Metodologjia1kerkimoroshkencoreprof Dr Alijakupe 120227152808 Phpapp02

8/12/2019 Metodologjia1kerkimoroshkencoreprof Dr Alijakupe 120227152808 Phpapp02

1/101

Prof. dr. Ali JAKUPIProf. dr. Ali JAKUPIProf. dr. Ali JAKUPIProf. dr. Ali JAKUPI

MMMMetodologjia eetodologjia eetodologjia eetodologjia e PPPPunsunsunsuns SSSShkencorehkencorehkencorehkencoreKKKKrkimorerkimorerkimorerkimore

ECTS 15ECTS 15ECTS 15ECTS 15

Ligjrata t autorizuara

Prishtin, 2005Prishtin, 2005Prishtin, 2005Prishtin, 2005

Masterlessons


2/101

UNIVERSITETI I PRISHTINSFAKULTETI EKONOMIK

STUDIMET PROFESIONALE MASTERDepartamenti: FINANCA DHE BANKA

Programi i lnds:

METODOLOGJIA E PUNSSHKENCORE KRKIMORE

Semestri VII, Lnd e obligueshme

Barts i lnds: Prof.dr. Ali Jakupi

ECTS (kredi): 15

Prishtin, 2005


3/101

UNIVERSITETI I PRISHTINSFAKULTETI EKONOMIKSTUDIMET PROFESIONALE MASTERDepartamenti: FINANCA DHE BANKA

Programi i lnds: METODOLOGJIA E PUNS SHKENCORE KRKIMORESemestri VII, Lnd e obligueshme

Barts i lnds: Prof.dr. Ali Jakupi

ECTS (kredi): 15

1. HYRJE

Reforma universitare impononqasje t reja, metoda pr t nxn njohuriq jan n funksion t zgjidhjeve t problemeve, t ndrtimit dhe prkufizimit tkoncepteve pr strategji zhvillimore, planifikim strategjik, pr manaxhim efektivn biznes. Ndryshimet e mdha q ndodhin npr periudha dhe npr shoqri,

paraprijn n domosdoshmrin e hyrjes sa m t thell n shkenc, n artikulimine shkencs pr shkencn dhe n implementimin e t arriturave t avancuara, t panjohura, me t cilat ndryshohen sjelljet, veprimet dhe fitohen aftsi pr t mbizotruarmbi ligjshmrit, raportet interaksionale, pr t vepruar n nivele t qndrueshme si

vepron konkurrenca.

Metodologjia e puns shkencore, e re pr ne, e jo pr t tjert, pr t zhvilluarit, do tmundsoj nj ambientim t ri n studime t nivelit master, nj cytje drejt prvetsimit tnjohurive q kan t bjn me hartimin me shkathtsi, si nj prgatitje moderne, pa tciln sht vshtir t rreshtohen studentt n rrafshin e t kuptuarit, t interpretimit, t

pavarsimit dhe t daljes nga rrethi vicioz, i ndrlidhur me shum t panjohura n jetn eprditshme dhe n biznes, n ekonomi n prgjithsi, e cila prballet gjithnj e m teprme konkurrenc t ashpr, me kahe integruese dhe globalizuese.

Nprmjet ligjrimit t lnds Metodologjia e puns shkencore krkimore pretendimetjan t lidhura me inicimin dhe mbartjen e njohurive solide dhe relevante t studentt,me specifikat e t hulumtuarit t puns shkencore, me origjinalitetin e t arrituraveshkencore dhe profesionale, me zgjerim t aktiviteteve konkrete, me ka mundsohet senga shqyrtimet teorike t kalohet n veprime konkrete, n observime dhe hartime t

punve profesionale, si nj hap pr t hyr n thellsin e materieve shkencore. Me fjaltjera, programi prfshin doz optimale t materieve teorike, pr ti dhn rndsi tveant puns praktike, nga e cila krijohet nj bazament i qndrueshm pr t ndrtuar


4/101

METODOLOGJA E PUNS SHKENCORE KRKIMORE

4

forma t caktuara shkencore krkimore, duke filluar nga t t konceptuarit dhe t hartimitt punimeve seminarike, t vshtrimeve kritike, t eseve, t punimit t magjistraturs dhet bazamenteve orientuese edhe pr forma tjera m t ndrlikuara t mpastajshme.

Sipas mnyrave t ligjrimit, t bashkpunimit me studentt, t konsultimeve, t

ushtrimeve t pandrprera n fushn e t kuptuarit t fshehtsive t shkencs,pretendimet mbshtetn n avancimin e theksuar t njohurive t studentve, q ktonxnie tiu shrbejn si ndihmes pr prvetsimin edhe t lndve tjera t programit

profesional master, por edhe n jetn e mtejme krijuese.

2. OBJEKTIVAT

Me lndn Metodologjiae puns shkencore krkimore studentt do taftsohen:

n thellimin e njohurive shkencore e profesionale, si nj lm i domosdoshm dhei patjetrsueshm, pr kreativitet, pavarsim dhe aftsim n kryerjen e punve nlmin e biznesit dhe m gjer;

n zgjerimin e t vepruarit krkimor, duke u mbshtetur n zbatimin e metodavedhe t qasjeve, t cilat mundsojn efektuimin e metodologjis n implementiminn kuptim t ngusht dhe t gjer, n krkim, n zbatim dhe n avancimin emnyrave t veprimit n kushtet e ekonomis s tregut dhe t konkurrencs n

prmasa t zgjeruara dita me dit; n lirimin e t vepruarit, kur sht fjala tek artikulimi i t arriturave, n hartimin e

formave t ndryshme t materialeve, t dokumenteve, t veprave t karakteritshkencor e profesional;

n kornizimin e horizontit sa m t gjer t njohurive shkencore e profesionale,nga t cilat krijohen mundsi t veprimeve konkrete n praktik, e q t largohen

jo vetm nga imitimet, e aq m tepr nga plagjiatt, por nga kultura vetjake eprvetsuar, e cila mundson veprim origjinal, t pavarur, komunikim me vlerat eshkruara, t konsultuara dhe t shfrytzuara aq sa lejojn normat e bashkpunimitdhe t bashkveprimit;

n profilimin e aktiviteteve, t vetaktualizimit, t skicimit t imxheve mepreformansa t dobishme pr zhvillimin e trsishm ekonomik e social, tndrtimit dhe t konsolidimit t mirqenies t popullit t Kosovs dhe m gjer.

3. PLAN-PROGRAMI I LNDS

I. HYRJE N PUNN SHKENCORE KRKIMORENocioni shkenc; Roli i shkencs pr zhvillim t veprimtarive biznesore, tekonomis e tjer; Veprimtaria shkencore-krkimore; Klasifikimi i hulumtive shkencore;Klasifikime tjera shkencore krkimore; Krkimet sipas numrit t pjesmarrsve(krkimet individuale dhe kolektive); Lnda krkimore; Dallimi n mes puns shkencore


5/101

PROF. DR. ALI JAKUPI - METODOLOGJIA E PUNS SHKENCORE KRKIMORE

5

dhe puns profesionale; Metodologjia e puns shkencore krkimore; Diferencimi ishkencave;

II. METODAT SHKENCORE KRKIMOREMetodat shkencore krkimore (analiza e sinteza, induksioni dhe deduksioni, abstraksioni

dhe konkretizimi, gjeneralizimi dhe specializimi, metodat e klasifikimit, metodakomparative, metoda historike, metodat statistikore, metodat kibernetike, metodatmatematikore, metodat e vzhgimit e tjer). Klasifikimi i veprave shkencore, veprave

profesionale dhe i veprave shkencore-profesionale; Procesi krkimor shkencor (n biznese tjer).

III. QASJET DHE TEKNIKAT E PUNVE SHKENCORE KRKIMOREPrcaktimi i punimit krkimor shkencor (motivet, ekskluziviteti, synimi); Kornizimi itezave dhe i nntezave prmbajtsore dhe plani i puns (vllimi i punimit, ilustrimet e

parapara, kohzgjatja e hartimit, destinimi); Grumbullimi i t dhnave dhe fakteve

(krkimet hulumtuese dhe analizat kualitative, krkimet e bazuara n t dhnat parsore:krkimet e bazuara n anketime, krkimet e llojeve tjera: t komunikimit efektiv merespondent, metodat e vshtrimit, krkimet eksperimentale); krkimet e bazuara n tdhnat dytsore (shfrytzimi i literaturs, i bibliografis prkatse n biblioteka, ninternet, leximi dhe prpunimi, konsultimi i literaturs s zgjedhur, shfrytzimi iskedarve bibliotekar, i skedave vetjake dhe prdorimi i tyre; Hartimi i punimit (veprs)shkencore e profesionale (zgjedhja e stilit, korrektsia, qartsia dhe konciziteti, optimumivllimor i veprs); Struktura e punimit shkencor krkimor; Shfrytzimi i burimeve pr t

prforcuar relevancn shkencore; Tabelat grafikonet dhe inkorporimi i tyre n punim;Shqyrtimi i hartimit t tabelave statistikore n saje t elementeve t dhn, metodatstatistikore matematikore, ndrtimi i grafikoneve dhe t nxnia e leximit t tyre;

Disenjimi teknik i punimit shkencor krkimor.

IV. FORMAT E PUNIMEVE SHKENCORE KRKIMORET shkruarit si proces; Llojet e shkrimeve; Krkimet n internet dhe shfrytzimi i

burimeve; Bazat e t shkruarit n form komunikimi; shkrimi i eseve ekonomike;shkrimi i rasteve studimi; Shkrimi i punimit t magjistraturs; Disa njohuri hyrse prhartimin e disertacionit t doktoranturs; T shkruarit juridik (ligjet, rregulloretudhzimet administrative) q kan t bjn me sfern ekonomike; Forma tjera t

punimeve shkencore krkimore.

V. QASJET TJERA PRAKTIKE, KONSULENTE, USHTRUESEAktivitete dhe shqyrtime praktike; Ushtrime pr shkrime t shkurtra n salln e msimit,Diskutim pr punimet e shkruara n form t seminareve dhe t vshtrimeve kritike, teseve ekonomike.

Planifikohet q n mnyr obligative, secili student t hartoj nga: nj punim seminarik,nj ese ekonomik dhe nj vshtrim kritik pr ndonj vepr shkencore a profesionale.


6/101


6

VI. FITIMI I KREDIVEa) pr shkrime t her pas hershme n salln e msimit, si dhe vijimsin dheangazhimin aktiv: max. 1 kredi, ose 6,67%,

b) pr punimin seminarik: max: 2 kredi, ose 13,33%,c) pr eseun ekonomik: max. 2 kredi, ose 13,33%,

) pr vshtrimin kritik: max. 2 kredi, ose 13,33%,d) nga provimi prfundimtar: max. 8 kredi, ose 53,34%

Gjithsej: 15 kredi, ose 100%.

Nse studenti nuk e arrin maksimumin me punimet e hartuara dhe me angazhimetaktive, mangsin diferente duhet ta plotsoj me pyetje shtes n afatin e provimit.

Pr t gjitha aktivitetet dhe obligimet e studentit, t kryera apo t pakryera, bartsi ilnds mban evidenc t prpikt dhe pr gjendjen e trsishme, pr ndryshime, prnevojn e angazhimeve shtes n do koh studenti sht i njohtuar saktsisht dhe mban

kontakte t rregullta me profesorin e lnds.

Literatura

Literatura baz:

1. W.G.Zikmund, Business Research Methods, The Dryden Press, 2000,2. Zelenika. R, Metodologoja i tehnologija izrade znanstvenog i strunog rada, EF

Rijeka, 1998,3. Filipovi M., Metodologija znanosti i znanstvenog rada, Svjetlost, Sarajevo, BiH,

2004,4. Umberto Eco, Si bhet nj punim diplome, Tiran, 1997,5. Prof. dr. Ali Jakupi Metodologjia e puns krkimore shekncore, Ligjerata t

autorizuara pr Studimet profesionale master, Departamneti Financa e Banka,Prishtin, 2005.

Literatura plotsuese:

1. Doc. Dr.sc. Vladimir Cavrak, Metode znanstvenog i strucnog rada, Zagreb, 2003,2. Elona Boce, Si t shkruajm nj punim krkimor,

3. Bardhyl Musai, Si t shkruajm ese, Tiran, 2004,4. Ted Tjaden, Legal, Research and Writing, 2001


7/101


7

I. HYRJE N PUNN SHKENCORE KRKIMORE

I.1. Nocioni shkencShkenca sht burimkryesor pr identifikimin, ndrtimin dhe zhvillimin enjohurive, t diturive konkrete, t reja dhe t prgjithshme.Ajo sht e lidhur me krijimtarin, me arritjet n t gjitha fushat, me zbatim nteori dhe n praktik. T gjitha gjerat jan t nevojshme pr individin, prkolektivin, pr kombet, pr njerzimin n trsi.

Shkenca i ka detyrat dhe funksionet e veta. Detyr, funksion themelor i shkencs sht senjerzimi nprmes saj arrin mbizotrimin n procese jetsore, krijuese, manaxhuese,me qllim t avancimit t mundsive pr ndryshimin e gjendjes n koh pozitive.

Shkenca sht sistem i gjer i prbr nga nnsistemet e veta. N mes

nnsistemeve t ndryshme ekziston lidhje interaktive, hallk e t dhnave kthyese, pasiq nprmjet krkimeve shkencore determinohen kahet e zhvillimit ekonomik, social,

politik, t bizneseve etj, t strukturs ekonomike.Shkenca sht e pranishme dokund, por me intensitete t ndryshme. Sipas nj

autori (Felisite Lamennais) shkenca shrben vetm t na pasqyroj sa sht e madhemosdija jon.

sht konstatuar m hert se shkenca sht fuqi shtytse pr zhvillimin etekniks, teknologjis, prodhimit, biznesit, mnyrs s jetess, demokratizimit, liris,mbijetesn, perspektivn.

Shkenca burimin e ka te njeriu, te qenja m e prsosur, m e menur dhe mdinjitoze. Fjala shkenc n shqipe do t thot dituri. Shkenca krijon sjellje t reja,diapazon t zgjeruar t dijes, si dhe rregulla. Rregullat jan t nevojshme n jetn enjeriut, pr vet njeriun. Sepse, si thoshte nj pilot amerikan, Shuck Yeager: rregullat

jan krijuar pr njerzit q nuk kan vullnet ti krijojn rregullat e veta. Pr kt arsyeshkenca gjendet n funksionin e ndihmsit t t gjith atyre q kan nevoj pr t.

Nga fakti se shkenca ka kuptim t gjer, ekzistojn definime t shumta lidhur met, si bie fjala:

shkenca paraqet dituri sistematike t nivelit t lart;


8/101


8

shkenca sht dituri e verifikuar, e sistemuar, e rregulluar pr ndonj gj, earritur nprmjet qasjeve dhe metodave dhe krkimeve;

shkenca sht sistem i diturive t zhvilluara.

I.2. Karakteristikat e shkencs

Shkenca i ka karakteristikate veta. Ndr m themeloret jan:trsi unike (n t gjith lmenjt dhe fushat - prbashksia shkencore),harmonizimi i teoris dhe praktiks (teorit t ken zbatim n praktik, si dhe

praktika e mir t jet e arritur n baz t teoris s mir,kreativiteti (kontributi, efikasiteti, cilsia e shkenctarit),ligji i zhvillimit t prshpejtuar (shtimi i numrit t shkenctarve, specialistve.

N njqind vjetshin e fundit numri i shkenctarve dhe i krkuesve shtshtuar pr njmij her, ndrsa numri per capita pr 250 her),

ngjashmri npr etapa t zhvillimit (t gjitha shkencat kalojn npr tri etapat zhvillimit: 1. faza prshkruese, 2. faza analitiko-logjike, 3. faza eharmonizimit t prmbajtjes dhe t metodave kuantitative dhe shkencore),karakteri dinamik shkencor (shkenca sht mjet q shpie n prparim t

prgjithshm t shkencs dhe teknologjis, t avancimit t njerzimit),karakteri shoqror (shkenca sht n funksion t zhvillimit t trsishmnjerzor),organizimi dinjitoz i ekipeve shkencore (m hert ka dominuar individi, tashkan prparsi ekipet e shkenctarve, t hulumtuesve),shkenca komponent e kulturs (ndikon n zhvillimin e kulturs, si ndikonkultura n zhvillimin e shkencs),

shkenca dhe arti (kto t dyja kan veori t prbashkta. Sipas Rajbergut:kur shkenca e arrin kulminacionin e krijimtaris, i afrohet artit, bhet art.Arti, po ashtu, sht shkenc,diferencimi dhe integrimi shkencor (me diferencim krijohen fusha tndryshme, diciplina t diferencuara. Njkohsisht, vjen deri te integrimi, duke

pasur nevoj q t kompletohen me njra tjetrn),veoria interdisiplinare (shkenca bartet prej nj vendi n tjetrin,internacionalizohet. Arrihet deri te lidhja e dy e m tepr disiplinaveshkencore.

I.3. Veprimtaria shkencore krkimore

Inkorporimi n proceset shkencore krkimore, imponon nevojn prsaktsimin e terminologjive dhe t kuptimeve. Mund t hasim n dy terminologji:1. veprimtaria shkencore krkimore dhe,2. puna (punimi shkencor krkimor).


9/101


10/101


10

Megjithat, sht vshtir t prcaktohet kufiri n mes krkimeve t orientuaradhe krkimeve t pa orientuara, ngase sipas nevojs, njri lloj krkimor mund t kalojn llojin tjetr krkimor.

2. Krkimet implementuese (t zbatueshme) jan t karakterit implementues,

aplikativ (zbatues), ndrsa mbshtetjen e kan n punt teorike ose n punteksperimentale, pun kto q kryhen pr t arritur njohuri t reja, si dhe pr orientimkan zgjidhjen e ndonj detyre konkrete, prkatsisht zgjidhjen e objektivit praktik. Nnjfar dore, kjo sht vazhdimsi e krkimeve fundamentale. Me kt nnkuptohet se

prfshihen metoda dhe qasje plotsuese pr zgjrimin e njohurive, pr zgjidhjen eproblemeve drejt sendrtimit t objektivave n ekonomi, t zbulimeve, n politikatmakroekonomike, n politikat e nnsistemeve fiskale, t doganeve etj.

Ekzistojn mendime t qndrueshme se ky nivel krkimor nuk ka vend tposam meritor, sepse paksa ose fare mund t ndryshoj nga niveli krkimorfundamental, nuk ka asnj dituri, shkenc, e cila s paku pjesrisht mund t aplikohet n

praktik, n ndonj segment t caktuar.

3. Krkimet zhvillimore paraqesin zhvillim eksperimental, pun sistematike,pasi q mbshtetjen e kan n krkimet fundamentale dhe aplikuese, madje n prvojapraktike, por q prvojat e arritura prsosen dhe begatohen me qasje t reja, teknologji treja, me teknologji t reja, me produkte dhe shrbime, me manaxhment t ri, pr tu

prmirsuar gjrat ekzistuese n elemente dhe prmbajtje t reja dhe aktuale.Krkimet zhvillimore mund t quhen krkime profesionale si dhe krkime

teknologjikeKrkimet zhvillimore prmbajn njohuri t gjera shkencore dhe empirike,

thellime n t menduar ose n imagjinatat e thella, me qllim q zbulimet, risit, t

arriturat tekniko teknologjike, n kushte t caktuara t bhen implementuese dhe t japinrezultate inovative. Krkimet zhvillimore prfshijn t gjitha veprimet dhe qasjet q kant bjn me fazat dhe nnfazat e zbulimeve dhe t prodhimit, si dhe marrdhniet n mestyre. D.m.th. fjala sht pr eksperimentet e shpikjeve, eksperimentet tjera, vizatimet,skicat, prototipet e prodhimit, zhvillimin e prototipeve, prodhimin e produkteve prtregun pilot, ndrtimin e reparteve pilote, modele t ndryshme, zgjidhje t reja,zhvillimet e produkteve t reja etj.

Sikurse te krkimet fundamentale dhe atyre aplikative, q n mes tyre nukekziston ndonj dallim dhe kufi i theksuar, edhe ndrmjet krkimeve zhvillimore dhektyre dy t parave, nuk ekziston ndasi e posame.

I.5. Klasifikimet tjera t krkimeve shkencore

Prve klasifikimitt msiprm t krkimeve, autor t ndryshm bjn edheklasifikime tjera. Klasifikimet tjera, natyrisht, nuk e kan gjersin dhe thellsin ellojeve t trajtuara t formave (fundamentale, aplikative dhe zhillimore), porse nesenc paraqesin nj spektr specifik, teknik dhe operativ t krkimeve, si nj

kompletim t llojeve t krkimeve n forma dhe qasje t caktuara.


11/101


11

Llojet tjera t krkimeve shkencore jan: grumbullimi i materialeve shkencore, sistemimi i njohurive ekzistuese shkencore, krkimet observatorike (vzhgimore), krkimet eksperimentale dhe,

zbulimet shkencore.

1. grumbullimi i materialeve shkencore paraqet nivelin m t ult t punsshkencore krkimore. Ky hulumtim ka t bj me gjetjen, identifikimijn e burimeve trndsishm pr t dhna shkencore, pr informacione, por q nuk jan t prpunuara.Prpunimin, seleksionimin dhe prcaktimin e peshave relevante e bjn ekspertt ekualifikuar.

2. sistemimi i njohurive ekzistuese shkencore sht shkall m e lartshkencore krkimore n krahasim me nivelin e msiprm t grumbullimit tmaterialeve krkimore shkencore, sepse n vete prmban rregullimin dhe prpunimin e

materialeve t prpunuara dhe n kt mnyr kristalizohet materiali, i cili sht burim irndsishm pr hulumtime t mtejshme shkencore npr fusha t caktuara (pr veprashkencore apo profesionale: enciklopedi, leksikone, libra etj.).

3. krkimet observatore (vzhgimet) prmbajn lloj t veant shkencorkrkimor, ku hulumtuesit kryesisht bazohen n vzhgime, observime, pr t ardhur derite rezultati i synuar (n astronomi, n gjeologji, n biologji, n shkencat humanitareshoqrore).

4. krkimet eksperimentale jan pun shkencore krkimore, q mbshtetjen e

kan n metodat eksperimentale, t matshme, me t cilat mund t sublimohen rezultatetme saktsi precize (n fizik, n kimi, n shkencat e fushave teknike e m rrall nshkencat shoqrore).

5. zbulimet shkencore paraqesin nivelin m t lart t puns krkimoreshkencore dhe, s kndejmi, kto jan bazamenti i diturive pr dukurit n natyr dhe nshoqri.

** *

Ndarja, prkatsisht klasifikimi n lloje t krkimeve si m sipr, bhet prqllime praktike.


12/101


12

I.6. Krkimet sipas numrit t pjesmarrsve

Nga aspekti i pjesmarrsven punn shkencore krkimore dallohen:

krkimet individuale dhe, krkimet grupore (kolektive).

1. Krkimet individuale t puns shkencore krkimore kryhen nga individt,punsort shkencor individual. Rezultatet e individve kurorzohen varsisht ngaaftsit e hulumtuesve, afiniteti dhe prkushtimi i tyre. Me shekuj dhe milienume kandominuar ekskluzivisht punt shkencore krkimore t individve. N fillim t shekullitXX rreth 80% t krkimeve shkencore jan br nga individt. Ndrkaq, tash dominon ekundrta: punt shkencore krkimore i ushtrojn m pak se 25% t hulumtuesveindividual. Punt individuale shkencore krkimore kryhen kryesisht n vendet e

pazhvilluara, ndonse duke i marr parasysh disa specifika, nj pun e ktij llojishpeshher sht e nevojshme edhe n disa mjedise prkatse n vendet e zhvilluara .

2. Krkimet kolektive (ekipore, n grupe, t prbashkta) ushtrohen ngagrupet e ekspertve dhe t shkenctarve, nga ekipe t zgjedhura, t organizuara, t cilte kan bartsin dhe manaxherin kryesor, i cili sht prgjegjs pr mbarvajtjen erealizimit t programit krkimor.

N vendet e zhvilluara krkimet kolektive, jan br domosdoshmri, sepse nkt mnyr potencial m t madh t njohurive prmban grupi i ekspertve dhe ishkenctarve, sesa individt. Nevoja pr hulumtime t tilla punohet nga fakti se puntshkencore krkimore t tashme jan gjithnj e m komplekse, ndrsa profilet e krkuesve

jan gjithnj e m t specializuara.Grupet hulumtuese krijojn:

- racionalitet,- cilsi,- shpejtsi n afate,- azhuritet,- thellsi t trajtimit krkimor dhe,- identifikim dhe shfrytzim m t shpejt t informacioneve.

Nga puna shkencore krkimore kolektive krijohen vlera t reja implementuese,autpute, me t cilat efektet dhe sinergjit bhen m t mdha dhe dobiprurse.

I.7. Lnda krkimoreObjektet e krkimeve shkencore jan t llojeve t ndryshme, varsishtnga lmenjt shkencor, nga disiplinat shkencore, nga problemet q trajtohen osenga qllimet q pretendohen t arrihen. Lndt e vrteta q duhet t hulumtohennuk mund t jen jasht kohs dhe hapsirs. Do t thot t gjitha duhet t

prmbajn vrtetsi dhe relevanc, pa marr parasysh se fenomenet i takojnnatyrs, shoqris, apo fushs psikologjike.


13/101


13

Nivelet bazike dhe t zhvillimit t vrtetsive materiale, sipas lvizjeve bazike tmaterieve, klasifikohen n gjasht grupe:

1. lvizja mekanike (n ndryshimin e vendit t thrmive dhe t pjesvemateriale);

2. lvizjet molekulare ose fizike (ndryshimi n strukturn molekulare t trupave

fizik);3. lvizjet atomike ose kimike (kan t bjn me ndryshimin e vet atomeve);4. lvizjet biologjike (prmbajn lvizje t materialeve organike dhe lvizje

specifike organiko fiziologjike, si dhe t materieve t trupave organik);5. lvizjet psikike (prfshijn lloj t veant t procesit dhe t dukurive, t

bazuara n proceset nervore biologjike, si dhe n proceset materiale dhefiziko kimike);

6. lvizjet shoqrore (prfshijn dukuri dhe lvizje t ndrlikuara natyrore shoqrore dhe psikike). (RZ 94).

Me lvizjet e cekura jan interaktive edhe grupet themelore t t menduarit, t

cilat mund t grupohen n tri trsi, si m posht:- dukurit natyrore (mekanike, fizike, kimike, biologjike);- dukurit shoqrore (ngjarjet historike shoqrore);- dukurit psikike (proceset nervore).Dukurit ekonomike dhe sociale paraqesin sfer komplekse dhe t ndrlikuar n

punn shkencore krkimore. S pari, dukurit prmbajn trsi t mdha agregate, tcilat me vshtirsi modelohen nprmjet mostrave t zgjedhura e t prpunuara dhe mendryshimin e periudhave kohore shum faktor t mjedisit ndryshojn, si ndryshojnnivelet e t arriturave tekniko teknologjike, t sjelljeve t konsumatorve, t prodhuesvedhe t mirqenies n prgjithsi.

Kur bhet fjal pr lndn krkimore, patjetr duhet t shtrohet shtja eraporteve t lndve si sendedhe t lndve si dukuri.Edhe dukuria sht send, nse sht e vrtet, reale, sepse edhe dukuria duhet t

ket prmbajtjen e vet materiale. Dallimi n mes sendit dhe dukuris gjendet n shkallne pavarsis ekzistenciale, d.m.th. sendi ka realitetin bazik dhe ekzistencn e pavarur,ndrsa dukuria sht realitet i krijuar dhe se ajo ka ekzistenc t varur, ngase dukuriasht e varur nga sendet.

Mirpo, asnj send i ndar, nuk ka realitet t pavarur absolut. N kt kontekstduhet t kuptohet se nuk ekziston asnj dukuri e pavarur absolutisht.

I.8. Dallimi n mes puns shkencoredhe puns profesionale

N suazat e puns shkencorevend t posam kan punt, aktivitetet dheveprat shkencore. Veprat shkencore kan specifikat dhe karakteristikat e veanta.Edhe punt dhe veprat profesionale kan gjra strukturore t prbashkta, konstruktdhe prmbajtje t ngjashme me punt dhe veprat shkencore. N vshtrim t


14/101


14

rndomt sht vshtir t bhet nj diferencim i posam, pr t dalluar sheshazi dhe nmnyr t argumentuar punt dhe veprat shkencore ndaj punve dhe veprave

profesionale. N realitet, n t dy kto zhanre t specifikuara, reflektohen tipare,elemente, ndrvarsi dhe veprime interaktive n mes tyre. Megjithat, prkundrngjashmrive, lidhjeve kohezive, n to ekzistojn veori, t cilat krijojn nj doz t

caktuar t dallimeve, me t cilat krijohen diferencime strukturore dhe t vlerave.Nprmjet puns dhe angazhimeve shkencore krkimore mundsohen arritjet,

sublimimet n zbulimet t shtjeve t panjohura, q jan n funksion t zgjidhjes sproblemeve prkatse n ndrtimin e koncepteve dhe t qasjeve pr sendrtimin e tarriturave n fushn shkencore. Me punn shkencore krkimore eksplicohen t

panjohurat, sqarohen materiet q kan forc atraktive n veprime, n kontributetqensore npr fusha, sektore dhe n fushveprimtari t madhsive t ndryshme.

Punt profesionale dhe veprat profesionale n prmbajtjen e vet kan qasjeshkencore, por jo t mass s krkimeve fundamentale dhe t krkimeve aplikative. Nrealitet aktivitetet profesioniste prmbajn fond t prvojave, t empirizmit dhe trutins. Punt profesionale nuk mund ta ken peshn e duhur specifike, pa pasur

mbshtetje n qasjet shkencore, n metoda krkimore dhe n nj diapazon t caktuarkrkimor.

Puna shkencore karakterizohet me faktin se duhet t prmbaj dika t re,origjinale, autentike, t zbuluar nga krkimet e nevojshme, me angazhime procesor dheme organizime t denja dhe shum serioze.

Puna profesionale n mas t madhe sht interpretim i zbulimeve shkencore osemodelim nga vlerat shkencore, pr ti zbatuar rezultatet n praktik. sht veori q endjek profesionizmin se shkathtsit, mjeshtria, rutina vihen n spikam dhe shrbejn

pr operacionalizime npr fushveprimtari t caktuara.Ndrkaq, rndsia e puns profesionale, e cila sht m e pranishme, vijimisht e

implementueshme, bhet m e madhe, ngase n shumka kan atribute t prbashktame punn shkencore.N vepra shkencore dhe profesionale duhet t ekzistoj:1. trsia e lidhjeve logjike dhe strukturore e t gjitha pjesve t veprs;2. vllimi optimal, n mnyr q vepra t mos jet as e shkurtr as tepr e gjer;3. faktet shkencore t kuptueshme dhe t akcentuara sa duhet;4. origjinaliteti i mbshtetur n burime krkimore;5. promovimi i rezultateve objektive, t konfirmuara t krkimeve shkencore

profesionale.Sipas ktyre karakteristikave t prbashkta nnkuptohet se:- s pari, n veprat shkencore dhe n ato profesionale, q kan mbshtetje n

cilsi t mirfillt, duhet t ekzistoj lidhshmri prmbajtjesore, logjike dheunifikuese t t gjitha pjesve dhe t kapitujve q e prbjn at. D.m.th. tgjitha argumentet dhe interpretimet, mendimet dhe zbulimet, mbarshtrimetdhe krkimet rezultateve duhet ta ken vendin e vet meritor, t cilat veprn etrsishme e bjn integrale dhe monolite;

- s dyti, hartimi i veprave shkencore dhe atyre profesionale duhet tplanifikohet paraprakisht, t bhen kornizime t nevojshme, me qllim tprfundimit t vllimit optimal, pa tejkalime vllimore, por as pa reduktime t


15/101


16/101


16

I.9. Metodologjia e puns shkencore krkimore

Puna shkencore krkimore bhet m e kapshme dhe m e leht, nsembshtetet n metodologjin prkatse, t ndrtuar dhe t verifikuar.Termi metodologjigjenezn e ka nga greqishtja, prkatsisht nga fjala methodos,q do t thot: mendim, qasje, prpunim dhe fjala tjetr logos, q do t thot: fjal,shqyrtim. Lidhshmria e ktyre dy fjalve e prbn togfjalshin metodologji.

Pra, metodologjia (gr. methodos + logos = fjal, bised, t folur = shkenca e metodave tkrkimeve shkencore). Pra, metodologjia sht shkenc pr metodat e krkimeveshkencore.

N kuptim t gjer metodologjia sht shkenc e trsis t t gjitha formave dhemnyrave t krkimit, me ndihmn e t cilave vjen deri te dituria shkencore e sistemuardhe objektive. Ose metodologjia sht disiplin shkencore, n t ciln n mnyr kritikevshtrohen dhe me qasje eksplicite shfaqin metoda t prgjithshme dhe t veanta.

N shkenc veohet metodologjia e prgjithshme, si dhe metodologjia e lmenjve

t veant shkencor, prkatsisht e disiplinave.Metodologjia e ka kuptimin e qasjeve, t teknikave dhe t metodave pr tmundsuar punt shkencore krkimore, me qllim t gjetjes dhe qartsimit t t vrtetaveobjektive, t ligjshmrive dhe t lidhjeve n mes t ligjeve n natyr dhe n shoqri.

Metodologjia sht udhrrfim farktim, hyrje dhe finalizime t proceseveshkencore krkimore. Metodologjia e puns shkencore krkimore sht e pranishme n tgjitha fushat, sektort, segmentet, n t gjitha disiplinat, qofshin t karakterit ekzakt,

psikologjik, pedagogjik, t shkencave humanitare, ekonomike, juridike, etj.Me zbatimin e metodologjis shkencore krkimore lehtsohen, prvetsohen

mnyrat e hulumtimit pr t sublimuar aktivitetet n rezultate, t cilat jan n funksion nt tashmen, por edhe pr gjeneratat q vijn. Diturit shkencore prfshijn identifikimin e

esencs s lidhjeve ndrvarsore, n mes t sendeve, dukurive, pra, t ligjshmrive qjan t involvuara n to. Duke i zbuluar dhe kuptuar kto fenomene, t qartsuara ngakrkimet shkencore, mundsohet manipulimi i tyre, mbizotrimet n shtjet qrezultojn efekte t caktuara.

Metodologjia e puns shkencore krkimore n fushn e ekonomis sht eprqendruar n spektrin e metodave dhe t qasjeve, me qllim t operacionalizimit tshtjeve, si segmente q mund t gjurmohen dhe t efektuohen n rezultate dobiprurse,

prvetsimi i metodologjis n mnyr t mirfillt, sht nj paraprijse dhe parakushtpr ti vn n spikam ligjshmrit, t cilat ndikojn n zhvillim, n begatimin eindikatorve kryesor ekonomik, n ndikimin e ndryshimit t sjelljeve t prodhuesve, tkonsumatorve, t dhnsve t shrbimeve, si jan bankiert, institucionet bankiere dhe

institucionet tjera financiare. Tr zbatimi metodologjik me t gjitha lehtsirat dhespecifikat e veta teknike e metodike, sht i ndrlidhur me ngritjen, zgjerimin dhestabilizimin e qenjes njerzore n prgjithsi.

Qllimi i puns shkencore krkimore n ekonomi nuk sht vetm njohja dhekonfirmimi i s vrtets, i ligjshmrive, i lidhjeve dhe i ndrvarsive, por parsore shtq t ndikohet n ndryshimin e tyre, n t mir t prmirsimit t gjendjes dhe tndrtimit t perspektivave t qndrueshme. S kndejmi, metodologjia e punsshkencore krkimore i hulumton, i trason, i sistemon kahet, metodat, qasjet e krkimeve,


17/101


17

pr t qen n gjendje hulumtuesi t jap prgjigje n pyetjet thelbore nfushveprimtarin e tij shkencore krkimore.

Duhet pasur t qart se metodologjia e njrs shkenc nuk sht identike meshkencn tjetr. Kshtu, edhe metodologjia e puns shkencore krkimore n ekonominuk sht plotsisht e njjt me metodologjit krkimore n disiplinat e tjera shkencore.

Megjithkt, nuk duhet t kuptohet se n mes metodologjive shkencore krkimoreekziston ndasi e plot. Prkundrazi, ekzistojn parime, qasje dhe metoda t prbashkta,t cilat adaptohen npr lmenj t caktuar shkencor, pr shkak t specifikave dhe tdallimeve q ekzistojn n prmbajtje, n madhsi dhe n procedurat teknike.

N prgjithsi, metodologjia e puns shkencore krkimore merr hov t madh paranja 30 50 vjetsh. Nevoja e hulumtimit t shkencs pr shkencn krijon nj ambient tri, m gjithprfshirs n biznes, por edhe n disiplinat tjera shkencore. Metodologjin e

puns shkencore krkimore e avancojn shum faktor, si jan:1. metodat bashkkohore shkencore ku radhiten: metodat matematikore-statistikore,

modelet matematikore, metoda e simulimit, metodat e kibernetike, metodat einformacioneve, t cilat ndikojn n prsosshmrin e metodologjive dhe n

rolin, rndsin dhe n efektivitetin e tyre.2. krkimet fundamentale, aplikative dhe zhvillimore, n basenin e pafund

akumulues shkencor, determinojn dituri t reja, por edhe disiplina t rejashkencore, q jan n favor t zhvillimeve t mirqenies njerzore.

3. mundsit reale t organizimit, t eksperimenteve, t planifikimit dhe tfinancimit t shkencs, kan ndikuar pozitivisht n zhvillimin e metodave

bashkkohore shkencore krkimore, madje edhe n metodologjin dheteknologjin e hartimit t veprave shkencore dhe t atyre profesionale.

4. t arriturat pozitive n sfern e automatizimit, t robotizimit, t kompjuterizimit,t teoris s sistemeve, t sistemeve t informacioneve, kan mundsuar

optimalizimin e zbatimit t njohurive shkencore.

Metodologjia e puns shkencore krkimore sht e zbatueshme dhe jep rezultate,nse me t shrben personeli i profileve t shkenctarve, t cilt kan talent, prkushtim,energji, prvoj dhe sakrifikim t shquar t kohs dhe t pjesve tjera t komoditetit n

jet. Hulumtuesit duhet ta ken edhe prgatitjen akademike n nivel t duhur. Ndrkaq,profesionistt, ekspertt po ashtu, duhet ti ken atributet e siprcekura, por jo nmnyrn aq strikte dhe rigoroze. Bransha e tyre e justifikon punn me prvoj t gjat,me qartsi dhe rutin t arritur n hartimin e materialeve, t veprave profesionale.

Vendet e zhvilluara i japin rndsi t posame individve dhe stafeve shkencorekrkimore, ushtruesve t punve shkencore dhe profesionale. Bie fjala, n SHBA, sipas

disa t dhnave, n do 10 vjet dyfishohet numri i krkuesve shkencor e profesional,ndrsa n Evropn Perndimore, kjo ndodh n do 15 vjet.


18/101


18

I.10. Diferencimi i shkencave

N kuadr t klasifikimitt shkencave vehen n pah kto shtje:1. t kuptuarit e diferencimit t shkencave,2. parimet themelore t diferencimit t shkencave,3. struktura e shkencs sipas sektorve dhe fushave, dhe,4. teknologjia si specifik e artikulimit t shkencave.

T kuptuarit e diferencimit t shkencave e ka domethnien e llojeve, tndarjes sistematike t lndve (objekteve), madje t dukurive dhe t proceseve n

prpunim, n lloje dhe n tipe t detajizuara. Me kt nnkuptohet se diferencimi(klasifikimi) i shkencave paraqet zbulimin e lidhjeve interaktive n mes segmenteve ttyre, n baz t parimeve t caktuara dhe lidhjeve t tyre t ndrsjella. Diferencimi ishkencave ka rndsi t madhe teorike dhe praktike.

N aspektin e vshtrimit historik t shkencave dhe klasifikimit t tyre, dallohen

tri faza kryesore t zhvillimit. Kto jan:1. faza e par karakterizohet me shkencat e prbashkta (unike). Kjo fazprfshin antikn dhe shekujt e hershm mesjetar. N at periudh relativishtt gjat shkenca nuk ishte e diferencuar, sepse ather filozofia konsiderohejshkenc e vetme. Ajo kishte tretmanin e shkencave mbi shkencat, ngase

prfshinte t gjitha diturit njerzore pr natyrn, shoqrin dhe pr mendimin(Kedrov, v.c.RZ, 78).

2. faza e dyt karakterizohet me fillimin e intensifikimit t diferencimit tshkencave. Kjo faz prfshin periudhn nga shekulli XV deri n shekullin eXVIII-t. Nga shkenca e trsishme dhe e vetme filozofia, ndahen shkencatspeciale: s pari matematika, mekanika, astronomia dhe m pastaj: fizika,

kimia, biologjia, gjeologjia, sociologjia, psikologjia, ekonomia, shkencatjuridike etj.

3. ndrkaq, n fazn e tret, e cila fillon q nga shekulli XIX, bhet diferencimim i detajizuar, por njkohsisht edhe integrimi i disa disiplinave n fushatshkencore. N kt mnyr, krijohen sistemet shkencore. Klasifikimi i till

prcillet me procesin e ndrlidhshmris n mes veti.

Diferencimi i shkencave, prve rndsis teorike, rol t veant ka edhe nrrafshin praktik. Roli prfshihet n:

1. organizimin optimal t rrjetit t organizatave msimore shkencore, si dhe torganizatave shkencore krkimore;

2. planifikimin dhe realizimin e detyrave dhe t projekteve shkencorekrkimore;

3. kooperimin dhe koordinimin e hulumtuesve t specializimeve t ndryshme;4. publikimin (botimin) e edicioneve t specializuara, si bie fjala: enciklopedit,

monografit, tekstet shkollore, universitare, prmbledhje punimesh, revistashkencore periodike etj;

5. arsimimin e specialistve, trajnimin dhe aftsimin, si dhe perfeksionimin eindividve dhe t stafeve shkencore e profesionale.


19/101


19

Klasifikimi i shkencave ka mbshtetje n parime themelore, si m posht:

Nga aspekti gnoseologjik, diferencimi i shkencave mund t jet:

1. objektiv (kur lidhja n mes t shkencs, deri von nga objekti i krkimit dhe,2. subjektiv (kur pr themel t diferencimit t shkencave merren veorit esubjektit.

Nga aspekti metodologjik, klasifikimi (diferencimi) i shkencave mund t jet:

1. sipas parimit t koordinimit (kur lidhjet n mes shkencs prfshihen si tjashtme, prandaj sipas ktij diferencimi, te disa shkenca ekzistojn dallime dhekufij t theksuar dhe t ashpr).2. sipas parimit t subordinimit (lidhjet n mes t disa shkencave trajtohen si t

brendshme, organike. Kjo lidhshmri shpreh lidhjet e ndrsjella t shkencave dhekrijimin e nj shkence nga tjetra. Me kt shkencat radhiten dhe klasifikohen prejt thjeshts deri tek e ndrlikuara; nga e ulta deri te e larta.

3. sipas parimit t qasjes strukturale, vshtrohet: 1) qasja horizontale (qmundson vshtrimin e radhitjes, rangimit t shkencave q i prgjigjen shkallss ndrlikueshmris s objektit t shkencs) dhe, 2) qasja vertikale(q i vnn pah elementet e shkencs, me t cilat sht arritur nprmjet procesit deri tenjohja e objektit).

Sistem adekuat i diferencimit t shkencave mund t fitohet, ndrtohet vetm nqasjen e prbashkt horizontale dhe vertikale.

Zhvillimi i ekonomis, i tekniks dhe i teknologjis, i shoqris n prgjithsi, kakushtzuar edhe strukturimin e shkencave sipas sektorve dhe fushave. Po ashtu,

avancimi i teknologjive mundson zbrthime dhe detajizime t shumta npr lmenj,veprimtari dhe deg ekonomike.


20/101


20

II. METODAT SHKENCORE KRKIMORE

II.1. Nocioni i metodsMeqense ekzistojn fusha t gjera ku mund t bhen hulumtimeshkencore, pr t arritur suksese dhe pr t zbardhur probleme t prgjithshme,zbatohen lloje t caktuara t metodave. sht e rndsishme se tash jan t njohuralloje t shumta t metodave, prandaj mund t bhet zgjedhja e tyre n mnyradekuate, pr disiplinat e ndryshme shkencore.

Metodae ka prejardhjen nga greqishtja: methodos=rrug, mnyr e krkimit, qdo t thot qasje e planifikuar e hulumtimit t ndonj dukurie, prkatsisht mnyra e

puns pr realizimin e ndonj qllimi n filozofi, n shkenc, n politik, ose n ndonj

fush praktike.Termi metod zbatohet n dy kuptime e q t dyja mund t kryqzohen. Njri

kuptim e ka domethnien e modeli t gatshm, t procedurs, t skens, renditjes, sipass cils zhvillohet nj veprimtari praktike, si bie fjala metodat prodhuese n industri, nagroteknik, n ndrtimtari, metodat e lojrave, t msimit, ligjrimit, t krijimtarisartistike, t aktiviteteve politike etj. N kuptimin tjetr, metod do t thot qasje ekuptimit t zbatuar, me qllim q sa m leht dhe sa m sakt t zbulohen dhe t

prpunohen sistematikisht faktet shkencore, t dhnat dhe informacionet (metodatshkencore).

Metodat n shkenc kan domethnien e mnyrs s krkimeve (t sendeve apot dukurive) t cilat shkenca i hulumton.

Metoda shkencore sht grumbull i qasjeve t ndryshme, t cilat shkenca ishfrytzon n punn shkencore krkimore, me qllim t gjurmimit, por edhe t

promovimit t rezultateve t krkimeve n fusha t caktuara shkencore, n lmenjshkencor ose n disiplina shkencore. Metod shkencore quhet edhe do mnyr ekrkimeve shkencore, me t cilat sigurohen dhe vjeln diturit e sigurta, t rregulura tsistemuara dhe t sakta.


21/101


21

II.2. Veorit themelore t metodave

Veorit themelore t shkencs, prkatsisht t metodave shkencore,me t cilat hulumtohen dhe zbulohen njohurit shkencore jan:

- objektivitetit,-besueshmria,-preciziteti,- sistemimi dhe,- trsia

Objektiviteti sht veoria elementare n prgjithsi n shkenc, por edhe nmetodat shkencore krkimore. Objektiviteti paraqet pa anshmri, neutralitet dhe raport tdrejt ndaj dukuris s caktuar, lnds ose objektit, q ekziston pavarsisht nga subjekti,vshtrimit dhe mendimit t tij. Prve ksaj, objektiviteti prmban t drejtn objektive,q to t thot se njohuria, dituria prmban t vrtetn ashtu si sht. Pr kt arsye, kjo

kondit e metodave, para hulumtuesve shtron krkesn q n mnyr t plot dhe tpandrprer t jet i informuar me t gjitha t dhnat relevante q kan t bjn melndn, objektin krkimor.

Besueshmria e ka domethnien q hulumtuesi t jet n gjendje q doprocedur, qasje, qndrim, konkludim ta justifikoj, me fakte n do koh dhe n domjedis.

Precizitetit sht, po ashtu, nj parim i metodave shkencore dhe me ktnnkuptohet se parimi i precizitetit t metodave shkencore sht n lidhje t ngusht me

parimet e objektivitetit dhe t besueshmris (t validitetit), sepse njri parim supozon

tjetrin, ndrsa tjetri e kushtzon parimin e tret dhe e kundrta, i treti mund ta kushtzojt dytin e kshtu me radh.

Pothuaj n t gjith lmenjt shkencor transparenc e dukshme i jepetprcaktimit t sakt dhe rndsis s shfrytzimit t nocioneve shkencore. N ktmnyr, t gjitha fazat e puns shkencore krkimore duhet t artikulohen me precizitet t

plot.Kjo do t thot se me rastin e hartimit t projektit t caktuar krkimor, sht e

nevojshme t respektohen me prpikri kto veprime operacionale:- problemi, shtja shkencore t vrojtohet me rregull dhe t prkufizohet me

precizitet;- me precizitet t grumbullohen, t rregullohen, t sistemohen dhe t

strukturohen t dhnat dhe informacionet;- me precizitet t identifikohet struktura e puns;- me precizitet t citohen dhe shfrytzohen njohurit, burimet e t tjerve, t

huaja;- me precizitet t prfillen dhe prpunohen, t mbarshtrohen materiet stilistike

linguistike, si dhe terminologjike n veprn e hartuar.


22/101


22

Po q se nuk respektohen dhe nuk prfillen me prpikri parimet e precizitetit,ather n prpunimin e rezultateve t puns shkencore krkimore, duke prdorur metodafilozofike, logjike, teknike etj, arritjet rezultative do t jen t zbehta ose t devalvuara

plotsisht.Preciziteti, ndrkaq, nuk sht parim absolut dhe ky relativitet vjen n shprehje

posarisht te lmenjt e shkencave shoqrore-humanitare, ku nuk gjene implementim tmjaftueshm, ndrsa te shkencat teknike, ekzakte, preciziteti sht parim me veoriabsolute.

Prkundr shkalls m t ult t precizitetit, edhe te shkencat shoqrorehumanitare, pra, te shkencat ekonomike dhe varsisht nga njohurit dhe stili ihulumtuesve rezultatet e fituara t puns shkencore krkimore mund t jen dhe jan

precize, t prkufizuara dhe plotsisht konkrete.

Sistemimi e ka kuptimin e sistemeve, mbshtetjen n teorin e sistemeve. Kjo dot thot se t gjith elementet si jan sendet, dukurit, nocionet si dhe raportet n natyrdhe n shoqri, t cilat i shqyrton hulumtuesi, duhet t jen t lidhura n mes veti n

mnyr funksionale n nj sistem, ku karakterizohen me qllime t caktuara dhe melidhjet e srishme prapavajtse, si kusht i ekzistimit dhe i funksionimit t trsis.

Trsia nnkupton t dhna se shkenca prbhet nga nj numr i vogl apo m imadh i nocioneve t prgjithshme dhe t gjeneralizuara. Do t thot se edhe metodat e

puns shkencore krkimore duhet t mundsojn zbulimet, krkimet e veorive tprgjithshme t dukurive, t marrdhnieve, t veorive elementare t prbashkta, tdukurive t caktuara dhe t raporteve q prsriten, orientohen n zbulimin eligjshmrive, t tendencave dhe t njohurive shkencore.

II.3. Qasjet e metodave

Me zhvillimin e shkencs vjen deri te degzimi i saj npr t gjithlmenjt. Degzimi ka t bj me:

- metodat shkencore n kuptimin e gjer logjik dhe,- metodat shkencore n kuptimin e ngusht teknik.

Metodat n kuptimin e gjer logjik shrbejn n qasjet e veanta dhe specifikenpr lmenj t caktuar shkencor. Faktikisht kto jan metoda shkencore n kuptimin engusht teknik. Qasjet me t cilat arrihet deri te vjelja e dituris e q paraqesin bazat mt gjera t metodave shkencore, jan:

1. vzhgimi,2. eksperimenti dhe,3. konkluzioni.Mund t thuhet se metoda nuk sht asgj tjetr, prve aplikim i teoris, sepse

do teori nprmjet qasjeve t caktuara mund t shndrrohet n metod.Logjika (greqisht logos = kuptim, mendim, gjykim, prkatsisht shkenca pr

parimet e t menduarit, sht n funksion t metodave dhe t qasjeve.


23/101


23

II.4. Aspektet e vshtrimit t metodologjis

Ndrkaq, metodologjia shtshkenc e metodave shkencore krkimore.Metodologjia e puns shkencore krkimore mund t vshtrohet nga tri aspekte: 1.teorik, 2. teknik, dhe, 3. organizativ.

Aspekti teorik. - Ky aspektka t bj me detyrn themelore t metodologjis, qsht teori e puns shkencore krkimore, pr t pruar, mbartur kritikn logjikoepistemologjike n veprn shkencore, me t gjitha elementet teorike dhe teknike. Mekte nnkuptohet hulumtimi i strukturs logjike t ligjshmrive, hipotezat, teorit, faktetshkencore, njohurit, zbulimet, shpikjet, stili, gjuha, terminologjia e tjer.

Aspekti teknik.-Metodologjia nga aspekti teknik prfshin qasjet e grumbullimit,t vzhgimit, t rregullimit, t eksperimentimit dhe t matjs s sakt t t dhnave, meka mund t krijohen kushte optimale, me t cilat mund t prdorn njohurit,

informacionet, t dhnat.Aspekti organizativ.- Metodologjia nga aspekti organizativ ka rndsi dhedetyr t rndsishme, q ka t bj me sigurimin e teknologjis racionale n punnshkencore krkimore.

II.5. Qasjet e klasifikimkit t metodave

Metoda nuk sht sinonim i metodiks, ngase metodika sht disiplin eveant pedagogjike.Sa i prket klasifikimit t metodave shkencore krkimore, ekzistojn qasje tndryshme, varsisht nga autort q i trajtojn kto shtje.Metodat tradicionale t puns shkencore krkimore veohen n (V, 39-44):

a) metoda teknike dhe,b) metoda logjike.

Metodat teknike iu takojn, prkasin tipeve t metodave t vzhgimit, teksperimentimit, t numrimit, t matjeve e tjer. Nprmjet tyre sigurohen kushtenormale pr t arritur deri te t dhnat shkencore prdoruese. Kto e kan rolin erndsis plotsuese dhe varirojn nga nj shkenc n tjetrn.

Metodat logjike iu prkasin t dhnave shkencore t prpunuara, t sublimuaran konkluzione, si dhe n ndrtimin e teorive dhe t strukturave. Kto i prcaktojnkushtet nprmjet t cilave mund t njihet e vrteta shkencore. Kan rndsi n lndnthemelore t metodologjis.


24/101


24

II.6. Llojet e metodave

Ndrkaq, metodat shkencore,prkundr radhitjeve q i bjn autort endryshm, klasifikohen kshtu:

1.Metoda e analizs,2.Metoda e sintezs,3.Metoda e abstraksionit,4. Metoda e konkretizimit,5. Metoda e gjeneralizimit,6. Metoda e specializimit,7. Metoda e induksionit,8. Metoda deduktive,9. Metoda e modelimit,10.Metoda e klasifikimit,11.Metoda komparative (e krahasimit),

12.Metoda historike,13.Metoda e tipeve ideale,14.Metodat matematikore,15.Metodat statistikore,16.Metoda e studimit t rasteve,17.Metoda e hulumtimit,18.Metoda e deskripcionit,19.Metoda e kompilacionit,20.Metoda e vzhgimit,21.Metoda kibernetike,22.Metoda eksperimentale,

23.Metoda dialektike,24.Metoda gjenetike,25.Teoria e sistemit si metod,26.Metoda aksiometrike,27.Metoda empirike,28.Metoda e mozaikut,29.Metoda e numrimit,30.Metoda e matjeve,31.Metoda e analizs s prmbajtjeve.

II.6.1. Metoda e analizs

etoda e analizs e ka kuptimin e zbrthimit t elementeve krijuese, tmendimeve, t kreirimit (gr. Analyo = zbrthim).

Ekzistojn lloje t shumta t analizave:a) sipas funksionit gnoseologjik njohuris (deskriptive, eksplikative),

b) sipas ndrlikueshmris (elementare, kauzale, funksionale),

M


25/101


25

c) sipas shkalls s konkretizimit (materiale ose objektive, ideale osesubjektive),

d) sipas lnds s qllimit t analizs (strukturore, komparative, gjenetike),e) sipas lmit shkencor (ekonomik, kualitativ, kuantitativ, makroekonomik,

mikroekonomik).

N saje t zbrthimit t msiprm, n kuptimin e gjer, gjirhprfshirs, metoda eanalizs sht qasje e krkimit shkencor dhe e shpjegimit t s vrtets nprmjetzbrthimit t krijimeve mendore t ndrlikuara (kuptimet, gjykimet, konkluzionet) nelemente m t thjeshta dhe n pjes prbrse t do vepre krkimore, si dhe pjesve qkan lidhshmri me njra tjetrn.

Analiza sht qasje:- e t menduarit n procedurn nga e veanta kah e prgjithshmja;- e ekzekutimit t teoremave si dhe t aksiomave sipas rregullave t konfirmuara;- analiza sht proces i reduktimit t jo t njjtave sende n njjtsin m t madhe;

- analiza sht avancim nga e ndrlikuara te e thjeshta.

Jan t njohura lloje t shumta t analizave, si e pam m sipr.

Sipasfunksionit gnoseologjik, ekzistojn dy lloje t analizave:1. deskriptive, kur prshkruhen elementet e ndonj trsie dhe,2. eksplikative, kur bhen prpjekje t shpjegohet trsia e caktuar n baz t

pjesve t saj.

Sipasndrlikueshmris analizamund t klasifikohet n:

1. elementare, n t ciln gjurmohet pr elementet q e prbjn trsin;2. kauzale,n t ciln vrtetohen lidhjet e shkak-pasojave;3. funksionale, n t cilnhulumtohen funksionet e elementeve q e prbjn

strukturn e trsis s dukuris.

Sipas qllimit, kaheve, analizat mund t jen:1. Strukturore,kur vrtetohet struktura e dukuris, e lnds ose e ngjarjes;2. Gjenetike, kur bhen prpjekje pr krkim t zhvillimit t lnds;3. Komparative, kur vshtrohen raportet e njrs dukuri kundrejt tjetrs.

Sipas lmit shkencor,n t cilin zbatohen analizat, metodat mund t jen:

a) ekonomike,b) historike,c) matematike,) teknike,d) teknologjike, etj.

N krkimet ekonomikeimplementohen posarisht kto analiza:1. metoda e analizs kuantitative (sasiore),


26/101


26

2. metoda e analizs kualitative (cilsore),3. metoda e analizs makroekonomike dhe,4. metoda e analizs mikroekonomike.

Metoda e analizs kuantitative sht qasje e krkimit shkencor nprmjet

faktorve, fakteve dhe dukurive ekonomike t ndrmarra m par me ndihmn enocioneve t ndryshme ekonomike, t sasive, t vllimeve dhe t raporteve sasiore,madje t radhitjes prmbajtsore, pr t shpjeguar prfundimisht veprimin kauzal dhe trndsishm. Kjo do t thot se faktet ekonomike, t dukurive ekonomike t prcaktohenn sasi t caktuara (treguesit vleror), q mund t krahasohen n mes veti dhe tshpjegohen shkaktart. Pr shembull shpenzimet, veprimtarit e ndrlidhura,grumbullimi i taksave, i tatimeve, prbrja strukturale e buxhetit etj.

Metoda e analizs kualitative (cilsore) sht qasje e krkimit shkencornprmjet zbrthimit t karakteristikave, veorive cilsore t faktorve elementarekonomik, proceseve dhe t raporteve, t cilt mundsojn vrojtimin dhe prcaktimin e

ligjshmrive ekonomike dhe t vrtetn krkimore. Shkencs ekonomike mund tiprcaktohen vetm raportet n mes madhsive ekonomike, t cilat sipas natyrs q e kanjan kualitative, por q n mnyr ekzakte nuk mund t maten.

N praktik zbatim t gjer ka metoda e analizs cilsore (kualitative), q nuk dot thot se m pak vler ka metoda kuantitative, e cila n asnj mnyr nuk duhet t lihet

pas dore. Faktikisht, kto t dyja kan lidhshmri n mes veti dhe njra e kompensontjetrn me specifikat e veta.

Metoda e analizs makroekonomike sht qasje e krkimit shkencor nprmjetzbrthimit, operacionalizimit t madhsive globale ekonomike, t orientuara n studimin

e ktyre madhsive n ekonomin kombtare, strukturimin e tyre, krahasimin dheprcaktimin e lidhjeve funksionale. P.sh. madhsia e vllimit dhe struktura e GDP-s, tardhurave kombtare, shprndarja e tyre, kursimet, investimet, tregtia e jashtme(kmbimi tregtar, bilanci tregtar dhe i pagesave etj.).

Metoda e analizs mikroekonomike sht qasje analitike n krkimetekonomike, n kahet e vrtetsive kuantitative, t kornizimit, t studimit dhe tshpjegimit t formave t ndryshme, t subjekteve ekonomike (organizata, firma,korporata). P.sh. analiza e t hyrave, e shpenzimeve, e furnizimit, e shitjes, e pagave, einvestimeve etj.

sht e nevojshme q metodat makroekonomike dhe ato mikroekonomike t

kombinohen n punn shkencore krkimore, ngase njra e plotson tjetrn.

II.6.2. Metoda e sintezs

inteza e ka kuptimin e prbrjes, t lidhjeve, t grumbullimit. Rrjedhnga fjala greke: synthesys = prbrje. Ka kahe t kundrt me analizn. Nga pjestanalitike prbhet sinteza. Nprmjet sintezs krijohet:

S


27/101


27

- lidhja e kreirimeve dhe t mendimeve t thjeshta n trsi t komplikuar, ose sithon disa autor: t komplikuar, m t komplikuar, edhe m tepr t komplikuar;

- lidhja e elementeve t fituara nga analiza;- veprimtaria e subjektit rrjedh nga e thjeshta kah m e ndrlikuara, gjithnj n nj

trsi m t komplikuar.

Metoda e sintezs sht qasje e krkimit shkencor dhe e shpjegimit t s vrtetsnprmjet lidhjes, prbrjes nga kreirimet e t menduarit t shkoqitur n trsi m tndrlikuara, gjithnj m t komplikuara, duke artikuluar elementet, dukurit, raportet ntrsi t prbashkt, n t ciln pjest ndrlidhen n mnyr t ndrsjell.

Mund t konkludohet se rndsia e analizs identifikohet n fazat e studimit tlnds. Ndrkaq, rndsia e sintezs sht e ndrlidhur me fazn e sublimimit trezultateve krkimore.

II.6.3. Metoda e abstraksionitbstraksion do t thot ndarjekuptimi e nj karakteristike, veorie, tasaj q studiohet dhe vzhgohet, ndrsa lehen anash karakteristikat tjera. Pra,

abstraksioni ka domethnien e ndarjes s qensores nga jo qensorja.Nprmjet metods s abstraksionit vjen n shprehje:

- gjenialiteti i krkuesve (hulumtuesve), nprmjet aftsis s tyre t abstraksionit(p.sh. raportet n mes t mallrave jan raporte n mes t njerzve);

- dallimi nga analiza, sepse n mnyr t prhershme ndan, veon vetm disakarakteristika ose cilsi;- n shkencat natyrore pr ndarje shfrytzohet eksperimenti (ku hudhen gjrat e

parndsishme), ndrsa n shkencat shoqrore vehet n pah abstraksioni i tmenduarit.

Abstraksioni si qasje e veant e t menduarit dhe t kuptuarit zbatohet n tgjitha metodat shkencore, me t cilat hulumtohen lndt, nse ato kan t bjn mendarjen e veorive t caktuara (p.sh. t prgjithshme, t posame, t imtsuara, trastsishme, etj.).

II.6.4. Metoda e konkretizimit

onkretizimi sht e kundrta e abstraksionit. N vete prmbanprcaktimin e dikaje t prgjithshme me karakteristika t veanta (p.sh. prodhimisht kuptim i prgjithshm, t cilin kur e konkretizojm ja shtojm prepozicionet -

masiv, serik, industrial, bujqsor, i duhanit, grafik, i filmit etj.).Konkretizimi mund t jet dysh si m posht:1. t kuptuarit (qartsuarit) t bashkimit: e prgjithshmja abstrakte n t veantdhe individuale.

A

K


28/101


28

2. t kuptuarit (qartsuarit) e bashkimit unitetit t veants abstrakte me tprgjithshmen n do lnd ose dukuri.

Konkretizimi, si qasje e veant metodike, faktikisht sht sinteza e tprgjithshmes abstrakte me t veantn dhe individualen ose abstraksionit t veant me

t prgjithshmen.Abstraksioni dhe konkretizimi m s shpeshti n punn shkencore krkimore

zbatohen si qasje t ndrlidhura n mes veti. N njfar dore mund t thuhet se naspektin praktik, fjala sht pr nj metod t prbashkt.

II.6. 5. Metoda e gjeneralizimit (prgjithsimit)

jeneralizim do t thotqasje e prgjithsimit, prkatsisht qasje e kuptimit,me t ciln nga nj kuptimi i veant kalohet n tjetrin, n t prgjithsuar.

Sipas ktyre qasjeve, mund t konstatohet se:- problemi sht shtje e ekzistimit t dukuris dhe t lidhjeve, ndonseshpeshher gjeneralizimet jan t gabueshme,

- gjeneralizimet nuk japin gjithmon vlersime autentike (p.sh. automobilat ikan katr rrot, q sht gjeneralizim, pasi q n rastet tjera mund ti kentri, tet ose maunat njzet rrot, etj.)

Metoda e gjeneralizimit sht qasje e t kuptuarit t prgjithshmris, me ka njkuptim i veant vjen deri te prgjithsimi, gjeneralizimi. N baz t vrojtimeve t ndara,t veanta, ekzekutohen, definohen prfundimet (konkluzionet) e prgjithshme, t cilatdo t jen reale vetm n rastet kur mbshtetjen e kan n fakte t vrtetuara, t

konfirmuara.

II.6.6. Metoda e specializimit

pecializimi e ka domethnienq nga kuptimi i prgjithshm, fitohet kuptimii ri, (nga fjala fakultet prfshihet lmi i caktuar i specializuar: fakulteti ekonomik,

fakulteti juridik, fakulteti i elektrotekniks, etj.).Metoda e specializimit sht qasje e nj kuptimi t veant, sipas t cilit nga e

prgjithshmja nxjerren kuptime t reja, q mund t konsiderohen t ngushta, t

reduktuara nga vllimi, por t begata pr nga prmbajtja.Metoda e specializimit bazohet n metodat analitiko-sintetike dhe n metodatabstrakte dhe t konkretizimit.

Metoda e gjeneralizimit dhe e specializimit prbjn trsi t vrtet, sikurseelementet e prgjithshme dhe t veanta prbjn unitet t caktuar n lndn konkretereale, si bie fjala n sende, dukuri, nocione, ligje, teori dhe n njohuri.

G

S


29/101


29

II.6.7. Metoda induktive

etoda induktive prmbanmnyrn e konkluzionit, me qllim t zbulimit,ose t konfirmimit t s vrtets. Konkluza induktive bazamentin e ka te e veanta

pr t arritur deri te e prgjithshmja. N baz t dukurive konkludohet se dukurite ngjashme, t cilat ende nuk jan hulumtuar, do t ken karakteristikat, vetit e njjta(p.sh. prognozimi n baz t analizs s regresionit sht shembull tipik i induksionit).

Metoda induktivesht mnyr e zbatimit t konkluzioneve sistematike, ku nmbshtetje t fakteve t ndara dhe t posame vjen deri te konkluzioni pr gjykim t

prgjithshm, nga vrojtimi i rasteve konkrete t veuara, si dhe t fakteve arrihet deri tekonkluzionet e prgjithshme.

Mnyra induktive e t konkluduarit ka rndsi t madhe n shkenc, sepse mekt mundsohet q nga njohurit dhe faktet e veanta, vjen deri te prgjithsimi dheformsimi i ligjshmrive, prkatsisht deri te diturit pr fakte dhe ligjshmri t reja.

N mes induksionit si metod dhe induksionit si mnyr e konkludimit duhet tvrehen diferencat. Disa autor jan t mendimit se nuk ka dallime. Faktikisht, nuk kametoda induktive, pa konkluzione induktive. Mirpo, e kundrta e ksaj nuk ka vler,ngase nuk ekziston.

Ekzistojn induksione t llojllojshme, ndrsa m t rndsishmet jan:1. induksioni i plot,2. induksioni jo i plot,3. induksioni prediktiv,4. induksioni analogjik,5. induksioni universal,

6. induksioni kauzal.

Induksioni i plot karakterizohet me faktin se bazohet n numrimin e plot t tgjitha fakteve t veanta. N praktik rrallher implementohet.

Induksioni jo i plot krijon konkluzione n baz t nj numri t kufizuar tdukurive t veanta, t cilat jan t zbatueshme n fakte t tjera t llojit t njjt.

Induksioni prediktivparaqet procesin e t menduarit q zhvillohet nprmjet njklase n tjetrn dhe konkludimi bazohet n ngjashmrin e klasave.

Induksioni analogjikbazohet n konkludimin nprmjet analogjis, krahasimit,me ka nnkuptohet se mendimi lviz prej nj shembulli n tjetrin, nga nj rast i veantn rast tjetr t veant.

Induksioni universal sht qasja e t menduarit q zhvillohet nga klasaekzemplare n klasn universale.

M


30/101


30

Induksioni kauzal ka t bj me supozimet pr zbatimin e metodave induktive,si jan vzhgimi dhe eksperimenti. Mirpo, pr t siguruar vrtetsin kauzale - t

pasojave, nevojitet implementimi i metodave t ndryshme. Metoda t tilla ka formuluarF. Bacon (n shek. XVI) t cilat m pastaj n shekullin e XIX-t i ka prpunuar J. S.Mill. Sipas tyre dallohen pes metoda induktive. Kto jan:

1. metoda e pajtueshmris,2. metoda e diferencave (dallimeve),3. metoda e kombinuar (e pajtimeve dhe e diferencave),4. metoda e mbetjes,5. metoda e ndryshimeve prcjellse (ndjekse).

N prgjithsi metoda induktive ka mbshtetje n metodat: t vzhgimit, teksperimentit, t numrimit, t matjes, t cilat konsiderohen metoda ndihmseinduktive. N metodat ndihmse bjn pjes edhe metodat statistikore (mesatarjamatematikore, mesatarja harmonike, mediana, moda, analiza regresive). N realitet,metodat n fjal jan metoda t veanta dhe ndihmse t metods induktive.

II.6.8. Metoda deduktive

etoda deduktive sht qasje e kundrt nga metoda induktive, d.m.th.kemi t bjm me veprime nga e prgjithshmja kah konkretja, e veanta. Metodadeduktive bazohet n qndrime t prgjithshme dhe m s shpeshti prbhet nga

verifikimi i vlers s prgjithshme: ajo q vlen n prgjithsi, vlen edhe n nj rast tveant, t caktuar.

Metoda deduktive sht zbatim sistematik dhe i denj i mnyrs deduktive tkonkludimit, nga qndrimet e prgjithshme kalohet n t veanta; nga konstatimet e

prgjithshme arrihet deri te konkluzionet e veanta konkrete; nga shum verifikimeprkufizohet ndonj verifikim i ri i cili rezulton nga vrtetsit paraprake. N shkenckto lloje t konkluzioneve kan rndsi t madhe, sepse n baz t gjykimeve t

prgjithshme, t raporteve dhe t veorive logjike, mundsohen prkufizimet egjykimeve t veanta, konkluzionet e veanta, verifikimet dhe vrtetsit e veanta,

prkatsisht zbulohen dhe arrihen njohuri pr t vrtetuar dhe pasqyruar fakte t reja,ligjshmri t reja dhe t vrteta shkencore t reja.

Deduksioni gjithmon supozon njohjen e qndrimeve t prgjithshme, tparimeve, posedimin e njohurive t prgjithshme, n baz t t cilave kuptohet ajo q

sht e veant, njohuri t veanta. N deduksion m s shpeshti fillohet nga e vrteta eprgjithshme pr t ardhur deri te njohurit e veanta, individuale.

Elementet m t rndsishme t metods induktive jan: qndrimet,metodaanalitike, metoda sintetike, metoda e abstraksionit, e gjeneralizimit dhe e specializimit.

Metoda deduktive n kuptim t gjer shrben n shkenca pr shtje tndryshme. Roli i ksaj metode sht i prqendruar posarisht:

1. pr shpjegimin e fakteve, faktorve,

M


31/101


31

2. pr parashikimin e ngjarjeve t ardhshme,3. pr zbulimin e fakteve dhe t ligjshmrive t reja,4. pr dshmimin e tezave t shtruara,5. pr vrtetsin e hipotezave,6. pr ligjrim shkencor.

Forma e zhvilluar e metods deduktive quhet metoda aksiomatike (eaksiomave), e cila bazohet n njohurit ose n parimet (aksiomat), t cilat nuk mund tvrtetohen, ose nuk imponojn vrtetsi, ngase jan drejtprdrejt t qarta.

Konkluzionet deduktive dhe metodat deduktive kan rndsi t posame npunn shkencore krkimore, natyrisht, n kombinim me metodat tjera shkencore,veanrisht n kibernetik.

II.6.9. Metoda e modelimit

etoda e modelimit paraqetprocedur krkimore sistematike, nprmjets cils ndrtohet ndonj model ideal ose i vrtet, i cili ka dimensione pr:1. ndrrimin e lnds q hulumtohet,2. ndrrimin e lnds e cila n nj far dore i prgjigjet modelit,3. ndrrimin e objektit i cili ofron informacionet e caktuara pr modelin.

Metoda e modelimit i ka tri funksione, si m posht:1. funksionin praktik aplikativ,2. funksionin demonstrues dhe,3. funksionin shkencor krkimor.

N funksionin e par, modelet prdoren pr zgjidhjen e problemeve praktikesidomos n shkenca teknike (p.sh. modelimi i pajisjeve).

N funksionin e dyt, modelet zbatohen posarisht pr qllime edukativoarsimore.

N funksionin e tret, ndrkaq, modelet shfrytzohen n punn shkencorekrkimore n t gjith lmenjt shkencor.

Modelet jan t llojllojshme dhe mund t veohen si vijon:1. modeli i t vrtets n idealen (modelet e kuptimit t sendeve reale);2. modeli i konkretes n abstraksion (modelet abstrakte paraqesin do

gjeneralizim t dukurive konkrete (p.sh, formulat matematikore);

3. modeli i ideales n reale (metodat reale paraqesin t gjitha ilustrimet dheinterpretimet e dukurive, t qndrimeve, t funksioneve t vrteta dhe talgoritmeve n objektet audio-vizuele dhe fizike, n sisteme, nmarrdhnie);

4. modeli abstrakt n konkreten (modelet konkrete paraqesin t gjithakonkretizimet dhe specializimet e dukurive dhe t qndrimeve abstrakte);

5. modelet e thjeshta (jan modelet, funksionet dhe struktura e t cilave janrelativisht t thjeshta, si p.sh. modeli i makins s shkrimit);

M


32/101


32

6. modelet e ndrlikuara (struktura dhe funksionet e modeleve t ktilla jan tndrlikuara, p.sh. modeli i kompjuterve, prkatsisht i hardverit);

7. modelet e strukturave (modelet q paraqesin strukturn e objekteve,prkatsisht origjinalin, p.sh. modelet e trupave gjeometrike);

8. modelet funksionale (paraqesin funksionet e origjinalit t sistemeve dinamike,

p.sh. kibernetike, modelet e sjelljeve);9. modelet e pjesrishme (modelet q paraqesin vetm disa veti t origjinalit t

objektit, p.sh. nj pjes t strukturs, ose t mnyrs s sjelljes s sistemeve);10.modelet globale (paraqesin trsin e lnds s origjinalit);11.modelet analitike (prbhen nga grumbulli i relacioneve analitike n formn e

ekuacioneve dhe t jo ekuacioneve, me t cilat matematikisht modelohenmodelet dinamike, ose sjelljet e sistemeve t prbra dinamike);

12.modelet rrjetore dhe topologjike (n form t skemave hapsinore paraqesinprocese prodhuese e t tjer);

13.modelet determinuese (modelet q kan mnyra rigoroze t caktuara tfunksionimit);

14.modelet statike dhe stohastike (modelet e rastsis dhe t probabilitetit, sirelacione t caktuara t probabilitetit).

Metodat e modelimit jan relativisht t reja dhe nuk kan tradit t gjat, prandajende nuk jan t pranuara si metoda tradicionale. Karakteristikat gnoseologjike t ktyremetodave vrehen n ekzistimin e ngjashmris s modelit dhe t objektit, t cilin e

prezanton ky model. Jan shum t rndsishme pr shfrytzim n teori dhe n praktik.

II.6.10. Metoda e klasifikimit

jo metod fikson ndarjene sendeve ose t kuptimeve. Me kt vehet renddhe rregull n masn e t dhnave t prziera, kaotike. Zbatohet me qllim ttrajtimit, artikulimit t analizs dhe t sintezs.

Metoda e klasifikimit sht e pranueshme n kuptimin gjithprfshirs. Kjo ka tbj me:

- diferencimin e shkencs npr lmenj, sektor, klas etj.;- ndrmarrjet e vogla, t mesme, t mdha;- veprimtarit npr klas, bashksi, nnbashksi etj.;- shpenzimet: fikse, variabile, sipas klasave, analitike, sintetike etj.;- e ardhura: t rregullta, t jashtzakonshme, financiare;

- vlersimi i dituris s studentve (nota 5-10) etj.

Metoda e klasifikimit sht m e vjetra dhe m e thjeshta n cilsin e metodsshkencore. Shkencat, faktikisht fillojn me klasifikimin. Klasifikimi sht ndarjesistematike dhe e plot e kuptimeve t plota n kuptime t veanta. Kshtu kuptimi ishkencs klasifikohet n shkenca t veanta dhe n shkenca universale.

K


33/101


33

II.6.11. Metoda komparative (e krahasimit)

etoda komparative ka t bj me peshimin e elementeve krahasuese,veorit e prbashkta, ose diferencat q i kan dy ose m tepr dukuri, ngjarje,objekte,etj. Kjo metod sht e prhapur shum, ndrkaq me prdorimin e saj

mund t arrihet deri te konkluzionet e sakta, si mund t ndodh q konkluzionet t mosjen t sakta.Me gjith kt, tash nprmjet ksaj metode zbardhen shum shkenca, si bie fjala:

- strukturat ekonomike komparative,- letrsia komparative,- antropologjia komparative.

Nse zgjerohemi n domethnien e ksaj metode, mund t kuptojm se metodakomparative paraqet procedur t krahasimit t faktorve, t dukurive, t proceseve dhet raporteve t njjta, ose tepr t ngjashme, pr ti identifikuar ngjashmrit midis tyre,

si dhe diferencat n mes tyre.Krahasimi n mes dy sendeve, dy dukurive, dy ngjarjeve, bhet me veprime tnjpasnjshme, ku s pari vrtetohen veorit e prbashkta, madje t gjitha veoritdalluese, me t cilat vjen n shprehje dallimi n mes tyre. Krahasimi mund t bhet edhekur sht fjala pr m shum se dy dukuri, ngjarje apo sende.

N kahen e shqyrtimeve t ngjashmrive dhe t elementeve t njjta, veohen:1. identifikimi i veorive t caktuara t prbashkta, ose t ngjashme t sendeve

dhe t dukurive t njohura m hert, si dhe t sendeve dhe dukurive t reja, tcilat hulumtohen;

2. shtruarja e hipotezave themelore se sendi i ri ose dukuria e re ka veti t njjtaose t ngjashme strukturore, form, lidhje, procese, prkatsisht edhe sjellje;

3. vrtetsin e hipotezave themelore t shtruara dhe t karakteristikave t njfushe t sendeve dhe t dukurive t reja;

4. krahasimi sistematik dhe sa m i plot i dukurive dhe sendeve t njohura mhert dhe t dukurive dhe t sendeve t njohura rishtazi;

5. klasifikimi i dukuris s re ose i llojit t ri t dukurive n sistemin e dukurivet gjera.

Me zbatimin e ksaj metode mund t krahasohen aktivitetet e bizneseve dhe trezultateve t korrura brenda periudhave t caktuara kohore t ndrmarrjeve t ndryshme,

participimin e ndrmarrjes n degn prkatse, madje krahasimin e treguesve kryesorn mes vendeve t ndryshme (GDP, t ardhura nga turizmi etj.).

M


34/101


34

II.6.12. Metoda historike

etoda historike ka fushveprimm t gjer sesa metoda komparative,ngase prfshin raporte krahasuese (komparative) npr periudha kohore, ku

bhen analiza, zbardhje t fazave t zhvillimit, t niveleve zhvillimore e kshtume rradh.

Njkohsisht, aplikon dhe involvon analizn dhe sintezn, metodn induktive dhededuktive, si dhe veprime dhe qasje t ndryshme. Ndonse n pamje t par duket ethjesht, n realitet sht metod e komplikuar dhe komplekse.

Metoda historike prcakton dhe identifikon ngjarjet, pr t qen n gjendje prdhnie t prgjigjeve n pyetjet: kur, ku, si, pse, dhe n far rrethanash jan shnuarndodhit, si dhe sht shkaku dhe pasoja e tyre. E met e ksaj metode sht se nshum raste nuk ekzistojn materiale relevante, pr shkak t mungess s burimevefaktike.

Metoda historike, prve n shkenca tjera gjen zbatim t gjer edhe n ekonomi,

n t ciln rikostruohen seri kohore shumvjeare pr ecurin dhe rrjedhn e indikatorvet ndryshm, si jan GDP, pagat, investimet, konsumi, indekset, struktura eproduktivitetit etj.

Gjithmon duhet t kihet parasysh se kjo metod qasjet e veta i ka t mbshteturan dokumente dhe n materiale t verifikuara, prandaj pr kt arsye vjen n shprehjesaktsia sa m e madhe pr prshkrimin dhe analizn e ngjarjeve q kan ndodhur. N temerret n konsiderim kronologjia, zhvillimit, si dhe lidhjeve kauzale dhe t pasojave probjektet q hulumtohen.

II.6.13. Metoda e tipeve idealejo metod fillimisht sht lajmruar n sociologji, sipas s cilsshkenctari Max Weber (1864-1920), e ka vn n spikam tipin ideal t ndonjdukurie shoqrore. N kt mnyr jan vn themelet e metods s prgjithshme

t tipeve ideale. Me tipin ideal nnkuptojm modelin teorik abstrakt t llojeve t caktuarat dukurive shoqrore, si mund t jet tipi i prodhimit (serik, masiv, special etj.), madjetipi i pushtetit (feudal, kapitalist, socialist etj.), tipi i ndonj trsie (mediteran, kosovar,alpet shqiptare etj.). Tipet ideale kan shtrirje t gjer n jetn e prditshme, ku mund tdgjojm shprehje si mik ideal, bashkshort ideal, portier ideal, etj.

Sikurse do abstraksion tjetr, edhe kjo metod, jo vetm q lehtson krkimet

shkencore q paraqet nj kontribut pozitiv, por n raste t caktuara mund ti shpiehulumtuesit deri te konkluzionet e shtrembruara,. Ksisoji, sht e nevojshme t kryhen

punt krkimore n mnyr sistematike, pa nguti t theksuar, ngase tipi ideal gjithmonsht veori mesatare (p.sh. paga mesatare, puntori mesatar etj.).

Te metoda e tipeve ideale mund t dallohen tri lloje t tipeve t dukurive: 1. tipete klasifikuara, 2. tipet ideale dhe, 3. tipet ekstreme.

M

K


35/101


35

Tipet e klasifikuara jan nocione t klasave, prkatsisht t logjiks klasore.do tip i kuptimit klasifikimit klasifikues paraqet ndonj dukuri t prgjithshme.

Nocionet klasifikuese japin vlern mesatare n prcaktimin e kuptimeve.

Tipet ideale jan rezultat i izolimit dhe i shpalljes se veorive t caktuara t

diturive. Kto jan nocione teoriko-konstruktive, t cilat sikurse abstraksionet, nuk kandhe nuk mund t ken korelacione adekuate reale n t vrtetn natyrore dhe shoqrore.

Tipet ekstremejan tipe prfundimtare n nj varg t caktuar t dukurive. Mundt thuhet se jan kuptime fillestare dhe prfundimtare n dukurit konkrete.

Metoda n fjal ka zbatim t kufizuar n punn shkencore krkimore. Mund timplementohet n filozofi, politikologji, ekonomi etj.

II.6.14. Metoda matematikore

etoda matematikore shtveant, e cila i shfrytzon mjetet e caktuara,si jan simbolet, funksionet, ekuacionet, matricat, lakoret etj.Qasjet e saj prfshijn zbatimin e logjiks matematike, formulat matematikore,

operacionet, pra, n prgjithsi mnyrat e konkluzioneve matematikore.Metoda matematikore sht qasje sistematike shkencore q prfshin mjetet e

siprcekura, pr t arritur deri te konkluzionet meritore n punn shkencore krkimore.Kjo metod mund t implementohet n t gjitha fushat shkencore dhe n

disiplinat shkencore (n subdisiplinat). Me ndihmn e ksaj metode n mnyr ekzaktepasqyrohen dhe shpjegohen ligjshmrit e sendeve dhe t dukurive n natyr, nekonomi dhe n shoqri.

N punn shkencore krkimore kan zbatim posarisht:1. metodat ekonometrike,2. metodat matematikore,3. metodat e simulimit

II.6.15. Metoda statistikore

shek. XX metoda statistikore sht br njra nga metodat m trndsishme shkencore. Me t drejt kjo metod quhet metoda e prgjithshme

shkencore, nga shkaku se tepr shpesh shfrytzohet n punt shkencorekrkimore, n t gjith lmenjt shkencor, prkatsisht n t gjitha fushat dhe disiplinatshkencore.

Te metoda statistikore ndeshemi n definicione t shumta. N realitet, statistikasht shkenc e metodave pr hulumtimin e dukurive masive me ndihmn e krkimevenumerike (RZ, 186).

Metoda statistikore zhvillohet shum shpejt. Kshtu formsohen llojet endryshme t metodave, q me prdorimin e kompjuterve mund t zgjidhen n mnyr

M

N


36/101


36

analitike problemet e ndryshme. Kohve t fundit jan zhvilluar metoda statistikoreaplikative t specializuara, t cilat implementohen npr disiplina t caktuara shkencore.Metoda t ktilla jan t pranishme gjersisht, si bie fjala: metoda statistikore nkrkimet ekonomike, metoda statistikore n kmbimin tregtar, metoda statistikore nshkenca te mjeksis, metoda statistikore n shkencat juridike e t ngjashme.

Metoda statistikore ka mbshtetjen n qasjet induktive gjeneralizuese, q do tthot se n baz t nj numri t caktuar t elementeve t ndonj bashksie apo serie tdukurive, si dhe t ngjarjeve, ekstraktohet konkluzioni i prgjithshm pr vlerat mesataret vetive, pr deviacionet nga mjedisi i vrtet etj. n mas apo bashksi t dukurive.

Megjithkt, metoda statistikore n mnyr relative i vn n pah vlerat ekzakte,rregullat dhe ligjshmrit e dukurive masive. Prandaj, metoda statistikore i ka edhemangsit e veta, t cilat shfaqen nprmjet:

1. njohurive kuantitative, sasiore t shprehura me numra, pr t prcaktuar njdukuri;

2. paraqitjes s problemeve pr mundsit e njohurive dhe njohjen e tprgjithshmes n baz t veants;

3. problemit t zbatimit t metods s mostrs, pr shkak t disa limiteve,pamundsive t kornizimit t mjaftueshm, n mnyr q: mostra duhet tjet reprezentative; mostrat nuk zgjedhen sipas ndonj parimi, por kryesishtnga rastsia.

Prkundr ktyre mangsive dhe vshtirsive, metoda statistikore paraqetmetodn m bazike n punn shkencore krkimore. Roli i metods statistikore nukqndron vetm n faktin e t prshkruarit t ngjarjeve, t dukurive dhe t sendeve, porme ndihmn e saj shpjegohen raportet e shkak pasojave t dukurive q shqyrtohen.

Duhet theksuar se n shkencat shoqrore e humanitare, metoda statistikore n

mnyr prkatse dhe n mas t caktuar e zvendson metodn eksperimentale.Ndr qasjet e metods statistikore e q kan zbatim t gjer n punt shkencorekrkimore, dallohen:

1. analiza e veorive gjeografike;2. analiza e rrjedhave numerike (mesatarja matematikore, mediana, moda,

momenti, matjet e dispersionit, matjet e asimetrive etj.);3. analiza e rrjedhave kohore (indeksi, mesatarja e vlerave t rrjedhave kohore,

mesatarja gjeometrike, mesatarja kronologjike, trendi, oshilimet kohore);4. metoda e mostrave;5. paraqitja grafike e t dhnave statistikore;6. korrelacioni (korelacioni linear, ragu i korelacionit, korelacioni i kurbs,

korelacioni multiplikativ, korelacioni parcial etj.).

II.6.16. Metoda e studimit t rasteve

tudimi i rasteve shtnj metod e veant, qasja e s cils sht prcaktimii rasteve n lmenj t caktuar kohor (si sht ekonomia, drejtsia, gjeografia etj.),

raste kto q studiohen dhe analizohen. Rast i studimit mund t jet produktiviteti n nj

S


37/101


37

kompani, ndonj avari n procesin e prodhimit, ndonj fatkeqsi n komunikacion(trafik) etj.

Realisht kjo nuk sht metod shkencore n kuptimin e plot, ndonse me tzbardhen dhe argumentohen karakteristika dhe veprime t veanta, t prkufizuara nraste t caktuara.

II.6.17. Metoda e hulumtimit

etoda e hulumtimit (vshtrimit), mund t ket qasje interne (n zyr, nkabinet) dhe eksterne (n terren). Kjo i vn n prdorim t dhnat primare (gjathulumtimit n terren) dhe t dhnat sekondare (q prfitohen nga publikacionet e

ndryshme).Metoda e hulumtimit sht e degzuar dhe n t bjn pjes: anketa, intervista,

testi dhe skalimi.

Metoda e anketimitprmban qasje me t cilat n baz t pyetsorit hulumtohent dhnat, informacionet, mendimet pr objektin q hulumtohet. Kjo metod sht e

besueshme dhe valide n at mas, sa jan relevante informacionet e grumbulluara.Mangsit e metods shfaqen nse dhnia e informacioneve ka karakter subjektiv

dhe emocional, ose nuk jan t dhna nga i anketuari i vrtet.Te metoda e anketimit ndeshemi me t anketuarin dhe anketuesin. Anketuesi

duhet t jet person i prgatitur, t ket aftsi t komunikimit dhe t ln pshtypjeafrsie me t anketuarin. Duhet t ket njohuri solide pr metodn, si dhe pr prpunimine t dhnave n pyetsor.

N rastin e hartimit t pyetsorit duhet t kihen parasysh kto shtje:

1. q pyetjet e shtruara n pyetsor t jen t formuluara, sa prgjigjet eanketuarit t japin informacionet e pritura pr hulumtuesin;

2. q pyetjet n pyetsor t jen koncize, t qarta dhe t formuluara meprecizitet, me qllim q edhe prgjigjet t jen t tilla;

3. q anketa t jet mundsisht m e shkurtr, pr tu dhn prgjigjet sa msakt.

Metoda e intervistimit sht shum e ngjashme me metodn e ankets. Dallimimes tyre sht se intervistimi bhet n prezencn, kontaktin n mes t intervistuarit dheintervistuesit.

Me termin intervist (it.) nnkuptohet biseda, bashkbisedimi me personalitetet e

shquara n shkenc, n politik ose n nj lm specifike.Intervista, n t vrtet, paraqet teknikn e bisedimit, t bashkbisedimit me theks

krkimor, pr t zbardh ndonj shtje q ka domethnie t posame pr tematikn dhepr kohn e caktuar. Intervistimi realizohet n koh dhe n hapsir t caktuar, ku iprgjigjet t dy palve, ndonse mund t ndodh q ky aktivitet t kryhet n mnyr tngutshme dhe t befasishme, varsisht nga natyra e temave dhe e problemeve qtrajtohen.

M


38/101


38

Intervistat mund t klasifikohen n lloje t ndryshme. Nga aspekti i objektivave tkrkimeve klasifikohen n:

- intervista diagnostike dhe,- intervista terapike.

Nga aspekti i qasjeve dhe i natyrs prmbajtjesore ndahen n:- intervistat e lira dhe,- intervistat jo t lira etj.

Me intervistn diagnostikennkuptohet realizimi i objektivit, q ka t bj mediagnostifikimin, zbrthimin e nj dukurie, ekzaminimin e shtjeve q duhet tdetajizohen dhe t vehen n peshoj lidhur me veprimtarit e ndryshme.

Intervistat terapikeprbjn bisedat me t cilat vrtetohen lidhjet kauzale mendonj dukuri n shkencat ekonomike, pedagogjike, psikologjike etj.

Metoda e testit sht nj instrument q teston dhe sht e definuar n forma tndryshme, varsisht nga autort q e shqyrtojn kt. Termi test ka prejardhje ngalatinishtja, q do t thot vrtetsi, dshmim. Pra, me metodn e testit kryhet vrtetsimi,konfirmimi i nj sendi, dukurie, ligjshmrie etj. Ka zbatim t gjer n shkenc, sepsemund t prsritet pr t dshmuar qart faktet q testohen (p.sh. testi pr pajisje,makina, test pilotet, testet atomike, tuberkuloz testi, testet e dituris, t nxnies e kshtume radh).

Metoda e skalssht instrument me t cilin grumbullohen gjykimet (mendimet,vlersimet) e t hulumtuarit pr veorit, ose procedurat e personave t caktuar, t

sendeve apo t dukurive kur sht fjala pr persona, mund t jen n grupe ose ncilsin e individve. Metoda e skals, q sht sinonim i skals s vlersimit, njsoj si egjykimit, shfrytzohet aty ku t dhnat pr vlersimin e cilsis t nj produkti, tsuksesit n pun, t karakteristikave t ndonj personi, grumbullohen dhe me to bhenkrkime t nevojshme .

II.6.18. Metoda deskriptive

etoda deskriptive shtqasje e thjesht e prshkrimit, t naracionit, t njfaktori, procesi, objekti n natyr dhe n shoqri, duke prfshir konfirmimin e

lidhjeve t raporteve t tyre empirike, por pa trajtime dhe shpjegime shkencore. Kjometod zbatohet n fazat iniciale t puns shkencore krkimore.

Me kt nnkuptohet se qllimi elementar i puns shkencore krkimore shtdeskripcioni, ose prshkrimi i objekteve dhe i dukurive q hulumtohen. Prshkrimi duhett jet i detajizuar, i plot dhe gjithprfshirs. Prshkrimi cilsor dhe autentik i diturive,hulumtuesin e drejton n drejtim t thellimit, t vnies s objektivave m t larta t punsshkencore krkimore, n drejtim t shtruarjes s hipotezave themelore dhe tshpjegimeve pr dukurit q hulumtohen.

M


39/101


39

II.6.19. Metoda e kompilacionit

etoda e kompilacionit prmban qasje dhe teknika t marrjes,prvetsimit n nj far mnyre t rezultateve t huaja t puns shkencore

krkimore, prkatsisht t vrojtimeve t t tjerve, t qndrimeve, t konkluzioneve, tnjohurive e tjer. N kso kushtesh, ndodh q kompilacioni i pa precedenc dhe jokorrekt, t merr formn e plagjiatit. Plagjiati nuk sht veprim i lejueshm dhe shi prkt plagjiatori duhet t ndshkohet me sanksione t duhura. Pr kt arsye duhet pasurkujdes, q do t thot se literatura e konsultuar, e shfrytzuar, duhet t citohet, sepse nsenuk veprohet kshtu, ather veprat e tilla ndeshen me kritikn dhe lidhur me kt

prfundimisht ndrmerren masa ndshkuese.Mirpo, nse respektohen rregullat dhe ruhet korrektsia, metoda e kompilacionit

mund t zbatohet n mnyr efektive, natyrisht n kombinim me metodat tjera t punsshkencore krkimore.

II.6.20. Metoda e vzhgimit

e metodn e vzhgimit grumbullohen t dhnat dhe informacionet prfaktort, faktet, dukurit, sendet, proceset. Disa autor konsiderojn se kjo metod

sht parsore, e para dhe bazike pr do pun shkencore krkimore. Pr ket arsyevzhgimi paraqet supozimin e rndsishm dhe themeltar pr krkime dhe njohuriobjektive, pr zbulime, qasje, ligjshmri, si dhe pr teori t dukurive dhe t proceseve.

Nprmjet vzhgimit (vrojtimit) shkencor, arrihet deri t faktet e reja shkencore,por edhe t vrtetimit t hipotezave ekzistuese. Pr t qen n nivel t duhur, vzhgimi iinvolvuar n punn shkencore krkimore, duhet t plotsohen kto kushte:

1. vzhgimi (vrojtimi) duhet t jet sa m objektiv, pa przierje n ndonj dozt dukshme t subjektivizmit,

2. t jet sa m i gjithanshm dhe i plot,3. t jet sa m preciz dhe rigoroz dhe,4. t jet sa m sistematik.

Vzhgimi bazohet n diturit e mtejshme, t proceseve t mtejme t diturive.Kjo bhet nprmjet deskripcionit. N ket proces, prve deskripcionit t dukurive,

bhet edhe rregullimi i t dhnave empirike dhe, prfundimisht eksperimenti.Pr t dhn rezultate t shquara, metoda e vzhgimit duhet t mbshtetet n

rregullat e mposhtme:1. Objekti i vzhgimit duhet t jet i zgjedhur mir dhe i prcaktuar meprecizitet;

2. Qllimi vzhgimit mund t jet i llojllojshm: i determinuar n aspektinmakro dhe n at mikro, i thjesht ose vshtir i realizueshm;

3. do vzhgim duhet t jet paraprakisht i organizuar dhe i planifikuar pr tgjitha detajet themelore;

M

M


40/101


40

4. Vzhgimi duhet t jet objektiv dhe i pranueshm, q do t thot se elementetsubjektive, emotive, emocionale, duhet t eliminohen nga kjo metod;

5. N vzhgim duhet t anohet drejt rezultateve ekzakte krkimore; dhe,6. Vzhgimi duhet t jet preciz, me qllim q kuantifikimet t jen baz solide

pr rezultatet e krkimeve.

Mangsit e ksaj metode shfaqn n faktin se dukurit, shkaqet nuk mund tvzhgohen n mnyr retrospektive, madje nuk mund t vrojtohen meditimet e

brendshme psikologjike e tjer. Megjithkt, kjo metod sht m e avancuar nkrahasim me disa metoda tjera, si bie fjala me metodn empirike e tjer.

II.6.21. Metoda kibernetike

ibernetika, si teori dhe praktike vetrregullimit t sistemeve dinamike,

prbashkon lmenj shkencor t shumt, prkatsisht disiplina shkencore, si jan:matematika, informatika, njohuri t prllogaritjeve, biologjia, shkenca teknike,mjeksore, shoqrore humane, prandaj si e till paraqet kompleks t veant

bashkkohor t shkencs t tipit interdisiplinar.Metoda kibernetike prbhet nga tri parime themelore teoriko-metodologjike.

Kto parime jan:1. Dukurit natyrore, shoqrore dhe t tjerat shpjegohen me ndihmn e modeleve

vetrregullues t sistemeve dinamike, si dhe t sistemeve stohastike, pr t cilatesenciale sht lidhja dialektike kthyese;

2. Lidhjet mekanike lineare t shkak-pasojave, me ka nnkuptohet se ndrrohenlidhjet e ndrlikuara t shkak-pasojave dialektike;

3. Njohurit praktike, ose qasjet e vrtetimit t njohurive bhen me ndihmn nekutis s zez.Metoda kibernetike bn pjes n grupin e metodave m t reja shkencore. Me

efikasitet t shquar zbatohet n punn shkencore krkimore, pothuaj n t gjith lmenjtdhe disiplinat shkencore. Kjo metod zbatim t gjer ka posarisht n ekonomi, nmjeksi, n teknologji, n qarkullim e tjer. Zbatimi i metods kibernetike ka t bj mezgjidhjen e problemeve t ndrlikuara, n automatizim, robotizim, dhe nkompjuterizimin e proceseve prodhuese, n komunikacion n biznesin financiar, n

programimin e ecurive ekonomike n t ardhmen e tjer.

II.6.22. Metoda eksperimentale

etoda eksperimentale prmbanqasje t eksperimentimit t sendeve, tdukurive, me ka arrihet saktsi dhe mundsit jan t favorshme, ngase i njjti

akt mund t prseritet disa her, deri n konfirmimin preciz t puns shkencorekrkimore. Faktort kryesor t metods eksperimentale jan:

K

M


41/101

PR

Documents

Metodologjia1kerkimoroshkencoreprof Dr Alijakupe 120227152808 Phpapp02