Meðan vit bíða eftir innliti …

Meðan vit bíða eftir innliti…

Tíverri situr alment innlit ikki í merginum á føroyingum.

Stóra málið hevur verið ‘oy, sum tað er óroynt at landsstýrismaðurin hevur gjørt sáttmála í trúnaði.’

RULE OF MAN – NOT RULE OF LAW BYGGJA VIT TÁ LAND VIÐ LÓG? Í veruleikanum er snýr málið seg um: at fólkið – tit – mugu biðja um innlit og møguliga

kæra/klaga um noktan. Vit skulu læra hetta í kvøld.


Men meðan vit bíða eftir innliti. Skulu vit

Umframt at læra at biðja um innlit Hví vit hava innlit? Hvat fevnir innlit um? Hvussu meta vit atlit móti hvør øðrum? Hví vit mangla politiskan og fakligan merg? Hvat annað er til ráða at taka?

...og hví er so týðandi at vit øll biðja um innlit?


Tað síðsta fyrst: ...og hví er so týðandi at vit øll biðja um innlit?

Jú, teir gomlu lógkønu søgdu:• Optima legum interpres est consuetudo• Besta løgtulkan er venja

• Vit mugu hava venju, case-law, menning av lóg• Annars følnar lóg, tulkast burtur, verður avsøgd

• Sakirnar, dømini, úrskurðarnir koma í bøkurnar


Bókin Fyrisitingarlóg (Kári á Rógvi, Bárður Larsen):

“Skal nakað hava alment gildi, má tað vera almannakunnugt.”

Samanfatan av norrønar mentan, samtyktari lóg, altjóða krøvum.

“...vitan er vald, og valdið eigur at vera hjá fólkinum.”


Vit trilva mangan eftir orðunum:

Hetta við dulda sáttmálanum er onkursvegna... ‘Óhoyrt og í stríð við fólkaræðið’

– men hví? og kunnu vit siga hetta meiri fakliga og neyvliga?

- og nær hava vit skilmarkað og allýst hetta fólkaræðið?


Í Svøríki hava tey ta avgjørdu fatan, at alment innlit er avgerandi fyri rættarsamfelagið og fólkaræðið. Longu í 1766 verður staðfest:

hit höra ock alla societeters och värks samt enskildte personers memorialer, ansökningar, projecter och förslager, betänkande, besvär med utslag och svar derå, såsom ock alla ämbetsmäns bevisliga så laglige som olaglige göromål och förrättningar med hvad sig dervid tilldragit, nyttigt eller skadeligt. Í Tr.frihetsf. 1 av 4 grundl.


Í Svøríki er rætturin at søkja innlit og at fáa ávirkan so í merginum, at Cornelis Vreeswiijk skrivar um petitiónsrættin í vísuni um ‘lilla söta hönan Agda’ Mín grái Fordur ella Medistari í karry:

Jag ska be att få ställa uppmed en visa om en tuppSom var gammal och utslitenimpotent och väderbiten.Hönsen klagade och gnälldeför han dem ej tillfredställde

dom skrev på en petition'Ge vår tupp förtidspension’ (sa dom)

sama við ‘the right to remain silent í USA’


Í Føroyum hava vit Stýrisskipanina. Byrjanin sigur alt, meðan aðrar grundleggjandi lógir tosa um “We

the People” og “Norge er frit, selstændigt” ella líknandi, so “Í yvirtiknum málum...”

Av óvart komu nøkur (1-5) rættindi við (rættindi annars hildin vera ‘donsk’):

Útvarpan av tingfundum Víðkað talufrælsi og immunitetur fyri tingfólk Skattur ikki afturvirkni Fólkaatkvøða sum minnilutaverja


So komu rættindalógir

Ll. um fyrisitingarlóg Ll. um alment innlit í fyrisitingina

...


Innlitslógin er sera trupul, men fyri tann ið dugir at lesa hana er nakrar greiðar meginreglur at avviga.

Øðrumegin §§ 1 og 4: Øll almenn fyrisiting skal veita innlit

í saksviðgerð í sambandi við virksemi myndugleikans.

Áheitan skal skila til tey skjøl ella tað mál, sum viðkomandi ynskir at gera seg kunnugan við.

Nú gera tit hvør sína umsókn og vísa á sáttmálan


Hinumegin § 12 Rætturin kann avmarkast í tann mun neyðugt

at verja munandi vinnuviðurskifti um fíggjarligan týdning fyri tann persónin ella virkið

§13 Rætturin kann avmarkast í tann mun neyðugt at verja munandi fíggjarligu áhugamálunum hjá tí almenna, vinnuvirksemi tess almenna, serligar umstøður


Vanliga tagnarskyldan tapir fyri innliti § 14 2. pkt: ...er ikki galdandi viðvíkjandi tí vanligu

tagnarskylduni sambært revsilógini, fyrisitingarlógini og tænastumannalóggávuni.

Serlig tagnarskylda kann vinna á innliti: IL § 14, 1. pkt. ...avmarkað av serstøkum

ásetingum um tagnarskyldu, ið eru ásettar við lóg ella við heimild í lóg fyri persónar, ið virka í almennari tænastu ella starvi.


Hondina upp, hvør hevur fyrr sent umsókn um alment innlit? (ikki partsinnlit)

Hvør fleiri enn fimm ferðir?

Hvør skal hava innlitsumsóknina?

§ 15 – avgerðarmyndugleikin annars myndugleikin ið hevur skjalið

§ 16 – avgerð um innlit sum skjótast Innan 10 dagar skal boðast frá nær


Hvat eigur IMR ella annar myndugleiki at svara um ‘Sáttmála um Tunnil til Havnar’?

Dømi: teldur í Runavík, prísur kann bert vera hildin aftur meðan tilboðini er afturlatin LUM

Prísur og aðrar skyldur hjá landinum kunnu ikki haldast aftur. Um okkurt tøkniligt loyniligt er í, skal umsøkjarin gerast kunnigur við restina av innihaldinum í skjalinum.”


Hvat er so ‘tað besta av tí heila’ ?

IMR er samt við mær í hesi tulking – at enn er frítt innlit í sáttmálan, tí í broytingarl. uppsk. stendur:

“§ 15 a. Fram til 6 mánaðir aftaná, at tunnilin er tikin í nýtslu, er avtalan um einkarætt ikki fevnd av løgtingslóg um innlit í fyrisitingina.”

... Henda løgtingslóg kemur í gildi dagin eftir, at hon er kunngjørd.


Verandi rættarstøða: innlit er í sáttmálan

Um tit kortini óheimilað fáa nei:

Klaga til LUM – sí www.lum.fo – oyðublað Klaga til Løgmans – minn á SL § 33(3) um

eftirlitisskyldu løgmans Søk um fría proces at stevna Legg málið fyri landsstýrismálanevndina (einasti

hálvi petitiónsrættur føroyinga)

http://www.lum.fo/


Men hvat hevur fakligheitin at bjóða?

IMR hevur móti betri vitandi mælt til at dylja sáttmála, sum alment innlit er í

IMR hevur givið hugskot um valdsreingjan: 1) serlóg á tvøroyri ímóti SL § 1, 2) serlóg um kommunalar avgerðir í brLl.

IMR hevur sett til viks alt sum Tamilmál oa. læra


IMR fyrisititur ímóti lógini LSM er uttanfyri heimild

Lógin um tunnil sigur: Samráðast kann við ávíst P/F (serl. avhendan) Ongin heimild fyri tilkoyringarvegum Onga heimild fyri bót – break off fee Ásett, at landið kann fremja vanliga útbygging Um ikki P/F – so útboð, má tulkast sum slíkt

vanliga er við fráboðan, freist, upplating Undir øllum umstøðum farið at skriva undir


Fakligheitin í Løgtinginum ikki nógv mætari

“Formansskapurin fer at nýta hetta høvið at gera tingmenn varugar við, at tá tingmenn fáa upplýsingar, har ásett er, at hesar skulu viðgerast í trúnaði, so eigur henda áseting at verða vird, hetta uttan mun til, um tað snýr seg um skjal, sum er merkt í trúnaði, mál, sum nevnd ger av skal verða viðgjørt í trúnaði, ella upplýsingar annars, har tagnarskylda er áløgd ella eigur at vera vegna almenn ella privat áhugamál.”


Systemfeilur og umfatandi venja er bági og vansi

Dømi: Ll. um vinnuligan fiskiskap ásetir at í umsitingini av hesi lóg skal dentur vera á at troyta og gagnnýta tilfeingið burðardygt á skilabesta hátt, lívfrøðiliga og búskaparliga – hesi er fakligt hugtak bygt á vísindalig markvirði

At fakfólk (í starvi á Fróðskaparsetrinum) hvørt ár mæla til ‘sama tal sum í fjør’, at embætisfólk kontrasignera og LSM skýtur upp óbroytta veiðuorku er eklatant greitt brot á skyldur hjá fakligheit, ráðgeving sum fyrisiting og LSM


Annar vansi er at fakligheitin hevur so lítið at bjóða.

Pástindir um, at “hetta hevði oooonga aðrastaðni komið fyri!” eru tvass – at gera ovuríløgur í fysiska infrakervið er eyðkenni við fólkaræði eins og fyri alt tað øllum øðrum ræði

‘Bridge to nowhere’, jyske motorveje, japanska samferðslukervið, pyramidurnar, bábelstornið

Vit hava óreflekteraða danska frøðingar, sum ikki gera skyldu sína at skriva fakliga um føroysk viðurskifti út frá hollari gransking í føroyskum og altj. viðurskiftum.


Eisini vansi at fólkavaldu mangla tilvitsku um støðu sína

Pástindir um, at “eg havi fingið at vita, at tað er løgfrøðisliga í lagi” og útallilsir um at “eg eri ikki jurist” eru undanstøkking.

Tann ið er løgmaður ER ovasti verjin av lógini, rættindum og rættarstatinum, viðkomandi skal sjálvstøða taka støðu og ábyrgd fyri ‘øllum tí løgfrøðiliga’

Hvussu LSM og tingfólk seta seg inn í lógina líkamikið, men tey skulu gera hetta og hava ábyrgd


Ábyrding fevnir um:

Skyldu at halda lógir, gera rætt, Skyldu at gera sítt besta Arbeiðsgevarin – fólkið – ábyrdast av vanligum mistøkum Men viljaverk og óviðkomandi ikki fevnd NL 3-21-2 Her er endurgjaldsskylda

Týðandi Test Case: fáa vit milliónina aftur ?


Hvat skulu vit so gera?

Jú, um bæði politisku skipanina og fakligheitina mugu vit siga sum Cornelis:

Vi vill ha en tupp med stingden vi har han är ju ding!

Vit mugu áseta í ‘superlóg’ at ‘ikki er lov’: Hjá Løgtinginum at valdsreingja Hjá Løgtinginum at undantaka serl. frá innliti


Hvat skulu vit so meira gera? Vit mugu fáa í lag kjakið um fakligheitina

Fakliga sannførandi argumentið skal ráða Ikki fakliga embætið, tittulin

Semju um at skriva fakligt tilfar ...kjak, ummæli, greinir, bøkur Um at útbúgva í Føroyum Um at úttala seg Um at lyfta úttalilsini upp minsta støðið Um at fakligheitin tænir fólkinum – valdið er hjá F


Hvat skulu vit so annað gera?

Vit mugu fáa í lag kjakið um superlógina

Um markreglu Um valdsreglu Um tilfeingisreglu Um talufrælsi Um rættin at koma á tal (petitión) Um at valdið er hjá fólkinum og tí er vitanin eisini

Documents

Meðan vit bíða eftir innliti …