8/14/2019 Mark Loliani Dhe Rruga e Tij Drejt Nimfes Se Burimeve

1/5

Mark Loliani dhe rruga e tij drejt Nimfes se Burimeve.

VIAM PVB.. QUAE ACCOL.. BVLLIDEM PERASTACIA DV C ANGUSTIAM FRAGOSAM. PICVVIOS

VIAM VNIT ET VEHICVLIS COMMEETVRITEM ED MARGVA FLVMINE ET RIVIS.

Misteret e lashtesise ne token e Bylineve sigurisht qe do na intrigojne jo vetem ne qe jetojme ne tetashmen, por do jene objekt diskutimi , hulumtimi dhe studimi edhe per brezat e ardhshem.

Nis kete shkrim studim me nje pjese shkeputur prej mbishkrimit ne latinisht prej atij qe njihet simbishkrimi I Mark Lolianit, mbishkrim i ili gjendet mbi nje pllake te gdhendur ne shkemb, apo !"hkembi i#uq$ si% njihet prej banoreve vendas & pikerisht per ngjyren e kuqerremte 'erroze te gurit gelqeror( e iladeri sot arriti ti mbijetoje shekujve. )or. le te sjellim si eshte transkriptuar si dhe si eshte perkthyer kymbishkrim*

!Mark +aleri, i biri i Mark #uirini Lolianit, pre'ekt i kohortes se pare te pamenoreve, shigjetar e kalores,

tribun ushtarak i legjionit te shtate, pre'ekt i krahut te kaloresve, 'lav gripian, per'aqsues ne Mesopotamiprane repartit te kaloresve te zgjedhur, roje ugust "eriake gripiane -erkulane te qytetareve romake, i separes 'lave te qytetareve romake, i se dytes thrake, i se tretes lpia )a'lagone, i se dytes kaloresve te separes skalinatore, I se pares 'lave #alkidas, i se pestes )atras, i se tretes Lu ense, i se pares lpia )etra, i sedytes lpia )a'lagone, i se pares lpia shigjetare, i se tretes /ukase, i se pares "ingabre, ndertoi rrugenpublike qe te on ne kolonine Bylidense neper sta ie, neper vende te thyera dhe te rrezikshme ne menyreqe te kalojne karrot, gjithashtu ngriti ura me shpenzimet e veta ne lumin rgia ne perrenj dhe e shkruajtime dekret te dekurioneve. . &0eksti u mundesua per kete shkrim prej Ilirjan 1jika(

)ak dite me pare, se bashku me historianin Ilirjan 1jika, vendosem te rishohim mbishkrimin e Bylis, 2aqja eshkembit ku ndodhet mbishkrimi, ka qene rra'shuar ne 'ormen e nje 0abula nsata, me permasa 3,45m 6

5,47 m. &N. 8eka, ". Mu%aj, Bylisi, ' 79(. Mark Loliani nderton nje rruge me shpenzimet e veta e ila kalon nenje territor qe ne mbishkrim njihet si sta ia. )er shume studiues, arkeologe dhe historian, ky toponim , pra

sta ia, sjell ne mbishkrimin e Lolianit ne Bylis, ka perbere dhe perben nje enigme. #a ekzistuar perhere kjo

8/14/2019 Mark Loliani Dhe Rruga e Tij Drejt Nimfes Se Burimeve

2/5

pyetje**!#u ndodhet ky qyetet i lashte me emrin sta ia : ! ekzistonte me te vertet nje qytet tjeter meemrin sta ia prane Bylis;it, apo mbishkrimi sjell thjesht nje veper &rruge( ndertuar prej Lolianit diku tjeter,p.sh ne Mesopotami ku Loliani pati sherbyer me pare:$Mbishkrimi sipas arkeologut dhe historianitaustriak #arl )at%, daton retth vitit

8/14/2019 Mark Loliani Dhe Rruga e Tij Drejt Nimfes Se Burimeve

3/5

veprYn e tij me titull ? thni a? apo ?/e urbibus et populis? &Zytete dhe popuj(, nY 'aqen >9, shkruan sekolonet e #orinthit nuk e quanin aspak kYtY qytet pollonia &[\R]]^Q_P(, por me emrin e prijesit te tyre?1`L #"?, pra me emYrtimin ?1`L #IAN? apo ?1`L #I ?.

)or le te analizojme kuptimin qe kishte ne lashtesi emri Nikaia. Nikaia ne lashtesi ishte Nim'a e Burimeve te

jit dhe )errenjeve, pra -yjnesha e jerave &shih !0he 8ult o' /ivine Birth in n ient 1ree e$, MargueriteDigoglioso, '. >J;>> ( )ra si% shohim ne malin #aukaz, kjo Nim'e thirrej ne dy menyra te ndryshme&Nikaia sta ia( , por me te njejtin kuptim.

Ne se ky burim apo ky 'akt historik vlen per Nikaia sta ia te #aukazit, per mendimin tim eshte po aq ivle'shem edhe per rastin Nikaia sta ia ne territorin Bylin te Ilirise se ugut Lidhur pyetjes sa i vle'shemeshte ky toponim disi mistik, apo kjo simbolike mistike e ila lidht drejt per drejt me kete Nim'e, ne Nikaia,une mendoj se ne lashtesi ka qene kuptimplote. Ne radhe te pare territoret ku jetonin 'iset Byline si ne #losdhe Bylis rrethoheshin prej ujrave. "igurisht nuk duhet te kemi parasysh mjedisin apo gjendja gjeogra'ike tesotme qe ekziston aty dhe ta krahasojme me ate te dy mije vjet me pare apo me teper. jerat e lumenjvenuk ishin te njejta me ujerat e +joses apo lumit )ovel qe gjenden aty prane. )ersonalisht ne kete pike dua te

ndalem, pra lidhur ujrave te lumenjve qe rrethonin qytetin antik te Nikaia &apo sta ia, shenimi im(. jerat enje lumi te rendesishem sikurse ai i +joses &apo oos( +josa duhej te ishte nje lum i rendesishem dhe menje rendesi te ve%ante lundrimi, sikurse hidronimi apo emertimi qe mbartte ne lashtesi, oos apo !Lumi iHeus$. jerat e tij mendoj se lagnin apo arrinin mbi siper'aqen e 'ushave te sotme te #losit dhe-ekalit& 'ushat e keshtuquajtura te #losit dhe -ekalit sot jane mbi nivelin e ujit dhe teje pjellore, shenimi .8anaj( sikurse nen nivelin e ujit te +joses ka gjasa te kete qene edhe vet )o%emi is otem. 1jithashtu nje lumi rendesishem aty prane ishte edhe lumi )ovla, lum i ili mendohet qe emrin e merr prej "hen )alit i ilimendohet se predikoi ne keto territore ne udhetimin e tij prej eruzalemit. )ovla duhet te kete patur nje sasiuji shume me te madhe se ne gjendjen qe e ndeshim sot. Ne se do analizonim 'ushat qe gjenden ne te dykrahet e lumit povel, do arrinim ne rezultatin se ne kohe te lashta shtrati i ketij lumi arrinte permbi keto

'usha, apo me sakt 'ushat e sotme anash lumit )ovel ishin nen nivelin e tij. )ovla gjendet ne pjesen ug;c ug;)erendimore te Nikaia apo #losit. Nje lum tjeter i rendesishem qe duhet te kete ekzistuar ne pjesen+eri;c+eri;Lindore te #losit, mendoj se ka qene edhe ai i Marushes. #etu dua te ndalem disi me teper. #yhidronim, pra Marusha, eshte interesant si ka ardhur ne kete trajte nder banoret e sotem si te #losit apo1reshi es e me tej. mri i Marushes ndoshta do te na %onte te mendonim qe si hidronim ka lidhje me'jalen latine !Marusius$. Marusius ka gjasa te kete qene edhe emri i nje vendbanimi te lashte midis0aulanteve &sipas illiam -azlitt, ky qytet ndodhej prane rruges se rendesishme gnatia si dhe prane lumit

psos &"emani i sotshem(. )ra Marusius e ndeshim jo vetem si hidronim, por edhe si toponim. Mendimi imeshte se Marusius ne vitin

8/14/2019 Mark Loliani Dhe Rruga e Tij Drejt Nimfes Se Burimeve

4/5

dege lumi ne kete territory te thyer. 2or a e romakeve, apo Domes se lashte qendronte pikerisht ne rrugetapo urat qe ndertonin, Domaket kishin kuptuar rendesine jo vetem ekonomike te rrugeve, por edherendesine strategjike ushtarake te tyre. )ra rruget ishin 'or a e Domes dhe kjo teori sot pranohet prejshume studiuesish.

/u ate ndalem ne kete pike duke thene dy 'jale lidhur emertimeve te dy'ishta qe po analizojme ne keteshkrim, pra sta ia Nikaia. #eto trajta &emertime te dy'ishta( na vijne prej teksteve te autoreve te huaj ,apothene me mire si quheshin keto vendbanime prej elementit jo vendas sikurse ishin sunduesit romak qe equanin sta ia apo tekstet e autoreve bizantine, sikurse ". Bizantini i ili na e sjell ne trajten Nikaia,pasibanoret vendas sigurisht qe duhet te kene patur nje emertim te tyre, pra autokton;Ilir, emertim i ili uromanizua apo u greqizua .+et emertimi apo toponimi #los , me vone , merr nje kuptim tjeter , pikerishtprej latinishtes shnderrhet ne nje 8lissumKI mbyllur, vend I mbyllur, sikurse Bylis e ndeshim ne trajten#e'alini dhe me vone me pushtimin bullgar ne trajten 1llavinise &shih I. 1jika, Bylisi I Ilirise dhe pollonia e

onit, '57(.)or ili emertim duhet te kete qene me i lashte, ai sta ia apo Nikaia: Ne se do marim si kriterkronologjine e teksteve per kete toponim, ai i sta ia mendoj se duhet te kete qene me i lashti, pikerishtsepse ne burime kronologjike sta ia sh'aqet te pakten qe ne shekullin I;II m.#r &)a% e daton te vitit

8/14/2019 Mark Loliani Dhe Rruga e Tij Drejt Nimfes Se Burimeve

5/5

shkaterrimeve te viteve 79=;77