Mekanika 2

MEKANIKA 2

Pr shkollat e mesme bujqsore

SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

TIRAN, 2012

Teksti sht miratuar dhe financuar nga Ministria e Arsimit dhe e Shkencs.

Titulli: Mekanika 2

E prshtati: Zoica Nao

Botues: SHTPIA BOTUESE E LIBRIT UNIVERSITAR

Adresa:

Rruga e Durrsit, Nr. 219, Tiran, Shqipri : + 355 4 2225659; [email protected]

Kshilli botues i SHBLU-s

Kryetare: Lirika ooli

Antar: Klara Shoshi, Nirvana Lazi, Valbona Gjergo Spartak Kumbaro (Drini), Marjeta Pengo

Botimi i par, maj 2008

Ky material sht hartuar n kuadrin e projektit Agri-AL ose TOUR-reg

financuar nga Bashkpunimi Austriak pr Zhvillim (ADC).

Kontakt: k-education Austria, Project Office Tirana, Rruga Naim Frashri, Nr. 37, Tiran

Shtpia Botuese e Librit Universitar, 2012.

T gjitha t drejtat jan t rezervuara. Nuk lejohet shumfishimi

me do mjet apo form pa lejen me shkrim t botuesit.

Redaktor prgjegjs: Spartak Kumbaro (Drini)

Redaktor letrar: Spartak Kumbaro (Drini)

Arti grafik: Spartak Kumbaro (Drini)

Kopertina: Klara Shoshi

ISBN 978-99927-0-628-2

3PRMBAJTJA

TEMA IHYRJE N MAKINAT BUJQSORE

I.1. Makinat bujqsore dhe rndsia e tyre n bujqsi5

I.2. Llojet e punimeve q kryhen me makinat bujqsore 6I.3. Klasifikimi i makinave bujqsore 8

TEMA IIMAKINAT E PUNIMEVE KRYESORE T TOKS

II.1. Plugjet. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre10

II.2. Organet e puns s plugjeve me vesh 12II.3. Procesi i plugimit 15II.4. Mnyrat e lidhjes s plugjeve n traktor 17II.5. Mnyrat e regjistrimit t plugjeve pr pun dhe korrigjimet gjat puns 20

TEMA IIIMAKINAT PR PUNIMET PLOTSUESE

(SIPRFAQSORE) T TOKS

III.1. Disqet. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi23

III.2. Lesat. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 26III.3. Lesat dridhse. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 28III.4. Kultivatort. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 30III.5. Branat, rulet dhe kombinatort. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 33III.6. Frezat. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 36

TEMA IVMAKINAT PR SISTEMIMIN DHE PUNIMIN E TOKAVE

IV.1. Makinat e hapjes s kanaleve. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi39

IV.2. Makinat e drenazhimit. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi 40

TEMA VMAKINAT PR SHPRNDARJEN E PLEHRAVE

V.1. Klasifikimi i makinave pr shprndarjen e plehrave dhe prdorimi i tyre n bujqsi42

V.2.-V.3. Makinat pr shprndarjen e plehrave kimike. Ndrtimi, funksionimi dhe regjimet epuns 44V.4. Makinat rimorkio pr shprndarjen e plehrave organike. Ndrtimi, funksionimi dheregjimet e puns 47V.5. Makinat pr plehrimin e lngshm. Ndrtimi, funksionimi dhe regjimet e puns 49

Mekanika 2

4

TEMA VIMAKINAT MBJELLSE

VI.1. Njohuri t prgjithshme pr mbjelljen dhe makinat mbjellse 51VI.2. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i makinave mbjellse 53VI.3.-VI.4. Makinat e mbjelljes s t lashtave. Prgatitja pr pun dhe regjistrimi i tyre 56VI.5.-VI.6. Makinat e mbjelljes me saktsi. Klasifikimi, ndrtimi, funksionimi dhe prgatitja etyre pr pun 61VI.7. Makinat e mbjelljes s frutrrnjort. Ndrtimi dhe funksionimi i tyre 64VI.6.-VI.8. Makinat e mbjelljes s fidanve. Ndrtimi dhe funksionimi i tyre 66

TEMA VIIMAKINAT PR MBROJTJEN E BIMVE

VII.1. Njohuri t prgjithshme pr makinat e mbrojtjes s bimve 69VII.2.-VII.3. Makinat sprkatse. Llojet, ndrtimi, funksionimi dhe regjistrimi i tyre 70VII.4.-VII.5. Makinat pluhurosse. Ndrtimi, funksionimi dhe regjistrimi i tyre 74

TEMA VIIIMEKANIZMAT E UJITJES

VIII.1. Njohuri t prgjithshme pr ujitjen dhe pr mekanizmat ujits 77VIII.2.-VIII.3. Ndrtimi, funksionimi dhe regjimet e puns s mekanizmave ujits 79

TEMA IXMAKINAT PR MBLEDHJEN E PRODHIMEVE BUJQSORE

IX.1. Njohuri t prgjithshme pr mbledhjen e prodhimeve bujqsore dhe pr makinatprkatse

84

IX.2. Makinat e mbledhjes s foragjereve. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre 85IX.3. Makinat e silazhimit dhe t senazhimit t ushqimeve foragjere. Klasifikimi, ndrtimidhe funksionimi i tyre 89IX.4. Makinat e lidhjes s barit dhe t kashts. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre 93IX.5. Makinat mbledhse, ngarkuese dhe transportuese. Klasifikimi, ndrtimi dhefunksionimi i tyre 96IX.6. Njohuri t prgjithshme pr korrje-shirjen e t lashtave dhe pr makinat prkatse 98IX.7. Motokorrset. Ndrtimi dhe funksioni i tyre 99IX.8.-IX.9. Autokombajnat. Ndrtimi dhe funksionimi i tyre 102IX.10. Makinat e shirjes s t lashtave. Ndrtimi dhe funksionimi i tyre 107IX.11.-IX.12. Makinat pr korrjen dhe pr shirjen e misrit. Klasifikimi, ndrtimi dhefunksionimi i tyre 109IX.13. Makinat pr vjeljen e bimve industriale. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre 115IX.14. Makinat pr vjeljen e ullirit. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre 120IX.15. Makinat pr pastrimin, tharjen dhe seleksionimin e prodhimeve t mbledhura 124IX.16. Makinat mjelse elektrike 128

5TEMA IHYRJE N MAKINAT BUJQSORE

Objektivat e tems

N prfundim t tems nxnsit duhet t:-prshkruajn rndsin e prdorimit t makinave n bujqsi;-dallojn tipat e makinave bujqsore dhe ti klasifikoj ato;-prshkruajn llojet e punimeve q kryhen me makinat bujqsore.

I.1. Makinat bujqsore dhe rndsia e tyre n bujqsiObjektivat q do t arrihen

N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn rndsin e prdorimit t makinave bujqsore;-shpjegojn punn q kryejn ato pr mekanizimin e proceseve dhe pr lehtsimin e puns sdors;-dallojn cilsin e puns, duke punuar me makina bujqsore dhe me dor.Informacioni teorikN procesin e mekanizimit t punimeve bujqsore, makinat e puns (bujqsore, blegtoraleetj.) luajn rol kryesor dhe t pazvendsueshm. Mjetet dhe burimet energjetike (motort,traktort ose kafsht e puns) realizojn fuqin trheqse t nevojshme pr t vn n veprimmakinat e puns. N prgjithsi, ato jan t pavarura nga lloji i procesit t puns q kryhet,madje jan dhe t zvendsueshme nga njra-tjetra, p.sh.: kafsht e puns me traktorin, njlloj traktori prdoret pr shum lloj punimesh etj. Proceset e ndryshme t puns kryhen memakina t veanta, n prputhje me krkesat biologjike e agroteknike dhe t kushteve natyrore.N kt vshtrim, ndaj makinave t puns parashtrohen krkesa t caktuara, sepse atoveprojn drejtprdrejt mbi objektet e prodhimit bujqsor (tokn e bimt), mbi materialetteknologjike t prodhimit bimor (fare, fidan, pleh) dhe mbi produktet bimore, gjat vjeljes eprpunimit t tyre. Me kto veprime ato kryejn proceset teknologjike t prodhimit. Makinatbujqsore jan mjete mekanike pr zbatimin e proceseve teknologjike n prodhimin bujqsor,prandaj asnj teknologji prodhimi nuk mund t konceptohet pa mnyrn se si kryhet dhe pamjetet e puns q prdoren. Mjetet mekanike t puns t do shkalle zhvillimi dhe pavarsishtnga prsosmria e tyre jan ndihmse t njeriut pr t kryer nj pun t caktuar. Ato sigurojn:1. lehtsimin e njeriut nga puna e rnd fizike;2. rritjen e rendimentit t puns shoqrore dhe ngushtimin e afateve t punimeve, dukekrijuar pavarsi m t madhe nga kushtet atmosferike;3. prmirsimin e cilsis s shum punimeve, duke zbatuar me saktsi parametrat agroteknikdhe shkencor;4. kryerjen e disa punimeve q jan t pamundura t bhen me krah (me vegla t thjeshta,madje dhe me kafsh);5. futjen e proceseve t reja m cilsore;6. administrim m t mir dhe ekonomizim t materialeve teknologjike, si t: fars, plehut,ujit, pesticideve etj.

Mekanika 2

6

Prdorimi i makinave n prodhimin bujqsor ndikon n rritjen e prodhimit e t cilsis sproduktit, n paksimin e humbjeve dhe t dmtimeve, n uljen e kostos s prodhimit etj.Zgjedhja e proceseve q do t mekanizohen, futja d h e prdorimi i makinave bujqsore,kontrolli i cilsis s puns, regjistrimet e korrigjimet prkatse q duhet t bhen pr tmarr cilsi e rendiment maksimal, jan t lidhura me vetaftsimin e punonjsve dhe tspecialistve t ekonomis bujqsore.Kshtu, nse pr punime t ndryshme si burim energjetik do t prdoret traktori me rrota mefuqi 73.5 kw, pr do lloj punimi ai mund t jap nj vllim pune t barabart me punne 100 puntorve n dit, kurse vllimi i puns i nj traktori t leht (p.sh. me fuqi 20 kw)barazohet me punn e 75 puntorve n dit. Pra mund t nxjerrim prfundimin e thjesht sefar dmi do t krijohej, apo far rendimenti i ult do t sigurohej n bujqsi, nse nukdo t prdoreshin makinat bujqsore.

Pyetje

1. Prse duhet fuqizuar mekanika bujqsore?2. far ndikimi ka prdorimi i makinave n bujqsi?3. Si e zvendson makina punn e njeriut?

I.2. Llojet e punimeve q kryhen me makina bujqsore

Objektivat q do t arrihen

N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn llojet e punimeve q kryhen nga makinat bujqsore;-shpjegojn krkesat ndaj mjeteve t punimit.

Informacioni teorik

Llojet e punimeve q kryhen me makina bujqsore

Veprimtaria kryesore e njeriut pr t rritur pjellorin e toks dhe pr t krijuar kushte sa m tprshtatshme pr mbjelljen e bimve dhe pr rritjen e zhvillimin e tyre, sht punimimekanik i toks, q kryhet me mjete t ndryshme mekanike. Punimet e toks prbjn fazat epara dhe m t rndsishmet n teknologjit e rritjes s bimve. Ato kryhen me disa ndrhyrje:nga punimet baz (kryesore) deri n operacionet plotsuese dhe prfundimtare t prgatitjess shtratit t fars.Toka e punuar, nn veprimin e agjentve atmosferik dhe t faktorve t prodhimit (ujitjet,shkeljet nga mjetet, kafsht e njerzit) ngjishet dhe i humbet karakteristikat agronomike.Prandaj sht e nevojshme prsritja e vazhdueshme e punimeve t toks prpara mbjelljevet reja, kurse pr bimt drusore n pemtari kryhen punime periodike dhe vjetore gjat gjithjets s tyre.Me punimin mekanik kryhen nj sr veprimesh, si: prerja, coptimi, przierja, shkriftimi,kthimi (prmbysja), ngjeshja dhe rrafshimi i toks, si dhe prerja ose shkulja e barrave tdmshme.N disa raste toks i bhen t gjitha punimet, kurse n raste t tjera punimet mund t kryhenpjesrisht, sipas krkesave agroteknike q parashtrohen, qllimit pr t cilin kryhet punimi,

Mekanika 2

7

gjendjes s toks, kohs s punimit (vjesht-pranver), llojit t bims q kultivohet etj.Kto veprime nuk mund t kryhen njkohsisht nga nj mjet i vetm pr punimin e toks.do tip mjeti kryen nj veprim kryesor pr t cilin sht destinuar dhe disa veprime t tjerashoqruese. Prandaj pr punimin e toks prdoren disa makina q plotsojn njra-tjetrn.Pr t paksuar numrin e ndrhyrjeve t pavarura me traktor, ka marr mjaft prparsiprdorimi i makinave t kombinuara, n mnyr q proceset t arrihen me nj numr sa m tvogl kalimesh n tok. Ndrkaq, prdorim gjithnj e m t madh po marrin makinat e rejame veprim aktiv, pr prgatitjen e toks me nj kalim.Punimi i toks duhet t realizohet nga punonjs t prgatitur me njohuri agronomike dhenprmjet mjeteve mekanike t zgjedhura.Punimet e toks jan t ndryshme. Ato mund t ndahen n 2 grupe kryesore:1. Punimet e parambjelljes.2. Punimet e prkujdesjes ose punimet kultivuese.1. Punimet e parambjelljes. Ato ndahen n punime baz (kryesore) ose coptuese dhe npunime plotsuese.1a) Punimet baz ose punimet coptuese realizojn prerjen dhe coptimin (shprbrjen) eshtress s punueshme. Kjo krijon mundsin pr depozitimin e ujit, deprtimin e ajrit,przierjen e elementeve plotsuese, pr zhvillimin e mikroflors dhe t bimve q rriten.Thellsia n punimet baz sht e ndryshme dhe shkon:-deri n 20 cm pr punime siprfaqsore;-nga 21 cm deri n afrsisht 40 cm pr punime mesatare;-mbi 41 cm pr punime t thella.Punimet e thella, kur jan t domosdoshme, bhen nj her n dy vjet.Punimet shum t thella (mbi 50 cm), t ashtuquajtura qilizm, zbatohen kryesisht sipunime fillestare dhe makina kryesore pr kryerjen e punimeve baz mbetet gjithmon plugu.1b) Punimet plotsuese shrbejn pr prgatitjen e shtratit t toks pr mbjellje. Atosistemojn dhe prgatisin shtratin e mbjelljes s toks ose t fidanve dhe duhet t sigurojn:thrrmimin e plisave dhe t copave t toks s pluguar, shkatrrimin e barrave tdmshme, rrafshimin e toks dhe rregullimin siprfaqsor.T gjitha kto veprime shrbejn pr t krijuar kushtet m t mira fizike pr operacioninvijues t mbjelljes. Farat e bimve t ndryshme krkojn nj struktur t prcaktuar mir ttoks n shtratin e mbjelljes. Kjo struktur duhet t prputhet me karakteristikat e farrave.Pr t pasur nj mbirje t mir, sht e nevojshme q jo m pak se gjysma e agregateve(kokrrizave) t toks t ket afrsisht prmasa me ato t toks, kurse pr nj rrnjzim tleht duhet q kjo struktur t shtrihet n nj thellsi deri n 10 cm~12 cm. Pra, pr bim tndryshme, shtrati i mbjelljes duhet t prgatitet me krkesa t caktuara.Prgatitja e mir dhe e sakt e shtratit t mbjelljes sht operacioni m i brisht dhe mkompleks e q krkon:-mjete t prshtatshme mekanike;-njohuri t thella pr krkesat specifike t do toke dhe t do bime;-njohuri pr karakteristikat e prdorimit t mjeteve mekanike, q jan t shumllojshme.Mungesa ose vmendja e pamjaftueshme n kryerjen e sakt t ktij operacioni mund tshkaktoj zvoglimin e mbirjeve, zhvillim jonormal t bimve, mund t ndihmoj a t lehtsojrritjen e barrave t dmshme, duke sjell kshtu zvoglimin e prodhimit bimor.

Mekanika 2

8

2. Punimet e prkujdesjes ose punimet kultivuese t toks q kryhen gjat periudhs mbjellje-rritje t bimve. Kto punime prfshijn operacione t ndryshme, si: thyerje t koressiprfaqsore, mbulim t fars, mbulim dhe przierje t plehrave kimike t shprndara nsiprfaqe, thrrmim t copave t toks, ngjeshje, rrallim t bimve, prashitjeajrim, hapje epastrim vijash etj. T gjitha llojet e punimeve t toks duhet t kryhen n lagshtin optimalee sipas tipit t toks: e ashtuquajtura tok e pjekur ose e ardhur. N kto kushte sigurohetnj punim cilsor, i shpejt dhe me pak shpenzime. Futja e teknikave t reja bujqsore synonn dy drejtime kryesore: n paksimin e ndrhyrjeve mbi tokn dhe n zvoglimin sa m tmadh t shpenzimeve energjetike dhe t atyre t prodhimit.

Pyetje

1. veprime mund t psoj toka gjat punimit dhe a mund t zgjidhen ato nga nj mjet ivetm? Prse?2. Pr qllime kryhen punimet para mbjelljeve?3. Prse punimet plotsuese jan nj proces delikat dhe kompleks?4. Prse kryhen punimet prkujdesse ose kultivuese t toks?5. qllim kan synimet moderuese mbi punimin e toks?

I.3. Klasifikimi i makinave bujqsore


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn llojet e makinave bujqsore;-shpjegojn ndarjen e grupeve t makinave sipas punimeve q do t kryejn.

Informacioni teorik

N ekonomin bujqsore mekanizimi prfshin si punimet pr prodhimin bimor, ashtu edhepunimet pr prpunimin e produkteve, pr ruajtjen dhe pr prgatitjen e ushqimeve prblegtorin. Punimet pr prodhimin bimor kryhen mbi objekte t palvizshme, d.m.th. mbitokn dhe bimt. Makinat pr punimet e ktij lloji jan t lvizshme. Pra, gjat procesit t punszhvendosen n raport me tokn dhe me bimt. Kto makina prdorin burime energjetiketrheqse (traktort) ose jan vetlvizse (si autokombajnat). Punimet pr prpunimin eprodukteve, prgatitjen e ushqimeve etj., prgjithsisht kryhen n ferma t ndryshme memakina stacionare (t palvizshme), t cilat prdorin kryesisht energji elektrike q e marrinnga elektromotort. Prdorimi i makinave n bujqsi karakterizohet nga disa kushte t veanta,q varen jo vetm nga proceset q kryejn, por dhe nga mnyra se si kryhen, nga lloji i fuqisq i v n lvizje etj. Nj makin bujqsore mund t kryej nj operacion t vetm ose disaoperacione. N rastin e par ato quhen me nj operacion (ose t specializuara), ndrsa n rastine dyt quhen me shum operacione. Kto t fundit mund t kryejn disa:a) Operacione t ndryshme n koh t ndryshme dhe t pavarura nga njri-tjetri. N ktrast ato funksionojn si makina me nj operacion ose t thjeshta, ndrsa pr t kaluar nga njoperacion te tjetri, bhen disa ndryshime, rregullime a prshtatje t organeve e t pajisjeve tpuns.b) Operacione t ndryshme njkohsisht. Ky sht rasti kur t gjitha operacionet kryhen n

Mekanika 2

9

t njjtn koh, n vazhdimsi e sipas nj radhe t caktuar teknologjike. Ktu hyjnkombajnat korrse-shirse etj. Kto makina quhen t kombinuara ose t prbra. Makinat ekombinuara prdoren si makina t specializuara pr nj trsi t caktuar punimesh, por atomund t prdoren edhe pr qllime t tjera t afrta, duke br ndonj ndryshim, zvendsimose rregullim t pajisjeve t veanta. Kshtu, autokombajnat e t lashtave mund t kthehenedhe pr vjeljen e misrit kokrr, t lulediellit, t bishtajoreve etj. Ve kombajnave si makinakomplekse teknologjike, prhapje gjithnj e m t madhe po marrin makinat e kombinuara nbaz t nj makin me nj operacion punues. N kt makin vendosen pajisje t caktuara, qmund t kryejn operacione t tjera n t njjtn koh, por, sipas dshirs, ato mund t hiqennga prdorimi. Prmendim ktu:1. Makinat mbjellse t shoqruara: me plehrim kimik t lokalizuar; me herbicide; meplehrim kimik t lokalizuar dhe me herbicide.2. Kultivatort dhe frezat prashitse me plehrim t lokalizuar etj.Nga lloji i energjis dhe mnyra e vnies n veprim, makinat bujqsore ndahen n: t trhequraose t bartura me traktor; vetlvizse; t trhequra me kafsh; t krahut (t dors).Sot vazhdimisht po krijohen makina t reja, t cilat mund t jen zhvillim i makinave ekzistueseose makina me parime krejt t reja (t ndryshme) pune.Fermat e ndryshme bujqsore pajisen vazhdimisht me tipa e modele t reja, q mund tkryejn t njjtat operacione pune, por me cilsi t prmirsuara, ose mund t kryejnoperacione teknologjike t reja e t panjohura nga bujqsia tradicionale. Sipas qllimit pr tcilin prdoren, makinat bujqsore mund ti ndajm n 7 grupe kryesore, brenda t cilaveprfshihet nj llojshmri e madhe tipash, q jan:1. Makinat pr sistemim, kullim dhe ujitje. N kt grup prfshihen makina t llojeve tndryshme me karakteristika shum t veanta, por me synim t prbashkt: regjimin ujor ntok.2. Makinat pr punimin e plot t toks, nga punimet fillestare deri n prgatitjen e shtratit tmbjelljes. Ktu prfshihen edhe makinat pr punimet mekanike t toks gjat periudhs bimoreose pr kultivimet.3. Makinat pr prgatitjen dhe p r shprndarjen e llojeve t ndryshme t plehrave (organikee kimike, t lngta e t ngurta) dhe t prmirsimeve kimike.4. Makinat pr mbrojtjen kimike t bimve, ku prfshihen edhe makinat pr dezinfektimin etoks, t fars, t mjediseve etj.5. Makinat pr mbrojtjen kimike t bimve me far, me fidan e me zhardhok.6. Makinat pr korrjen, vjeljen e manipulimin e prodhimeve bujqsore, q jan t specializuarapr kultura t veanta, si p.sh. pr: t lashtat, misrin, pataten, panxharsheqerin, pambukun,bishtajoret, frutat, perimet, foragjeret etj.7. Makinat pr prpunimin dhe pr ruajtjen e prodhimeve bujqsore, si: pr tharje, pastrim,klasifikim etj.

Pyetje

1. Nga veori dallohen makinat bujqsore?2. Prse makinat bujqsore ndahen sipas veprimeve teknologjike t proceseve q kryejn?3. Cilat jan prparsit e makinave, duke marr parasysh q nga asti i par i prgatitjess toks e deri n prpunimin e produkteve?

10

TEMA II

MAKINAT E PUNIMEVE KRYESORE T TOKSObjektivat q do t arrihen

N prfundim t tems nxnsit duhet t:-klasifikojn plugjet;-tregojn ndrtimin dhe funksionimin e plugjeve;-prshkruajn organet e plugjeve me vesh;-prshkruajn procesin e plugimit t toks;-tregojn mnyrat e lidhjes s plugjeve me traktor;-prshkruajn mnyrat e regjistrimit t plugjeve pr pun;-prshkruajn si bhen korrigjimet e mundshme t plugjeve gjat puns.

II.1. Plugjet. Klasifikimi, ndrtimi dhe funksionimi i tyre


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn rndsin e prdorimit t plugut si punim baz i toks;-dallojn llojet e plugjeve;-shpjegojn ndrtimin e makinave pluguese.

Informacioni teorik

1. Procesi i puns s plugutPlugu sht mjeti m i vjetr mekanik i prdorur nga njeriu. Origjina e tij mjaft t lasht dheka ardhur duke u prsosur vazhdimisht. Revolucioni n kt drejtim sht vendosja e veshitpr kthimin e toks.Teorikisht, operacionet q kryen plugu jan:-prerja nga shtresa e papunuar e toks e nj rripi t pandrprer;-ngritja dhe rrotullimi (kthimi i tij n rreth 135);- lshimi n brazdn e hapur m par.Faqja e siprme e rripit t toks s prer formon me fundin e brazds nj knd rreth 45.2. Llojet e plugjeve

Plugjet jan t shumllojshme. Ato trhiqen nga kafsh ose nga traktor. Plugjet e trhequranga kafsht jan kryesisht me nj organ punues dhe sigurojn thellsi t vogla punimi: jo mshum se 15 cm~20cm.Plugjet pr traktor jan t shumllojshme. Ato dallohen nga mnyra e lidhjes me traktorin, sidhe nga numri dhe tipi i organeve punuese.Sipas mnyrs s lidhjes me traktorin kemi plug:-t trhequr (fig. 2.1);-t bartur (fig. 2.2);-gjysm t bartur (fig. 2.3).

Mekanika 2

11

Fig. 2.1 Plug i trhequr me traktor Fig. 2.2 Plug i bartur me traktor

Fig. 2.3 Plug gjysm i bartur me traktor

Sipas mnyrs dhe kahut t kthimit t toks, kemi plugje:a) normale, t cilat e kthejn tokn vetm n krahun e djatht. Me kt sistem toka punohetm leht. Ajo kthehet n kahe t kundrta n lidhje me ndrrimin e kahut t lvizjes splugut n teh.b) t kthyeshme (vetkthyese ose t dyfishta), n t cilat organet punues jan t dubluar, prajan me kthim djathtas dhe me kthim majtas.

3. Ndrtimi i prgjithshm i plugjeve

Pjest kryesore t plugjeve me vesh jan:1. Organet punuese. Ktu prfshihen thika dhe trupi plugues. Ky i fundit sht organikryesor dhe nprmjet tij realizohet procesi i plugimit. Ai prbhet nga plori dhe veshi, q nfakt jan dy organe punuese t veanta. Sipas nevojs dhe sipas krkesave, plugjet me veshmund t pajisen edhe me paraplugun, por edhe me thelluesin e brazds.2. Organet e lidhjes, t mbajtjes dhe t drejtimit.3. Organet e rregullimit. Me kto organe kryhet futja n tok dhe ngritja e organeve punuese,bhet ndryshimi i thellsis dhe i gjatsis s punimit dhe sigurohet nivelimi optimal i siprfaqess punuar.

Pyetje dhe detyra

1. Lexim (jo vetm kureshtje)Plugu, si makin e punimit baz t toks, e ka origjinn nga qytetrimi antik asiro-babilonas.Forma e tij fillestare prej druri ka evoluar shum ngadal n shekuj. Gjat ksaj periudhe tgjat i vetmi modifikim ka qen vendosja e nj maje hekuri (plori) si organ punues, duke sjellkshtu parmendn. Vetm gjat 2 shekujve t fundit jan br prmirsime t rndsishme,duke krijuar praktikisht plugun e sotm.

Mekanika 2

12

1. Cilat jan veorit e plugjeve me vesh?2. Prse profili praktik i toks s pluguar ndryshon nga formulimi teorik?3. Ku qndron ndryshimi midis plugjeve me vesh normale dhe atyre t kthyeshm?4. Si jan ndrtuar plugjet me vesh?

II.2. Organet e puns s plugjeve me vesh


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn llojet e plugjeve q prdoren;-shpjegojn organet prbrse t plugjeve me vesh;-bjn lidhjen ndrmjet organeve dhe punn q kryejn.

Informacioni teorik

Pr t br kthimin dhe thrrmimin e toks, plugjet me vesh pajisen me nj trsi organeshpunuese, ku secili kryen detyra t caktuara n kompleksin e punimit (fig. 2.4 dhe fig. 2.5).

Fig. 2.4 Trsia e organeve punuese t plugut

Fig. 2.5 Trupi plugues dhe thikat e plugut me vesh:1-thika disk; 1a thika e shtangt (shillestr); 2-piruni; 2a-boshti; 3-shtaga; 4-veshi; 5-shtesa e veshit; 6-pllazi;

7-thundra; 8-mbajtsja; 9-shtrati (shasia)

Pjest m kryesore dhe m t domosdoshme me t cilat kryhet procesi i plugimit jan: thika 3,plori 2, veshi 1.Thika sht organ ndihms dhe shrben pr prerjen vertikale t toks, pr t lehtsuar punndhe pr t rritur cilsin e puns s trupit plugues. Thikat jan dy llojesh:Thikat shillestr 1a prdoren pr plugime n tokat skeletike, n plugjet me kafsh, n plugjete motokultivatorve dhe n plugjet pr punime t thella. Pr t lehtsuar hyrjen e thiks ntok, pr prerjen e rrnjve dhe pr nxjerrjen e tyre n siprfaqe, thika vendoset me pak pjerrsiprpara, me knd rreth 75 pr tokat e forta dhe rreth 60 pr tokat e shkrifta dhe t lehta.Ato vendosen n do trup plugues.

Mekanika 2

13

Thika diskore 1 rrotullohet lirisht rreth nj aksi. Ajo i pret mir dhe me lehtsi mbeturinatbimore. Prdoret zakonisht pr plugjet e traktorve pr punime n thellsi t mesme.Thika diskore vendoset prgjithsisht vetm n trupin e fundit dhe n nj pozicion t tillq prkon me qenien e aksit t saj n nj vertikale me majn e plorit (ose t paraplorit). Ntokat djerr e n lndina do trup plugues duhet t pajiset me thik diskore.Plori. Shrben pr prerjen horizontale t toks dhe bn nj lloj ngritjeje t plisit. Aikonsumohet shum shpejt, prandaj sht i zvendsueshm.Tehu i plorit duhet t jet me trashsi jo m t madhe se 1 mm dhe duhet t formoj njknd 450 ( kndi ) me drejtimin e lvizjes (me murin e brazds). Puna me plore t konsumuara e ul rendimentin e puns, rrit konsumin e lnds djegse dhe e paksonthellsin e punimit.Ploret kan form trapezi (fig. 2.6c) ose e kan majn n trajt hunde t zgjatur (fig. 2.6b).T parat prdoren n toka t lehta dhe t mesme. N plugjet pr punime t thella plorisht i prforcuar me nj dalt (fig. 2.6 c), e cila sht pjes e veant.Ploret me hund prdoren kryesisht n tokat e rnda, sepse sigurojn mundsin e thellimitm t mir t plugut dhe jan m t qndrueshme.

Fig. 2.6 Format e ploreve

Veshi. Plotson prerjen vertikale t toks, e ngre at dhe e shformon duke e prkulur. Aie zhvendos plisin djathtas dhe e kthen, duke siguruar dhe nj far thrrmimi. Veshi nuk ethrrmon plisin n mnyr t detyruar.Thrrmimi bhet pr shkak t shformimit q pson plisi gjat kalimit npr siprfaqen e lugtt veshit n vendet ku lidhja sht m e dobt. Siprfaqja e veshit ka nj form t till, qplisi t ket mundsi q t rrotullohet ca nga ca rreth 135 prkundrejt pozicionit fillestar.Siprfaqja e plorit dhe e veshit jan vazhdim i njra-tjetrs.Llojet e veshve zgjidhen n varsi t llojit dhe t prbrjes s toks. Pra, llojeve t ndryshmet tokave u prshtatet edhe nj trajt e caktuar e veshit.Ndrmjet trajtave t shumta dallojm vesht n trajt cilindrike dhe vesht n trajthelikoidale (ose spirale). M t prhapur jan vesht e prbr, q mund t jen kulturor,gjysmhelikoidal dhe universal.N fig. 2.7 jan dhn trajtat m tipike t veshve. Veshi cilindrik (fig. 2.7a) ka siprfaqemjaft t prkulur, gj q i jep vetin pr ta thrrmuar e pr ta shformuar m fort tokn.Veshi helikoidal (fig. 2.7b) ka siprfaqe jo shum t prkulur dhe, si rrjedhim, e copton dobtose nuk e prek fare plisin, duke e ruajtur trajtn e tij deri n fund t kthimit. Ai e kthentokn mir dhe prdoret n toka djerr, n toka livadhore dhe n toka elastike.

Mekanika 2

14

Fig. 2.7 Formate veshve:a-vesh cilindrik;b-veshhelikoidal;c-vesh i prbrkulturor;c1-vesh i prbrgjysmhelikoidalme form tzgjatur;-vesh prpunime t thella;d-vesh krehr

Veshi i prbr kulturor (fig. 2.7c) sht mjaft i prdorshm. Ai jep rezultate m t mira ntok t leht e mesatare.Veshi i prbr gjysmhelikoidal (fig. 2.7c1) jep rezultate m t mira n toka t rnda e tlidhura.N trupin plugues vendoset dhe plozi, i cili shrben si mbshtets pr t siguruarqndrueshmrin e plugut.Paraplugu prdoret pr toka t infektuara nga bori dhe n toka me mbeturina bimore.Ndrkoh ndihmon pr shkriftimin m t mir t toks. Paraplugu prbhet nga plori, veshidhe mbajtsja.Thelluesi i brazds (fig. 2.8) sht organ i veant. Ai montohet prapa do trupi pluguesdhe shrben vetm pr ta shkriftuar tokn 10 cm~15cm m posht se thellsia e plugimit.Thelluesit mund t prgatiten n dy trajta: n trajtn e ripuntatorit ose t shatit (fig. 2.8a) dhen trajt t rrafsht (tip plori) (fig. 2.8b).

Fig. 2.8 Thelluesi i toks

Pyetje dhe detyra

1. Cili sht organi punues q kthen dhe e shformon tokn? Si ndikon ai n prmbysjen en shkriftimin e toks?2. A sht i detyruar apo i rastit shkriftimi i toks me plugje?3. Si realizohet dhe cilt jan faktort q prcaktojn shkriftimin e toks?4. rol luan thika e plugut dhe a sht e detyrueshme apo e kshillueshme t vendoset?5. A sht i leverdishm thelluesi i brazds dhe pse?

Mekanika 2

15

Detyr

Gjat zhvillimit t msimit n klas duhet t jet dhe nj plug me vesh, n mnyr qndrtimi i plugjeve dhe funksionimi i tyre t kuptohet m mir nga nxnsit.

II.3. Procesi i plugimit


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn rndsin e procesit t plugimit n tok;-shpjegojn procesin e plugimit dhe karakteristikat e tij;-dallojn ndryshimin q pson siprfaqja e toks gjat plugimit.

Informacioni teorik

Procesi i plugimit

Procesi i plugimit sht mjaft i rndsishm pr tokn dhe prbn punimin kryesor t saj. Nkohn e zhvendosjes s plugut n pun, toka e prer vertikalisht (nga tehu fushor i veshitdhe nga thika, nse kjo e fundit sht e vendosur) dhe horizontalisht (nga tehu i plorit)ngrihet, zhvendoset djathtas dhe rrotullohet, duke kaluar mbi siprfaqen e veshit. M tej plisishkputet prej plugut dhe vendoset n pozicion t caktuar mbi at t zhvendosur m par.N fig. 2.9 sht trajtuar shkencrisht procesi i plugimit.

Fig. 2.9 Procesi i kthimit t plisit me plug pa paraplug

Mekanika 2

16

Nse rripin e toks s prer dhe t kthyer do ta mendonim t pashformueshm dhe tpandrprer sipas gjatsis (p.sh. pr nj tok veshtullore t lagsht), ai do t paraqitej nformn e nj rripi prizmatik (fig. 2.9a) me seksion katrkndsh knddrejt q do t kishteprmasa t barabarta me thellsin e plugimit (a), ndrsa gjersin punuese kishte sa ajo etrupit plugues (b) (fig. 2.9c, pozicioni A).Gjat ktij veprimi trupi plugues l nj brazd t hapur, n t ciln dallojm: murin vertikalnga ana e prerjes; fundin horizontal dhe faqen e pjerrt sipas shkalls s kthimit t toksn an t kundrt me murin e brazds. Forma prizmatike e rripit t toks nuk ruhet. Rripindahet n plisa, copa dhe thrrmija, duke mos e ruajtur formn gjeometrike. N fig. 2.9btregohet forma e vrtet e nj toke t pluguar. Si rezultat i rrshqitjes s dheut nga veshi itrupit plugues, gjersia e fundit t brazds sht kurdoher m e vogl se ajo e prerjes (b).Kthimi i toks s prer (plisit), duke e paraqitur at t pashformuar, bhet n 3 faza (fig. 2.9c):A-fillimi i prerjes;A-rrotullimi i plisit mbi vesh deri n 90;A-rrotullimi i plisit mbi vesh rreth brinjs tjetr nn nj knd t caktuar, q tregon shkallne kthimit t toks (plisit).Pr lehtsi, shkalln e kthimit t plisit e shprehim me koeficientin e kthimit t plisit (k), icili llogaritet nga hersi i gjersis punuese (b) t trupit plugues me thellsin e plugimit (a)d.m.th.:

k=a/bKy koeficient e ka vlern kufitare minimale 1.27. Shkalla e kthimit e siguruar sipas ksajvlere t koeficientit t kthimit sht gjithashtu kufitare, jo gjithnj e qndrueshme, sepse, paskalimit t plugut, plisi i prer mund t rikthehet prsri n brazd. Kshtu q do vler ekoeficientit t kthimit m e vogl se 1.27 nuk pranohet.Qndrueshmria e toks s kthyer sigurohet vetm kur vlera e ktij koeficienti do t jetm e madhe se 1.27, gj q arrihet me ndryshimin e thellsis s plugimit, pr nj plug megjersi t dhn t trupit plugues.

Fig. 2. 10 Procesi i kthimit t plisit n plugimin me paraplug

N plugimin me paraplug (fig. 2.10) procesi i plugimit sht i njjt, por, n kt rast, pjesa eshtress s siprme prej 6 cm-10 cm, e prer dhe e hedhur paraprakisht n fundin e brazds,mbulohet mir, kshtu q paksohet mundsia e zhvillimit t barrave t kqija.Ndrkoh paksimi i thellsis s vrtet t trupit plugues bn q plisi t kthehet m fort. Kjokrijon mundsin q thellsia e mundshme e plugimit t rritet n disa centimetra.Sipas mass s prishjes (thrrmimit) t plisit, n varsi edhe t cilsit s toks, llojit t veshitdhe cilsis s punimit, siprfaqja e punuar mund t karakterizohet nga 4 forma tipike (fig.2.11):

Mekanika 2

17

a. E shesht, kur toka sht thrrmuar n mnyr t till q plisi pothuajse nuk dallohet e kjoarrihet n toka t lehta e t shkrifta strukturore, me plugje me vesh t prbr kulturor dheme paraplor.b,c. E valzuar me maja t rrumbullakta, ku, me gjith thrrmimin e mir t toks, plisiruan form t qart. Kjo ndeshet n toka t mesme e t shkrifta, ku punohet me plugjeme vesh kulturor.. N form sharre me maja t mprehta, ku plisat e ruajn formn pa pasur asnj copzim. Kjotrajt ndeshet kur punohen toka t lidhura e lndina me plug me vesh helikoidal.Dy format e fundit kshillohen n punimet dimrore, sepse sigurojn kullim t mir.

Fig. 2. 11 Forma tndryshme t siprfaqes

s pluguar

Pyetje dhe detyra

1. Cilat jan fazat n t cilat realizohet kthimi i toks se prer?2. Si llogaritet koeficienti i kthimit t plisit? far vlerash duhet t ket ai dhe pse?3. N figurn e procesit t kthimit t toks, tregoni momentet kryesore t puns.4. Cilat jan trajtat q merr siprfaqja e toks pas plugimit dhe n raste hasen ato?

Detyr praktike

Nxnsit t ngarkohen nga msuesi pr t gjetur tipa t ndryshm veshsh e ploresh dhe tisjellin n klas. Pastaj t diskutohet mbi punn q kryejn ato.

II.4. Mnyrat e lidhjes s plugjeve n traktor


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn mnyrat e lidhjes se plugjeve me traktorin;-shpjegojn si realizohet lidhja n do mnyr;-dallojn llojet e lidhjeve sipas karakteristikave.

Mekanika 2

18

Informacioni teorik

Lidhja e sakt e plugut me traktorin sht nj nga krkesat kryesore pr t siguruar kushtenormale t plugimit, q ka t bj me regjistrimin pr pun dhe me korrigjimin e t metave tplugimit. Lidhja e plugut me traktorin parakupton njkohsisht edhe nivelimin e tij n pun,me qllim sigurimin e parametrave t plugimit.Krkesat m t prgjithshme pr lidhjen e nj plugu me traktorin jan:1. Trupi i par plugues duhet t punoj n t gjith gjersin e tij punuese.2. Aksi i plugut (ose traversat gjatsore t shasis) duhet t jet paralel me drejtimin e lvizjess plugut, me qllim q t ruhet gjersia normale e plugut.3. Shtrati (shasia) e plugut n gjendje pune duhet t jet horizontale, q trupat plugues tpunojn n t njjtn thellsi dhe t sigurohet nivelimi sa m i mir i siprfaqes s pluguar.

a. Lidhja e plugjeve t trhequra me traktor

Kur plugjet e trhequra lidhen te traktort me zinxhir, buza e jashtme e zinxhirit t djathtnuk duhet t kaloj m afr se 5 cm~10cm nga muri i brazds, pr t mos e shembur at.Pra, pozicioni i plugut ndaj traktorit duhet t jet i till q fundi i tehut t plorit t par tjet i zhvendosur djathtas buzs s jashtme t zinxhirit e ndaj murit t brazds (fig. 2.12b).

Fig. 2. 12 Mnyrat e lidhjes s plugut t trhequr n traktor Fig. 2.13 Qendra dhe vija e qndress e plugut

Kjo rregull vlen edhe pr traktorin me rrota, kur ky i fundit, gjat plugimit, ecn me tkatr rrotat mbi siprfaqen e toks s papunuar, sikurse edhe traktori me zinxhir. Rndsika prcaktimi i pozicionit t kapjes s lidhsit t plugut me traktorin.Meq gjersia punuese e plugjeve sht prgjithsisht e vogl, pika e kapjes s lidhsit tplugut (q prkon me vijn e qndress s plugut) n traversn e pajisjes trheqse t traktoritduhet t bhet n t djatht t aksit t simetris s traktorit (q mendohet si vij e trheqjes).Vija e qndress s plugut ka drejtimin e lvizjes s plugut. Pozicioni i ksaj vije pr plugjetme 1, 2 dhe 3 trupa plugues sht dhn n funksion t gjersis s plugut (fig. 2.13). Nsevija e qndress s plugut dhe vija e trheqjes s traktorit nuk prputhen, por jan t zhvendosurame nj largsi (d), krijohet nj ift forcash q e detyron traktorin t kthehet drejt brazds,

Mekanika 2

19

duke br q traktoristi t veproj vazhdimisht me organet e drejtimit dhe traktori t punoj isforcuar.N kt rast, cilsia e plugimit do t keqsohet nga prishja e brazds dhe nga shmangia edrejtimit t lvizjes. Pr ta mnjanuar n nj far mas kt dukuri negative, lidhsi i plugutzhvendoset majtas vijs s qndress n mesin e largsis midis vijs s qndress dhe vijss trheqjes. Gjithashtu, edhe pika e bashkimit t lidhsit n trheqsin e traktorit duhet tzhvendoset djathtas, n mesin e largsis s dy vijave (fig. 2.12a).Kur plugu i trhequr lidhet me nj traktor me rrota i cili zakonisht punon me rrotat e djathtan brazd, duke zhvendosur rrotat e traktorit, arrihet t prputhet vija e qndress me vijn etrheqjes (fig. 2.12b). Shtrati i plugut sillet n pozicionin horizontal nprmjet mekanizmit trrots s pasme. Ky pozicion rregullohet prfundimisht kur plugu sht n gjendje pun nbrazd dhe pasi sht vendosur thellsia e caktuar e punimit, duke vepruar me mekanizmin enivelimit t rrots s brazds, si dhe me rrotn e pasme.

b. Lidhja e plugjeve t bartura

Pozicionimi i plugut n traktor sipas mnyrave t dhna m lart, rregullohet leht nprmjetzhvendosjes s dy spinotave lidhs n traversat trheqse t sistemit ngrits hidraulik ttraktorit (fig. 2.14). Me ndrrimin e pozicionit t spinotave lidhs, plugu zhvendoset majtas-djathtas, derisa t plotsoj krkesn sipas gjersis. Gjithashtu, plugu rrotullohet n rrafshinhorizontal, derisa aksi i tij t prputhet me drejtimin e lvizjes s traktorit.

Fig. 2.14 Vendosja e plugut t barturn traktor

Nivelimi horizontal i shtratit mund t bhet drejtprdrejt n brazd, duke prdorur bjella tregjistrueshme t krahve ngrits dhe bjella t nivelimit gjatsor. Ky rregullim mund t bhetedhe n nj siprfaqe t rrafsht, duke i ngritur rrotat e majta t traktorit nga toka, n lartsit barabart me thellsin e plugimit q do t zbatohet.

Pyetje dhe detyra

1. Cili sht pozicioni i rregullt i vendosjes s plugut n traktor dhe nga se prcaktohet ai?2. sht vija trheqse e traktorit dhe vija e qndress s plugut dhe prse duhet t prputhen?3. Si bhet prputhja e vijs s trheqjes me vijn e qndress pr plugjet q lidhen metraktor me rrota?

Mekanika 2

20

Detyr praktike

Kjo duhet t zhvillohet n siprfaqen e provs n ferm, ku nxnsit t shohin mnyrn elidhjes s plugut n traktor dhe provat q i bhen atij.

II.5. Mnyrat e regjistrimit t plugjevepr pun dhe korrigjimet gjat puns


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn mnyrn e regjistrimit t thellsis s plugimit;-shpjegojn teknikn e plugimit dhe korrigjimet q realizohen gjat puns.

Informacioni teorik

Gjat puns me plugje sht m e prshtatshme q vendosja dhe saktsimi i thellsis splugimit t bhet drejtprdrejt n ar. Treguesi kryesor q duhet t prcaktohet e q duhett realizohet sht thellsia e plugimit. Kjo do t thot se:-thellsia duhet t mbahet e pandryshueshme gjat gjith gjatsis s brazds, nga t gjithatrupat plugues dhe n t gjitha kalimet e plugut;-duhet t ruhet paralelsia e brazdave n vij t drejt dhe gjersia punuese normale e plugut;-duhet t sigurohet nivelimi siprfaqsor optimal i ars.N kalimin e par, bile n shum raste edhe n kalimin e dyt t plugut, realizohet njthellsi m e vogl. Ndrkoh, n kto kalime kryhen veprimet kontrolluese e korrigjuese prplugimin normal. N kalimin e par, kur rrotat e traktorit qndrojn n t njjtin nivel mbisiprfaqen e papunuar t ars, shtrati i plugjeve t bartura dhe gjysm t bartura duhet tpjerrsohet paksa djathtas.Kur plugu ka nj trup plugues, n ann e tirantit qendror shtrati pjerrsohet pak prpara,me qllim q majs s plorit ti jepet mundsia t thellohet m shum n tok.Kur plugu ka disa trupa plugues, kshillohet q shtrati t pjerrsohet pak prapa. N ktmnyr, trupi i pasm plugues thellohet afrsisht deri n thellsin e llogaritur. N krahasim metehet e ploreve, rrota mbshtetse duhet t ngrihet afrsisht sa thellsia e dshiruar tplugimit.Duke nisur traktorin, nprmjet sistemit hidraulik, plugu lshohet mbi tok, duke synuarq ai t futet deri n thellsin e caktuar. N kalimin e dyt, rrotat e djathta t traktorit vendosenbrenda n brazdn e hapur nga kalimi i mposhtm.Nivelohet shtrati n rrafshin horizontal. Pas 9 cm~13m ndalohet traktori dhe matet thellsia ebrazds s hapur. Gjat ktij kalimi synohet arritja e thellsis s caktuar, gj q arrihet dukevepruar n mekanizmat e nivelimit dhe t thellsis.Pr plugjet e trhequra, n fillim niset traktori, pastaj ulet plugu. Rrota e fushs ngrihet nlartsi t barabart me thellsin e caktuar nprmjet mekanizmit me vidh, kurse rrota ebrazds (e djathta) ngrihet n gjysmn e thellsis.Ndrkaq pjerrsimi gjatsor bhet duke vepruar me rrotn e prapme ose me lidhsin. Nkalimin e dyt, rrota e brazds ulet n pozicionin normal, d.m.th. n t njjtin rrafsh me tehete ploreve, duke e kaluar kt rrot n brazdn e hapur n kalimin e par. Pastaj bhet nivelimii shtratit.

Mekanika 2

21

Pasi ka br nj rrug me gjatsi 10 m~15 m, traktori ndalet dhe veprohet si m lart memekanizmin e thellsis dhe t nivelimit, derisa thellsia t kt arritur madhsin e krkuar.Pr ta pasur m t leht punn n fillimin e plugimeve, rekomandohet q pr nj thellsi tcaktuar, prdoruesi t mbaj shnim pozicionet e mekanizmave.

Teknika e plugimit

Prpara plugimit prgatitet ngastra duke larguar ose duke kufizuar pengesat e pakalueshme.Pastaj prcaktohen dhe shnohen kufijt e zonave t kthimit dhe ndahet ara n leh. Drejtimidhe mnyra e plugimit varet nga prmasat, konfiguracioni dhe niveli i ars (ngastrs). Zonate kthimit duhet t llogariten n gjersin e mundshme minimale, gj q varet nga tipi i plugutdhe numri i organeve punuese.Gjersia e mundshme minimale jepet si m posht:-pr plugjet e bartura q jan me deri dy trupa plugues: 5 m~6m;-pr plugjet me 3 dhe 4 trupa plugues, gjersia merret deri n 7m.-pr plugjet e trhequra dhe gjysm t bartura, gjersia e zons s kthimit shkon deri n10 m~15m.Mnyra m e prhapur e q zbatohet n praktik sht ajo e lvizjes me leh. Lehet mundt plugohen nj nga nj n vazhdim ose n mnyr t kmbyer. Kur ngastrat jan t shkurtra,pr t zvogluar n minimum gjersin e zonave t kthimit, sht e kshillueshme q plugimit bhet me dy lehe njkohsisht. N fig. 2.15 tregohet mnyra hapsllog dhe mbyllsllog epunimit t nj lehu ose e krejt ars, kur ajo sht e ngusht, duke filluar nga qendra.

Fig. 2.15 Ara dhe procesi i plugimit konvencional:1. ara (ngastra); 2. ara (lehu) kufizuese; 3. vijat kulluese (ant e lehs ose t ars); 4. rrugkalimi; 5. zonat ekthimit; 6. brazdat kufizuese; 7. brazda qendrore; 8. punimi mbyllsllog ose n trajt kurrizore; 9. punimi hapsllogose me ulje kurrizi; 10. gjatsia e lehs ose e ars.

Kur prdoren plugje t kthyeshme (t dyfishta), nuk bhet ndarja e ars (ngastrs) n lehe,sepse punimi bhet rrafsh, duke e hedhur tokn e punuar vetm nga nj krah. N kt rast,lvizjet e plugut jan n vazhdim sipas metods sovajk, d.m.th vajtje-ardhje e me kalimengjitur. Pasi kryhet kalimi i par, traktori kthehet n zonn e kthimit dhe futet n t njjtnbrazd, tashm me rrotat e kundrta.Njkohsisht, nprmjet mekanizmave automat ose hidraulik, ndrkmbehen organetpluguese, duke br kthimin (rrotullimin) e tyre, kurse plugu zhvendoset nga ana e kundrte traktorit. Ky proces prsritet njlloj pas kalimit t dyt e kshtu me radh.

Mekanika 2

22

Pyetje e detyra

1. Si realizohet regjistrimi i thellsis s plugimit?2. Me sa kalime t plugut realizohet thellsia?3. Thoni kuptimin q kan shprehjet e mposhtme:-plugim hapsllog;-plugim mbyllsllog;-plugim me rrafsh.4. Vizato arn dhe trego n t procesin e plugimit.

Detyr praktike

Kjo tem duhet t zhvillohet praktikisht n nj ngastr toke n ferm, ndrsa nxnsit,duke pasur edhe ndihmn e msuesit, duhet t kryejn regjistrimin e thellsis s plugimit dhekorrigjimet e duhura.

23

TEMA III

MAKINAT PR PUNIMET PLOTSUESE (SIPRFAQSORE)T TOKS

Objektivat e tems

N prfundim t tems nxnsit duhet t:-prshkruajn ndrtimin e disqeve;-prshkruajn mnyrn e funksionimit dhe t prdorimit t disqeve;-tregojn ndrtimin e lesave;-prshkruajn mnyrn e funksionimit dhe prdorimit t lesave;-prshkruajn ndrtimin, funksionimin dhe prdorimin e lesave dridhse;-tregojn se si jan ndrtuar kultivatort;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e kultivatorve;-tregojn ndrtimin e branave, ruleve dhe kombinatorve;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e branave, t ruleve dhe t kombinatorve;-tregojn ndrtimin e frezave;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e frezave.

III.1. Disqet. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn funksionin q kan disqet n punimin e toks;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e diskut n thrrmimin e plisave;-dallojn prdorimin e tyre n krahasim me makinat e tjera.

Informacioni teorik

Disqet hyjn n grupin e makinave pr prgatitjen e shtratit t toks pr mbjellje (q quhenedhe punime siprfaqsore). Disqet (q shpesh emrtohen lasa me disqe dhe kulturore medisqe) zn nj vend t rndsishm dhe prdorim mjaft t gjer. Procesi i tyre i punssht diskimi. Funksioni kryesor i disqeve sht coptimi dhe thrrmimi i plisave q dalinnga plugimi. Ato bjn dhe nj lloj przierjeje, mbulojn plehrat dhe farat e shprndara nsiprfaqe, si dhe coptojn mbetjet bimore. Disqet nuk veprojn pr zhdukjen e barrave tdmshme. Prkundrazi, kur toka sht e infektuar me barra gjethengushta (gramet, tallat etj.),ato mund t ndihmojn n shtimin e tyre.Disqet jan efektive kur plugimi (sidomos ai i thell) sht me plisa t mdhenj e t fort.Disqet prdoren gjithashtu edhe prpara plugimit t strnishtave (hamulloreve) me mbetje tlarta bimore, pr ta lehtsuar at (plugimin). Shpesh, n toka jo shum t forta, diskimetmund t zvendsojn plugimet e dyta.

Mekanika 2

24

Disqet e marrin emrin nga forma e organit punues, i cili sht nj disk i myst prej eliku,me teh t rrafsht ose t dhmbzuar (fig. 3.1). Disqet jan makina t rnda me shtrat tngurt. Ato prbhen nga nj seri disqesh paralele e t baraslarguara, t montuara mbiboshte horizontale. Nj kompleks disqesh, s bashku me boshtin, formojn baterin. Dybateri disqesh t montuara n shtrat formojn midis akseve t tyre nj knd q mund tndryshoj n kufij t mdhenj, prgjithsisht nga 180 n 90, kjo sipas krkesave t punimit.

a

bFig. 3.1 Disku: a-i dhmbzuar; b-i thjesht.

1-tehu prers rrethor; 2. vrima pr montim n bisht; 3. diametri i diskut; 4. thellsia e kubes

Disqet mund t jen me 2 bateri ballore (fig. 3.2a dhe fig. 3.3), ose me 4 bateri, t vendosurady nga dy n seksione. T parat jan me veprim t thjesht, kurse t dytat me veprim tdyfisht. Te kto t fundit kndi midis dy baterive t seksionit t pasm formohet n koh tkundrt me t parin.

Fig. 3.2 Mnyra eveprimit t diskut:a-e thjesht;b-e dyfisht

N disqet e thjeshta, pr t plotsuar punimin n pjesn e toks midis dy baterive, vendosetnj shat shkriftues (fig. 3.3)

Fig. 3.3 Disk i thjesht me dy bateri ballore dhe i pajisurme shat shkriftues

Disqet me nj bateri ose me dy bateri t vendosura n forme V-je, prdoren prpunime tveanta. N fig. 3.4 jan treguar skematikisht modelet kryesore t disqeve. N do baterivendosen 6 disqe~10 disqe. Gjersia e tyre punuese ndryshon nga 1.2 m- 3.5 m pr thellsipunimi 10 cm~20cm.

Mekanika 2

25

Disqet vendosen n bosht me rrotullim t lir, por mundet q e gjith bateria rrotullohet lirishtn shtrat. Duke u thelluar n tok, gjat zhvendosjes prpara, disqet (baterit) rrotullohen.Tehu i diskut e pret tokn n form rripi, e ngre me siprfaqen e saj t brendshme t mystdhe, pasi e zhvendos anash, e lshon mbi tok ( i ndihmuar edhe nga kruajtsja).

Fig. 3.4 Modele t ndryshme disqesh

N dy boshtet (baterit) e para, ku disqet jan t vendosura me faqen e myst nga jasht,toka zhvendoset nga brenda-jasht. N dy baterit e pasme faqja e myst e disqeve sht ngabrenda dhe toka rikthehet e przier n pozicionin fillestar.Disqet e baterive t pasme qndrojn n mes t hapsirs s disqeve t baterive t para. Atazakonisht jan me teh t dhmbzuar, gj q e rrit intensitetin e tyre veprues. Pr t rriturveprimin e disqeve n tok, mbi shtrat vendosen masa shtes.Cilsia e puns s disqeve varet nga kndi i kthimit (kndi midis baterive) dhe nga shpejtsiae zhvendosjes. Sa m i vogl t jet kndi midis baterive (deri n kufirin 90) dhe sa m emadhe t jet shpejtsia e zhvendosjes, aq m energjik sht veprimi i disqeve dhe aq mcilsor thrrmimi i toks.Thellsia e puns zvoglohet me rritjen e kndit midis baterive dhe me rritjen e shpejtsis szhvendosjes. Kndi maksimal midis boshteve ( 180) nuk jep rezultate, prvese grvishtje tlehta t toks. Zakonisht, kjo mnyr zhvendosjeje prdoret pr ajrimin e kullotave dhe tlivadheve, duke br prerje t ngushta vertikale.Pr t prmirsuar nivelimin siprfaqsor dhe pr t krijuar nj struktur siprfaqsore m timt pr mbjellje, disqet mund t prdoren t shoqruara me brana ose me lesa me dhmb.

Pyetje dhe detyra

1. far prfaqsojn disqet q p r d o r e n n grupin e makinave pr prgatitjen e shtratitt toks pr mbjellje?2. Cili sht procesi i puns gjat diskimit?3. N mnyr mund t vendosen baterit n disk?

Mekanika 2

26

4. prfaqson bateria dhe si krijohet ajo?5. Cili sht ndryshimi ndrmjet tipave t disqeve?6. Nga se varet intensiteti i veprimit t diskut n tok?

Udhzim

Msimi mbi disqet do t zhvillohet duke pasur nj disk apo nj maket t tij, n mnyr qt kuptohet m mir puna e tij.

III.2. Lesat. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn funksionimin q kan lesat n tok;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e tyre;-prcaktojn nevojn pr punimet me lesa n bujqsi.

Informacioni teorik

Lesat jan vegla t lehta me dhmb (fig. 3.5). Ato prdoren pr shkrifrime t lehtasiprfaqsore, kur toka nuk sht shum e fort. Lesat thrrmojn copat e toks, nivelojnsiprfaqen, prziejn dhe mbulojn plehun kimik dhe shkulin barrat e dmshme q jan nfillim t zhvillimit ose q skan formuar sistem rrnjor t fuqishm. Efekti veprues i lessvaret nga: masa e saj, gjatsia e dhmbve, forma e tyre dhe shpejtsia e zhvendosjes.

Fig. 3.5 Lesa zigzage me tri elemente

Organet e puns s lesave jan dhmbt, q kan formn e shufrave me maj, me seksionkatror ose t rrumbullakt. N disa raste ato kan form t veant, si thikza dhe shatza. Nvend t tyre prdoren edhe dhmb t prkulshm elastik (ose sust). Dhmbt jan vendosurmbi shtretr t ngurt ose t prkulshm, me hallka t ernieruara. Gjersia punuese e njlese sht e vogl: 0.6 m~1.8 m. Gjersi m t vogl kan sidomos lesat me shtrat t ngurt,sepse kshtu i prshtaten me mir valzimeve siprfaqsore t ngastrs n drejtimin e lvizjes.Pr t rritur gjersin punuese t less, lidhen disa elemente lesash me hallka zinxhiri, por kjon prshtatje me fuqin trheqse t traktorve.N kt mnyr lesat jan t pavarura n veprimin e tyre dhe i prshtaten m mir mikrorelievitt ngastrs pr punimin trsor t toks. Dhmbt, nn veprimin e mass s less dhe tforcs trheqse, gjat zhvendosjes thellohen n tok, e ojn dhe e zhvendosin at anash me

Mekanika 2

27

nj forc q shkakton thrrmim, shkriftim dhe przierje. Copat e mdha, duke u prplasurnpr dhmb, thrrmohen nga goditjet dhe i zvoglojn prmasat e tyre. do dhmb vepronvertikalisht n shtresn siprfaqsore t toks sipas nj profili n formn e trekndshit mekulm n majn e dhmbit. Njtrajtshmria e lesimit t shtress siprfaqsore n t gjithgjersin q prfshin lesa, varet nga largsia midis dy dhmbve dhe nga thellsia aktive(gjatsia punuese) e dhmbit. Largsia midis dy dhmbve t afrm sht 25 mm~75 mm,kurse thellsia e punimit sht rreth 2 her m e vogl se gjatsia e dhmbit. N shtratin eless dhmbt vendosen n disa radh t baraslarguara. Largsia e dhmbve n do radhesht e till q t mos bllokohen nga copat e toks dhe nga barrat. Prandaj dhmbt n doradhe jan vendosur n mnyr t till q gjurmt e veprimit t tyre n tok t jen tbaraslarguara, me largsi m t vogl se gjersia e rripit q prpunon nj dhmb. Pr tsiguruar krkesat e msiprme, mnyra m e prhapur e vendosjes s dhmbve sht ajozigzage, n formn e shkronjs Z,S ose n forma t tjera (fig. 3.5).Kur toka sht e fort dhe e ngjeshur, pr t siguruar thellimin e dhmbve n tok dhe pr trritur efektin e tyre, mbi shtratin e less vendosen ngarkesa (gur, trar etj.).Lesat punojn t trhequra me kafsh, me motokultivator dhe me traktor t leht. Pr tlehtsuar manovrimin dhe pr t pasur mundsi pr shkputje nga toka, n zonat e kthimitprdoren pajisje pr varjen e lesave n sistemin ngrits hidraulik t traktorit (fig. 3.6).

Fig. 3.6 Pajisja e varur prlesa

Fig. 3.7 Les kultivatore me dhmb sustdhe e trhequr me kafsh

Lesat mund t prdoren si vegla t pavarura, por, n prgjithsi, do t shoqrojn makina ttjera pune, si plugje, disqe, kultivator dhe makina mbjellse pr t kryer veprime plotsuese.Nj variant i rndsishm i lesave me shtrat t ngurt sht ai i pajisur me dhmb sustt regjistrueshme pr thellsi t ndryshme, t cilt quhen dhe lesa kultivatore (fig. 3.7).Kto vegla kan efektivitet t madh pr prgatitjen e tokave, sidomos pr zonat malore.Jan t prshtatshme pr toka t forta, me gur dhe me barra. Kto quhen dhe lesa kanadeze.

Mekanika 2

28

Pyetje dhe detyra

1. jan lesat dhe nga varet efekti i tyre veprues?2. Shpjegoni veprimin e dhmbve t less n tok.3. Nga varet njtrajtshmria e lesimit.4. veori kan lesat kultivatore?

Detyr praktike

Nxnsit duhet t prgatisin nj kombinim t less me nj nga makinat e tjera me disqe,kultivator, si dhe t shohin efektin e tyre konkret gjat puns n fermn e shkolls.

III.3. Lesat dridhse. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn funksionimin q kan lesat dridhse n tok;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e tyre;-tregojn rndsin q kan ato n bujqsi.

Informacioni teorik

Lesat dridhse jan t tipave t ndryshm dhe bjn shkriftim t cekt t toks dhe nivelimine saj.1. Lesat me shtrat t prkulshm jan dy llojesh:-T artikuluara me nyje tridhmbshe, t cilat jan lidhura midis tyre me unaza ose mezinxhir. Kto i japin do nyjave hapsir t madhe pr lvizje relative n kopjimin erelievit. Zakonisht dhmbt jan n form thike t dyanshme, t derdhura ose t montueshme.Nga njra an kan maj t shkurtr, kurse nga ana tjetr kan maj t gjat t mpreht.Kjo bn q t merret nj veprim i ndryshm, sipas ans aktive t nyjs q sht n kontakt metokn. Kto lesa quhen edhe lesa Hauard (fig. 3.8).

Fig. 3.8 Lesa e prkulshme me nyja e tipit Hauard(Howard)

Fig. 3.9 Lesa e prkulshme rrjet

Lesat e prkulshme rrjet jan me dhmb t holl elastik (fig. 3.9) dhe prdoren vetm prshrbime ndaj bimve me vegjetim t hershm. Jan veanrisht t prshtatshme prshkatrrimin e barrave spontane dhe pr prishjen e kores siprfaqsore.Lesat rrotulluese (rotative) me yje ose me dhmb rrezor (fig. 3.10) prbhen nga nj shtratku jan montuar (n kushineta) boshte horizontale, t cilat jan pak t pjerrta me drejtimin elvizjes. Mbi boshte ka thika (dhmb) n drejtim rrezor.

Mekanika 2

29

Gjat zhvendosjes s less, boshtet rrotullohen ndaj aksit t tyre dhe dhmbt shkriftojntokn. Kto makina jan m t prshtatshme pr operacionet prfundimtare t prgatitjes stoks. Lesat rrotulluese, t quajtura ndryshe edheshata rrotullues, i kan dhmbt n formharku. Kto lesa, duke u trhequr n njrin ose n tjetrin krah, n raport me prkulshmrin edhmbve e shkriftojn m shum ose m pak tokn.

Fig. 3.10 Nj tip lese me yje

Lesat rrotulluese prdoren kryesisht pr shrbime ndaj bimve t sapombira dhe bjn thyerjene kores, ajrimin e toks dhe prishjen e barrave t kqija.N kategorin e lesave rrotulluese hyjn dhe lesat me shufra ose me kafaze, q kan kryesishtveprim nivelues. Nj model i tyre tregohet n fig. 3.11.

Fig. 3.11 Les me dhmb rrotullues: a) pamje e prgjithshme; b) dhmbt

2. Lesat me dhmb me veprim nga boshti i marrjes s fuqis s traktorit

Prdorim mjaft t gjer kan edhe lesat me veprim t detyruar nga boshti i marrjes sfuqis s traktorit. Nga pikpamja e veprimit q kryejn, kto lesa kan efektivitet t lartn prgatitjen e shtratit t toks me nj kalim.Ato ndahen n dy grupe: me dhmb q vibrojn (dridhs) dhe me dhmb rrotullues.Lesat jan t bartura n traktor.

Fig. 3.12 Les me dhmb dridhs me dy boshte

Mekanika 2

30

-Lesat me dhmb dridhs prbhen nga nj shtrat ku jan montuar 2 ose 4 boshte horizontale,pingul me drejtimin e lvizjes (fig. 3.12). N kto boshte jan montuar dhmb me prmasat mdha dhe me maj. Boshtet bjn lvizje lkundse (alternative). Secili bosht bn lvizjet kundrt me at t boshtit fqinj. Ritmi i lvizjes sht nga 80 lkundje/min deri n 100lkundje/min.Thellsia e puns sht deri n 12 cm, ndrsa gjersia punuese shkon deri n 3 m~4 m.-Lesat me dhmb rrotullues prbhen nga nj seri disqesh q rrotullohen rreth boshtevevertikale. Boshtet jan t vendosura n nj radh dhe prball me drejtimin e lvizjes. dodisk mban 2 ose 4 dhmb dhe rrotullohet n kah t kundrt me 2 disqet fqinje. Ktomakina pajisen dhe me organe ndihmse plotsuese, thrrmuese dhe niveluese.Thellsia e punimit sigurohet nga sistemi hidraulik i traktorit: lesa ulet n pozicionin edshiruar dhe pastaj sistemi hidraulik kthehet n pozicionin notues. Pr lesat me dhmbrrotullues, t pajisura me lesa me shufra ose me kafaze, thellsia mund t gradohet e t kufizohetedhe nga pozicioni n lartsi t ksaj t fundit.

Pyetje dhe detyra

1. Cilat jan disa nga lesat me dhmb dridhs?2. Tregoni funksionimin q kryen secila prej lesave me dhmb dridhs.3. veori kan lesat e prkulshme rrjet?4. Si veprojn lesat q e marrin lvizjen nga boshti i marrjes s fuqis s traktorit.Detyr praktike

N fermn e shkolls nxnsit t prgatisin vet nj lese dridhse, ta vendosin at n traktordhe t shohin efektin n tok.

III.4. Kultivatort. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn funksionin q kryejn kultivatort n tok;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e kultivatorit;-tregojn prdorimin e tyre n bujqsi.Informacioni teorik

Kultivatort jan makina tradicionale q prdoren pr punime kulturore pr tokn dhe prbimt (t arave dhe t drurve frutor). Kto punime e ndihmojn zhvillimin e bimve,zvoglojn efektin negativ t barrave spontane, paksojn avullimin nga toka, lehtsojndeprtimin e ujit dhe t ajrit n tok dhe, pr m shum, ndihmojn n prthithjen e plehrave.Kjo sht dhe arsyeja q e kan marr emrin kultivator. Kjo ide sht shtrir edhe mtej me punimin e tokave para mbjelljeve, pr shkriftim, ajrim dhe luftimin e barrave tdmshme.Pr t prmbushur kto funksione, prdoret nj sasi shum e madhe dhe e larmishmekultivatorsh, t cilt kryejn nj punim siprfaqsor (arje dhe shkriftim prej 8 cm~15 cm).

Mekanika 2

31

Kultivatort prdoren gjersisht edhe duke u nisur nga krkesa pr t paksuar ndotjen emjedisit (tok-bim) nga prdorimi i herbicideve.Kultivatort mund ti ndajm n dy grupe kryesore:-pr punim t prgjithshm siprfaqsor t toks pr prgatitjen e shtratit t mbjelljes,njlloj si disqet dhe frezat;-pr punime midis rreshtave t bimve prashitse.

1. Kultivatort pr prgatitjen e toks

N varsi t organeve punuese me t cilat jan pajisur kultivatort, ata i ndajm si m posht:a) Thyers ose skarifikator (fig. 3.13). Kto jan makina q shrbejn pr t thyer horizontine punueshm n toka t lidhura, kryesisht pr t thyer mbulesn siprfaqsore me bimsi tlivadheve e t kullotave. N kt mnyr ato bjn t mundur q uji dhe plehrat kimike tdeprtojn n shtresn aktive ose m posht.

Fig. 3.13 Kultivator-thyers i bartur Fig. 3.14 Kultivator shkuls me les rrotulluese (yll)dhe me komandim hidraulik

Organet punuese jan dhmbt delt me teh vertikal ose thikatshillestr, t cilat bjn ntok prerje t ngushta vertikale, pa e zhvendosur tokn anash. Dhmbt jan t montuarngurtsisht n shtrat.Kta kultivator jan makina t trhequra dhe t bartura. Shpesh mund t shoqrohen mepajisje t tjera pr shrbime kulturore (fig. 3.14).b) Shkuls (fig. 3.14). Kto makina kan dhmb t ngurt ose elastik. N fundin edhmbve montohen plore t vogla petashuqe, me an t mprehta dhe me maj. Kta dhmbshrbejn veanrisht pr zhvendosje t toks, pr shkuljen e barrave me rrnj, duke i nxjerrn siprfaqe, si dhe pr t shkriftuar tokn e ngjeshur e t ngurtsuar n siprfaqe. Shpeshshoqrohen me pajisje t tjera pr sistemimin dhe rregullimin siprfaqsor.c) Kultivator universal ose ugari (fig. 3.15). Kto jan makina t prshtatshme pr llojet ndryshme punimesh kulturore t toks. Tipi m klasik i kultivatorit sht tipi kanadez (shikofig. 3.7). Veprimi i organeve punuese n kultivatort universal kap t gjith zonn epunueshme nga kultivatori. Dhmbt (shatat) mbimbulojn zonat e veprimit t njra-tjetrs.N kt mnyr ata krijojn mundsin pr nj thrrmim e shkriftim t plot siprfaqsor qshkon n thellsin 8 cm~12cm. Pr asgjsimin e barrave, kta kultivator veprojn si shkuls(fig. 3.15A dhe D), si prers (fig. 3.15B dhe C) ose t kombinuar: si shkuls- prers (fig. 3.15B dhe D). Varianti D sht m i prshtatshm pr kallamishte. Kultivatort shoqrohen melesa me dhmb.Dhmbt shkuls i rrnjosin barrat duke i nxjerr n siprfaqe (jan m t prshtatshmkur infektimi sht me barra gjethengushta, si tall e gram), kurse shatat prers vetm i

Mekanika 2

32

presin barrat, duke i ln t thahen n siprfaqe (jan m t prshtatshm pr barratgjethegjera q shtohen me far). N rastin e fundit ato i luftojn plotsisht barrat q nuk ekan shum t zhvilluar sistemin rrnjor. Gjithashtu, shatat e kultivatorve bjn przierjen etoks. Kt veprim e ka m t theksuar modeli kmbpat, i cili merr edhe emrin prziers.

Fig. 3.16 Kultivator izel me dhmb t ngurt

N prgjithsi jan m t prshtatshm pr punimin e dyt t tokave t pluguara n vjesht-dimr, sepse jan ngjeshur nga reshjet, ose kur kan mbir n mas barra t cilat duhet tpastrohen. N kto raste sht e kshillueshme t prdoren organet e puns t treguara n fig.3.15, t cilat jan m tipiket.N grupin e kultivatorve hyjn dhe kultivatort izel (fig. 3.16). Kta jan me dhmb tngurt, t montuar me siguresa sust ose pa to. Kultivatort me dhmb elastik (fig. 3.15 A)dhe ata izel (fig. 3.16) prdoren edhe pr punimin e strnishtave (pas korrjes s grurit).N kt rast zbatohet sistemi konservativ i ruajtjes s lagshtis (mosnxjerrje n siprfaqe,mbrojtje nga avullimi jo vetm nga prishja e kapilarve, por edhe nga mbulesa e kashts qqndron mbi siprfaqe).Prgatitja e kultivatorve pr pun ka rndsi t madhe. Dhmbt duhet t jen t shprndarn mnyr simetrike dhe t baraslarguar n t gjith gjersin e puns s kultivatorit. Zonatpunuese t do dhmbi mbulojn ato t dy organeve fqinj.Thellsia e punimit rregullohet dhe kufizohet me dy rrotat mbshtetse. Lartsia nga niveli itoks duhet t jet 2 cm~3cm m e vogl sesa thellsia e parashikuar e punimit (merretparasysh thellimi i rrotave n tok). Kur kultivatort prdoren drejtprdrejt mbi strnisht, kjodiferenc mund t mos merret parasysh.Majat e t gjith dhmbve (shatave) duhet t jen n nj rrafsh, kurse shatat kmbpat duhett vendosen n mnyr q tehet prerse t jen horizontale.Kur dhmbt jan fiksuar n shtrat nprmjet siguresave sust, kto t fundit duhet tshtrngohen aq sa t lejojn shmangien e organeve punuese nga pengesat e forta q ndeshenn tok.

Pyetje dhe detyra

1. Cilat jan veorit dalluese t kultivatorve?2. Si ndahen kultivatort dhe cila sht fusha e tyre prdorimit?3. Si vendosen organet punuese n kultivator?4. Cila sht thellsia maksimale n t ciln punon kultivatori?

Mekanika 2

33

Detyr praktike

Nxnsit duhet t prgatisin nj kultivator pr pun, ta lidhin at n traktor dhe t kryejnpun n fermn e shkolls.

III.5. Branat, rulet dhe kombinatort.Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn funksionin q kan n prgatitjen e shtratit t toks pr mbjellje branat, ruletdhe kombinatort;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e ktyre makinave;-tregojn rndsin e prdorimit t tyre n bujqsi.

Informacioni teorik

1. Branat

Branat jan mjete t thjeshta nivelimi. Ato mund t prdoren si n prfundim t prgatitjes sshtratit t mbjelljes, ashtu dhe gjat mbjelljes ose pas mbjelljes. Branat mund t bjn edhenjfar thrrmimi t copave t vogla t toks, gjithmon pr efekt t frkimit. Ato shfrytzohenedhe pr mbulim brazdash t mbjella.

Fig. 3.17 Tipa branash

N prdorimin e makinave t reja t larmishme, branat prdoren gjithnj e m pak, porprapseprap, ato kan vend n teknikn bujqsore. N fig. 3.17 tregohen dy tipa branash.

2. Rulet

Rulet prdoren pr punimet n vazhdim, por pas plugimit dhe ndahen n dy kategori:plisathyese dhe ngjeshse. Rulet shrbejn pr t thyer e thrrmuar copat e toks, prnivelimin siprfaqsor, pr mbushjen e boshllqeve, pr ngjeshjen e shtress shum t shkriftt toks, pr t krijuar takim m t mir t fars me tokn.Prgjithsisht rulimi ndihmon hapjen e kapilareve dhe ngjitjen e vlags n siprfaqe.Njkohsisht procesi krijon edhe kushte t favorshme pr largimin e lagshtis nprmjetavullimit (gj q sht nj dukuri negative). Pr kt arsye, pas rulimit, duhet t krijohet njshtres izoluese nprmjet lesimit.Le ti analizojm t dy kategorit e ruleve:a) Rulet plisathyese prdoren pr thyerjen e plisave t toks, t cilat kan mbetur nga plugimi

Mekanika 2

34

ose nga diskimi (fig. 3.18). Ato prdoren veanrisht pr toka argjilore (deltinore) e t thata.Rulet formohen nga unaza ose disqe prej gize, t cilat montohen mbi nj bosht horizontal, icili sht pingul me drejtimin e lvizjes. Unazat ose disqet rrotullohen lirisht n bosht. Unazatkan n periferi gunga t formave t ndryshme, kryesisht prizmatike, ose e kan rrethin ntrajt koni. Gjersia punuese e nj ruli sht 2 m~2.5 m dhe masa specifike lkundet midis200 kg~300 kg. Pr t rritur gjersin punuese, zakonisht n traktor lidhen 3 rule paralele nform tricikli. N fig. 3.18 tregohen tipat m kryesor t ruleve t ktij grupi.

Fig. 3.18 Frez prashitse e prshtatur pr 6 rreshta(7 seksione). Seksionet ansore jan t prgjysmuarasikurse edhe te kultivatort:

Rulet plisathyese: A-me disqe me rreth konik; B-tipKembrixh; C-tip kroskill; D-yllor.

b) Rulet ngjeshse (fig. 3.19) shrbejn pr t kompaktsuar shkriftimin e p r t punuartoka t lehta prpara ose pas mbjelljes, si dhe pr ngritjen e vlags. Gjithashtu ato shrbejnpr t thrrmuar copa t vogla plisash q kan mbetur n siprfaqe pas punimeve prgatitorepr mbjellje.

Fig. 3.20 Kombinator Fig. 3.19 Rul ngjeshs

Kto rule prdoren edhe n toka kompakte, pr t plotsuar hapsirat e lna nga punimet emparshme, si edhe pr ti sjell grimcat e toks n kontakt me farn. Kjo gj ndihmon mbirjene farrave dhe zhvillimin e mvonshm t bimve.Rulet ngjeshse jan cilindra me siprfaqe t rrafsht. Masa specifike e llogaritur pr njmetr gjersi punuese ndryshon nga 100 kg~120 kg (pr toka t lehta t shkrifta) deri n400 kg~500 kg (pr toka t mesme), ndrsa pr toka t rnda sht 600 kg~800 kg.

Mekanika 2

35

Pr ta prshtatur rulin pr tokat e tipave t ndryshm, pjesa e brendshme e cilindrit (hermetikedhe e mbyllur me nj tap) mbushet me uj ose me rr n sasin e dshiruar. Me ktrregullohet pesha sipas krkesave.Gjersia punuese e nj ruli sht 1.25 m~3 m.Edhe n kt rast, pr traktort mund t prdoret vendosja n tricikl.Punimet plotsuese siprfaqsore t toks me nj nga mjetet pr punimin e toks, shpeshparaqesin mangsi pr prgatitjen e shtratit t mbjelljes, nga veprimi i njanshm i tyre.Pr kt arsye rritet numri i ndrhyrjeve mekanike. Pr t mnjanuar kt mangsi, prdorenkombinatort, t cilt kryejn disa funksione njkohsisht.N praktikn e prodhimit shpesh jan realizuar dhe zbatohen zgjidhje t pjesshme t ndrthurjess operacioneve pr prgatitjen e tokave me mjete rrethanore ose sipas mendimit tspecialistve.Kshtu mund t prmendim ndrthurjen e plugjeve me lesa, ndrthurjen e diskut me kultivatortme lesa ose me brana etj., t cilat sjellin nj lloj efekti, por nuk e zgjidhin prfundimishtproblemin.

Fig. 3.21 Kombinator pr prgatitjen e shtratit t mbjelljes n tok t papluguar

Kombinatort jan makina t prbra me kombinime t ndryshme organesh punuese. Sirrjedhim, ata paraqiten n variante t shumta. Pr kt arsye gjejn prdorim n kushte tndryshme t mjedisit, pr t plotsuar qllimin e vn.Te kombinatort, elementet e veanta jan t vendosura n radh njri pas tjetrit, nga njradh ose me prsritje n radh t kmbyera. Kshtu p.sh., prdoren disqe dhmb kultivor,rule thrrmuese, lesa rrokullisse me yje.N fig. 3.20 dhe n fig. 3.21 jan paraqitur 2 tipa kombinatorsh.Kombinatort prdoren zakonisht n mnyr t pavarur e pas plugimit, duke synuar q menj zgjidhje t prshtatshme t arrihet prgatitja cilsore e toks pr mbjellje me nj kalim.Gjithashtu, ata mund t prdoren edhe s bashku me plugje ose me makina mbjellse.

Pyetje dhe detyra

1. Prse sht i nevojshm prdorimi i branave?2. Si ndahen rulet dhe cilat jan veorit e secilit tip?3. dini pr peshat specifike t ruleve t ndryshme?4. Si mendoni ju, a mund t zvendsojn branat punn e ruleve?5. Prse kombinatort jan makina komplekse?6. Cilat jan veorit dalluese t kombinatorve?

Mekanika 2

36

Detyr praktike

Nxnsit duhet t prgatisin vet nj kombinator me disa makina t punimit t toks dheta shohin konkretisht punn q ato bjn n tok.

III.6. Frezat. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn punn q kryejn frezat n tok;-shpjegojn ndrtimin dhe funksionimin e frezave pr prgatitjen e shtratit t toks pr mbjellje;-tregojn rndsin e prdorimit t tyre n bujqsi.

Informacioni teorik

Frezat jan makina pr prpunimin e toks. Organet punuese jan me veprim t detyruarrrotullues dhe e marrin lvizjen nga boshti i marrjes s fuqis s traktorit. Ato prdorenkryesisht pr punimet e para t toks, pr prgatitjen e shtratit t mbjelljes pas punimit meplugje dhe pr shrbime ndaj bimve. Frezat bjn pun m efikase, n krahasim me plugunme vesh. Ato e zvoglojn numrin e ndrhyrjeve pr prgatitjen e shtratit t mbjelljes dhee prgatisin at me nj kalim, me cilsin e dshiruar t strukturs dhe pavarsisht nga tipi itoks. Si t tilla frezat mund ti mendojm si makina t komanduara.

Fig. 3.22 Freza: 1-rotori

Frezat e prziejn mir tokn dhe, bashk me t, edhe plehrat kimike t shprndara nsiprfaqe. Pavarsisht nga prdorimi, ato kan t njjtin ndrtim dhe t njjtin parim pune.Freza dallohet nga organi i puns (fig. 3.22). Ai sht nj rotor horizontal q prbhet nga njbosht rrotullues n t cilin jan salduar disqe metalike (t cilat jan pingule me aksin eboshtit) ose mbajtse t formave t tjera. Organet punuese jan montuar me disqet ose mbajtsete tyre. Montimi mund t bhet n mnyr t shtangt (fikse) ose elastike. Kto organe punejan t formave t ndryshme, n varsi t puns q kryejn. Ato mund t jen: shatza, thikaose dalta harkore.N mjaft raste, mbi t njjtn frez mund t vendosen njkohsisht shatza dhe thika, meqllim q t plotsojn punn e njra-tjetrs.Boshti rrotullues (rotori) sht montuar n nj shtrat t thjesht. Ai e merr rrotullimin ngaboshti i marrjes s fuqis s traktorit, nprmjet nj reduktori dhe nj transmisioni (me rripose me zinxhir). Nga sipr rotori mbulohet me nj mbrojtse llamarine, pjesa e pasme e scils sht nj kapak i ernieruar (fig. 3.23).

Mekanika 2

37

Fig. 3.23 Procesi i frezimit: 1 kapaku imbuless s rotorit

Kur freza zhvendoset prpara, thikat (shatzat) thellohen n tok. Gjat rrotullimit t rotorit,ato e presin tokn n copa t vogla (n formn e ashkls) dhe e flakin prapa me energji tmadhe t madhe t madhe (fig. 3.23A). Copat e toks shformohen si gjat prerjes, ashtuedhe gjat flakjes. Ato ndahen n grimca dhe copa me t vogla dhe gjat prplasjes nmbulesn mbrojtse dhe n kapak, thrrmohen intensivisht dhe pastaj bien n tokn e grmuarme par. Kapaku i mbuless shrben edhe si rregullator i shkalls s thrrmimit n tok. Kurai sht i mbyllur (fig. 3.23B), intensiteti i thrrmimit sht m i madh, kurse, kur sht ihapur (i ngritur lart) frezimi sht m i ashpr (fig. 3.23C).Shkalla e thrrmimit t toks dhe cilsit strukturore t shtratit t mbjelljes varen, para sgjithash, nga raporti ndrmjet shpejtsis zhvendosse t frezs dhe numrit t rrotullimit trotorit. Pr t njjtin numr rrotullimesh, duke e rritur shpejtsin e lvizjes s frezs, copate toks jan m t mdha dhe anasjelltas, deri n thrrmim shum t imt. Duke rritur numrine rrotullimeve t rotorit, intensiteti i thrrmimit sht m i madh. N kt mnyr, dukendryshuar kto raporte, prfitohen struktura t ndryshme pr t njjtn tok, duke iu prshtaturm mir krkesave t farave t ndryshme. Me vendosjen e raporteve t prshtatshme tshpejtsive, sipas tipit t toks, prfitohet edhe struktura e krkuar pr mbjelljen e fars.Rotori ka nga 150 rrot/min~300 rrot/min, prandaj, pr t pasur nj pun t efektshme ecilsore me frez, shpejtsia e zhvendosjes duhet t jet n kufijt 1.7 km/or~3.4 km/or.Prgjithsisht, gjersia punuese e frezave ndryshon nga 0.8 m deri ~2.4 m. Pr punime tcekta (3 cm~7 cm) n hortikultur dhe n florikultur prdoren freza me prmasa shum tvogla. Kto jan mjete vetlvizse pa rrota dhe t pajisura me motor t vegjl. Zhvendosjae frezs realizohet nga vet rotori i saj.

Fig. 3.24 Frez ansore pr punimetn rresht t pemtoreve

Mekanika 2

38

Nj tip tjetr jan frezat ansore, t cilat mund t jen me gjersi pune 60 cm~80 cm e qprdoren pr punime midis drurve t pemve (hardhive) n rresht. Drurt sduhet t jenme afr se 2 m. Kto freza jan t pajisura me organe prekjeje (fig. 3.24), t cilat, duke takuarleht n trungje, e shmangin frezn nga takimi me to.Kto organe prekjeje komandohen n mnyr mekanike ose hidraulike, por edhe me dor.Frezat kan kto karakteristika pune: thellsia e puns rregullohet me ann e rrotave ose tslitave t regjistrueshme n lartsi; pr nj kalim kryejn punim t mir thrrmues e nivelues,n prputhje me krkesat, pa qen nevoja pr ndrhyrje t tjera n vazhdim; toka nuk kthehet(prmbyset) plotsisht, por vetm n 1/3 e asaj q arrihet nga plugjet me vesh (bhet fjalpr punimin e par). Frezat kryejn pra nj pun mjaft t mir.

Pyetje dhe detyra

1. far prfaqsojn frezat?2. Cilat jan prparsit e frezave n krahasim me makinat e tjera t punimit t toks?3. Si rregullohet cilsia e frezimit?4. Cilat jan llojet e frezave dhe si punojn ato?5. Trego disa nga karakteristikat e puns s frezave.

Detyr praktike

Nxnsit duhet t njihen konkretisht me makinn frezuese dhe ti shohin ato gjat puns qkryen n fermn e shkolls.

39

TEMA IV

MAKINAT PR SISTEMIMIN DHE PUNIMIN E TOKAVE

Objektivat e tems

N prfundim t tems nxnsit duhet t:-prshkruajn ndrtimin dhe prdorimin e makinave hapse t kanaleve;-tregojn ndrtimin e makinave dhe prdorimin e makinave pr drenazhimin e toks;-tregojn ndrtimin e makinave drenazhuese t toks;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e grejderave;-tregojn ndrtimin e grejderave;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e makinave pr formime vllojesh dhe shtretrish;-tregojn ndrtimin e makinave pr formime llojesh dhe shtretrish;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e makinave pr nulcerimin e toks;-tregojn ndrtimin e makinave pr nulcerimin e toks.

IV.1. Makinat e hapjes s kanaleve. Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi ityre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn llojet e makinave q shrbejn pr sistemimin e tokave;-shpjegojn funksionin q kan kto makina dhe punn q kryejn;-tregojn rndsin e prdorimit t tyre n trajtimin e toks.

Informacioni teorik

N operacionet e prmirsimit ujor t tokave bujqsore hyjn:-hapja dhe pastrimi i kanaleve;-hapja e vijave kulluese dhe e drenazheve brenda ngastrs (t prhershme dhe t prkohshmeurith);-hapja e vijave kundr grryerjes n tokat e pjerrta.Pr kryerjen e ktyre operacioneve prdoren makina t ndryshme.Pr hapjen dhe pr pastrimin e kanaleve kulluese prdoren kryesisht ekskavatort me kov.M posht do t ndalemi n sistemin e makinave q prdoren pr prmirsimet ujore brendangastrs. Tipat special t makinave q prdoren pr kt qllim quhen haps kanalesh(vijash) kulluese ujitse.Kto makina shfrytzohen sistematikisht pr hapjen dhe mirmbajtjen e rrjetit kullues-ujitsn ngastr dhe q shpesh prfshihen n teknologjit e kultivimit t bimve. Karakteristik epuns s ktyre makinave sht thellsia e kufizuar (d e r i 60 cm) dhe gjersia sa m evogl e kanaleve (vijave). Qllim sht pr t kursyer tokn.

Mekanika 2

40

Kto makina ndahen n:1. Haps kanalesh me veprim t ndrprer, q jan pajisje ekskavatori me kov, me prmasame vllim t vogl (rreth 0.25 m), t cilat montohen anash ose prapa traktorve bujqsor mezinxhir ose me rrota. Biga dhe kova e ekskavatorit komandohen me sistem hidraulik.2. Haps kanalesh me veprim t vazhdueshm, t cilt, sipas tipit t organit t puns, jan:-me organe t palvizshme;-me organe t lvizshme (rrotulluese).N rastin e par kemi t bjm me nj plug me trup punues t dyfisht (simetrik), q e hedhdheun nga t dy kraht e q sht i ngjashm me brazdhapsit, por me prmasa m t mdha.Ky organ pune montohet n plugjet pr punime t thella qilizme (fig. 4.1), ose takohet si njmakin e veant. Krahas grmimit dhe zhvendosjes s dheut, ata formojn dhe bankina.

Fig. 4.1 Trup i dyfisht (simetrik) pr hapjen e kanalevedhe t vijave ujitse kulluese

Cilsia e puns me kta trupa punues nuk i plotson krkesat, prandaj krkohet ndrhyrja mepun krahu pr profilimin e kanaleve, pastrimin e tyre nga plisat dhe mbetjet e toks dhe prshprndarjen e dheut t nxjerr mbi ngastr. N disa raste krkohet edhe thellimi i kanalitme krah, sepse thellsia q sigurojn kta trupa punues nuk i kalon 45 cm~50 cm. Ktomakina prdoren mjaft n bujqsi, pasi kryejn nj pun me vllim shum t madh, e cila,nse do t kryhej me krah, do t krkonte koh dhe fuqi puntore.

Pyetje dhe detyra

1. Ku qndron ndryshimi ndrmjet makinave pr hapjen e kanaleve me organe t palvizshmedhe lvizshme?2. Cila sht thellsia m e madhe e puns s nj pastruesi kanalesh?3. Ndrto figurn dhe shpjego funksionin e pastruesit e hapsit t kanaleve.

Detyr praktike

Nxnsit, s bashku me msuesin, t realizojn nj punim konkret me makinn pr hapjen ekanaleve dhe pr pastrimin e tij n ferm, me qllim q ta kuptojn m mir punn q bn ajo.

IV.2. Makinat e drenazhimit.Ndrtimi, funksionimi dhe prdorimi i tyre n bujqsi


N prfundim t trajtimit t shtjes nxnsit duhet t:-prcaktojn llojet e makinave q prdoren pr drenazhim;-shpjegojn funksionin q kan ato n tok dhe mnyrn e ndrtimit;-tregojn rndsin e prdorimit t tyre.

Mekanika 2

41

Informacioni teorik

Drenazhimi sht nj proces mjaft i rndsishm. Ai kryhet me makina t posame, t cilatprbjn grupin e makinave q punojn pr drenazhim urith. Ato jan me veprim tvazhdueshm dhe me organe t palvizshme ose me organe t lvizshme (rrotulluese) dheshrbejn pr t hapur n tok drenat e prkohshme n trajt tunelesh, pr kulliminnnsiprfaqsor. Ky organ pune prbhet nga nj mbajts thik, q prfundon me nj shpuesdhe q trheq prapa nj zgjerues n trajt predhe. Drenazhuesi montohet n shtratin e plugjevepr punime t thella ose prbn nj makin t veant. Emrtimi plug drenazhi ose plugurith sht vetm nj emrtim tradite, sepse nuk ka t bj me procesin e plugimit.Drenazhimi urith sht i dobishm pr tokat e rnda deltinore.

Fig. 4.2 Drenazhues urith: a-me plor; b-me cilindr

Fig. 4.3 Haps kanalesh me disk frezues(HRK-45)

Modifikime t drenazheve urith jan konstruksionet e veanta q mbushin hapsirn e drenitme material filtrues (zhavorr t fraksionuar), duke siguruar jetgjatsi t madhe dhe funksionimt prsosur n kullim. N rastin e dyt hyjn makinat e pajisura me organe rrotulluese, qjan: konvejer me kova dhe disqe frezuese. Hapsi i kanaleve me disk frezues sht mjaft iprhapur. Ai bn nj pastrim dhe drenazhim mjaft t mir. Ai prbhet nga nj disk (n disaraste edhe dy disqe), i pajisur me thika grmuese dhe lopata hedhse, si dhe nga nj shabllonpr profilim. Dheu q del nga pastrimi hidhet mbi ngastr me nj gjersi 5 m~8 m. Kjomakin kryen pun me cilsi, prandaj nuk krkohet ndrhyrja me krah.Kjo makin montohet prapa traktorit n sistemin hidraulik dhe merr lvizjen nga boshti imarrjes s fuqis s traktorit. Shpejtsia e zhvendosjes n pun nuk duhet t jet m e madhese 1km/or.

Pyetje dhe detyra

1. Cilat jan disa nga makinat q kryejn drenazhimin?2. Si kryhet procesi teknologjik i formimit t drenave urith?3. Bj krahasimin ndrmjet makinave me organe t palvizshme dhe atyre t lvizshme aporrotulluese.

42

TEMA V

MAKINAT PR SHPRNDARJEN E PLEHRAVEObjektivat e tems

N prfundim t tems nxnsit duhet t:-klasifikojn makinat e shprndarjes s plehrave organike;-prshkruajn prdorimin e makinave plehruese;-prshkruajn funksionimin dhe prdorimin e makinave pr shprndarjen e plehrave kimike;-tregojn ndrtimin e makinave plehruese kimike;-prshkruajn regjimet e puns s makinave plehruese kimike;-prshkruajn funksionin dhe regjimet e puns s makinave rimorkio pr shprndarjen eplehrave organike;-tregojn ndrtimin e makinave-rimorkio pr shprndarjen e plehrave organike;-prshkruajn funksionimin dhe regjimet e puns s makinave pr plehrimin e lngshm;-tregojn ndrtimin e makinave pr plehrimin e lngshm.

V.1. Klasifikimi i makinave pr shprndarjen e plehrave dhe prdorimi ityre n bujqsi

Informacioni teorik

Krahas prdorimi t farrave t zgjedhura, faktor prcaktues n rritjen e prodhimit bujqsorsht prdorimi, me doza t prshtatshme, i plehrave. Pr ta br procesin e plehrimit sa mt dobishm, plehu duhet shprndar sipas disa rregullave t prcaktuara, ku prfshihen:Sigurimi i sasis s prcaktuar pr njsi t siprfaqes.

Njtrajtshmria e shprndarjes si n drejtimin trthor, ashtu dhe n drejtimin gjatsor, pordhe n kohn e duhur.Kjo krkon veprues t shpejt dhe me saktsi. Krkesat mund t realizohen vetmnprmjet mekanizmit t ktij procesi, nprmjet makinave t prshtatshme dhe t regjistruarame saktsi. Plehrat q prdoren n bujqsi, mund t ndahen n natyrore (organike) dhe nkimike (minerale).Plehrat organike ndahen n pleh stalle, me ose pa kushte e me m shum se 15% lnd tthat mbi masn e prgjithshme, dhe n plehra natyrore t lngta ose lng stalle e mem pak se 15% lnd t that.Plehrat kimike mund t ndahen sipas komponentve t ndryshm kimik ose sipas gjendjesfizike. N rastin e fundit plehu mund t jet n gjendje t ngurt (kokrrizore, mikrokokrrizore,pluhur) ose fluid (i lngt ose i gazt).Prdorimi i plehrave organike kryhet nprmjet tri operacioneve t njpasnjshme:ngarkim,transport, shprndarje.Kto operacione krkojn prdorimin e makinave t ndryshme, gj q bhet edomosdoshme, sepse sasia e plehut pr njsi t siprfaqes ndryshon si m posht vijon:pr plehun e stalls: 20 t/ha-100 t/ha;pr plehun e lngt t stalls 5 t/ha-20 t/ha.

Mekanika 2

43

Pr shprndarjen mekanike t plehrave kimike, sht arritur nj shkall e knaqshmemekanizimi. Kjo bhet nprmjet makinave me kapacitet shprndars t ndryshm nga:4 kg/ha-50 kg/ha pr plehrat mikrokokrrizore;50 kg/ha-100 kg/ha pr plehrat kokrrizore ose pluhur.Plehrat mund t shprndahen:a. N gjith siprfaqen, q bhet si plehrim baz, me plehra organike ose kimike, prpara osen vazhdim t punimeve prgatitore t toks pr mbjellje: si ushqim plotsues gjatvegjetacionit, me plehra organike t lngta dhe kimike, kryesisht n t lashta, jonxhishte,livadhe, kullota etj.b. N mnyr t lokalizuar (ose t prqendruar), q bhet si plehrim shoqrues, gjat mbjelljesn t njjtn koh me farrat, ose si plehrim (ushqim) plotsues gjat vegjetacionit, n afrsit sistemit rrnjor t bimve prashitse dhe atyre drufrutore. Ky i fundit mund t kryhet sioperacion m vete ose i bashkshoqruar me kultivatort.Kur plehu shprndahet n siprfaqe (n t dy rastet), ai mbulohet dhe przihet me an tmakinave t punimit t toks.Me makinat shprndarse t plehrave mund t shprndahen edhe prmirsues t ndryshm,si glqere, gips ose materiale sintetike, q shrbejn pr t rregulluar strukturn e toks.N prputhje me 3 grupet kryesore t plehrave (duke prfshir dhe glqeren, gipsin apomaterialet e tjera), makinat shprndarse t plehrave ndahen po n tri grupe:1. Pr shprndarjen e plehrave organike: prhapsit nga togjet dhe rimorkiot me organeshprndarse.2. Pr shprndarjen e plehrave organike t lngta: bote n kono ose n rimorkio, me rnie tlir dhe me trysni.3. Pr shprndarjen e plehrave kimike: me shprndarjen pr shkak t forcave qendrikse dheme rnie t lir (vertikale).Makinat e shprndarjes s plehrave duhet t plotsojn disa krkesa:1. T sigurojn ndryshimin e norms (sasis s plehut pr 1 ha) n kufij shum t gjer.Ky ndryshim t bhet leht dhe me saktsi.2. T ruajn t pandryshuar gjat gjith kohs s puns sasin e plehut q shprndahet, sidomosn kushtet e pjerrsis.3. N hedhjen e lokalizuar organet punuese duhet t sigurojn vendosjen e plehut qshprndahet, sidomos n kushtet e pjerrsis.4. Organet e puns, n hedhjen e lokalizuar, organet punues duhet t sigurojn vendosjen eplehut n thellsin dhen largsin e nevojshme nga faza ose rrnjt e bimve.

Pyetje dhe detyra

1. Ku qndron prparsia e shprndarjes s plehut me makin?2. Si ndahen plehrat dhe mjete prdoren pr shprndarjen e tyre?3. Cilat jan mnyrat e shprndarjes s plehrave dhe ndryshim kan ndrmjet tyre?4. krkesa duhet t plotsojn makinat e shprndarjes s plehrave?5. Sillni me vete disa lloje plehrash kimike dhe bni prcaktimin e tyre.

Mekanika 2

44

V.2.-V.3. Makinat pr shprndarjen e plehrave kimike.Ndrtimi, funksionimi dhe regjimet e puns

Informacioni teorik

Kto makina shrbejn pr shprndarjen e plehrave kimike n form pluhuri t kristalizuarose t kokrrzuar, por mund t shrbejn edhe pr shprndarjen e plehut kimik t lngt dhe tgazt. Makinat e shprndarjes s plehrave kimike jan makina me saktsi t lart si ngapikpamja e sasis s shprndarjes, ashtu dhe nga ajo e njtrajtshmris s shprndarjes.Prdorimi i plehrave kokrrizore n krahasim me plehrat pluhur ka m shum lehtsi dhesaktsi.Kto makina prbhen nga nj shtrat i bartur (ose i trhequr me dy rrota) mbi t ciln shtmontuar arka (depozita, organet shprndarse dhe ato rregulluese. Krahas modeleve klasikeme rnie t lir, prdorimi i t cilave po vjen duke rn, sot po gjejn prdorim m t gjer dymodele kryesore makinash:a. makinat me shprndarje qendrikse;b. makinat me shprndarje pneumatike.a. Makinat me shprndarje qendrikse jan: t trhequra, gjysm t bartura ose t bartura.M t prhapurat jan makinat e bartura. Ato vihen n veprim nga boshti i marrjes s fuqiss traktorit. Modelet e trhequra me kafsh e marrin lvizjen nga rrotat e makins.

a bFig. 5.1 Shprndars qendriks:a-me disk rrotullues; b-me gyp lkunds

Fig. 5.2 Shprndars qendriks me pajisje pr shprndarjet lokalizuar n rreshta

Arka (depozita) ka formn e nj trungu koni (fig. 5.1). N pjesn fundore t saj sht vendosuraparati, q prbhet nga prziers-shkriftuesi, dozuesi dhe shprndarsi.Shprndarsi sht dy tipash:Nj disk horizontal, me lopatza rrezore, q kryen lvizje rrotulluese.Nj gyp lkunds (tub) q bn lvizje lkundse trthore.Te shprndarsi i tipit t par disku rrotullohet me shpejtsi 320 rrot/min-700 rrot/min.Nprmjet dozuesit, n qendr t diskut bie nj sasi e caktuar plehu. Gjat rrotullimit tdiskut fillojn t rrotullohen dhe grimcat e plehut. Grimcat flaken me energji nga lopatzat,duke u shprndar n nj hapsir t gjer e simetrikisht makins.Prpara diskut ka nj pritse metalike, q e pengon plehun t kaloj n pjesn e prparmet makins. Te shprndarsi i tipit t dyt, gypi, duke u lkundur me rreth 400 lkundje/min,bn q plehu t dal me forc nga vrimat dhe nga hapja fundore, duke u shprndar n tnjjtn mnyr si dhe n rastin e par.

Mekanika 2

45

Pr nj shpejtsi optimale t traktorit (6 km/or-12 km/or), makinat me shprndarjeqendrikse, arrijn nj gjersi shprndarjeje 10 m-12 m. Kto makina krkojn traktor mefuqi 25 kw. Kufizimi i ktyre makinave qndron n pasaktsin e shprndarjes s plehravepluhur, sidomos n koh me er. Pr t mnjanuar kt defekt, si dhe humbjet q shkaktohennga kjo, makinat pajisen me nj mbrojtse plastike nga era, e gjer sa gjersia e shprndarjes.N kufijt e rripit t plehrave t toks, zakonisht, bien nj sasi m e vogl plehu, prandaj,sht e domosdoshme q gjat kalimit n kthim t makins mbimbulimi t jet 1.5 m-2 m.N kt mnyr, gjersia e dobishme e puns arrin vlern maksimale prej 6 m-8 m.Pr secilin tip parashikohet prdorimi i pajisjeve pr shprndarje t lokalizuar n rreshta,t prbra nga nj seri tubash plastik. Largsia e tubave rregullohet sipas nevojs (fig. 5.2).Gjithashtu prdoren edhe pajisje pr lokalizimin e plehut n nj rresht, t pajisura me thikplehruese, t cilat shrbejn pr ta vendosur plehun n thellsin e caktuar. Kto lloj pajisjeshprdoren n frutikultur.Pr makinat me shprndars qendriks, doza e plehut sigurohet dhe ndryshohet nga:Madhsia e hapjes s dozuesit, q rregullon sasin e plehut q bie mbi disk ose n gyp.Nga shpejtsia e lvizjes s traktorit.Pr makinat me gyp lkunds, sasia e plehut q bie varet edhe nga gjatsia e gypit. Pr ktarsye, do makin pajiset me nj trsi gypash t gjatsive t ndryshme. Pr t arritur njshprndarje t rregullt e sipas krkesave, duhet t prdoren tabelat e gradimit. N kto tabelapasqyrohen dozat e plehut, sipas vlerave reciproke t parametrave t lartprmendur. Kontrollifushor dhe korrigjimet e nevojshme n dozues ose n shpejtsin e traktorit bhen sipas mnyrss shprndarjes.b. Makinat me shprndars pneumatik kan prparsi ndaj modeleve qendrikse, sepserealizojn nj shprndarje m t njtrajtshme dhe m t rregullt edhe me plehrat pluhur osemikrokokrrizore (fig. 5.3). Makinat e bartura kan nj ark me kapacitet deri 1.2 m3, kursemakinat e trhequra deri n 2.5 m3 . N ark vendoset dozuesi dhe nj ventilator qendriks.Plehu, duke kaluar nprmjet dozuesve, bie n rrymn e ajrit q krijon ventilatori.

Fig. 5.3 Makin me shprndars pneumatik

Dozuesit jan cilindra t pajisura n periferi me lopatza rrezore. Lopatzat kan forma tndryshme, q varen nga tipi i plehut. Cilindrat rrotullohen me shpejtsi t regjistrueshme.Rryma e ajrit e transporton plehun e dozuar n tubacionet e pajisura me nj seri difuzorshshprndars, t cilt vendosen vertikalisht e me vrim nga toka. Sipas cilindrave dozues,dozat e shprndarjes arrijn nga nj minimum 5 kg/ha n nj maksimum prej 120 kg/ha.Shpejtsia optimale e puns duhet t jet 8 km/or-12 km/or. Meq shprndarja trthore shte njtrajtshme, mbimbulimi merret shum i vogl. Kjo gj e rrit shum kapacitetin e puns.

Mekanika 2

46

Makinat shprndarse t plehrave kimike fluidePlehrat e lngta kimike jan tretsira ose pezulli (suspensione) t lndve aktive (tthjeshta ose t prbra) n uj. Kto plehra shprndahen n makina prkatse speciale, t cilatprbhen nga nj shtrat, n t cilin vendoset depozita prej materialesh t imt. Nga depozita,nprmjet nj sistemi pompues me pistona ose me membran, lngu shtyhet n tubacionet epajisura me pluhurzor (sprucator), t cilt montohen n nj mbajtse horizontale. Kjovendosje, pingule me drejtimin e lvizjes, sht e t njjtit tip si ajo e shprndarsitpneumatik t plehrave t ngurta kimike. Nj pomp tjetr qendrikse bn mbushjen edepozits me lng, kurse gjat shprndarjes siguron przierjen e vazhdueshme t lngut ndepozit. N raste t tjera, przierja sigurohet nga sisteme mekanike. Pr makinat e barturadepozitat jan me kapacitet t vogl (deri n 0.6 m3); pr makinat e trhequra deri n 4 m3.Nprmjet ktyre makinave sigurohet rregullshmri e lart n shprndarje. Sasia e lngut qshprndahet nprmjet pluhurzorve ndryshon nga 40 dm3/min-100 dm3/min (ose 100 dm3/ha-1000 dm3/ha), ndrsa trysnia shkon 3 bar-5 bar. Shprndarja e plehrave t lngta ka prparsit mdha ndaj shprndarjes mekanike t plehrave t ngurta kimike. Prpar

Documents

Mekanika 2