Manual për vreshtarinë organike Manuale di viticoltura ... · PDF filepërpunimi e tregtimi, përbën në shumë zona të vendit një nga rrugët më të mundshme, më të shpejta

Manual për vreshtarinë organike

Manuale di viticoltura biologica

Përgatiti për botim/ A cura di

Damiano PETRUZZELLA, Arben MYRTA

1

Unione Europea

FESRFESR

P

Regione Puglia Ministria e Bujqësisëdhe Ushqimit

CIHEAM/IAM-Bari Universiteti Bujqësori Tiranës

Unione Europea

FESRFESR

P

Regione Puglia Ministria e Bujqësisëdhe Ushqimit

Università degli Studidi Bari

Interreg III A. Itali- Shqipëri, Aksi III Mizura 3.1. Pika BProjekt i integruar për përhapjen dhe asistencën teknike në zbatimin e metodave të prodhimit organik (PAB)

Interreg III A. Italia-Albania Asse III Misura 3.1. Azione BProgetto finalizzato integrato per la diffusione e assistenza tecnica all'implementazione di metodologie per la produzione di prodotti biologici (PAB)

BORDI DREJTUES / COMITATO DI GARANZIA

ANTONICELLI Matteo Departamenti i Bujqësisë, Rajoni i PuljasAssessorato all'Agricoltura, Regione Puglia

LACIRIGNOLA Cosimo Instituti Agronomik Mesdhetar i BaritIstituto Agronomico Mediterraneo di Bari

METANI Sali Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

MOLLA Arben Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

NUZZACI Giorgio Universiteti i BaritUniversità degli Studi di Bari

PEÇULI Velesin Universiteti Bujqësor i TiranësUniversità Agricola di Tirana

TENORE Luigi Departamenti i Programeve, Rajoni i PuljasAssessorato per la Programmazione, Regione Puglia

GRUPI SHKENCOR / NETWORK SCIENTIFICO

BALLIU Klodiana Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

CASTELLANO Vincenzo Provinca e LeçesProvincia di Lecce

CENTEMERO Massimo Shkolla Bujqësore, Parco di MonzaScuola Agraria del Parco di Monza

CICCARESE Franco Universiteti i BaritUniversità degli Studi di Bari

ÇUKO Luljeta Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

DURAJ Natasha Universiteti Bujqësor i TiranësUniversità Agricola di Tirana

3

ISUFI Enver Shoqata e Bujqësisë Organike, TiranëAssociazione Agricoltura Biologica, Tirana

GUARIO Antonio Rajoni i Puljas, Shërbimi i Mbrojtjes së BimëveRegione Puglia, Osservatorio Malattie delle Piante, Bari

KOPALI Albert Universiteti Bujqësor i TiranësUniversità Agricola di Tirana

MIANO Teodoro Universiteti i BaritUniversità degli Studi di Bari

MYRTA Arben Instituti Agronomik Mesdhetar i BaritIstituto Agronomico Mediterraneo di Bari

PANAJOTI Dhimitër Instituti i Pemëtarisë, VlorëIstituto di Arboricoltura, Valona

PAPAMIHALI Dhimitër Shoqata RIRAS, KorçëAssociazione RIRAS, Korça

SHAHINI Shpendi Instituti i Mbrojtjes së Bimëve, DurrësIstituto di Protezione delle Piante, Durazzo

SHIMA Xhevat Instituti i Perimeve dhe Patates, TiranëIstituto delle piante Ortive e della Patata, Tirana

TAHIRAJ Niazi Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

GRUPI I KOORDINIMIT / COORDINAMENTO TECNICO - GESTIONALE

DE CASTRO Fabrizio Instituti Agronomik Mesdhetar i BaritIstituto Agronomico Mediterraneo di Bari

PETRUZZELLA Damiano Instituti Agronomik Mesdhetar i BaritIstituto Agronomico Mediterraneo di Bari

RAELI Maurizio Instituti Agronomik Mesdhetar i BaritIstituto Agronomico Mediterraneo di Bari

TARELLI Irfan Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit, TiranëMinistero dell'Agricoltura e dell'Alimentazione, Tirana

4

5

TREGUESI I LËNDËSfaqe

ParathënieT. Dishnica, M. Antonicelli 9

HyrjeC. Lacirignola 11

I. Tarelli, H. Hyka, V. Simeone 13

Problemet kryesore fitosanitare në vresht në ShqipëriSh. Shahini, S. Varaku, N. Duraj 29

Udhëzues për vreshtarinë organikeV. Simeone, A. Guario, Sh. Shahini 37

INDICEpag.

PrefazioneT. Dishnica, M. Antonicelli 79

IntroduzioneC. Lacirignola 81

Una breve panoramica sulla produzione dell'uva in Albania ed in Puglia I. Tarelli, H. Hyka, V. Simeone 83

Sh. Shahini, S. Varaku, N. Duraj 99

Linee guida sulla viticoltura biologicaV. Simeone, A. Guario, Sh. Shahini 107

Prodhimi i rrushit në Shqipëri dhe në rajonin e Puljas (Itali)

Le avversità principali della vite in Albania

Pjesmarrësit në takim / Partecipanti all’incontro 149

*Ky manual është përgatitur me prezantimet e Takimit të Parë Demostrativ për Bujqësinë Organike, të mbajtur më 2 Mars 2005 në Institutin e Mbrojtjes së Bimëve, Durrës

Manual për *vreshtarinë organike

Parathënie

Botimi i serisë së manualeve teknike për bujqësinë organike

bëhet në kuadër të “Projektit të integruar për përhapjen dhe asistencën teknike në zbatimin e metodave të prodhimit organik

(PAB)”, i zbatuar nga Instituti Agronomik Mesdhetar i Barit

(CIHEAM/IAM-Bari) për llogari të Rajonit të Puljas dhe i financuar

nga Programi Interreg IIIA Itali-Shqipëri.

Ky është bashkëpunimi i dytë i IAM-Barit në fushën e bujqësisë

organike pas eksperiencës së parë në Programin Interreg II Itali-

Shqipëri, në mbështetje të këtij sektori në Shqipëri dhe sidomos

për përshtatjen e legjislacionit me atë europian.

Projekti aktual PAB realizohet në bashkëpunim me disa

partnerë shqiptarë dhe italianë. Ky projekt ka rëndësi për

ekonominë shqiptare sepse zbatohet në bujqësi, dhe sidomos në

sektorin e pemëtarisë dhe perimeve, që kontribojnë ndjeshëm në

shkallë vendi për punësimin e njerëzve dhe rritjen e GDP.

Drufrutorët dhe perimet kultivohen në të gjithë territorin shqiptar

dhe për to egzistojnë shumë kultivarë vendi që pëlqehen nga

tregu.

Pulja është një zonë me tradita të lashta bujqësore dhe

bashkëpunimi me të merr një rëndësi të veçantë, pasi vitet e fundit

ka fitur një eksperiencë pozitive në fushën e bujqësisë organike,

fushë në të cilën ky projekt do të japë një tjetër impuls zhvillimi.

Veprimtaritë e projektit synojnë rritjen e bashkëpunimit

shkencor italo-shqiptar, përmirësimin e shërbimeve dhe

strukturave teknike në mbështetje të prodhimit organik,

kualifikimin e punonjësve të sektorit shtetëror/privat për drejtimin

e tij, dhe krijimin ose forcimin e institucioneve shtetërore/private

në mbështetje të bujqësisë organike.

9Manual për vreshtarinë organike

Manualet e përgatitur në dy gjuhë përbëjnë një material shumë

të dobishëm për fermerët, punonjësit e bujqësisë dhe në mënyrë

të veçantë specialistët e shërbimit këshillimor, shqiptarë dhe

italianë. Nga ana jonë, i shprehim mirënjohjen autorëve të botimit

për punën e bërë.

Tatjana DishnicaDrejtoria e Shkencës dhe Shërbimit Këshillimor-MBU, Tiranë

Matteo AntonicelliRajoni i Puljas, Departamenti i Bujqësisë, Bari, Itali

10 Manual për vreshtarinë organike

11

Hyrje

Roli i Institutit Agronomik Mesdhetar të Barit (CIHEAM/IAM-

Bari), në bashkëpunimin ndërmjet Rajonit të Puljas dhe Shqipërisë

në bujqësi, është rritur së tepërmi me fillimin e projektit për

prodhimin organik të Programit Interreg IIIA, vazhdim i projektit

të mëparshëm të Interreg II. Me bashkëpunimin e ri synohet të

konsolidohen rezultatet e arritura më parë dhe të përhapet më

shumë metoda e prodhimit organik në drufrutorë dhe perime, në

të dy anët e Adriatikut.

IAM-Bari bashkëpunon me Shqipërinë që nga viti 1992, kur

vendi u anëtarësua në organizatën Mesdhetare CIHEAM. Në

fillim bashkëpunimi u përqëndrua në kualifikimin e personelit

shqiptar në kurset pas-universitare një dhe dyvjeçare në Bari. Më

pas, me ndihmën e ish studentëve dhe instituteve shkencore, u

kalua në studimin e problemeve të veçanta të bujqësisë shqiptare

dhe në përgatitjen dhe zbatimin e projekteve për zgjidhjen e tyre.

Bashkëpunimi i IAM-Barit me Rajonin e Puljas është zhvilluar

në mënyrë të veçantë në fushën e bujqësisë organike, dhe

rezultatet e arritura kanë bërë që Pulja të jetë sot një nga rajonet

italiane më të avancuara në këtë fushë. Për këtë arsye, bujqësia

organike përbën edhe një nga fushat prioritare të zgjedhura nga

Rajoni i Puljas për bashkëpunimin me Shqipërinë në kuadrin e

Programit Interreg.

IAM-Bari gjithmonë ka mobilizuar burimet njerëzore të dy

vendeve duke kontribuar në përgatitjen e projekteve të

përbashkëta dhe realizimin e tyre.

Partnerët shqiptarë të projektit, në kuadrin e të cilit është

përgatitur kjo seri manualesh teknike, janë: Ministria e Bujqësisë

dhe e Ushqimit; Universiteti Bujqësor i Tiranës; Instituti i


12

Pemëtarisë Vlorë; Instituti i Mbrojtjes së Bimëve, Durrës; Instituti i

Perimeve dhe Patates, Tiranë; dhe Shoqata e Bujqësisë Organike.

Nga institucionet italiane marrin pjesë: Rajoni i Puljas; Fakulteti i

Bujqësisë i Universitetit të Barit dhe Shkolla Bujqësore, Parco di

Monza.

Nga ana ime dëshiroj të shpreh falenderimin e IAM-Barit për të

gjithë ata që kontribojnë për forcimin e bashkëpunimit shkencor

italo-shqiptar dhe për arritjen e objektivave të projektit në

mbështetje të bujqësisë organike.

Cosimo LacirignolaDrejtor i Institutit Agronomik Mesdhetar të Barit


1 1 2Irfan Tarelli , Hamza Hyka ,Vito Simeone

1Ministria e Bujqësisë dhe e Ushqimit, Tiranë

2Instituti Agronomik Mesdhetar i Barit, Itali

PRODHIMI I RRUSHIT NË SHQIPËRI DHE NË RAJONIN E PULJAS (ITALI)


SITUATA NË SHQIPËRI*

Kushtet mjaft të favorshme, si pozicioni gjeografik, me larmi

klimash, mikroklimash, relievi e tokash, ndriçimi diellor i bollshëm,

shuma e temperaturave aktive të mjaftueshme, rreshjet e bollshme

në vjeshtë, dimër e pranverë që krijojnë rezerva ujore të

mjaftueshme në tokë etj., kanë bërë që vreshtaria qysh në kohë të

hershme të jetë një veprimtari bujqësore e rëndësishme në Shqipëri.

Zhvillimi i vreshtarisë konsiderohet si një nga degët prioritare

të zhvillimit të bujqësisë për të ardhmen. Vreshtaria është një

biznes mjaft fitimprurës dhe investimet e bëra shlyhen jo më gjatë

se për 7-9 vjet. Krahasuar me disa alternativa të tjera të ardhurat e

realizuara për njësi sipërfaqe, sidomos në zonat kodrinore e

malore, janë disa herë më të larta.

Zhvillimi i vreshtarisë dhe i veprimtarive që lidhen me të, si

përpunimi e tregtimi, përbën në shumë zona të vendit një nga

rrugët më të mundshme, më të shpejta dhe të qëndrueshme për

rritjen e nivelit të punësimit dhe të ardhurave të fermerëve,

zbutjen e varfërisë dhe migrimit të popullsisë rurale.

Aktualisht ka një kërkesë në rritje për rrush vendi. Kjo është e

lidhur me furnizimin e mjaftueshëm të popullsisë me rrush

tavoline të freskët, me verë dhe pije e nënprodukte të të tjera, por

edhe me zhvillimin e turizmit.

Përhapja, prodhimi dhe nevojat

Sipërfaqja aktuale e mbjellë me vreshta ze rreth 1% e tokës

bujqësore gjithësej (rreth 20m² vreshtë/frymë të popullsisë), shifër

kjo disa herë më e vogël krahasuar me nivelet e vendeve fqinjë.

15

*Materiali për vreshtarinë në Shqipëri është përgatitur bazuar në të dhënat e mara nga Drejtoria e Prodhimit Bimor dhe e Statistikës në Ministrinë e Bujqësisë dhe Ushqimit, Tiranë

Sipërfaqja e vreshtarisë ka shënuar një rritje të ndjeshme në

përiudhën 1970-1990, duke arritur në rreth 20 mijë ha. Por,

ndryshimet politike, sociale dhe ekonomike, shpërbërja e

kooperativave bujqësore, fermave shtetërore dhe privatizimi i

tokës bujqësore që ndodhën më pas, u shoqëruan me copëzimin

e shumë blloqeve dhe masiveve me vreshta, shumë prej të cilëve

u dëmtuan e u thanë. Po kështu u prishën të gjitha strukturat e

prodhimit të fidanave të hardhisë. Që nga viti 1995, ka filluar

mbjellja e vreshtave të reja në kushtet e fermave të vogla familjare

dhe vitet e fundit sipërfaqja po shtohet me rreth 500 ha çdo vit.

Sipërfaqja totale në shkallë vendi në vitin 2003 arriti në 7180 ha.

Ndër rrethet me sipërfaqe më të madhe dallohen Vlora, Elbasani,

Fieri, Lushnja, Berati, Tirana, Korça etj. Në Tabelën 1 dhe 2, jepet

një pamje për zhvillimin në vite të vreshtarisë si dhe të dhëna për

sipërfaqen e prodhimin për çdo rreth të vendit.

Prodhimi total i rrushit në vitin 2003 arriti në mbi 100 mijë ton,

gjysma e tij nga vreshtat, ndërsa gjysma tjetër nga pjergullat (rreth

5 milion rrënjë). Në sajë të rritjes progresive të rendimentit,

megjithëse me një sipërfaqe 2-3 herë më të vogël, prodhimi total i

rushit është afër nivelit të para vitit '90. Aktualisht, prodhuesit

tregtojnë rreth 25% e prodhimit te rrushit gjithsej, ndçrsa pjesa

tjetër përdoret prej tyre për vetkonsum si rrush i freskët dhe për

prodhimin e verës, rakisë etj., që përpunohen në kushte familjare.

Megjithatë, sasia e prodhimit vendas është e pamjaftueshme

në raport me nevojat dhe, për rrjedhojë, furnizimi i tregut me rrush

tavoline dhe i industrisë përpunuese dominohet nga prodhimi i

importuar.

Sipas objektivave të Ministrisë së Bujqësisë dhe Ushqimit

parashikohet që në vitin 2015 sipërfaqja e vreshtave të arrijë në 20

mijë ha, nga të cilat 16 mijë ha me rrush për verë.

Në totalin e tokës bujqësore, mbi 100 mijë ha në zonat

kodrinore e malore kanë pjerrësi të lehtë, thellësi optimale të

Manual për vreshtarinë organike 16

shtresës së punueshme, përshkueshmëri të mirë, përberje

mekanike të përshtatshme e kundrejtim të favorshëm dhe, një

pjesë e mirë e tyre mund të zihen me vreshta.

Struktura varietore dhe sigurimi i materialit mbjellës

Struktura varietore aktuale e vreshtave konsiderohet e

papërshtatshme. Rreth 90 % e vreshtave ekzistuese janë të

mbjella me varietete për prodhim vere, nga të cilat 60% për verëra

të kuqe dhe 40 % për verëra të bardha, ndërkohë që kërkesa nga

industria është mjaft më e madhe për varietete për verë të kuqe.

Struktura varietore e verërave të kuqe dominohet nga "Sheshi i zi"

me 57%, ndërsa ajo e verërave të bardha nga "Sheshi i bardhë" me

rreth 67%. Të dy këta varietete autoktone të njohur për prodhimin

e verërave të konsumit masiv, së bashku përbëjnë rreth 49% të

vreshtave të vendit. Ndërsa varietetet për verë cilësore (të kuqe

dhe të bardhë) zenë rreth 27-28 % të strukturës.

Përveç dy varieteteve të mësipërm si autoktonë mund të

përmendim edhe Kallmetin, Vloshin etj., ndërsa varietetet

dominues me origjinë të huaj përfaqësohen nga Kaberne, Muskat

i bardhë, Merlot etj. Tek varietetet e rrushit për tavolinë vlen të

përmenden Perla, Afuzali, Italia, Muskat i Adës, Muskat

Hamburgu etj.

Rreth gjysma e prodhimit të rushit vjen nga pjergullat ku

dominon "Çeleku", por të përhapur janë dhe disa popullata të tjera.

Në Shqipëri gjendet një germoplazmë me varietete, ekotipe e

popullata lokale mjaft e pasur. Dikur si bazë e vreshtarisë janë

konsideruar varietete të tillë si Shesh i zi, Shesh i bardhë, Vlosh,

Kallmet, Debinë e zezë, Debinë e bardhë, Serini i zi, Serini i

bardhë dhe Pulëz. Por, me vlerë të veçantë janë edhe ekotipet e

popullatat si Japixhak, Sinanbel, rrushi i Cërrujës, rrushi Dedaj,

Çelepyzum, rrush dhelpre, Tajka e kuqe, Tajka e Zhellimës,

Kotekë e bardhë, Kotekë e zezë dhe mjaft të tjera.


Parë në një vështrim perspektiv, duhet nënvizuar se nëpërmjet

përzgjedhjes e përmirësimit të tyre mund të krijohen klone me

tipare gjenetike të qëndrueshme, të pastër nga ana fitosanitare

dhe me tregues të lartë prodhimi sasiorë e cilësorë.

Po kështu, një numër i madh varietetesh të huaj të futur prej

disa dekadash në Shqipëri, janë përshtatur mirë dhe u njihen

cilësitë dhe karakteristikat e tyre. Të tillë janë varietetet e njohura

për verë si Kabernet Souvignon, Merlot, Pino e zezë, Saperavi,

Barbera, Syrah, Riesling, Tokai, Pino gri, Aligote etj si dhe shumë

varietete për rrush tavoline.

Mjaft të njohura konsiderohen tashmë edhe disa nënshartesa si

Kober 5BB, Rupestris Du Lot, 41 B, Teleki 8b, SO 4, 140 Ru, 110 R,

1103 P etj .

Plotësimi i nevojave për material mbjellës realizohet nga

importi nga vendet fqinje dhe prodhimi vendas. Për mbjelljen e

500 ha në vit, nevojiten reth 2 milion fidanë të shartuar dhe nga

fidanishtet vendase plotësohen rreth 25% e kësaj sasie. Sipas të

dhënave të vitit 2002, numri i fidanishteve në shkallë vendi është

39, nga të cilët 13 kanë një kapacitet prodhues nga 16-50 mijë

fidana në vit. Po kështu deri tani janë mbjellë mbi 25 ha vreshta

“mëmë” antifilokserike. Vrojtime dhe të dhëna të shumta çojnë në

konkluzionin se aktualisht fidanat e prodhuar në vend, por edhe

ata të importuar nuk i përgjigjen nevojave dhe kërkesave në

drejtim të cilësisë dhe llojshmërisë.

Disa nga pengesat dhe mundësitë për zhvillimin e mëtejshëm të

vreshtarisë

Gjatë 4 viteve të fundit, vlerësohet se për ngritjen e vreshtave

të reja janë investuar rreth 40 milion USD, kryesisht me mjetet

financiare të vetë familjeve fermere. Një ndihmë të veçantë në

ecurinë e zhvillimit të vreshtarisë kanë dhënë edhe disa donatorë,


fondacione apo shoqata joqeveritare, nga të cilat mund të

përmendim: Projektin e realizuar nga IAM-Bari, me financim të

qeverisë italiane, për prodhimin e materialit mbjellës të çertifikuar,

mbështetjen e dhënë nga IFAD-2 dhe Agjencia për Zhvillimin e

Zonave Malore, LVIA me qendër në Shkodër, Fondacioni "Për të

ardhmen", Projekti i Shërbimeve Bujqësore (financim i Bankës

Botërore) etj.

Megjithatë, nevojat për financime për krediditimin e shtimit të

sipërfaqes së vreshtave, modernizimin e industrisë së verës etj.,

janë mjaft të mëdha.

Krahas investimeve të reja për rritjen e kapacitetit prodhues

dhe cilësisë së fidanishteve në vend, ngritja e vreshtave “mëmë”

për sigurimin e mbi e nënshartesave, do të rritë sigurinë e

materialit gjenetik dhe garancitë fitosanitare. Iniciativat private

lipset të mbështeten me programe të plota për mbështetjen e

fidanishteve profesionale për prodhimin e çertifikuar të fidanave

me strukture varietore të orientuar kryesisht drejt verërave

cilësore. Ndërkohë është e domosdoshme që nga strukturat

përkatëse shtetërore të fuqizohet kontrolli për prodhimin dhe

tregtimin e fidanave, por edhe për kontigjentet që importohen.

Pjesë e programeve mbështetëse duhet të jenë gjithashtu,

rikonstruksionet, rimbjelljet, teknikat e reja të mbjelljes dhe

kultivimit etj.

Kualifikimi i specialistëve dhe vreshtarëve është një aspekt tjetër i

rendësishmëm që lidhet drejtpërdrejt me zhvillimin e këtij sektori.

Pamvarësisht nga përpjekjet e bëra deri tani nëpërmjet trajnimeve,

implementimit të kërkimeve në fermë dhe përhapjes së e

rezultateteve të tyre, organizimit të aktiviteteve të ndryshme të

ekstensioni etj, ende ka një boshllëk të ndjeshëm në ofrimin e

njohurive, të informacionit dhe transferimin e teknologjive të reja etj.

Në mjaft raste, vreshtat e reja mbillen në terrene të pastudiuar e


të papërshtatshëm, pa projekte teknike, çka shoqërohet me

gabime që çvleftësojnë në një masë të ndjeshme investimet e

kryera. Po kështu, vërehen diferenca të mëdha midis fermerëve

përsa i përket nivelit të teknologjisë që zbatojnë. Grupet e

prodhuesve apo shoqatat e vreshtarëve janë në fillimet e tyre, çka

e bën të vështirë rritjen e mekanizimit, marketingun e prodhimit,

sigurimin e informacionit etj.

Megjithëse, rendimenti i rrushit ka pësuar një rritje të

konsiderueshme në vitet e fundit, ende ka rezerva të mëdha

krahasuar me mundësistë dhe kapacitetin prodhues të vreshtave.

Krijimi i një fondacioni publiko privat që ofron shërbime

këshillimore për fermerët komercialë (përfshirë vreshtarët),

përfshirja e specialistëve të frutikulturës në strukturën e Drejtorive

Rajonale të Bujqësisë dhe Ushqimit janë masa në drejtimin e

duhur, megjithatë një program specifik për kualifikimin e

ekstensionistëve, vreshtarëve dhe prodhuesve të verës është më

se i nevojshëm

Në kuadrin e një strategjie për zhvillimin e vreshtarisë dhe

prodhimit të verës të hartuar me ndihmën e GTZ-së, Ministria e

Bujqësisë dhe Ushqimit po punon për krijimin e kadastrës së

vreshtave dhe të verës, e cila do të shërbejë për implementimin

hap pas hapi të politikave zhvillimore të drejtuara. Po kështy

lypset të bëhen përmirësime dhe plotësime në kuadrin ligjor

ekzistues.

Tabela 1. Sipërfaqja, rendimenti dhe prodhimi i vreshtave në vite në Shqipëri

TREGUESIT 1950 1970 1990 1998 2003

Sipërfaqja e vreshtave gjithsej (ha) 2430 12320 17261 5029 7180

Në prodhim (ha) 1280 9867 14058 4306 5741

Rendimenti (t/ha) 2.5 4.0 1.8 6.6 9.0

Prodhimi (000 t) 3.2 39.5 25.3 28.4 51,8


Tab

ela 2

. Sip

ërf

aq

ja d

he p

rod

him

i i vr

esh

tave

dh

e p

jerg

ullave

sip

as

rreth

eve

(2003)

_

VR

ESH

TA

PJE

RG

ULL

A

Nr

RR

ETH

ET

SIP

. TO

TA

LE

(ha)

S

IP.

NË P

RO

DH

IM

(ha)

R

END

. K

v/ha

NR.

TO

TA

L (0

00 r

r.)

N

R. N

Ë P

RO

DH

IM

(000 r

r.)

R

END

. K

g/r

r

PR

OD

HIM

I I R

RU

SH

IT

GJI

TH

SEJ

(t

on)

To

tali n

ë

shkallë v

en

di

7180

5741

90

5022

4259

12.6

105516

01

Bera

t 440

356

149

218

198

17.2

8705

02

Bulq

izë

6

4

123

62

51

11.0

610

03

Delv

inë

193

170

56

52

52

4.7

1213

04

Devo

ll 137

124

70

81

68

5.0

1208

05

Dib

ër

36

30

102

76

68

15.8

1384

06

Durr

ës

364

260

92

185

157

14.2

4618

07

Elb

asan

632

577

60

398

315

11.0

5983

08

Fier

625

475

99

339

276

11.8

7963

09

Gra

msh

74

51

80

88

65

5.7

772

10

Gjir

oka

stër

269

231

51

106

92

17.7

2798

11

Has

7

49

34

7.4

252

12

Kav

ajë

138

85

75

69

55

14.0

1408

13

Ko

lonjë

97

95

90

41

37

24.0

1743

14

Ko

rçë

494

494

43

100

90

20.5

3943

15

Kru

jë

54

40

83

94

85

10.7

1243

16

Kuço

vë

84

60

150

40

30

15.0

1350

17

Kukë

s 20

18

115

101

86

13.4

1359

18

Laç

112

107

120

101

90

9.0

2095


VR

ESH

TA

PJE

RG

ULL

A N

r R

RET

HET

S

IP.

TO

TA

LE

(ha)

S

IP.

NË P

RO

DH

IM

(ha)

R

END

. K

v/ha

NR.

TO

TA

L (0

00 r

r.)

N

R. N

Ë P

RO

DH

IM

(000 r

r.)

R

END

. K

g/r

r

PR

OD

HIM

I I

RR

USH

IT G

JITH

SEJ

(to

n)

To

tali n

ë

shka

llë v

en

di

7180

5741

90

5022

4259

12.6

105516

19

Lezh

ë

147

112

110

121

85

20.0

2924

20

Lib

razh

d

59

38

55

138

115

10.0

1359

21

Lush

një

556

488

119

255

195

10.0

7746

22

M. M

adhe

127

83

94

160

150

8.7

2081

23

Mal

laka

stër

211

112

54

40

32

10.0

925

24

Mat

38

25

140

108

100

55.0

5850

25

Mir

ditë

63

53

62

167

149

9.2

1701

26

Peq

in

79

66

116

18

12

29.3

1101

27

Përm

et

219

155

74

93

90

10.0

2050

28

Po

gra

dec

227

210

115

41

30

15.0

2870

29

Pukë

19

10

135

195

165

5.0

958

30

Sar

and

ë

103

80

80

170

150

16.0

3040

31

Skr

apar

133

83

82

123

99

12.1

1878

32

Shko

dër

221

180

95

465

421

9.0

5494

33

Tep

ele

në

75

27

102

81

40

40.0

1875

34

Tir

anë

404

375

85

279

244

9.1

5407

35

Tro

po

jë

4

3

100

115

110

7.0

800

36

Vlo

rë

714

464

120

251

225

14.5

8810

P

rod

him

i nga

vresh

tat:

51853 t

on

Pro

dhim

i nga

pje

rgulla

t: 5

3 6

63 t

on

(Tab

ela 2

. va

zhd

on

)


Tabela 3. Sipërfaqja e mbjellë me rrush në Pulja (1942-1991)

SITUATA NË PULJA

Sipërfaqja e mbjellë në Itali me rrush për verë është rreth

800.000 ha. Sipërfaqja në rajonin e Puljas është 108.000 ha, ose

14% e sipërfaqes kombëtare. Përsa i përket sasisë së prodhuar,

Pulja zen vendin e dytë në Itali me 15% të prodhimit në shkallë

vendi.

Vreshtaria në rajon ka kaluar 50 vjetët e fundit një rinovim dhe

rishpërndarje të kulturës, po të shikohen shifrat në vite (Tabela 3).

Kultivimi i hardhisë ka mbetur pothuaj konstant gjatë 20 vjetëve,

nga 214.072 ha në 1942 në 218.088 ha në 1961. Më pas, vrehet

një rënie e sipërfaqes së mbjellë, ku në 1971 arriti në 190.132 ha,

zbriti akoma në 1982 me 185.320 ha, deri në pikun minimal të

vitit 1991 me 145.006 ha. Të dhënat e mësipërme provojnë

rënien e vazhdueshme të sipërfaqes së kultivuar me vreshta, që

është pakësuar me 69.066 ha.

VITI 1942 1961 1971 1982 1991

Sipërfaqja (ha) 214.072 218.088 190.132 185.320 145.006

Të dhënat e viteve të fundit janë pothuaj të njejta me ato të

fillimit të viteve '90 (Tabela 4).


Tabela 4. Sipërfaqja dhe prodhimi i vreshtave në Pulje i ndarë në provinca (2000)

Vitikultura në Pulje është e shpërndarë pothuaj uniformisht në

të pesë provincat e saj, por egzistojnë ndryshime në format e

kultivimit të hardhisë. Në provincën e Foxhias, gjejmë formën e

tendës, në provincën e Barit, atë të spalierës, në zonën e Brindizit

dhe Leçes mbizotëron forma e ulët e kultivimit e adoptuar në

spalierë, ndërsa në provincën e Tarantos egzistojnë së bashku

tenda dhe forma e ulët e adoptuar në spalierë. Forma e ulët

tradicionale (alberello) gjindet e përhapur në një zonë të kufizuar

në luginën Valle d'Itria (BA). Agroteknika e përdorur dhe tipi i

prodhimit të marrë janë të shumëllojshëm në varësi të formës së

mbajtjes së hardhisë.

Vreshtaria organike në pulja

Në të gjitha vendet europiane, duke filluar nga vitet 90,

bujqësia organike pati një zhvillim të shpejtë. Në bazë të të

dhënave të Insitutit zvicerian “Forschungsinstitut fur biologischen

Landbau” (FiBL), në Europë më shumë se 5,4 milion ha janë të

kultivuar me metodën organike, në 143.000 ferma në 25 vende të

Bashkimit Europian. Bujqësia organike në fund të 2003, zinte

3,3% të sipërfaqeve të mbjella dhe përfaqsonte 3,2% të fermave

bujqësore. Aktualisht ritmet e rritjes të këtij sektori janë

VARIETETE PËR TAVOLINË VARIETETE PËR VERË

PROVINCA SIP. PËRGJITHSHME

(ha)

PRODHIMI

(kv)

SIP. PËRGJITHSHME

(ha)

PRODHIMI

(kv)

Bari 19.008 3.212.352 26.681 2.257.212

Brindizi 1.952 284.992 19.730 1.696.780

Foxhia 6.100 1.000.400 26.500 3.630.000

Leçe 363 46.690 13.179 947.535

Taranto 18.747 4.300.220 20.125 1.557.550

PULJA 46.170 8.844.654 107.215 10.089.077


ngadalësuar. Në vitin e fundit, ngadalësimi i këtij ritmi lidhet

kryesisht me hyrjen e shteteve të reja në Bashkimin Europian,

edhe pse në Francë dhe Spanjë ky sektor është gjithmonë në rritje.

Italia, edhe pse është vendi me sipërfaqen më të madhe të

kultivuar me metodën organike dhe numrin më të lartë të fermave

bujqësore organike, nga të dhënat e fundit të Ministrisë së

Politikve Bujqësore dhe Pyjore (MiPAF) rezulton që, pas një

periudhe të një rritjeje të shpejtë dhe entuziazmit fillestar, duke

filluar nga viti 2001 pati një ulje të sipërfaqeve bujqësore të

mbjella me metodën organike. Në mënyrë të veçantë, përsa i

përket vreshtarisë, ky tregues është më i lartë në qoftë se

krahasohet me mesataren e kulturave të tjera.

Nga të dhënat e MiPAF, në krahasim me vitin e kaluar, vihet re

një ulje e numrit të prodhuesve, një rënie e lehtë e numrit të

përpunuesve, ndërsa është në rritje numri i importuesve.

Nga të dhënat e fundit për rajonin e Puljas, në 2002, vihet re një

rënie e dukshme, si e numrit të përgjithshëm të fermerëve të

çertifikuar (-14,9%) ashtu edhe e sipërfaqes së kultivuar me

metodën e prodhimit organik (-16,8%). Tendenca negative ka

prekur kryesisht fermat organike prodhuese (-16,95%) dhe ato në

konvertim (-58,3%). Ndërsa nga ana tjetër është në rritje numri i

ndërmarjeve të përpunimit (ferma prodhuese dhe ndërmarje

përpunuese dhe ato vetëm përpunuese) të cilat, në nivel rajonal,

kanë një rritje rreth 10%. Përsa i takon zënies së sipërfaqes së

kultivuar në nivel rajonal, në 2002, vreshtaria zinte 3% të saj

(Tabela 5).

Tabella 5. Prodhimi organik në Pulja (2002)*

*Marrë nga: P. Pugliese. “L'Agricoltura biologica in Puglia”, 2004

KULTURA TOTALI (ha)

TOTALI (%)

BARI (%)

BRINDISI (%)

FOXHIA (%)

LEÇ E (%)

TARANTO (%)

Hardhia 3.259 3,0 33,3 19,2 16,9 8,7 22


Të shumta janë kultivarët në të cilët përfshihen ato të rajonit si

Primitivo, Verdeka, i Bardhi i Alessanos, kultivarët italianë si

Sangiovese dhe Montepulciano ose kultivarë të përhapur në

shkallë ndërkombëtare si Kabernet Sauvignon ose Chardone.

Varieteti i rrushit për tavolinë që kultivohet më tepër është Italia,

më pas vijnë varietetet që mbillen në sipërfaqe më të vogla si

Michele Palieri, Viktoria dhe Red Globe.

Në territorin e Puljas pjesa më e madhe e varieteteve

kultivohen në fermat që prodhojnë me metodën konvencionale.

Megjithëse prodhojnë rrush me cilësi të lartë, shpesh janë shumë

të ndjeshme ndaj parazitëve dhe patogjenëve dhe për këtë arsye

janë më pak të përshtatshëm për prodhimin organik në rast se do

ti krahasojmë me varietetet më tradicionale të vendit që

përshtaten më mirë. Kultivarët e vendit, të cilët konsiderohen si

më të përshtatshëm për kushtet klimatike dhe pedologjike

specifike të zonës janë më shumë të kultivuar në fermat organike

në krahasim me ato konvencionale. Një shembull i mirë është

kultivari Primitivo.

Fermat organike, në shumicën e rasteve, e kanë origjinën nga

fermat konvencionale pas një periudhe konvertimi. Fakti që një

pjesë e sipërfaqes së mbjellë me metodën organike rezulton e

kohëve të fundit, tregon që ekziston një prirje për të investuar në

prodhimin organik.

Tregu dhe cilësia e verërave drejtojnë fermerët në zgjedhjen e

kultivarëve, edhe pse ata marrin në konsideratë përshtatshmërinë

e kultivarit me metodën organike dhe zonën e kultivimit.

Aktualisht në Pulje cilësia është prioritare ndaj sasisë në

prodhimin e rrushit, por mbetet akoma për të përmirësuar

menaxhimin e vreshtave sidomos nëpërmjet krasitjes së gjelbër

dhe në veçanti rrallimit të veshulave.

Lidhur me problemet fitosanitare, vreshtat që kultivohen me

metodën biologjike në Pulje preken në mënyrë të vazhdueshme


nga hiri, ndërsa në varësi të kushteve klimatike edhe vrugu dhe

kalbëzimi gri mund të përbëjnë rrezik për prodhimin. Tenja është

dëmtuesi kryesor i hardhisë. Mbrojtja e hardhisë nga vrugu bëhet

me preparatet e bakrit. Formulimi i bakrit më të përdorur është

oksikloruri i tij i ndjekur nga hidroksidi dhe sulfatet e bakrit në

formën e lëndës bordoleze kryesisht nga fundi i sezonit. “Rregulla

e tre dhjetave” ose fenofaza e zhvillimit të hardhisë shërbejnë për

të filluar trajtimet kimike. Një pjesë e mirë e fermave organike

akoma përdor metodën kalendarike të trajtimeve pa marrë

parasysh parashikimin e kohës dhe kushtet që favorizojnë

sëmundjet. Shumica e fermave që kultivojnë hardhinë me

metodën organike janë prodhuese të verës së tyre. Vështirësitë e

mëdha për prodhimin e verës në Pulje lidhen me mungesën e

strukturave të përshtatëshme për prodhimin e verës me

dimensione të mëdha për të qënë konkuruese në tregun e verës.

Nuk janë të rralla rastet kur rrushi i prodhuar e metodën organike

transformohet në verë në kantinat konvencionale.

Nëse dëshirojmë ti japim një imput të fuqishëm zhvillimit të

këtij sektori, në fillim duhet të hartohet një strategji marketingu

dhe promovimi për prodhimin e rrushit organik e shoqëruar me

legjislacionin përkatës që aktualisht mungon.


1 1 2Shpendi Shahini , Skëndër Varaku , Natasha Duraj

1Instituti i Mbrojtjes së Bimëve, Durrës

2Universiteti Bujqësor i Tiranës

PROBLEMET KRYESORE FITOSANITARE NË VRESHT NË SHQIPËRI

Hyrje

Hardhia është bimë me rëndësi të madhe për ekonominë tonë,

pasi mbillet kudo dhe jep prodhime të bollshme. Në kushtet e

sotme ku vreshtat janë me blloqe të vogla mbrojtja e tyre nga

sëmundjet dhe dëmtuesit është masë e rëndësishme për rritjen e

prodhimit në sasi e cilësi. Kontrolli i sëmundjeve dhe dëmtuesve

të kësaj kulture ndikon direkt në rritjen e të ardhura të familjeve

fermere. Në kushtet aktuale të vendit tonë fermat bujqësore kanë

në dispozicion një sipërfaqe të kufizuar toke, gjë e cila jep

mundësi për të patur ekosisteme të caktuara, të përsëritura të cilat

mbartin me vete edhe parazitë specifikë. Gradualisht densisteti i

popullatave tenton të rritet dhe ndërhyrja është e pashmngshme.

Njohja identifikimi dhe monitorimi në kohë mbart impakte

pozitive në ruajtjen e prodhimit të hardhisë.

Mbrojtja e hardhisë ashtu si edhe për kulturat e tjera bujqësore,

për kushtet e vendit tonë ka kaluar nëpërmjet disa etapave në

kohë, që jepen në Tabelën 1.

PERIUDHA ELEMENTË TEKNIKË

1945 -1960 Trajtimi et kimike kalendarike, të pambështetura, në kriteret bioekologjike gjatë kësaj etape përdorimi i tepruar i preparateve klororganik, fosfororganik e arsenitet. Në këtë periudhë nuk inplementoheshin programet e veçanta të mbrojtjes së hardhisë për të mënjanuar demet nga sëmundjet dhe dëmtuesit.

1961 -1970 Vazhdon realizimi i trajtimeve kimike kalendarike, por fillon dhe aplikimi i elementeve të luftës së drejtuar, mbi këtë bazë shfrytëzohen fenologjia e bimës si dhe aspektet të biologjisë së parazitëve për të realizuar ndërhyrjen për kontrollin e sëmundjeve dhe dëmtuesve. Vazhdon përdorimi i preparateve me gamë të gjërë veprimi si klororganik dhe fosfororganik.

1971 -1980 Elementët e luftës së drejtuar zgjerohen më tëpër, bëhet e mundur ndërhyrja kimike mbështetur mbi bazën e konceptit të kufirit kritik. Realizimi i trajtimeve kimike mbi bazën e konceptit të kufirit kritik bëri të mundur reduktimin e trajtimeve kimike në mbrojtjen e hardhisë nga patogjenët. .

1981 -1990 Në përgjithësi dominon lufta e drejtuar por në sajë të punës shkencore bëhet e mundur implementimi i elementeve të luftës së integruar. Prodhohet biopreparati Bacillus Thuriegiensis për kontrollin e larvave të rendit lepidoptera.

1990 -2000 Zgjerimi i mbrojtjes së integruar, fillon implementimi i projekteve për mbrojtjen e integruar të kulturës së hardhisë.

2000 -2005 Kontrolli i integruar dhe fillimi i mbrojtjes organike. Gjatë kësaj kohe implementohen projekte për kontrollin e integruar në kulturën e hardhisë si dhe projekti i integruar për përhapjen dhe asistencën teknike për zbatimin e metodave të prodhimit organik.

Tabela 1. Etapat e mbrojtjes së hardhisë


Tabela 2. Numri i trajtimeve për çdo ha në vresht e kultura të tjera bujqësore

Hardhi 8-10 5-7

10-12 6-7

4-6 2-4

16-20 8-10

KULTURA BUJQËSORETRAJTIMET KIMIKE

KALENDARIKE PARA '80

PAS VITIT '80LUFTA E DREJTUAR BAZUAR

NË KUFIRIN KRITIK

Mollë

Ullinj

Domate, trangull

Problemet fitosanitare dhe kontrolli i tyre

Vrugu (Plasmopara viticola)

Në kushtet klimatike të vendit tonë është një sëmundje e

rrezikshme në kulturën e hardhisë, e cila në vite të veçanta, në sajë

të parametrave ekoklimatikë të përshtatshëm dëmi i shkaktuar ka

arritur në masën 80-100 %. Jo vetëm kaq por ka sjellë pasoja të

dukshme edhe për vitin pasardhës. Në vite me parametra

klimatikë të favorshëm edhe pse i kushtohet rëndësi kontrollit të

kësaj sëmundje, përsëri janë konstatuar dëme në masën deri

10 %.

Kontrolli i vrugut mbështetet kryesisht në zbatimin e

kompleksit të masave agroteknike, parambrojtëse dhe kurative

me anë të cilave krijohen kushte jo të favorshme për përhapjen e

sëmundjes. Ndër to përmendim rekomandimin që i bëhet

fermerëve për ngritjen e vreshtave në vënde të ajrosura dhe të

ekspozuar mirë nga dielli etj. Ndërhyrja kimike realizohet në sajë

të sinjaleve që vijnë nga qendrat zonale të prognozës (me

shfaqjen e njollës së parë të vajit). Masat kimike mbështeten

kryesisht në përdorimin e fungicideve preventiv dhe kurativ.


Hiri (Uncinula necator)

Sëmundje e cila në kushtet e vendit tonë është e përhapur

kudo dhe e përvitshme, dhe në kushtet e favorshme, dëmi i

shkaktuar arrin masën 30-50 %.

Kontrolli. Vrojtime të rregullta në llojet e rrushit të cilat janë

shumë të prekshem nga ky patogjen. Vrojtimet realizohen në

varietete Babrru dhe Zarraçin për të konstatuar shfaqjen e

sëmundjes. Ndërhyrjet kimike realizohen pas evidentimit të

shenjave të para. Rekomandohen trajtime të hershme si faktor i

rëndësishëm në reduktimin e potencialeve primare infektuese.

Kontrolli i hirit mbështetet në përdorimin e preparateve të narysh

me kimike

Kalbezimi gri (Botrytis cinerea)

Sëmundje mjaft e përhapur në kushtet e vendit tonë. Shkakton

dëme të konsiderueshme në vresht, sidomos për zonat e lagëta

dhe të ngrohta. Më e rëndë dhe dëmprurëse është prekja e

kokrrave sidomos në hardhi të mbyllura dhe jo të ajrosura.

Realizimi i trajtimeve të hershme kimike masë e rëndësishme në

reduktimin e sëmundjes gjatë ciklit vegjetativ. Gjithashtu

fermereve i rekomandohet të realizohen trajtime para fazës së

pjekjes dhe kur janë diktuar shenjat e para të sëmundjes.

Preparatet më të përdorura janë si më poshtë:

- Benomyl

- Vinclozoline

Sëmundjet virusale

Sëmundjet më të rëndësishme të hardhisë që trasmetohen me

shartim në Shqipëri janë:

- Përdredhsja e gjetheve

- Keqformimi infektiv


- Rrudhosja e drurit

- Zverdhjet nga fitoplazmat

Përdorimi i materialit shumëzues të paster është masa kryesore

e luftimit të sëmundjeve të trasmetuara me shartim. Këshillohet

gjithashtu luftimi i vektorëve të sëmundjes (cikadet dhe

breshkëzat) për zverdhjet nga fitoplazmat, përdredhsjen e gjethes

dhe rrullosjen e drurit. Para mbjelljes së vreshtit duhet bërë analiza

e tokës për nematodat (kryesisht Xiphinema index) vektore të

keqformimit infektiv të hardhisë.

Dëmtuesit e hardhisë

Tenja e rrushit (Lobesia botrana)

E përhapur kudo por sidomos në pjergulla. Dëme mjaft të

konsiderueshme sidomos në kultivarët me cipë të butë e pjekje të

mesme e të vone. Nga vëzhgimet e bëra rezulton se për kushtet e

vendit tonë më e përhapur është tenja e vogël e rrushit L. botrana.

Për kontrollin e tenjës së rrushit tashmë ndjekja e dinamikës së

popullatës bëhet nëpërmjet ferromoneve seksual me qëllim për të

evidentuar çeljet e para, maksimumin dhe përfundimin e çdo

breznie. Në kushtet e vendit tonë tenja e rrushit arrin të

përfundojë 3 brezni të plota. Kultivarët që preken më shumë janë:

Sheshi i zi, Merlot, Afuzali, Italia, Muskat Hamburgu. Kontrolli i

tenjës së rrushit, realizohet mbi bazën e ndërhyrjeve kimike,

mbështetur mbi kufijtë kritikë të secilës brezni.

Në kuadrin e projektit për përhapjen e asistencës teknike dhe

për zbatimin e metodave të prodhimit organik bëhet i mundur

kontrolli i tenjës së rrushit nëpërmjet përdorimit të biopreparatit

Bacillus Thuriengiensis me varietetet Kurstaki dhe Aizawai.

Monitorimi i tenjës së rrushit nëpërmjet ferromoneve seksuale

krijon mundësinë tek fermeret për të ndjekur dinamikën e tenjës


së rrushit në zona ekoklimatike të ndryshme. Përdorimi i

biopreparateve do të krijojë mundësinë jo vetëm për mbrojtjen

nga tenja e rrushit por dhe rritjen e dinamikës së armiqve natyralë

si element i rëndësishëm për të patur një mbështetje të

qëndrueshme.

Përdorimi i biopreparateve si dhe evidentimi i gjëndjes krijon

mundësinë për hartimin e skemave efikase për mbrojtjen

organike të vreshtit.

Filoksera e hardhisë (Phylloxera vastatrix)

Pas viteve '90 fermerë të veçantë realizuan mbjellje me copa të

buta (pa nënshartesa antifilokserike, si rezultat i këtij fenomeni

tashmë evidentohen vatra të filokserës të cilët kanë bërë të

mundur dëmtime masive të vreshtave. Në raste të vëçanta është

bërë e mundur dhe dëmtimi i gjithë vreshtit.

Masat e kontrollit. I rekomandohen fermerëve të mbjellim fidana

të shartuar me nënshartesa të qëndrueshme si Rupestris dy lot;

Balandieri Riparia Kober 5 bb, e cila përbën një masë shumë të

rëndësishme për garantimin e vreshtit dhe parandalimin e

përhapjes së filokseres.

Breshkëzat e hardhisë (Pulvinaria vitis)

Janë të përhapura kudo që kultivohet hardhia në kushtet e

vendit tonë. Konsiderohen dëmtues të rrezikshem pasi dëmet e

shkaktuara prëj tyre kanë bërë të mundur mos zhvillimin normal të

hardhive dhe kanë influencuar direkt në uljen e sasisë e cilësisë

prodhimit.

Brumbulli i gjelbërt i hardhisë (Anomala vitis L.)

Ndodhet i përhapur kudo në vendin tonë por me densitet më


të lartë në tokat e lehta ranore e lymore afër lumenjve. Në vite të

veçanta arrin të dëmtojë të gjithë masën gjethore të hardhisë.

Hundëgjati i vreshtit (Otiorrynchus.spp)

Shkakton dëme të rënda sidomos në vreshta ku nuk kryhen

shërbime agroteknike dhe spërkatje të nevojshme, shkakton

dëmtimin masiv të sythave. Larvat e dëmtuesit shkaktojnë brejtje

edhe në rrënjët e hardhisë.

Hundëgjati përdredhës i gjetheve (Byctiscus betulae L.)

Gjendet i përhapur kudo në vendin tonë. Dëmton sythat dhe

më vonë brejtjen e tyre në formë vrimash dhe më vonë bishtin e

gjetheve duke shkaktuar vyshkjen e tyre.

Shkruesi i hardhisë (Bromus obscurus L.)

I përhapur kryesisht në tokat e lehta ranore. Evidentohen dëme

në formë vatrash. Dëmtime të rënda janë konstatuar në lastar,

gjethe, vile e kokrra.

Këpushat, Calepitrimerus vitis

Nisur nga puna monitoruese evidentohet që kjo këpushë

është gjerësisht e përhapur për kushtet e vendit tonë. Ajo çfarë

është specifike pas viteve 90 si rezultat i trajtimeve të shpeshta që

kryejnë fermerët me pyrethroid sintetik si dhe me ditiocarbomat

u bë e mundur vrasja masive e armiqve natyralë (të këpushave

fitoseide) e për pasojë ngritja e nivelit të popullatës së kësaj

këpushe. Është evidentuar që në kushtet e vendit tonë, kultivarët

më të prekur janë Shesh i zi, Kabërnet, Muskat i bardhë, Merlot.


1 2 3Vito Simeone , Antonio Guario , Shpendi Shahini

1Instituti Agronomik Mesdhetar i Barit, Itali

2Rajoni i Puljas, Shërbimi i Mbrojtjes së Bimëve, Bari, Itali

3Instituti i Mbrojtjes së Bimëve, Durrës

UDHËZUES PËR VRESHTARINË ORGANIKE

Metoda e prodhimit organik nuk lejon përdorimin e lëndëve

kimike të “sintezës”. Kjo metodë lejon përdorimin e metodave jo

agresive për mjedisin, duke mbrojtur brezat anësore me bimësi

spontane, zonat e mbrojtura ose muret rrethues, ku organizmat e

dobishëm gjejnë zakonisht strehim. Ky manual është përgatitur

për fermat bujqësore organike që prodhojnë rrush për verë.

Materiali i mëposhtëm nuk është përfundimtar, por duhet të

rishikohet dhe zbatohet në bazë të eksperiencës së fituar në zona

të caktuara.

Tabela 1. Kriteret e zgjedhjes së kultivarëve në vreshtarinë organike

KULTIVARI

ARSYEJA E ZGJEDHJESPREFEROHET DUHET EVITUAR

Me vegjetacion të ekuilibruar

Me pjekje të hershme (cikël i shkurtër)

Me veshul të rrallë

Kokrra me lëkurë të trashë

Kultivarë të qëndrueshëm ndaj parazitëve të ndryshëm

Përputhshmëri shartimi me nënshartesat më të zakonshme

Me vegjetacion të dëndur

Me pjekje të vonë (cikël i gjatë)

Me veshul të ngjeshur

Kokrra me lëkurë të hollë

Kultivarë të ndjeshëm ndaj parazitëve të ndryshëm

Mospërputhshmëri shartimi me nënshartesat më të zakonshme

Mikroklima e duhur

Shmang mirë sëmundjet dhe kushtet e vështira klimatike

Më pak probleme nga kalbëzimet apo sëmundje dhe dëmtues të tjerë; shpërndarja më e mirë e preparateve të lejuara

Qëndrueshmëri më e lartë ndaj prekjeve parazitare

Nevojë më e vogël për mbrojtjen e prodhimit

Mundësi më e madhe përshtatje në toka të ndryshme


Tab

ela 2

. Li

sta e

ku

ltiv

arë

ve t

ë h

uaj

të p

ërs

hta

tsh

ëm

për

pro

dh

imin

org

an

ik

-

N

orm

ale

-

--

-

KU

LTIV

AR

I

Cab

ern

et

Sau

vigno

n (

i zi

)

Char

do

nnay

(i b

ard

hë)

Mo

nte

pulc

iano

(i zi

)

San

gio

vese

(i zi

)

I eku

ilib

ruar

I eku

ilib

ruar

I eku

ilib

ruar

I d

ënd

ur

VEG

JETA

CIO

NI

Mesa

tare

KO

HA E

P

JEK

JES

Mesa

tare

- e v

onë

Mesa

tare

E hers

hm

e

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

VES

HU

LI

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

TR

ASH

ËSIA

E

LËK

UR

ËS S

Ë

KO

KR

RËS

E tr

ashë

E ho

llë

E ngje

shur

E ngje

shur

E m

irë n

daj

zv

erd

hje

s së

gje

theve

, e n

dje

shm

e

nd

aj k

alb

ëzi

mit a

cid

dhe

kalb

ëzi

mit g

ri

QËN

DR

UES

HM

ËR

IA N

DA

J FA

KTO

RËV

E B

IOTIK

Ë

DH

E A

BIO

TIK

Ë

Mesa

tare

Mesa

tare

PËR

PU

TH

SH

MËR

IA

E SH

AR

TIM

IT

E ulë

t m

e 4

20A

dhe 3

4 E

M,

shum

ë e

mir

ë m

e S

O4

E m

irë

Shum

ë e

mir

ë p

oth

uaj

se

me t

ë g

jitha

nënsh

arte

sat

me p

ërj

ashtim

të 1

40 R

u

E m

irë n

daj

ngri

cave

dhe

kalb

ëzi

meve


Tab

ela 3

. Li

sta e

ku

ltiv

arë

ve t

ë h

uaj

që m

un

d t

ë p

ërd

ore

n n

ë p

rod

him

in o

rgan

ik

-

E hers

hm

e

TR

ASH

ËSIA

E

LËK

UR

ËS S

Ë

KO

KR

RËS

E ho

llë

KU

LTIV

AR

I

Pin

ot

(i b

ard

hë)

Sau

vigno

n

(i b

ard

hë)

Mal

vasi

a d

el

Chia

nti (

i b

ard

hë)

Merlo

t (i z

i)

Pin

ot

(i z

i)

VEG

JETA

CIO

NI

I eku

ilib

ruar

I eku

ilib

ruar

I d

ënd

ur

I d

ënd

ur

I eku

ilib

ruar

KO

HA E

PJE

KJE

S

E hers

hm

e

E hers

hm

e

Mesa

tare

e v

onë

Mesa

tare

e v

onë

VES

HU

LI

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

I ngje

shur

I ngje

shur

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

E ho

llë

E tr

ashë

E tr

ashë

Mesa

tare

QËN

DR

UES

HM

ËR

IA N

DA

J FA

KTO

RËV

E B

IOTIK

Ë D

HE

AB

IOTIK

Ë

E nd

jesh

me n

daj

ka

lbëzi

meve

, kë

push

ave

dhe t

enjë

s

E nd

jesh

me n

daj

ka

lbëzi

mit g

ri, vr

ugut,

hir

it d

he t

enjë

s

E nd

jesh

me n

daj

hir

it

E nd

jesh

me n

daj

vru

gut

dhe k

alb

ëzi

mit g

ri

E nd

jesh

me n

daj

ka

lbëzi

meve

dhe t

enjë

s

PËR

PU

TH

SH

MËR

IA

E SH

AR

TIM

IT

E m

irë m

e

përj

ashtim

të 4

20A

E m

irë m

e

përj

ashtim

të 4

20A

E m

irë

E m

irë m

e

përj

ashtim

të 4

20A

E m

irë, e u

lët

me 420A

Rie

slin

g r

enan

o

(i b

ard

hë)

I d

ënd

ur

Mesa

tare

e v

onë

I ngje

shur

Mesa

tare

E

nd

jesh

me n

daj

ka

lbëzi

meve

E m

irë


Tab

ela 4

. Li

sta e

ku

ltiv

arë

ve s

hq

ipta

rë t

ë r

rush

it

KU

LTIV

AR

I V

EGJE

TA

CIO

NI

KO

HA E

PJE

KJE

S

V

ESH

ULI

T

RA

SH

ËSIA

E LË

KU

RËS

SË K

OK

RR

ËS

QË

ND

RU

ESH

MËR

IA

ND

AJ

FAK

TO

RËV

E B

IOTIK

Ë D

HE

AB

IOTIK

Ë

PËR

PU

TH

SH

MËR

IA

E SH

AR

TIM

IT

Shesh

i z

i I d

ënd

ur

Mesa

tare

e v

onë

(mesi

i s

hta

tori

t)

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

E tr

ashë

To

lera

ncë

e m

irë n

daj

vr

ugut, h

irit d

he k

alb

ëzi

mit

gri

E m

irë

Shesh

i

bar

dhë

I d

ënd

ur

Mesa

tare

e v

onë

(mesi

i s

hta

tori

t)

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

E tr

ashë

Mesa

tare

E

mir

ë

Vlo

sh

Mesa

tar

E vo

në (

filli

mi i

teto

rit)

M

esa

tar

E ho

llë p

or

e

ngje

shur

To

lera

ncë

e m

irë n

daj

vr

ugut, h

irit d

he k

alb

ëzi

mit

gri

E m

irë

Kal

lmet

Mesa

tar

Mesa

tare

(filli

mi i

shta

tori

t)

I hap

ur

Mesa

tare

To

lera

ncë

e m

irë n

daj

vr

ugut, h

irit d

he e

nd

jesh

me n

daj

kal

bëzi

mit

gri

E m

irë

Deb

ina

e

Lesk

ovi

kut

Mesa

tar

Mesa

tare

e v

onë

(mesi

i s

hta

tori

t)

I ngje

shur

E tr

ashë

To

lera

ncë n

daj

tenjë

s E

mir

ë

Seri

na

e

bar

dhë

Mesa

tar

Mesa

tare

e v

onë

(mesi

i s

hta

tori

t)

Mesa

tari

sht

i ngje

shur

E tr

ashë

E

mir

ë

Kry

qëzi

I d

ënd

ur

Mesa

tare

e v

onë

(mesi

i s

hta

tori

t)

I hap

ur

E ho

llë

E

mir

ë


Zgjedhja e nënshartesës ka një rëndësi të madhe në jetën e

vreshtit. Karakteristika e përbashkët e të gjitha nënshartesave

është qëndrueshmëria e tyre ndaj filokserës. Karakteristikat që i

dallojnë nënshartesat ndërmjet tyre janë: fuqia dhe zhvillimi

vegjetativ, qëndrueshmëria ndaj thatësirës, aftësia për tu

përshtatur në toka më pak pjellore, qëndrueshmëria ndaj gëlqeres

aktive, ndjeshmëria ndaj mungesës së elementëve ushqyes dhe

lodhjes së tokës.

Për ngritjen e vreshtave të rinj duhet përdorur material

shumëzues i çertifikuar për kultivarin dhe gjendjen fitosanitare që

vjen nga fidanishte që prodhojnë me metodën organike.

Para mbjelljes së vreshtit toka duhet të pushojë të paktën dy

deri në tre vjet pas largimit të plotë të rrënjëve nga toka, për të

shmangur mundësinë e përhapjes së nematodave vektorë të

viruseve. Para se të rimbillet me vresht, duhet bërë analiza

nematologjike e tokës për të shmangur praninë e nematodës

Xiphinema index dhe një analizë fiziko-kimike për përcaktimin e

Tabela 5. Karakteristikat e nënshartesave

NËNSHARTESAT FUQIA QËNDRUESH

MËRIA NDAJ THATËSIRËS

QËNDRUESHMËRIA NDAJ GËLQERES AKTIVE % (TREGUESI I SHFAQJES SË ZVERDHJES)

140 Ru Shumë e fuqishme E lartë 40-90

775 P. E fuqishme E lartë 20-40

779 P. E fuqishme E lartë 20-40

1103 P. Shumë e fuqishme E lartë 20-40

157.11 C. Mesatarisht e fuqishme

Mesatare 22-60

34 E.M. Mesatarisht e fuqishme

E ulët 20-30

SO4 E fuqishme E vogël 17-30

420A E fuqishme Mesatare 25-35

Kober 5 BB E fuqishme E ulët 17-30


elementëve ushqyes të saj, ndërsa për të zgjedhur nënshartesën

duhet bërë matja e pH dhe e gëlqeres aktive.

Punimi i thellë i tokës nuk duhet të bëhet më i thellë se 80 cm

për të shmangur prurjen në sipërfaqe të shtresave të poshtme

inerte, pa mikroorganizmat e dobishëm që kryejnë funksionet

jetësore për rritjen e bimëve. Periudha më e mirë për këtë punim

është, vera për tokat e rënda argjilore, dhe vjeshta për tokat limore

ose ranore.

Pas punimit të thellë bëhet piketimi i parcelës duke përcaktuar

më parë distancat e mbjelljes dhe sistemin e mbajtjes së bimëve.

Mbjellja e nënshartesave të rrënjëzuara ose të fidanave të

shartuar mund të bëhet në fund të vjeshtës ose në fillim të

pranverës. Bimët e mbjella në vjeshtë sigurojnë një lidhje të mirë

me tokën dhe rrënjëzimi fillon më herët. Ky sistem është i

përdorshëm për ato zona ku nuk kemi dimra të ashpër.

Bimët që vijnë nga fidanishtja duhen të krasiten para mbjelljes së tyre, duke zvogëluar në pak cm gjatësinë e rrënjëve dhe duke lënë pak sythe në pjesën ajrore.

Figura 1. Krasitja e fidanave para mbjelljes


Pas krasitjes duhet të përgatitet një përzierje argjile, plehu

organik, hiri dhe ujë, në të cilën zhytet pjesa bazale e bimëve para

mbjelljes. Kjo teknikë lehtëson zhvillimin e rrënjëve duke

favorizuar një zënie më të mirë të fidanave.

Mbjellja e hardhive bëhet me gropa të hapura me shat, me

brazda të hapura me plug ose me fole që hapen me një mjet

mekanik ku fidanat futen me anë të një piruni. Hardhitë e mbjella

në gropa i rezistojnë thatësirës sepse gropat sigurojnë lagështinë

e duhur duke përdorur më mirë ujin e tokës, dhe prodhojnë më

shumë krahasuar me ato të mbjella në toka që i janë nënshtruar

një punimi të thellë.

Distancat më të përshtatëshme midis bimëve dhe forma e

mbajtjes së vreshtit varen nga pjelloria e tokës dhe fuqia e bimëve.

Në tokat më pjellore këshillohet forma e mbajtjes së hardhisë

në kordon me shumë lastarë të shkurtër në të cilin bimët tentojnë

në mënyrë të natyrshme të kufizojnë fuqinë e tyre. Në tokat më

Figura 2. Momenti i mbjelljes së bimëve. Mjete që përdoren në mbjellje


pak pjellore mund të përdoret sistemi Guyot. Drejtimi i rreshtave

të bimëve duhet të jetë lindje-perëndim në mënyrë që të lehtësojë

ndriçimin më të mirë të aparatit gjethor.

Figura 3. Skema e krasitjes së një kordoni me shumë lastarë të shkurtër

Figura 4. Skema e krasitjes së një forme Guyot


Nëse mbillet më parë nënshartesa, shartimi me syth bëhet në

periudhën gusht-shtator dhe ai me kalem në shkurt-mars të vitit

tjetër.

Vitin e parë pas mbjelljes ndërhyhet me vaditje vetëm në

momentet kur bimët kanë me të vërtetë nevojë, duke nxitur

zhvillimin e rrënjëve në shtresat më të thella të tokës për të

shfrytëzuar më mirë rezervat ujore të saj.

Materialet që duhen të përdoren për mbështetjen e bimëve

është mirë që të jenë shtylla druri, si gështenje, akacia, bredhi ose

plepi, ku dy të parat janë më të qëndrueshëm. Për të rritur

qëndrueshmërinë e tyre në fushë, ato duhet të zhyten

paraprakisht në një solucion sulfat bakri 5-6%.

Shtyllat e çimentos dhe ato me material hekuri të zinkuar

rezistojnë më gjatë ose për një kohë të pakufizuar, por kanë një

ndikim negativ në mjedis.

Një nga operacionet që kryhet në vitet e para të zhvillimit të

bimëve të hardhisë është eleminimi i rrënjëve sipërfaqsore për të

shmangur lidhjen e tyre me tokën.

Krasitja dimërore bëhet në dimër ndërsa ajo e gjelbër duke

filluar nga pranvera, kjo e fundit plotëson atë dimërore. Krasitja e

gjelbërt është shumë e rëndësishme për të ruajtur një raport

ekuilibri midis fazës vegetative dhe asaj prodhuese të bimës, dhe

për më tepër krijon kushte të disfavorshme për zhvillimin e

kërpudhave dhe insekteve të dëmshëm.

Ndër operacionet e krasitjes së gjelbërt, këputja e gjetheve

është shumë e rëndësishme sepse largon një pjesë të gjetheve në

afërsi të veshulave, pengon krijimin e zonave me lagështi dhe

lejon depërtimin e rrezeve të diellit që përmirësojnë ngjyrimin e

kokrrave të rrushit. Ndërhyrja fillon nga gjethet e vjetra bazale

duke arritur në ato hijezuese, duke lënë 6-7 gjethet mbi veshulin e


fundit. Një operacion tjetër është këputja e majave për të

favorizuar zhvillimin e veshulave dhe për të rritur qëndrushmërinë

ndaj thatësirës, sepse gjethet e majës konsumojnë shumë ujë.

Periudha më e mirë për këputjen e majave është ajo pas lidhjes së

kokrrave ose para vjeljes për kultivarët me zhvillim të rregullt. E

kryer në periudha të tjera ajo mund të provokojë një ulje të peshës

dhe të përqindjes së sheqerit në kokrra. Për të ajrosur veshulët

largohen edhe degëzimet e lastarëve, operacion ky mjaf i

këshilluar për hardhitë me zhvillim të fuqishëm. Së fundi, për

kultivarë që prodhojnë shumë në dëm të cilësisë, largohet një

numër veshulësh në fazën e ngjyrosjes së kokrrave.

Ruajtja e pjellorisë së tokës në vreshtari kërkon një sistem

shërbimesh kulturale që kryen shërbimet e tokës në varësi të

karakteristikave klimatike, pedologjike dhe të kërkesave varietale.

Objektivi kryesor është që të përdoren sa më pak lëndë ushqyese

që nuk janë të fermës, duke garantuar gjithashtu nevojat e bimëve

në fazat e ndryshme fenologjike. Pjelloria dhe veprimtaria

biologjike e tokës duhen të ruhen dhe përmirësohen së pari me

anë të kultivimit të bishtajoreve ose bimëve që kanë sistem rrënjor

të thellë, ose përdorimit të plehut të stallës që vjen nga ferma

biologjike ose përdorimit të lëndëve të tjera organike, të

kompostuara ose jo. Në rast se konstatojmë se mungon një ose

disa elementë ushqyes, lejohet dhënia e plehrave ndihmës të

autorizuar me origjinë minerale dhe/ose organike (Shtojca1).

Në fillim duhet të merren mostra dheu për analizën e tokës, për

të përcaktuar karakteristikat e saj me anë të metodave kimiko-

fizike.

Nevojat ushqyese të hardhisë për të prodhuar 100-150 kv/ha

janë dhënë tek Tabela 6.


Tabela 6. Nevojat ushqyese të hardhisë

ELEMENTI USHQYES SASIA (kg/l.a.)

Azot 70-90

Fosfor 30-50

Kalium 100-150

Magnez 25-30

Përdorimi i mbulimit bimor në kultivimin organik të hardhisë

mund të realizohet duke përdorur bimë barishtore me

destinacion përmbysjen e plotë (kultivimi i bimëve si plehërimi i

gjelbër) ose të pjesëshme të tyre (përmbysja e mbetjeve të

bimëve të kultivuara). Mbulimi bimor kontribon në mbrojtjen e

tokës nga erozioni, era, shiu dhe dielli. Nëpërmjet veprimit të

rrënjëve, përmirësohet poroziteti i tokës duke rritur aftësinë ujë

mbajtëse të saj. Për plehërimin e gjelbër këshillohet përdorimi i

bimëve të ndryshme duke kombinuar apo plotësuar avantazhet e

njëra tjetrës, p.sh. kombinimi i një bime bishtajore me rrënjë

boshtore me një tjetër graminore me rrënjë të degëzuara,

përmirëson pjellorinë e tokës nga pikëpamja kimike dhe

strukturale.

Tabela 7. Objektivat e plehërimit të gjelbër

OBJEKTIVI KRYESOR ZGJEDHJA E SPECIES / NDËRHYRJES

Fiksimi i azotit Bishtajore

Kthimi në formë organike i azotit të mbetur në tokë

Kryqore, Graminore

Shkrifja dhe ajrosja e tokës Graminore, batha

Mbulimi i shpejtë i tokës Kolza, Rrepa Sinapi

Kursimi i ujit Plehërimi i gjelbër vjeshtë- dimër

Lufta kundër barërave të këqia Kryqore

Sigurimi i luleve për bletët në periudhën vjeshtë-dimër

Tërfile, Sinapi i verdhë, batha

Prodhimi shtesë i foragjereve Përzierje Graminore-Bishtajore


Mbajtja e tokës me bar (pa punuar) është një metodë e

menaxhimit të saj në të cilën vreshti mbahet me bar (i mbuluar)

nga bimë spontane ose të kultivuara. Ky bashkëshoqërim mund të

jetë i përhershëm ose i kufizuar në disa periudha të vitit dhe mund

të shtrihet në të gjithë sipërfaqen e vreshtit ose në rrypa të saj, në

rreshta ose midis rreshtave. Kjo metodë alternative e menaxhimit

të tokës ruan strukturën, përmbajtjen e lëndës organike dhe në

përgjithësi pjellorinë e tokës. Nëse përdoret me kriter, kjo metodë

luan një rol të rëndësishëm në kompleksitetin e agro-ekosistemit,

dhe si pasojë në ekuilibrimin e të gjithë fenomeneve kimike, fizike

dhe biologjike që zhvillohen në të. Kjo metodë rekomandohet në

vreshtarinë organike, por përdorimi i saj dhe mënyra e zgjedhur

duhet të vlerësohen në funksion të sasisë së rreshjeve në zona të

caktuara, mundësisë për të vaditur dhe karakteristikave fiziko-

kimike të tokës. Kjo sepse bimësia barishtore, spontane apo e

kultivuar, mund të konkurojë për ujin bimët e hardhisë, gjë që

kërkon një përdorim të kujdesshëm.

Mbajtja e vreshtit me bar gjatë gjithë vitit sygjerohet në ato

zona ku rreshjet vjetore arrijnë rreth 600-650 mm, nga të cilët të

paktën 300, të përqëndruara në periudhën maj-gusht. Aty ku

rreshjet janë shumë më të kufizuara duhet zgjedhur

bashkëshoqërimi i përkohshëm gjatë vitit i vreshtit me bimë

barishtore.

Teknika e plehërimit të gjelbër është përdorur shumë edhe në

të kaluarën si metodë plehërimi në vreshtari. Aktualisht ajo po

gjen përdorim përsëri sepse lejon ruajtjen e një niveli të mirë të

lëndës organike në tokë me kosto jo shumë të lartë. Për këtë

qëllim përdoren bimë barishtore, bishtajore dhe graminore,

zgjedhja e të cilave varet nga karakteristikat pedoklimatike të

zonës. Këshillohet përdorimi i përzierjeve të bishtajoreve me

graminoret për të patur një ndikim të kombinuar të specieve të

ndryshme: bishtajoret (grashina, tërfile, bizele, lupini, etj.)

sigurojnë humus pak të qëndrueshëm dhe një sasi më të madhe


azoti në krahasim me graminoret (thekra, tërshëra, elbi, bimëla)

që nga ana e tyre kontribojnë në formimin e një humusi më të

qëndrueshëm. Në vreshta me zhvillim të dobët nuk këshillohet të

përmbyset biomasa në periudhën kur kërkesa për azot nga

hardhia është e madhe: paralulëzimit, lidhja e kokrrave dhe fazat e

para të zhvillimit të kokrrave. Biomasa që fitohet nga bima e

destinuar për përmbysje ndryshon në varësi të kushteve të

mjedisit dhe të species së përdorur. Ajo përbëhet nga pjesa ajrore

dhe ajo rrënjore, kjo e fundit është 1/10 deri në 1/30 pjesë e

sistemit ajror. Plehërimi i gjelbër synon të lehtësojë dinamikën e

elementëve mineralë dhe të përmirësojë karakteristikat fizike të

tokës, nëse nuk kemi kushte meteorologjike të disfavorshme, dhe

zgjidhen mirë periudha e mbjelljes dhe përzierjet bimore vjeshtë-

dimër ose vjeshtë-pranverë. Një vështirësi që krijon kultivimi i

bimëve për plehërim të gjelbër është pengesa që mund të hasin

mjetet mekanike gjatë lëvizjes së tyre.

Objektivi kryesor i programeve të plehërimit të vreshtave është

përmirësimi i karakteristikave të tokës në aspektin fizik, kimik dhe

mikrobiologjik. Për këtë qëllim përdoren lloje të ndryshme

materialesh organike me origjinë bimore dhe shtazore.

Materialet me origjinë organike që përdoren për plehërim

janë plehu i stallës, mbetjet e kulturës dhe bërsitë e verës,

jashtëqitjet e kafshëve dhe algat e detit. Përdorimi i lëndës

organike në plehërimin e vreshtit përdoret në të gjitha llojet e

tokave ku kultivohet hardhia, në mënyrë të veçantë në zonat më

të ngrohta, në terrene kodrinore ose në toka skeletike ose ranore.

Sasia e përdorur varet nga klima, lloji i tokës, ekspozimi i saj në

drejtim të anëve të horizontit dhe lartësia mbi nivelin e detit. Me

ndryshimin e faktorëve të mësipërm ndryshon intensiteti i

oksidimit të humusit. Për më tepër, sasia e përdorur e lëndës

organike varet gjithashtu edhe nga agroteknika e përdorur në

vresht. Humbjet vjetore të humusit në vreshta tregojnë nevojën e

ruajtjes së nivelit të lëndës organike në tokë nëpërmjet


plehërimeve që bëhen si në momentin e mbjelljes ashtu edhe

gjatë ciklit jetësor të hardhisë. Përdorimi i lëndës organike shmang

fenomenet e lodhjes së tokës që vijnë si pasojë e problemeve të

pjellorisë së saj dhe pakësimit të makro dhe mikro elementëve në

tokë. Nevoja për të ruajtur në tokë një sasi optimale të lëndës

organike ngren problemin e sigurimit të materialeve me origjinë

organike për të zëvendësuar plehun e stallës që gjindet me

vështirësi dhe ka kosto të lartë. Humbja e lendës organike për 1 ha

vresht është afro 10 - 15 kv/vit, që mund të rikthehen me një

plehërim të mjaftueshëm me lëndë organike. Në mungesë të

plehut të stallës ekzistojnë burime të tjera lënde organike nga

mbeturinat e hardhisë si sharmendat, bërsitë e verës, frenjat dhe

gjethet. Totali i vlerave që mund të sigurohet nga këto katër

komponentë mund të sigurojë afro 7-20 kv/ha humus, sasi kjo e

mjaftueshme për të plotësuar nevojat vjetore të vreshtit me lëndë

organike. Në qoftë se materialet e përmendura më sipër nuk

sigurohen, mund të përdoret plehërimi i gjelbër ose kombinimi i

mbeturinave të krasitjes me plehërimin e gjelbër, që konsiderohet

e mjaftueshme për të plotësuar nevojat me humus të shumicës së

vreshtave. Në ato raste kur është e mundur të mbahet vreshti pa

punuar në alternativë të metodës së plehërimit të gjelbër mund të

realizohen sasi humusi të përafërta me ato të praktikave të

mësipërme.


Tabela 8. Sasia e mbetjeve kulturale

Humbja e lëndës organike (nga oksidimi) në shtresën e punuar të

tokave të ndryshme të destinuara në vreshta (degradimi vjetor 2%).

Tabela 9. Përmbajtja e lëndës organike

Sharmendat që merren nga krasitja e hardhisë, mund të

largohen nga vreshti ose të priten dhe të lihen në vend. Prerja në

copa të vogla e sharmendave siguron këto efekte pozitive në

vreshta:

! përmirëson strukturën fizike të tokës duke rritur kapacitetin

ujor dhe ajrimin e saj;

! siguron sasi humusi;

! favorizon drenim sipërfaqësor që shmang rrëketë

sipërfaqësore ose rrëshqitjet e tokës;

MBETJET KULTURALE SASIA E PRODHUAR (kv/ha)

HUMUS I PRODHUAR (kv/ha)

LËNDË TË TJERA

Sharmenda 23 -44 4 - 8 Makro dhe mikro elementë

Bërsi 15 - 45 1 - 4 Të pasura në Bor (B); fuqi acidifikuese

Frenja 3 - 10 0,5 - 2

Gjethe 16 - 63 2 - 4

Totali 57 - 162 7,5 -18

PËRMBAJTJA E LËNDËS ORGANIKE SASIA E PËRGJITHSHME E LËNDËS ORGANIKE (t/ha)

HUMBJE VJETORE (kg/ha/vit)

Tokë e varfër në lëndë organike (niveli 1%). Peshat e shtresës së tokës së punuar: (2.000-3.000 t/ha)

20 - 30 400 - 600

Tokë mesatarisht e pasur në lëndë organike (përmbajtja 2%): (2.000 - 3.000 t/ha)

40 - 60 800 - 1.200


! pakëson humbjet e ujit nëpërmjet avullimit;

! siguron një shpëlarje më të vogël të elementëve mineralë;

! pakëson mbirjen e farërave dhe barërave të këqija e frenon

zhvillimin e tyre falë lëndëve të ndryshme që përmban

sharmenda (fenolet, tanina).

Ndikimet negative të kësaj praktike janë:

! në vreshtat e vjetër, shkakton pakësimin e azotit në tokë si

pasojë e veprimtarisë së lartë bakteriale në prani të lëndës

organike;

! vështirëson punimin e tokës nëse sharmendat nuk janë të

coptuara mirë;

! mund të jenë burim infeksioni nëse sharmendat janë të

prekura nga parazitë të ndryshëm.

Sasia e mbetjeve nga krasitja dimërore për 1 ha vresht

ndryshon në varësi të formës së mbajtjes dhe fuqisë të vreshtit;

mesatarisht mund të sigurohen sasitë e mëposhtme:

! Vreshti i mbajtur në formë të ulët 24 kv/ha

! Vreshti i mbajtur në formë tende 29 kv/ha

Përbërja dhe rendimenti në humus i sharmendave:

! Sasitë e shpërndara 20-40 kv/ha

! Lënda e thatë 50 kg/kv

! Lënda organike 48 kg/kv

! Humus 15 kg/kv

! N i përgjithshëm 0,4 kg/kv

! N që asimilohet shpejt kg/kv

! P O 0,13 kg/kv2 5

! K O 0,48 kg/kv2

! Ca 0,31 kg/kv

! Mg 0,05 kg/kv

0


Sasia e elementëve mineralë të siguruar nga ky plehërim është

e konsiderueshme, edhe pse nuk janë menjëherë të asimilushëm

nga bimët; kthimi vjetor i makroelementëve lëviz nga 20-80

kg/ha, dhe sipas elementëve të veçantë mund të sigurojë 10-30%

të nevojave të përgjithshme të vreshtit. Përsa i takon

mikroelementëve, sigurohen në tokë sasitë e mëposhtme të

dhëna në gr/ha:

! 76- 310 Fe

! 16- 96 B

! 29- 179 Mn

! 70- 100 Zn

! 60- 80 Cu

! 0,2-0,4 Co

Sasitë e mësipërme sigurojnë 30-50% të nevojave të vreshtit

në mikroelementë. Për të siguruar humusin në tokë, sharmendat

duhen coptuar dhe mbuluar me dhe. Megjithatë, degradimi i tyre

biologjik është i ngadaltë për pasojë të pranisë së linjinës që

kufizon prekjen nga bakteret, dhe të fenoleve dhe taninave që

kanë veprim antibiotik ndaj kërpudhave. Për këtë arsye

këshillohet mbulimi i tyre nën tokë me përzierje plehu stalle dhe

torfë për të lehtësuar degradimin e tyre. Për të siguruar rezultate

të mira sharmendat duhen të priten në copa të vogla jo më të gjata

se 5 cm.

Kryerja e 2-3 punimeve të tokës në vit eviton probleme të tilla

si zverdhja e hekurit, ngjeshjen e tokës dhe erozionin

sipërfaqësor. Është mirë gjithashtu të mos kryhen punime që

shkaktojnë thërmim të tepruar të tokës si psh frezimi, pasi

shkakton përkeqësim të strukturës së tokës dhe coptim të

rrënjëve sipërfaqësore të hardhisë.


LUFTIMI I DËMTUESVE DHE SËMUNDJEVE KRYESORE

TENJA E HARDHISË (Lobesia botrana)

Veç hardhisë prek ullirin, Ribes, Rhamnus, Cornus, Lonicera,

Viburnum, hiden, koçimaren, voshtrën, mërsinën dhe

rozmarinën, bima spontane e preferuar është xerxelja (Daphne

gnidium).

Numri i breznive është 3 ose 4. Femra depoziton vezët në lulëri

dhe kokrra. Larvat e breznisë së parë ushqehen me lulet, ndërsa

ato të breznisë së dytë ushqehen me kokrrat duke hyrë me

shpejtësi në brendësi të tyre (12-24 orëve pas daljes nga veza),

shpesh në pikën e takimit të dy kokrrave. Secila larvë hyn në tul

Larva

Figura 5. Tenja e hardhisë në faza të ndryshme

Insekti i rritur

Veza Krisalida


duke formuar një galeri. Insektet e rritura shfaqen në fund të

marsit dhe në fillim të prillit dhe janë kryesisht të seksit mashkull.

Fluturimi i tyre i parë arrin kulmin nga fundi i prillit deri në mesin e

muajit maj. Në përgjithësi, fluturimi i parë ka më shumë individë

dhe zgjatet afro 45 ditë. Fluturat e breznisë së dytë dalin duke

filluar nga dhjetëditëshi i parë i qershorit, gjatë fazës së rritjes së

kokrrave. Ky fluturim ka një kohëzgjatje rreth 20-25 ditë. Fluturimi

i tretë fillon në fund të korrikut dhe në fillim të gushtit, ndërsa

maksimumi i tij arrihet në 10 ditorin e dytë të muajit gusht.

Maksimumi i fluturimit është shpesh i vështirë për tu kapur sepse

kemi një përzierje me brezninë e katërt. Maksimumi i fluturimit

për brezninë e katërt arrihet nga mesi i shtatorit deri në ditët e para

të tetorit.

Dëmet

Breznia e parë, në përgjithësi nuk shkakton dëme por rrallon

lulërinë pa shkaktuar rënie të prodhimit. Dëmet shkaktohen nga

larvat e breznisë së dytë, të tretë dhe të katërt dhe konsistojnë në

dëmtimin e kokrrave si në sipërfaqe ashtu edhe në brendësi.

Kokrrat e dëmtuara mund të thahen nëse janë të papjekura ose

kur klima është e thatë (breznia e dytë), ndërsa pas fazës së

zbutjes së kokrrave dhe kur kemi klimë me lagështi në plagët e

shkaktuara nga larvat shfaqen kërpudhat (kalbëzimi gri dhe

kalbëzimet acide).

Figura 6. Dëme të shkaktura nga tenja


Luftimi

Për luftimin e tenjës së hardhisë është e nevojshme të

shfrytëzohen sa më mirë faktorët natyrorë dhe agronomikë që

kufizojnë dëmtuesin, si dhe të njihet ecuria e popullatës së insektit

nëpërmjet përdorimit të kurtheve me feromone. Duhet të

vendosen 2-3 kurthe për ha duke filluar nga faza e sythit të fryrë

për të ndjekur fluturimin e parë. Ndjekja e fluturimeve të më

vonëshme bëhet me vendosjen e kurtheve në fillim të lidhjes së

kokrrave. Gjatë kontrolleve javore numërohen meshkujt e kapur

dhe pastrohet kurthi nga insektet.

Figura 7. A. Kurthi me feromone. B. Baza e kurthit me kapsulë dhe insekte të kapur

A B

Figura 8. Pastrimi i kurthit dhe numërimi i insekteve


Kurthi me feromone duhet zëvendësuar pas 40 ditëve në

pranverë dhe pas 25 ditëve në verë, sigurisht duhet zëvendësuar

edhe baza e kurthit kur fillon të mos jetë më e efektshme.

Faktorët kufizues natyrorë

Klima influencon në popullatën e insektit. Temperaturat e larta

gjatë inkubacionit të vezëve (mbi 32°C për disa ditë në periudhën

qershor-korrik), përbëjnë shpesh një faktor kufizues për brezninë

e dytë të tenjës.

Edhe lagështia ushtron një farë ndikimi, femrat e tenjës arrijnë

maksimimin e fluturimit dhe të vezëvendosjes në vlera lagështie

40-70%. Lageshtia në vlera më të larta pengon veprimtarinë e

insektit.

Mortaliteti i vezëve është i lartë gjatë sezonit veror të nxehtë

dhe me thatësi, ndërsa është më i ulët në vreshtat e zonës

bregdetare nën veprimin e freskisë së erës së detit. Stuhitë e

fuqishme mund të shpëlajnë larvat e porsalindura.

Faktorët kufizues agronomikë

Forma e mbajtjes së hardhisë ndikon në prekjen nga tenja, forma e

tendës rezulton me prekje më të larta, ndërsa spaliera dhe format

e ulëta preken më pak. Ky ndryshim mund të lidhet me

mikroklimën më të lagët që krijohet në tendë.

Krasitja e gjelbër ndihmon edhe në hapjen e vegjetacionit duke i

hapur veshulët për trajtime më efikase. Operacioni në fjalë

nënkupton pastrimin e gjetheve dhe lirimin e veshulëve.

Megjithë numrin e madh të kultivarëve të hardhisë, nuk njihen

forma të qëndrueshme ndaj tenjës. Megjithatë, disa veçori

morfologjike mund të influencojnë prekjen nga tenja dhe luftimin


e saj. Disavantazhe vihen re në kultivarë me veshul të ngjeshur ose

me degëzime shumë të gjata (preparatet arrijnë me vështirësi në

brendësi të veshulit) ose veshulë të shkurtër (që mbulohen lehtë

nga gjethet). Kultivarët me pjekje të hershme i shmangen dëmeve

nga breznia e tretë e tenjës. Tenja e hardhisë ka disa armiq

natyrorë, disa janë predatorë të përgjithshëm si merimanga,

rafidide, sirfide dhe dermapterë, por ndër “armiqtë” natyror

krizopat janë më të rëndësishëm. Veprimi kufizues i parazitoidëve

është më i lartë në fund të verës, duke mos qenë në gjëndje të

kufizojnë dëmet e prodhimit.

Luftimi me mjete artificiale

Megjithëse në natyrë egzistojnë shumë armiq natyrorë të

tenjës, asnjëri nga ato nuk është në gjendje ta kontrollojë në

mënyrë efikase, për pasojë këto antagonistë nuk janë rritur

artificialisht dhe/ose përdorur për luftimin biologjik të insektit.

Sukses është arritur vetëm me bakterin Bacillus thuringiensis, që

aktualisht prodhohet dhe tregtohet si preparat teknik luftimi.

Luftimi me preparatet teknike synon të pakësojë popullatën e

dëmtuesit kur kjo ka arritur nivelet e dëmit, duke mundësuar

efektivitetin e trajtimit. Përdorimi i Bacillus thuringiensis në

vreshtari jep rezultate të mira nëse fermeri ndjek së pari fluturimin

e tenjës nëpërmjet kurtheve me feromone, dhe më pas, vrojtimin

në veshul për të përcaktuar arritjen e kufirit të trajtimit. Kur vrojtimi

tregon se është arritur kufiri i trajtimit, duhet ndërhyrë pa humbur

kohë sepse larvat depërtojnë me shpejtësi në brendësi të

kokrrave ku i shmangen veprimit të preparatit. Në shumicën e

rasteve, momenti më i përshtatshëm për trajtim kundra tenjës

përputhet me ditën e pestë pas fillimit të fluturimit, pas kapjes së

flutrave të para. Trajtimi i dytë duhet përsëritur pas 7-10 ditëve.

Rëndësi të madhe ka shpërndarja e mirë e preparatit Bacillus

thuringiensis. Për të përmirësuar efektivitetin e tij është mirë të


pastrohen veshulët nga gjethet, të trajtohen të gjitha rreshtat duke

shpërndarë 800-1000 l/ha solucion të nebulizuar mirë, të

trajtohet në muzg dhe sidoqoftë në ato orë të ditës kur është më

fresk. Për të rritur grykësinë e larvave dhe konsumin e preparatit,

këshillohet të shtohet 1 kg sheqer për 100 l ujë. Gjithashtu duhet

kontrolluar pH i ujit, për të evituar ujra me pH bazik, dhe të

evitohet përzierja e Bacillus-it me pastën bordoloze.

VRUGU (Plasmopara viticola)

Simptomat dhe dëmet

Kërpudha prek vetëm pjesët e gjelbërta të bimës sepse hyn nga

gojzat. Shenja e parë e infeksionit në gjethe është një ndryshim i

lehtë i ngjyrës së tyre, ato bëhen më trasparente në disa pjesë të

tyre, që në gjuhën teknike quhen “njolla e vajit”.

Njollat shpesh janë të shumta në të njëjtën gjethe dhe

bashkohen midis tyre. Nëse kushtet e mjedisit janë të favorshme,

në faqen e poshtme të gjethes shfaqet fillimisht një myk i bardhë

që me kalimin e kohës bëhet më i dendur. Pjesa e gjethes me

njolla thahet shpejt kur kushtet klimatike janë të thata. Në fund të

sezonit infeksioni nga kjo kërpudhë shkakton njolla të vogla të

shumta në numër të njohura me emrin “njolla në formë mozaiku”.

Kur infeksioni në gjethe është i lartë, ky shkakton rënjen e

parakohshme të gjetheve. Lastarët preken nga kërpudha më

shumë në afërsi të nyjeve. Lastarët e infektuar marrin ngjyrë kafe

ku mund të vërehen deformime dhe çarje. Simptoma tipike e

infeksionit në lulëri ose në veshul është deformimi i frenjës në

formë “S”. Veshulët e rinj të infektuar marrin ngjyrë kafe dhe

qëndrojnë për pak kohë në degë, më pas mund të bien në tokë.

Në kokrrat e vogla dhe në periudha të thata infeksioni i vrugut

zhvillohet ngadalë dhe simptoma të tilla si kalbëzimi kafe mund të

vërehen pas shumë kohe. Pjesa e kokrrës që preket tregon një

shtypje dhe indet e saj kanë konsistencë dhe ngjyrë lëkure për


shkak të dehidratimit të pjesshëm. Në hardhitë në prodhim dëmi

më i madh është ai i shkaktuar nga prekjet në fazën e lulërisë dhe

asaj të lidhjes së kokrrave pasi kompromentohet prodhimi.

Prekjet e vonshme në gjethe janë të shpeshta por nuk ndikojnë

në prodhimin e bimës. Kur infeksione të tilla janë të rënda dhe

ndodhin para pjekjes së rrushit, rënia e parakohshme e gjetheve

mund të kufizojë grumbullimin e sheqerit në kokrra. Në se kemi të

bëjmë me vreshta në rritje dhe infeksionet nga vrugu janë të rënda

dhe prekin lastarët, në këto raste mund të riformojmë bimën e

hardhisë duke përdorur sharmendën që ndodhet më poshtë asaj

të prekur. Dëmet nga prekjet e vonshme të vrugut në gjethe janë

të parandësishme; faktikisht nuk bëhet fjalë për ndonjë dëm

konkret në qoftë se lastarët e nevojshëm për krasitje janë të

linjifikuar.

Figura 9. Simptoma të ndryshme të shkaktuara nga vrugu


Luftimi

Luftimi i vrugut në vreshtarinë organike mund të bëhet vetëm

me preparate preventive siç janë derivatet e bakrit (sulfat bakri,

oksikloruret, lëngu bordolez). Rregullorja CE n. 473/2002 e

Komisionit Evropian ka fiksuar si kufi maksimal të përdorimit të

metalit të bakrit 8 kg/ha në vit, deri në 31 dhjetor 2005, duke

filluar nga 1 janar 2006 ky kufi ulet në 6 kg/ha, duke mos

përjashtuar masa më të rrepta për fungicidet nga shtete të veçanta

antare të B.E..

Në periudha me rreshje të shpeshta dhe/ose lagështi relative të

lartë përdorimi i tyre bëhet në varësi të qëndrueshmërisë së

veprimit të preparateve e cila nuk shkon më shumë se një javë. Me

qëllim që të ulet numri i trajtimeve sa më pranë nevojës reale për

to dhe të evitohet hedhja e bakrit të panevojshëm (bile i dëmshëm

për organizmat e gjallë në tokë), sot ekzistojnë sisteme të

ndryshme që parashikojnë ecurinë e infeksioneve nga vrugu

lidhur me kushtet klimatike. Besueshmëria e këtyre sistemeve

është relativisht modeste. Rregulla e tre dhjetave parashikon

shfaqjen e infeksioneve të para kur kemi praninë e njëkohëshme

të tre faktorëve: temperatura minimale e stabilizuar mbi 10°C, të

paktën 10 mm shi i rënë gjatë 24-48 orëve dhe gjatësia e lastarëve

më e madhe se 10 cm.

Këshillohet sidoqoftë që para se të bëhet trajtimi të verifikohet

shfaqja e njollës së parë të vajit në vreshtin në vrojtim ose ato

përreth. Trajtimi i parë kundër vrugut duhet bërë brenda 1-2

ditëve para përfundimit të periudhës së inkubacionit të

kërpudhës. Kur infeksioni i parë nuk shfaqet, duhet bërë një

trajtim preventiv në periudhën e para lulëzimit i ndjekur nga një

tjetër në fazën pas lulëzimit. Trajtimet e mëvonshme duhet të

kryhen nëse kushtet klimatike janë të favorshme për kërpudhën.


HIRI (f.a. Uncinula necator f.c. Oidium tuckeri)

Simptomat dhe dëmet

Simptomat e sëmundjes janë të dukshme mbi të gjitha organet

e gjelbërta të hardhisë: gjethe, lastarë dhe veshulë. Simptomat e

para në gjethe konsistojnë në një push me ngjyrë të bardhe në gri.

Në fazën fillestare kjo simptomë është pak e dukshme me sy të

lirë; derisa gjethja nuk deformohet duke dhënë një fryrje në pjesën

e sipërme. Në raste të tjera infeksioni mbetet i kufizuar në vatra 1-

2 cm, të rrumbullakta, të bashkuara ose të shpërndara mbi gjethe.

Këto pjesë të gjethes ruajnë për një farë kohe pamjen e një indi të

tejdukshëm që i ngjason pak njollave të vajit të vrugut. Në pjesën

e poshtëme të gjethes, njollat klorotike korrespondojnë me zona

në ngjyrë të errët. Në disa raste vërehen nxirje të nervaturave në

pjesën e sipërme të gjethes duke i dhënë një ngjyrë jeshile në kafe.

Më shpesh gjejmë simptoma ndryshku të përhapura ose me pulla,

në formën e një rrjete të hollë në ngjyrë kafe-kuqe. Në lastarë,

kërpudha paraqitet me një micel të hollë që fillon të trashet derisa

merr pamjen e një pluhuri të bardhë-gri. Më vonë shfaqet në

formë pikash ose rrjete në ngjyrë kafe në të kuqe e cila mbetet e

dukshme mbi lastarë edhe në dimër. Të njëjtat simptomat shihen

edhe në çdo pjesë të veshulit: frenjë, lulëri, kokrra. Simptomat në

trajtën e ndryshkut shpesh zhvillohen në plagë të suberifikuara

dhe çarje të dukshme të kokrrave në rritje. Pas ngjyrosjes së

kokrrave, simptoma të tjera vërehen vetëm në frenjë.


Figura 10. Simptoma të ndryshme të shkaktuara nga hiri

Infeksione të rënda në gjethe mund të shkaktojnë rënien e

parakohëshme të tyre, fenomen ky me pasojë në grumbullimin e

sheqerit dhe linjifikimin e lastarëve. Lastarët e dëmtuar nga hiri

rriten me vështirësi dhe prodhimi i tyre është i kufizuar. Pasojat më

të rënda nga sëmundja e hirit shfaqen në veshul. Këtu mund të

kemi rrëzim të luleve dhe frutave të porsalidhura. Në veshula të

papjekur mund të vërehen dëmtime të frenjës që mund të

shkaktojnë tharjen e degëzimeve të veçanta ose të gjithë veshulit.

Kokrrat e prekura çahen gjatë zhvillimit të tyre për arsye të rritjes

me shpejtësi të ndryshme të indeve fqinjë. Këto plagë lehtësojnë

futjen e kërpudhave si kalbëzimi gri ose agjentë të tjerë kalbëzimi.

Infeksionet e hershme të hirit (para lulëzimit) janë shumë të rralla,

bëjnë përjashtim disa kultivarë për verë (p.sh. Malvasia e bardhë)


shumë të ndjeshëm ndaj tij veçanërisht në vite që pasojnë

epidemi të rënda të hirit. Si përfundim, luftimi i hirit në përgjithësi

bëhet në periudhën ndërmjet lulëzimit dhe ngjyrosjes së

kokrrave.

Luftimi

Nga preparatet e pranuara në vreshtarinë organike, squfuri

është më i miri për luftimin e hirit.

Përdorimi i squfurit pluhur (25-30 kg/ha) lehtëson një depërtim

të mirë të preparatit në vegjetacion dhe në brendësi të veshulit në

krahasim me preparatet e lëngëshme. Për këtë të fundit, është e

rëndësishme të kemi një shpërndarje të mirë duke bërë trajtime

në çdo rresht dhe të përdoren 800-1000 l/ha në tenda dhe 500-

600 l/ha në vreshta spalier. Lloji i preparatit të squfurit që duhet

përdorur përcaktohet nga temperatura e mjedisit, duke preferuar

preparatet me pjesëza më të mëdha kur temperatura është e lartë.

Squfuri mund të rezultojë fitotoksik në temperatura pranë ose mbi

35°C; për të evituar problemet në periudhën e verës trajtimet

kryhen në mëngjez herët ose pasdite vonë. Disavantazhi kryesor i

squfurit është efekti i tij i shkurtër i cili nuk shkon më tepër se një

ditë.

Hiri i hardhisë mund të luftohet duke përdorur edhe

mikroparazitin Ampelomyces quisqualis, i cili ka aftësi modeste

për parandalimin e infeksioneve të reja, ndërsa vepron më mirë në

kufizimin e zhvillimit të hirit në organet e infektuara. Trajtimet

preventive bëhen kur zbulohet herët një vatër infeksioni.

Preferohet të ndërhyhet duke filluar nga faza e çeljes së sytheve.

Në të kundërt këshillohet të pritet faza e para lulëzimit për të kryer

trajtimin e parë. Të kryhen 2 trajtime, para dhe pas lulëzimit. Nga

faza e lidhjes së kokrrave deri në ngjyrosjen e tyre të trajtohet

edhe në mungesë të shenjave të sëmundjes me intervale 6-10

ditë, kryesisht në fazën e rritjes aktive të kokrrave. Pas fazës së


ngjyrosjes së kokrrave të trajtohet vetëm në rast se kërpudha

është e pranishme.

Sëmundje të tjera që mund të prekin hardhinë janë kalbëzimi

gri, eskorioza, eshka, të gjitha këto së bashku me insekte të tjerë si

breshkëzat, hundë gjati etj. mund të rrezikojnë prodhimin e rrushit

vetëm në rastet kur bëhen gabime në manaxhimin e vreshtit. Një

drejtim agronomik i kujdesshëm, bënë që këto sëmundje dhe

dëmtues të mos përbëjnë një rrezik të madh për prodhimin.


*PRODUKTET E LEJUARA NË BUJQËSINË ORGANIKE

A. PLEHRAT DHE PASURUESIT E TOKES QË LEJOHEN TË PËRDOREN NË BUJQËSINE ORGANIKE

Kushtet e përgjithshme për të gjitha produktet:- përdoren vetëm në përputhje me vendimet e Shtojcës A,- përdoret vetëm në përputhje me vendimet e legjislacionit për daljen në treg dhe

përdorimin e produkteve në fjalë, të zbatueshme në bujqësinë e përgjithshme të shtetit ku produkti është përdorur.

Emri Përshkrimi, kërkesat për përbërjen, kushtet e përdorimit

Produkte të përbëra ose produkte që përmbajnë vetëm materiale të listuara më poshtë

Plehu i fermës Produkt që përmban një përzierje të jashtëqitjeve të kafshëve dhe lëndëve bimore (shtrati i kafshëve).

Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues

Të dhëna për speciet e kafshëve.

I ardhur nga një ekonomi e gjerë

Pleh i fermës i tharë dhe plehu i shpendëve i dehidratuar

Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.


I ardhur nga një ekonomi e gjerë

Jashtëqitjet e përbëra të kafshëve, duke përfshirë plehun e shpendëve dhe plehun e përbërë të fermës



Të ndaluara nqs vijnë nga rritje industriale.

Jashtëqitjet e lëngshme të kafshëve

Përdoret pas fermentimit të kontrolluar dhe/ose hollimit të përshtatshëm.

Nevoja e njohjes nga autoriteti ose organizmi çertifikues.


Të ndaluara nqs kanë origjinë nga rritje industriale.


*Marrë nga Ligji Nr. 9199 datë 26.02.2004. Për prodhimin, përpunimin, çertifikimin dhe tregtimin e produkteve Bio.

kadmium: 0.7; bakër: 70; nikel: 25; plumb: 45; zink: 200; mërkur: 0.4; krom (i përgjithshëm): 70; krom (VI): 0 (*). Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Turbë (Torfë) Përdorim i kufizuar në hortikulture (florikulturë, frutikulturë, fidanishte).

Argjilat (p.sh. perlit, vermikulitetj.)

Mbetjet e kërpudhave Përbërja fillestare e substratit duhet të jetë e kufizuar në produktet e listës aktuale.

Jashtëqitjet e krimbave (parazitëve) dhe insekteve

Guano Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Materiale bimore të përziera ose fermentuara

Produkte të fituara nga përzjerja e materialeve bimore, të cilat i janë nënshtruar përzjerjes ose fermentimit anaerobik për prodhimin e biogazit.


Produkte ose nënprodukte me origjine shtazore, si më poshtë:

- miell gjaku - miell thundrash - miell brirësh

- miell kockash - miell peshku

- miell mishi

- miell puplash, flokësh

- leshi

- gëzofi

- flokë produkte bulmeti


Maksimumi i përqendrimit në mg/kg të lëndës së thatë të kromit (VI): 0 (*) Maksimumi i përqendrimit në mg/kg të lëndës së thatë të kromit (VI): 0 (*)


Mbeturina shtëpiake të përbëra ose të fermentuara

Produkte të fituara nga mbeturinat shtëpiake të ndara sipas origjinës, të cilat i janë nënshtruar përzierjes ose fermentimit anaerobik për prodhimin e biogazit.

Vetëm mbeturina bimore dhe shtazore.

Vetëm kur prodhohen nga një sistem grumbullimi të mbyllur dhe të monitoruar, pranuar nga shteti anëtar.

Maksimumi i përqendrimeve në mg/kg në lëndë të thatë:

-


Leshterikët dhe produktet me bazë leshteriku

Të fituara direkt nga:

(i) përpunime fizike që përfshijnë dehidratimin, ngrirjen dhe coptimin;

(ii) ekstraktim me tretësirë ujore ose acide dhe/ose tretësirë bazike;

(iii) fermentimi


Pluhur sharre dhe tallash druri Dru i patrajtuar kimikisht pas prerjes

Lëvore druri e përbërë Dru i patrajtuar kimikisht pas prerjes

Hi druri Nga dru i patrajtuar kimikisht pas prerjes

Shkëmbinj të butë me bazë fosfate

Përmbajtje e kadmiumit më e vogël ose e barabartë me 90 mg/kg P2O5.

Fosfat alumin-kalcium Përmbajtje e kadmiumit më e vogël ose e barabartë me 90 mg/kg P2O5.

Përdorimi i kufizuar i tokave bazike (pH > 7.5)

Skorjet bazike Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Kripe kaliumi e papërpunuar (psh kainit, silvinit etj.)


Sulfat kaliumi, mundësisht të përmbajë kripë magnezi

Produkt i fituar nga kripa e kadmiumit e papërpunuar me proces ekstraktimi fizik, dhe gjithashtu të përmbajë mundësisht kripra magnezi;


Karbonat kalciumi me origjinë natyrale (psh shkumës, gurë gëlqeror, shkumës fosfatik etj)

Karbonat magnezi dhe kalciumi me origjinë natyrale (psh shkumës magnezik, gurë gëlqeror magnezi etj)

Vetëm me origjinë natyrale.


Sulfat magnezi (psh kieserite)


Produkte dhe nënprodukte me origjinë bimore për plehra (p.sh. miell farash vajore, lëvozhga kakaos, mbështjellja e mjaltit etj.)


Sulfat kalciumi (gips) Vetëm me origjinë natyrale.

Gëlqere industriale nga prodhimi i sheqerit


Squfuri elementar Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Elementët gjurmë Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Klorur kaliumi Vetëm kripë guri.


Miell guri


Tretësirë klorur kalciumi Trajtues i gjetheve të pemës së mollës, pas identifikimit të mangësisë së kalciumit.



B. PESTICIDET

1.Produktet për mbrojtjen e bimëve

Kushtet e përgjithshme të zbatueshme për të gjitha produktet e përbëra ose që përmbajnë substancat aktive të mëposhtme:- përdoren në përputhje me vendimet e Shtojces I,- vetëm në përputhje me vendimet specifike të legjislacionit të produkteve të

mbrojtjes së bimëve i zbatueshëm në shtetin anëtar ku produkti është përdorur.

I.Substancat me origjinë bimore ose shtazore

Azadiraktina e ekstraktuar nga Azadirachta indica

Insekticide


(*) Dyll blete Agjent krasitës

Xhelatinë Insecticide

Proteina të hidrolizuara Atraktues

Vetëm në aplikime të autorizuara e kombinuar me produkte të tjera të përshtatshme të Shtojcës II, Pjesa B.

Lecitina Fungicid

Ekstrakte nga Nicotiana tabacum (tretësirë ujore)

Insekticid

Vetëm kundër morrave në pemët e frutave subtropikale (psh portokall, limon) dhe frutave tropikale (psh banane)

Përdoret vetëm në fillim për bimët tropikale.


Vajra bimore (psh vaj mente, vaj pishe, vaj qimioni)

Insekticid, akaricide, fungicide dhengadalësues i mbirjes.

Piretrinë e ekstraktuar nga Chrysanthemum cinerariaefolium

Insekticid


Kuasia e ekstraktuar nga Quassia amara

Insekticid, neveritës (jo atraktues)

Rotenone ekstraktuar nga Derris spp., Lonchocarpus spp. dhe Terphrosia spp.

Insekticid


(*) në disa shtete anëtare të BE, preparatet e shënuar me (*) nuk konsiderohen preparate fitosanitare dhe nuk janë objekt i legjislacionit të preparateve fitosanitare



II. Mikro-organizmat e përdorura për kontrollin biologjik të dëmtuesve

III. Substancat e përdorura në kurthe dhe/ose shpërndarje

Mikro-organizmat (bakterie, viruse dhe kërpudha) psh Bacillus thuringiensis, Granulose virus etj.

(*) Fosfat diamoni Atraktues Vetëm në kurthe

Metaldehid Moluskicid Vetëm në kurthe që përmbajnë neveritës për speciet e kafshëve të mëdha.

Feromonet Atraktues; me sjellje shkatëruese seksuale Vetëm në kurthet dhe shpërndarësit.

Piretroidet (vetëm deltametrin ose lambdaksihalotrin)

Insekticid Vetëm në kurthe me atraktues specifik Vetëm kundër Batrocera oleae dhe Ceratitis capitata Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues

IV. Substanca të tjera të përdorimit tradicional në bujqësinë organike

Bakër në formën e hidroksidit të bakrit, oksiklorurit të bakrit, sulfat bakri (tribazik), oksid bakri

Fungicide Vetëm gjatë periudhës deri më 31 Mars 2002; Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues

(*) Etilen Për ruajtjen e ngjyrës së bananes Kripë kaliumi i acideve yndyrore (sapun i butë)

Insekticid

(*) Kalinite Parandalues i pjekjes së bananes Polisulfit kalciumi Fungicid, insekticid, akaricid;

Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues Vaj parafine Insekticid, akaricid





Vajra minerale Insekticide, fungicide Vetëm në pemët frutore, vreshta, ullinj dhe bimë tropikale (psh banane); Nevoja e njohjes nga organizmi çertifikues.

Permanganat kaliumi Fungicide, baktericide; Vetëm në pemët frutore, ullinj dhe vreshta.

(*) Rërë kuarcore Neveritës Squfur Fungicid, akaricid, neveritës (*) në disa shtete anëtare të BE, preparatet e shënuar me (*) nuk konsiderohen preparate fitosanitare dhe nuk janë objekt i legjislacionit të preparateve fitosanitare



Documents

Manual për vreshtarinë organike Manuale di viticoltura ... · PDF filepërpunimi e tregtimi, përbën në shumë zona të vendit një nga rrugët më të mundshme, më të shpejta