Mësuesit e mëdhenj ndajnë më shumë se fakte me të …masht.rks-gov.net/uploads/2015/05/reviste-e-permuajshme-nr-7-viti... · "Edhe ne jemi pjesë e kësajbote,pathënësejemitëpërkryer,

Revistë e përmuajshme, Nr. 7, Viti II, Qershor 2012

Mësuesit e mëdhenj ndajnë më shumë se fakte me të tjerët, ata i ndajnë vlerat!Mësuesit e mëdhenj ndajnë më shumë se fakte me të tjerët, ata i ndajnë vlerat!Reed Markham

Mësuesit e mëdhenj ndajnë më shumë se fakte me të tjerët, ata i ndajnë vlerat!Reed Markham

Ministri Buja: Fëmijët janëpjesa më e bukur

e botës sonë!Mësuesi udhëtues

Nxënësit me çrregullimenë sjellje mund të

menaxhohen

Edukimi Parashkollor

Duke qenë mjaft të vetëdijshëm për rëndësinë eviteve të para të jetës së individit e deri në moshën 6vjeçare, edukimi parashkollor vitet e fundit po fitongjithnjë e më tepër vëmendjen dhe angazhimin e tërëhallkave të shoqërisë, sidomos të Ministrisë sëArsimit, Shkencës dhe Teknologjisë.E tërë kjo përputhet me synimin që MAShT ka përedukimin parashkollor, që të ofrojë mundësi dheshanse të barabarta për të gjithë fëmijët, të ofrojëshumëllojshmëri të programeve, nivel të lartëprofesional të punës me fëmijët, mundësi të shumtapër zhvillim maksimal të fëmijëve, në mënyrë qëfëmijët jo vetëm të rriten dhe zhvillohen, porgjithashtu të zhvillojnë më tej gatishmërinë e tyre përjetë dhe për të mësuar.Një edukim cilësor do të arrihet tashmë me qasjen ere të dokumentit “Standardet e Zhvillimit dhe tëMësuarit në Fëmijërinë e Hershme”, i cili dokumenttregon qartë se çfarë duhet të dijnë dhe të jenë nëgjendje të bëjnë fëmijët tanë.

MAShT synon që, përmes rishikimit tëdokumenteve ekzistuese me një qasje të re dhegjithëpërfshirëse, si dhe me hartimin e dokumenteveplotësuese për këtë nivel, të stimulojë zhvillimin efëmijëve pavarësisht gjinisë, karakteristikaveindividuale, shoqërore, nivelit ekonomik të familjevetë tyre, prirjeve apo nivelit të aftësive.Për ta arritur përfshirjen sa më të madhe në edukimine hershëm dhe për t'i përgatitur sa më mirë fëmijëtpër arsimimin e obliguar, Ministria e Arsimit, nëbazë të Ligjit të ri për Arsimin Parauniversitar, kaparaparë që vitin e fundit të edukimit parashkollor,që nga viti 2015, ta bëjë pjesë të arsimit të detyruar.

MAShT është përkushtuar që të rrisë përfshirjen efëmijëve dhe t'u ofrojë edukim sa me cilësor nëfëmijërinë e hershme, duke mbështetur DrejtoritëKomunale të Arsimit në partneritetin publiko -privat, dhe me licencimin e institucioneveparashkollore private, në të cilat aktualishtfrekuentojnë një numër mjaft i madh i fëmijëveparashkollorë. Ne jemi të vetëdijshëm që të investoshnë fëmijërinë e hershme do të thotë të kontribuosh nëtë gjitha nivelet e sistemit të arsimit.

MAShT gjatë muajit

Ministri Buja: Fëmijët janë pjesa mëe bukur e botës sonë!

2

KËSHILLI BOTUES ADRESA:Ragip Gjoshi

Afërdita Maliqi

Besa Bytyçi Baraliu

Miranda Kasneci

Qamile Sinanaj

Mensur Neziri

Rr. Agim Ramadani

10000, Prishtinë, Kosovë

Tel. 038 213 065

EMAIL:[email protected]

[email protected]

Dorëshkrimet dhe fotografitë nuk kthehenOpinionet e shprehura të autorëve nuk janë domosdoshmërisht

pikëpamje të MAShT-it

Editorial

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ka marrëpjesë në shumë aktivitete, me të cilatështë shënuar 1 Qershori - DitaNdërkombëtare e Fëmijëve.

Në shumë aktivitete, MAShT-i ka qenëbashkëorganizatore me Komunën ePrishtinës, zyrën e UNICEF-it nëKosovë, në bashkëpunim me ZeroPozitive Publicis. Ky vit u shfrytëzuaedhe për lansimin e një fushate tëqëndrueshme promovuese përzhvillimin e fëmijërisë së hershme dhetë drejtat e fëmijëve në përgjithësi.

Agjendën e tij, ministri Buja e filloi nëmesin e nxënësve, në konferencën metemë "Të drejtat e mia", e cila u mbajtnë ndërtesën e Qeverisë së Kosovës.Aty, ministri tha se, ishte i privilegjuarqë gjendej në pjesën me të bukur tëbotës sonë, nga ku uroi të gjithë fëmijëte Kosovës dhe të gjithë botës për festëne tyre.

"Dëshira ime do të ishte që kjo ditëfeste të mos jetë vetëm një ditë që inderojmë fëmijët tanë, por i tërë viti tëjetë i mbushur plot me aktivitete, plotme angazhime e përmbajtje dhe atë qëe kërkojmë për të qenë të suksesshëmgjeneratat që vijnë. Prindërit tanë ekanë thënë: 'mos qosfshim po s'u bënëfëmijët tanë më të mirë se që jemi nedhe vetëm kështu, nëse arrijmë që t'ibëjmë fëmijët tanë më të mirë se vet, dotë jemi aty ku duhet", tha ministri.

I pari i arsimit në vend kujtoi faktin seDita Ndërkombëtare e Fëmijëvefestohet nga viti 1925 nga gjithë botademokratike. "Edhe ne jemi pjesë ekësaj bote, pa thënë se jemi të përkryer,por që jemi në rrugë shumë të mbarëpër t'i realizuar të drejtat e tuaja dhe tëdrejtat e përgjithshme të njeriut".

Ministri Buja ka marrë pjesë edhe nëseancën plenare të Kuvendit tëKosovës, ku është organizuar debat

parlamentar për të drejtat e fëmijëve.Me këtë rast, ministri Buja tha seMAShT-i, politikën e saj e kapërqendruar në disa drejtime nëpromovimin dhe mbrojtjen e tëdrejtave të fëmijëve, siç është: sigurimii infrastrukturës ligjore, integrimin e tëdrejtave të fëmijëve në kurrikula, teksteshkollore, hartimin e strategjivearsimore (për integrimin e komunitetitRAE, arsimit gjithëpërfshirës),vetëdijësimin e opinionit publik lidhurme të drejtat e njeriut, krijimin emekanizmave për mbrojtjen e tëd r e j t ave t ë n j e r i u t / f ë m i j ë ve,monitorim dhe vlerësim etj.

Ministri Buja përmendi edhe shumëprojekte të cilat janë realizuar së fundi,përfshirë këtu edhe Kornizën eKurrikulës, Ligjet e rishqyrtuara dheshumë projekte tjera të realizuara ngaMAShT-i dhe të tjera të realizuara sëbashku me donatorët, si dhe është bërëpunë e madhe në integrimin e fëmijëvetë komuniteteve.

"Respektimi dhe përkrahja e tëdrejtave të njeriut në përgjithësi, poredhe të fëmijëve në veçanti, ështëtreguesi më i mirë i nivelit të

demokratizimit të vendit tonë dhe nekonsiderojmë se Kosova po ecën nëkëtë drejtim", tha ministri Buja.

Ministri Buja më pas u ndal në sheshin"Nëna Tereze", ku edhe zhvillohejpjesa më e bukur e kësaj feste. Aty ishinmbledhur fëmijë të shumtë, të cilëtfestonin në mënyra të ndryshme. Aiuroi shëndet e suksese për fëmijët dhetha se "ne po përpiqemi që të bëjmë mëtë mirën për ju për të ardhmem tuaj, qëtë jeni të gëzuar sot e për mot".

Ministri Buja iu tha fëmijëve seMinistria e Arsmit në vazhdimësikujdeset për t`iu siguruar arsimim dheedukim cilësor, ku do të përfshihen tëgjithë pa përjashtim.

Më pas, ministri Ramë Buja, kryetariP r i s h t i n ë s, I s a M u s t a f a d h epërfaqësuesi i UNICEF-it, LucianoCalestini, zbuluan në mënyrësimbolike njërin nga 30 yjet (vepra artinë formë të yjeve), që janë vendosur nësheshin "Nëna Terezë", të cilët do tëqëndrojnë 3 muaj në këtë shesh dhesimbolizojnë vlerë, shpresë, mirësi,paqe, unitet. Secili yll përmban nga njëporosi lidhur me të drejtat e fëmijëve.

MAShT gjatë muajit

Mësuesi dhe mësimdhënia

Reportazh


Mësimdhënësi krijues

Arsimi nëpër botë

Fotogaleria

Ministri Buja: Fëmijët janë pjesa mëe bukur e botës sonë! ..................................................................3Ministri Buja dhe ish - kryeministri britanik Blairnënshkruan Memorandum për programin “Face to Faith” ..........4Shpërblime për shkollat më të pastra ...........................................6U përurua shkolla “Naum Veqilharxhi”.......................................6Ministri Buja vizitoi maturantët gjatë Testit të Maturës ...............7

Konferencë për shtrirjen e autonomisëfinanciare në të gjitha komunat e Kosovës ..................................7MAShT ndau 100 licencat e para për mësimdhënës .....................8Pajisen me certifikata institucionet e para të AAP ........................8Ministri Buja bisedoi me përfaqësuesite BB për mundësi të reja bashkëpunimi .......................................9Ministri Buja priti rektorin e Universitetit të Anadollisë ..................9

Zhvillimi i kreativitetit te nxënësit e shkollës fillore.....................10Lavdërimi - arritja më e shpejtë te nxënësi..................................12Përdorimi i teknologjisë informative në procesin mësimor...........13

Kërkojnë mjedis të pastër në shkolla..........................................14

Nxënësit me çrregullime në sjellje mund të menaxhohen............16Mësuesi udhëtues – ndihmë për fëmijët me nevoja të veçanta .....18Bashkëpunimi mes mësimdhënësve të rregullt dhe atyre specialë...20Roli i marketingut në përsosjen e arsimit privat...........................21Shkollat e para shqipe në qytetin e Pejës.....................................22

Poezi........................................................................................25

Erin Gruwell, mësuesja dhe themeluesjae fondacionit Shkrimtarët e Lirisë..............................................26

...............................................................................27

3

MAShT gjatë muajit MAShT gjatë muajit

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, Prof.Dr. Ramë Buja,dhe ish- kryeministri i Mbretërisësë Bashkuar, Tony Blair, njëheritmbështetës i Fondacionit "TonyBlair Faith Foundation" kanënënshkruar Memorandumin eMirëkuptimit (MM) në mes tëFondacionit dhe Qeverisë sëKosovës, për hapjen e programit tëFondacionit të shkollave globale"Face to Faith" (Përballë Besimit)në shkollat e Kosovës.

Nënshkrimi i kësaj marrëveshje ubë në shkollën "Elena Gjika" nëPrishtinë, ku nxënësit e kësajshkolle, e pritën në mënyrë tëveçantë, me një program artistik,mikun e madh të tyre dhe tëKosovës, z. Tony Blair.

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja ishprehu mirëseardhje z. Blair dhe evlerësoi si mik të çmuar të popullitshqiptar, i cili i dha shumëparvarësisë së Kosovës.

"Kur isha në Britani, i thashqytetarëve: 'faleminderit shumëvotues të Mbretërisë së Bashkuar'.Më pyetën përse. Iu thash se kamarsye shumë t'iu falënderoj, por nëveçanti që botës ia dhuruat TonyBlair, nuk e mbajtët vetëm për vetesi kryeministër. Andaj, ju them seTony Blair është një mik i madh Iyni.Në kohët më të vështira na ka bërëndihmën më të madhe që mund t'ibëjë një njeri një populli. Në saje tëndihmës së tij dhe Qeverisë sëMbretërisë së Bashkuar, ne jemi sottë lirë", u shpreh ministri Buja.

Ish kryeministri i Mbretërisë sëBashkuar, Tony Blair, me këtë rasttha se se sa më shumë që udhëtojnënjerëzit dhe i shohin pjesët tjera të

botës është më mirë, por theksoi semegjithatë procesi i liberalizimit tëvizave për Kosovën do të shkojëhap pas hapi.“Me të vërtetë dua ta shoh se si dotë ndodhë kjo, por e dimë se duhettë shkojmë hap pas hapi dhe se kjomerrë kohë. Nëse e krahasojmëgjendjen që jemi tani me atë para 10viteve, mund të shohim se kemibërë shumë rrugë. E di se sa mëshumë që udhëtojnë njerëzit dhe ishohin pjesët tjera të botës është aqmë mirë. Pra, të shpresojmë që tëndodhë kjo sa më shpejt. Po

punojmë në këtë drejtim së bashku", tha ai.

Z. Blair theksoi se do të ndihmojëpërmes fondacionit. "Do të fillojmëme tri shkollat në Kosovë dhe teUniversiteti që është pjesë e këtijprogrami, dhe do të krijojmë lidhjetprej Kosovës me jashtë. Fondacionindihmon në këtë drejtim jo vetëmnë Britani. Ka shkolla në ShBA,Kanada dhe në pjesë të ndryshmë tëLindjes së largët. Ajo që unë bëj saherë takohem me liderë botërorëështë të mbështesim Kosovën. Prej

4 5

Ministri Buja dhe ish - kryeministri britanik Blair nënshkruan Memorandumpër programin “Face to Faith”

vizitës së parë që kam bërë para 10viteve, tani po shoh shumëndryshime këtu dhe duhet që këtondryshime t'i vazhdojmë edhe mëtutje", theksoi ish kryeministriBlair.

Ish kryeministri britanik, meshumë dashamirësi, iu përgjigjedhe shumë pyetjeve të nxënësve tëkësaj shkolle. Tony Blair u shpreh ikënaqur me anglishten e nxënësve,të cilëve iu tha: "Ashtu siç do të jetëedukimi juaj, ashtu do të jetë edhe eardhmja e Kosovës".

Foundacioni "Tony Blair FaithFoundation" është duke punuar meQeverinë e Kosovës për t'iu ofruarnxënësve një mundësi të veçantëpërmes teknologjisë, për të mësuarmë shumë rreth kulturave të tjeradhe të pranojnë dhe të respektojnëtjetrin.

Prog rami ofron një për vojët r a n s f o r mu e s e p ë r n x ë n ë s i tkosovarë që të jenë të lidhur nënivel global, pa marrë parasyshaspiratat e tyre kombëtare, dhe përt ë n d i h m u a r n x ë n ë s i t d h emësimdhënësit kosovarë për tëzhvilluar më thellë shkathtësitëdialoguese dhe negociuese.

M a r r ë d h ë n i a h i s t o r i k e d h eangazhimi i Tony Blair në Kosovëd h e n ë r a j o n m a n i f e s t o h e tnëpërmjet punës që Fondacioni i tijpo bën për të zhvilluar programee d u k a t i v e p ë r t ë n x i t u rmarrëdhënie më të mirë dhe tëkuptuarit në mesin e brezit tëardhshëm të nxënësve, si në Kosovëa s h t u d h e p ë r t e j k u f i j v endërkombëtarë.

"Face to Faith" është një programpër shkollat globale që bashkonnxënësit e moshave 12-17 vjeçarenë të gjithë botën, duke përdorurteknologjinë digjitale.

Programi promovon ndërtimin epaqes, duke krijuar mundësi përstudentët e feve, kulturave dhebesimeve të ndryshme, dukemësuar drejtpërdrejt nga njëri tjetridhe për njëri-tjetrin.

Duke përdorur pajisje falas përvideo-konferenca dhe një website të

sigurt, nxënësit punojnë së bashkupër të shqyrtuar çështjet globale si:të mjedisit, të drejtave të njeriut dhevarfër isë nga perspekt iva tëndryshme. Ata hetojnë arsyet përpikëpamjet e ngjashme dhe tëndryshme, duke praktikuar aftësitëkr yesore të b i sed imeve dhezgjidhjen e konflikteve.

“Face to Faith" aktualisht ështëaktiv në 18 vende të botës: Australi,Kanada, Egjipt, Indi, Indonezi,Izrael, Itali, Jordani, Liban,Meksikë, Pakistan, Territoretpalestineze, Filipine, Singapor,Ukrain, Emiratet e BashkuaraArabe, Britania e Madhe dheShBA. Shtimi i shkollave tëKosovës do të rrisë numrin në 19.

Në një botë gjithnjë e më tëglobalizuar, feja është në thelbin ejetës për miliarda njerëz dhe kjonuk mund të shpërfillet. "TonyBlair Faith Foundation" synon tëpromovojë respekt dhe mirëkuptimmidis feve kryesore.

Ky fondacion, mbështetë dhetrajnon të rinj në mbi 140 vende përtë ndërmarrë veprime në të cilatpërfshihen shumë besime, për tëeliminuar vdekjet nga malaria,duke iu ofruar atyre një alternativëpozitive për ata që përpiqen tëpërdorin besimin si një mjetpërçarjeje.Fondacioni iu ofron liderëve të rinjdhe aktual arsimim dhe analiza përtë kuptuar rolin e fesë në botënmoderne dhe thyerjen e barrieravemes të rinjve të të gjitha besimevedhe atyre jobesimtarë, dukepërdorur teknologjinë e re për tëlidhur ata.

Për programin "Face toFaith”

Rreth "Tony Blair FaithFoundation”

Zëvendësministri i Arsimit, Shkencësdhe Teknologjisë, Usmen Baldzi, nëkonferencën për sht r i r j en eAutonomisë Financiare në të gjithakomunat e Republikës së Kosovës,theksoi rëndësinë e një sistemi tëdrejtë dhe transparent për të vendosurshumën e buxhetit vjetor që e merrsecila shkollë.

Zëvendësministri Baldzi tha se për tëarritur rezultate të kënaqshme në këtëproces nevojitet zbatimi i formulësfinanciare komunë-shkollë, qëparashihet të ndodhë në vitin 2013.Ai theksoi se autonomia financiare eshkollave gjithashtu është pjesë e

përpjekjeve të përgjithshme për tadecentralizuar vendimmarrjen, jovetëm në nivel të komunave, porg j i thashtu edhe në nive l tëorganizatave me bazë lokale, siç janëKëshillet e Shkollave, ku prindërit,mësimdhënësit dhe anëtarët ekomunitetit lokal mund të vendosinrreth shkollës së tyre.Ndërsa, drejtori i Bankës Botërore nëKosovë, Jan Peter Olsters, ritheksoiangazhimin e vazhdueshëm tëBankës Botërore për të ndihmuarinstitucionet arsimore në Kosovë nëkrijimin e një formule transparentepër të transferuar burimet buxhetorepër arsimin parauniversitar, në

veçanti përmirësimin e formulës sëfinancimit të granteve të arsimit ngaqeveria qendrore te komunat dhekrijimin e sistemit të rritjes sëautonomisë financiare të shkollave.Autonomia financiare është një ngaprioritetet kryesore të Projektit përZhvillimin Institucional të Arsimit(IDEP). Ajo së pari u pilotua në vitin2009 në tri komuna, kurse në vitin2010 u zgjerua edhe në 10 komuna tëtjera. Në vitin 2011, u mor vendimi qëautonomia financiare shkollore tëpërhapet në të gjitha komunat, ndërsajanë duke u bërë përpjekje që në vitin2013, të arrihet zbatimi i plotë në tëgjitha komunat.

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, Ramë Buja, kryetari iKomunës së Suharekës, Blerim Kuqi, dheMotra Johanna, kanë përuruar shkollënfillore "Naum Veqilharxhi" në fshatinMohlan të Suharekës.

Ministri Buja me këtë rast ndër tjera tha:"Kur ndërtohet një shkollë thonë mbylletnjë burg, por them se ka më shumë sekaq"."Ne jemi shumë të kënaqur që sotnxënësve tanë po u dhurojmë këtë objekttë bukur shkollor, i cili gjithsesi do të jetënjë motiv me shumë për mësim cilësordhe arritje të rezultateve të mira", ka thënëministri Buja, ndërkohë që ka falënderuartë gjithë ata që ndihmuan në ndërtimin eshkollës, e në veçanti Qeverinë e Austrisë.Për ndërtimin e kësaj shkolle, bashkërishtinvestuan MAShT (150 mijë euro) MotraJohanna - Austri (rreth 200 mijë euro),komuna e Suharekës (50 mijë euro),Ministria e Arsmit dhe Ministria eDrejtësisë si dhe KFOR-i austriak, që në

forma të ndryshme ndihmuan ndërtimindhe inventarizimin e shkollësObjekti i shkollës ka 12 dhoma mësimi

dhe hapësira tjera përcjellëse, si sallën përarsimtarë dhe sallën e veçantë përseminare, kabinetin e informatikës, etj.

Rreth 31 mijë maturantë në gjithëKosovën i janë nënshtruar Provimittë Maturës. Ministri i Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë, z.RamëBuja, dhe kryetari i KomisionitQendror Shtetëror të Maturës(KQShM), Nehat Mustafa, kanëvizituar maturantët, të cilët i janënënshtruar provimit në qendrën etestimit në gjimnazin "XhevdetDoda".Ministri Buja ka theksuar se mbajtjae Testit të Maturës përbën një ngjarjetë veçantë dhe me mjaft përgjegjësipër institucionet arsimore. Ai theksoise ky provim është mjaft me rëndësi,duke pasur parasysh se nga kyvlerësim do të nxirren rezultatet edijes së nxënësve të arritura gjatëshkollimit të mesëm."Është një ditë e veçantë, sepse poorganizojmë Testin e Maturës dhebesoni që të gjithë ngapak jemi nëstres, sepse secili ka një lidhje edhefamiljare, por përveç tjerash ne kemiedhe përgjegjësi institucionale dheprofesionale", është shprehur ministriBuja dhe ka vlerësuar lartë mënyrën eorganizimit të testit dhe përpilimin epyetjeve."Sivjet testi është më i mirë për shkak

se organizohet në dy faza, testi i ditëssë parë do të jetë i përgjithshëm,ndërsa ai i ditës së dytë do të jetëp r o f e s i o n a l q ë i p ë r s h t a t e tprofesioneve të caktuara", ka thënëministri Buja.Në pjesën e parë të provimit,maturantët kanë pasur mundësi tëpërgjigjen në 120 pyetje nga lëndët epërgjithshme, ndërsa pjesa e dytë etestit ka përmbajtur 80 pyetje ngalëndët e përafërta me drejtimin.

Njësitë akademike, të cilat këtë vitkanë vendosur të bëjnë pranimin estudentëve pa provim pranues janë:Fakulteti i Bujqësisë dhe Veterinarisë,Fakulteti i Inxhinierisë Mekanike dheFakulteti i Shkencave Matematiko-Natyrore, Fakulteti i InxhinierisëElektr ike dhe Kompjuter ike,Fakulteti i Gjeoshkencës dheTeknologjisë, si dhe Fakultetet eShkencave të Aplikuara në Ferizajdhe Pejë.

Shpërblime për shkollat më të pastraMinistri i Arsimit, Shkencës dheTeknologj isë, z.Ramë Buja dhezëvendësministri i Ministrisë së Mjedisitdhe Planifikimit Hapsinor (MMPH), IlirMirena, i ndanë mirënjohje Shkollësfillore dhe të mesme të ulët "Iliria" tëMilloshevës, për ambient më të pastër.Vendimi për realizimin e programit të tillë("Mjedis i gjelbër dhe i pastër në shkolla"),dhe ndarjes së mirënjohjes për shkollënmë të pastër është marrë nga MAShT-imë 22 prill të vitit të kaluar, me qëllim qëtë nxisë dhe sensibilizojë nxënësit,mësimdhënësit dhe qytetarët për ruajtjene mjedisit, krijimin e ambientit të pastër etë shëndoshë në hapësirat shkollore dhekudo në Kosovë.Në ceremoninë festive të ndarjes sëmirënjohjes, ministri Buja theksoi faktinse shpërblimi ndahet në shenjë tëshënimit të 5 Qershorit - DitësNdërkombëtare të Ambientit." Ju k e n i b ë r ë n j ë a m b i e n t t ëmrekullueshëm, apsolutisht meritor përtë zënë vendin e parë, por gara vazhdon,ambienti duhet të mbahet. Ky ambient ibukur i realizuar në një hapësirë kucilësohet si ambienti më i ndotur, ështëmotiv për mua dhe Ministrinë e Mjedisittë themi se nëse këtu ka mundur të bëhetkjo, pse nuk mundet diku tjetër. Ju kenibërë diçka që e kemi ëndrruar më herët",

tha ministri Buja.E kemi kaluar kohën e emergjencës,theksoi ministri Buja, të përshpejtimit tëgjërave, kemi ndërtuar shkolla të bukura,por tash duhet të mendojmë përambientin rreth dhe brenda shkollës."Rezultatet e larta në mësim krijojnëbindjen tonë se ky ambient që keni nukështë rastësisht", tha ai."Mund ta bëjmë mrekullinë, por po seruajtëm nuk do ta kemi. Unë besoj që kyvend i parë nuk do të lëshohet aq lehtë ngaju nxënës të dashur, andaj uroj që krahaskësaj, të kemi çdo ditë e më shumë rritje të

cilësisë në të gjitha shkollat e Kosovës".Ministri Buja dhe zëvendësministri iMinistrisë së Mjedisit, Ilir Mirena, ndanëmirënjohjet për shkollën fituese "Iliria" tëMilloshevës, e cila u shpërblye me 1000euro nga MAShT dhe po aq nga MAPH.Vendi i dytë i takoi shkollës "MartinCamaj" në fshatin Gurakoc, komuna eIstogut (me 500 euro nga të dy ministritëpërkatëse) dhe vendi i tretë i takoi shkollës"Kajtaz Ramadani"- Kijevë, komuna eMalishevës, e cila po ashtu merr nga 300euro nga Ministria e Arsimit dheMinistria e Mjedisit.


6 7

Ministri Buja vizitoi maturantët gjatëTestit të Maturës

Konferencë për shtrirjen e autonomisëfinanciare në të gjitha komunat e Kosovës

U përurua shkolla “Naum Veqilharxhi”

Ministria e Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë (MAShT) ka ndarë 100licencat e para për mësimdhënës nëRepublikën e Kosovës. Me këtëaktivitet të rëndësishëm, në njëceremoni solemne, u shënua edhe100 vjetori i shpalljes së pavarësisë sëShqipërisë.Me këtë rast, ministri i Arsimit, RamëBuja, ka uruar mësimdhënësit eKosovës për këtë ngjar je tërëndësishme për ta dhe për gjithësistemin e arsimit në vend. Aipërmendi faktin se iniciativat e këtijprocesi kanë filluar që nga viti 2004,por në vitin 2008 me mbështetje tëBankës Botërore (BB), f i l loidiferencimi në nivelin e pagesave nëbazë të kualifikimit, përvojës dhenivelit arsimor.Pasi që e vlerësoi këtë ditë si njëngjarje të veçantë për arsimin nëK o s o v ë e s i d o m o s p ë rmësimdhënësit, ministri Bujapremtoi se gjatë këtij viti të gjithë

mësimdhënësit do të pajisen melicenca të rregullta.Ndërsa, kryetari i Këshillit Shtetërorpër Licencimin e Mësimdhënësve(KShLM), Nehat Mustafa, tha seprocesi i licencimit bartë katërkomponente kyç : zhvi l l iminp r o f e s i o n a l , v l e r ë s i m i n ep e r f o r m a n c ë s , ava n c i m i n ekualifikimit të mësimdhënësve dhevet procesin e licencimit. Ai potencoiedhe të arritura në kuadër të të gjithakëtyre komponenteve.Mustafa falënderoi, me këtë rast,partnerët zhvillimor, të cilët embështesin procesin e licencimit dhez h v i l l i m i t p r o f e s i o n a l t ëmësimdhënësve, me theks të veçantëB a n k a B o t ë r o r e, Ko m i s i o n iEvropian, USAID-i, GIZ-i etj.Ndërsa, Flora Kelmendi nga BBpotencoi mbështetjen që ka ofruargjatë këtyre viteve dhe që do të ofrojëedhe në të ardhmen Banka Botërorenë kuadër të procesit të licencimit.

Në fund, ministri Buja dhe kryetari iKShLM-së Mustafa ndanë edhe 100licencat dhe vendimet për 100mësimdhënësit e 7 rajoneve tëKosovës, duke përfshirë të gjithakomunat dhe në mesin e tyre edhemësimdhënës nga minoritetet.

8 9

MAShT ndau 100 licencat e para përmësimdhënës

Ministri Buja bisedoi me përfaqësuesite BB për mundësi të reja bashkëpunimiMinistri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ka priturkoordinatorin e Bankës Botërore tësektorit për zhvillim për Evropë dheAzinë Qendrore, Christoph Kuroëski,dhe përfaqësuesen e BB në Kosovë,Flora Kelmendi. Me mysafirët,ministri Buja ka biseduar për tëarriturat e Ministrisë së Arsimit, tëcilat janë bërë me ndihmën e projektitIDEP (Projekt i për Zhvi l l imInstitucional në Edukim), të BB-së, sidhe për nevoja tjera për investime qëka arsimi në Kosovë.Ministri Buja falënderoi BB-së përndihmën që ka dhënë në shumësegmente të rëndësishme të arsimit nëKosovë dhe e informoi mysafirin ngaËashingtoni rreth proceseve dheprojekteve për të cilat BB ka dhënë njëkontribut të madh. Ai përmendi faktinse dje janë dhënë edhe 100 licencat epara për mësimdhënësit në Kosovë.Ministri po ashtu tha se po vazhdohetedhe më raundin e dytë dhe të tretë tëgranteve dhe shprehu besimin e tij sederi në fund të vitit do të përfundohetedhe ky proces, ndërsa përmendi edhendërtimin e shkollës model, për tëcilën janë duke u zhvilluar procedurat

për ndërtimin e saj. "Jemi shumë tëgëzuar për fillimin e procesit tëlicencimit të mësimdhënësve dhe jemitë interesuar që këtë proces tavazhdojmë bashkë pa ndërprerë, porjemi të interesuar që në këtë proces tëlicencimit t'i fusim edhe drejtorët eshkollave", tha ministri Buja.Ndër nevojat për investime tëmëtutjeshme, ministri përmendisistemin e arsimit parafillor dheparashkollor, ku tha se MAShT-i ështëi i n t e r e s u a r q ë t ë s i g u r o j ë

gjithëpërfshir je dhe kuadro tëpërgatitura në këtë drejtim.Ndërsa, z. Christoph Kuroëski tha seka ardhur në Kosovë që të informohetpër atë që është arritur me ndihmën eBankës Botërore dhe bashkë mepërfaqësues i t e MAShT-i t tëindentifikojnë nevojat për mëtutje. Aitheksoi se "di ja është më erëndësishme se paratë", prandaj tha seBanka Botërore po përpiqet tëkontribuojë në sigurimin e kushtevepër të fituar sa më shumë dije.

Ministri Buja priti rektorin e Universitetit të Anadollisë

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, ka priturnjë delegacion nga UniversitetiAnadollu, të prirë nga rektori DavutAydin, me të cilët ka biseduar përshumë çështje dhe procese që janëduke u zhvilluar në arsimin e lartë nëKosovë.Ministri Buja theksoi se Kosova ka njëbashkëpunim shumë të mirë meTurqinë sidomos në arsimin e lartëdhe shprehu bindjen e tij se kybashkëpunim do të jetë edhe mëintensiv në të ardhmen. Ai falënderoishtetin turk edhe për mundësinë që iuka dhënë studentëve kosovarë që tëstudiojnë në universitetet turke.Ndërsa, mysafirët nga UniversitetiAnadollu shprehën interesimin e tyre

që përvojën e tyre të mirë ta bartinedhe në Kosovë duke hapur degë tëveta. "Ne kemi ardhur këtu, jo tëmarrim studentë, por të ndihmojmëkëta studentë që të studiojnë me tënjëjtën cilësi që kemi ne atje, por nëvendin e tyre", tha rektori Aydin.Ministri Buja theksoi se edhe ai vet si

ministër është i interesuar që përvojate mira të vendeve të ndryshme tëbarten në Kosovë dhe theksoi seMAShT-i është i hapur për iniciativaqë janë në të mirë të arsimit.Universiteti Anadollu është i treti nëbotë për nga numri i studentëve dhenumëron 2 milion studentë.

Ministri Buja gjatë takimit me përfaqësues të BB

Ministri Buja gjatë takimit me përfaqësues të Universitetit Anadollu

Ministri i Arsimit, Shkencës dheTeknologjisë, z.Ramë Buja, moripjesë në ceremoninë e shpërndarjessë certifikatave për ofruesit e parë tëArsimit dhe Aftësimit Profesional, tëakredituar nga Autoriteti Kombëtarëi Kualifikimeve.Ministri Buja vlerësoi se janë arriturrezultate të kënaqshme në procesinakreditimit të institucioneve, të cilatofrojnë kualifikime në këtë fushë dhese kjo nismë do të pasohet meangazhime të tjera të Ministrisë sëArsimit, në avancimin e procesitarsimor në përgjithësi. Ai premtoimbësht je t j e të vazhdueshmeinstitucionale në këtë proces edhe nëtë ardhmen.Kryetari i Këshillit Drejtues tëA u t o r i t e t i t K o m b ë t a r ë t ëKualifikimeve, z.Ragip Gjoshi, bëritë ditur se procesi i validimit dheakreditimit të institucioneve ka filluar

me testimin që u është bërëdispozitave ligjore, të cilat er r e g u l l o j n ë k ë t ë f u s h ë , m enjëmbëdhjetë institucionet, të cilat

janë përfshirë në këtë proces dhe mëpas, në shkurt të vititi 2012 u ështëbërë ftesë të gjitha institucioneve, tëcilat ofrojnë kualifikime përkatëse.

Pajisen me certifikata institucionet e para të AAP

Gjatë ndarjes së certifikatave për ofruesit e AAP

Ministri Buja ndau licencatpër mësimdhënës


Mësuesi dhe mësimdhëniaMësuesi dhe mësimdhënia

Zhvillimi i kreativitetit te nxënësit e shkollës fillore

Kreativiteti është aktivitet, i cili linddiçka të re nga ana cilësore. Kjo temëmund të preket edhe nga pikëpamjafilozofike ashtu si edhe nga ajopsikologjike. Psikologjia e kreativitetitstudion procedurën ”mekanizminpsikologjik” nga ku buron veprimi ikreativitetit.

Kështu dallohen 4 faza në ecurinë emendimitkrijues sipasUallasit:

• Përgatitja – njohja e mirë eçështjes dhe angazhiminserioz me problemin e caktuar

• Inkubacioni – pushim midispërpjekjeve zgjidhëse

• Ndriçimi – zgjidhje e papritur eproblemit, nëpërmes vegimit

• Vërtetimi – testimi idobishmërisë së zgjedhjes

Mendimi kreativ është ai lloj mendimiqë udhëheq në produkte krijuese tenxënësit, unike dhe të pazakonshme,por që janë të dobishme për individinapo për shoqërinë në të cilën aijeton.Edhe ndryshimi në fushëndekorative apo në mënyrën e jetesësështënjëproduktkrijues.Duke u bazuar te proceset e njohura,mendimi kreativ përcaktohet si zgjidhjae mënyrave të paraqitjeve të modelevekreative, të cilat nuk kanë vetëm njëzgjidhje, por shumë. Për këtë arsyequhet mendim prodhues dhe anësor,me kuptimin se kërkon zgjidhje tëmenjëhershme, duke përdorurelementet përreth problemit dhe jovetëm tëdhënateproblemit.Mendimi krijues si aftësi përcaktohetduke u bazuar në rezultatin e arritjeve qëkërkojnë, ide të pazakonta dhemendime per të realizuar një model

kreativ. Te nxënësit e klasave prej 1-5 tëciklit të ulët zhvillohet edhe edukataestetike dhe prodhuese edhe përmeslëndëvemësimore.Përveç lëndës së punëdorës, kemi njëkorelacion të lëndëve si gjuha shqipe kuk e m i a p l i k i m i n e m e t o d avebashkëkohore të mësimdhënies kunxisin mendimin kreativ te nxënësit përtë realiziar materien mësimore. P.shkemi teknikën pema e mendjes kunxënësi duhet të paraqet kuptiminpërmes vizatimeve dhe aty kemi njëshprehje të theksuar të imagjinatës si tënivelit shkencor ashtu edhe artistik. Telënda e matematikës gjithashtu kemiteknikat e veçanta për të realizuarkuptimin, ku nxënësit përveçllogaritjeve duhet përmes materialeverecikluese të paraqesin numrat,bashkësitë, thyesat etj. Lëndët e veçantaku ka imagjinatë më aktive krijuese janëedhe lëndët e shkathtësive ku nxënësitekskluzivisht me imagjinatën e vetduhet të krijojnë-realizojnë teknika si:kolazhin, mozaikun, vizatimin,ngjyrosjenetj.

Karakteristikat e një nxënësi meimagjinatë krijuese janë: lehtësishprehjeje, fleksibiliteti, ndjeshmëriandaj problemeve, origjinaliteti,kureshtja, durimi dhe përqëndrimi,aftësia për të menduar me figura, aftësiapër të “luajtur” me idetë, aftësia eanalizësdhesintezës,kujtesëkrijuese.Metoda më e njohur e kultivimit,veçanërisht të kreativitetit në grup ështëmetoda brainstorming, katalogu i idevekrijuese, zgjidhja e ideve të të tjerëve. Nëpërgjithësi kreativiteti është e mundurqë të lehtësohet kur ekziston njëambient që nxitë ndryshimet dhe ipërforcon.Imagjinata krijuese nuk prodhon

elementë të rinj, por përpunon,kombinon, sintetizon ose thjeshtëzonato që janë tashmë të njohura në mënyrëkrijuese, rikrijuese, subjektive oseobjektive.Kjo aftësi e imagjinatës krijuese varetnga zhvillimi i çdo individualiteti të çdonxënësi. Nuk është e mundur që tëgjitha qeniet të “krijojnë” njësoj. Secilika të shprehurit individual si në aspektinfizik, estetik, artistikisht, emocional,social etj. Por, për të gjithë krijuesit vlenmrekullina e imagjinatës. Mëpraktikisht, që dikush të zhvillojëimagjinatën krijuese duhet të mësojë qëtëmos ideformojë formatose imazhet.

Roli i shkollës dhe veçanërisht imësimdhënësit është që te nxënësit tëndikojë që të fitojë një mendim tëpavarur dhe autonom. Disa kujtojnë setregojnë kreativitet, ndërkohë nuk bëjnëasgjë veç synojnë arritjen e planifikimitpa arritur të realizojnë objektivat, dukebllokuar kështu perceptimin e drejtë tërealitetit, një gjendje të caktuar. Kjo

Ekzistojnë mënyra të ndryshme

për të përcaktuar mendimin

kreativ

Karakteristikat e nxënësit me

imagjinatë krijuese

Shkolla ka rol të madh në

zhvillimin e mendimit të pavarur

10 11

sepse ka detyrë që i jepet nxënësit pamatur nivelin e zhvillimit të tijintelektual dhe në këtë mënyrë duhetpatjetër intervenimi nga një persontjetër për të realizuar detyrën, eveçanërisht prindërit. Kjo ngarkonshumë si në rrafshin intelektual tënxënësit, por edhe familjen. Shkolla siinstitucion duhet ta bartë këtë barrë, nëmënyrë që nxënësi jo veç të mësojë, portëmësojë se si tëmësojë.Pra që dikush të ketë idetë e tij, fantazinëe tij, nevojitet të ketë një trup mendor tëlirë, i cili ka arritur të jetë i pavarur ngamendimet e të tjerëve, duke ndjekur paka shumëmodatendryshme.Mendimi krijues ka nevojë për një shpirtqë të je të i hapur nda j n jëshumllojshmërie të madhe temash.Duhet të drejtohemi drejt njohurivetërësore, të cilat do të na lehtësojnë njëekuilibëremocional.Që nxënësi të zhvillojë kreativitetin,duhet të mësohet të mbizotërojë mbipersonalitetin e tij. Pra, të mësojë tëzotërojë nivelet e ndryshme tëpersonalitetit (fizik, energjik, emocionaldhe mendor) në mënyrë që të jetë i saktë

dhe rezultativ. Kjo duhet të ketë filletqysh prej lindjes së fëmijës, d.m.thfamilja është celula e parë që duhet tënisë “investimet” që fëmija të përgatitettë mbizotërojë personalitetin për tëardhmen e tij, pastaj shkolla siinstitucion duhet në kontinuitet tëzhvillojë nxënësit në të gjitha aspektetedukativo-arsimore.

i cili do të kryejë punën etij në kontakt me masën d.m.th., këtafëmijë kreativitetin e tyre e bëjnë nëshërbim të masës, p.sh., janë fëmijët qënë të ardhmën pretendojnë të zgjedhinprofesionin e mesuesit, mjekut etj.,sepse janë shumë aktivë, tepërmiqësorë, flasin me të gjithë në çdo llojsituate e janë shumë të besueshëm.Kanë opinione shumë të sakta dhe janeëlexues shumëtëmirë.

- Tipi i dytë i këtyrefëmijëve është konceptuali. Këta fëmijë

janë më të interesuar mbi projektet se sambi njerëzit. Idetë i bazojnë gjithmonëmbi konceptet që i asimilojnë gjatërritjes së tyre pra nuk i fitojnë, thjesht izbulojnë se i kanë p.sh. në këtë grupkemi fëmijët që pretendojnë profesionine inxhinierit, etj.

- Ky lloj tipi është shumë indjeshëm. Janë fëmijë që orientohendrejt artit, janë kreativë, intuitivë dhekanë tendencën të shprehen gjuhësishtshumë mirë. Nuk ndalojnë derisa tëmbarojnë atë që kanë për të thënë dhe“problemin” e paraqesin ngadimensioni kreativ. Fëmijët e moshës 4dhe 10 vjeç ka raste t'i shohësh dukepraktikuar shumë aktivitete kreative tëndryshme.

- Fëmijët e këtij tipijanë më të fortë nga të gjithë tipet e tjera.Prej moshës 1-2 vjeç nuk mund të”guxosh” t'i thuash asnjë fjalë. Atapërgjigjen gjithmonë: ”E di. Di ta bëj.Më lër rehat…”. Janë fëmijë që do tësjellin risi të mira në shprehjet e botës sëtyre tëbrendshme,emocionale.

Mirëpo, si përfundim mund të themi sete fillet e para të zhvillimit të kreativitetittek fëmijët respektivisht nxënësit, rolinkryesor e luan baza trashëguese dheambienti familjar në të cilin rritet, porgjithashtu varet edhe nga aftësitëprofesionale të mësimdhënësve për tëkrijuar, inkurajuar nxënësit për tëkrijuar dhe vlerësuar të bukurën në jetëqë të përgatiten për të ardhmen dhegjithashtu ambientin kreativ dhekushtet prodhuese që i ofron shkolla siinstitucion.

Mendohet se ekzistojnë rreth

katër tipe fëmijësh:

Humanistit -

Konceptuali

Artisti

Interdimensionali

(Fusnotat janë hequr nga redaksia)

Formimi i mendimeve fillon që

në fëmijëri të hershme. Shumë

h u l u m t u e s t ë l ë m i t t ë

psikologjisë, mendojnë se ky

proces, bashkë me proceset tjera

të edukimit, fillon qysh në

barkun e nënës, përkatësisht që

nga lindja.

Mendimi krijues si aftësi përcaktohet duke u bazuar në rezultatin e arritjeve qëkërkojnë ide të pazakonta dhe mendime për të realizuar një model kreativ. Te nxënësite klasave prej 1-5 të ciklit të ulët zhvillohet edhe edukata estetike dhe prodhuese edhepërmes lëndëve mësimore.

Mirëlindë.I.Rexhepi-Alidemi

Praktikat edukative të shkollave tona,përcillen domosdoshmërisht nga hijakontekstuale e jetës tonë si shoqëri.Historia e të përmbajturit tëemocioneve që e kemi trashëguar nëmasë, në familje dhe në sisteminedukativ, kanë lënë gjurmë nëkulturën tonë të përgjithshmeedukative, në familje dhe shkollë.Sot, me përpjektjet për të integruar njëkurrikulë që i përshtatet dhe i plotësonkërkesat e fëmijëve të këtij shekulli, nëvendin tonë, çasja jonë e kaluar ndajemocionalitetit mbetet vetëm një ngaato historitë që nuk është e thënë tëpërsëriten. Sot, sistemi edukativtenton të asistojë zhvillimin e fëmijësnë nivelin psiko-social në tërësinë e tij,dhe shpesh fillimi më efikas niset ngashprehitë e vogla përforcuese qëgradualisht ndërtojnë sjellje pozitivete fëmija.

Lavdërimi, si një mjet përforcues ishprehur me fjalë, aty për aty krijona t m o s f e r ë m i r ë b e s i m i d h endërvlerësimi, parakushte këto qëbëjnë të arrihet më shpejtë te nxënësidhe përjetimi i situatës në klasëshndërrohet në pozitiv. Lavdërimi simjet, krijohet lehtësisht brendakontekstit të situatës, ndodh shpejtëdhe ka efekt të shpejtë. Pesha e fjalëspozitive që vjen nga edukuesi rritvetëvlerësimin dhe nivel in ekënaqësisë së fëmijës, e për rrjedhojëpjesa tjetër e ngjarjes, situata në klasëmundet të mbetet një rezultat qëtashmë është gjysmë i arritshëm.Praktikimi i lavdërimeve ndjekë njël in jë të th jeshtë të shkol lëspsikologjikë të përfocimeve dhe mevazhdimësinë e praktikës kjoshndërrohet në një shkathtësindërvepruese. Në një shembull tëzakonshëm të përditshmërisë, një ethënë “të lumtë” e mësuesit pas njëshkronje A të shkruar bukur në fletorenga nxënësi, shtron rrugën përvazhdimin e produktivitetit dhepërsëritjes së sjelljes së caktuar, në

këtë rast të vazhduarit e shkrimit tëbukur të shkronjës A…Efektiviteti i lavdërimeve qëndronedhe në perceptimin e momentevedelikate, karakterisitke të shfaquranga nxënësi. Natyrisht, përqendrimi iv ë m e n d j e s m b i n j ë s u b j e k tspecifikisht gjatë dhënies sëlavdërimeve e bën atë të “bjerë nëvendin e duhur”, përgjithësimi nukështë gjithmonë i nevojshëm. Secilinxënës reagon në mënyrë specifikendaj një lavdërimi të dhënë, e në rastëtë grupeve reagimi përgjithësohet –një lavdërim i dhënë ndikon në njëgrup nxënësish. Këtu, dallimi ivëmendshëm nga edukuesi e rritefikasitetin e lavdërimeve të dhëna.

Lavdërimi bartë peshë emocionale.Përgëzimi, vlerësimi i një punë të bërëapo sjellje të shfaqur nga mësuesi përnxënësin do të prodhojë edhe efektinpasues emocional, një gëzim qëshfaqet me një buzëqeshje, ose rritje tënivelit të disponimit pozitiv të fëmijës.Kjo, në të njëjtën kohë, bën që efekti ilavdërimit të dhënë të jetë lehtësisht ivëzhgueshëm dhe procedimet emëtutjeshme më të lehta. Po ashtu,edhe reagimet e mësuesit ndajreagimeve të shfaqura të nxënësitndodhin në një varësi spontantiteti, tazëmë, në një moment të shkëmbimittë buzëqeshjeve mes edukatorit dhenxënësit krijohet një atmosferë engrohtë dhe ndikimet e mundshme nëprocedimin e mëtutjeshëm të arrijtevenë të nxënë nga nxënësi janë më tëmundura të ndodhin në një ambient tëngrohtë sesa në një kërcënues!P ë r f u n d i m i s h t n ë n ive l i n endërvperimit social dhe krijimit tësistemit të vlerave të individit,lavdërimi luan rolin e vet në mënyrëdetajive, të rëndësishme. Me pranimtë lavdërimeve nxënësi mësohet tëvlerësojë punën dhe arritjen e tij dhemësohet të lavdërojë punën dhearritjet e të tjerëve. Lavdërimi si mjetpërfocues dhe qasje metodologjike

qëndron i rëndësishëm dhe inevojshëm pikërisht për efektet e tij.Me gjithë dobitë, nganjëherë nëshkolla lavdërimin e gjejmë tëneglizhuar. Të harrohet, është njërrezik i pritur për lavdërimin. Mekalimin e kohës, ndodh tendenca që tëulet përdorimi i lavdërimit si mjetpërforcues, sidomos në rastet kurmësusesi dhe nxënësit njihen për njëk o h ë m ë t ë g j a t ë , s i t u a t adesensibilizohet. Ose, kur sjelljet edëshiruara janë arrirë, individi më“s'ushqehet” me lavdërime dhe këtukemi një ndalim të përjetimit tëkënaqësisë e si pasojë situatatshkollore me rritjen e moshës sënxënësit, ndodhin të ndjehen si më tëmërzitshme.Është e nevojshmë të përkujtohet qënjeriu është qenie që i takon një niveligjithpërfshirës të të mësuarit dhe aqkohor sa e ka vet jetën dhe në detajet esjelljes së tij ka gjithmonë diçka qëmeriton të lavdërohet. Vazhdimësia,edhe në lavdërime, është çelësi ipërhershëm i përfitimit.

Krijohet lehtë dhe ka efekt tëshpejtë

Ndonjëherë në shkollaneglizhohet lavdërimi

Mësuesi dhe mësimdhënia Mësuesi dhe mësimdhënia

Lavdërimi - arritja më e shpejtë te nxënësi Përdorimi i teknologjisë informativenë procesin mësimorPërdorimi i kompjuterëve në shkollagjithnjë e më shumë është në rritje,madje është bërë e domosdoshme që tëkrijohen mundësitë e posedimit dhepërdorimit të teknologjisë informativenë shkollat fillore dhe të mesme. Përveçhapësirave shkollore gjithnjë e mëshumë fëmijët (nxënësit) janëpërdorues të teknologjiseë informativenë shtëpi, apo hapësira ku mubulohenmewi-fi.

Në ditët e sotme përdorimi ikompjuterëve ështe pjesë përbërëse erealizimit të programit mësimor,megjithatë përdorimi i tepruar edhemundtë sjellëpasoja periferike.Fatmirësisht te ne tanimë ështëmundësuar që përveç në qytete edhe nezonat rurale shkollat të pajisen mekabinete të teknologjisë informative,rrjedhimisht me kompjuterë, që ështëmundesi e mirë për fuqizimin emësimit gjatë gjithë jetës si dhe një hap ir ë n d ë s i s h ë m q ë n d i h m o nmësimdhënësit në realizimin sa mëcilësor të planprogramit arsimor.Ndërkaq nxënësve u ofrohen mundësitë lehta dhe të shpejta deri te arritja einformacionit të nevojshëm që ofrojnëkërkimet studimore të fushave tëveçanta, pastaj ata kanë fatin e mirë qëpërmes këtyre kabineteve u janë krijuarmundësi të reja hulumtimi jo vetëm nëshkencat natyrore, por edhe në atoshoqërorederi teanalizatmë të thella.

Përveç kompjuterëve nga teknologjiainformative tani ka filluar përdorimiedhe i telefonave celularë, që pajisenme kamera të cilësisë së lartë, ipod-it, i-p h o n e - i t d h e p a i s j eve t j e r aelektoronike, përdorimi i të cilavepërmes paraqitjeve të pamjeve lehtësonprezantimin e temës që mësimdhënësie ka përgatitur për nxënësit. Prezantimivirtual stimulon imagjinatën e nxënësitdhe mundëson që përmes pamjeve ai tëarrijë më lehtë ta zë ligjëratën dhe tëfokusohetnë temë.

Sot shumë shkolla kanë dizajnuar ëebfaqet e tyre, e cila është një mundësishumë e mirë si për komunitetinmësimdhënës po ashtu edhe përkomunitetin prindëror dhe nxënësit qëtë kenë qasje dhe të informohen mëlehtë për programet e ndryshme dheaktivitetetqëorganizonshkolla.Pastaj të mësuarit në distancë është njëe arritur që e ka sjell përdorimi iteknologjisë informative. Ky llojsistemi mësimor po arrin rezultatepozitive pavarësisht se mund tazvogë lo j ë ndë r ve pr imin dhekomunikiminndërmjet tënxënësve.Sidoqoftë, duhet pasur parasysh qëpërveç përparësive të shumta që sjellpërdorimi i teknologjisë informativenga ana e nxënësve nuk duhet harruarqë përdorimi i tepërt ka edhe anët edëmshmepër ta.Është shumë e rëndësishme të kemiparasysh se kompjuterët dhe pajisjettjera elektronike duhet të përdoren simjete edukatve që ndihmojnëzhvillimin e procesit arsimor, porasnjëherë nuk mund ta zëvendësojnërolinemësimdhënësit.Administruesit e shkollës duhet të jenëtë vëmendshëm rreth asaj se çfarë kanëmundësi nxënësit të shikojne onlinepërmes web faqeve të ndryshme dheduhet ndaluar qasja në ato qëkonisderohen të dëmshme dhe tëndaluara derinëmoshën18vjeçare.

Po ashtu përdorimi i programeve qëndihmojnë në ilustrimet e ligjërataveassesi nuk duhet të ketë përparësikundruall metodës klasike tëmësimdhënies dhe të zëvendësohet melibrat shkollor. Asnjëherë nuk duhetlejuar që gjithë fokusi i nxënësit tëp ë r q e n d r o h e t n ë e k r a n ë t ekompjutëreve dhe të humbasndërveprimi dhe komunikimi

n d ë r m j e t n x ë n ë s v e d h emësimdhënësit.Derisa kemi qindra bllogje, linqe,gazeta online etj., në dispozicion përmarr jen e informacioneve tëndryshme, gjithnjë mësimdhënësit dhenxënësit që merren me një hulumtim tëjenë të vëmendshëm dhe të sigurohenqë informacionet janë të sakta dhe tëbazuara nëstudimeparaprake.Sa i përket leximit të librave online nukmund të thuhet se e ka anën e sajnegative, por duhet theksuar se leximi ilibrave online është mënyrë më elodhshme dhe shumë persona nuk ipreferojnë leximet e gjata nëkompjuter.

Pra ka shumë përparësi, por edhe anënegative përdorimi i teknologjisëi n f o r m a t i v e n ë p r o c e s i n emësimdhënies. Duhet pajtuar sekompjuterët tani kanë hyrë në jetëntonë dhe është e pamundurkonceptimi i zhvillimit të arsimitcilësor pa përdorimin e tyre. Gjithnjëe më shumë duhet të bëjmë përpjekjeqë t'i edukojmë dhe arsimojmë tërinjtë tanë të kenë aftësitë e duhura përpërdorimin e kompjuterëve dheteknologjisë informative.

Prezantimi virtual stimulonimagjinatën e nxënësit

Ueb faqet e shkollave tërëndësishme përkomunitetin

Teknologjia nuk e zëvendësonroline mësuesit

Mimoza Hasani PllanaQëndresa Prapashtica

12 13

Reportazh Reportazh

Shkollat duhet të jenë mjedise jovetëm ku kalohet një pjesë e ditës dhezbatohet teorikisht plan- programi,por edhe mjedise ku kjo kohë bëhet edëshirueshme për secilin, mjedise tëbazuara në shprehinë e punës dhe tëbërit të gjërave të dobishme. Për mëtepër, shkolla përbën një pjesë tëpandashme nga jeta e përditshme dhesi e tillë ajo duhet të jap pasqyrën e tëqenit shembull edhe në mjedise tëtjera.Në këtë drejtim, Ministria e Arsimit,Shkencës dhe Teknologjisë, më 22prill të vitit të kaluar, me qëllim që tënxisë dhe sensibilizojë nxënësit,mësimdhënësit dhe qytetarët përruajtjen e mjedisit, krijimin eambientit të pastër e të shëndoshë nëhapësirat shkollore dhe kudo nëKosovë mori vendimin për realizimine programit "Mjedis i gjelbër dhe ipastër në shkolla".

E themeluar pas Luftës së DytëBotërore, në vitin 1946, nga objekti injë Koperative Bujqësore e adaptuarnë objekt shkollor, shkolla fillore dhee mesme e ulët “Liria” në Milloshevëtë komunës së Obiliqit, e ndërtuarrishtas para tri vjetëve, në një hapësirëme rreth një hektarë vend, sot ështëpërfshirë nga fidane, lule, pisha,kopshte gjelbëruese, ulëse për nxënëse shporta për hedhurina. Ky ambient ikëndshëm, që u ngjason mjediseve të

shko l lave evrop iane dhe qëdomosdoshmërisht hyn në rangun eshkollave model, është fryt i punësekipore të stafit të shkollës, të cilëtedhe materialisht kanë kontribuar nërregullimin e tij.Drejtori i shkollës, Agim Spahiu,thotë se nxënësit janë motivi i vetëmqë e shtynë atë për të kërkuar njëmjedis të pastër.Në kohën kur shumë nga shkollat evendit rrethohen nga një ambient ipushtuar nga mbeturinat dheshkarravitjet në mure, Ministria eArsimit, Shkencës dhe Teknologjisëështë angazhuar që të hulumtojëshkollat, të cilat janë të përjashtuaranga kjo veti e keqe. Drejtori Spahiuthotë se përfshirja e mësimdhënësvenë veprimtari vullnetare është mjaft erëndësishme, duke ditur se njëambient i pastër e bën më efektiv edhepunën me nxënës.Duke mos u vetëkënaqur asnjëherëme angazhimet e tij, Spahiu thotë senuk do të ndalet asnjëherë dukepunuar edhe në ngritjen e cilësisë nëmësim. Ai numëron edhe shumësuksese të kësaj shkolle, që kanë dalënga puna e palodhshme e 40mësimdhënësve, të cilët punojnë me

750 nxënës, të shpërndarë 29paralele.

D u k e q e n ë d ë s h m i t a r ë t ëndryshimeve klimatike gjithnjë e mëte theksuara dhe rrezikut që po ikanoset tokës nga këto ndryshime,s'do mend se secili prej nesh nëmënyrë individuale mund tëkontribuojë në uljen e këtij rreziku.Drejtori i shkollës “Martin Camaj”në Gurakoc të Istogut, NaserOsmanaj, konsideron se vetëdijësimii fëmijëve për mbrojtjen e mjedisitdhe zgjerimin e sipërfaqeve tëgjelbëruara është tejet i rëndësishëm.Në mënyrë që të sensibilizojë ata përtë ruajtur natyrën nga rreziqet qëmund të sjellë shkatërrimi i mjedisit,Osmanaj ka menduar edhe përkrijimin e Grupit të Ekologëvebrenda shkollës, i cili ka bërë qëshkolla të ketë pamje që lë përshtypjetë mirë. Ai madje thotë se ekziston njëbashkëpunim i mirëfillt edhe meprindër, të cilët në çdo moment janëtë gatshëm që të ndihmojnë shkollën,qoftë me mjete financiare apo mepunë vullnetare.

Ambient i pastër për punëefektive Mjedisi - dhuratë e çmuar

Menaxhmenti i kësaj shkolle kakrijuar bashkëpunim të mirë edhe meorganizata të ndryshme qeveritaredhe joqeveritare, të cilat ndihmojnënë realizmin e projekteve të punuaranga stafi i shkollës. “Përmesorganizatës joqeveritare italiane'Intersos' këtë vit janë investuar 1.300euro për gjelbërim të ambientit. Poashtu, këtë vit shkolla do të pajisetedhe me Kabinet të Biologjisë nëvlerë prej 13.000 euro nga buxheti-kapital”, bënë të ditur Osmanaj.

Nga kryeqyteti deri në Kijevë, atje kundodhet shkolla fillore “KajtazRamadani”, duhet bërë rreth 35kilometra. Ky objekt i vjetër, por imirëmbajtur, që gjendet përskajrrugës kryesore të fshatit, gjatë ditëspret dhe përcjell qindra fëmijë, të cilëtflasin për momentet e bukura qëkalojnë në vendin ku kultivohetg j e lbë r imi . Ata jo ve tëm eshfrytëzojnë këtë hapësirë të pastër

shkollore, por edhe janë kontribues tërëndësisshëm në krijimin e saj, madjedisa prej tyre edhe duke qenë tëangazhuar në Klubin e Nxënësve përRuajtjen e Mjedisit.Drejtori Bekim Gashi flet përangazhimet e tij që në fillim të punëssi drejtor shkolle. Ai thotë sepërpjekjet e tij të vazhdueshme kanëq e n ë b a s h k ë p u n i m i m emësimdhënësit dhe nxënësit eshkollës, në vetëdijesimin dherëndësin e ruajtjes së ambientit nëhapësirat e brendshme dhe të jashtmetë shkollës. “Në kuadër të shkollëssonë funksionon Klubi i Nxënësvepër Ruajtjen dhe Mbrojtjen eMjedisit, duke u ndihmuar nga

mësimdhënësi, Hysni Gashi. Nëbesojmë se në një masë, së bashkume nxënësit kemi arritur që tëvetëdijësojmë edhe komunitetin rrethrëndësisë së mirëmbajtjes së

ambientit dhe mjedisit shkollor”,shprehet ai.Në nivel vendi, kjo shkollë ushpërblye me vendin e tretë, por përmjedisin e krijuar, DrejtoriaKomunale e Arsimit në Malishevë,shkollën e Kijevës dy herë e kishteshpërblyer me vendin e parë përambientin më të pastër në nivelkomunal.Gashi thotë se edhe më tej do tëpunojë në motivimin e nxënësve përtë ruajtur objektin, inventarin dheambientin, në mënyrë që të krijohetnjë pamje e bukur dhe e pastër në këtëhapësirë shkollore. “Është vështirëtë punohet për një ambient më tëpastër, sepse ende komuniteti nuk

është i vetëdijesuar në nivelin e duhur.Ka hapësirë për të punuar edhe më tejnë ruajtjen e një ambienti sa më tëpastër”, thotë ai.

Funksionon klubi i nxënësvepër mbrojtjen e mjedisit

14 15

Kërkojnë mjedis të pastër në shkolla

Shpresa Kokollari - Berisha

Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë dhe Ministria e

Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor, më 5 qershor 2012, në Ditën

Ndërkombëtare të Mjedisit i kanë ndarë mirënjohje shkollës fillore

dhe të mesme të ulët "Liria" të Milloshevës, për ambientin më të

pastër shkollor, në kuadër të programit "Mjedis i gjelbër dhe i pastër

në shkolla", shkollës "Martin Camaj" në Gurakoc, komuna e Istogut

e cila ka zënë vendin e dytë në këtë garë dhe shkollës "Kajtaz

Ramadani" në Kijevë , komuna e Malishevës e shpërblyer me vendin e

tretë.


Deri në gjysmën e dytë të shekullitXIX, çrregullimet emocionale dhe nësjellje te të miturit janë trajtuar mëtepër vetëm si një problem social dhe sie tillë ka qenë pranuar gati nga të gjithastrukturat e shoqërisë. Si nevojë ekërkimit të mënyrës për ndryshimin ekëtij koncepti jo plotësisht të qëlluar, imarrë si postulat, është menduar që tëarrihet përmes përfshirjes sa më tëmadhë të një numri aktorëshshoqërorë si p.sh. familja, shkollat,institucionet sociale për fëmijë,organet e drejtësisë, organizatat civiletë ndryshme dhe strukturat ebashkësive të ndryshme. Është merëndësi që në kuadër të një kornize tëb a s h k ë p u n i m i t t ë k r i j o h e nmarrëdhëniet në hartimin eprogrameve të përbashkëta preventive,trajtimeve dhe pjesëmarrjes sëharmonizuar me pjesëmarrjen e tëgjithë faktorëve të interesuar dheaktorëve potencial të dobishëm, tëcilët me prezencën e tyre përfshirësemund t'i ndihmojë fëmijës dhe atyre tëmoshës adoleshente. Vendosja ebashkëpunimit konstruktiv me rrethindo të ndihmojë në evitimin e shprehivenegative.

Shkolla si qëllim parësor duhet të ketëzhvillimin e procesit arsimor memetoda të reja të punës me të cilën dotë sigurohet suksesi i nxënësve,ndihmat psiko-sociale, përfshirja nëorganizatat e ndryshme ashtu qënxënësit të krijojnë ndjenjë tëkontrollit mbi jetën e tyre, zgjerimin eprogrameve mësimore me njohuri përk o mu n i k i m i n n d ë r n j e r ë z o r,bisedimet dhe tejkalimet e konfliktevedhe angazhimi i personit tës p e c i a l i z u a r p ë r n e v o j a t eadoleshentëve.Eksperiencën fillestare të cilën njeriu emban në vete, te shumica si përvojë eparë, rrjedh nga shkolla dhe nga jetashkollore. Kalimi prej moshësp a r a s h k o l l o r e e c i l a ë s h t ëpërmbushur me lojëra dhe zbavitje, në

m o s h ë n s h k o l l o r e, m o s h a eobligimeve, kërkesave, mund të krijojëfrustrime te fëmijët, të cilët si tëpapërgatitur dhe shpesh të frikësuar,mund të shërbejnë si hap i parë idështimit në sjelljet e tyre.Mossuksesi në të nxënë nënkuptohetfillimi i çrregullimeve në sjellje nëshoqëri, për arsye se lë gjurmë tëpërhershme në zhvillimin social tëfëmijës. Çdo mossukses dekurajon,ulë motivimin, zhvillon frikën dheh u m b ve t ë b e s i m i n . F ë m i j ë smësimnxënia i bëhet monotone, përatë se nuk mund të merr pjesë aktivepër shkak të pengimit nga të tjerët. Nësjelljet e tilla mësimdhënësit reagojnëme vërejtje, përjashtimin nga mësimidhe masat edukative. Problemi edhemë tej thellohet me ikje nga shkollaose braktisje, shoqërimi me grupet tëngjashme, me agresivitet ndajfëmijëve të tjerë dhe kështu mund tëhyjë në sjellje të çrregulluara. E gjithëkjo reflektohet edhe në familje.Prindërit janë të dëshpëruar, shpesh idënojnë dhe gjithnjë më pak ikontrollojnë fëmijët. Si pasojë e kësaj,ndodh që të krijohet një trekëndësh ishpërbërë i ndikimeve të ndërsjellapozitive dhe lidhjes fëmija-familja-shkolla, e cila negativisht reflektohetnë veprimet e nxënësit dhe në rrethinshoqëror .Shkolla duhet të hartojë planeparandaluese të sjelljeve negative tënxënësve gjithnjë, duke bërë përpjekjeqë të krijohet në shkollë një fushë eklimës pozitive për zhvillim tëgjithanshëm social të fëmijës. Shkolladuhet të zhvillojë programe pozitivepër fëmijë dhe prindër, ku do tëbazohen në hulumtimin e nevojave tëfëmijëve. Cilat funksione prindëritnuk mund t'i realizojnë ashtu si duhet?Konsiderojmë se më kryesoret janë:përgatitja për fillimin e shkollimit,p ë r g a t i t j a d i t o r e, n d i h m a evazhdueshme në mësime gjatëdetyrave në shtëpi etj. Shkolla, ndodhqë për shkak të mungesës sëprogrameve të caktuara, fare pakmund të bëjë përpjekje për t'u dalë në

ndihmë atyre prindërve që kanënevojë për këtë lloj shërbimi. Andaj,shkollës i duhet të hapet përkomuni te t in dhe të zg je ro jëfunksionin e saj sipas kërkesave që karrethi.Gjithashtu, programet e përkrahjespsiko-sociale do të ndikonin për sjelljetë pranueshme të fëmijëve, përpë r f i t imin e shka th të s ive tëvetëkontroll i t . Aty janë edhep r o g r a m e t p ë r a f t ë s i m i n emësimdhënësve për përshtatjen epritjeve të tyre me mundësitë efëmijëve, si të zgjidhin problemet nëradhë të parë, si të lavdërohen dhe si tëshpërblehen.Organizimi i kohës së lirë është edhenjë fushë në të cilën shkolla nëbashkëpunim me institucionet, nëradhë të parë me OJQ-të, mund tëndikojnë në kohën e cila del ngakornizat e obligimeve familjare dheshoqërore që ka në dispozicionindividi. Nëse koha e lirë do tëpërdoret në mënyrë të drejtë, kjo do tëkontribuojë në përforcimin kulturor,moral dhe fizik të nxënësit gjithnjëduke u rezistuar sa më guximshëmndikimeve negative.Për këtë arsye, shkollat duhet tëpunojnë me familjen dhe measociacionet e ndryshme, si dhe mepjesëtarët e grupeve vullnetare, të cilëtdo të punojnë në zhvillimin ep r o g r a m e ve t ë s h f r y t ë z i m i t

Roli dhe rëndësia e shkollës

Vedat Bajrami

Nxënësit me çrregullime në sjelljemund të menaxhohen

16 17

konstruktiv të kohës së lirë.Krahas familjes, partneri i parë nërisocial iz imin e fëmijëve meçrregullime në sjellje dhe të rinjve siorgan i dytë i kujdestarisë ështëshkolla, të cilës kur i kërkohet veprimii drejtpërdrejtë i saj, atëherë ajo duhetvepruar në zhvillimin e programitrisocial. Shkolla së pari mundësonmasën parandaluese të veprimeve jo tëdrejta të nxënësve, sepse regjistron dhezbulon fëmijët me sjellje asociale.Në procesin e risocializimit, rol tërëndësishëm (shpesh edhe kryesor) kashkolla.Zbatimi i metodave adekuate dheveprimeve se si të ndikohet nëshkaktarë të çrregullimeve, shpeshështë e nevojshme ndërhyrja eshkollës, sepse mossuksesi i nxënësitnë shkollë, vazhdimisht mund të sjellsjellje asociale dhe kundërshtuese(devijuese për të). Si një prej pengesave(barrierave) të mëdha në këtë proces,është mungesa e angazhimit të punësedukative që duhet të zhvillojëmësimdhënësi me nxënësit, të cilëtmanifestojnë sjell je shoqërorenegative. Sipas Kuorelatit (2003),mësimdhënësit duhet të ndërmarrinhapat në punën e tyre si në vijim:Njohja e problemit shumë herët dukemos pritur që ai të bëhet më i madh;

Njohja në mënyrë të drejtë se çka nukështë në rregull me “këtë” fëmijë;Menjëherë intervenoni; Çka i duhetfëmijës: kujdesi? terapia? ose vetëmnjë person i rritur që të kujdeset për të?;Lavdëroni ndryshimet pozitive tënxënësit, sado të vogla të jenë ato;Bashkëpunimi me dy prindërit;Bashkëpunimi me kolegë; Fëmijaduhet të inkurajohet, të ndiejë sedikush vërtet është duke u kujdesurpër të edhe në shkollë; Duhet tëdëgjohet nga mësimdhënësi shprehjamotivuese: Unë kam besim në ty!;

E m r a t d h e f o t o g r a f i t ë epersonaliteteve të njohur dhe tësuksesshëm në jetë, shpesh mund tëshihen të ekspozuar nëpër vende tëcaktuara brenda shkollës, biografia etë cilëve duhet të shpjegohet ngamësimdhënësit karshi nxënësvegjithnjë duke i nxitur që edhe ata, tëbëjnë përpjekje për t'i arritur në jetë,sepse kështu, do të mbesin tëpaharruar. Këta emra nuk janë vetëmlavdi i shkollave, por edhe nderi ikombit, i njerëzimit. Duhet kuptuar seata njerëz kanë kaluar vite me radhënë shkolla të caktuara ose në mjedisetë arsimimit ku edhe ndodhen masa e

gjerë e nxënësve.Mossuksesi në shkollë mund të krijojëpengesa, të cilat më vonë nuk mund tëtejkalohen. Adoleshenti mund tëkrijojë fotografi të dobët për veten ecila do ta pengojë zhvillimin e tij tëmëtutjeshëm. Suksesi i dobët nëshkollë dhe mendimi i ulët për vetenështë treguar si faktor i rëndësishëm nësqarimin e çrregullimeve emocionaledhe në sjellje (sipas, Kuorelahti, M.,2003, Goldstein 1995).Sa jemi të gatshëm që t'i përfshijmëfëmijët dhe të rinjtë, të cilët nuk janë nërrethin e tyre shkollor, aty ku e kanëedhe vendin, varet kryesisht nga ne,strukturat shoqërore e shtetërore.

Kohëve të fundit jemi dëshmitarë tëasaj se shumë të rinj janë të përfshirëedhe nëpër programe pune tëorganizatave joqeveritare, të cilat nëradhë të parë i përfshijnë këta duke jukrijuar hapësirë për kreativitet,punësim dhe arsimim.Organizatat e vullnetarëve të rinjmund të jenë bartës dhe organizues tëaktiviteteve të ndryshme edukative,kulturore dhe me përmbajtje tëngjashme, në të cilat shumë lehtëmund të absorbohen s je l l j e tproblematike dhe të orientohen nësjelljet me efekte pozitive.Aktivitetet sportive janë shumëatraktive për fëmijët dhe të rinjtë meçrregullime në sjellje, sepse përmeskëtyre aktiviteteve, ata reflektojnëaftësitë e tyre duke shpenzuar edheenergjinë e tepërt aty ku duhet, e jo nëforma tjera. Kështu, atyre u rritetvetëbesimi për veten dhe angazhimipër arritje të sukseseve.Një formë e tillë e punës me nxënësitdhe të rinjtë që manifestojnë shenja tëçrregullimeve emocionale dhe tësjelljes, secila shkollë mund tarealizojë përmes angazhimit tëvullnetarëve me një program tëpërbashkët mes shkollës, komunitetitdhe profesionistëve.

(Fusnotat janë hequr nga redaksia)

Shkolla për të gjithë

Rëndësia e formave tëndryshme të organizimit tëkomunitetit

Koncepti i udhëtimit në traditën tonë,në raport me profesionet, kryesishtështë më shumë i lidhur meshëndetësinë, sesa me arsimin.Koncepti tradicional i mësimit ështëai në të cilin mësuesi në shkollë pretnxënësit e tij, kurse mjeku është ai qëviziton pacientët në terren. Koncepti i“mësuesit udhëtues” në arsiminkosovar është shumë i vonshëm -gjithsej ka pak më shumë se pesë vjetqë është në përdorim. Por, ideja emësuesve që udhëtojnë është e vjetërdhe pothuaj ka qenë e përhershme nëarsimin shqiptar.

Mësues që udhëtojnë kishtegjithmonë, sepse kishte lokalitete kunuk kishte kuadër për mësimdhënie,sepse në lokalitetin përkatës nuk kapasur kuadër. Kjo gjendje kambretëruar gati për shumë vite. Nëvitet '40, mësuesit në Kosovë duhet tëvinin nga Shqipëria, sepse përnxënësit shqiptarë nuk kishte mësuesqë do të jepnin mësim në gjuhënshqipe. Por, situata që ende ështëaktuale në një pjesë të fshatrave tëthella malore është se aty kanëmbetur shumë pak banorë dhedomosdoshmërisht duhet të ketëmësues që udhëtojnë. Por, kjo ndodhedhe në f sha t ra ku je to jnëkomunitetet pakicë dhe mësuesit janëtë detyruar të udhëtojnë me kilometrapër të arritur deri në shkollën me paknxënës.Në vendbanime të tjera specifike,mund të ketë edhe arsye tjera përa n g a z h i m i n e m ë s u e s ve q ëudhëtojnë.Në këtë kuptim, ideja e udhëtimit të

mësuesit deri në lokalitetin përkatësku ka nxënës që kanë nevojë për tënuk është ndonjë risi që të çuditë. Por,në kuptimin e termit profesional tëpërfshirë në arsimin kosovar të këtyrevjetëve të fundit, koncepti i “mësuesitudhëtues” paraqet shtyllën kryesoretë një modeli të ri në arsimin enxënësve me aftësi të kufizuaraarsimore në Kosovë. Sistemi igjithpërfshirjes në arsim, bazuar nëmodele t e s je l la nga shte teperëndimore në arsimimin epersonave me nevojë të veçantëarsimore, ka për qëllim përfshirjen etë gjithë fëmijëve në sistemin arsimor.

Për persona me nevoja të veçantaarsimore në të kaluarën arsimimiështë bërë përmes shkollave speciale-një shkollë në të cilën të gjithë këtafëmijë mblidheshin në një shkollë me

konvikt dhe aty për vite të tërashkolloheshin larg familjes, ambientittë tyre jetësor nga një kuadër ikualifikuar për të punuar me ta.Hapja e këtyre shkollave në Kosovënë gjysmën e dytë të shekullit tëkaluar, ka qenë një sukses, sepse përherë të parë mundësohej shkollimi ityre, por nevojat dhe mundësitë esotme kërkojnë që të bëhet më shumë,duke u fokusuar në idenë se taninxënësi është në qendër të vëmendjesdhe nevojat që ka ai për të qenë nëvendin ku jeton ai dhe familja e tij.Për ata nxënës që plotësojnëmundësi të bëhet vazhdimi ishkollimit në shkollat në vendin etyre, ndërsa përkrahja bëhet përmess h ë r b i m e ve m b ë s h t e t ë s e q ëorganizojnë ato shkolla speciale, qëtashmë janë shndërruar në qendraburimore. Pesë shkolla specialetashmë funksionojnë si qendraburimore, duke ofruar shërbimet etyre për dhjetëra shkolla të rregulltanë të cilën ka nxënës me nevojë të

Koncepti “mësues qëudhëtojnë'’

Nga shkollat speciale nëqendra burimore

18

veçantë arsimore. Shumë mësues nëkëto qendra burimore, nga dy nësecilën shkollë janë bartësit e këtijsistemi në Kosovë.

Mësuesi udhëtues (është quajtur edhemësues fluturues) është i punësuar nëqendër burimore dhe ka për detyrë tëmbështesë nxënësit e integruar nëshkollat tjera. Ai punon me këtanxënës, me prindërit, por edhemësuesit e tyre, duke u shndërruar nënjë urë lidhëse mes prindërve,shkollës së rregullt dhe QendrësBurimore. Gjatë vizitave në shkollat erregullta ai kontakton me drejtorët eshkollave dhe personelin mësimor –mësuesit apo arsimtarët e nxënësit tëintegruar, iu jep këshilla atyre përpunën me nxënësin, për hartimin eplanit individual arsimor, përcjellprogresin e tij, dëgjon kërkesat emësuesit dhe kur nuk ka vet përgjigjekërkon përkrahje nga stafi i QendrësBurimore. Ai po ashtu vlerësonnevojën e përkrahjes me mjeteteflopedagogjike, libra alternativëdhe materiale të nevojshme brendamundësive që ka Qendra Burimorepër të furnizuar nxënësin dhemësuesit e tij.Mësuesi udhëtues në klasën enxënësit e përcjellë ambientinrrethues ku është nxënësi, qoftë nëkuptimin fizik ku ndodhet tavolina etij, apo ndriçimin, distancën dheçështje tjera, që i duhet për të përcjellëmësimin i suksesshëm. Përveçasistimit ulur afër nxënësit në orënmësimore, pas orës flet me nxënësindhe dëgjon se çka ka për të thënë ai, saështë i kënaqur dhe cilat janëvështirësitë dhe nevojat e tij nëprocesin e integrimit.Me prindin po ashtu është epërqendruar një pjesë e punës, duke idhënë përkrahjen e duhur dhembështetjen emocionale, por edheduke i treguar përparësitë, mundësitëdhe nevojat e fëmijës. Me prindinpunohet edhe në aspektin e

përkrahjes së fëmijës në detyrat eshtëpisë, përdorimin e mjetevendihmëse tiflopedagogjike, etj.Me mësimdhënësit, drejtorët eshkollave dhe prindërit, mësuesiudhëtues punon edhe individualisht,por edhe përmes trajnimeve qëzhvillohen në qendrën burimore.

Me rëndësi për mësuesit udhëtues nëfillimet e profesionit të tij janë disaçështje. E para është që prindit t'i jepetmbështetja e duhur në mënyrë që pasintegrimit në shkollë të rregullt, ai tëmos ndjehet i braktisur me fëmijën evet.Në raport me mësimdhënësit dhestafin e shkollës ku është integruarnxënësi, me rëndësi është që atyremos t'u jepen premtime dhe të mos upremtohen rezultate të paarritshme,por të punohet mbi bazën emundësive që janë dhe që rezultati tëjetë i dukshëm, pa u premtuar shumëmrekullia.Gjithashtu, një mësues udhëtues nëproblemet që mund t'i shfaqen,posaçërisht në komunikimin memësuesin, apo prindin e nxënësit,është me rëndësi të mos paraqitet igjithëdijshëm për çdo pyetje që i

ofrohet, por në rastet kur nuk e kapërgjigjen, të marrë shënime dhepyetjen ta adresojë në qendrënburimore te ata që janë kompetentë.Përfshirja e nxënësve me aftësi tëkufizuar arsimore në klasat e procesinmësimor është një proces i ri, në tëcilin ka hyrë arsimimi për këta fëmijënë Kosovë, i cili po kalon edhe medebate, përfshirë edhe ata që ekundërshtojnë apo që nuk e besojnëefikasitetin e kësaj.Jo pak mësues edhe ngurrojnë mearsye të pranojnë nxënës me nevoja tëveçanta dhe është sfidë e mësuesitudhëtues të punojë për t'i bindur ata.Mosgatishmëria për bashkëpunimnga mësuesit apo shkollat, mungesa enjë mekanizmi për vepruar mbishkollat për të pranuar këta nxënësme aftësi të kufizuara, mungesa es t imul imi t për a ta që kanëbashkëpunuar, janë vështirësitë më tëmëdha me të cilat hasen mësuesitudhëtues në aspektin profesional. Pallogaritur edhe çështjet tjera tëfunksionimit si: numri i vogël imësuesve udhëtues në Kosovë,territori i gjerë që ata mbulojnë, orarete gjatë të punës dhe udhëtimit që atakanë në raport me mësimdhënësittjerë, deri te çështjet krejtësishtteknike si mjetet e transportit përpunë në terren e të tjera.

Detyrat e mësuesit udhëtues

Disa problematika lidhur meangazhimin e mësuesveudhëtues

Fehime Selmani

19


Në kuptimin e termit profesional të përfshirë në arsimin kosovar të këtyre vjetëve të fundit,koncepti i “mësuesit udhëtues” paraqet shtyllën kryesore të një modeli të ri në arsimin enxënësve me aftësi të kufizuara arsimore në Kosovë. Por, të jesh mësues udhëtues, është njëprofesion sa i nevojshëm, aq edhe i vështirë në kuptimin e ballafaqimit me shumë sfida dukefilluar nga prindi, nxënësi, mësuesi dhe shkolla

Mësuesi udhëtues – ndihmë për fëmijët me nevoja të veçanta


Historikisht mësimdhënësit kanëpunuar dhe punojnë të izoluar–njëmësimdhënës në klasë.Kur fëmijët menevoja të veçanta arsimore kanë filluar tëndjekin shkollat e rregullta ka lindurnevo ja për bashkëpunim mesmësimdhënësve të rregullt dhe atyrespecial (mësimdhënës në shkollaspeciale, mësimdhënës udhëtues,mësimdhënës gjithëpërfshirës).Edhe psenxënësit shumë ngadalë lëvizin nëdrejtim të klasave të rregullta, aty ku kandodhur kjo lëvizje e ka ngritur nevojënqë këta mësues të bashkëpunojnë mëshumë me qëllim të përfshirjes mëkualitative të fëmijëve me nevoja tëveçanta arsimore.Ani pse disa nxënës nëmënyrë të pjesshme marrin mësim ngalëndët e shkathtësisë në klasë të rregullta,ata nuk konsiderohen si nxënës të këtyreklasave. Tani filozofia është të përfshihennxënësit në klasa të njëjta dhebashkëpunimi mes mësuesit të rregulltdhe atij special të kombinohet meshkathtësi, perspektiva dhe njohurive tëtë dy ja pa lëve. Ndër r imet përmësimdhënës duhet të ndodhin nëzgjidhjen dhe në ndarjen e roleve qëtradicionalisht janë të ndara: t'i ndajnëqëllimet, zgjidhjet, klasën, udhëzimet,përgjegjësinë për nxënës, vlerësimin përnxënien e fëmijëve, zgjidhjen eproblemeve dhe menaxhimin e klasës.Mësuesit duhet të fillojnë të mendojnëkjo është “klasa jonë”. Aspekti kyç nëmes bashkëpunimit të mësuesit tërregullt dhe atij special është të ideojnëdhembledhinmateriale tëpërshtatshme.

Mësimdhënia në bashkëpunim ështëpërshkruar në vitin 1980 si “qasje nëedukim çka mësuesit e rregullt dhe ataspecial punojnë në bashkërenditje tëaktivitete që të mësojnë grupetheterogjene për nxënësit e integruar nëe d u k i m ” . N ë m ë s i m d h ë n i e nb a s h k ë p u n u e s e q ë t ë d y t ë ,mësimdhënësi i rregullt dhe ai specialduhet tënxitenqë të jenënënjëklasë.Tiparet e dallueshme në mësimdhënie

bashkëpunuese, e që dallohen nga qasjete mëhershme, është puna e përbashkëtnë një klasë gjatë ditës.Fusha e këtijbashkëpunimi do të përfshijë: plan-programet, udhëzimet, vlerësimin,menaxhimin dhe sjelljet.Çelësi për tëbërë punën e bashkëmësimdhënies ështëpërjetimi i planifikimit. Ju mund tënjihni kurikulën, prandaj ju mund të bënikthesë dhe të shkoni përpara dhe tandihmoni njëri-tjetrin për përpjekje tjera.Nëse nuk e njihni kurrikulën, nuk jenibashkëmësimdhënës, por vetëmndihmës.Në zhvillimin dhe zbatimin emësimit bashkëpunues, përvojaprofesionale në shkollë i rrit gjasat për tabërë punën ditore. Për ta mposhtur frikëne paditurisë dhe streset, me bashkim dhepërfshirje, mësimdhënësit do të ndihenpërgjegjës për ndërrime dhe atëherësuksesi dhe dështimi do të lidhetdrejtpërdrejtme ta.

Në modelin e bashkëpunimit ndërmjetmësueseve të rregullt dhe mësuesvespecialë secili sjell shkathtësitë e tij,trajnimet dhe perspektivat në ekip.Burimet janë të kombinuara për taforcuar mësimdhënien dhe mundësitë emësimit,metodatdheefikasitetin.Një çështje qartë zhvillohet nga kjomarrëdhënie që të dy kanë përvojë nëshumë fusha dhe kombinojnëshkathtësitë e veta dhe e bëjnëmësimdhënien më shumë efektive nëballafaqim me nevojat e të gjithënxënësve.Përgjegjësia parësore e mësuesit tërregullt është të përdorë shkathtësitë e tijnë udhëzimin e nxënësve sipas Kornizëssë Kurrikulës.Përgjegjësia parësore emësuesit special është të përcjellëudhëzime duke përshtatur dhe zhvilluarmaterial, ndjek stilet mësimore, fuqitëdhenevojat individuale të secilitnxënës.Edukimi i rregullt sjell përmbajtjen,mësuesit specialë e sjellin vlerësimin përta përshtatur përmbajtjen. Që të dyjasjellin trajnime dhe përvoja në teknikamësimoredhenëprocesine tënxënit.

Bashkëpunimi përfshinë angazhimin emësuesve të cilët kanë vullnet të punojnësë bashku, me drejtorin e shkollës, mesistemin e arsimit si dhe me komunitetin.Kjo përfshinë kohë, mbështetje, burimedhe mbi të gjitha këmbëngulësi. Porçështje kyçe është koha- koha përplanifikim, koha për zhvillim, dhe kohapër vlerësim.Planifikimi është gjithashtunjë faktor në identifikimin e nxënësve tëcilët do të jenë pjesë e procesitbashkëpunues. Është me rëndësi me sjellpropozime për nxënësit me vështirësispecifike, nëse nxënësi identifikohet mefaktor rreziku, ose nxënësit të cilët kanëaftësi të kufizuara. Chriss Walther-Thomas dhe kolegët e saj (1996) kanëgjetur pesë tema për planifikim dhebashkëmësimdhënie në programin edizajnuarpërbashkëpunim:

1.Besiminëshkathtësitë epartnerit;2. Dizajnimin e mjedisit mësimor për tëdy mësimdhënësit dhe nxënësit për tëcilëtkërkohet përfshirjeaktive;3. Krijimin e mjedisit kreativ për mësimnë të cilin çdo person kontribuon dheështë ivlerësuar;4. Zhvillimin e rutinës efektive përplanifikim në thellësidhe5. Rritjen e produktivitetit, kreativitetitdhe bashkëpunimit për kohë të gjatë.Pjesëmarrësi t në programin ebashkëpunimit pajtohen se koha ekërkuar për bashkëpunim nuk do tëzvogëlohet gjatë vitit, por që kualiteti iudhëzimevedo të rritet.

Çka është mësimdhëniabashkëpunuese?

Çfarë roli luan secili ngamësuesit?

Planifikimi për bashkëpunimefektiv

Në kohërat primitive, kur për të parënherë janë paraqitur shkollat, atoshërbenin që fëmijët vetëm tëargëtoheshin, të luanin dhe tëdëfreheshin. Ndërkaq më vonë fillojnëorganizime të ndryshme nëpër shkolla.Në disa vende shkollat bëhen private.Ato përpiluan programe të ngushta dhepër interesa të caktuara, qofshin ato përoborre shtetërore, përkatësi fetare, e mëvonë edhe për mësimin e filozofisë,kulturës, artit, shkencës etj.Elementet e para të reformimit tëshkollës i gjejmë në prag të shekullitXVII, kur J. A. Komenski propozoi njëprogram të kompletuar asokohe tëpunës edukativo-arsimore. I pari e futinë zbatim orën mësimore, javënshkollore, si dhe vitin shkollor.Propozoi dhe vuri në funksion klasën sinjësi organizative, ndërtuese dhefunksionale të punës së shkollës.Por, njeriu i cili e shënoi një kthesë nëreformimin e institucioneve arsimore tëasaj kohe ishte Xh. Djui, i cili ia doli t'ipë rcak to jë që l l imet ar s imore,përmbajtjen dhe realizimin e tyre. Aindikoi në rrjedhat e gjithmbarshme tëfunksionimit të shkollave dhe qëllimevetë tyre.Në fund të shek. XIX dhe në fillim tëshek. XX në skenë del ideologu if a m s h ë m i s h k o l l ë s G e o r gKersheshtajner, i cili drejtimin eshkollës e orientoi në kah tjetër ngaparaardhësit e tij. Parimi kryesor i tijishte që me minimum lëndësh të arrihetmaksimumi i shkathtësive, aftësive dhedashurisë së punës në shërbim tëedukatës shtetërore.

Edhe pse nuk ka shënime të sakta përhistorikun e shkollimit tonë kombëtar,ai sigurisht se është zhvilluar, në mosmë herët, paralelisht me vendet fqinje.Zanafilla e tij është qysh në kohët eIlirisë së lashtë.Aktualisht, sektori i arsimit nëRepublikën e Kosovës karakterizohetnga përpjekje intensive reformuese nëtë gjithë nënsektorët që kanë për qëllimtë trajtojnë sfidat kryesore të rritjes së

pjesëmarrjes dhe të përmirësimit tëbarazisë e cilësisë së arsimit në kushte tëmjeteve të kufizuara në dispozicion.Gjatë dekadës së fundit janë miratuarakte të shumta ligjore e nënligjore, janëndërtuar shumë shkolla dhe janëthemeluar institucione të shumta të rejapublike dhe private. Po ashtu ka pasurpërpjekje të konsiderueshme përpërmirësimin e kurrikulave dhe përhartimin e sigurimin e teksteve të rejashkollore, të cilat tash duhet tëmbështeten nga praktika të reja tëmësimdhënies e të nxënies.Hapja einstitucioneve private të arsimitparalelisht me ato publike, ka shtruaredhe nevojën e zbatimit të marketingut,si masë për tërheqjen e nxënësve tëinteresuar që të ndjekin shkollimin nëkëto institucione, andaj zhvillimi imarketingut në këto institucione është injë rëndësie të veçantë.Koncepti imarketingut pikën nismëtare e gjen nënevojat dhe dëshirat e konsumatorit meqëllim që të ofrohen produkte eshërbime që do t'i plotësojnë ato në tregmë të mirë se konkurrentët tjerë. Pra,n g a n j ë q ë n d r i m p a s iv n d a jkonsumatorit dhe imponimit tëprodukteve, marketingu përpiqet përnjë qëndrim aktiv ndaj tyre, dukehulumtuar vazhdueshëm nevojat,dëshirat dhe kërkesat e konsumatorëvee duke ua përshtatur produktet dhes h ë r b i m e t a t y r e m ë m i r ë s ekonkurrenca në treg.

Panairi i Edukimit i cili mbahet vite meradhë nën patronatin e MAShT-it, kuinstitucionet arsimore vendore dhendërkombëtare, shpalosin programetdhe ofertat e tyre për studimeuniversitare dhe pasuniversitare,

aktivitete dhe kualifikime tjera tëniveleve dhe profileve të ndryshme.Ky panair, paraqet një rëndësi të madhedhe një formë marketingu mjaftëinteresante për gjithë të interesuarit përinformim sa më real lidhur meproduktet arsimore dhe programeve qëk ë t o i n s t i t u c i o n e a r s i m o r e iprezantojnë me anë të slloganeve,fletushkave, broshurave të ndryshme sidhe formave të tjera, që paraqesin njëlloj marketingu, ku me anë të këtij mjetiinformues, ata informojnë vizitorët nëpanair, lidhur me produktet dheshërbimet akademike që ata ofrojnë.Duke pasur parasysh faktin se dëshiratdhe kërkesat e konsumatorëve nëekonominë e tregut mund të plotësohenvetëm me anë të proces i t tëmarketingut, rolin e marketingut nëpërsosjen e veprimtarisë arsimoremund ta marrim të një rëndësie tëveçantë. Kjo sepse institucionetarsimore private, duke dashur që tëdallohen në mes vete, çdo ditë e mëshumë po ofrojnë një shumëllojshmëritë produkteve dhe shërbimeveakademike, si: ambiente adekuatestudimi, ligjërues nga më të mirëtvendorë dhe ndërkombëtarë, mundësitë shumta studimi edhe jashtë venditfalë marrëveshjeve të ndryshme tëbashkëpunimit që këto institucioneprivate bëjnë me universitetet er ë n d ë s i s h m e m e r e n o m endërkombëtare për shkëmbimpërvojash dhe mundësi ofrimi tëvazhdimit të studimeve dhe përstudentët vendorë. Kjo ndikon edhe nërritjen e interesimit të këtyre studentëvepër vijimin e studimeve në këtoinstitucione arsimore, gjë që nëvazhdimësi do të ndikojë në ngritjen ekapaciteteve intelektuale dhe ecjen nëhap me trendet botërore të arsimit.

Hapja e institucioneveprivate ka shtuar nevojën emarketingut

Panairi i Edukimit - një ngamundësitë

Bashkëpunimi mes mësimdhënësve tërregullt dhe atyre specialë

Roli i marketingut në përsosjen e arsimit privat

20

21

Bukurije BorovciLuljeta KABASHI


Sundimi shumëshekullor osman, padyshim, ka lënë pasoja edhe në fushën earsimit të popullatës se kësaj ane.Prandaj, shkalla e analfabetizmit tëpopullsia shumicë/shqiptare, ishtetmerruese (mbi 95 %). Shkrim-leximdinin vetëm një numër i vogël njerëzishdhe atë në gjuhën turke me shkronjaarabe.Rrethanat shoqërore-ekonomike dhesidomos ato politike, bënë që deri nëdhjetëvjetëshin e dytë të shekullit XX,në Pejë të mos hapeshin shkollat memësim në gjuhën shqipe. Por, përpjekjetpër një gjë të tillë nuk pushuanasnjëherë. Se këndejmi, iniciativa efilluar nga Haxhi Zeka, që të mësohejedhe gjuha shqipe në mejtepe, hasi nëvështirësi të shumta nga pushteti osmani kohës. Pas tij, Sali Gjuka erdhi në Pejëme qëllim që në vitin 1905 të hapshkollë në gjuhën shqipe, por pushtetiosman nuk e lejoi. Realizimi i këtyreidealeve nuk mundi të fillojë deri nëvitet 1916-1918. Përpjekjet për hapjen eshkollave shqipe nuk munguan

asnjëherë.Shkollat serbe dhe turke nëPejë Është vështirë të vërtetohet se kurka filluar së punuari shkolla e parë serbenë Pejë nën turqit... Shkrim-leximiështë kultivuar vetëm në manastire dheështë mbështetur në nevojat ereligjionit.Shkollat turke në Pejë kanë qenë tëpërhapura. Këso kohe funksiononindisa sosh, në mesin e të cilave ishiniptidadujet (shkolla fillore tri klasëshe,ku pos lëndëve fetare, mësoheshinedhe: gjeografia, allahu, gramatikaturke, vizatimi dhe gjimnastika).Ruzhdijet (gjimnazi i ulët) ekzistojnë nëPejë edhe para vitit 1890. Po ashtu nëPejë kanë funksionuar edhe 12 mejtepedhe dy medrese.Në vitin shkollor 1908/09 në Pejë hapetedhe Idadija (gjimnazi i lartë turk), i cilifunksionoi dy vite shkollore.

Pos shkollave serbe e turke, në Pejë nëshek. XIX funksionuan edhe shkollat

shqipe dhe kjo përkundrejt momenteveshoqërore, polit ike, ushtarake,ekonomike dhe fetare. Por, mepresionet e vazhdueshme për jetësimine kërkesave të Lidhjes së Prizrenit,Qeveriaturke (osmane), u shtrëngua që të lejojëhapjen e një shkolle në gjuhën shqipe nëPejë.Kjo shkollë ka qenë e vendosur pranëkishës katolike. Në të, në vitet e 90 -ta tës h e k . X I X k a d h ë n ë m ë s i mFrançeskani Engjëll Pali. Fëmijët imësonte shqip dhe italisht. Pas tijerdhën famullitarë tjerë që kanë dhënëmësim në gjuhën shqipe. Kjo ka qenëshkollë e përzier fillore, me një mësuesdhe 30 nxënës. Në këtë shkollëmësoheshin këto lëndë mësimore:gjuhë shqipe, aritmetikë, histori dhegjeografi. Në fund të vitit shkollormbaheshin provimet.L i d h u r m e e k z i s t i m i n d h efunksionimin e kësaj shkolle, ekzistonnjë dokument me vlerë, nga i cili shihetse ajo ka ekzistuar, por në vitin 1913,

Shkolla e parë shqipe në Pejë

komandanti i këtij rajoni gjeneraliR.Veshoviq, urdhëroi për ta mbyllur.Në anën tjetër, me 6.10.1914,Ministria e Arsimit dhe Çështjevekishtare në Cetinë vendosi që tëhapen kopshte për fëmijë të moshës 3-7 vjeçare, ku fëmijët do të ushtrohennë të folur, shpjeguar dhe kënduarkëngë. Kjo bëhej me qëllim që fëmijëtshqiptarë bashkë me ata serbë emalazias, të mësojnë gjuhën serbedhe kjo me qëllim shkombëtarizimi.

Përpjekjet e Sali Gjukes, për hapjen eshkollës shqipe në Pejë, në vitin 1908,u penguan nga autoritetet osmane tëkohës. Por, përpjekjet, kërkesat si dhepresionet e popullatës së Pejës, bënëqë në vitin 1915, në qytetin e Pejës, tëhapen shkollat e para shqipe nënokupimin austro-hungarez. Është merëndësi të ceket se shkollat shqipe nëkëto vite janë lejuar për t'u hapur ngaautoritetet austro - hungareze.Këso kohe, në qytetin e Pejës janëhapur dhe kanë funksionuar trishkolla fillore shqipe me rreth 700nxënës, dhe atë: shkolla fillore"Haxhi Zeka" me tri klasë, shkollafillore "Skënderbeu" në të cilën kanëmësuar klasat e larta dhe shkollafillore në Kapeshnicë, e cila nëpikëpamje administrative i takonteshkollës fillore "Haxhi Zeka".Për shkak të mungesës se theksuar tëkuadrit mësimorë vendas, mësuesitkanë ardhur nga Berati, Elbasani evise tjera, por kishte edhe mësuesvendorë me Idadije të kryer.Sidoqoftë, vitet 1916,1917 dhe 1918paraqesin kohën e shtimit të dukshëmtë shkollave shqipe në Pejë, çkapozitivisht ndikoi në ngritjen e nivelitarsimor të popullatës shqiptare nëkëto anë.Shkolla fillore "Haxhi Zeka"funksionoi në ndërtesën e mejtepit,afër Hamam Xhamisë, që ndodhetpërballë hamamit të Haxhi Beut.Shkolla kishte 4 klasë. Kjo shkollëështë hapur dhe mbështetur ngaatdhetarët Haxhi Zeka dhe SaliXhuka. Që në fillim erdhën edhe

mësuesit Murat Xhakova dhearbëreshi nga Zara Toma Maroviqi, siepror i Austro–Hungarisë, por qëdinte mirë gjuhën shqipe.Pa vonuar, për shkak të rritjes sëshpejtë të interesimit për shkollën, nëPejë hapet edhe shkolla fillore"Skënderbeu" me klasë të larta, si dhenjë shkollë fillore triklasëshe në lagjenKapeshnicë, që u vendos në afërsi tëXhamisë së Kuqe.Entuziazmi si i personelit mësimor,ashtu edhe i nxënësve për mësim,ishte shumë i madh. Nxënësit ishin singa qyteti ashtu edhe nga fshatratpërreth.Në tri shkollat e para në gjuhënshqipe në Pejë, në vitet 1916/1917dhe 1918, kanë dhënë mësim këtamësues: Xhevat Shkreli, MuharremBlakqori, Kadri Arapi, QazimQavolli, Haxhi Tafili, Hajdar Shehu,Abdurrahman Qavolli, Mulla RexhëMeta, Halit Kastrati, Shaqir Qavolli,Sali Pejani, Bedri Pejani dhe ShabanKelmendi.Për fat të keq, zjarret e Luftës se ParëBotërore shuan shkollimin në gjuhënshqipe në Pejë. Arsimi shqip u shtypme dhunën më mizore, deri në vitin1941. Por në shkollat `popullore`serbe, mësim-besimin për nxënësit ebesimit islam e jepnin hoxhallarët, tëcilët shpesh jepnin mësim edhe nëgjuhën shqipe, e cila gjë “nuhatet”shpejtë nga organet shtetërore dhendalohet me masa shumë të ashpra.

U desh të kalojnë mbi 20 vite tërobërisë arsimore të popullit shqiptarnë Kosovë, në mënyrë që gjatë Luftëssë Dytë Botërore, sikurse edhe gjetiunë Kosovë, ashtu edhe në Pejë, tëhapen dhe funksionojnë shkollatshqipe. Ishte kjo kohë e organizimit tëveprimtarisë edukativo-arsimore nëm ë n y r ë i n s t i t u c i o n a l e d h epedagogjike. Ishte kjo kohë efunksionimit të shkollës së mirëfilltëkombëtare (bazuar ne rrethanat ekohës).Përveç atdhetarëve të shquar, qëluftuan për shkollën dhe arsimin

shqip në Pejë, krah të fuqishëmo r g a n i z i m i t t ë ve p r i m t a r i s ëedukativo-arsimore në vitet 1941 -1945 i kanë dhënë edhe Ministria eArsimit të Shqipërisë, që përmesministrave Ernest Koliqi, RexhepKrasniqi dhe inspektorit te arsimitNdue Paluca, mbështeti arsimin nëçdo aspekt, si në atë organizativ,ligjor, të sigurimit të teksteve dhemjeteve mësimore, të planeve dheprogrameve mësimore, mjetevefinanciare etj.Po ashtu, meritë të jashtëzakonshmenë të mirë të kësaj veprimtarie kanëdhënë edhe shumë mësues të shquartë arsimit shqiptar nga Shqipëria, Pejadhe gjithë Kosova.Se këndejmi, në vitin shkollor 1941 /42, në Pejë filloi punën shkolla fillorepesë-klasëshe "Lidhja e Prizrenit" qëishte e vendosur në lokalet e shkollësse sotme 9-vjeçare, me të njëjtin emër.Kjo shkollë në vitin shkollor 1941/42kishte 429 nxënës, kurse në vitinshkollor 1942/43 kishte 443 nxënës,nga të cilët 334 nxënës dhe 109nxënëse.Në vitin shkollor 1942/43, për shkaktë numrit të madh të nxënësve, ngakjo shkollë ndahet si shkollë e pavarurfillore pesëklasëshe, shkolla "HaxhiZeka", e cila vendoset ne lokalitetinJarinë në Pejë. Në këtë vit shkollor ajokishte pesë klasë dhe 405 nxënës ngatë cilët 288 nxënës dhe 117 nxënëse.Mësimdhënësit e këtyre dy shkollavekanë qenë shumë të angazhuar nëpunë. Kishin vullnet dhe entuziazëmtë madh. Pjesa më e madhe nga tavinin nga Shqipëria, por kishte edhekosovarë të cilët shkollimin e kishinkryer në Shqipëri.Mësimi ishte klasor dhe zhvillohej nëdy ndërrime dhe atë sipas modelit tëshkollave në Shqipëri. Në paralelekishte 30 deri 35 nxënës. Djemtë dhevajzat mësonin së bashku.hPjesa me e madhe e mësimdhënësvepunonin edhe në shkollën fillore"Haxhi Zeka".

(fusnotat janë hequr nga redaksia)

Shkollat shqipe në qytetin e Pejësnë vitet 1916 – 1918

Shkollat shqipe në Pejë në vitet1941 -1945

Drita Haxhaj

22 23

Shkollat e para shqipe në qytetin e Pejës


Mësimdhënësi krijues

Mësuesja amerikane 42 vjeçare ErinGruwell ka një reputacion në fitimin eçmimeve për përkushtimin e saj tëpalëkundur në të ardhmen e edukimit.Ndikimi i saj si një agjent ndryshimi,është i thellë. Aq i thellë, në fakt, saqëhistoria e saj ka tërhequr vëmendjen eHollywood-it. Në janar të vitit 2007,Paramount Pictures ka nxjerrë në tregfilmin “Shkrimtarët e lirisë” (FreedomWriters), film ky i cili është bazuar nër o m a n i n b e s t s e l l e r “ D i t a r i iShkrimtarëve të Lirisë” që përshkruanpërvojën e jashtëzakonshme të Erin me150 nxënës të shkollës së mesme.

Duke nxitur një filozofi edukuese që kavlerësuar dhe promovuar diversitetin,ajo ka transformuar jetën e studentëvetë saj. Ajo ka inkurajuar ata që tërimendojnë besimet rigjide për vetendhe të tjerë, të rikonsiderojnë vedimet epërditshme dhe përfundimisht tërindërojnë të ardhmen e tyre. Membështetjen e Erin, ata kanë zgjedhurtë heqin dorë nga shtatzania epadëshiruar, drogat dhe dhuna, duke ubërë kështu studentë inspirues,shkrimtarë dhe qytetarë për ndryshim.Ata e kanë quajtur veten e tyre“Shkrimtarët e Lirisë” në homazh të

aktivistëve të të drejtave civile“Garuesit e lirisë” dhe kanë publikuarnjë libër.

Të inspiruar nga Anne Frank, Erin dhestudentët e saj kanë përfshirë udhëtimine tyre kolekt iv në Ditar in eShkrimtarëve të Lirisë. Përmes hyrjeveprekëse të studentëve dhe tekstitnarrativ të Erin, libri përshkruan“hapjen e mendjes së tyre, odisenë etyre revolucionare kundër jotolerancësdhe keqkuptimit”.

Përderisa Erin ka marrë merita përfaktin se u ka dhënë nxënësve të saj “njëshansë të dytë”, ka qenë ajo që ndoshtaka ndryshuar më së shumti gjatë kohëssë saj në Shkollën e Mesme Wilson. Ajoka vendosur ta kanalizojë eksperiencëne saj brenda klasës drejt një kauze më tëgjerë, dhe sot impakti i saj shtrihet mëgjerë sesa vetëm Klasa 203. Erin kathemeluar Fondacionin e Shkrimtarëvetë Lirisë, ku tani i mëson mësuesit nëpërgjithë vendin se si të implementojnëplanet e saj inovative mësimore menxënësit e tyre. Kohëve të fundit,metoda mësimore e Erin ështëpublikuar në “Udhërrëfyesi i Ditarit tëShkrimtarëve të Lirisë për Mësuesin”.

Të ardhurat nga shitja e librit shkojnëdirekt në fondet e FondacionitShkrimtarët e Lirisë.

Erin dhe nxënësit e saj kanë qenë pjesë enjë numri të pafund të shfaqjevetelevizeve, përfshirë Oprah, PrimeTime Live dhe Good MorningAmerica. Historia e tyre ka fituar njënumër të madh të çmimeve, përfshirëçmimin “Shpirti i Anne Frank”.

POEZI

Brikenë Ceraja-Beka

24 25

Erin Gruwell, mësuesja dhe themeluesjae fondacionit Shkrimtarët e Lirisë

Kam me të thënë

Në këtë ditë

Të tharë

Ku as dielli nuk bënë ditën si

duhet

Kam me të thënë edhe një herë

Se guri nuk vihet në mur

Pa e vënë ti fjalën në vend

Në këto kohë

Pa shi

Ku as loti yt nuk bën asgjë

Kam me të thënë edhe një herë

Se uji pushon atëherë

Kur loti yt rrjedh

Udhëtim me akerontin

Kam me vuejt një shekull

Edhe kurrë s'kam për të të thënë

Atëherë kur kam me udhëtu me barkën e

akerontit

Në velat e tij do të lë një epitaf

Të shkruar në hieroglife

Kam me lundru kohë pas kohe

E ti s'do ta kuptosh

E shekull pas shekulli

Kurrë s'kam për të të thënë.

Nënë

Sa larg jemi

Sa afër të ndjej

O Nënë

Me aromën tënde

Frymoj ende

E shtrenjta Nënë

Në hapat e tu lëshova shpirtin

Të gjej edhe pak dashuri!

Eci e nuk ndalem

Prek edhe gjurmën e fundit

Të shijoj edhe pak aromën nënë

Në vend të luleve të të dhuroj pak fjalë

O Nënë

Në këtë letër të lagur nga shiu

Mbledhi fjalët e shpërndara

Dhe t'i dhuroj

Të humbura

SShnjerëzohet koha

në shtratin e rrugës

aty ku as guri nuk lëvizë

aktrohej me trupat e tyre

në shtratin e improvizuar në gur

ofshamë e kthyer në këngë vaji

të zvarritura mbi lule të vyshkura me pamje

lakuriq

pikturuar me gjakun e vëllait e të babait

të shnjerëzuara nga koha

bëhej lojë teatrale me trupin e tyre

shpirtvdekurat shëtisin në trupat e gjallë

s'ka vend në tokë

për të humburat në kohë

Arsimi nëpër botë

FotogaleriaFotogaleria

26 27

Documents

Mësuesit e mëdhenj ndajnë më shumë se fakte me të …masht.rks-gov.net/uploads/2015/05/reviste-e-permuajshme-nr-7-viti... · "Edhe ne jemi pjesë e kësajbote,pathënësejemitëpërkryer,