Male hidroelektrane u Crnoj Gori, stanje i perspektive

mr Milan Boškovi ć, dipl.ing.grañ

Mirjana Popovi ć, dipl.ing.grañ

Nevzeta Alilović, dipl.ing.grañ

CRNA GORAHIDROMETEOROLOŠKI ZAVOD

Sve veća potreba za energijom

Brže trošenje neobnovljivih energetskih

resursa

� Hidroenergija - Jedini obnovljivi izvor energije koji zahvaljujući velikom stepenu koncentracije omogućava racionalno korišćenje

- Neosporna prednost hidroenergije u odnosu na sve druge vidove energije (energija sunca, vjetra, biomase, geotermalna...)

- Tehnologija vezana za hidroenergiju je najpoznatija i najrazvijenija na svjetskom nivou

� Male hidroelektrane, u slučaju da su izbor lokacije i tehnološko rješenjedobro usvojeni, nemaju većih štetnih uticaja na životnu sredinu.

� Da bi se štetni uticaji sveli na što manju mjeru, pri planiranju mHE posebnu pažnju treba posvetiti :

• Adekvatanom izboru lokacija malih hidroelektrana

• Protoku vode

• Riziku od pogrešnog upravljanja vodnim resursima

• Sve većem deficitu biološkog minimuma

• Uticaju na floru i faunu.

Katastar malih hidroelektrana u Crnoj Gori Podaci Elektroprivrede Crne Gore

Snag a (MW)Snag a (MW)Snag a (MW)Snag a (MW) Energija (GWh)Energija (GWh)Energija (GWh)Energija (GWh)

Sliv Pive (6 profila)Sliv Pive (6 profila)Sliv Pive (6 profila)Sliv Pive (6 profila) 23.523.523.523.5 81.681.681.681.6

Sliv Lima (35 )Sliv Lima (35 )Sliv Lima (35 )Sliv Lima (35 ) 117.45117.45117.45117.45 337.6337.6337.6337.6

Sliv Komarnice (17)Sliv Komarnice (17)Sliv Komarnice (17)Sliv Komarnice (17) 50.5650.5650.5650.56 116.6116.6116.6116.6

Sliv Zete (5)Sliv Zete (5)Sliv Zete (5)Sliv Zete (5) 11.1511.1511.1511.15 49.949.949.949.9

Sliv MoraSliv MoraSliv MoraSliv Morače (6)e (6)e (6)e (6) 27.7527.7527.7527.75 57.757.757.757.7

Sliv Sliv Sliv Sliv Ćehotine (1)ehotine (1)ehotine (1)ehotine (1) 3.953.953.953.95 12.712.712.712.7

∑ (70 profila)(70 profila)(70 profila)(70 profila) 234.36234.36234.36234.36 656.01656.01656.01656.01

Postojeće male hidroelektrane

Projektovano stanje

Snag a (MW)Snag a (MW)Snag a (MW)Snag a (MW) Energija (GWh)Energija (GWh)Energija (GWh)Energija (GWh)

UkupnoUkupnoUkupnoUkupno 9.0259.0259.0259.025 17.45417.45417.45417.454

Naziv stanice Vodotok

1 Stabna Vrbnica2 Ribnjak Vrbnica3 Donja Bukovica Bukovica4 Timar Bukovica5 Sirovac Tušina6 Gornja Bijela Bijela7 Lubnice Jelovica8 Trepča Trepačka Rijeka9 Kralje Kraštica

10 Velika Velička Rijeka11 Murino Murinska Rijeka12 Babino Polje Babinopoljska Rijeka13 Jara Komarača14 Hoti Trokutska Rijeka15 Donje Vusanje Grlja

Naziv stanice Vodotok1 Požnja Požanjska Rijeka 2 Rijeka Ibrištica 3 Zavraca Ratnja Rijeka4 Gornja Ljuta Vrelo 5 Bjelojevići Bjelojevićka Rijeka6 Pojišta Bukovica 7 Štitarica Štitarica 8 Majstorovina Bistrica 9 Kuti Kutska Rijeka10 Jošanica Peročica11 Lješnica Lješnica12 Kaludra Kaludarska Rijeka13 Dapsići Dapsićka Rijeka14 Šekular Šekularska Rijeka15 Ljuta Vinicka

“Projekat hidroloških istraživanja za izgradnju mHE u Crnoj Gori”

HMZCG–Norveški direktorat za vode

� Za navedene profile urañeni su sledeći elaborati:

1. Hidrološka obrada za profile malih (mini, mikro) hidroelektrana (mHE) na pritokama glavnih vodotoka u Crnoj Gori, 2007 god.

2. Hidrološka obrada za profile malih (mini, mikro) hidroelektrana (mHE) na pritokama glavnih vodotoka u Crnoj Gori, (druga faza), 2008 god.

3. Preliminarna ( gruba, aproksimativna, orijentaciona ) obrada hidropotencijala na pritokama glavnih vodotoka Pive i Lima, malih, mini ili mikro (mHE) u Crnoj Gori, 2008 god.

4. Gruba, preliminarna analiza hidropotencijala pritoka glavnih vodotoka Morače, Tare i Lima - II faza , 15 mHE –, 2009 god.

(Radovi objavljeni na sajtu: www. oie-cg.me )

� Pri proračunu snage i energije osnova je bila kriva trajanja protoka za kalendarsku godinu.

� Primjer proračuna za jedan profil dat je na sledećem slajdu.

Rijeka: Gornja Ljuta, energetski profil "Vrelo" Parametri potrebni za proračun:

•KGV: 870 mnm KDV: 460 mnm•Bruto pad: Hbr = 870 – 460 = 410 m •Dužina derivacije L = 1.9 km •Neto pad Hnt = Hbr – 0.15 x Hbr = 0.85 x Hbr = 349 m•Qsr = 0.273 m3/s •Qi = 2.0 x Qsr = 2.0 x 0.273 = 0.546 m3/s

KRIVA TRAJANJA

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

1.2

1.4

1.6

1.8

2

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40% 45% 50% 55% 60% 65% 70% 75% 80% 85% 90% 95% 100%

Trajanje (%)

Q(m

3/s)

H S: VreloVo do to k: Go rnja Ljuta

Qsr= 0.273 m 3/s

Qins= 0.546 m 3/s

Kriva trajanja svedena po vodnosti na višegodišnji period

Sa raspoloživom krivom godišnjeg trajanja protoka proračun je sproveden tabelarno

Snaga 1.62 MW Sumarna energija 7.372 GWh

Trajanje(%)

100 88.3 76.5 69.4 44.3 25.4 18.2 0

(dani) 365 322 279 253 162 93 66 0

Neto pad Hnt (m)349 349 349 349 349 349 349 349

Protok Qs (m3/sec)0.017 0.035 0.081 0.173 0.288 0.46 0.546 0.546

Srednjiprotok Qsr

(m3/sec) 0.026 0.058 0.127 0.231 0.374 0.503 0.546

Snaga N (KW) 77.1 172.1 376.7 685.3 1109.5 1492.1 1619.7

Snaga N (MW) 0.077 0.172 0.377 0.685 1.109 1.4921.62

PriraštajVremena ∆t

(dana) 43 43 26 91 69 27 66

PriraštajVremena ∆t

(časova) 1025 1034 622 2184 1656 648 1594

Parcijalna energija Ep (MWh) 79.06 177.9 234.3 1496.6 1837.3 966.9 2581.8

Sumarna energija E (GWh) 0.079 0.257 0.491 1.988 3.825 4.79 7.372

� Sumarne tabele hidroenergetskih pokazatelja za sve profile date su na sledećim slajdovima

OpOpOpOpšššštinatinatinatina VVVVodotokodotokodotokodotokEnergetski Energetski Energetski Energetski profilprofilprofilprofil

Bruto Bruto Bruto Bruto padpadpadpadHbr Hbr Hbr Hbr (m)(m)(m)(m)

DuDuDuDužina ina ina ina derivacijederivacijederivacijederivacijeLd (km)Ld (km)Ld (km)Ld (km)

Neto Neto Neto Neto padpadpadpadHnt Hnt Hnt Hnt (m)(m)(m)(m)

SSSSr. r. r. r. protokprotokprotokprotokQsr Qsr Qsr Qsr

(m3/s)(m3/s)(m3/s)(m3/s)

IIIInstalisnstalisnstalisnstalisanianianiani

protokprotokprotokprotokQQQQ

(m(m(m(m3333/s)/s)/s)/s)

PPPPrelivrelivrelivreliv(%)(%)(%)(%)

(dana)(dana)(dana)(dana)

SnagaSnagaSnagaSnaga(MW)(MW)(MW)(MW)

GGGGodiodiodiodiššššnja nja nja nja energijaenergijaenergijaenergijaE (GWh)E (GWh)E (GWh)E (GWh)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11111111

1 Plužine Vrbnica Stabna 220 2.7 154 1.31 2.1 25% (91dana)

2.75 12.712.712.712.7

2 Šavnik

BukovicaDonja

Bukovica120 5.8 72 1.22 1.95 21%

(77dana)1.19 4.694.694.694.69

3 Bukovica Timar 120 3.1 84 1.85 2.78 23% (84dana)

1.99 9.539.539.539.53

4 Tušina Sirovac 60 5.5 36 1.14 1.71 25% (91dana)

0.523 2.472.472.472.47

5 BijelaGornja Bijela

135 5.7 81 1.54 2.0 20%(73dana)

1.38 5.355.355.355.35

6 Berane

Jelovica Lubnice 60 1.93 45 1.31 2.1 22% (80dana)

0.807 3.233.233.233.23

7 JelovicaLubnince(uzvodno)

260 4.8 156 0.917 1.28 25% (91dana)

1.7 6.566.566.566.56

8 Trepačka Trepča 430 3.1 301 0.764 1.15 23%(84dana)

2.94 12.0612.0612.0612.06

9 Andrij. Kraštica Kralje 90 3.1 63 0.833 1.5 23%(84dana)

0.803 3.063.063.063.06

10

Plav

Velička Velika 120 3.0 84 0.305 0.488 24%(88dana)

0.348 1.521.521.521.52

11 Murinska Murino 140 3.0 105 0.512 0.819 25%(91dana)

0.731 3.023.023.023.02

12 MurinskaMurino

(uzvodno)340 3.6 221 0.416 0.737 25%

(91dan)1.39 5.785.785.785.78

13Babinopolj

skaBabino Polje

340 3.7 221 0.899 1.213 19% (69dana)

2.28 8.248.248.248.24

14 Komarača Jara 140 4.0 91 2.35 3.41 27%(98dana)

2.64 10.810.810.810.8

15 Trokutska Hoti 260 2.1 195 0.543 0.815 20%(73dana)

1.35 5.975.975.975.97

16 GrljaDonje Vusanje

70 1.85 56 3.21 4.33 23%(84dana)

2.06 8.008.008.008.00

∑ 24.8724.8724.8724.87 102.98102.98102.98102.98

SUMARNA TABELA HIDROENERGETSKIH POKAZATELJA ZA PRITOKE PRVE FAZE

SUMARNA TABELA HIDROENERGETSKIH POKAZATELJA ZA PRITOKE DRUGE FAZE

OpOpOpOpšššštinatinatinatina VVVVodotokodotokodotokodotokEnergetski Energetski Energetski Energetski profilprofilprofilprofil

Bruto padBruto padBruto padBruto padHbr Hbr Hbr Hbr (m)(m)(m)(m)

DuDuDuDužina ina ina ina derivaciderivaciderivaciderivaci

jejejejeLd (km)Ld (km)Ld (km)Ld (km)

Neto Neto Neto Neto padpadpadpad

Hnt (m)Hnt (m)Hnt (m)Hnt (m)

SSSSr. r. r. r. protokprotokprotokprotokQsr Qsr Qsr Qsr

(m3/s)(m3/s)(m3/s)(m3/s)

IIIInstalisannstalisannstalisannstalisaniiii protokprotokprotokprotokQ(mQ(mQ(mQ(m3333/s)/s)/s)/s)

PPPPrelivrelivrelivreliv(%)(%)(%)(%)

(dana)(dana)(dana)(dana)

SnagaSnagaSnagaSnaga(MW)(MW)(MW)(MW)

GGGGodiodiodiodiššššnja nja nja nja energijaenergijaenergijaenergijaE (GWh)E (GWh)E (GWh)E (GWh)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11111111

1Kolašin

Požnja Požnja 200 1.47 176 0.437 0.830 15% (55 dana)

1.242 5.215.215.215.21

2 Ibrištica Rijeka 160 2.0 136 1.41 2.68 16% (58 dana)

3.1 13.813.813.813.8

3Ratnja

Zavraca 90 1.1 81 0.512 0.973 18%( 66 dana)

0.670 2.852.852.852.85

4 Gornja Ljuta Vrelo 410 1.9 349 0.273 0.546 16% (58 dana)

1.62 7.3727.3727.3727.372

5 Bukovica Pojišta 90 1.1 81 0.160 0.320 16% (58 dana)

0.220 0.9380.9380.9380.938

6

Mojkovac

Bjelojevićka Bjelojevići 120 2.5 102 0.581 1.1 19%(69 dana)

0.954 4.034.034.034.03

7 Štitarica Štitarica 110 3.0 88 0.41 0.820 15%(55 dana)

0.613 2.6702.6702.6702.670

8 B.Polje Bistrica Majstorovina 50 2.2 47.5 2.13 3.83 17%(62 dana)

1.546 7.417.417.417.41

9

Andrijevica

Kutska Kuti 70 2.2 59.5 2.56 4.61 17%(62 dana)

2.332 10.3510.3510.3510.35

10 Peročica Jošanica 60 2.9 48 1.33 2.39 17%(62 dana)

0.975 4.3634.3634.3634.363

11 Peročica Jošanica 1 100 2.3 85 1.197 2.155 17%(62 dana)

1.557 6.966.966.966.96

12Berane

Lješnica Lješnica 22 2.3 19 2.47 4.45 14%(51dan)

0.707 3.323.323.323.32

13 Kaludra Kaludra 60 2.4 51 1.17 2.10615%

(55 dana)0.913 4.474.474.474.47

14 Dapsićka Dapsići 60 3.4 48 0.437 0.787 11%(40dana)

0.321 1.8361.8361.8361.836

∑ 16.816.816.816.8 75.675.675.675.6

� Broj mHE po opštinama:Plav 7, Andrijevica 4, Berane 6, Bijelo Polje 1, Mojkovac 2,Kolašin 5 i Šavnik 4 ukupno 30