teknikerler, mhendislik spektrumunun mhendis ile teknisyen arasnda kalan ksmnda, rn gelitirmenin, retim planlamann, inaat/imalat denetlemenin ya da teknik satlarn rutin ksmlarnda altklar varsaylmaktadr. Ancak, ou kez durum udur ki, tek tek insani hnerler eitim programlarnn niyetlerinden daha nemli kabilirler ve gzlenmi olan bir ey vardr ki, tekniker olarak eitilen pek ok insan endstriyel ilev asndan aslnda mhendislik yapmaktadrlar. 9.MHENDISLIK YEMINI Bir mhendis olarak , bilgimi ve yeteneklerimi insanln ilerlemesi iin insanln yararna adyor, Bunu yaparkende ; Her zaman elimden gelenin en iyisini yapacama, Drst olmayan hibir ie katlmayacama, Kanunlara gre yaayacama ve alacama, Mesleime yakr biimde davranacama, Toplum karlar iin , tm kiisel karlarmdan vazgeeceime ve Toplumun karlarn hereyin zerinde tutacama , Yemin Ediyorum!

19

TALALI MALAT Talal imalat prosesleri ekli,boyutlar ve yzey kalitesi nceden belirlenmi paralarn metal ileme makinalarnda kesme operasyonu ile ekillendirilmelerini kapsar.Talal imalat, kesici takm ve i parasnn nisbi hareketleri ile i parasnn belirli bir ksmnda, gerinim oluturarak gerekletirilir.Dier bir ifadeyle talal imalat kesici takm tarafndan uygulanan kesme kuvvetleri ile i paras arasndaki ara etkileime baldr.Talal imalat proseslerinde mekanik enerji kullanlr.Bu gruba giren baz yeni imalat tekniklerinde ise kimyasal,elektrik ve s enerjisi kullanlmaktadr.Talal imalat yntemleri balca dokuz ana grupta toplanabilir; 1) Vargel ve planyalama, 2) Tornalama, 3) Borlama, 4) Delme, 5) Frezeleme, 6) Brolama7) Raybalama, 8) Testere ile kesme ilemi, 9) Talama Tala Kaldrma Mekanizmas: Son derece karmak olan tala kaldrma mekanizmasnn anlalabilmesi iin boyutlu kesici takm geometrisi,iki boyutlu ortogonal geometri eklinde basitletirilmitir. paras bir levhadan ibarettir.Bu model tala kaldrma srecinde i parasnn davrann,takm geometrisinin en kritik elementlerinin ( kesici takm burun as ve tala as ) etkisini,takm ile tala arasndaki ve takmn taban ile yeni teekkl eden yzey arasndaki etkileimleri gsterir. tala as, taban as, takm kama as ve kayma asdr.Tala kaldrma kesme zonu ve tala oluumu eklinde iki balk altnda toplanabilir: Kesme Zonu: Basit bir yaklamla metal ileme kk bir blgede kayma ile gerekletirilen bir operasyon olarak deerlendirilebilir.Dier bir ifadeyle kesme ve tala son derece dar bir zonda gerekleen blgesel kesme veya kayma prosesi tarafndan oluturulmaktadr. Kesici takm nnde oluan radyal basma zonunda yksek deformasyon hz ile yksek oranda gerinime uratlm plastik blge bulunmaktadr.Btn plastik deformasyon proseslerinde olduu gibi radyal basma zonu elastik ve plastik basma blgelerinden meydana gelir. Tala Oluumu: Pratikteki metal ilemede tala teekkl ideal artlardaki tala oluumundan farkllklar gstermektedir; 1) deal halde plastik ekil verme proseslerinden hatrlanaca gibi kayma zonu kayma sistemlerinden meydana gelmektedir.Kayma sk paketlenmi dzlemlerde gerekleir ve srekli bir tala oluur.Bu durum deiik proses koullar altnda genelletirilmitir; a) Nispeten dk kesme hzlarnda ve yalayc kullanlmas halinde; ya tala ve taban yzeylerine ulaarak ilevini yerine getirir ve talan takm yzeyinde kaymas salanr.Yeni oluan yzey ve talan alt yzeyi dzdr.Talan i yzeyinin basamakl veya entikli oluu tala oluumunun kayma ile meydana geldiini gstermektedir. b) Biraz yksek hzlarda alma halinde ise scaklk ykselir.Srtnme artarak takm yzeyinde kaymay tamamen nler ve sistem bir optimim proses geometrisi bularak enerji tketimini minimum seviyeye indirir.Kayma ylma kenar snr boyunca oluur ve bu yzden etkin tala as nemli derecede geniler ve enerji tketimi azalr.Ancak ylma kenar periyodik olarak kararsz hale geldiinden boyut kontrol kaybolur ve boyutsal toleranslar ykselir. 2) zel koullar altmda srekli talalarn kalnl periyodik olarak deiim sergileyebilir ve dalgal tip tala oluur.Dalgal talan kalnl sinzoidal bir deiim gsterir.Kesme kuvvetlerinin periyodik olarak deiimi titreim ve tala kalnlnn deimesine neden olur. a) Bir nceki pasoda sert bir noktann veya dier bir dzensizliin sebep olduu dalgalanma titreime neden olarak deforme olmayan tala kalnlnda deiime sebep olur ve ylma kenarnn periyodik kaybna yol aar.Genellikle bylasi bir oluum proses koullarndaki deiikliklerle 8 hz,besleme,i parasnn balants ve kesici takm balants) nlenebilir.20

b) Titreim tezgah yaknndaki titreimli bir makinadan de kaynaklanabilir.Titreim nleyici tehizatlarla veya sarsntl makinann uzaklatrlmas ile problem ortadan kaldrlabilir. 3) Segment tipi talalar testere dii benzeri dalgalanma gsterir.Kaln ksmlar dk oranlarda deformasyona urarlar ve birbirleriyle iddetli bir ekilde ekil deimi ince ksmlarla birlemilerdir.Titanyum gibi dk sl iletkenlie sahip malzemelerin ilenmesinde segment tipi talalarnn en tipik rnekleri grlebilir. 4) Belirli artlar altnda kesikli (sreksiz) tala oluur; a) Snek malzemeler dk hzlarda ilenirse kesmeyi balatabilmek iin yeterli gerinime ulalncaya kadar ar deformasyon sertlemesi i parasnda bozunumu devam ettirir.Sistemdeki elemanlar (kesici takm tutucusu) ani hzlanmaya ve talan tamamen ayrlmasna msaade eder.Ezme dngs yeniden balar ve devam eder.Kesme kuvvetleri ar derecede dalgalanrsa yeni olumu yzey yrtlr ve dalgal hale gelir. b) Yksek kesme hzlarnda oluan segment tala ayn zamanda paralanarak ayrlabilir. c) Sreksiz tala oluumu baz alamlarda bilinli olarak gerekletirilir.Gerilim ykseltici ikinci fazlar yan yana sk paketlenmi talan tamamen ayrlmasna neden olurlar.kinci fazlar ve inklzyonlar ounlukla primer ve sekonder kayma zonlarnda kayma mukavemetini azaltrlar.Bu yzden kesme kuvvetleri dktr.Tala kaldrma kabiliyeti artt iin yzey bitirme iyileir ve titreim oluturma eilimi azalr. Yukarda yaplan aklamalar ksaca zetlemek gerekirse i paras malzemesinin talal ilem karakteristii, kullanlan metoda ve ilem deikenlerine bal olarak talalar; 1) Srekli (akma) tala, 2) Dalgal, 3) Segment, 4) Kesikli trlerde olabilir. TALALI EKLLENDRME YNTEMLER Vargel ve Planyalama: paras ve kesici takmn nisbi hareketleri asndan vargel ve planyalama tm yntemler iinde en basit talal ekillendirme metodlardr.Bu ilemlerin gerekletirilmesinde kullanlan makinalar ve takmlarda tm tezgah ve kesici takmlar iinde en basitleridir.Vargelde dzgn bir yzey eldesi amacyla dorusal bir izgi boyunca kesme hareketi yapan tek noktal bir kesici takm kullanlr.Birbirini takip eden kesme vurgular arasnda takm kesme hareketine uygun bir ayla beslenir.Dzlemsel yzeylerin eldesinin yansra deiik oyuklarda vargel veplanya ile retilebilirler.Vargel ve planyalarn operasyonu iin olduka yetenekli operatrlere gerksinim vardr.Bu tezgahlarda retilen ekillerin ounluu frezeleme,brolama gibi proseslerle daha ekonomik olarak imal edilebilmektedir.Planyalar, vargele balanmas mmkn olmayan byk i paralar zerinde yatay ve dey dzlemsel veya erisel formdaki yzeylerin ilenmesi iin kullanlmaktadr. Planyalama operasyonlarnn ounluunda hareket ekil vargelin ters istikametindedir. paras bir veya daha fazla saydaki tek noktal kesici takm geerek ekillenir.paras malzemesine gre tezgahlardaki girdi parametreleri deimektedir.Vargel ileminde kesici takm ileri hareketi (strok)esnasnda i paras zerinden v hznda geerek kesmeyi gerekletirir ve hzl bir dnme strou ile geri dner. TORNA TEZGAHLARI Torna tezgahlar geni bir tezgah snfn oluturmaktadr.Btn dier tezgah tiplerinin torna tezgahlarndan tremi olduklar sylanabilir.Genel olarak kalemin sabit kalp parann dndg bir tezgahtr. Torna tezgahnda ilenecek para ayn zamanda sabit punto grevi yapan aynaya oynar eneler yardmyla balanr ve i mili grubundan gelen hareketle evrilir.Bu srada parann salnmn azaltmak iin dier uta hareketli punto ile sktrlabilir.Uzun paralar sabit ve hareketli yataklarla desteklenebilirler.Tezgah motorundan alnan hareket uygun dili sistemleri vastasyla istenilen devir saysnda i parasna aktarlp istenen kesme hz elde edilebi,lir. parasnn dnme yn deitirilebilir.21

Paray ilemeye yarayan ve tutucuya balanm kesici u kendisine hareket vermek iin bir araba zerine balanm olup gerek boylamasna ve gerekse enlemesine el ile yada otomatik olarak hareket ettirilebilir.El ile kumanda el arklar ile salanr. milinden alnan hareketin uygun biimde iletildii tala mili sayesinde kalemi tayan araba i parasnn eksenine paralel ynde yer deitirerek i parasnn deiik yerleri dzenli biimde ilenebilir.Vida ama ilemlerinde tala mili yerine daha byk ilerlemeler salayan ana milinden yararlanlarak araba ve buna bal olarak da kalem hareket ettirilir. Genelde silindirik paralarn ilenilmesinde kullanlan torna tezgahlar baz eklerle frezeleme,di ama,delik delme,delik ileme ve konik tornalama gibi ilevleri de yapabilirler.Konik tornalama zel neme sahip olup deiik biimlerde gerekletirilebilmektedir. Bir torna tezgahnn ana karakteristikleri puntolar aras mesafe ve punto yksekliidir.Bunlarn standart deerleri normlarda verilmitir ve tezgahn ileyebilecei parann boy ve ap deerlerini gstermektedir.Torna tezgahlar paralel,rovelver ve otomatik tipleri de mevcuttur. Paralel Tornalar: Kalemin temel hareketleri genellikle para eksenine paraleldir.lenecek para bir yandan i burnuna taklan bir aynaya dier taraftan puntoya balanr.Aynalarn balanma yerleri sabit olup ileri geri deitirilebilir.Farkl uzunlukta paralarn balanabilmesi iin puntolar kzaklar zerinde hareket edebilir. Rovelver Torna Tezgahlar: Paralel tornalardan fark,rovelver (dnebilir) bir takm taycsnn bulunmasdr.Bu dner takm taycs alt keli olup her kesi zerine zel tesbit tertibat yardmyla ayr grevler gren takmlar taklabilir.Ama takmlar rovelver kafa zerinde hazr bulundurarak takm yada tezgah deitirme esnasnda geen ve verimli olmayan sreleri minimuma indirmektir. Otomatik Torna Tezgahlar: Otomatik tornalar ubuk formundaki malzemeden kk i paralarnn seri bir ekilde ktlesel olarak imalat iin kullanlr.Bu tezgahlarda parann balanmas ve takm deitirmesi gibi verimli olmayan hareketlere harcanan zaman el yerine otomatik tertibat kullanldndan rovelver tornalara gre daha ksadr. Prodksiyon Tornalar: malat ilerinde kullanlan tornalardr.Bu bakmdan niversal olmaktan ok imalat kolaylatracak ve verimli olmayan hareketler srasnda geen zaman ksaltmaya yarayacak tertibatla donatlr.Motor gleri niversal yornalara nazaran daha yksektir. Ar Torna Tezgahlar: Byk ve ar paralarn tornalanmasna yararlar. Dey Torna Tezgahlar: zel bir tezgah tipini olutururlar.Bunlarn balca zellii i milinin dey olmasdr.Tezgah bir yada iki stunlu olabilir. Plan Torna Tezgahlar: Bu tip tezgahlar ksa fakat ap ok byk olan i paralarnn ilenmesine uygundur. Hadde Tornas: Bu tezgahlar sadece hadde silindirlerinin ilenmesinde kullanlr. Srt Torna Tezgahlar: Pralel tornalarda gerekletirilen ilemlere benzer tornalama ilemleri yaplabilir.zellii form freze baklarnn,azdrmalarn di srtlarn yani taban yzeylerini tornalayabilmesidir.

22

FREZELEME: Frezeleme operasyonu yatay ve dey frezeleme olmak zere iki grupta toplanr.Bazen yatay frezeleme periferik veya slab frezeleme,dey frezeleme ise yzey frezeleme olarak anlmaktadr.Bu yntemler birbirlerine gre baz deiiklikler gstermektedir. Yatay frezeleme ile yzey ileme kesicinin d ksmna yerletirilen diler vastasyla salanr.Yzey, kesicinin dnme ekseni ile paraleldir.Dz ve deiik formlara sahip yzeyler bu metodla elde edilebilir ve sonu yzeyin kesiti,kesicinin eksenel evre eklinin aynsdr.Bu yntemle frezeleme genellikle yatay milli eklinin aynsdr. Dey frezeleme ilemi ile elde edilen yzey kesici ekseni ile dik bir a yapar.Kesme ileminin ou kesici dilerin d ksmlar tarafndan gerekletirilmektedir.Yzey frezeleme yatay ve dey milli tezgahlarda yaplabilir. Frezeleme ilemlerinde ortaya kan sorunlar,nedenleri ve zm yollar unlardr; Titreim: Muhtemel sebepler unlardr; Makine, takm tutucusu, i paras balantsnda ve milde yetersiz rijitlik ok byk kesme kuvveti Kr takm kullanm Yetersiz yalama Dz dili takm ok byk radyal k Srtnme,yetersiz paray kurtarma mesafesi

1) 2) 3) 4) 5) 6) 7)

Ortaya kan bu sorunlar gidermek iin aadaki ilemler uygulanabilir; 1) Daha byk millerin kullanmyla giderilebilir. 2) Besleme miktarnn azaltlmas ve i paras ile ayn anda temas eden di saysnn azaltlmas 3) Takm bileme ve deitirme ile diderilebilir. 4) Yalaycnn kesme zonunu tamamen slatmasn salamak 5) Helisel takm kullanm 6) Takm asnn kontrol Boyut hassasiyetinin azalmas ve boyut kontrolnn kayb:Bu sorunu oluturan muhtemel sebepler; telenmeye sebep olan yksek kesme yklemesi, tala toplanmasdr,para deitirme esnasnda talan tamamen temizlenmemesidir. Ortaya kan bu sorunlar gidermek iin unlar yaplabilir; para ile ayn anda temas eden di saysnn azaltlmas,talal ilem svsnn diler arasndaki tala uzaklatracak ekilde uygulanmasdr. Hzl Takm Kremesi: Ortaya kan sorunlarn nedenleri; ok byk kesme kuvveti ve yetersiz soutucudur. Sorunlar gidermek iin; para ile temas halindeki di saysnn azaltlmas ve talal ilem svsnn diler arasndaki tala uzaklatracak ekilde uygulanmasyla giderilir. Kt Yzey Bitirme: Ortaya kan sorunlar; yksek miktarda besleme,krelmi takm kullanm,dk kesme hz ve takmn di saysnn yetersizliidir. Sorunlar gidermek iin; btn dilerin ayn ykseklikte olup olmad kontrol edilmelidir. Takmn Paraya Batmas: Ortaya kan sorunlarn nedenleri; ok byk radyal k,ok byk tala as ve uygun olmayan kesme hzdr. Bu sorunlar gidermek iin; di parasnn telenmesi nlenmelidir.

23

Parasnn Svanmas: Ortaya kan sorunlarn nedenleri unlardr; hafif kesme,yetersiz radyal k ve byk alan geniliidir. Bu sorunlar gidermek iin; byk besleme miktar ve takm bileme ilemleri yaplr. Takm Yanmas: Ortaya kan sorunlarn nedenleri unlardr; yetersiz yalayc ve ok yksek kesme hzdr. Bu sorunlar gidermek iin; slfr esasl ya ilavesi,kesme hznn azaltlmas ve soutucunun takm ve kesme zonunu tamamen slatlmasnn salanmasyla giderilebilir. Takm Dilerinin Krlmas: Sorunun nedeni ok yksek besleme miktardr. Sorunu gidermek iin; dk miktarda besleme,ok sayda die sahip takm kullanm ve tabla malzemesi miktarnn azaltlmas uygulanabilir. TALAMA: Talama temel malzeme ileme proseslerindendir.Talama terimi genellikle belirli bir geometriye sahip takm ekline dntrlm veya serbest halde bulunan sert,keli andrc partikl veya tane ynlar ile metal ileme prosesini kastetmektedir.Partikller zerindeki kk kesici ular tala oluumunu salar.Uygulama ilemine gre talama ilemi aadaki gibi snflandrlabilir; 1) Yzey Talama:Bu ilem silindirik yzeye sahip bir disk tarafndan gerekletirilir.Disk genellikle i parasndan daha dar olduu iin i parasnn kalnl ve genilii boyunca besleme yaplr.Yzey talama tezgahlar ile hassas ve dzgn yzeyler ksa zamanda elde edilebilmektedir. 2) Silindirik Talama: Hzla dnen talayc diskin yavaa dnme hareketi yapan para zerinde almas ve bireysel kesmelerin ok ksa oluu dnda tornalamann aynsdr.Bu amala silindirik talama tezgahlar kullanlr.Bu tezgahlardan yalnz d talamaya uygun olanlarna d ve sadece i talamaya uygun olanlarna ise i silindirik talama tezgah denir. 3) Merkezsiz Talama: ok hassas silindirik yzeyler yksek hzlarda hareket eden merkezsiz talama ile ok kk toleranslar dahilinde ilenebilmektedir. paras para tutucu tarafndan hafife desteklenir ve talama basnc talayc disk hznn 1:20 si orannda bir hzla hareket eden dzenleyici disk tarafndan uygulanr. 4) Talama: Kk bir disk i parasnn boluu iinde alr.Partikllerin bireysel kesme boylar d silindirik talama operasyonundakinden daha byktr. 5) Dzlemsel Bir Parasnn Tm Genilii Bardak ekilli Diskin Halkas Yzey Bitimi Tarafndan Talanabilir: Bu yntem yzey frezelemeye benzemektedir.Kk paralar kenar talama olarak da adlandrlan yntemle silindirik disklerin aln yzeyleri zerinde talanabilirler. 6) Basit Geometrik Yzeylerin Yan sra Yiv ve Dili gibi Girift Ksmlarn lenmesinde de Talama Kullanlabilir: Dier talal ekil verme yntemlerindeki gibi talama ile ekil verme ve yzey bitirme ilemleri gerekletirilebilmektedir. Belirli bir proses geometrisi iin deforme olmayan tala kalnl ve kesme boyu artan kesme derinlii ve besleme hz ve azalan disk hz ile birlikte artmaktadr. Talama prosesleri deforme olmayan tala kalnlna gre aadaki ekilde snflandrlabilir; a) Hassas Talama: Gemite talama ilemlerinin ou toleranslar iyiletirmek ve yzey kalitesini arttrmak iin yaplrd.Hassas talamada deforme olmayan tala kalnl kk ve spesifik enerji gereksinimi yksektir.Proses bazen sabit besleme yerine sabit kuvvet uygulamas ile kontrol edilir.

24

b) Kaba Talama: Gnmzde talama malzeme ilemine ve ekillendirme prosesi haline gelmitir.Diskler yeniden az hazrlamaya gerek duylmadan krlm andrc tozlar ortamdan uzaklatracak ve ar srtnmeyi nleyecek ekilde dizayn edilirler. c) Srnme Beslemeli Talama: Talal ilemle ilenmesi planlanan malzemenin tamam tek pasoda ve son derece yava bir hzla ilenmektedir.Disk nndeki scaklk art herhangi bir zararl etkide bulunmadan metal ileme hzn ykseltmektedir.Malzemelerin metalurjik karakteristiklerine bal olarak belirli bir dereceye kadar artan scaklkla birlikte talal ilem kabiliyeti artar. DER TALAMA METODLARI Honlama: Honlama prosesi yzey bitirme amacyla kullanlan ve paralarn i ve d yzeylerinin btnnn ilenmesini salayan bir talal ilem yntemidir.Brolama ile alan deliklerin yzey bitirmesi ve nihai boyutlarn verilmesi bu yntemle salanr.Ayrca kesici takmlarn izleri dalgalanmalar ve kk geometrik bozukluklar da bu yntemle giderilebilmektedir.Kesme hz talama operasyonundakinden ok daha dktr.Malzeme kaldrma miktar 0.1mm veyq daha kktr.Honlama kesici bir takmn yzey bitirmesinde olduu gibi zaman zaman el ile yaplmasna ramen genellikle zel bir aparat ile gerekletirilir.Honlama ou kez otomobil silindirleri gibi silindirik i yzeyler zerinde yaplr.Honlama talar hon balna i parasna karlk gelecek ekilde balanr ve talar ilenecek yzeye dk miktarda kontroll bir basn uygularlar.Hon balklarnn hareketleri i paras yzeyinin klavuzluk ettii delikteki yzen amandralarla kontrol edilir. Parlatma (polisaj) ve Fralama: Bu proses grubunun ounda andrc tozlar bant veya silindirik yzey zerindeki bez paralarna gml halde kullanlrlar.Parlatma kuru veya yalaycl ortamlarda gerekletirilir.Parlatma ile reflektivitesi yksek yzeyler elde edilebilir.Yksek reflektivite yzey dzgnlnden ziyade yzey tabakalarn svanmasnn bir sonucudur. Lepleme: Yzey bitirme amacyla kullanlan ve ierisine andrc gml lep olarak adlandrlan yumuak bir tayc malzeme ile gerekletirilen bir yzey ileme yntemidir.Lep malzemesi olarak i paras malzemesinden daha dk sertlikte bez,dkme demir ve bakr gibi eitli malzemeler kullanlabilir. Ultrasonik Talama: 0.04-0.08 boyutundaki admlar eklinde retilen ultrasonik titreimler snek bir malzemeden yaplm takm baln hareket ettirir.erisinde andrc partikllerin gml olduu amur eklindeki tayc arayzeye doldurulur ve i paras dereceli olarak erozyona uratlr. KESC TAKIMLAR Kesici Takm Malzemeleri: Kesici takm malzemesinin seimini etkileyen kriterler unlardr; 1) parasnn karakteristikleri (kimyasal ve metalurjik hali) 2) Para karakteristikleri (geometri,yzey bitirme,boyutsal hassasiyet ve yzey btnl gereksinimleri) 3) Takm tezgah ve takm tutucusunun karakteristikleri 4) Destek sistemi

25

Yksek blgesel gerilimler ise takmn aadaki zelliklere sahip olmasn gerektirmektedir; 1) Yksek sertlik 2) Anmaya ve kesici kenarn talalanmaya kar direnci yksek olmaldr 3) Yksek tokluk 4) Yksek scak sertlik 5) Ktlesel deformasyona diren gsterebilmek iin yksek mukavemet 6) Yksek kimyasal kararllk 7) Uygun sl zellikler 8) Yksek elastik modl 9) Ttarl takm mr 10) Doru geometri ve yzey kelitesi Sade Karbonlu ve Alaml Takm elikleri: %0.9 ila %1.3 arasnda karbon ihtiva eden sade karbon elikleri su verme ve temperleme ilemi ile yksek sertlik,mukavemet ve tokluk kazanrlar ve kesici kenar keskin bir hale kolaylkla getirilebilir.200-205Cn zerindeki scaklklardaki temperleme ilemlerinde sertlik kayb gsteririler ve bu sebeple dier takm elikleri tarafndan ikame edilmilerdir. Yksek Hz elikleri: Bu elikler sade karbon ve alaml takm eliklerinden daha stndrler.600Ca kadar kesme kabiliyetlerini korurlar ve yksek krmz sertlik zelliine sahiptirler.Takm elikleri ile ayn takm mr iin kesme hzlar takm elikleriiin msaade edilen deerin iki katdr ve bu nedenle yksek hz elii olarak adlandrlrlar. Dkme Karbrler:Karbr oran belirli bir deere ulat zaman takm malzemeleri scak deformasyonla ekillendirilebilme kabiliyetini tamamen kaybetmektedir.Bu nedenle karbr oran yksek olan malzemeler dkmyntemiyle kesici takm haline getirilirler. Sinter Karbrler:Toz metalurjisi teknikleriyle retilen sinter karbrler talal imalatta kullanlan kesici takm malzemeleri arasnda nemli bir konumdadr.Bu malzemeler HSS eliklerine gre 4-5 kat daha yksek kesme hzlarnda alrlar. Sermetler: Sinterlenmi karbrler sermetlerin bir alt snfdr ve balanma metalik bir fazla salanr.eliklerin kesme ileminde Ni ve Mo matrisli TiCn kullanm giderek yaygnlamaktadr. Kaplanm Karbrler: deal bir takm difzyon bariyeri grevi grecek ve sreksiz kesme ileminde yeterli tokluk gsterebilecek bir altyapya ve olduka sert ve reaktif olmayan bir yzeye sahip olmaldr. Seramik Takmlar: Al2O3 gibi seramikler kaplama dnda sinterleme veya scak presleme ile seyyar u formunda retilebilirler.Bu oksitler herhangi bir metal balayc kullanmadan kendi kendine yksek scaklklarda sinterlenebilirler. Kbik Bor Nitrr: Sentetik elmas retim yntemlerine benzeyen yksek scaklk ve yksek basn uygulamas ile retilen kbik bor nitrr elmastan sonra en sert malzemedir. Elmas: En sert malzemedir ve uzun bir sre doal tek kristal formunda alminyum ve dier demird malzemelerin yzey bitirme ilemlerinde yksek kesme hzlarnda kullanlr.

26

TAKIM TAHRBATI: Tahribat ekilleri iki ana grupta toplanabilir; 1) Dereceli Olarak Meydana Gelen Tahribat ekilleri: a) Taban Yzeyinin Anmas: Takm ile i paras zerinde yeni teekkl eden Yzey arasndaki iddetli srtnme neticesinde taban yzeyinde bir anma blgesi meydana gelir.Anma hznn analitik karakterizasyonu talal ileme zaman zaman ara vererek bu blgenin geniliinin VB lm ile yaplabilir. b) Burun Anmas: VN derinliinde bir oyuk veya entik ounlukla i parasnn sinesine kar srtnme neticesinde takm burnunun paraya dalan ksmnda oluur. c) Krater Anmas:Ar scaklk art ve kesme gerilmeleri tala yzeyinde zamanla bir kraterin oluumuna sebep olur.Anma genellikle KT derinliinin lm veya kesme kenarna dik olarak kraterin kesit alannn lm ile kantitatif bir ekilde deerlendirilebilir.Krater anmas anma,adhezyon ve takiben takm malzemesinin frenlenmesi difzyon veya s yumuama ve plastik deformasyonun etkisi altnda srekli bir ekilde artarak devam eder. d) Kenarlarn Yuvarlaklatrlmas: Anma sonucu kesici kenar yuvarlak hale gelir ve kesme giderek artan negatif bir tala as ile kesmenin kkne kadar devam eder. Deformasyona uramayan tala kalnl azald zaman enerjinin tm plastik ve elastik deformasyona harcanr. e) Kenar Talanmas: Ylma kenarnn periyodik olarak kayb veya sreksiz kesme tipi operasyonlarnda krlgan malzemelerden yaplm takmlarn kullanlmas kenar talanmasna yol aar. f) Kenar atlamas: Isl yorulma krlgan takmlarda kesici kenara paralel ve dik ynlerde atlak teekklne sebep olabilir. 2) Ani Krlma: Krlgan malzemelerden imal edilen takmlar ani krlma riski tarlar.Bu olaya zellikle seramik ve sinter karbr gibi krlgan malzemelerden imal edilen kesici takmlarla gerekletirilen sreksiz kesme tipi operasyonlarda ska rastlanr. Takm mr Tayininde Kullanlan Kriterler: Takm mr takm seimini,proses deikenlerini,proses ekonomisini,komptr kontrol ve otomasyonu etkiler. Krater anmas limiti takm kenarnn veya burnunun tamamen kayb veya taban ve krater anmas ile kaybedilen toplam akm malzemesi miktar iin nceden tayin edilmi hacimsel cinsten bir limit deeri takm mrnn tayininde kullanlan dier kriterlerdir.Takm mrnn bir aralkta deimesine aadaki etkenler neden olmaktadr; 1) paras malzemesinin sertliinin para iinde bir noktadan dier noktaya deimesi 2) Kesici takm malzemesindeki deikenlik,geometri ve hazrlama ekli 3) Takm tutucusu ve i paras balants ve dier faktrlerden kaynaklanan titreimler 4) paras yzey karakteristiklerinin deiimi Takm mrnn tesbiti amacyla elikler zerinde ok saydaki deneysel almada elde edilen datalar takm malzemesi ve prosese baklmakszn takm mr dalmnn genellikle normal logaritmik karakterde ve byk standart sapmalara sahip olduunu gstermektedir.

27

TALALI LEM KABLYET Talal ilenebilirlik proses ve malzemeyi birlikte ihtiva eden bir sistem zellii olarak dnlmelidir.Malzemeleri ilenebilirlik asndan genel bir sralamaya koymak mmkn deildir.Bununla beraber geleneksel olarak ilenebilirliin bir malzeme zellii olduu sylenebilir.Malzemelerin talal ilem kabiliyetini belirlemede kantitatif deerlendirme kriterlerinin kullanlmas gerekir.Bu kriterler aada detayl olarak izah edilmitir; 1) Sk sk adndan sz edilen talal ilenebilirlik indeksi,referans bir malzemeye gre malzemelerin ortalama ilenebilme hz sralamasn ifade etmektedir. 2) Dakika ve saniye cinsinden verilen bir takm mr iin kesme hz deeri veya verilen bir takm mr kriteri iin ilenen metalin hacmi malzemelerin talal ilenebilirlik kabiliyetinin tesbitinde kullanlabilecek daha kantitatif llerdir. 3) Dier bir kriter takm anmasdr.Bu deer verilen bir kesme hz ve besleme deerinde kalem boyutunda birim zamanda anmadan dolay meydana gelen deiim cinsinden veya standart bir taban yzeyi anmasnn oluabilmesi iin gerekli olan zaman olarak verilir. 4) Dier bir kantitatif l ise standart kesme ve besleme hzlarnda elde edilen yzey bitirme kalitesidir. Talal ilenebilirlik ok ynl bir zelliktir ve malzemelerin bir ksm zellikleri tarafndan etkilenir.yi ilenebilirlik terimi minimum takm anmas,iyi yzey bitirme gibi kriterlerden birini veya birden fazlasn ifade eder. yi ilenebilirlik iin aadaki zellikler aranr; Talan kolaylkla krlabilmesi ve kk oranlardaki kaymadan sonra talan ayrlabilmesi iin snekliliin dk olmas gerekir.Bu karakteristikler plastik deformasyonda istenenlerin tam tersidir.Bu yzden tercih edilen zellikler arasnda dk bir deformasyon ss,dk kavitasyon oluturma direnci,dk kesit bzlmesi ve dk krlma direnci bulunmaktadr. DEMR ESASLI METALLER Karbon elikleri: Karbon elii terimi ok dk karbon ierikli demirden tektoid st eliklere kadar uzanan ok geni bir malzeme grubunu kapsamaktadr.Bu elikler ticari olarak u koullarda pazarlanrlar; 1) Tamamyla tavl koul; lameller perlitik formda bulunan karbr oranndaki artla birlikte mukavemet artar ve sneklik azalr. 2) Karbr kre formuna getirmek iin sl ilem grm koulda modler veya kresel eliin mukavemeti dk sneklii yksektir. TALALI LEM ELKLER: eliklerin byk bir ksm talal ilemle ekillendirilebilmektedir.Talal ilenebilirlii gelitirmek iin gsterilen gayretler talal ilem eliklerinin gelitirilmesi ile sonulanmtr.Bu elikler ncelikle kurun gibi matriste znmeyen yumuak element ierirler ve slfr ierikleri dier eliklere gre daha yksektir. Alaml elikler: Alaml eliklerde karbr orannn art ile doru orantl bir ekilde sertlikartar ve buna paralel olarak takmn anma hz ykselir. Paslanmaz elikler: Paslanmaz eliklerin yksek mukavemeti ve dk sl iletkenlii talal ilem esnasnda ar scaklk ykselmesine sebep olmaktadr. Dkme Demirler: Primer sementitin varl beyaz dkme demirin talal ilenebilirliini olduka gletirir.Gri dkme demirde takm anmasnn ve ani krlmalarn birinci dereceden sorumlusu beyaz zon olarak adlandrlan sementetik yapdaki sert blgedir.

28

DEMRDII MALZEMELER Dk Ergime Noktal Malzemeler: Sadece inko alamlar zerinde nemli saylabilecek oranlarda talal ilem gerekletirilmektedir. Magnezyum Alamlar: Dk sneklik talal ilenebilirlii gelitirir ve magnezyum alamlarna talal ilem alam sfatn kazandrr. Alminyum Alamlar: Saf alminyum ve snek alminyum alamlar tavl koullarda ilemeleri halinde tala takma yapr.Bu nedenle yumuak malzemeler souk allm koullarda ilenirler. Berilyum: Kuru ortamda kolayca ilenebilir. Bakr Esasl Alamlar: Saf alminyumda olduu gibi saf bakrn talal ilenebilme kabiliyeti souk allm koullarda maksimum dzeye ular.Bu koul saf alminyumdan daha kk kesme kuvvetleri ile ilenebilen tek fazl alamlar iin de geerlidir. Nikel Esasl Alamlar ve Sper Alamlar: Dk sneklikten doley bu alamlarn souk alm veya kombine sl ilem grm halde ilenmesi tavsiye edilmektedir.Ancak bu alamlarn yksek yapma zellii ve dk sl iletkenlii ounlukla yksek mukavemetle birleerek bu malzemenin tavl veya ar yalandrlm koullarda ilemini zorunlu hale getirir. Titanyum: Yksek reaktivitesi ve yksekyapma zellii dk sl iletkenlii ile birleerek geni bir kesme hz aralnda talan kesikli bir ekilde oluumuna yol aar ve talal ilemi gletirir. NMERK KONTROL ve OTOMASYON: Takm tezgahlarnn operasyonu ve kontrol byk yetenek gerektirmektedir. boyutlu d yzeylere sahip bir parann freze ile ilenmesi bu zorluu sergilemektedir.Nmerik kontrol balangta byle boyutlu karmak yzeylere sahip uak paralarnn ilenmesi iin gelitirilmitir.Yazlmn geliimine paralel olarak bilgisayar ve kontrol donanmlarnda hzl gelimeler salanmtr ve bu geliim takm malzemelerindeki ilerlemelere e zamanl olarak gereklemitir. Programlanabilir kontrol yazlm kullanarak i paras veya takm belirli ynlerde hareket ettirebilmektedir ve hatta oklu yzeylerin ilenmesini mmkn klmaktadr.Kontrol programlar belirgin bir parann nasl ilenebileceini tanmlamaktadr. NC veye CNC tezgahlarndaki gelimeler olduka ba dndrc bir hzla devam etmektedir.NC takm tezgahlarnn gnmze kadar imal edilmi tm takm tezgahlar ierisinde pay hala ok kk olmasna ramen gnmzdeki oran toplam tezgah retiminin yarsndan fazladr. ELEKTRO-KMYASAL LEME YNTEMLER: Gnmzde sanayida kullanlan elektro ve kimyasal ileme yntemleri unlardr; 1) Kimyasal ileme, 2) Elektro-Kimyasal ileme, 3) Elektro erozyonla ileme, 4) ElektroKimyasal talama, 5) Yksek enerjili nla ileme Kimyasal leme: Metallerin ounluunun ve seramiklerin bazlarnn baz asit veya alkali zeltiler iinde znme gsterdikleri yllardan beri bilinmektedir.Metal atomlar birer birer ayrlarak sv ile evrelenmi blgenin tamam zlebilir.Endstriyel uygulamalarda yzeyin sadece bir ksm dalanr.Dier ksmlar balmumu,boya ve polimer film gibi maddelerle korunur.Daldrma veya pskrtme yoluyla tm yzeylerde kaln bir film oluturulur, dalanarak elde edilecek olan model bu yzey zerinde bir ablon boyunca bakla kesilir.

29

Elektro-Kimyasal leme: Elektro kimyasal ileme prensip olarak elektrolitik metal kaplama ileminin tam tersidir.Elektrokimyasal ilemede i para yzeyinden atomlar koparlr ve takiben elektrolit tarafndan tanarak uzaklatrlrlar.Elektrokimyasal bir metal erozyonu sz konusudur.paras iletken olmaldr ve anodu tekil eder. Son ekli verilmi elektrod negatif ykl takm tutucuya tesbit edilir ve i paras pozitif ykl tablaya balanr.G kayna olarak dk voltaj ve yksek amper deerlerinde DC akm kullanlr.Elektrod ve i parasnn tesbit edilip yklenmesinden sonra pompalar vastasyla elektrolitin elektrod ile i paras arasnda sirklasyonu salanr. Elektroerozyonla leme: Bu yntemde ileyici takm olarak kullanlan elektrod ile iletken i paras arasnda meydana gelen elektrikli arjn oluturduu ar scaklk ile yzeyden ok kk paralar koparlarak ekillendirme gerekletirilir. paras ve metal veya grafit katot ounlukla hidrokarbondan oluan dielektrik bir svya daldrlr.Elektrod eimi ilenecek malzemeye ve gerekletirilecek ileme gre yaplr.Genelde seilecek takm malzemesinin yksek ergitme noktal mkemmel bir elektrik iletkenli ve yksek anma direncine sahip olmas istenir.

Elektrokimyasal Talama: Elektrolitik talama olarak da adlandrlan bu yntem klasik talama ile elektrokimyasal ilemin birlemesinden meydana gelir. Elektrolitik talama dk voltajl doru akmn kemirici takm ve i parasna uygulanmasyla oluturulan elektrokimyasal erozyonla meydana getirilir.Elektrokimyasal reaksiyonun sonunda elektrolitin iyonlamas ve bu iyonlarn metal yzeyinde oluturduklar metal oksit filminin koparlp elektrolit tarafndan uzaklatrlmasyla yzeyler talanm olur.Yksek Enerjili Inla leme: Bu yntemle kontroll bir ekilde ergitme ve ksmi buharlatrma ile malzemeler zerinde kesme ve delme ilemleri gerekletirilebilir.Bu proses elektron n ve plazma ark gibi kaynak proseslerinin bir alt daldr.Yksek enerjili nla kesme operasyonu metalik malzemelerin yan sra zellikle seramik ve plastikler gibi ilenmesi g olan malzemelerin ekillendirilmesinde de ok kullanldr. PLASTK MALZEMELERN TALALI LEM Plastik malzemeler molekler yapya sahip olmalarna ramen belirli toleranslar dahilinde talal imalat yntemleriyle ilenebilirler. Metallere kyasla plastik malzemelerin elastisite modlleri dktr ve kesme kuvvetleri etkisi altnda kolaylkla esneyebilirler.Bu nedenle bu grup malzemelerin tezgaha ok iyi bir ekilde balanmas ve desteklenmesi gerekmektedir. Genelde plastikler dk sl iletkenlie sahiptirler.Bu yzden kesme zonunda younlaan s btn i paras boyunca datlamaz ve ilenen yzeyde ar snma meydana gelir.Termoplastik bir rezinde cam fazna gei scaklna yaklalarak yzeylerde ar deformasyon ve bozulma meydana gelebilecei gibi termoset rezinlerde atlama ve sl okun neden olabilecei krlmalar vuku bulabilir. Byk tala alarnda kesme zonu ksaltt ve kesme zonu ksaltld ve kesme enerjisi azaltld iin kesici takmlar byk tala asna sahip olacak ekilde imal edilirler. Plastiklerin ilave malzemelerle takviye edilmesi halinde talal ilemleri atc derecede gleir.Cam fiberler olduka serttirler ve sadece karbr ve elmas takmlarla ilenebilirler. Genelde kalplama ve forming metodlar ile kabul edilebilir yzey bitirme ve boyutsal tolaranslar elde edilebilir ve dizayn aamasnda talal ilemden kanma amalanr.

30

Seramiklerin Talal lemi: Seramiklerin byk bir ksm serttir ve andrc karakterdedir.Bu nedenle seramiklerin snrl seviyelerdeki talal ilemleri yine daha sert olan dier bir seramik takmla salanmaktadr.Elmas, talama dislerinin yzeylerinin hazrlanmasnda kullanlr.Hemen hemen btn talama yntemleri seramiklerin ilenmesinde kullanlabilir.Kimyasal etkiye urayan seramikler kimyasal yntemlerle ilenebilirler. Seramik ve silisyum kristallerinin ilenmesi iin yksek enerji n uygundur ve zellikle laser n ile delik ama ilemleri gerekletirilebilir.

31

TOZ METALURJS

32

Blm 1. GRToz metalrjisi ok kk partiklleri birbirine balayarak para haline getirme ilemidir. Daha geni bir ifade ile toz metalrjisi, toz eklindeki malzemelerin preslenmesini takiben yksek scaklkta sinterlenmesi ile para imalatn kapsamaktadr. nce partikl eklindeki saf metaller, alamlar, karbon, seramik ve plastik malzemeler birbirleriyle kartrlarak basn altnda ekillendirilirler. Daha sonra bu paralar ana bileenin ergime scaklnn altnda bir scaklkta sinterlenerek partikllerinin temas yzeyleri arasnda kuvvetli bir ba oluturulur ve bylece istenilen zellikler elde edilir. Toz metalrjisi kk, karmak ve boyutsal hassasiyeti yksek paralarn seri imalatna son derece uygundur. Malzeme kayb ok azdr, belirli derece porozite (gzenek) ve geirgenlik elde edilir. Bu yzden kullanm alanlar ok genitir. Metal tozlarnn boyutlar mikron mertebesindedir. Presleme ilemi oda scaklnda ve bazen de yksek scaklklarda yaplr. Toz metalrjisi ile retilen paralarn byk bir ksmnda elde edilen boyutsal hassasiyet ve yzey kalitesi talal ilem gibi ekstra operasyonlara olan gereksinimi ortadan kaldrmaktadr. Blm 2. METALSEL TOZLAR Hemen hemen btn malzemeler toz haline getirilebilir, fakat toz metalrjisinde kullanlan malzeme madenler, alamlar, madensel metalloid tozlarn karmlardr. Bu tozlarn hazrlanmasnda sanayide bir ok usuller vardr. Bu usuller malzeme zelliklerine baldr ve mekanik ve fiziko-kimyasal olarak iki ksma ayrlr. Bu tozlar arasnda tane bykl, tane ekli ve granlometrik intizam bakmndan nemli farklar vardr. 2.1 TOZLARIN HAZIRLANMASI 2.1.1 Mekanik Usuller: a-)Kaba ve ince tme:Metalsel tozlar elde etmek iin kullanlan bu ok basit usul, metali tornalama, planyalama, frezeleme ve eeleme gibi ilemelerde mekanik olarak kk zerreler haline getirilmesinden ibarettir. Fakat bu ekilde elde edilen demir ve magnezyum tozlarnn toz metalrjisinde nemli bir tatbikat yoktur. Hammadde kafi derecede krlgan ise, kaba bir tmeden sonra ince bir tme yaplr. imento endstrisindeki gibi sert maddelerin tlmesinde kullanlan tesisat, toz metalrjisinde malzeme miktar az olduundan fazla kullanlmaz. Malzemenin cinsine gre sert porselenden bilyeli tcler veya sert alamla kapl elik tcler kullanlr. Ancak az sayda metaller (manganez, krom, antimon, bizmut gibi) bilyeli tclerde tlebilirler. Bu mahzur yntemlerle giderilebilir. Mesela mmkn olduu kadar yksek safiyette bir demir cevherinden, direkt redkleme ile elde edilecek gzenekli demir, bilyeli tclerde istenildii kadar ince bir toz haline getirilebilir. Redkleme esnasn da elimine edilmeyen ve toza karan gayri safiyetlerin mevcudiyetlerini unutmamak gerekir. Dier taraftan, elektroliz yolu ile, krlgan ve kk taneli elektrolitik demir de elde edilebilir. Bu da bilyeli bir tcde istenen incelikte bir toz haline getirilebilir. Bylece elde edilen demir tozu zellikle yksek frekans bobinlerinin nvelerinde kullanlr. Demir-Nikel alamlarnn magnetik zelliklerinin iyilii ve nve imalinde yumuak demir imalinde kullanabilecekleri anlalnca, bu alamlar toz metalrjisi yolu ile hazrlamak icabetti. Kolaylkla haddelenebilmeleri ve scakta dvlebilmeleri iin demir nikel alamlar manganez ve magnezyum vastasyla deokside ve deslfre etmek dnld. Manganez ve magnezyum ilavesi33

ihmal edilse bile malzeme belirli bir minimum scakln altnda yaplrsa malzeme paracklar (krntlar) haline gelir.Kk taneler elde etmek iin blok yksek scakla kadar stlr ve mteaddid haddeleme tabi tutulur. Son haddeleme scakln yukarda sz edilen minimum scakln biraz stnde olacak ekilde semelidir. Bylece son haddeleme ile metal toz haline gelir. Snek metallerinin bilyeli tclerde tlmeleri imkan bulunamamtr, zira tme esnasnda iri taneler sadece yuvarlaklamakta, kk taneler ise tc cidarlarna ve bilyelere yapmaktadr. Tok bileenli metallerin pervaneli tclerde arzu edilen granlometrik terkipte bir toz haline getirilebilmeleri nemli bir ilerlemedir. Bu usule Hametag usul denir. Bu usul tok metallerin (demir, bakr, alminyum gibi) tozlarn hazrlanmasnda, kaba toz haline getirilmi krlgan alam ve metallerin ince olarak tlmelerinde kullanlr.

ekil 2.2 Pervaneli (Hametag) tcnn emas Pervaneli tc, iinde karlkl iki mil zerinde sert manganezli elikten veya sinterlenmi sert alamdan birer pervane bulunan bir kaptan ibarettir. Bu pervaneler ters ynde ok yksek ve eit hzlarda dnerler. Toz haline getirilecek malzeme bylece tlrken meydana gelen iki ters ve ok hzl gaz cereyan da toz haline gelmi partiklleri srkler. Toz partikllerinin oksitlenmesine mani olmak iin genellikle azot gibi redkleyici veya inert bir atmosfer altnda alabilir. Farkl granlometride toz elde edilmesi pervanelerin ekillerine, boyutlarna ve dn hzlarna baldr. Bu tozlarn mstesna sktrlabilme zellikleri vardr. Kullanlma sahalarna misal olarak: makine paralar ve gzenekli yatak imalinde kullanlan bakr tozlar gsterilebilir. Yukarda sz edilen toz hazrlama usullerinin basit ve ucuz olmalar bir avantajdr, ancak elde edilen tozlarda, tlen maddeden ileri gelen gayri safiyetlerin bulunmasda dezavantajdr. b-)Granlasyon ve plverizasyon:Ergimi bir metalin granlasyonu