Materie en Materiale [Graad 4 Afrikaans]

MATERIE EN

MATERIALE

Ons verwelkom die wye gebruik van hierdie materiaal. Gee asseblief erkenning aan PSP. ©PSP 2008

1 Wat is materie?2 Wat is vaste stowwe,

vloeistowwe en gasse?3 Watter vaste stowwe,

vloeistowwe en gasseis om ons?

4 Hoe meet ons vastestowwe, vloeistowween gasse?

5 Hoeveel kan ’nmedisynelepel hou?

6 Ondersoek – Hoe kanons die hoeveelheidvan ’n vloeistof meet?

7 Hoe meet ons diehoeveelheid materiewat ons het?

8 Hoe meet ons diehoeveelheid gas watons het?

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME (PSP)’n Voorbeeld van ’n leerervaring in die Natuurwetenskappe

Wat kan ons oor materie uitvind?

GRAAD 4

Hierdie materiaal is geskryf om onderwysers in hul werk met leerders rondomdie kennisveld Materie en Materiale te ondersteun. Alhoewel dit nie ’n volledigewerkskedule is nie, bied dit moontlikhede vir onderwysers om anderleerervaringe in te sluit en dit verder uit te brei en te ontwikkel.Hierdie voorbeeld-leerervaring wys hoe jy kan werk om die volgendeleeruitkomste in die Natuurwetenskappe te bereik.A Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlikeverskynsels te reageer, en om binne die konteks van wetenskap, tegnologieen die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

A Leeruitkoms 2: Konstruksie van WetenskapkennisDie leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese enomgewingskennis toe.

A Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die OmgewingDie leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussenwetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.

Kursus aangebied deur Rose Thomas en Nontsikelelo MahoteBoekie ontwerp deur Welma Odendaal, geïllustreer deur Nicci Cairns en Janet Ranson en vertaal deur Ronél Gouws

Western Cape Primary Science ProgrammeEdith Stephens Wetland ParkLansdownewegPhilippi, 7785Posbus 24158Lansdowne 7779Suid-AfrikaTel: 021 691-9039 Faks: 021 691-6350e-pos: [email protected]: www.psp.org.za

In die NKV word die volgende naam vir hierdie inhoudsveld gebruik: Materie en Materiaal/Stowwe

Ontwikkel deur die Western Cape Primary Science Programme-span

Die PSP bedank PetroSA vir hul ondersteuning.

Afdeling 11. Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1–24

2. Assesseringstake

LU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16

LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Afdeling 2: Hulpmiddels vir onderwysersTaakkaarte vir fotostatering

1. Taakkaart 1. Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .28

2. Taakkaart 2. Assesseringstaak vir LU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

3. Taakkaart 3. Hoe meet ons vaste stowwe, vloeistowwe en gasse? . . . . . . . . . . . . . .30

4. Taakkaart 4. Hoeveel kan ’n medisynelepel hou? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

5. Taakkaart 5. Hoe kan ons die hoeveelheid van ’n vloeistof meet? . . . . . . . . . . . . . . .32

6. Taakkaart 6. Assesseringstaak – LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

7. Taakkaart 7. Hoe meet ons die hoeveelheid materie wat ons het? . . . . . . . . . . . . . .35

8. Taakkaart 8. Hoe meet ons die hoeveelheid gas wat ons het? . . . . . . . . . . . . . . . . . .37

9. Taakkaart 9. Assesseringstaak – LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Tradisionele storie/Umgwebi uSokhetye . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Afdeling 3Uittreksels van die Nasionale Kurrikulumverklaring vir Natuurwetenskappe Graad R–9

1. Kernkennis en -begrippe vir Materie en Materiale (NK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43–45

2. Uitkomste en assesseringstandaarde (NK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46–51

Inhoud

1. Leerervaringe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1–24

2. AssesseringstakeLU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

Afdeling 1

1

11Sleutelbegrip

g Alles om ons is vanmaterie gemaak.

Onderwysertaak

Wat is materie?

InleidingStel leerders bekend aan ’n versameling voorwerpe op jou tafel, bv. ’nplastieksak vol lug, ’n glas water, ’n boek. Wys dan na al die dinge omjou in die klaskamer, bv. kryt, mure, tafels, die vloer.

Vra jou leerders:u Waarvan is al hierdie dinge gemaak?u Wat is die “goed” waarvan dit gemaak is?u Waar het hierdie “goed” vandaan gekom?Aanvaar baie verskillende antwoorde en verduidelikings van die leerders.

Stel bekend en verduidelikStel die woord “materie” bekend en verduidelik dat wetenskaplikes hierdiewoord gebruik om al die “goed” waarvan dinge gemaak is, te beskryf.

MATTER

2

Inligting vir die onderwyserAlles in die wêreld bestaan uit “materie”. Alle materie bestaan uitbaie klein deeltjies. Hierdie klein deeltjies word atome genoem.(Atome kom natuurlik oral op aarde voor, ook in die water en dieatmosfeer.) Daar is baie verskillende soorte atome. Ons kry dus baieverskillende soorte materie. Byvoorbeeld, koper bestaanuit koperatome, en water bestaan uit waterstofatomegekombineer met suurstofatome.

Wetenskaplikesklassifiseer graag materie

op verskillende maniere. Een manier isom dit te klassifiseer volgens die soort atome

waarvan dit gemaak is. Die studie van chemie is die studie vanverskillende soorte materie en die atome waaruit die materie bestaan.

Een manier om materie te klassifiseer, is om dit in die drie vorme of toestandevan materie wat natuurlik voorkom, te klassifiseer. Dit is vaste stowwe,vloeistowwe en gasse. Sommige stowwe kom natuurlik in een vorm voor.Byvoorbeeld, steenkool kom voor as ’n vaste stof; suurstof in die lug komvoor as ’n gas, en speeksel kom voor as ’n vloeistof.

Soms is dit moeilik om te besluit of iets ’n vaste stof, ’n vloeistof of ’n gas is.Dit is omdat verskillende stowwe in sommige toestande meer soos ’n vloeistofkan optree, maar in ander toestande meer soos ’n vaste stof. Byvoorbeeld, wanneerstroop warm is, is dit soos ’n vloeistof omdat dit loperig soos ’n vloeistof is. Maar wanneerdit koud is, is dit nie loperig nie. Dit is meer soos ’n vaste stof, alhoewel dit die vorm vandie houer waarin dit is, aanneem. Dit is ook so met pap. Pap is loperig wanneer dit warm is,maar ’n vaste stof wanneer dit afkoel. Rou rys kan in iets gegooi word, alhoewel elke korrelsy vorm soos ander vaste stowwe behou.

Soms skei ’n vaste stof of vloeistof ook ’n gas af, wat ons kan ruik, maar nie kan siennie. Byvoorbeeld, ’n hardgekookte eier, en ook vrugtesap, skei ’n reuk af.

Baie dinge om ons bestaan egter uit ’n kombinasie van meer as een vorm vanmaterie. Byvoorbeeld, ’n lemoen het ’n skil wat ’n vaste stof is, dit het sap wat ’nvloeistof is, en dit skei ’n gas af wat ons help om te ruik dat dit ’n lemoen is. Nog ’nvoorbeeld is sodawater in ’n bottel. Die bottel is ’n vaste stof, die water is ’nvloeistof, en die borrels is ’n gas (koolsuurgas).

Ons weet ook sommige stowwe kan hulle vorm of toestand verander. Byvoorbeeld, ys is’n vaste stof, maar wanneer ons dit verhit, word dit ’n vloeistof – water. Wanneer onsdit selfs meer verhit, word dit ’n gas – waterdamp. Water is een van die min stowwe watnatuurlik in al drie toestande op die aarde se oppervlak voorkom.

Water is een van die

min stowwe wat

natuurlik in al drie

toestande op die

aarde se oppervlak

voorkom.

3

Wat is vaste stowwe,22Sleutelbegrip

g Ons vind materie indrie verskillendevorme: vaste stowwe,vloeistowwe en gasse.

Leerdertaak 1

Onderwysertaak

Daar is ’n leerdertaak-

kaart vir fotostatering

op bladsy 28.

vloeistowwe en gasse?

InleidingStel die volgende terme bekend:Vaste stof ’n boekVloeistof water in ’n bekerGas lug in ’n sakWys nog voorbeelde van vaste stowwe, vloeistowwe en gasse, bv.koeldrank, hout, ’n kartonboks, ’n ballon of bal vol lug, die lug om ons.

Voorbereiding1. Deel houers met algemene voorbeelde van vaste stowwe, vloeistowwe

en gasse uit, bv. ’n lap, olie, ’n opgeblaasde ballon, ’n heliumballon(vra by die Spur), tee, sjokolade, water, ’n boontjie, melk, ’n bottellug, ’n glasbottel, vrugtesap, ’n teesakkie, ’n bottel met ’n motor seuitlaatgas, ’n beskuitjie, ’n eierdop.

2. Skryf al die voorwerpe se name as byskrifte daarby. Vra die leerdersom die byskrifte te lees voordat hulle die taak doen.

Sorteer, teken en skryf1. Sorteer die dinge in jou boks in vaste stowwe, vloeistowwe en gasse.2. Skryf en teken prente om te wys watter dinge is vaste stowwe, watter

is vloeistowwe en watter is gasse.

4

Vasleggingu Kontroleer dat elke leerder die voorwerpe korrek gesorteer en korrek opgeteken het.u Jy kan dit doen deur die leerders hul antwoorde te laat uitroep. Korrigeer en

verduidelik, waar nodig. Hulle kan dan hul eie werk kontroleer en verbeteringeaanbring.

u Lees deur die eienskappe in die laaste ry van die tabel en verduidelik dit aan dieleerders.

Verduideliku Verduidelik dat die eienskappe van ’n vaste stof die dinge is wat alle vaste stowwe

gemeen het. Die eienskappe van ’n vloeistof is die dinge wat alle vloeistowwe het ofkan doen. Die eienskappe van ’n gas is die dinge wat alle gasse het of kan doen.

VASTE STOWWE VLOEISTOWWE GASSE

lap olie bottel lug

liniaal melk reuk van asyn

brood tee lug in ’n sokkerbal

rys sap bottel uitlaatgas van ’n motor

Wat kan alle vaste stowwe doen? Wat kan alle vloeistowwe doen? Wat kan alle gasse doen?

u Alle vaste stowwe behou hulle u Alle vloeistowwe kan geskink u Alle gasse neem die vormvorm. word. van hulle houer aan.

u Alle vloeistowwe neem die u Alle gasse kan in die lug vorm van die houer aan. ontsnap.

5

KlasbesprekingVra die klas:u Van watter ander vaste

stowwe, vloeistowwe en gasse weet julle?u Kan alle dinge (materie) in net hierdie drie groepe (kategorieë) gesorteer

word – vaste stof, vloeistof, gas?u Is dit maklik om te sê of iets ’n vaste stof of ’n vloeistof is?u Is pap ’n vaste stof of ’n vloeistof? Het dit gas daarin? Het dit vloeistof

daarin? Is dit ’n vaste stof, ’n vloeistof of ’n gas wanneer dit gaar is?

u Wat van Coca-cola, is dit ’n vaste stof, vloeistof of gas?

Aanvaar baie verskillende antwoorde en verduidelikings van jou leerders.

Maak ’n klasuitstalling saam met die leerdersVra jou leerders om ander voorbeelde van stowwe van die huis af te bringom ’n klasuitstalling te maak. Sorteer die items in vaste stowwe,vloeistowwe en gasse en benoem elkeen. Vra die leerders om byskrifte ofetikette vir hulle stowwe te skryf. Maak plek vir ’n uitstalling in jouklaskamer.

Skryftaak (individueel)u Sê vir jou leerders hulle gaan individuele skryfwerk doen. Vra hulle om

die sinne in hulle boeke af te skryf en dit te voltooi.u Dan moet hulle hul eie paar sinne maak.

Watter vaste stowwe,

Sleutelbegrip

g Sommige alledaagsestowwe en voorwerpeis kombinasies vanvaste stowwe, vloei-stowwe en gasse.

Onderwysertaak

Onderwyser-

en Leerdertaak

Leerdertaak

33 vloeistowwe en gasse is om ons?

6

Onderwysertaak

Wat kan vaste stowwe doen? Wat kan vloeistowwe doen? Wat kan gasse doen?

Wat kan ons met vaste stowwe doen? Wat kan ons met vloeistowwe doen? Wat kan ons met gasse doen?

Sny Gooi/chitheka Uitlaat

Breek/yaphula Drink/sela Druk

Bou Versprei Blaas/vuthela

Laat val Spat Laat bars

Stapel Oorloop/phuphuma Ruik/joja

Fynmaak /cola Vloei Bars

Slaan Roer/zamisa Saamdruk

Stoot Meng Ontsnap

Trek/tsala Loop/baleka Fluit

Vou/songa Drup Uitasem

Buig/goba Laat val Inasem/sezela

Ens. Spoeg/tshica Ens.

DDIIEE DDRRIIEE VVOORRMMEE VVAANN MMAATTEERRIIEEAAlllleess iinn ddiiee wwêêrreelldd bbeessttaaaann uuiitt mmaatteerriiee.. MMaatteerriiee kkoomm iinn ddrriiee vveerrsskkiilllleennddee vvoorrmmee vvoooorr..DDiiee ddrriiee vvoorrmmee vvaann mmaatteerriiee iiss:: ————————————————————————,,———————————————————————————————— eenn ——————————————————————————————————’’nn LLaapp iiss ’’nn ——————————————————————————————————————————OOlliiee iiss ’’nn ————————————————————————————————————————————————————SSjjookkoollaaddee iiss ’’nn ——————————————————————————————————————————DDaaaarr iiss —————————————————————————————— bbiinnnnee--iinn ’’nn bbaalllloonn..EEnnss..

Speel met woordeu Speel ’n speletjie waarin die leerders aksiewoorde (werkwoorde) voorstel

wat beskryf wat vaste stowwe, vloeistowwe en gasse kan doen, en watons daarmee kan doen. Wanneer jy hierdie aktiwiteit doen, kan jy meeras een taal gebruik. Dit sal die leerders help om hulle begrip van dieeienskappe van die drie vorme van materie te ontwikkel.

u Skryf jou leerders se reaksies in die vorm van ’n kopkaart op die bord.Probeer hulle aanmoedig om aan soveel moontlik woorde te dink, wantjulle wil graag ’n groot verskeidenheid woorde versamel.


7

Onderwysertaak

Sien die assessering-standaarde vir LU2,

graad 4 op bladsy 48,

asook die Assesserings-

taakkaart vir LU2 opbladsy 29.

ASSESSERINGSKRITERIAWatter vaste stowwe, vloeistowwe en gasse is om ons?

Assessering vir LU2

Assesseringstaak Assesseringskriteria

Skryf oor en teken die vaste stowwe, Leerders moet die volgende doen:vloeistowwe en gasse wat jy saam- u Kies geskikte voorbeelde van voorwerpe van die huis gebring het in jou boek. wat ’n kombinasie van ’n vaste stof, vloeistof en gas

is.u Teken prente van die voorwerpe wat begrip van die

vaste stowwe, vloeistowwe en/of gasse daarin toon.u Maak tekeninge wat duidelik, netjies en volledig is.u Verskaf byskrifte of onderskrifte vir die tekeninge deur

kernwoorde soos vaste stof, vloeistof en gas en ook gepaste werkwoorde uit die woordspeletjie te gebruik.

Demonstreer en verduideliku Gebruik ’n suurlemoen of lemoen om te demonstreer dat baie

alledaagse voorwerpe uit ’n kombinasie van vaste stowwe,vloeistowwe en gasse bestaan.

u Die suurlemoen se skil is ’n vaste stof.u As jy die skil krap, skei die suurlemoen ’n gas af wat jy kan ruik.u Gebruik ook ander voorbeelde, bv. ’n gekookte eier, ’n rou ui, ’n

opgesnyde tamatie, ’n bottel Coca-cola.

Leerderassesseringstaak vir LU2

Watter vaste stowwe, vloeistowwe en gasse is om ons?Sommige dinge om ons is ’n kombinasie van ’n vaste stof, vloeistof engas.Die doel van hierdie assesseringstaak is dat leerders die volgende doen:u Benoem en beskryf voorwerpe, stowwe en organismes.u Sorteer voorwerpe en organismes volgens ’n sigbare eienskap.

Instruksies1. Bring van jou huis soveel moontlik dinge wat ’n kombinasie van ’n

vaste stof, ’n vloeistof en ’n gas is.Verduidelik die vaste stof, vloeistof en gas in elke ding aan jou groep.

2. Skryf oor en teken die vaste stowwe, vloeistowwe en gasse wat jysaamgebring het in jou boek. Jou skryfwerk en tekeninge moet alles wys wat jy oor vaste stowwe,vloeistowwe en gasse verstaan.Gebruik sommige van die woorde uit die woordspeletjie wanneer jyskryf.

8

Dink na oor metingDaar is baie vaste stowwe, vloeistowwe en gasse in ons lewens. Somsmoet ons meet hoeveel ons van iets nodig het.

Is dit belangrik om in staat te wees om vaste stowwe, vloeistowwe engasse te meet? Wat dink jy?

Klasbespreking oor meting Moedig jou leerders aan om oor hulle ervaring met die meet van materieen stowwe in hulle lewens te gesels en dit met mekaar te deel. Bv. meetdie hoeveelheid petrol, meet hoeveel ’n baba weeg, koop ’n sekerehoeveelheid kos, meet die hoeveelheid boumateriaal, koop die regtegrootte klere.

Hoe meet ons vaste stowwe,44Sleutelbegrip

g In die alledaagse lewemeet ons vastestowwe, vloeistowween gasse om praktieseen veiligheidsredes.

vloeistowwe en gasse?

9

Die doel van hierdie taak is om te kyk om watter redes ons in sekereomstandighede vaste stowwe, vloeistowwe en gasse moet meet.Vertel aan jou leerders ’n storie wat verduidelik waarom ons moet kan meet.(Jy kan jou eie storie vertel oor waarom dit belangrik is om te meet, of jy kandie een hieronder vertel. Kyk ook na die tradisionele storie op bladsy 40.)

Eendag was daar ’n meisie met die naam Thandi. Sy het by haar oumagebly. Een oggend toe Thandi wou opstaan, het sy aaklig gevoel. Sywas warm en sweterig en haar bors was seer. Toe sy probeer om uitdie bed te klim, was haar bene swak en sy kon skaars loop. Sy hetgehoes en gehoes, wat haar bors nog seerder gemaak het.

Thandi se ouma kon sien iets was verkeerd. Sy het haar hand teenThandi se voorkop gesit en kon voel dis vuurwarm. Sy kon Thandihoor hoes en proes. Sy het sommer groot geskrik. Sy soek toe diemedisyne wat die dokter die vorige keer toe Thandi so ’n hoë koorsgehad het, vir haar gegee het. Hierdie vloeistofmedisyne sou help omThandi se temperatuur af te bring en haar te laat slaap. Dit sou ookvir die pyn in haar bors help.

Thandi se ouma het na die medisyne gesoek. Uiteindelik vind sy ditin die boks bokant die opwasbak. Sy lees die instruksies op die bottelom te sien hoeveel om vir Thandi te gee. Toe soek sy diemedisynelepel, maar al die lepels was by hulle tannie se huis. Sy hetdit vir ’n partytjie die volgende dag geleen.

Thandi se ouma neem toe die medisyne vir Thandi en sê sy moet ’nbietjie uit die bottel drink.

BesprekingOm leerders te help verstaan waarom dit belangrik is om stowwe te meetu Wat het met Thandi gebeur, dink jy? Het sy gesond geword?u Het haar ouma die regte ding gedoen?u Wat moes sy eintlik gedoen het?u Meet tradisionele genesers die hoeveelheid medisyne? Hoe doen hulle

dit?u Kyk na ’n bottel medisyne. Watter afmetings of hoeveelhede verskyn op

die bottel? Is daar meer as een? Wat sê hierdie hoeveelhede vir ons?u Waarom het sommige medisyne aanwysings op die bottel?u Wat sê die aanwysings vir ons?u Waarom moet ons die aanwysings behoorlik volg?u Waarom moet ons altyd net die voorgestelde hoeveelheid van hierdie

medisyne gebruik?u Dink jy dit is belangrik om akkuraat te meet? Waarom?u Waarom, dink jy, is die hoeveelheid medisyne verskillend vir volwassenes

en kinders?u Kan jy aan enige ander situasies dink waar dit belangrik is om materie

akkuraat te meet?u Meet mense gas? Waarom is dit belangrik om gas akkuraat te meet?u Meet mense vaste stowwe? Waarom?

Onderwysertaak

Gebruik voorbeeldevan medisyne van dieapteek, homeopatiesemedisyne en kruie-geneesmiddels enboererate – of vra jouleerders omvoorbeelde van diehuis af te bring. Jysal vind dat almalverskillende manierehet om ’n dosis temeet. Soms word ditin druppels gemeet,soms in lepels ensoms in milliliter.

Inligting virdie onderwyser

10

Leerdertaak

Sien die taakkaartvir fotostatering op

bladsy 30.

Hoe meet ons vaste stowwe, vloeistowwe en gasse?

Meet medisyne1. Bring ’n paar leë medisyneboksies en -bottels saam klas toe. Kry die

aanwysings wat saam met dit kom. Soms is daar ’n stukkie papier metaanwysings binne-in die boksie.

2. Lees die aanwysings en vind uit hoeveel medisyne gebruik moet word.

3. Maak dan ’n lys soos hierdie een in jou boek:

Meet medisyneNAAM VAN MEDISYNE DOSIS: HOEVEELHEID MEDISYNE

Vir ’n kind Vir ’n volwassene

Panado-stroop 1 teelepel (5 ml) 2 teelepels (10 ml)

Panado-tablette 1 tablet 2 tablette

Grandpa-poeiers

Borstal

Eno

BespreekBespreek hierdie vrae in jou groep.

Vrae:1. Waarom moet ons sommige medisyne meet voor ons dit drink?2. Waarom is die dosis verskillend vir kinders en vir volwassenes?3. Wat sal gebeur as ’n kind ’n volwassene se dosis gegee word?4. Wat sal gebeur as ’n volwassene ’n kind se dosis gegee word?5. Hoe vind ’n mens uit wat die dosis van ’n medisyne is?

11

Hoeveel kan ’n medisynelepel hou?55Sleutelbegrip

g Die meesteMedisynelepels het ’naanduiding van ’nhoeveelheid daarop.Soms is daar diehoeveelheid van ’n vol lepel (5 ml) ensoms ook diehoeveelheid van ’nhalwe lepel (2,5 ml).

Onderwysertaak

Inligting vir die onderwyser oor metingWanneer wetenskaplikes materie meet, gebruik hulle baie verskillende mate. Inhierdie leerervaring fokus ons op een soort maat, wat volume genoem word.

Hierdie maat word gebruik wanneer wetenskaplike meet hoeveel ruimte ’nsekere vaste stof of vloeistof in beslag neem. Hierdie maat word die volumegenoem. Ons meet dit in eenhede wat milliliter (ml) en liter (l) genoem word.

’n Milliliter is ’n baie klein eenheid. Dit word gebruik om klein hoeveelhede, wat min ruimte in beslag neem, te meet. ’n Liter is ’n groot eenheid. Dit wordgebruik om groter hoeveelhede, wat meer ruimte in beslag neem, te meet.

’n Medisynelepel word gebruik om medisyne wat vloeistof en poeierige vastestowwe is, te meet. Medisynelepels het gewoonlik ’n maat of hoeveelheid daarop sodat die dosis medisyne akkuraat gemeet kan word. ’n Medisynelepelhet gewoonlik ruimte vir 5 ml vloeistof of poeier. Die ruimte wat die vloeistofof vaste stof in die lepel in beslag neem, word die volume genoem. Dit is hoe jy die hoeveelheid vloeistof meet.

Voorbereidingu Verskaf aan die leerders verskillende vloeistowwe om te meet,

bv. suikerwater, water, koeldrank, melk.

u Gee aan die leerders verskillende poeiers om te meet, bv. mielieblom,sout, sand, meel, koffie.

u Demonstreer die volgende prosedure aan die leerders.

12

Watter hoeveelheid vloeistof of vaste stof het ons?

Meet die hoeveelheid vloeistof of vaste stof in ’n medisynelepelHoeveel water is daar in een teelepel?1. Neem 1 medisynelepel water.2. Trek dit in ’n spuit op.3. Lees hoeveel water in die spuit is. Volume = 4. Spuit die vloeistof in die spuit in ’n maatsilinder.5. Lees hoeveel water in die maatsilinder is. Volume =

Gebruik dieselfde prosedure om medisynelepels van ander vloeistowwe temeet.

Teken op

Vloeistof Spuit Maatsilinder1 lepel . . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . .ml1 lepel . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . ml1 lepel . . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . . ml

Gebruik nou dieselfde prosedure om medisynelepels poeier te meet. Jysal nie die poeier in die spuit kan optrek nie, maar sal dit moet ingooi.

Poeier Spuit Maatsilinder1 lepel . . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . .ml1 lepel . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . .ml1 lepel . . . . . . . volume = . . .ml volume = . . . . . . .ml

Vasleggingu Help die leerders om ’n gevolgtrekking te maak oor wat hulle uitge-

vind het. Hulle sal vind dat die hoeveelheid vloeistof of poeier in dielepel altyd 5ml is, maak nie saak watter vloeistof of poeier jy gebruiknie.

u Skryf die volgende vraag op die bord. Help die leerders om dit tebeantwoord. Vra hulle dan om die vraag en die antwoord in hulleboeke af te skryf.

HHooeevveeeell kkaann ’’nn mmeeddiissyynneelleeppeell hhoouu??EEeenn mmeeddiissyynneelleeppeell hhoouu aallttyydd ’’nnhhooeevveeeellhheeiidd vvaann 55 mmll,, mmaaaakk nniiee ssaaaakkwwaatttteerr vvllooeeiissttooff ooff ppooeeiieerr oonnssggeebbrruuiikk nniiee.. DDiiee vvllooeeiissttooff ooff ppooeeiieerrnneeeemm ’’nn rruuiimmttee vvaann 55 mmll iinn ddiieemmeeddiissyynneelleeppeell iinn bbeessllaagg wwaannnneeeerr ddiittvvooll iiss..

Sien die taakkaart

vir fotostatering op

bladsy 31.

Leerdertaak

13

ONDERSOEK66Sleutelbegrippe

g Ons meet vloeistowwein eenhede watmilliliter (ml) genoemword. Dit is vir baieklein hoeveelhedevloeistof.

g Ons meet ook vloei-stowwe in eenhede watliter (l) genoem word.Dit is vir groter hoe-veelhede vloeistof.

g Daar is 1 000 millilitervloeistof in 1 liter.

gWanneer ons die hoe-veelheid vloeistofmeet, sê ons ons meetdie volume van dievloeistof. Die volume sêvir ons hoeveel ruimtedie hoeveelheid vloei-stof in beslag neem. Dievolume van ’n vloeistofword dus in milliliter enliter gemeet.

Hoe kan ons die hoeveelheid van ’nvloeistof meet?

Onderwysertaak

InleidingStel die begrip volume bekend en verduidelik dit. Stel die eenhede (mlen l) vir die meet van volume bekend en verduidelik dit. Herinner jouleerders daaraan dat hierdie eenhede internasionaal gebruik word omvolume te meet. Herinner jou leerders ook aan wat medisynelepels is endat ’n medisynelepel 5 ml vloeistof hou.

VoorbereidingBerei jou leerders voor om ’n ondersoek uit te voer. Hulle moet uitwerkhoe om die hoeveelheid (volume) water wat verskillende houers salvolmaak, te meet.

OndersoekDie doel van hierdie ondersoek is dat leerders die volgende doen:u Ervaar die grootte van verskillende volumes water.u Vind uit dat ’n groot volume uit veelvoude van kleiner volumes

bestaan. Dit sal hulle help om kleiner eenhede na groter eenhede tebegin herlei.

ApparaatVir elke groep sal jy die volgende nodig hê:u plastiek-medisynelepelsu ’n babakosbottelu ’n 500 ml-koeldrankbottelu ’n 1 l-plastiekmelkbottelu ’n 2 l-melkbottelu ’n tregter (Jy kan ’n koeldrankbottel

sny om ’n tregter te maak.)u ’n bottel of beker water.

14

Leerdertaak

Ondersoek

Sommige babakosbottels het mate daarop. Wys dit vir dieleerders. Verduidelik dat ’n klein babakosbottel 100 mlvloeistof hou wanneer dit tot by die nek van die bottelvol is, nie tot by die deksel nie.’n Bottel wat 100 ml hou, is ’n nuttige maat, want dieleerders kan 20 van die 5 ml-medisynelepels water daarinsit om dit tot by die 100 ml-merk vol te maak. Hierdiebottels is ook nuttig om te gebruik, want as jy 500 ml-,1 l- en 2 l-bottels daarmee volmaak, is die berekeningmaklik vir die leerders.Laat die leerders self uitwerk hoe hulle die hoeveelheidwater in hulle houers gaan meet. Herinner hulle omversigtig te werk te gaan.Wanneer jy 500 ml-, 1 l- en 2 l-bottels vir hierdieaktiwiteit kies, moet jy probeer om melk- of sapbottels tegebruik, omdat die vloeistof daarin gewoonlik tot by die

nek volgemaak word. Jy kan jou leerders se aandagdaarop vestig. Dan kan jy sê hulle moet hulle bottels totby die nek volmaak en daarna die berekening doen.In die geval van bottels wat vir gaskoeldrank gebruikword (soos Coke-bottels), word die vloeistof nié tot by dienek volgemaak nie, want daar word ’n ruimte gelaat sodatdie vloeistof kan uitsit. As die leerders hierdie bottelsgebruik en dit tot by die nek volmaak, sal hulle ’n bietjiemeer as die 1 l of 2 l wat op die bottel staan, meet.Wanneer die leerders hulle eie ondersoek doen, kan hulleenige houer kies en dit tot by die nek volmaak. Dan kanhulle hul berekening doen. In ’n ondersoek kan jy baieverskillende houers en antwoorde van verskillendeleerders verwag. Jy moet egter kontroleer dat hulle ’ngeskikte metode gebruik het om te meet en dat hulleberekeninge korrek is.

Inligting vir die onderwyser

Sien bladsy 32 vir’n leerdertaakkaartvir fotostatering.

GroepaktiweiteitMeet en bereken die hoeveelheid water watverskillende houers sal volmaakOnthou, 5 ml water kan 1 medisynelepel volmaak.Gebruik die water en houers om te meet hoeveel water elke houer salvolmaak. Teken jou bevindinge op.

VOORSPEL DOEN TEL BEREKEN

Hoeveel, dink jy, sal in Dit is wat jy moet Hoeveel het in die bottel Hoeveel water het die bottel pas? doen gepas? jy gemeet? (ml of l)

Hoeveel medisynelepels Gooi water in. Hoeveel medisynelepels Hoeveel water is water sal die baba- water het dit geneem om nou in die babakos-kosbottel volmaak? die babakosbottel vol te bottel?

maak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel medisynelepels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem daar nou in die sal die klein om die klein sapbottel klein sapbottel?sapbottel vol te maak?volmaak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel babakosbottels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem om daar in die kleinsal die klein die klein melkbottel melkbottel?melkbottel vol te maak?volmaak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel babakosbottels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem om daar in die groot sal die groot die groot melkbottel vol melkbottel?melkbottel te maak?volmaak?

15

VasleggingKontroleer dat jou leerders die aktiwiteit uitgevoer het en dieberekeninge korrek gedoen het. Maak seker hulle het hul tabel korrekingevul en dat hulle antwoorde korrek is.

Skryftaak Skryf die volgende vrae op die bord. Help jou leerders om die vrae en diekorrekte antwoorde in hulle boeke te skryf. Hulle kan die houer teken.

Onderwysertaak

Leerdertaak

OOnnss hheett ggeemmeeeett hhooeevveeeell vvllooeeiissttooff oonnss hheett11.. HHooeevveeeell vvllooeeiissttooff hheett oonnss iinn ’’nn mmeeddiissyynneelleeppeell??

OOnnss hheett ———————————————— vvllooeeiissttooff iinn ’’nn mmeeddiissyynneelleeppeell..

22.. HHooeevveeeell vvllooeeiissttooff hheett oonnss iinn ’’nn bbaabbaakkoossbbootttteell??OOnnss hheett ———————————————— vvllooeeiissttooff iinn ’’nn bbaabbaakkoossbbootttteell..

33.. HHooeevveeeell vvllooeeiissttooff hheett oonnss iinn ’’nn kklleeiinn ssaappbbootttteell??OOnnss hheett ———————————————— vvllooeeiissttooff iinn ’’nn kklleeiinn ssaappbbootttteell..

44.. HHooeevveeeell vvllooeeiissttooff hheett oonnss iinn ’’nn kklleeiinn mmeellkkbbootttteell??OOnnss hheett ———————————————— vvllooeeiissttooff iinn ’’nn kklleeiinn mmeellkkbbootttteell..

55.. HHooeevveeeell vvllooeeiissttooff hheett oonnss iinn ggrroooott mmeellkkbbootttteell??OOnnss hheett ———————————————— vvllooeeiissttooff iinn ’’nn ggrroooott mmeellkkbbootttteell..

16

Assesseringstaak vir LU1

ONDERSOEKOm te meet hoeveel water my houer sal volmaak

Die doel van hierdie ondersoek is dat leerders die volgende doen:u Werk ’n manier uit om te meet en te bereken hoeveel water ’n houer

sal volmaak.u Voer die prosedure uit wat hulle beplan het deur klein

meetinstrumente te gebruik.u Doen verslag oor die prosedure en die resultate wat verkry is.

Instruksies 1. Bring enige houer van die huis af.2. Praat oor hoe jy kan uitvind hoeveel milliliter (ml) water in jou houer

sal pas.3. Voer jou plan uit.4. Teken en skryf om te sê hoe jy uitgevind het.

Voorgestelde tekening en skryfraam om die leerders te help opteken wathulle gedoen het.

Dit is my houer:

Voorspel:Ek dink my houer sal . . . . . . . hou.

Dit is wat ek gedoen het: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Doen:Dit is die hoeveelheid water wat my houer volmaak:

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Bereken:

Dit is hoe ek my berekeninge gedoen het:My antwoord is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

My voorspelling was reg/verkeerd.

Was jou voorspelling goed? Verduidelik aan jou groep waarom jy so sê.

Sien die assessering-standaarde vir LU1vir graad 4 opbladsy 46 & 47.Sien bladsy 33 virdie leerdertaakkaartvir fotostatering

17

Assesseringstaak vir LU1(vervolg)

GroepbesinningOnderwysertaakHou ’n groepbespreking om die leerders te help om oor hulle ondersoekte besin. Gebruik die volgende vrae om hulle te help.1. Vergelyk jou voorspelling en jou finale antwoord. Hoe goed was jou

voorspelling?2. Was dit maklik om die hoeveelheid vloeistof in jou houer te meet?

Hoe akkuraat het jy gemeet?3. Was dit maklik om akkuraat te meet? Wat was moeilik?4. Hoe belangrik is dit om akkuraat te kan meet en bereken?5. Wat sou jou gehelp het om akkurater te wees?

ASSESSERINGSKRITERIA

Ondersoek: Om te meet hoeveel water my houer salvolmaak

Assessering vir LU1

Assesseringstaak Assesseringskriteria

Meet hoeveel water jou Leerders moet die volgende doen:houer sal hou. u Bring ’n geskikte houer klas toe.

u Maak ’n redelike voorspelling van die hoeveelheid water wat dit sal hou.

u Werk ’n redelike en akkurate manier uit om uit te vind wat die houer se volume is deur bekende mate soos medisynelepels en klein bottels te gebruik.

u Teken en beskryf ’n metode wat hulle begrip wys.

u Wys enige berekeninge.u Vergelyk hulle antwoord en hulle

voorspelling en besin oor die akkuraatheid van hulle voorspelling.

18

Sleutelbegrippe

g Die hoeveelheidmaterie in ’n stof worddie massa genoem.

g Ons meet massa ingram (g) of kilogram(kg).

g Ons kan die hoeveel-heid materie (massa)in ’n stof meet deur ’nskaal (balans) tegebruik.Die maat wat gebruikword wanneer weten-skaplikes die hhooeevveeeell--hheeiidd mmaatteerriiee in ’nvaste stof, vloeistof ofgas meet, word diemmaassssaa genoem. Onsmeet dit in eenhedewat gram (g) enkilogram (kg) genoemword.Ons gebruik gram (g)om klein hoeveelhedematerie te meet enkilogram (kg) omgroter hoeveelhedematerie te meet.

In die vorige leerervaringehet ons die volume ofhoeveelheid vloeistowwe enpoeiers gemeet. Die volumesê vir ons hoeveel ruimteiets in beslag neem.

Wanneer ons egter massameet, meet ons diehoeveelheid materie daarin.Byvoorbeeld, ’n baie grootstuk polistireen sal ’n grootvolume hê, maar sal ’n kleinhoeveelheid materie (massa)daarin hê. ’n Klein stukkielood sal ’n klein volume hê,maar sal ’n baie groot

hoeveelheid materie (massa)daarin hê.’n Brood sal ’n klein massahê, maar ’n baksteen sal ’ngroot massa hê.

77Inligting vir die onderwyser

Hoe meet ons die hoeveelheidmaterie wat ons het?

Onderwysertaak

InleidingPraat met jou leerders oor wanneer ’n mens inkopiesvir kos doen. Wys vir hulle sommige kosverpakking, bv. van suiker, mieliemeel, meel, rys, tee, ens.

Vra jou leerders:u Wanneer ons suiker koop, hoe weet ons hoeveel suiker ons koop?

(Vestig hulle aandag op die mate buite-op die verpakking en laathulle dit lees.)

u Het alle pakkies kos dieselfde hoeveelheid kos daarin?u Watter eenhede word op die pakkies gebruik om die kos te meet?u Watter eenhede word vir die groter hoeveelhede gebruik?u Watter eenhede word gebruik om die kleiner hoeveelhede te meet?

Stel die woord massa aan die leerders bekend en verduidelik die begrip.Stel ook die eenhede g en kg bekend en verduidelik dit. Verduidelik hoeom massa te meet deur te demonstreer hoe om ’n skaal te gebruik.Wanneer ons ’n skaal gebruik, sit ons die goed wat ons meet aan die eenkant en ’n bekende massa aan die ander kant. As die twee kantebalanseer, is die massas dieselfde.

POLONIE

As hierdie merke inlyn is, is die skaalgebalanseer.

Skaal

Hoe meet ons die hoeveelheid materie wat ons het?u Gebruik ’n skaal om te meet hoeveel materie 6 medisynelepels hou.u Bring ’n paar stowwe wat jy graag sal wil meet, van die huis af.

Stof Watter hoeveelheid Hoeveel materie(volume) het jy? (ml) (massa) het jy? (g)

6 medisynelepels rys 30ml

6 medisynelepels suiker 30ml

6 medisynelepels water 30ml

6 medisynelepels meel 30ml

6 medisynelepels sand 30ml

6 medisynelepels klippies 30ml

6 medisynelepels sout 30ml

6 medisynelepels tee 30ml

6 medisynelepels soutwater 30ml

6 medisynelepels olie 30ml

6 medisynelepels suikerwater 30ml

Vaslegging Maak ’n klasgrafiek saam met jou leerders om te wys hoeveel massa daar in 6 medisynelepels van verskillende soorte materie is.u Watter stof het die meeste materie (massa) in 6 medisynelepels?

19

Leerdertaak

Onderwysertaak

Sien leerder-

taakkaart vir

fotostatering op

bladsy 35.

u Watter stof het die minste materie (massa) in 6 medisynelepels?u Het enige stowwe het dieselfde hoeveelheid materie (massa) in 6 medisynelepels?u Het alle stowwe dieselfde hoeveelheid materie (massa)?

Mass

a(g)

Grafiek om die massa van 6 medisynelepelsvan verskillende soort materie te wys

rys suiker water meel sand klippe sout tee soutwater olie suikerwater

massa (g)

20

Onderwysertaak

Sien die taakkaart

vir fotostatering op

bladsy 37.

Leerdertaak

Voorgestelde skryfaktiwiteit

Moontlike sinneVra jou leerders om prente in hulle boeke te teken en sinne te skryf oorwat hulle uitgevind het. Byvoorbeeld:

VVEERRSSKKIILLLLEENNDDEE SSTTOOWWWWEE BBEEVVAATT VVEERRSSKKIILLLLEENNDDEE HHOOEEVVEEEELLHHEEDDEE MMAATTEERRIIEE

SSeess mmeeddiissyynneelleeppeellss rryyss hhoouu 110000 gg mmaatteerriiee..

SSeess mmeeddiissyynneelleeppeellss wwaatteerr hhoouu 6600 gg mmaatteerriiee..

SSeess mmeeddiissyynneelleeppeellss ———————————hhoouu ——————— mmaatteerriiee..

VergelykWanneer ons dinge vergelyk, het ons die geleentheid om die woordeminder as, meer as en ewe veel of dieselfde as bekend te stel.

Byvoorbeeld:u Die massa van die meel is minder as die massa van die olie.u Die massa van die suiker is meer as die massa van die meel.u Die massa van die sout is dieselfde as die massa van die sand.

Uitbreidingsleerdertaak

Meet die massa van ander voorwerpeVra jou leerders om ander dinge klas toe te bring en die massa daarvanmet behulp van ’n skaal te meet. Byvoorbeeld, hulle kan uitveërs,potlode, muntstukke, botteldoppies, klein klippies en enige ander kleinvoorwerpe bring. Probeer hulle sover kry om dinge van verskillendegroottes te bring. Polistireenvoorwerpe werk goed, want selfs as dievoorwerp groot is, het dit baie min massa. Metaal werk ook goed, wantselfs klein stukkies metaal het ’n redelik hoë massa.

Vra jou leerders om die massas van die voorwerpe op te teken en dan ’nstaafgrafiek te trek om die voorwerpe van dié met die minste massa nadié met die meeste massa te orden.

Meet die massa van verskillende voorwerpe1. Bring ’n paar voorwerpe van die huis of skool af klas toe.2. Vind uit wat die massa van elke voorwerp is.3. Teken die massa op.4. Trek ’n staafgrafiek om die verskillende massas te wys. Begin met die

kleinste massa, teken dan die massas in volgorde op en eindig met diegrootste massa.

21

GGeevvoollggttrreekkkkiinngg:: VVeerrsskkiilllleennddee vvoooorrwweerrppee hheett vveerrsskkiilllleennddeehhooeevveeeellhheeddee mmaatteerriiee.. DDiiee hhooeevveeeellhheeiidd mmaatteerriiee wwaatt iieettsshheett,, hhaanngg nniiee aaff vvaann ssyy ggrroooottttee nniiee..

Teken die massa op

Voorwerp (Teken of noem) Massa (g)

4g

Vaslegging1. Bespreek die volgende vrae met jou leerders. Verwys na die resultate

van hulle afmetings om op die antwoorde te besluit.Vrae:u Het alle voorwerpe dieselfde hoeveelheid materie?u Het alle voorwerpe dieselfde massa?u Het groter voorwerpe altyd ’n groter massa?u Het kleiner voorwerpe altyd ’n kleiner massa?

2. Laat die leerders dan die vrae en antwoorde in hulle boeke skryf. 3. Skryf die gevolgtrekking saam met hulle.

Grafiek om die verskillende voorwerp te wys

bottel-doppie Potlood Uitveër Liniaal

1 kg gas 1 kg gas1 kg gas 1 kg gas

22

88Sleutelbegrippe

g ’n Gas bestaan uitdeeltjies materie enons kan dus die massadaarvan meet.

g Dit is moeilik om dievolume (hoeveelheid)van ’n gas te meet. Ditis so omdat ’n gas salversprei totdat dit inenige grootte houerpas. Die volume van diegas veranderafhangend van diegrootte van die houerwaarin dit is.

Hoe meet ons die hoeveelheidgas wat ons het?

Onderwysertaak

Dink na oor hoe om gasse te meet1. Vra jou leerders:

u Watter gasse gebruik ons in en om die huis?u Is dit ooit nodig om ’n gas te meet? Wanneer?u Hoe kan ’n mens meet hoeveel gas jy het, dink jy?

Sal dit maklik wees om ’n gas te meet?

Vind meer uit oor hoe om gasse te meet2. Vra jou leerders dan om uit te vind of die gas in gasbottels (bv. BP-

gas en Cadac-gas) in gram en kilogram of in milliliter en liter gemeetword. Hulle moet ook uitvind of ’n mens verskillende hoeveelhede gaskan koop, en dan ’n aantekening maak van die verskillendehoeveelhede gas wat ons kan koop. Die leerders kan na gasbottels tuiskyk of hulle kan by vulstasies en plekke waar gasbottels volgemaakword, uitvind.

VerduidelikTrek die volgende diagram op die bord en verduidelik aan dieleerders wat dit voorstel.

Onderwysertaak

Die gas wat ons koop, word altyd in kilogramgemeet, en nie in liter nie. Dit is moeilik om diehoeveelheid (volume) van die gas te meet. Dit isomdat gas versprei tot dit die grootte van diehouer waarin dit is, vul. As ’n sekere massa gas

in ’n klein houer gesit word, sal dit ’n kleinvolume hê. As dieselfde massa gas in ’n groterhouer gesit word, sal dit versprei om die houerte vul, en die volume sal groot wees, al is ditnog dieselfde hoeveelheid materie.

Inligting vir die onderwyser

Jy kan die volgende aan die leerders sê:

Daar is dieselfde aantal deeltjies gas in elke houer. Jy kan hulle op die prenttel. Ons kan hulle in ’n klein houer indruk. Of ons kan hulle in ’n groterhouer sit. As ons dieselfde aantal deeltjies gas in ’n groter houer sit,versprei hulle. Maar die aantal deeltjies bly dieselfde. Die hoeveelheidmaterie is dieselfde. Dit het dieselfde massa van 1 kg.

1 kg 5 kg 25 kg 45 kg 90 kg

23

Wanneer ons gas koop, wil ons seker wees van die hoeveelheidgasmaterie waarvoor ons betaal. Die gas word dus in die bottel ingedruk(saamgepers) tot ’n sekere massa (gemeet in kg) bereik word. Dan weetjy dat wat jy koop, ’n sekere hoeveelheid van daardie gasmaterie is.

Kyk na ’n paar gasbottelsu Wat is die hoeveelheid gasmaterie in die bottels?u Is daar verskillende grootte bottels? Hoeveel materie hou hierdie

bottels?u Teken en skryf om te verduidelik hoeveel gas is in die bottels waarna

jy gekyk het.

u Hoe weet die persoon wat die bottels volmaakwanneer ’n bottel vol is?

BespreekDie doel van hierdie bespreking is om die leerders vir dieassesseringstaak vir LU3 voor te berei.

Lei ’n klasbespreking deur vrae soos die volgende te vra:u Watter soort gasse gebruik ons in ons lewens?u Watter soorte toestelle (dinge) het gas nodig om te kan werk?u Waarom het hierdie toestelle gas nodig om te kan werk?u Waarom is hierdie toestelle nuttig vir ons?

Hier is ’n paar voorbeelde van sulke toestelle: ’n fietspomp, ’n sokkerbal, ’n fiets- of motorband, ’n kompressor ombande op te pomp, ’n kompressor wat ’n lugboor aandryf, ’n bus selugremme, die pomp van ’n Primus-stoof, ’n gasstoof waarop jy kos kook,’n valskerm, ’n vlieër, ’n busdeur wat saamgeperste lug gebruik, ’ndiepseeduiker se suurstoftenk, aërosolkannetjies, ens.

Leerdertaak

1 kg gas5 kg gas 25 kg gas

45 kg gas 90 kg gas

24

Assesseringstaak vir LU3

Die gasse in ons lewens – Ons gebruik gas om dinge telaat werkDie doel van hierdie assesseringstaak is dat leerders die volgende doen:u Verstaan hoe gasse in ons lewens gebruik word.u Identifiseer tegnologiese toestelle wat ’n gas gebruik om dit te laat

werk.u Verduidelik die doel en nut van hierdie toestelle.


Die gasse in ons lewensOns gebruik gas om sekere dinge te laat werk.Toestelle wat gas gebruik, is nuttig vir ons.

Bespreek1. Dink na oor die plek waar jy woon. Is daar enige dinge wat ’n gas

gebruik om te kan werk?

Kyk by die huis2. Kyk by die huis watter dinge ’n gas nodig het om te kan werk. Dink

na oor hoe die gas elke ding laat werk 3. Verduidelik aan jou groep hoe elke ding werk.4. Verduidelik waarvoor elke ding gebruik word.

Doen5. Teken en skryf oor die dinge wat ’n gas gebruik om te kan werk. Jy

moet wys jy verstaan hoe gas elkeen van die dinge help om te werk.Jy moet ook wys hoe hierdie toestelle nuttig vir ons is.

Assesseringstaak

Sien die assessering-standaarde vir LU3vir graad 4 op bladsy50 en sien ook dieLeerdertaakkaart op

bladsy 39 virfotostatering.

ASSESSERINGSKRITERIAAssesseringstaak Assesseringskriteria

Teken en skryf oor die dinge Die leerder moet die volgende doen: wat ’n gas gebruik om dit u Verskaf geskikte voorbeelde van tegnologiese toestelle wat ’n te laat werk. gas gebruik om te kan werk, bv. ’n fietspomp, ’n sokkerbal, ’n

fiets- of motorband, ’n kompressor om bande op te pomp, ’n kompressor wat ’n lugboor aandryf, ’n bus se lugremme, die pomp van ’n Primus-stoof, ’n gasstoof waarop jy kos kook, ’n valskerm, ’n vlieër, ’n busdeur wat saamgeperste lug gebruik, ’n diepseeduiker se suurstoftenks, aërosolkannetjies.

u Verskaf inligting oor waarvoor hierdie toestelle gebruik word.u Wys ’n mate van begrip van die doel van die gas in die toestel.u Verskaf ’n geskikte opskrif.u Teken duidelik, skryf leesbaar en gebruik gepaste

sleutelwoorde.

25

PERI

ODE

1

Leer

erva

ring

1St

el b

eken

d: W

at is

mat

erie

Leer

erva

ring

2St

el b

eken

d: W

at is

vas

test

oww

e, v

loei

stow

we

enga

sse

•W

ys v

oorb

eeld

e

PERI

ODE

2

•Le

erde

rs s

orte

er,

teke

n en

skry

f oo

r: V

aste

sto

ww

e,Vl

oeis

tow

we

en G

asse

.•

Kont

role

er h

ul s

orte

ring

•Va

sleg

ging

•Vr

a le

erde

rs o

mvo

orbe

elde

vir

’nkl

asui

tsta

lling

te

brin

g

PERI

ODE

3

•Ve

rdui

delik

eie

nska

ppe

van

vast

e st

oww

e,vl

oeis

tow

we

en g

asse

.

Leer

erva

ring

3St

el b

eken

d: W

atte

r va

ste

stow

we,

vlo

eist

oww

e en

gass

e is

om

ons

?•

Maa

k ’n

kla

suit

stal

ling

PERI

ODE

4

•Le

erde

rskr

yfta

ak o

orW

atte

r va

ste

stow

we,

vloe

isto

ww

e en

gas

se is

om o

ns?

PERI

ODE

5

•Sp

eel m

et w

oord

e •

Stel

bek

end:

Voo

rwer

pem

et k

ombi

nasi

es v

an ’n

vast

e st

of,

vloe

isto

f en

gas

•Be

rei l

eerd

ers

voor

vir

asse

sser

ings

taak

– h

ulle

moe

t vo

orw

erpe

van

die

huis

af

brin

g

VOORGESTELDE WERKSKEMA

PERI

ODE

6

Asse

sser

ings

taak

vir

LU

2•

Leer

ders

skr

yf e

n te

ken

oor

Wat

ter

vast

e st

oww

e,vl

oeis

tow

we

en g

asse

isom

ons

?NB

: Be

slui

t w

anne

er o

mte

rugv

oerin

g oo

ras

sess

erin

gsta

ak t

e ge

e.

PERI

ODE

7

Leer

erva

ring

4

Hoe

mee

t on

s va

ste

stow

we,

vlo

eist

oww

e en

gass

e?•

Klas

besp

reki

ng o

orm

etin

g•

Leer

dert

aak

oor

Mee

tm

edis

yne

PERI

ODE

8

•Be

spre

ek v

rae

oor

die

mee

t va

n m

edis

yne

Leer

erva

ring

5•

Stel

bek

end:

Hoe

veel

ka

n ’n

med

isyn

elep

elho

u?•

Dem

onst

reer

pro

sedu

re

PERI

ODE

9

•Le

erde

rtaa

k: W

atte

rho

evee

lhei

d vl

oeis

tof

ofva

ste

stof

het

ons

?•

Vasl

eggi

ng

PERI

ODE

10

Leer

erva

ring

6•

Stel

bek

end

enon

ders

oek:

Hoe

mee

t on

sdi

e ho

evee

lhei

d va

n ’n

vloe

isto

f?•

Stel

bek

end

enve

rdui

delik

die

mee

t va

nvo

lum

e en

een

hede

•Be

spre

king

oor

app

araa

t

PERI

ODE

11

Onde

rsoe

k•

Leer

dert

aak:

“M

eet

enbe

reke

n di

e ho

evee

lhei

dw

ater

wat

in v

ersk

illen

deho

uers

sal

pas

PERI

ODE

12•

Vasl

eggi

ng o

or d

ie m

eet

van

’n h

oeve

elhe

id w

ater

•

Leer

ders

kryf

taak

oor

“On

she

t ge

mee

t ho

evee

lvl

oeis

tof

ons

het“

PERI

ODE

13

•Ko

ntro

leer

ver

bete

ringe

na s

kryf

taak

•Be

rei l

eerd

ers

voor

vir

asse

sser

ings

taak

•

Vra

leer

ders

om

hou

ers

van

die

huis

af

te b

ring

PERI

ODE

14

Asse

sser

ings

taak

vir

LU

1Le

erde

rs o

nder

soek

: Om

te

mee

t ho

evee

l wat

er in

my

houe

r sa

l pas

NB:

Beslui

t w

anne

er o

mte

rugv

oerin

g oo

ras

sess

erin

gsta

ak t

e ge

e.

PERI

ODE

15

•Le

erde

rs s

kryf

en

teke

nom

hul

le o

nder

soek

op

tete

ken

26

PERI

ODE

16

•Gr

oepb

esin

ning

oor

die

akku

raat

heid

van

die

onde

rsoe

k.

PERI

ODE

17

Leer

erva

ring

7•

Stel

bek

end:

Hoe

kan

ons

die

hoev

eelh

eid

mat

erie

wat

ons

het

,m

eet?

•Ve

rdui

delik

die

beg

ripm

assa

en

eenh

ede

•De

mon

stre

er h

oe o

m ’n

skaa

l te

gebr

uik

PERI

ODE

18

Leer

dert

aak

•M

eet

mas

sa e

nop

teke

ning

•Ko

ntro

leer

met

ing

enop

teke

ning

PERI

ODE

19

Vasl

eggi

ng•

Leer

ders

kryf

taak

om

die

mas

sas

van

vers

kille

nde

voor

wer

pe t

e ve

rgel

yk

PERI

ODE

20

Leer

deru

itbr

eidi

ngst

aak

•M

eet

die

mas

sa v

anan

der

voor

wer

peOp

teke

ning

PERI

ODE

21

Leer

deru

itbr

eidi

ngst

aak

(ver

volg

)•

Teke

n ’n

gra

fiek

•Va

sleg

ging

•Be

spre

king

svra

e

PERI

ODE

22

Leer

erva

ring

8•

Stel

bek

end:

“Ho

e ka

non

s di

e ho

evee

lhei

d ga

sw

at o

ns h

et,

mee

t? “

•Be

spre

king

oor

die

mee

tva

n di

e ho

evee

lhei

d ga

s•

Bere

i lee

rder

s vo

or o

mna

gas

bott

els

tuis

te

kyk

PERI

ODE

23

•Le

erde

rs t

eken

en

skry

foo

r m

ate

op g

asbo

ttel

s.•

Verd

uide

lik d

ieho

evee

lhei

d ga

smat

erie

in v

ersk

illen

de g

root

tes

gasb

otte

ls.

PERI

ODE

24

•Be

rei l

eerd

ers

voor

vir

asse

sser

ings

taak

•Be

spre

king

oor

toe

stel

lew

at m

et g

as w

erk

•Be

rei l

eerd

ers

voor

om

tuis

te

kyk

na t

oest

elle

wat

gas

nod

ig h

et o

m t

ew

erk

PERI

ODE

25

Asse

sser

ings

taak

vir

LU

3•

Leer

ders

doe

nas

sess

erin

gsta

ak o

or D

iega

sse

in o

ns le

wen

sNB

: Be

slui

t w

anne

er o

mte

rugv

oerin

g oo

ras

sess

erin

gsta

ak t

e ge

e.

VOORGESTELDE WERKSKEMA (vervolg) Dit is ’n voorgesteldewerkskema. Daar wordaanvaar dat periodes 50minute lank is. Maakjou eie aanpassings.

27

Hulpmiddels vir onderwysers

Taakkaarte vir fotostatering

1. Taakkaart 1. Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse . . . . . . . . . . . . . . . .28

2. Taakkaart 2. Assesseringstaak vir LU2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29

3. Taakkaart 3. Hoe meet ons vaste stowwe, vloeistowwe en gasse? . . .30

4. Taakkaart 4. Hoeveel kan ’n medisynelepel hou? . . . . . . . . . . . . . . . . . .31

5. Taakkaart 5. Hoe kan ons die hoeveelheid van ’n vloeistof meet? . . . .32

6. Taakkaart 6. Assesseringstaak – LU1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

7. Taakkaart 7. Hoe meet ons die hoeveelheid materie wat ons het? . . .35

8. Taakkaart 8. Hoe meet ons die hoeveelheid gas wat ons het? . . . . . . .37

9. Taakkaart 9. Assesseringstaak – LU3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39

Tradisionele storie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40

Afdeling 2

28

LEERDERTAAKKAART 1 TAAKKAARTE VIR FOTOSTATERING

Sorteer, teken en skryf1. Sorteer die dinge in jou boks in vaste stowwe, vloeistowwe en gasse.

2. Skryf oor en teken prente om te wys watter dinge is vaste stowwe, watter dinge is vloeistowwe en watter dinge is gasse.


Wat kan alle vaste Wat kan alle vloeistowwe Wat kan alle gasse doen?stowwe doen? doen?

u Alle vaste stowwe behou u Alle vloeistowwe kan geskink u Alle gasse neem die vorm vanhulle vorm. word. hulle houer aan.

u Alle vloeistowwe neem die vorm u Alle gasse kan in die lugvan die houer aan. ontsnap.

Vaste stowwe, vloeistowwe en gasse

29

ASSESSERINGSTAAKKAART TAAKKAARTE VIR FOTOSTATERING

Watter vaste stowwe, vloeistowwe en gasseis om ons?


Sommige dinge om ons is ’n kombinasie van vaste stof, vloeistof en gas.

Instruksies1. Bring van jou huis soveel moontlik dinge wat ’n kombinasie van ’n vaste stof, ’n

vloeistof en ’n gas is.

Verduidelik die vaste stof, vloeistof en gas in elke ding aan jou groep.

2. Skryf oor en teken die vaste stowwe, vloeistowwe en gasse wat jy saamgebring het injou boek.

Jou skryfwerk en tekeninge moet alles wys wat jy oor vaste stowwe, vloeistowwe engasse verstaan.

Gebruik sommige van die woorde uit die woordspeletjie wanneer jy skryf.

30


Hoe meet ons vaste stowwe,vloeistowwe en gasse?

Meet medisyne1. Bring ’n paar leë medisyneboksies en -bottels saam klas toe. Kry die aanwysings wat saam

met dit kom. Soms is daar ’n stukkie papier met aanwysings binne-in die boksie.

2. Lees die aanwysings en vind uit hoeveel medisyne gebruik moet word.

3. Maak dan ’n lys soos hierdie een in jou boek:

NAAM VAN MEDISYNE DOSIS: HOEVEELHEID MEDISYNE

Vir ’n kind Vir ’n volwassene

Panado-stroop

Panado-tablette

Grandpa-poeiers

Borstal

Eno

Bespreek

Bespreek hierdie vrae in jou groep:

Vrae:

1. Waarom moet ons sommige medisyne meet voor ons dit drink?

2. Waarom is die dosis verskillend vir kinders en vir volwassenes?

3. Wat sal gebeur as ’n kind ’n volwassene se dosis gegee word?

4. Wat sal gebeur as ’n volwassene ’n kind se dosis gegee word?

5. Hoe vind ’n mens uit wat die dosis van ’n medisyne is?


31

Meet die hoeveelheid vloeistof of vaste stof in ’n medisynelepel

Hoeveel water is daar in een teelepel?

1. Neem 1 medisynelepel water.

2. Trek dit in ’n spuit op.

3. Lees hoeveel water in die spuit is. Volume =

4. Spuit die vloeistof in die spuit in ’n maatsilinder.

5. Lees hoeveel water in die maatsilinder is.

Volume =

Gebruik dieselfde prosedure om medisynelepels van ander vloeistowwe te meet.

Teken op

Vloeistof Spuit Maatsilinder

1 lepel . . . . . . . . . . . volume = . . . .ml volume = . . . . . .ml

1 lepel . . . . . . . . . . volume = . . . .ml volume = . . . . . .ml


Gebruik nou dieselfde prosedure om medisynelepels poeier te meet. Jy sal nie die poeier in diespuit kan optrek nie, maar sal dit moet ingooi.

Poeier Spuit Maatsilinder




Hoeveel kan ’n medisynelepel hou?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hoeveel kan ’n medisynelepel hou?

32


Ondersoek

VOORSPEL DOEN TEL BEREKEN

Hoeveel, dink jy, sal in Dit is wat jy moet Hoeveel het in die Hoeveel water het die bottel pas? doen bottel gepas? jy gemeet? (ml of l)

Hoeveel medisyne- Gooi water in. Hoeveel medisynelepels Hoeveel water is lepels water sal water het dit geneem om nou in die babakos-die babakos- die babakosbottel vol te bottel?bottel volmaak? maak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel medisynelepels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem daar nou in die sal die klein om die klein sapbottel klein sapbottel?sapbottel vol te maak?volmaak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel babakosbottels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem om daar in die kleinsal die klein die klein melkbottel melkbottel?melkbottel vol te maak?volmaak?

Hoeveel babakos- Gooi water Hoeveel babakosbottels Hoeveel water is bottels water in. water het dit geneem om daar in die groot sal die groot die groot melkbottel vol melkbottel?melkbottel te maak?volmaak?

Groepaktiwiteit Meet en bereken die hoeveelheid waterwat verskillende houers sal volmaak

u Onthou, 5 ml water kan 1 medisynelepel volmaak.u Gebruik die water en houers om te meet hoeveel water elke houer sal

volmaak.u Teken jou bevindinge op.


33

OndersoekHoeveel water sal my houer volmaak?

Leerderassesseringstaak vir LU1Om te meet hoeveel water my houer sal volmaak1. Bring enige houer van die huis af.2. Praat oor hoe jy kan uitvind hoeveel milliliter (ml) water in jou houer sal pas.3. Voer jou plan uit.4. Teken en skryf om te sê hoe jy uitgevind het.

Dit is my houer:

Voorspel:

Ek dink my houer sal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . hou.

Doen:

Dit is wat ek gedoen het: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Bereken:

Dit is hoe ek my berekeninge gedoen het: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Dit is die hoeveelheid water wat my houer volmaak: . . . . . . . . . . . . . . . . . .

My voorspelling was reg/verkeerd.

Was jou voorspelling goed? Verduidelik aan jou groep waarom jy so sê.

34

GroepbesinningBespreek hierdie vrae met jou groep

Hierdie vrae sal jou help om na te dink oor wat jy gedoen het.

1. Vergelyk jou voorspelling en jou finale antwoord. Hoe goed was jou voorspelling?

2. Was dit maklik om die hoeveelheid vloeistof in jou houer te meet? Hoe akkuraat het

jy gemeet?

3. Was dit maklik om akkuraat te meet? Wat was moeilik?

4. Hoe belangrik is dit om akkuraat te kan meet en bereken?

5. Wat sou jou gehelp het om akkurater te wees?

Leerderassesseringstaak (vervolg)

35


1. Teken ’n prent van ’n skaal om te wys wanneerdie massas aan albei kante balanseer.

2. Gebruik ’n skaal om te meet hoeveel materie 6 medisynelepels hou.

3. Bring ’n paar stowwe wat jy graag sal wil meet,van die huis af.

MEET

Stof Watter hoeveelheid Hoeveel materie (volume) het jy? (ml) (massa) het jy? (g)

6 medisynelepels rys

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

6 medisynelepels . . . . . . . . . . .

Hoe meet ons die hoeveelheid materie wat ons het?

Skaal

36

Vrae oor jou grafieku Watter stof het die meeste materie in 6 medisynelepels?

u Watter stof het die minste materie in 6 medisynelepels?

u Het enige stowwe het dieselfde hoeveelheid materie in 6

medisynelepels?

u Het alle stowwe dieselfde hoeveelheid materie?

Grafiek om te wys hoeveel massa daar in 6 medisynelepelsvol materie is

y

x

mas

sa(g

)

6 teelepels materie

rys

37


Meet die massa van verskillendevoorwerpe

Grafiek om die massa van verskillende voorwerpe te wys

1. Bring ’n paar voorwerpe van die huis of skool af klas toe.2. Vind uit wat die massa van elke voorwerp is.3. Teken die massa op.4. Trek ’n grafiek om die verskillende massas te wys. Begin met die kleinste massa, teken

dan die massas in volgorde op en eindig met die grootste massa.

Teken die massa op

Voorwerp (Teken of noem) Massa (g)

x

y

mas

sa(g

)

verskillende voorwerpe

Vraeu Het alle voorwerpe dieselfde hoeveelheid materie?

u Het alle voorwerpe dieselfde massa?

u Het groter voorwerpe altyd ’n groter massa?

u Het kleiner voorwerpe altyd ’n kleiner massa?

Gevolgtrekking Verskillende voorwerpe het verskillende hoeveelhede materie. Diehoeveelheid materie wat iets het, hang nie af van sy grootte nie.

38

39


Die gasse in ons lewens


u Ons gebruik gas om sekere dinge te laat werk.

u Toestelle wat gas gebruik, is nuttig vir ons.

Bespreek1. Dink na oor die plek waar jy woon. Is daar enige dinge wat ’n

gas gebruik om te kan werk?

Kyk by die huis2. Kyk by die huis watter dinge ’n gas nodig het om te kan werk.

Dink na oor hoe die gas elke ding laat werk

3. Verduidelik aan jou groep hoe elke ding werk.

4. Verduidelik waarvoor elke ding gebruik word.

Doen5. Teken en skryf oor die dinge wat ’n gas gebruik om te kan werk.

Jy moet wys jy verstaan hoe gas elkeen van die dinge help omte werk. Jy moet ook wys hoe hierdie toestelle nuttig vir ons is.

40

Tradisionele storie

Umgwebi uSokhetyeKwathi kekaloku ngantsomi, kwakukho iimpuku ezimbini. Zaye zangenandlwini ithile zagqogqa, zagqugqisa zifuna ezingakutyayo. ‘Yiza uzekubona.Nasi isonka samasi!

Esingaka sona! Sizakutya sonele!’ Yasebeza yatsho enye ibiza ugxa wayo.Zazama ukwahlulelana ngesisonka kodwa suka zaxabana. ‘Hayi suka ucingaukuba ndingafumana isonka esingaka ukubasincinane ndakugqiba ukuzanecebo lokuya kuzingela?’ Yatsho enye impuku ingonelisekanga sisabelo sayo.‘uNotshe! Ndim osibhaqileyo esi sonka samasi. Ndimele ukufumana isixaesikhulu kunawe!’ yatsho le mpuku iligqabi ngumsindo. ‘Khawukhe umengomsindomfondini. Ndicinga ukuba khesiye kumgwebi u Sokhetyeasisombululele le ntsumantsumane.’

Zanduluka zigxalathelana ukusinga kwaSokhetye. Zifike zawubeka umcimbikuSokhetye umgwebi omkhulu. ‘Ndinikeni isonka eso, ndinahlulelengokulinganayo kuba ibe imiyizamo yenu nobabini ukuze nisifumane esisonkasamasi’

Wasithabatha isonka umgwebi waluma amaqhekeza amabini wawabeka esikalinisakhe. Kuthe kuba lamaqhekeza ebe engalingani, wazama ukuwalinganisangokuthi alume afake kuye emlonyeni. Waqhuba ezama ukuwalinganisa.Grenye-grenye watsho ngomkhulu umthamo, wafaka emlonyeni.

‘Yoo! Saphela isonka sethu madoda! Sinike Mgwebi nokuba azilingani,’ bakhalebatsho oompukwazana, batsho basithi hlasi isonka sabo samasi babaleka naso.

Die Groot RegterOorvertel deur Nontsikelelo MahoteEendag was daar twee baie honger klein muisies. Hulle gaan toe na die boer sehuis om kos te soek. “Kom kyk,” fluister die een. “Hier’s ’n lekker stuk kaas.Dis so groot dat ons ons trommeldik kan eet!”

Die twee muise probeer die kaas deel, maar begin gou stry. “Ek moet meer kry!Dit was my plan om hier na die boer se huis te kom!” sê die een.

“Maar ek het die kaas gevind. Ek moet ’n groter stuk kry!” sê die ander eenkwaad.

“Wag, ek het ’n plan. Kom ons gaan na die Groot Regter om ons argument opte los,” stel die een voor.

Hulle gaan toe met die stukke kaas na die Groot Regter. Hy luister aandagtigna die twee muise wat sommer weer begin stry terwyl hulle vertel wat hulprobleem is. Die Groot Regter raas met hulle omdat hulle hul vriendskap oor ’nstuk kaas wil verwoes.

Toe sit die Groot Regter albei stukke kaas op ’n skaal. “Hmm ... hmm ... hmm.”Hy neem ’n hap kaas uit die een stuk terwyl hy probeer om dit te laatbalanseer. Een kant van die skaal gaan op. Toe neem hy ’n hap uit die anderstuk kaas om die twee stukke te laat balanseer.

“Nee! Nee! Hou op! U eet ons kaas op! Gee dit terug, asseblief, al is dit ewegroot!” skree die twee muise. En hulle gryp die kaas wat oor is en hardloopsaam weg – elkeen met ’n stuk kaas onder die blad.

41

Uittreksels uit die Nasionale Kurrikulumverklaring vir NatuurwetenskappeGraad R–9

1. Kernkennis en -begrippe vir Materie en Materiale (NK) . . . . . . . . . . . 43–45

2. Uitkomste en assesseringstandaarde (NK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46–51

Afdeling 3

42

Notas

43

Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R–9 (Skole)

Kernkennis en -begrippe vir Materie en Materiale

Samevattende stelling: Ons kanmateriaal/stowwe volgens die eienskappedaarvan klassifiseer ten einde soorte enpatrone te bepaal. Eienskappe bepaal dieseleksie van materiaal vir spesifiekedoeleindes.

1 Verskillende stowwe het verskillendeeienskappe, soos tekstuur, kleur,sterkte en gewig, en kan volgenshierdie eienskappe geklassifiseerword. Ons maak dinge uit diemateriaal of stowwe wat dieeienskappe besit wat ons wil hê.

1 Suiwer stowwe het ’n smelt-temperatuur en ’n kooktemperatuurwat kenmerkend van elke stof is, enwat help om die stof te identifiseer.

2 Materiaal/stowwe word geëvalueer engeklassifiseer volgens die eienskappedaarvan (soos hardheid, buigbaarheid,hittegeleidings- of isolasievermoë,elektriese geleidings- of isolasie-vermoë, of dit gemagnetiseer kanword, oplosbaarheid en of dit roes).

3 Hoofklasse stowwe is metale,keramiek (insluitend glas) en polimere(insluitend plastiek en vesel). Insaamgestelde stowwe word dieeienskappe van twee of meer soortemateriaal/stowwe gekombineer.

Samevattende stelling: Ons kan stowwe opverskillende maniere wysig na aanleidingvan ons begrip van die substruktuurdaarvan.

2 Stowwe kan gemeng word en somskan veranderings gesien word, bv. dieoplossing van ’n vaste stof of nuwekleure wanneer voedselkleurstowweof verf gemeng word.

4 Party veranderings in stowwe istydelik, maar ander veranderings ispermanent.

5 Stowwe verander wanneer dit energieas hitte ontvang of verloor. Hierdieveranderings sluit inkrimping enuitsetting, smelting, verdamping,kondensasie en stolling in. (Skakelmet Energie en Verandering.)

6 Die oplos van ’n stof in ’n oplosmiddelhang af van veranderlikes wat dieoplossnelheid affekteer.

KERNKENNIS EN -BEGRIPPE IN MATERIE EN MATERIALE

Eienskappe en Gebruike van Struktuur, Reaksies en VeranderingsMateriale van Materiale

Grondslagfase

Intermediêre Fase

44

Natuurwetenskappe


1 Stowwe in verskillende toestande hetonderskeidende eienskappe sooskristalagtige strukture, saampers-baarheid/onsaampersbaarheid, of dieneiging om te versprei.

2 Donkerkleurige oppervlakke wordwarmer as ligkleurige oppervlakkewanneer dit aan uitstralendeenergiebronne soos die son bloot-gestel word. Donkerkleurigevoorwerpe straal hul energiegeredeliker as hitte uit as blink,ligkleurige voorwerpe. (Skakel metEnergie en Verandering.)

3 Sommige soorte materiaal word deurelektriese strome of magnetegemagnetiseer. Sommige soortemateriaal kan elektries gelaai worddeur dit met ’n ander soort materiaalte vryf. (Skakel met Energie enVerandering.)

4 Sommige geleiers en stroombaan-komponente verminder die stroom in’n elektriese stroombaan betekenisvol.Dit word resistors genoem. Resistorskan geselekteer of ontwerp word omstrome te beheer.

5 ’n Suiwer stof kan nie in verskillendestowwe geskei word nie, terwyl ’nmengsel geskei kan word, gewoonlikdeur fisiese middele. Verskille ineienskappe kan gebruik word ommengsels van verskillende stowwe teskei (deur metodes soos filtrasie,distillasie, verdamping, chromatografieof magnetisme).

9 ’n Deeltjiemodel van materie kanfisiese veranderings van stowwe, soossmelting, verdamping, kondensasie,diffusie en verwarming deur geleiding,verklaar.

10 Baie huishoudelike stowwe is suur ofalkalies. Indikators is stowwe wat metsure en oplosbare alkalië (basisse)reageer om produkte metonderskeidende kleure te produseer.Sure en alkalië neutraliseer mekaarom soute te vorm. Sure hetkenmerkende reaksies met metale,metaaloksiede, hidroksiede enkarbonate.

11 Baie chemiese reaksies het energienodig om te begin en baie chemiesereaksies stel energie vry wanneer ditplaasvind.

12 Elemente bestaan uit slegs een soortatoom, terwyl verbindings uit twee ofmeer soorte atome in vasteverhoudings gevorm word. Elementekan reageer om verbindings te vorm,en verbindings kan tot die elementedaarvan ontbind. Energie-inset isnodig om ’n verbinding in sy elementeop te breek, terwyl energie vrygestelword wanneer elemente reageer om ’nverbinding te vorm.

Senior Fase


45

Nasionale Kurrikulumverklaring Graad R–9 (Skole)


6 Spesifieke gasse kan van die luggeskei word of in reaksiesgeproduseer word, en kan baiegebruike in die nywerheidsektor enander sektore van die ekonomie hê.Suurstof, waterstof, enkoolstofdioksied het kenmerkendeeienskappe en reaksies waardeur ditgeïdentifiseer kan word.

7 Die verkryging of ontginning vannuttige materiaal uit grondstowwehang af van chemiese reaksies enmetodes van skeiding.

8 Grondstowwe, waarvan verwerktemateriaal gemaak word, moet ontgin,gekweek of van ander lande ingevoerword. Grondstowwe wat ontgin word,is nie-hernubaar en mynbou kanskade aan die omgewing aanrig. Diekweek van grondstowwe behelskeuses oor die gebruik van bewerk-bare grond en wateropvanggebiede.


13 Suurstof het kenmerkende reaksiesmet metale en niemetale, waardeuroksiede gevorm word. Sommige vanhierdie oksiede los in water op omsuur- of alkaliese oplossings te vorm.Sommige metale reageer geredelikermet suurstof as ander metale. Korrosie(roes) van yster is ’n ekonomiesbelangrike reaksie wat voorkom kanword deur begrip van die reaksiestussen yster, water en suurstof.

14 Die reaksie van suurstof met kos stelenergie vry in die selle van lewendedinge. (Skakel met Die Lewe enLewende Dinge.)

(Daar is geen verder kernkennis-stellings vir Materie en Materiale inhierdie fase nie.)

46

62

Leeruitkoms 1: Wetenskaplike Ondersoek

Die leerder is in staat om met selfvertroue op weetgierigheid oor natuurlike verskynsels te reageer, en ombinne die konteks van wetenskap, tegnologie en die omgewing verbande te ondersoek en probleme op te los.

Graad R-vlak Graad 1-vlak Graad 2-vlak Graad 3-vlak Graad 4-vlak

Beplanning van ondersoek

Leerder dra by tot Leerder beplan ’n Leerder beplan ’n Leerder gebruik Leerder dra ideesdie beplanning ondersoek ondersoek as deel die materiaal wat oor bekendevan ’n ondersoe- onafhanklik. van ’n groep. deur die groep ge- situasies, kende aktiwiteit. kies is om die behoeftes of

groep se plan te materiaal by en kommunikeer. identifiseer

interessante aspekte wat tot ondersoek kan lei.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder neem deel Leerder neem onaf- Leerder neem onaf- Leerder neem kon- Leerder ondersoekaan beplande hanklik deel aan ’n hanklik of as deel struktief aan die die moontlikhedeaktiwiteit. beplande aktiwiteit. van ’n groep deel aktiwiteit deel en in beskikbare

aan beplande verstaan die doel materiaal en vind aktiwiteit. daarvan. uit hoe dit gebruik

kan word.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder dink en Leerder dink oor Leerder wys en ver- Leerder verduidelik Leerder praat oorpraat oor wat wat gedoen is en sê duidelik wat beplan en dink na oor waarnemings en gedoen is. wat uitgevind is. is en hoe dit gedoen watter optrede be- stel moontlike

is. plan is en of dit skakels met ander moontlik was om situasies voor.hierdie plan uit te voer.

47

63

Graad 5-vlak Graad 6-vlak Graad 7-vlak Graad 8-vlak Graad 9-vlak

Beplanning van ondersoek

Leerder lys, met Leerder help om Leerder beplan Leerder identifiseer Leerder beplan ’nbystand, wat fokusvrae vir eenvoudige toetse faktore wat in prosedure om bekend is oor ondersoek duidelik en vergelykings en ondersoek in ag voorspellings of bekende situasies te maak en beskryf dink na oor hoe om geneem moet word hipoteses te toets, en materiaal en die soort inligting dit billik te maak. en beplan maniere met beheer van ’nstel vrae vir wat benodig sal om data daaroor te steurendeondersoek voor. word om die vraag versamel, oor ’n veranderlike.

te beantwoord. verskeidenheid waardes heen.

Uitvoering van ondersoek en versameling van data

Leerder voer Leerder voer Leerder organiseer Leerder versamel en Leerder dra by tot instruksies en eenvoudige toetse en gebruik toerus- teken inligting aan, stelselmatige prosedures uit wat of opnames uit en ting of bronne om so akkuraat as wat dataversameling ’n klein aantal teken waarnemings inligting te versamel toerusting toelaat en ten opsigte vanstappe behels. of reaksies aan. en aan te teken. ondersoekdoeleindes akkuraatheid,

vereis. betroubaarheid en die nodigheid om ’n veranderlike te beheer.

Evaluering van data en kommunikasie van bevindings

Leerder doen Leerder bring Leerder veral- Leerder dink na oor Leerder soek verslag oor die waarnemings en gemeen ten opsigte die mate waarin patrone en groep se prosedure reaksies in verband van die relevante die gevolgtrekkings tendense in die en die resultate met die fokusvraag. aspek en beskryf wat bereik is, data wat versamel wat verkry is. hoe die data die redelike antwoorde is en veralgemeen

veralgemening op die fokusvraag ten opsigte van steun. van die ondersoek eenvoudige

is. beginsels.

4864

Leeruitkoms 2: Konstruksie van Wetenskapkennis

Die leerder ken, interpreteer en pas wetenskaplike, tegnologiese en omgewingskennis toe.

Graad 4-vlak Graad 5-vlak Graad 6-vlak

Onthou van betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder gebruik, ten minste, eie Leerder beskryf, ten minste, die vlotste taal om voorwerpe, vlotste taal om kenmerke van kenmerke wat een kategorie dingemateriaal en organismes te noem voorwerpe, materiaal en van ’n ander onderskei.en te beskryf. organismes te noem en te beskryf.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder sorteer voorwerpe en Leerder skep eie kategorieë Leerder kategoriseer voorwerpe organismes na aanleiding van ’n voorwerpe en organismes en en organismes na aanleiding vansigbare eienskap. verduidelik eie reël vir twee veranderlikes.

kategorisering.

Interpretasie van inligting

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- Leerder interpreteer, ten minste, standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms inligting deur alternatiewe vorme in graad 4 nie.) in graad 5 nie.) van dieselfde inligting te gebruik.

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie

(Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering- (Daar is geen verdere assessering-standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkoms standaarde vir hierdie leeruitkomsin graad 4 nie.) in graad 5 nie.) in graad 6 nie.)

49

65


Onthouvan betekenisvolle inligting wanneer benodig

Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, Leerder onthou, ten minste, definisies en komplekse feite. prosedures, prosesse en beginsels, prosesse en modelle.

komplekse feite.

Kategorisering van inligting om kompleksiteit te verminder en patrone te soek

Leerder vergelyk kenmerke van Leerder pas klassifikasiestelsels op Leerder pas veelvuldige verskillende kategorieë voorwerpe, bekende en onbekende voorwerpe, klassifikasies op bekende en organismes en gebeurtenisse. gebeurtenisse, organismes en onbekende voorwerpe,

materiaal toe. gebeurtenisse, organismes en materiaal toe.

Interpretasie van inligting

Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deur Leerder interpreteer inligting deurkernidees in die teks te getabuleerde data na grafieke te lyngrafieke na teksbeskrywings te identifiseer, patrone in verander, deur data van grafieke verander, en omgekeerd, deur uitaangetekende data te vind en af te lees en deur voorspellings na patrone in tabelle en grafieke tegevolgtrekkings te maak uit aanleiding van patrone te maak. ekstrapoleer om te voorspel hoe inligting in verskeie vorme een veranderlike sal verander,(bv. prente, diagramme en deur verbande tussen verander-geskrewe teks). likes in tabelle en grafieke te

identifiseer, en deur moontlike verbande tussen veranderlikes te hipoteseer (veronderstel).

Toepassing van kennis op probleme wat nie eksplisiet onderrig word nie

Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas konseptuele kennis Leerder pas beginsels toe en bringtoe deur ’n begrip wat onderrig is op ietwat onbekende situasies toe relevante begrippe in verband met ’n variasie van ’n soortgelyke deur na gepaste begrippe en met mekaar om oplossings vir situasie in verband te bring. prosesse te verwys. ietwat onbekende probleme te

ontwikkel.

50

66

Leeruitkoms 3: Wetenskap, die Samelewing en die Omgewing

Die leerder is in staat om begrip van die onderlinge verband tussen wetenskap en tegnologie, die samelewing en die omgewing te toon.


Begrip van wetenskap en tegnologie in die konteks van geskiedenis en inheemse kennis

Leerder beskryf hoe plaaslike Leerder identifiseer maniere Leerder beskryf ooreenkomste in inheemse kulture wetenskaplike waarop produkte en tegnologie uit probleme en oplossings in eie en beginsels en tegnologiese ander tye en kulture aangepas is. ander samelewings in die hede, produkte vir spesifieke doeleindes die verlede en moontlik in die gebruik het en steeds gebruik. toekoms.

Begrip van die impak van wetenskap en tegnologie op die omgewing en op mense se lewens

Leerderidentifiseer kenmerke van Leerder identifiseer die positiewe Leerder stel maniere voor omtegnologiese toestelle rondom hom en negatiewe uitwerking van tegnologiese produkte en of haar, en sê wat die doel en nut wetenskaplike ontwikkelings of prosesse te verbeter en om die daarvan is. tegnologiese produkte op die negatiewe uitwerking daarvan op

gehalte van mense se lewens die omgewing te verminder.en/of die omgewing.

Herkenning van vooroordeel in wetenskap en tegnologie wat mense se lewens raak

Leerder identifiseer probleme wat Leerder beskryf die uitwerking Leerder stel maniere voor waarop sommige mense moontlik met die wat ’n gebrek aan toegang tot tegnologiese produkte en dienste gebruik van tegnologiese toestelle tegnologiese produkte en dienste toeganklik gemaak kan word vir kan hê. op mense het. diegene wat tans daarvan

uitgesluit is.

51

67


Begrip van wetenskap as ’n menslike aktiwiteit in kulturele kontekste

Leerder vergelyk verskillende Leerder identifiseer maniere Leerder herken verskille in interpretasies van gebeurtenisse. waarop mense selfvertroue in hul verduidelikings wat deur die

kennisstelsels opbou. natuurwetenskappe en ander verduidelikingstelsels gebied word.

Begrip van die volhoubare gebruik van die aarde se hulpbronne

Leerder ontleed inligting oor Leerder identifiseer inligting wat Leerder reageer gepas op kennis volhoubare en onvolhoubare vereis word om ’n mening oor oor die gebruik van hulpbronnegebruik van hulpbronne. die gebruik van hulpbronne uit en die uitwerking op die

te spreek. omgewing.

WESTERN CAPE PRIMARY SCIENCE PROGRAMME TRUST (PSP)

Die Western Cape Primary Science Programme (PSP) is reeds werksaam sedert 1985. Die PSP is ’n indiens-onderwysorganisasie wat daarop gerig is om die gehalte van onderrig

en leer in die mees benadeelde laerskole te verbeter. Ons ontwikkel onderwysers sekennis en vaardighede en ondersteun hulle in hul werk met leerders.

Ons fokus op die kritieke leerareas Natuurwetenskappe (insluitend Omgewingsonderrig),Tale, Wiskunde en Sosiale Wetenskappe. Die PSP bied 'n verskeidenheid kursusse aan,ontwikkel leerervarings saam met onderwysers en verleen ondersteuning in hul klasse.

Gebaseer op hierdie interaksie met onderwysers, lewer die PSP vernuwende leermateriaal,insluitend onderwysergidse, leerdertaakkaarte en materiaal om uit te stal. Al ons materiaal

is in toeganklike taal geskryf en bevat 'n noukeurige progressie van begrippe, talle aktiwiteite en ondersoeke asook goeie voorstelle vir assessering.

Die PSP het 'n visie van uitnemende laerskoolonderrig vir al die kinders van Suid-Afrika,waar alle opvoeders uitstekende vaardighede het, toegewyd en vol selfvertroue is, en

goed voorbereid en toegerus is om klas te gee.

Kontak ons vir verdere inligting.

Western Cape Primary Science Programme (PSP)

Edith Stephens Wetland Park

Lansdowneweg

Philippi 7785

Posbus 24158

Lansdowne 7779

Suid-Afrika

Tel: 021 691 9039

Faks: 021 691 6350

E-pos: [email protected]

Webtuiste: www.psp.org.za

NPO: 015-822

Registrasienommer: IT2806/99

Documents

Materie en Materiale [Graad 4 Afrikaans]