Master plani i trajtimit të ujërave të zeza për zonat rurale në

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANS

FAKULTETI I INXHINIERS S NDRTIMIT

DEPARAMENTI I INXHINIERIS S MJEDISIT

TEMA MASTER PLANI I TRAJTIMIT T UJRAVE T ZEZA PR

ZONAT RURALE N REPUBLIKN E KOSOVS

Kandidati: Udhheqsi: Lavdim OSMANAJ Prof.Dr. Sulejman XHELEPI

TEZ

e paraqitur n

UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANS FAKULTETI I INXHINIERIS S NDRTIMIT

Pr fitimin e grads

DOKTOR I SHKENCAVE I UNIVERSITETIT POLITEKNIK T TIRANS

Specialiteti: INXHINIERI HIDROTEKNIKS

nga

Lavdim OSMANAJ Inxhinier Hidroteknik & Inxhinier Hidrogjeologji

___________________

Master plani i trajtimit t ujrave t zeza pr zonat rurale n Republikn e Kosov

___________________

Paraqitur m 27 mars 2015, prpara Juris:

Kryetar Prof. Tania FLOQI Oponent Prof. Tania FLOQI

Prof. Naser KABASHI Antar Akad. Ilirjan MALOLLARI

Prof. Daut VEZI Prof. Agim SELENICA

Udhheqs shkencor Prof. Sulejman XHELEPI

FALENDERIME

S pari, do t doja t falenderoja udhheqsin tim, Prof. Dr. Sulejman XHELEPI, pr

udhzimet e tij, entusiazmin e fort dhe m e rndsishmja, mbshtetjen dhe inkurajimin e

tij, jo vetm gjat periudhs s ktij studimi, por gjat gjith kohs q un jam m t.

Do t doja t falenderoja kolegun time Dr. Alfred LAKO dhe Alket Kumaraku pr

kshillat profesionale dhe primin e eksperiencs s tyre t gjat n fushn e inxhinieris

s ujrave, duke dhn nj kontribut t konsiderueshm n uarjen prpara dhe

prfundimin e ktij studimi.

Nj falenderim i veant shkon pr Z. Pierre - Henri DODANE, pr mundsin e

jashtzakonshme q m dhan n zhvillimin e nj pjese t krkimit tim jasht vendit.

Falenderoj kolegt e mi e ne veanti Driton Muriqin, dhe t gjith ata, q nga afr dhe nga

larg, m mbshtetn dhe inkurajuan pr tja dal puns mban.

Falenderoj bashkshorten dhe familjen time, pa ndihmn e t cilve, kjo arritje do t ishte

e pamundur.

Tabela e Prmbajtjes

KAPITULLI I- HYRJE

1.1. T prgjithshme ................................................................................................................1 1.2. Qllimi i studimit ..............................................................................................................2 1.3. Organizimi i tezes .............................................................................................................2 1.4. Struktura e tezes ...............................................................................................................2 1.5. Publikimet..........................................................................................................................3 KAPITULLI II- T DHNAT E PRGJITHSHM PR REPUBLIKEN E KOSOVS

2.1. Lokacioni ...........................................................................................................................4 2.2. Reliefi .................................................................................................................................4 2.3.Hidrografia.........................................................................................................................4 2.4. Resurset natyrore dhe biodiversiteti ..............................................................................5 2.5. Gjeografia .........................................................................................................................7 2.6. Gjeologjia.........................................................................................................................13 2.7. Demografia ......................................................................................................................18 2.7.1. Popullsia e tanishme ..................................................................................................18 2.7.2. Projektimi i popullsis ..............................................................................................19 2.7.3. Dendsia e popullsis .................................................................................................21 2.7.4. Vendbanimet ..............................................................................................................21 2.8. Trajtimi i ujrave te ndotura ........................................................................................23 2.9. Rezervuart .....................................................................................................................24 2.10. Vlersimi i nivelit te qasjes ne uj te pijes dhe kanalizimi fekale ne Kosov........25 KAPITULLI III- TRAJTIMI I UJRAVE TE ZEZA NE ZONAT RURALE METODAT

EKSTENSIVE DHE INTENSIVE

3.1. Aspekti Ligjore ...............................................................................................................32 3.1.1. Disa fjal pr rregullore te BE s ............................................................................32 3.1.2. Standardet e shkarkimit t ujrave te zeza n Kosov ............................................34 3.2. Impiantet ekzistuese ne Kosov ....................................................................................36 3.3. Qndrueshmria ne sistemet e ndryshme te modeleve te trajtimit te ujrave...........37 3.3.1. Qndrueshmria ..........................................................................................................37 3.3.2. Centralizimi dhe Decentralizimi i menaxhimit t ujrave t zeza...........................38 3.4. Modalitetet pr trajtim ne zonat rurale .......................................................................39 3.5. Teknikat e trajtimit t ujrave te zeza ..........................................................................42 3.6. Trajtimi Ekstensiv ..........................................................................................................43 3.6.1. Lagunat natyrale ( pondet e stabilizuara ) ................................................................43 3.6.2. Pondet Artificiale .........................................................................................................47

3.7. Trajtimi Intensiv ...........................................................................................................52 3.7.1. Llumrat Aktive ............................................................................................................52 3.7.2. Filtri Pikues ..................................................................................................................53 3.8. Tabelat e llogaritse te impianteve ekstensiv ..............................................................54 3.8.1. Gropa Septike ..............................................................................................................55 3.8.2. Pellgu i Sedimentimit ..................................................................................................56 3.8.3. Imhoff ...........................................................................................................................57 3.8.4. Reaktor me pengesa (ARB) ........................................................................................58 3.8.5. Filtr Anaerob .............................................................................................................59 3.8.6. Impianti i biogazit .......................................................................................................60 3.8.7. Pellgu Anaerob ............................................................................................................61 3.8.8. Pellgu Aerob .................................................................................................................62 3.8.9. Filtri me Zhavorr ........................................................................................................63 3.9. Shtrirja e trajtimit intensiv dhe ekstensiv n Kosov .................................................64 3.9.1. Harta e trajtimit t ujrave te zeza t vendbanimeve t Kosovs ..........................65 3.9.2. Harta e trajtimit intensiv dhe ekstensiv t vendbanimeve t Kosovs ..................66 3.9.3. Harta e trajtimit ekstensiv i vendbanimeve t Kosovs ..........................................67 3.10. Operimi, Mirmbajtja dhe Monitorimi ......................................................................68 3.10.1. Principi i punese Moalishtet e ndrtuara ..........................................................69 3.10.1.1. Etapa e par ............................................................................................................69 3.10.1.2. Etapa dyt ...............................................................................................................69 3.10.2. O&M pasqyra e prgjithshme e detyrave q krkohen ......................................70 3.10.3. O&M pasqyra e prgjithshme e resurseve q krkohen ....................................71 3.10.4. Tri fazat e puns s moalishteve te ndrtuara (WWTP) ......................................71 3.10.5. Detyrat Kryesore pr O&M ne ket faz ................................................................72 3.10.6. Elementet e Moalishteve t ndrtuar .....................................................................73 3.10.6.1. Puseta parandaluese / pastruese ..........................................................................73 3.10.6.2. Puseta e Sifonit .......................................................................................................76 3.10.6.3. Ndrrimi i shtretrve (fushave) me rotacion ....................................................77 3.10.6.4. Kontrollimi i shprndarjes Hidraulike ................................................................78 3.10.6.5. Forcimi i kallamishteve ..........................................................................................79 3.10.6.6. Largimi i Llumit ....................................................................................................81 3.10.7. Monitorimi .................................................................................................................82 3. 10.7.1. Rritja e kallamishteve ...........................................................................................82 3. 10.7.2. Ngjyra e Efluentit ..................................................................................................82 3. 10.8. Disa shenja leht te dallueshme te funksionimit te mire apo t keq ...................84 3.10.9. Siguria ........................................................................................................................84 3.10.10. Koha e planifikuar pr punt e mirmbajtjes ......................................................85 3.10.11. Fotografit te ndryshme ...........................................................................................86

KAPITULLI IV- PROJEKTI DETAL TEKNIK PR TRJATIMIN E UJRAVE T ZEZA

NE VENDBANIMET: TERRNAVC - SKNDERAJ (Ponde Vertikal + Vertikal) DHE

KOMOGLLAVE FERIZAJ (Ponde Vertikal + Horizontale).

4.1 Studimi i fisibilitetit pr trajtimin e ujrave te zeza ne Terrnavc ..............................89 4.1.1. Gjendja ekzistuese .......................................................................................................90 4.1.1.1. Rrjeti i Kanalizimit fekal .........................................................................................90 4.1.1.2. Kualiteti i Lumit .......................................................................................................90 4.1.1.3. Furnizimi me uj ......................................................................................................91 4.1.2. Karakteristikat e efluentit ..........................................................................................92 4.1.2.1. Matjet ........................................................................................................................92 4.1.2.2. Popullsia e kyure .....................................................................................................92 4.1.2.3. Shkalla e prdorur pr prurje .................................................................................93 4.1.3. Krkesat .......................................................................................................................93 4.1.4. Karakteristikat e lokacionit ........................................................................................94 4.1.5. Analiza e lokacionit .....................................................................................................96 4.1.5.1. Opsioni 1: (kombinimi i dy etapave te pondeve vertikale V+V) ..........................97 4.1.5.1.1. Metodologjia ..........................................................................................................97 4.1.5.1.2. Dizajni / Projektimi ............................................................................................100 4.1.5.1.3. Kostot ....................................................................................................................100 4.1.5.2. Opsioni 2: (kombinimi i dy etapave trualli A dhe B) ..........................................101 4.1.5.2.1. Metoda ..................................................................................................................101 4.1.5.2.2. Dizajni / Projektimi ............................................................................................102 4.1.5.2.3. Kostot ....................................................................................................................103 4.1.5.3. Kombinimi i etaps se pare dhe te dyte V+H trualli B .......................................103 4.1.5.3.1. Kostot ...................................................................................................................103 4.1.5.4. Prmbledhja dhe Rekomandime ...........................................................................104 4.1.6. Planifikimi ..................................................................................................................104 4.2. Prshkrimi teknik i trajtimit biologjike pr fshatin Terrnavc ................................112 4.2.1. Prmbledhja e detyrs projektuese ..........................................................................113 4.2.2. Faza prgatitore .........................................................................................................113 4.2.3. Punt toksore .........................................................................................................114 4.2.3.1. Matjet gjeodezike, vlersimi dhe identifikimi .....................................................114 4.2.3.2. Mbushja e terrenit ................................................................................................114 4.2.3.3. Forma e filtrave ......................................................................................................114 4.2.3.4. Kanali mbrojts ......................................................................................................114 4.2.4. Moqaloret e ndrtuara ..............................................................................................115 4.2.4.1. Etapa e pare ............................................................................................................115 4.2.4.1.1. Njsia shtytse ......................................................................................................115 4.2.4.1.2. Sistemi shprndars ............................................................................................116 4.2.4.1.3. Materialet ne filtr ...............................................................................................116 4.2.4.2. Etapa e dyt .............................................................................................................116 4.2.4.2.1. Njsia shtytse dhe puseta shprndarse .........................................................116

4.2.4.2.2. Sistemi shprndars ............................................................................................117 4.2.4.2.3. Materialet n filtr ...............................................................................................117 4.2.4.3. Prshkrimi i prbashkt pr t dy etapat .............................................................118 4.2.4.3.1. Drenazhimi dhe ajrimi n pjesn poshtme te filtrit .........................................118 4.2.4.3.2. Fundi i filtrit ........................................................................................................118 4.2.4.3.3. Jo ujpershkushmeria .....................................................................................118 4.2.4.3.4. Ndarset ne mes te filtrave .................................................................................119 4.2.4.3.5. Mbjellja me kallamishteve ..................................................................................119 4.2.5. Kualiteti i materialeve ...............................................................................................119 4.2.5.1. Beton ........................................................................................................................119 4.2.6. Kontroll e Testimi ......................................................................................................120 4.2.6.1. Organizimi dhe plani dinamik ..............................................................................120 4.2.6.2. Kontrolli dhe specifikimi i testeve .........................................................................121 4.2.6.2.1. Rrafshimi i filtrave ..............................................................................................121 4.2.6.2.2. Zhavorri dhe rra ...............................................................................................121 4.2.6.2.3. Jo ujpershkushmeria .....................................................................................121 4.2.7. Fotografit ....................................................................................................................123 4.3. Situacioni pr Impiantin e ujrave te zeza ne Terrnavc ...........................................132 4.4. Profili Hidraulik pr Impiantin e ujrave te zeza ne Terrnavc ...............................134 4.5. Planimetria pr Impiantin e ujrave te zeza ne Terrnavc ........................................135 4.6. Paraqitja ne 3D pr Impiantin e ujrave te zeza ne Terrnavc .................................136 4.7. Trajtimi i ujrave te zeza ne fshatin Komoglla Ferizaj .......................................139 4.7.1. Gjendja ekzistuese .....................................................................................................140 4.7.1.1. Rrjeti i kanalizimit fekal ........................................................................................140 4.7.1.2. Kualiteti i lumit .......................................................................................................140 4.7.1.3. Furnizimi me uj ....................................................................................................141 4.7.2. Karakteristikat e efluentit ......................................................................................141 4.7.2.1. Matjet .....................................................................................................................141 4.7.2.2. Popullsia e kyur ....................................................................................................142 4.7.2.2. Shkalla e prdorur pr prurje ...............................................................................142 4.7.3. Krkesat ...................................................................................................................143 4.7.4. Karakteristikat e Lokacionit .................................................................................143 4.7.5. Analiza e Opsioneve ..................................................................................................145 4.7.5.1. Opsioni 1 Pondet vertikale vetm me trajtim primar, Trualli A ....................146 4.7.5.1.1. Metodologjia ........................................................................................................146 4.7.5.1.2. Projektimi ............................................................................................................148 4.7.5.1.3. Kostot ....................................................................................................................148 4.7.5.2. Opsioni 2, Kombinimi i dy etapave t pondeve vertikale ................................148 4.7.5.2.1. Metodologjia ........................................................................................................149 4.7.5.2.2. Projektimi ............................................................................................................150 4.7.5.2.3. Kostot ...................................................................................................................151 4.7.5.3. Opsioni 3, Kombinimi i etaps vertikale me horizontale, Trualli B ..................151 4.7.5.3.1. Metodologjia ........................................................................................................151 4.7.5.3.2. Projektimi........................................................................................................152

4.7.5.3.3. Kostot.....................................................................................................................153 4.7.5.4. Opsioni 4, Sistemi me laguna (Ponde / Moqealishte) ..........................................153 4.7.5.4.1. Metodologjia ........................................................................................................153 4.7.5.4.2. Projektimi ............................................................................................................155 4.7.5.4.3. Kostot.....................................................................................................................155 4.7.5. Rekomandimet ...........................................................................................................156 4.7.6. Planifikimi ..................................................................................................................156 4.8. Situacioni i Prgjithshm pr Impiantin ne Komogllave..........................................166 4.9. Profili Hidraulik ..........................................................................................................172 4.10. Procesi i para trajtimit ...............................................................................................176 5.0. Konkluzione te prgjithshme ......................................................................................186 6.0. Rekomandime ...............................................................................................................187 7.0. Bibliografia ...................................................................................................................188

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Pellgjet Lumore Kryesore ne Kosov ....7

Tabela 2. Klasifikimi i tokave bujqsore sipas pellgjeve lumore ............................................11

Tabela 3. Projeksionet e popullsis deri ne vitin 2061 Skenari i Mesem.................................19

Tabela 4. Projeksionet e popullsis deri ne vitin 2061 Skenari i Ult......................................20

Tabela 5. Projeksionet e popullsis deri ne vitin 2061 Skenari i Lart....................................20

Tabela 6. Vlersimi i ve ndodhjes s popullsis sipas regjistrimit ..........................................22

Tabela 7. Klasifikimi sipas madhsis se popullsis dhe vendbanimi.....................................22

Tabela 8. Dhjet vendbanimet me te mdha ...........................................................................23

Tabela 9. Akumulimet ekzistuese (raporti i gjendjes se ujerave 2010) ..................................24

Tabela 10. Niveli i Qasjes ne Sistemet e Ujit dhe Kanalizimit fekale pr zonat Rurale dhe Urbane ne Kosov...................................................................................................................26

Tabela 11. Krahasimi i Statistikave t raportit t fundit t UNDP s ..................................31

Tabela 12. Standardet e Ujerave te Zeza sipas Direktivs Evropiane ....................................33

Tabela 13. Standardet e Shkarkimit te Ujerave te Zeza ne Kosov ........................................35

Tabela 14. Trajtimi Intensiv dhe Ekstensiv ............................................................................39

Tabela 15. Modalitetet pr Trajtimi Ekstensiv .......................................................................40

Tabela 16. Te dhnat teknike mbi Trajtimi Ekstensiv ............................................................41

Tabela 17. Detyrat pr Operim dhe Mirmbajtje ....................................................................70

Tabela 18. Resurset qe Krkohen.............................................................................................71

Tabela 19. Rezultatet e matjeve pr fshatin Terrnavce ...........................................................92

Tabela 20. Treguesit e vlerave te kufizuara pr trajtim t ujerave te zeza urbane te cilat do t shkarkohen nga objektet e trajtimit ne mjedisin marrs ......................................................... 94

Tabela 21. Tabela e Opsioneve pr studimin e fizibilitetit ne Terrnavc ...............................97

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Pozita Gjeografike e Republiks s Kosovs ne raport me vendet e tjera te Regjionit.....................................................................................................................................6

Figura 2. Modeli i lartsis mbidetare .....................................................................................7

Figura 3. Rrjeti i lumenjve ........................................................................................................7

Figura 4. Rrjeti i lumenjve te Kosovs ....................................................................................9

Figura 5. Indikatort historik te klims dhe projeksionet deri ne vitin 2039 ..........................10

Figura 6. Harta e tokave t Kosovs (Corin)................................................. ..........................12

Figura 7. Harta Gjeologjike e Kosovs......................................................... ..........................13

Figura 8. Harta Gjeologjike e Kosovs(KPMM).......................................... ..........................17

Figura 9. Prbrja etnike e popullsis s Kosovs ..................................................................18

Figura 10. Piramida e popullsis me 31. Marse 2011 ne baz te gjinis dhe moshs ............19

Figura 11. Projeksionet e popullsis deri ne 2061 (Agjencia e statistikave t Kosovs)........21

Figura 12. Harta pr nivelin e qasjes ne sistemet e ujsjellsve te menaxhuar dhe jo te menaxhuar nga KRU t (CDI)...............................................................................................28

Figura 13. Harta e Kanalizimeve Fekale (CDI) ......................................................................29

Figura 14. WWTP n Skenderaj Kosov .............................................................................36

Figura 15. Vndodhja e WWTP n Kosov .........................................................................36

Figura 16. Laguna Natyrale ....................................................................................................43






Figura 21. Procesi i Pondeve artificiale ...................................................................................47

Figura 22. Procesi i Pondeve artificiale Vertikale ..................................................................48

Figura 23. Procesi i Pondeve artificiale Horizontale ..............................................................48

Figura 24. Pondi artificiale Vertikal .......................................................................................49

Figura 25. Pondi artificiale Horizontal ...................................................................................50

Figura 26. Pondi artificiale Horizontal ...................................................................................50

Figura 27. Pondi artificiale Vertikal + Vertikal ne fshatin Terrnavc Skenderaj...................51

Figura 28. Llumrat Aktive .......................................................................................................52

Figura 29. Llumrat Aktive .......................................................................................................52

Figura 30. Filtri Pikues ...........................................................................................................53

Figura 31. Filtri Pikues ...........................................................................................................53

Figura 32. Harta e Kosovs sipas numrit te banoreve < 200 banr...........................................65

Figura 33. Harta e Kosovs Vendbanimet me trajtim Intensiv dhe Ekstensiv ........................66

Figura 34. Harta e Kosovs Vendbanimet me trajtim Ekstensiv ............................................67

Figura 35. Principet e puns ne ponde artificiale ....................................................................69

Figura 36. Foto nga faza e par ..............................................................................................71

Figura 37. Foto nga faza e dyt ..............................................................................................72

Figura 38. Foto nga faza e tret ................................................................................ .............73

Figura 39. Foto nga peseta parandaluese ...............................................................................74

Figura 40. Foto nga hapsira rrethuese .................................................................................75

Figura 41. Puseta e Sifonit .....................................................................................................76

Figura 42. Hapsira ku behet ndrrimi i shtratit ......................................................................77

Figura 43. Pondi artificial fusha Horizontal.............................................................................78

Figura 44. Kallamishtet............................................................................................................79

Figura 45. Kositja e Kallamishteve..........................................................................................80

Figura 46. Pastrimi i barishtave tjera .......................................................................................80

Figura 47. Gjendja 3 jave pas largimit te llumit.......................................................................81

Figura 48. Gjendja 10 jave pas largimit te llumit.....................................................................81

Figura 49. Gjendja e kallamishteve gjat rritjes ......................................................................82

Figura 50. Monitorimi i ndotjeve te pa autorizuara nse ka ....................................................83

Figura 51. Ndotja nga fabrika e qumshtit.......................... ....................................................83

Figura 52. Ndotja nga bagtia (lope etj).............................. ....................................................83

Figura 53. Ndotja nga fabrika e vers................................. ....................................................83

Figura 54. Ndotja nga mbetjet tjera te agrikulturs ................................. .............................83

Figura 55. Mirmbajtja e mire ne fillim te puns se impiantit rritja e barishteve tjera ne shtrat (fusha) ............................................................................................................................86

Figura 56. Bllokimi i ujerave te zeza nuk infiltrohen ne shtrat por mbesin ne pjesn e siprme.....................................................................................................................................86

Figura 57. Fillimi i bllokimit te efluentit ne kt rast duhet te intervenohet me nj here me riparimet e nevojshme ............................................................................................................87

Figura 58. Kallamishtet nuk rriten si duhet (pasoje ndonj ndotje e pa autorizuar................87

Figura 59. Pika e shkarkimit pas grops septike, e ngjashm me nj kanal te hapur .............91

Figura 60. Prroska rrethe 200 m me posht nga pika e shkarkimit .......................................91

Figura 61. Prerja gjatsore e pondeve vertikale ......................................................................98

Figura 62. Ponde vertikale te mbjellura me kallamishte te reja...............................................98

Figura 63. Skema funksionale pr sistemin me dy etapa te pondeve vertikale .......................99

Figura 64. Etapa e dyte e pondeve vertikale ...........................................................................99

Figura 65. Prerja gjatsore e pondeve horizontale.................................................................101

Figura 66. Pondet e ndrtuara ne rrjedhje horizontale ..........................................................101

Figura 67. Kanali mbrojts mbi impiant dhe kanali mbrojts anash impiantit .....................114

Figura 68. Njsia shtytse Sifoni ..........................................................................................115

Figura 69. Gypat sekondar shprndars ..............................................................................117

Figura 70. Metodologjia e sistemit me laguna.......................................................................154

Figura 71. Laguna kryesore e nj fshati francez .................................................................117

LISTA E ANEKSEVE

ANEKSI 1. HARTAT E KOMUNAVE T KOSOVS

ANEKSI 2. HARTAT E KOMPANIVE RAJONALE T UJSJELLSIT

ANEKSI 3. HARTAT E KOSOVS

ANEKSI 4. TABLETAT E KOMAUNAVE

Fjalori i shkurtesave dhe Formulat Shkurtesa Emri i Plot

AAZh Agjencia Austriake e Zhvillimit AKK Asociacioni i Komunave t Kosovs AKM Agjencia Kosovare e Mirbesimit AMMK Agjencia e Mbrojtjes s Mjedisit t Kosovs ARPL Autoriteti i Rajonit t Pellgjeve Lumore AT Asistenc Teknike ATShI Asistenc Teknike dhe Shkmbim Informacioni BAR Baza e Aseteve t Rregulluara BB Banka Botrore BE Bashkimi Evropian BK Buxheti i Kosovs CAPEX Shpenzimet Kapitale DEI Direktiva pr Emetimet Industriale(2010/75/EU) DKU Direktiva Korniz pr Ujra (2000/60/EC) DTUNU Direktiva mbi Trajtimin e Ujrave t Ndotura Urbane (91/271/EEC) DU Drejtorati i Ujrave DUP Direktiva pr Uj t Pijshm e.p. Ekuivalent popullsie FIDIC Federata Ndrkombtare e Konsulentve Inxhinier GIS Sistemi Informativ Gjeografik HC Hidrocentral IBU Njsit Biznesore pr Ujitje IHMK Instituti Hidro-Meteorologjik i Kosovs IKSHPK Instituti Kombtar i Shndetsis Publike t Kosovs IKMKIMK Inspektorati Mjedisor i Kosovs ITUN Impianti i Trajtimit t Ujrave t Ndotura KASHKASH Korniza Afatmesme e Shpenzimeve KB Kombet e Bashkuara KBO5 Krkesa biokimike pr oksigjen pr 5 dit KfW Banka Gjermane pr Zhvillim KKK Kshilli Konsultativ i Konsumatorve KRU Kompani Regjionale e Ujit KShP Kompani Ndrmarrje e Shrbimeve Publike LPKBPD Litra pr kok banori pr dit MBPZHR Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural MF Ministria e Financave MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor MNS Materiet e Ngurta t Suspenduara MNTh Materialet e ngurta t thata MPL Ministria e Pushtetit Lokal MpSh Marrveshja pr Shrbime(n mes t Komunave dhe KRU) MSH Ministria e Shndetsis MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik NCA Ndihma e Kishs Norvegjeze NP Ndrmarrje Publike NPV Vlera Aktuale Neto NJOU Njsia Operacionale e Ujrave NJPM Njsia pr Politika dhe Monitorim (Po ashtu NJPMNP pjes e MZHE) NJPMNP Njsia pr Politika dhe Monitorim t Ndrmarrjeve Publike (MZHE) OBSH Organizata Botrore e Shndetsis OBZHEOBZHE Organizata pr Bashkpunim dhe Zhvillim Ekonomik OFWAT Zyra pr Rregullimin e Ujrave (Angli dhe Uells)

Shkurtesa Emri i Plot

OPEX Shpenzimet Operative PMA Plani i Menaxhimit t Aseteve PMPL Planifikimi pr Menaxhimin e Pellgjeve Lumore

PVIU Planin i Veprimit dhe i Investimeve n pr Ujra QeK Qeveria e Kosovs SIRU Sistemi i Informacionit pr Resurse Ujore KISTERS (softuer) SSUK Strategjia Shtetrore e Ujrave t Kosovs SVPU Sistemi i Vlersimit dhe Planifikimit t Ujrave SHUKOS Shoqata e Ujsjellsve t Kosovs TFU Task Forca e Ujrave TUTM Trupat Ujor Tepr t Modifikuar UA Udhzim Administrativ UN Ujrat e Ndotura UNDP Programi pr Zhvillim i Kombeve t Bashkuara UNEP Programi pr Mjedis i Kombeve t Bashkuara UNMIK Misioni i Kombeve t Bashkuara n Kosov USD Dollar i Shteteve t Bashkuara VNT Vlersimi i Nevojave pr Trajnime

ZRRUK Zyra Rregullatore pr Ujsjells dhe Kanalizim ZZB Zyra Zvicerane pr Bashkpunim

Formulat

Ndarja pr njmij , (presje)

Ndarja pr decimale . (pik)

Milion 10^6

Miliard 10^9

Milion Milion 10^12

Njsia monetare e prdorur n kt strategji, prve nse ceket ndryshe, sht: Euro

mimi Nominal pr Vitin Nominal (prvese nse ceket ndryshe): 2013

T gjitha vitet kalkulohen, prvese nse ceket ndryshe, p.sh. periudha 2015 - 2019 zgjat 5 vjet

duke prfshir t dyja vitet 2015 dhe 2019.

Lavdim OSMANAJ: MASTER PLANI I TRAJTIMIT T UJRAVE T ZEZA PR ZONAT RURALE N REPUBLIKN E KOSOVS

1

1.1 . TE PERGJITHSHME Shekulli 21 pr ujerat globale paraqitet me dy sfida t prbashkta: sasin dhe cilsin e tije. Llogaritet q deri ne vitin 2025, rrethe 2/3 e shteteve t bots t ballafaqohen me stresin ujor. Uji i pastr, i sigurt dhe adekuat sht vital pr ekzistencn e organizmave te gjalle dhe funksionimin normal te ekosistemit, komunitetit dhe ekonomis Por cilsia e ujrave sht e rrezikuar ndjeshm me shtimin e popullats njerzore zgjerimin e aktiviteteve bujqsore dhe industriale. do dite ne bot, me miliona ton t ujrave te pa trajtuara t kanalizimeve urbane, bujqsore dhe industriale derdhen ne ujrat tona. do vit lumenjt, liqenet, detrate dhe oqeanet pranojn ndotjen e mbi 6.6 miliard njerzve ne planetin ton. Ujrat me cilsi t dobt e rrezikojn shndetin e njerzve dhe integritetin e ekosistemit, zvoglojn sasin e ujit pr pije ne dispozicion dhe zvoglojn prodhimtarin ekonomike. Jan nj numr i aktiviteteve natyrore dhe njerzore si: bujqsia, industria, minierat, depozitimet e mbeturinave, rritja e popullats, urbanizimi dhe ndryshimet klimatike q ndikojn ne karakteristikat biologjike, kimike dhe fizike t ujerave duke ulur ndjeshm cilsin e tyre Ne shum raste, strategjit tradicionale te trajtimit te ujrave t ndotura kan rezultuar q te jen t paqarta, ose dhe te pakuptueshme pr karakteristikat fizike dhe ekonomike te komuniteteve te vogla. Ne te kaluarn ne shum vende, kur sistemet publike te kanalizimeve nuk kan qen t mundura, e vetmja alternativ praktike ka qen dhe vazhdon akoma, ndrtimi ne vend i sistemit t trajtimit t ujerave te ndotura me gropa septike dhe absorbim ne tok, por jo te gjith situatat, apo strategjit e planifikimit ne zonat rurale, jan te prshtatshme pr ket tip. Prurjet e kohs ne trajtimin teknologjik t ujerave t ndotura dhe te adaptimit te strategjive te reja te menaxhimit, kan sjell alternativa dhe opsione te reja pr zonat rurale, te cilat, ne ket punimin jan marre parasysh, duke vlersuar me shum kujdes te gjitha opsionet dhe prshtatjen e tyre ne dobi te komunitetit, pr t arritur n nj prafrim te knaqshm si te shprndarjes se kostove ashtu dhe te prgjegjsive t shfrytzimit dhe mirmbajtjes se ndrtimeve pr trajtimin dhe eliminimin e ujrave te ndotura. Pr te realizuar przgjedhjen e alternativave te teknologjis sht pasur parasysh avantazhet dhe disavantazhet e secils alternativ, pr tu ndihmuar ne procesin e vendimmarrjes dhe pr t lehtsuar te kuptuarit e alternativave ne sensin e aplikimit praktik t trajtimit t ujrave te ndotura. Kshtu n ket punim, jan vetm ato teknologji trajtimi q jan te dobishme dhe efektive pr sistemet e trajtimit t ujrave te ndotura ne zonat rurale. Sigurisht vmendje te madhe sht prqendruar n prshtatshmrin e alternativs teknike t dhn, q varet n mnyre te theksuar nga kufizimi fizik te vendit dhe te aftsis menaxhere te komunitetit. Duke njohur, ku dhe kur duhen aplikuar teknologji te veanta, jan prfshir edhe konsideratat rregullator pr do sistem grumbullimi dhe trajtimi, si dhe t mundsis se komunitetit pr t mbshtetur prshtatjen e programit te menaxhimit.


2

1.2. QLLIMI I STUDIMIT

Objektiva e prgjithshme e Studimit sht q Institucioneve Kryesor qe merren me Ujerat tiu sigurohet nj strategji e gjere pr trajtimin e ujrave t zeza n Kosov, n udhheqjen e licencimit, planifikimit hapsinor dhe investimeve relevante. Kjo objektiv e prgjithshme do t konkretizohet prmes studimit t strategjis e cila do t marr parasysh elementet ekzistues dhe t projektuar t ujrave t zeza prej rrjetave t kanalizimit komunal dhe industrive t mdha, karakteristikat e trupave ujor t recipientit, obligimet e konventave ndrkombtare dhe marrveshjet, si dhe resurset e mundshme t parashikuara financiare. Ndotsit kryesor t ujrave siprfaqsor jan komunat dhe industrit. Komunat dhe komunitetet shkarkojn ujrat e zeza pa asnj trajtim dhe shkaktojn probleme n kualitet me materie organike, lnd ushqyese dhe emisione mikrobiologjike.

1.3. ORGANIZIMI I TEZES

Teza mbshtet ne nj krkim te gjer biblografik dhe eksperiencn ne fushn e projektimit te impianteve te trajtimit te ujrave te zeza pr zonat rurale ne Ballkan dhe koordinimit me Strategjit qe kane te bjn me Ujerat ne Republikn e Kosovs.

1.4. STRUKTURA E TEZES

Kapitujt e punimit jan paraqitur ne mnyre qe vijon: N kapitullin e par: paraqiten n mnyr sintetike por shum t qart qllimi i studimit organizimi i tij si edhe struktura. N kapitullin e dyt: sht paraqitur shume qart nj vmendje mbi karakteristikat e prgjithshme te Kosovs: Lokacionin, Reliefi, Hidrografia, Resurset natyrore dhe biodiversiteti, Gjeografia, Gjeologjia, Demografia, Popullsia e tanishme, Projektimet e popullsis, Dendsia e popullsis, Vendbanimet, Trajtimi i ujerave te zeza, Rezervart, Vlersimi i nivelit te qasjes ne uj t pijes dhe kanalizimit fekale ne Kosove Ne kapitullin e tret: jan analizuare studimet e fizibilitetit qe jan bere pr Komunat: Prishtine, Mitrovice, Peje, Prizren, Gjakove, Ferizaj dhe Gjilan. Kto fizibilitete prfshijn vetm kote shtate qendra te mdha dhe deri me sot nuk ka as edhe nj studim mbi vendbanimet tjera ne Kosove. Po ashtu kemi nj prshkrime shume te qarte mbi Trajtimin Intensiv dhe Ekstensiv dhe sht marre vetm me vendbanimet qe ne nuk kalojn 2000 banore ekuivalent, ku kto vendbanime jan trajtuare me Trajtimin e ujerave te zeza me metodn Ekstensive ne kuadr te metods Ekstensive kemi disa metoda si jan: Pondet Artificiale (Vertikale), Pondet Artificiale (Vertikale Vertikal), Pondet Artificiale (Vertikale + Horizontale), Filtri Anaerob + Ponde Artificiale (Horizontale), Imhof Rezervar + Pellg i Sedimentimit, Reaktor me pengesa ARB + Ponde Artificiale (Horizontale), Sistemi me laguna, Filtri me Zhavorr. Ne baze te kritereve qe jan me trajtimin e ujrave te zeza Ekstensiv sht analizuare do vendbanim dhe sht przgjedhur modeli me i prshtatshm pr at vendbanime, kjo gj ka vazhduare ne gjith


3

Territorin e Republiks se Kosovs me prjashtim te tri Komunave ne Pjesn Veriore te Kosovs, pra pr secilin Komune ve e ve sht punuare harta me trajtim Ekstensiv e po ashtu edhe ne kuadr te mbulimit te Kompanive Rajonale qe merrem me Operimin dhe Mirmbajtjen e impianteve te trajtimit te ujerave te zeza. Ne kapitullin e katrtn: sht paraqiture rasti studimore pr dy vendbanime ne Republikn e Kosovs, nj ne fshatin Terrnavc qe administrohet nga Komuna e Skenderajt dhe Kompania Rajonale KRU Mitrovica dhe vendbanimi tjetr Komogllave qe administrohet nga Komuna e Ferizajt dhe Kompania Rajonale KRU Bifurkacioni. Ne kto dy raste studim jan prfshire qe nga marrja e analizave mbi sasin dhe cilsin e ujerave sanitare te ktyre vendbanimeve pastaj mbi nj Studim te plote te Fisibilitetit pr trajtimin e ujrave te zeza duke vazhduare me Projektin Detale si dhe manualin mbi Operimin e Mirmbajtjen e ktyre sistemeve. Ne vendbanimin e Terrnavcit sht paraqiture skema e Trajtimit Ekstensiv me Ponde Artificiale Vertikal + Vertikal si skeme qe i sht prgjigjur me mire hapsirs ku ndodhet shkarkimi i ujrave te zeza. Kurse Vendbanimi tjetr Komogllave sht paraqiture skema e Trajtimit Ekstensiv me Ponde Artificiale Vertikal + Horizontal kjo skeme sht me e prshtatshme pr ket vendbanim, mirpo ne ket vendbanim ka qene e pa shmangshme prdorimi i nj stacioni te pompimit pr shkakun te rnies se vogl qe krijohet ne derdhjen e ujrave te zeza ne Recipient.

1.5. PUBLIKEM

Realizimi i ktij studimi sht paraprir nga publikimi: Journal of Hydraulic Engineering 1 (2015) 27-34 doi: 10.17265/2332-8215/2015.003 Potential of Constructed Wetland for Wastewater Treatment in Rural Areas in Kosovo Lavdim Osmanaj1, Agon Haxhikadrija1, Pierre-Henri Dodane2,, Astrit Vokshi3

D DAVID PUBLISHING


4

II - T DHENA E PRGJITHSHME PR REPUBLIKEN E KOSOVS

2.1 Lokacioni Republika e Kosovs shtrihet n Evropn jug-lindore, n pjesn qendrore t gadishullit Ballkanik (Ballkanin Perndimor). Koordinatat gjeografike t Kosovs jan 4150 58 N - 4215 42 N n gjersi gjeografike, dhe 200102 E - 214802 E n gjatsi gjeografike (Plani Hapsinor i Kosovs 2010-2020+). Kosova ka siprfaqe totale prej 10,908 km, kufizohet me Shqiprin, Ish Republikn Jugosllave t Maqedonis, Serbin, dhe Malin e Zi. Republika e Kosovs ka 1,739,825 banor (regjistrimi i Popullsis nga Agjencia e Statistikave t Kosovs, 2011) dhe ka dendsi t lart t popullsis prej 159 banor pr km. Qe nga viti 2013 Kosova sht ndar n 37 njsi komunale (Asociacioni i Komunave t Kosovs 2013). N aspektin e shrbimeve me uj, Kosova ndahet n 7 regjione: Prishtina, Mitrovica, Peja, Gjakova, Prizreni, Ferizaji dhe Gjilani. 2.2 Reliefi Republika e Kosovs karakterizohet me relief relativisht t but, n periferi sht e rrethuar nga vargmale t larta. Maja me e Lart sht Gjeravica me lartsi mbidetare 2,656 m, dhe pika m e ult sht n Drinin e Bardh, n Vrmic, n kufi me Shqiprin (Hidroekonomia e Kosovs, 1983). Disa nga pjest karakteristike t reliefit t Kosovs jan: Gryka e Kaanikut, gryka e Rugovs, Ujvarat e Mirushs, Rrafshi i Dukagjinit, Rrafshi i Kosovs dhe rrafshnalta e Drenics dhe Kriva Reka. 2.3 Hidrografia Republika e Kosovs sht e ndar n pes linja ujmbledhse q krijojn pes pellgje lumore, Drini i Bardh, Sitnica, Morava e Bins, Lepenci dhe Plava (Jaroslav erni Instituti i Hidroekonomis, 1983-2000, Master Plani pr Ujra, Beograd): Uji i lumit Drini i Bardh rrjedh n drejtim t jug-perndimit dhe shkarkohet n Detin Adriatik, Uji i lumit Ibr-Sitnic rrjedh n drejtim t veriut dhe shkarkohet n Detin e Zi, Uji i lumit Morava e Bins rrjedh n drejtim t jug-lindjes dhe shkarkohet n Detin e Zi, dhe Uji i lumit Lepenc rrjedh n drejtim t jugut dhe derdhet n Detin Egje. Lumenjt m t rndsishm jan: Drini i Bardh, Lumbardhi i Pejs, Lumbardhi i Deanit, Lumbardhi i Prizrenit, Ereniku, Toplluha, Mirusha, Klina, Sitnica, Llapi, Ibri, Lepenci, Morava e Bins,


5

Kriva Reka dhe Drenica Brenda territorit t Kosovs gjinden gjasht akumulime kryesore t ujrave siprfaqsore (rezervuare): Ujmani, Batllava, Badovci, Perlepnica, Livoqi, dhe Radoniqi Burimet e ujrave minerale dhe termo-minerale jan t shprndara n tr territorin e vendit, disa nga burimet me t njohura jan: Kllokoti, Banja e Pejs, Veleknica, Mirashi dhe Runiku.

2.4 Resurset natyrore dhe biodiversiteti Republika e Kosovs dallohet me diversitetin e resurseve t saj natyrore dhe biodiversitetit t saj t pasur. Ka depozita t mdha t resurseve minerale metalike dhe jo-metalike, si jan: plumbi, zinku, argjendi, nikeli, kromi, ligniti, agregatet dhe materialet ndrtimore, depozitat argjilore, shkmbinjt glqeror. Prve ksaj, Republika e Kosovs dallohet me biodiversitet t pasur, duke strehuar shum specie t bimve endemike dhe nj numr t madh t vlerave t mbrojtura natyrore, parqe nacionale, si jan, Parku Nacional i Bjeshkve t Sharrit dhe Bjeshkt e Nemuna, monumente t rndsis s veant Ujvarat e Mirushs, etj. Resurset toksore tokat bujqsore prbjn rreth 53% t siprfaqes toksore t territorit t Republiks s Kosovs, toka pyjore prbn 41.8% dhe siprfaqja tjetr toksore (zona t ndrtuara dhe ujra) mbulon 5.2% (Instituti i Planifikimit Hapsinor, 2010, Plani Hapsinor i Kosovs 2010-2020+, f. 41). Infrastruktura e transportit (infrastruktura rrugore dhe hekurudhore) infrastruktura rrugore sht dukshm e zhvilluar n t gjitha drejtimet. Rrugt m t rndsishme jan: Rruga kryesore M9 Prishtin- Pej, Rruga kryesore M25 Prishtin-Podujev, Rruga kryesore M2 Prishtin-Mitrovic Rruga kryesore M.(Prishtin-Kaanik), dhe Autostrada Ibrahim Rugova Morin-Merdar e rndsis speciale. Tri linjat hekurudhore jan: Kaanik Fush Kosov Mitrovic, Fush Kosov Pej dhe Fush Kosov Podujev.


6

Figura 1. Pozita Gjeografike e Republiks s Kosovs n Raport me Vendet Tjera t Regjionit


7

2.5 Gjeografia Terreni i Kosovs prbhet nga pellgjet e rrafshta fluviale me nj lartsi mbidetare 400-700 m t rrethuara me disa vargmale t larta me lartsi mbidetare 2,000 deri n 2,500 m, dhe me nj lartsi mesatare mbidetare 800 m, e rrethuar me bjeshk mesatarisht t larta dhe prmban dy ultsira t mdha. Dy ultsirat e mdha q mbulojn 36% t territorit t vendit jan "Rrafshi i Kosovs" n veri-lindje dhe "Rrafshi i Dukagjinit" n jug-perndim. Kufiri n mes t Rrafshit t Dukagjinit dhe Rrafshit t Kosovs formon ndarjen e ujrave siprfaqsore n mes t Detit Adriatik n njrn an dhe Detit t Zi dhe Detit Egje n ann tjetr. Figura 2. Modeli i lartsis mbidetare

Figura 3. Rrjeti i lumenjve

Jan katr pellgje kryesore Lumore ku dy m t mdhat mbulojn 80% t siprfaqes s vendit. Burimet e t gjitha ktyre lumenjve jan n territorin e Kosovs (vetm lumi Sitnica, rrjedh e lumit Ibr, buron jasht Kosovs, n Mal t Zi).1 Tabela 1 Pellgjet Lumore Kryesore n Kosov

Pellgu Lumor Siprfaqja km2

Gjatsia km

Rrjedhja mesatare m3/s

Rrjedhja vjetore milion m3

Shkarkimi final

Drini i Bardh 4,649 122 61.0 2,200 Detit Adriatik Ibri 4,009 42 32.6 771 Deti i Zi Morava e Bins 1,564 60 6.1 330 Deti i Zi Lepenci 685 53 8.7 307 Deti Egje 10,907 277 108.4 3,608

1 N fakt, pellgu i 5st mund t konsiderohet: Plava, normalisht konsiderohet si pjese e Pellgut t Drinit t Bardh.


8

Ka shum lumenj n Kosov, q rrjedhin n drejtim t Detit Adriatik, Detit t Zi dhe Detit Egje. Lumenjt kryesor n Kosov jan:

Drini i Bardh (n jug-perndim t Kosovs derdhet n Detin Adriatik), Lumi i Ibrit (n pjesn veriore, derdhet n lumenjt Morava dhe Danub dhe me

tutje n Detin e Zi) dhe Lepenci (n pjesn jug-lindore, derdhet n Lumin Vardar n drejtim t Detit

Egje). Ujmbledhsi i ujrave siprfaqsore q derdhet n Detin e Zi mblidhet nga nj siprfaqe prej 5,500 km, apo 51 % t territorit t Kosovs, Deti Adriatik mbledh ujrat nga nj siprfaqe prej 4,500 km, apo 43 %, dhe Deti Egje mbledh ujrat nga nj siprfaqe prej vetm 900 km, apo 6 %. Shumica e ujrave burojn brenda territorit t Kosovs, me prjashtim t Lumit Ibr, q buron n Mal t Zi, ku ka nj zon ujmbledhse pak me shum se 1,000 km2. Ibri sht burim i ujit pr liqenin e Ujmanit.


9

Figura 4. Rrjeti i Lumenjve t Kosovs


10

Kosova ka nj numr t vogl t liqeneve natyrore. Megjithat, jan ndrtuar disa rezervuare t mdha, n mesin e tyre rezervuart Ujmani, Pridvorci, Batllava, Badovci, Livoi dhe Radoniqi. Kto rezervuare shrbejn pr qllime t shumfishta, pr shembull prdoren pr furnizimin me uj t pijshm, pr hidrocentrale, dhe pr ujitje. Territori i Kosovs sht i pasur me burime t ujrave termale dhe minerale. Kosova ka resurse t pamjaftueshme ujore, dhe n t ardhmen do t jet faktor kufizues pr zhvillim ekonomik dhe social t vendit. sht vlersuar se Kosova ka vetm 1,600 m3 uj/Vit pr banor. Rezervat e ujrave nntoksore jan t kufizuara dhe gjinden kryesisht n pjesn perndimore t Kosovs, ku rezervat e ujrave siprfaqsore jan m t mdha n krahasim me pjesn lindore t vendit me rezerva t vogla dhe n pjesn jug-lindore, ku krkesat pr uj jan shum t mdha. Klima sht kontinentale me dimra t ftoft e me dbor dhe vera t ngrohta e t thata. Mesatarja e t reshurave vjetore sht 596 mm; Temperaturat mund t sillen nga -27 C n dimr deri n +39 C n ver. Figura 5. Indikatort Historik t Klims dhe Projeksionet Deri n Vitin 2039

Projeksionet e ndryshimeve klimatike tregojn se ndryshimi do t rritet, me temperatura m t larta dhe rregullime n reshje n regjion. Evropa Jugore do t ndikohet me ashpr sesa ajo Veriore. Ndryshimet klimatike ve jan duke ndodhur, dhe po sjellin thatsira m t shpeshta, vrshime, dhe zjarre n pyje. Edhe pse pritet q reshjet gjat vers do t zvoglohen, intensiteti i tyre mund t rritet. Prandaj, ekziston rreziku i paraqitjes se valve t nxehta t zgjatura, thatsirave dhe zjarreve n pyje, ashtu si edhe vrshimeve. Bujqsia sht sektor ky i ekonomis (13% e BPV), menaxhimit t tokave dhe punsimit.


11

Tabela 2 Klasifikimi i tokave bujqsore sipas Pellgjeve Lumore Kosova Drini I Bardh Ibri Morava e Bins Lepenci

km2 km2 % km2 % km2 % km2 % Klasa I 1,098 349 32% 648 59% 96 9% 5 0.5% Klasa II 579 315 54% 132 23% 45 8% 86 15% Klasa III 325 129 40% 123 38% 51 16% 23 7% Klasa IV 661 474 72% 130 20% 37 6% 20 3% Klasa V 68 48 71% 15 22% 5 7% 0 0% Klasa VI 102 22 22% 67 66% 12 12% 0 0% Gjithsej 2,833 1,339 48% 1,114 38% 246 9.5% 134 4.2%


12

Figura 6. Harta e tokave t Kosovs CORINE (EEA)


13

2.6 Gjeologjia

Figura 7. Harta Gjeologjike e Kosovs KPMM


14

Tiparet litologjike t Republiks s Kosovs N Kosov ekspozohet nj ndrtim gjeologjik mjaft kompleks dhe shum ngacmues si pr hulumtime t thelluara t aspektit shkencor ashtu edhe pr studime t karakterit krkimor pr minerale t shumt m interes t madh ekonomik q ndodhn n kt truall. N Kosov dalin q nga shkmbinjt m t vjetr t Parakembrit pastaj t Paleozoit (Pz), Mesozoit (Mz), Kenozoit (Kz) dhe deri tek ato t Kuaternarit (Q). Kjo shumllojshmri shkmbore q na prezentohet n Kosov dhe e cila ka rregjistruar momentet m t rndsishme t zhvillimit gjeodinamik prbn nj baz t mir t interprentimeve bashkkohore mbi zhvillimet gjeologjike q kan ndodhur n Ballkan. Po ashtu, n Kosov m mir se askund tjetr ballafaqohen dy trsi t litosfers oqeanike Tetisiane q perfaqsojn tipare t veanta t baseneve oqeanike Jurasike t Tetisit qndror- lindor siq jan ata t Mirdits dhe t Vardaritx Formimet Proterozoike Shkmbinjt m t vjetr t Kosovs jan rreshpet kristalore t Mass Dardane, q shtrihen n lindje t Kamenics dhe Karaevs. Ky kompleks i takon moshs s Rifej-Kembrianit, i ndrtuar prej gnejseve dhe leptinoliteve, mikashisteve, leukognejseve, amfiboliteve, kuarciteve dhe migmatiteve. Formimet Paleozoike Jan mjaft t prhapura n Kosov dhe t zbuluara n Bjeshkt e Sharrit, Bjeshkt e Nemuna, Malet e Mokns dhe n rrethin e Treps. Formimet Paleozoike t Bjeshkve t Sharrit i takojn Palezoikut t poshtm. N prbrje t ksaj serije hyjn: rreshpet kristalore me prbrje t ndryshme (epidot-aktinolite, klorit-sericitike, albit-klorit-sericitike dhe filitike), me ndrshtresa t glqerorve me ortoceratide, krinoide dhe korale, pastaj kuarcitet, metakonglomeratet, shkmbinjt bazik t metamorfizuar, granitoidet, gnejs-granatet etj. Seria Paleozoike e Bjeshkve t Nemuna, esht e zhvilluar n facien e shkmbinjve bazik t metamorfizuar dhe rreshpeve t gjelbrta e sericitike, klorit-sericitike dhe klorite, t facies pelitike me metamorfizim t ult, psefiteve dhe psamiteve me glqeror kristalor. Paleozoiku i Bjeshkve t Thata dhe Mokns sht zbuluar nn shkmbinjt e Triasikut t poshtm, i prfaqsuar me argjiloshiste, filite, ranor t metamorfizuar, glqeror t mermerizuar, konglomerate, gabroide, diabaze, kuarc-keratofire, kuarc-porfire dhe pirokllastite. N rrethin e Treps, formimet e Palezoikut t siprm jan t prfaqsuar me rreshpe t gjelbrta, argjilofilite, argjilite me stralle, mermere dhe kuarcite. Formimet e Mesozoikut Formimet e Mesozoikut kan prhapje t konsiderueshme n territorin e Kosovs, ku Kretaku dhe Triasiku jan m t prhapur n raport me Jurasikun. Triasiku sht i prhapur n tri zona: Zonn e Vardarit, Zonn e Ofioliteve Qendrore dhe Zonn e Sharrit. _____________________________________________________________________________________ x Feza I, 2004. Tiparet petrologjike dhe strukturore t masivit t Goleshit dhe Rahovecit Tipare t rrjedhjes mantelore. Punim i Doktorats. Universiteti i Prishtins Triasiku n Zonn e Vardarit sht i prhapur n tre breza, me shtrirje VP-JL. I pari sht brezi i Artans (Novoberda), i cili shtrihet nga Artana deri n Preshev.


15

Brezi i dyt shtrihet prmes Zons s Vardarit dhe brezi i tret shtrihet n pjesn perndimore t Zons s Vardarit, prgjat ans perndimore t Fushs s Kosovs. Triasiku n kt zon sht i prfaqsuar me rreshpe me prbrje kuarcite, mermere, glqeror t metamorfizuar, kuarcite dhe shkmbinj magmatik. Triasiku komplet sht identifikuar n rrethin e Treps. Triasiku ka nj prhapje n rajonin e Bjeshkve t Nemuna, Bjeshkt e Thata dhe Mokns). Triasiku i poshtm sht i prfaqsuar me konglomerate kuarcore, ranor, argjilite, glqeror bankor t pasur me faun, ranor petzor-argjilor, argjilite ranorike dhe glqeror rreshpor t metamorfizuar me ngjyr t zez. Triasiku i mesm n kt territor sht i prfaqsuar me serin vullkanogjeno-sedimentare, glqerort dhe dolomitet, prderisa Triasiku i siprm sht i prfaqsuar me glqeror, glqeror dolomitik dhe dolomite. N Zonn e Sharrit, Triasiku gjithashtu ka nj prhapje t madhe, i cili sht i identifikuar n pjesn e Koritnikut, Cvilens, Lumbardhin e Prizrenit, Oshlanit, n nji pjes t Dragashit t izoluara dhe rreth Drinit t Bardh. N kt pjes Triasiku prfaqsohet me glqeror t nuancave t ndryshme. Kontakti me sedimentet e Jurasikut sht tektonik. Formimet Jurasike - jan t prhapura kryesisht n Zonn e Vardarit dhe t Mirdits, t shprehura n formn e dy brezave, t cilt n mes veti jan t ndara prej formimeve t Kretakut me shkputje tektonike. Shkmbinjt magmatik t Jurasikut jan t prfaqsuar nga ultrabaziket, gabrot, diabazet, bazaltet spilitet dhe melanzhi ofiolitik, t cilt i takojm n rajonin Gjakovs (Masivi i Gjakovs), Rahovecit(masivi i Rahovecit) Mushtisht - Korisht, Ostrovic, Brezovic, Golesh (masivi i Goleshit) Hani i Elezit (masivi i Gorancs), rajonin e potezit Prishtin - Gjilan dhe Prishtin Podujev Mitrovic Leposaviq. Poashtu t ksaj moshe jan edhe disa lloje tjera shk;mbore si p.sh.Glqeroret e Gllames (Gjilan), Slivoves (Prishtin ) etj Depozitimet e Kretakut - jan mjaft t prhapura n teritorin e Kosovs. N kuptimin paleogjeografik, sedimentet e Kretakut jan t formuar n kuadr t Zons s Vardarit dhe Zonn e Ofioliteve Qendrore. Nj brez i gjr i formimeve t Kretakut shtrihet nprmes Zons s Vardarit, duke filluar nga Rogozna, n perendim t Mitrovics, prmes iavics, Drenics, Goleshit dhe Carralevs ku futen nn sedimentet e Basenit Neogjenik t Kosovs, prej nga vazhdojn n Grykn e Kaanikut drejt Maqedonis. Kto formime i takojn Kretakut t siprm dhe shtrihen n mnyr transgresive mbi ultramafiket e Jurasikut dhe prfaqsohen nga konglomeratet, ranort, glqerort, glqerort mergelor dhe flishi. Brezi i mesm shtrihet nga Kopauniku, n lindje t Prishtins, Hajvalis, Janjevs dhe n juglindje t Moravs s Bins. Brezi i tret shtrihet prej Artans, prmes Podujev, drejt veriut. Kta breza prfaqsohn nga formimet e Kretakut t poshtm dhe t siprm. N kuadr t Ofioliteve Qendrore, sedimentet e Kretakut t siprm ndrtojn pjest ansore t Basenit t Dukagjinit dhe Pashtrikut. Kto sedimente prfaqsohn nga shkmbinjt e ndryshm dhe shtrihen n mnyr transgresive mbi ultramafiket apo mbi formimet e Palezoikut t ri. Formimet e Terciarit Formimet e Terciarit mbushin ultsirat tektonike t Dukagjinit, Kosovs, Drenics, Llapit dhe Gjilanit, ku me hulumtime paleontologjike jan konstatuar Oligoceni, Mioceni, dhe Plioceni. Produktet vullkanogjene ndrtojn rajonin e Stantergut, Kishnic-Janjevs, Moravs s Bins dhe Strezovc-Artans. Formimet e Oligocenit jan zbuluar n rajonin e Moravs s Bins, t prfaqsuar me glqeror numulitik, mergele, argjila karbonatike, ranor, konglomerate, brekie


16

vullkanike, leucite dhe trahite. N Basenin e Strezovcit Oligoceni sht i prfaqsuar me sedimente liqenore (ranor, argjila, mergele, gelqeror dhe konglomerate) dhe produkte vullkanike (andezite, tufe vullkanike dhe brekie). Kto produkte shtrihen edhe n rrethinen e Treps, Dubovcit (seria magnezitbartse) dhe Drenics. Formimet e Neogjenit jan t prfaqsuara me sedimentet e Miocenit dhe Pliocenit, me shtresa t thengjillit dhe produktet vullkanogjene. Depozitimet e Miocenit mbushin Basenin e Dukagjinit, Gjilanit, Moravs s Bins dhe Krivareks dhe jan t prfaqsuara prej argjilave alevrolitike, argjilave ranorike dhe mergelore, konglomerateve heterogjene, ranorve, argjilave me ndrshtresa strallore, glqerorve argjiloro-mergelor, tufeve dhe rrall prej piroklastiteve e produkteve vullkanogjene. Depozitimet Pliocenike prfaqsojn depozitime liqenore dhe t ujrave t mbla, n mnyr transgresive mbulojn formacionet Miocenike dhe mbushin basenet e Dukagjinit, Kosovs dhe Drenics. Kto sedimente jan t prfaqsuara me konglomerate, argjila ranorike me konkrecione karbonatike, rrall ranorike (dyshemeja e thngjillit), pastaj argjilla mergelore, sedimente ranoro-argjilore dhe rrall me ndrshtresa t glqerorve silicoro-tufor (mbulesa e thngjillit) si dhe shtresa e thngjillit me trashsi t madhe. Depozitimet Kuaternare - Kto depozitime mbulojn fushat e rrafshta dhe shtretrit e lumenjve t Drinit t Bardh, Sitnics,Ibrit dhe Moravs s Bins, t prfaqsuara me sedimentet e teracave lumore, produkteve aluviale, proluviale, deluviale dhe moreneve.


17

Figura 8. Harta gjeologjike e Kosovs Sh: 1:200000 (Burimi KPMM)


18

2.7 . Demografia

2.7.1 Popullsia e tanishme Republika e Kosovs ka 1,739,825 banor rezident (Regjistrimi i popullsis nga ASK,2011), ku 38 % apo 661,586 t banorve jetojn n zonat urbane dhe pjesa tjetr 62 % apo 1,078,239 e banorve jetojn n zonat rurale. Madhsia mesatare e familjeve e bazuar n numrin e antarve t familjes sht rreth 6 persona pr familje. Prbrja etnike e popullsis sht dhn m posht. Figura 9. Prbrja Etnike e Popullsis s Kosovs

80%

5%

1%

1%3%

5%

1%

shqiptar serb Kroat Turq Rom Boshnjak t tjer

Struktura e moshs s popullsis sht dhn n figurn e mposhtme: Ndarja n baz t moshs dhe gjinis mund t prmblidhet si:

014 vje: 27.7% (meshkuj 260,678/femra 239,779) 1564 vje: 65.7% (meshkuj 617,890/femra 567,939) 65 vje e m shum: 6.6% (meshkuj 50,463/femra 68,089) (vlersimi i vitit

2010)2 Raporti gjinor

n lindje: 1.086 meshkuj/femra nn 15 vje: 1.09 meshkuj/femra 1564 vje: 1.09 meshkuj/femra 65 vje e m shum: 0.74 meshkuj/femra Popullsia totale: 1.06 meshkuj/femra (vlersimi i vitit 2010)

2 Libri i Fakteve Botrore i CIA-s, statistikat demografike


19

Figura 10. Piramida e popullsis me 31 Mars 2011 n baz t gjinis dhe moshs3

2.7.2 Projektimet e Popullsis Pasi q Strategjia mbulon nj periudh prej 20 vitesh, sht e rndsishme q t merr parasysh ndryshimet n popullsi dhe ndryshimet n vendbanime gjat ksaj periudhe. Projektimet m t fundit t Popullsis t prgatitura nga Agjencia e Statistikave t Kosovs (Dhjetor 2013) prbhet nga tre skenar. Rezultatet e publikuara t ktyre skenarve jan prmbledhur ktu: Tabela 3. Projeksionet e Popullsis deri n vitin 2061 Skenari i Mesm

Viti Gjithsej T rinj T rritur T vjetr T rinj T rritur T vjetr 0-14 15-64 65+ 0-14 15-64 65+

2011 1,780,021 495,101

1,162,044 122,876

27.8% 65.3% 6.9%

2021 1,883,805 406,059

1,301,556 176,190

21.6% 69.1% 9.4%

2031 1,931,957 371,065

1,308,534 252,358

19.2% 67.7% 13.1%

2041 1,923,175 313,466

1,262,015 347,693

16.3% 65.6% 18.1%

2051 1,859,447 256,760

1,177,814 424,872

13.8% 63.3% 22.8%

2061 1,743,470 215,907

1,022,265 505,299

12.4% 58.6% 29.0%

3 Projeksionet pr Popullsin e Kosovs 2011 2061: Agjencia e Statistikave t Kosovs, Dhjetor 2013


20

Tabela 4. Projeksionet e Popullsis deri n vitin 2061 Skenari i Ult


2011 1,780,021 495,101

1,162,044 122,876

27.8% 65.3% 6.9%

2021 1,837,371 383,338

1,280,187 173,846

20.9% 69.7% 9.5%

2031 1,789,962 303,970

1,239,396 246,597

17.0% 69.2% 13.8%

2041 1,635,681 206,993

1,092,849 335,839

12.7% 66.8% 20.5%

2051 1,398,626 124,900

876,887

396,838

8.9% 62.7% 28.4%

2061 1,095,732 61,081

589,898

444,753

5.6% 53.8% 40.6%

Tabela 5 Projeksionet e Popullsis deri n vitin 2061 Skenari i Lart


2011 1,780,021 495,101

1,162,044 122,876

27.8% 65.3% 6.9%

2021 1,933,298 429,407

1,323,637 180,254

22.2% 68.5% 9.3%

2031 2,088,854 442,289

1,380,398 266,168

21.2% 66.1% 12.7%

2041 2,245,138 432,415

1,436,725 375,998

19.3% 64.0% 16.7%

2051 2,383,523 417,772

1,490,613 475,138

17.5% 62.5% 19.9%

2061 2,494,280 424,483

1,481,505 588,292

17.0% 59.4% 23.6%


21

Figura 11. Projeksionet e Popullsis deri n vitin 2061 Agjencia e Statistikave t Kosovs

2.7.3 Dendsia e popullsis Republika e Kosovs vlersohet si nj ndr vendet m t populluar pr kilometr katror. Ka rreth 165 banor pr kilometr katror (b/ km2). Dendsia e popullsis m e madhe sht n zonat urbane 1,000 b/km2, pr faktin se n kto zona kemi prqendrimin m t madh t infrastrukturs ekonomike, shndetsore, shkollore, tregtare , kulturore etj. Kjo mund t pasqyrohet me nj hart e cila pasqyron dendsin e popullsis sipas njsive administrative komunale dhe qendrave t mdha si jan Prishtina, Gjilani, Mitrovica, Gjakova, Prizreni, Ferizaji, Peja etj.

2.7.4 Vendbanimet N Republikn e Kosovs jan rreth 1187 vendbanime sipas Agjensionit Kadastral te Kosovs. Kto vendbanimet jan te shprndara n modelin e vendbanimeve koncentrike, fshatrat jan t koncentruara prrreth qendrave t mdha urbane. Dhe vendbanimet jan t shprndara kryesisht npr zonat fushore (Rrafshi i Dukagjinit dhe Rrafi i Kosovs), prgjat luginave t lumenjve (Rrafsi i Dukagjinit dhe Rrafshi i Kosovs). Sipas legjislacionit t aplikueshm vendbanimet ndahen n urbane dhe rurale:

Urbane Nj zon gjeografike e urbanizuar e definuar n nivelin e vendbanimit karakterizohet me dendsi me t madhe t popullsis n krahasim me zonat q e rrethojn. N regjistrimin e popullsis n Kosov nj zon definohet si urbane me vendim administrativ nga komuna.


22

Rurale Zon gjeografike e pa-urbanizuar - e definuar n nivelin e vendbanimit karakterizohet me dendsi me t vogl t popullsis, dhe ku shumica e toks prdoret pr bujqsi n krahasim me zonat q e rrethojn. N regjistrimin e popullsis n Kosov nj zon definohet si rurale me vendim administrativ nga komuna.

Po kshtu regjistrimi i popullsis (Tabela kryesore e raportit) vjen n prfundim se ndarja e popullsis sht dhn si me posht. Tabela 6 Vlersimi i vendndodhjes s popullsis sipas regjistrimit

Vendi Popullsia Proporcioni

Urbane 661,586 38.0% Rurale 1,078,239 62.0%

1,739,825

Prderisa ky vlersim jep nj indikator t prgjithshm, ai sht pashmangshmrisht i varur nga vendimet administrative, t cilat jo gjithmon reflektojn situatn n terren. Dendsia mesatare e popullsis n Kosov sht 165 banor pr kilometr katror. Megjithat, kjo mesatare ka oscilime t mdha n densitet e popullsis n zona t ndryshme, dhe nuk e prfshin faktin q shum zona t Kosovs jan t pabanuar kryesisht pr shkak t terreneve sidomos atyre kodrinoro-malore. Shnimet e regjistrimit t popullsis n baz t vendbanimeve (q referohen edhe si kadastra). Ekzistojn 1,281 vendbanime t prcaktuara. Nj klasifikim sipas madhsis s vendbanimeve sht dhn n vijim.

Tabela 7 klasifikimi sipas madhsis Popullsia dhe Vendbanimet

I ult I lart vendbanime % vendbanimeve

Popullsia Proporcioni

Nil 0 35 2.7% 0.0% >0 99 199 499 999 1999 4999 9999 19999 49999 99999


23

Tabela 8 Dhjet vendbanimet me t mdha Rangu Vendbanimi Komuna Popullsia e

regjistruar Siprfaqja e vendbanimit

km2

Dendsia mesatar i popullsis #/km2

1 Prishtin Prishtin 145,149 30.74 4,722

2 Prizren Prizren 85,119 29.47 2,888

3 Gjilan Gjilan 54,239 17.13 3,167

4 Pej Pej 48,962 25.33 1,933

5 Ferizaj Ferizaj 42,628 11.83 3,603

6 Gjakova Gjakov 40,827 28.51 1,432

7 Mitrovic Mitrovic 33,904 9.84 3,446

8 Vushtrri Vushtrri 27,272 18.59 1,467

9 Podujev Podujev 23,453 9.20 2,549

10 Fush Kosov Fush Kosov 20,021 13.27 1,509

521,574 194 2,690

Si po shihet, dendsia e popullsis n Prishtin sht shume e lart dhe mund t krahasohet me qytetet me t dendura t Evrops. Megjithat, sht me rndsi t theksohet q zhvillimi nuk i prcjell kufijt administrativ prandaj nevojiten analiza me t thella pr t definuar zonat urbane.

2.8 Trajtimi i Ujrave t ndotura Tani pr tani ka vetm nj impiant pr trajtimin e Ujrave t Ndotura Urbane q operon n Kosov dhe kjo sht n Skenderaj me nj kapacitet prej 8000 e.p. Nj numr i vogl i objekteve trajtuese n zonat rurale sht gjithashtu n operim. Megjithat, jan ndrmarr prpjekje t konsiderueshme pr tu prgatitur pr implementimin e trajtimit t ujrave t ndotura n t gjitha qytetet kryesore me studimet e fizibilitetit q jan kryer pr Prishtin, Gjakov, Gjilan, Pej dhe Prizren. Studimet e fizibilitetit jan planifikuar n t ardhmen e afrt pr Ferizajin dhe Mitrovicn. sht gjithashtu me rendsi t thuhet se kostoja e investimeve e shoqruar me implementimin e Direktivs njihet se sht e lart. Kostoja e vlersuar investive n 12 Vendet Antare q jan bashkuar me BE n periudhn 2004 dhe 2007 ka qen 35 miliard4. Kjo prfaqson nj kosto investive e cila sht prafrsisht 340 pr nj banor. Nj niveli ngjashm i nevojs pr investime do t pritej edhe n rastin e Kosovs.

4 http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/implementation/factsfigures_en.htm
http://ec.europa.eu/environment/water/water-urbanwaste/implementation/factsfigures_en.htm


24

2.9.Rezervart Ashtu sikur u theksua me lart ekzistojn pes rezervar t mdhenj n shfrytzim n Kosov n kt moment. Tabela 9. Akumulimet ekzistuese (Raporti i Gjendjes s ujrave 2010)

Rezervari Rrjedhja e ujit (Lumi) Ujmbledhsi Rrjedhja mesatare

Vllimi Milion m3

km2 m3/sekond E lart E ult Ujmani Ibr 1,060.0 13.5 350.0 390.0 Batllava Batllav 226.0 1.1 25.1 30.0 Badovci Graank 103.0 1.1 20.0 26.4 Livoi Livo 53.6 3.3 4.2 Radoniqi Lumbardhi i Deanit 130.0 0.2 102.0 113.0 1,572.6 15.8 500.4 563.6 shtjet q ngritn pr kta rezervar jan: Inspektimi i siguris s digave, procedurat dhe prgjegjsit kan nevoj urgjente t klasifikohen dhe sistemi apo inspektimi i rregullt dhe mirmbajtja pr t siguruar vazhdim t sigurt t operimit. Diga e Perlepnics ballafaqohet me problem serioze me balten dhe sedimentimi (kjo sht arsyeja pse jan planifikuar dy rezervar t reja pr furnizimin e Gjilanit). Kto shtje kan nevoj t zgjidhen me urgjenc. N veanti n dign e Prlepnics si shtes e t pasurit t problemit me balten dhe sedimentimin aty paraqiten edhe shenja domethnse t rrjedhjes n nj vend (ashtu sikur identifikohet n Raportin e Siguris s Digs TFU 2012). Pavarsisht shtjeve me t cilat ballafaqohen digat ekzistuese ka nevoj pr t marr parasysh zhvillimit t akumulacioneve t reja shtes. Ndrtimi i digave dhe rezervarve pr akumulimin (mbajtjen) e ujit pr nj numr qllimesh si jan hidrocentralet, furnizimin me uj pr pije, ujitje dhe mbrojtje nga vrshimet kan nj t kaluar t gjat dhe sht gjersisht qasje praktike konvencionale pr menaxhimin e ujit n Evrop. Sipas Agjencin Evropian t Mjedisit: Gjat dy shekujve t kaluar sht shnuar rritje e madhsis dhe numrit t rezervarve me kapacitet t ruajtjes vemas me zhvillimin e hidrocentraleve dhe menaxhimin e pellgjeve. Tani pr tani n Evrop ka diku 7000 diga t mdha. Prve ksaj ka me mijra diga t vogla... Shtetet Antare me numrin me t madh t rezervarve jan Spanja (diku 1200) dhe Anglia (diku 570), Italia (diku 570) Franca (diku 550) dhe Suedia (diku 190).


25

2.10. Vlersimi i nivelit t qasjes n uj t pijes dhe kanalizimit fekale n Kosov Prmbledhje Prmes ktij studimi sht br vlersimi i sistemeve t ujsjellsit dhe kanalizimit fekale n Kosov me qllim q:

T vlersohet niveli i prgjithshm i qasjes n sistemet e ujsjellsit dhe kanalizimit fekale n Kosov.

T sigurohen informata pr aspektin teknik dhe financiar t sistemeve t ujsjellsit t cilat nuk jan t menaxhuara nga Kompanit Rajonale t Ujit.

Rezultatet e vlersimit tregojn q 76 % e popullsis s Kosovs jan t mbuluara nga sistemet funksionale t ujsjellsit. Sistemet e ujsjellsit furnizojn 61% t popullsis n zonat rurale t Kosovs. 65% e popullsis s prgjithshme jetojn n vendbanime t cilat kan sistem t kanalizimit, prderisa vetm 42% e popullsis rurale ka qasje n sistem t kanalizimit. N shumicn e rasteve trajtimi i kanalizimit bhet vetm pjesrisht apo nuk bhet fare. Prmes investimeve aktuale dhe me investime t vogla shtes n rehabilitimin e sistemeve ekzistuese t ujsjellsit t cilat nuk jan funksionale, do t arrihej niveli i prgjithshm i qasjes popullsis n uj t pijes mbi 80% deri n vitin 2016. Megjithat, nevojiten investime t mdha pr tu ofruar shrbime 20% t pjess s mbetur t popullsis, shumica prej t cilve jetojn n fshatra t largta. Sistemet aktuale t ujsjellsit ende ballafaqohen me probleme t shumta sa i prket kualitetit dhe qndrueshmris operative t ofrimit t shrbimeve. Forcimi i kapaciteteve pr mirmbajtjen dhe operimin e sistemeve t ujsjellsit sht elementi ky pr sigurimin e qndrueshmris s investimeve. Strategjia kryesore pr ta arritur kt sht integrimi i sistemeve t vogla rurale n Kompanit Rajonale t Ujit (KRU) dhe ngritja e kapaciteteve t KRU-ve pr menaxhimin e ktyre sistemeve. N total 43 sisteme funksionale t ujsjellsit q furnizojn 10% t popullsis s Kosovs nuk menaxhohen nga KRU-t. Rreth 30 sisteme n vendbanime me 3% t popullsis jan jasht funksionit. Gjat procesi t integrimit t ktyre sistemeve n KRU, duhet t adresohen nj sr shtjesh q kan t bjn me aspektin teknik, nevojat pr investime dhe arsyet e ndryshme t hezitimit nga administrata dhe popullsia lokale sa i prket procesit t integrimit. Ndr shtjet m t rndsishme jan si vijon: Shumica e sistemeve funksionale t ujsjellsit kan nevoj t prmirsohen para se ato t integrohen n KRU. Pr kt qllim nevojiten 2.3 Milion Euro investime pr 143 sistemet. 30 sistemet t cilat nuk jan funksionale kan nevoj t rehabilitohen para se ato t mund t integrohen n KRU. Pr kt qllim nevojitet t investohen 1.4 Milion Euro pr 30 sisteme. N mesin e sistemeve t pavarura, 86 prej shfrytzojn ujmbledhsit (kaptazhat) e ujit si burim t ujit dhe shprndajn ujin vetm prmes rnies s lir. Kto sisteme jan m t lira pr tu operuar dhe n prgjithsi nuk kan t prcaktuar ndonj sistem tarifor. Procesi i integrimit i ktyre sistemeve n KRU mund t ballafaqohet me hezitim nga shfrytzuesit e ujit pasi q ata do t ballafaqoheshin me kosto m t lart t konsumit t ujit pas integrimit. Disa komuna aktualisht nuk kan marrveshje t shrbimeve me KRU-t. Prve shtjes s pazgjidhur sa i prket marrveshjes s shrbimeve, n kto lokacione mund t ket


26

kundrshtime t integrimit n KRU gjithashtu pr arsye politike ose pr arsye t tarifave m t larta t ujit. Me rastin e integrimit t sistemeve n KRU, duhet t merren parasysh karakteristikat individuale t secilit sistem, sikurse sht performanca e tyre n aspektin e operimit dhe mirmbajtjes ose furnizimit me energji elektrike, afrsia me njsin operative m t afrt t KRU-s, ekzistimi i zonave mbrojtse etj. N kt mnyr, ofrimi i modeleve t ndryshme t integrimit dhe menaxhimit t cilat synojn nevojat lokale individuale do t jen shum t rndsishme me rastin e integrimit t sistemeve rurale t furnizimit me uj n KRU.

Objektivat e vlersimit T vlersohet niveli i prgjithshm i qasjes n sistemet e ujsjellsit dhe

kanalizimit fekale n Kosov. T ofrohen informata teknike dhe financiare pr sistemet e ujsjellsit t cilat nuk

menaxhohen nga Kompanit Rajonale t Ujit.

Niveli i prgjithshm i qasjes Vlersimi tregon q 76% e popullsis s prgjithshme jeton n vendbanime t cilat shrbehen nga sistemet operacionale t ujsjellsit. Kjo prqindje prfshin sistemet e qendrave urbane dhe sistemet e ndara t operuara nga Kompanit Rajonale t Ujit (KRU) si dhe sistemet t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t por t cilat jan operacionale. N zonat rurale, vetm 61% e popullsis shrbehet nga sistemet e ujsjellsit. 65% e popullsis s prgjithshme jeton n vendbanime t cilat kan sisteme t kanalizimit, ndrsa 42% e popullsis rurale ka qasje n sistem t kanalizimit. Megjithat asnj nga sistemet e kanalizimit aktualisht nuk bn trajtimin e kanalizimit q arrin standardet e caktuara t shkarkimit. Tabela 1 prmbledh statistikat e nivelit t qasjes n sisteme t ujsjellsit dhe kanalizimit fekale n zonat urbane dhe rurale. Tabela 10: Niveli i qasjes n sistemet e ujsjellsit dhe kanalizimit fekale n zonat urbane dhe rurale n Kosov.

Totali i popullsis

Kan qasje n sisteme

ujsjellsit (Kategorit

A+B+C)

Nuk kan qasje n

sisteme t ujsjellsit (Kategorit

D+E)

Kan qasje n sisteme t

kanalizimit fekale

(Kategorit G+H)

Nuk kan qasje n

sisteme t kanalizimit

fekale (Kategoria I)

Totali 76% 24% 65% 35% Popullsia urbane 100% 0% 100% 0% Popullsia rurale 61% 39% 42% 58% Tabela 11: Niveli i qasjes s popullsis minoritare etnike n sistemet e ujsjellsit dhe kanalizimit n zonat urbane dhe rurale n Kosov.


27

Dallimet rajonale n aspektin e nivelit t qasjes t sisteme t ujsjellsit dhe kanalizimit fekale Hartat n Figurn 1 dhe Figurn 2 ilustrojn nivelin e qasjes n zonat rurale t komunave t ndryshme, t cilat mundsojn kuptimin e dallimeve rajonale n aspektin e nivelit t qasjes n uj t pijes dhe kanalizimit fekale. Sa i prket furnizimit me uj t pijes, komunat n vijim kan nivel t ult t qasjes n uj t pijes n zonat rurale, nn 40%: Skenderaj, Kamenic, dhe Novobrd. Sa i prket kanalizimit fekale komunat n vijim kan nivel t ult t qasjes n kanalizimin fekale nn 40% n zonat rurale: Skenderaj, Istog, Klin, Dean, Shtrpc dhe Dragash. Gabim! Burimi i referencs nuk sht gjetur. n faqen 15 ilustron nivelin e qasjes n zonat e ndryshme t shrbimit t KRU-ve. Niveli i prgjithshm m i ult i qasjes sht n rajonin e Gjilanit (60%) dhe n rajonin e Mitrovics (67%), rajonet e tjera kan nivelin furnizimit t prgjithshm me uj t pijes mbi 78%.


28

Figura 22: Harta pr nivelin e qasjes n sistemet e ujsjellsit t menaxhuara dhe jo t menaxhuara nga KRU-t sipas komunave n Kosov (CDI)


29

Figura 3: Harta e qasjes n sistemet t kanalizimit t menaxhuara dhe jo t menaxhuara nga KRU-t sipas komunave n Kosov (CDI)


30

Krahasimi i rezultateve t vlersimit me t dhnat e raporteve t UNDP-s Disa nga raportet e fundit t publikuara nga UNDP-ja sikurse Vlersimi Sektorial n Kosov (UNDP, 2010) ose Raporti i Dyt pr Qllimet Zhvillimore t Mileniumit (UNDP, 2007) ofrojn vlersime t prafrta sa i prket nivelit t furnizimit me uj t pijes dhe qasjes n kanalizimin fekale n Kosov. N prgjithsi kto vlersime jan t bazuara n numrin e konsumatorve t KRU-ve dhe vlersimet e numrit t popullsis n zonat e shrbimit t KRU-ve. N kt mnyr ato vlersime mund t mos jen t sigurta:

T dhnat e popullsis t shfrytzuara deri m 2011 jan vetm vlersime t prafrta, t dhnat e besueshme sa i prket statistikave t popullsis ende nuk jan n dispozicion.

T dhnat e ofruara nga KRU-t nuk prmbajn kurrfar informate pr sistemet ekzistuese t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t.

KRU-t aktualisht nuk mbulojn tri Komunat e Kosovs veriore, nuk ka t dhna n dispozicion pr kto zona.

Raportet e prmendura t UNDP-s konsiderojn q qasja n furnizim me uj nnkupton qasje n sistem t menaxhuar nga KRU-t dhe q sistemet t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t llogariten si munges e qasjes n furnizim me uj. Ky definicion sht nj qasje pragmatike pr tu ballafaquar me gjendjen e mungess s t dhnave t besueshme, megjithse sht mjaft e thjeshtzuar. N realitet jo t gjitha sistemet e menaxhuara nga KRU-t ofrojn uj t mjaftueshm dhe cilsor pr popullatn; dhe n ann tjetr shum sisteme t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t n fakt furnizojn popullsin me uj t pijes. Tabela ofron nj krahasim t rezultateve t ktij vlersimi dhe vlersimeve t prafrta t paraqitura n raporte t UNDP-s. Rezultatet e ktij vlersimi prputhen mjaft mir me statistikat e dhna n raportet e UNDP-s. Rezultatet e vlersimit tregojn 66% e totalit t popullsis kan qasje n sisteme t ujsjellsit t menaxhuara nga KRU-t, ndrsa raportet e UNDP-s vlersojn nivelin e qasjes n nj rang prej 60-70%. Megjithat vlersimi tregon q 10% e popullsis aktualisht shrbehen nga sistemet funksionale t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t dhe se totali i qasjes n sisteme t ujsjellsit duke prfshir edhe kto sisteme sht 76%. Sa i prket kanalizimit fekale Vlersimi Sektorial n Kosov vlerson q 30% e popullsis ka qasje n sisteme t kanalizimit, prderisa rezultatet e ktij vlersimi tregojn q 65% e popullsis ka qasje n sisteme t kanalizimit, duke prfshir sistemet t cilat nuk menaxhohen nga KRU-t.


31

Tabela 11: Krahasimi i statistikave t raporteve t fundit t UNDP-s dhe rezultatet e ktij vlersimi sa i prket qasjes n sisteme t ujsjellsit dhe kanalizimit

Kan qasje n sistem t ujsjellsit t menaxhuar nga KRU-t (Kategoria A+B)

Kan qasje n sistem t ujsjellsit q nuk menaxhohet nga KRU-t (C)

Kan qasje n sistem t kanalizimit fekale (G+H)

UNDP, 2010: Vlersimi Sektorial n Kosov

60 % Nuk ka informata 30%

UNDP, 2007: Raporti i Dyt pr Qllimet Zhvillimore t Mileniumit n pr Kosovn

65-70 % Nuk ka informata Nuk ka informata

CDI, 2011: Vlersimi i Furnizimit me Uj t Pijes dhe Sanitacioni n Zonat Rurale

66 % 10 % 65 %


32

KAPITULLI III TRAJTIMI I UJRAVE TE ZEZA NE ZONAT RURALE METODAT EKSTENSIVE DHE INTENSIVE 3.1. ASPEKTI LIGJORE

3.1.1. Disa fjal pr rregullore t BE-s Direktiva e Trajtimit t ujrave urbane (UWWTD) sht nj direktiv e orientuar drejt misionit e cila obligon vendet antare t BE t grumbullojn ujrat e zeza dhe t instalojn impiante t trajtimit n aglomeratet ekuivalente me m shum se 2.000 njerz (PE). Sipas UWWTD, aglomeratet me 2,000-10,000 PE duhet ngritur trajtim t prshtatshme, si dhe aglomeratet me m pak se 2000 PE t cilat tashm kan nj sistem t grumbullimit (Neni 7 i UWWTD). Trajtimi i prshtatshm sht definuar si trajtimi primar dhe sekondar, heqjen e lndve ushqyese pasi q trajtimi terciar sht e nevojshme vetm n rast t eutrofikimit. Parametrat mikrobiologjike nuk jan marr pr baz. Pr aglomeratet me m pak se 2000 PE q nuk kan sistemin e grumbullimit, nuk jepen krkesa specifike. do rregullore pr administrimin e ujrave t zeza nga ato aglomerate sht ln n kompetenc t shteteve antare t BE. Megjithat, aglomeratet nn 2000 PE (t cilat nuk jan t mbuluara nga UWWTD) bien nn Direktivn Korniz t Ujit (WFD) u krkohet vendosje e prshtatshme e trajtimit sanitar dhe ujrave t zeza pr t arritur statusin e mir t ujit dhe standarde t sigurta t ujit t pijshm(p.sh. mbrojtjen e burimet nntoksore). Krkesat e WFD lidhur me masat pr ofrimin e grumbullimit dhe trajtimit t ujrave t zeza jan shum fleksibile. p.sh. kanalizimi fekale fushore me riprdorim t ujit dhe lndve ushqyese mund t jen nj alt

Documents

Master plani i trajtimit të ujërave të zeza për zonat rurale në